aktualne problemy ochrony lasu – 2014

Transkrypt

AKTUALNE PROBLEMY
OCHRONY LASU – 2014
„CURRENT PROBLEMS OF
FOREST PROTECTION – 2014”
Ustroń-Jaszowiec
22-24 października/October 2014
Aktualne problemy ochrony lasu – 2014
Międzynarodowa Konferencja zorganizowana przez Komisję Ochrony
Zasobów Leśnych PTL, Instytut Badawczy Leśnictwa w Sękocinie Starym
oraz Regionalną Dyrekcję Lasów Państwowych w Katowicach
International Conference organized by the Commission of Forest Resources
Protection (Polish Forestry Society), Forest Research Institute and Regional
Directorate of State Forests in Katowice
Komitet organizacyjny/Organizing Committee:
Prof. dr hab. Andrzej Kolk
Dr inż. Kazimierz Szabla
Dr hab. Lidia Sukovata
Redakcja/Editor:
Dr hab. Lidia Sukovata
PROGRAM KONFERENCJI / CONFERENCE PROGRAM
Dzień I (środa, 22.10.2014 r.) – Day I (Wednesday, 22.10.2014)
przyjazd i zakwaterowanie uczestników / arrival and accomodation
1800 – 2200 Kolacja / Dinner
Dzień II (czwartek, 23.10.2014 r.) – Day II (Thursday, 23.10.2014)
745 – 845 Śniadanie / Breakfest
900 – 930 Otwarcie Konferencji i powitanie uczestników
Welcome and opening remarks
Prezentacja Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Katowicach
930 – 1110 Sesja referatowa I / Presentation session I
„Problemy ochrony lasu w Polsce i krajach ościennych”
„Problems of forest protection in Poland and neighbouring countries”
930-955 Aldona Perlińska, Kamil Szpakowski, Tomasz Jabłoński – Ważniejsze zagrożenia
lasów w Polsce powodowane przez szkodliwe owady w 2014 r.
(The most important threats to forests from insect pests in Poland in 2014)
955-1015 Agnieszka Hamera-Dzierżanowska – Aktualna sytuacja dotycząca środków
ochrony roślin w leśnictwie
(Current situation related to plant protection products in forestry)
1015-1035 Mirosław Maciąg, Małgorzata Stachowiak – Gradacja borecznika sosnowca na
obszarze RDLP w Poznaniu w latach 2013-2014
(The outbreak of pine sawfly in the territory of the Regional Directorate of State
Forests in Poznan in 2013-2014)
1035-1055 Marek Kozioł, Agnieszka Bielawska, Jarosław Plata, Alfred Król –
Występowanie obiałki korowej i obiałki pędowej oraz zamierania pędów jodły na
terenie RDLP Kraków i RDLP Krosno
(The occurrence of Adelges piceae and A. nordmannianae as well as twig dieback on
the silver fir in the territory of the Regional Directorate of State Forests in Wroclaw
and RDSF in Krakow)
1055– 1110 Dyskusja / Discussion
1110 – 1140 Przerwa na kawę / Coffee break
1140 – 1345 Sesja referatowa II / Presentation session II
„Problemy ochrony lasu w Polsce i krajach ościennych” c.d.
„Problems of forest protection in Poland and neighbouring countries” cont.
1140-1205 Wojciech Grodzki, Jerzy Starzyk – Gradacja kornika drukarza Ips typographus (L.)
w Beskidzie Śląskim i Żywieckim - próba podsumowania
(The outbreak of the spruce bark beetle Ips typographus (L.) in the Silesian Beskids
and Zywiec Beskids – an attempt to summarize)
1205-1230 Petr Zahradník, Marie Zahradníková – Czynniki mające wpływ na efektywność
pułapek feromonowych do odłowu Ips typographus
(Factors affecting the efficiency of pheromone traps for Ips typographus)
1230-1250 Iryna Matsiakh – Zamieranie jesionu na Zachodniej Ukrainie
(Ash dieback in the western part of the Ukraine)
1250-1310 Alma Gustienė – Zamieranie jesionu na Litwie: zanikanie drzewostanów
jesionowych
(Ash dieback in Lithuania: the loss of ash stands)
1310-1330 Anna Tereba, Justyna Nowakowska, Artur Pacia, Tomasz Oszako – Zjawisko
zamierania jesionu (Fraxinus excelsior L.) w aspekcie zróżnicowania genetycznego
– wyzwaniem dla hodowli tego gatunku w polskich lasach
[The common ash (Fraxinus excelsior L.) dieback from a perspective of genetic
variability – challenges for breeding this species in polish forests]
1345– 1445 Przerwa obiadowa / Lunch
1445– 1645 Sesja referatowa III / Presentation session III
„Metoda jesiennych poszukiwań foliofagów sosny – plusy i minusy ”
„The method of autumnal searches of pine defoliators – pluses and minuses”
1445-1515 Katrin Moeller, Pascal Ebert – Jesienne poszukiwania foliofagów sosny w ściole
jako sprawdzone narzędzie w ochronie lasu – doświadczenie z Brandenburgii
(Autumn searches for pine defoliators in forest litter as a proven forest protection
tool – an experience from the Land Brandenburg)
1515-1545 Lutz-Florian Otto, Franz Matschulla – Aktualne problemy ochrony lasu i
propozycje ich rozwiązań w Saksonii
(Current problems and examples for solutions in forest protection in Saxony)
1545-1610 Volodymyr Kramarets, Ivan Yasinovskyy – Foliofagi sosny i świerka – metody
oceny nasilenia ich występowania na Ukrainie
(The pine and spruce defoliators – the methods of the population density assessment
in the Ukraine)
1610-1630 Kęstutis Grigaliūnas – System monitoringu foliofagów sosny na Litwie
(Monitoring system of pine defoliating insects in Lithuania)
1645 – 1715 Przerwa na kawę / Coffee break
1715– 1900 Sesja referatowa IV / Presentation session IV
„Metoda jesiennych poszukiwań foliofagów sosny – plusy i minusy” c.d.
„The method of autumnal searches of pine defoliators – pluses and minuses” cont.
1715-1740 Ignacy Korczyński – Porównanie dokładności wybranych metod określania
liczebności owadów zimujących w ściółce leśnej
(Comparison of accuracy of selected methods for estimating the population density of
insects overwintering in forest litter)
1740-1800 Zbigniew Filipek – Porównanie wyników i pracochłonności dwóch metod
jesiennych poszukiwań szkodników pierwotnych sosny (metody podokapowej
oraz metody 10 powierzchni) na terenie Leśnych Kompleksów Promocyjnych
[A comparison of the results and time effort of autumnal searches of the primary pine
insect pests using two methods (the method of a crown projection area and the
method of 10 plots) in the Forest Promotional Complexes]
1800-1825 Sławomir Ślusarski - Rozkład przestrzenny zimujących stadiów głównych
foliofagów sosny jako istotny element w prognozowaniu ich występowania
(Spatial distribution of overwintering stages of the major pine defoliators as an
important issue in forecasting their occurrence)
1825-1845 Katarzyna Skałecka, Katarzyna Nowik, Jarosław Góral, Grzegorz Rogowski –
Historia występowania boreczników na terenie Nadleśnictwa Milicz, RDLP
Wrocław
(History of the pine-sawfly occurrence in the territory of Milicz Forest District, RDSF
in Wroclaw)
1930
Uroczysta kolacja / Conference Dinner
Dzień III (piątek, 24.10.2014 r.) – Day III (Friday, 24.10.2014)
800 – 900 Śniadanie / Breakfest
900 – 1140 Sesja referatowa V / Presentation session V
„Metody ochrony lasu i inne problemy z nią związane”
„Methods of forest protection and other related problems”
900-925 Alicja Sowińska, Radosław Plewa, Iwona Skrzecz – Opracowanie metod wczesnego
wykrywania i ograniczania szkód powodowanych przez przypłaszczka granatka w
drzewostanach sosnowych z zastosowaniem termowizji i pułapek z atraktantami
(Development of the methods for early detection and reducing damage caused by
Phaenops cyanea in the pine tree stands based on termovision and traps with
attractants)
925-945 Monika Małecka, Adam Kaliszewski, Zbigniew Sierota – Porównanie efektu
ochronnego oraz kosztów zabiegu biologicznego na pniakach świerkowych
zabezpieczanych preparatem Rotstop ręcznie i z użyciem maszyny
wielooperacyjnej
(Comparison of the effects and costs of biological treatment of spruce stumps by
Rotstop manually and using a multifunctional machine)
945-1010 Andrzej Kolk – Możliwości wykorzystania metod geobiologii energetycznej w
hodowli i ochronie lasu
(Possibilities to use the methods of energetic geobiology in silviculture and forest
protection)
1010-1035 Aleksandra Rosa-Gruszecka – ProBioEmy kontra chemia. Czy warto
dezynfekować glebę w szkółkach?
(ProBioEms contra chemicals. Is it necessary to disinfect soil in forest nurseries?)
1035-1055 Cezary Kieszek – Rozwój systemów korzeniowych sadzonek wyprodukowanych w
systemie kontenerowym i ich potencjalny wpływ na stabilność upraw sosnowych
(The root growth of saplings produced in tree containers and its potential effect on
stability of the pine plantations)
1055-1120 Lidia Sukovata – Walka z chrabąszczami – wyzwania i szanse
(The control of cockchafers – challenges and chances)
1120– 1140 Dyskusja i podsumowanie konferencji / Discussion and Summary
1200– 1300 Obiad / Lunch
wyjazd uczestników
WAŻNIEJSZE ZAGROŻENIA LASÓW W POLSCE POWODOWANE PRZEZ SZKODLIWE OWADY
W 2014 R.
Aldona Perlińska1, Kamil Szpakowski1, Tomasz Jabłoński2
1
Wydział Ochrony Ekosystemów DGLP, ul. Bitwy Warszawskiej 1920 r. nr 3, 02-362
Warszawa, [email protected]
2
Zakład Ochrony Lasu IBL, ul. Braci Leśnej nr 3, Sękocin Star, 05-090 Raszyn
Każdego roku leśnicy w Polsce są zmuszeni do zapobiegania szkodom powodowanym
przez szkodliwe owady. Również w 2014 r. odnotowano występowanie wielu gatunków stale
i systematycznie nękających lasy na terenie całego kraju. W niniejszym referacie
przedstawiono ilościową i przestrzenną charakterystykę występowania najważniejszych
szkodników pierwotnych i wtórnych, w stosunku do których były prowadzone zabiegi
ograniczania liczebności w I, II i III kwartale 2014 r.
Do 26 września 2014 r. przeciwko szkodnikom pierwotnym wykonano wielkoobszarowe
zabiegi zwalczania przy pomocy sprzętu agrolotniczego i naziemnego na powierzchni
30 197,89 ha. Najsilniej zagrożone były drzewostany sosnowe, w których zabiegi ochronne
przeprowadzono przeciwko barczatce sosnówce, brudnicy mniszce, borecznikowatym i osnui
gwiaździstej. Sumaryczna powierzchnia zabiegów ochronnych w drzewostanach sosnowych
wyniosła 21 066,21 ha. Wysoki poziom zagrożenia odnotowano również w drzewostanach
liściastych. Całkowita powierzchnia zwalczania zwójek i miernikowców w drzewostanach
dębowych wyniosła 8 552 ha, a na powierzchni 579,62 ha przeprowadzono zabiegi ochronne
przeciwko imagines chrabąszczy.
Drugą bardzo ważną grupą szkodników zwalczaną w 2014 r. były szkodniki wtórne.
W 2014 r. (do 26 września) usunięto 4 043 967 m3 posuszu oraz złomów i wywrotów, w tym
1 676 315 m3 drewna sosnowego i 1 489 126 m3 drewna świerkowego oraz 185 502 m3
drewna brzozowego, 156 592 m3 drewna bukowego i 140 860 m3 drewna dębowego.
Notatki:
Strona 1
AKTUALNA SYTUACJA DOTYCZĄCA ŚRODKÓW OCHRONY ROŚLIN W LEŚNICTWIE
Agnieszka Hamera-Dzierżanowska
Dyrekcja Generalna Lasów Państwowych, Wydział Ochrony Lasu, ul. Bitwy Warszawskiej
1920 r. nr.3, 02-362 Warszawa, [email protected]
Ograniczona liczba środków ochrony roślin w związku ze zmianami przepisów prawnych
oraz znikome zainteresowanie firm ich rejestracją powodują trudności w ochronie lasu. W
referacie będzie przedstawiona lista środków ochrony roślin, które mogą być zastosowane
przeciwko szkodliwym owadom i chorobom patogenicznym. Zostaną wskazane alternatywne
metody rejestracji z inicjatywy i na wniosek zainteresowanej strony oraz dokona się analizy
problemów w tym procesie. Poza tym, będą omówione procedowane zmiany w ustawie o
środkach ochrony roślin.
Dodatkowym utrudnieniem w stosowaniu środków ochrony roślin jest certyfikacja FSC.
Trwają prace nad opracowaniem aneksu do standardów FSC, który z uwagi na specyfikę
polskiej gospodarki leśnej, pozwoliłby na uniknięcie derogacji i używanie środków
dopuszczonych prawem krajowym.
Wobec obostrzeń w stosowaniu chemicznych metod ochrony lasu istnieje konieczność
poszukiwania i doskonalenia metod biologicznych i mechanicznych. W referacie wskazano
kierunki działań w tym zakresie.
Notatki:
Strona 2
GRADACJA BORECZNIKA SOSNOWCA NA OBSZARZE RDLP W POZNANIU
W LATACH 2013-2014
Mirosław Maciąg, Małgorzata Stachowiak
Zespół Ochrony Lasu w Łopuchówku, Łopuchówko 1, 62-095 Murowana Goślina, e-mail:
[email protected]
W 2013 roku na obszarze rdLP w Poznaniu miała miejsce gradacja borecznika sosnowca,
Diprion pini (L.). Gradacja na taką skalę obserwowana była wcześniej jedynie na początku
lat 90. Do ratowniczych zabiegów agrolotniczych zakwalifikowano 15 980 ha drzewostanów
różnych klas wieku. Z uwagi na warunki pogodowe oraz, w wielu miejscach, na
zaawansowany rozwój larw zabiegi wykonano jedynie na powierzchni 11 810 ha.
Wyniki jesiennych poszukiwań foliofagów sosny w ściole wskazały na zagrożenie
drzewostanów przez borecznika sosnowca w 2014 roku na powierzchni przekraczającej
11 000 ha. Ponadto, na kolejnych 7000 ha drzewostanów określono ostrzegawczy stopień
zagrożenia.
W związku z powyższym ZOL w Łopuchówku, w uzgodnieniu z przedstawicielami rdLP
w Poznaniu oraz wybranych nadleśnictw, wprowadził do realizacji szeroki program
monitorowania populacji borecznika sosnowca, w celu bieżącej oceny realnego zagrożenia
drzewostanów. Na program ten składały się następujące czynności:
1) założenie 4 Punktów Obserwacyjnych rozwoju boreczników sosnowych, w odległych
od siebie lokalizacjach, w celu diagnozy stanu lokalnych populacji,
2) poszukiwanie kokonów boreczników w okolicach szyi korzeniowych drzew, według
wytycznych ZOL, w celu określenia zdrowotności oraz tendencji do diapauzowania
(dwa terminy: w kwietniu oraz na przełomie maja i czerwca),
3) ścinka drzew na płachty w okresie od początku czerwca, w celu bezpośredniej oceny
liczebności populacji szkodnika w I generacji,
4) letnie poszukiwania kokonów w koronach i na strzałach ściętych drzew oraz na
roślinności runa, w celu określenia spasożytowania populacji po zakończeniu żeru
I generacji,
5) ścinka drzew na płachty, w celu określenia liczby i zdrowotności jaj boreczników
(w sierpniu i wrześniu).
Analiza dostarczonych materiałów pozwoliła stwierdzić, iż na każdym etapie rozwoju
lokalnych populacji dochodziło do ich narastającego spasożytowania. Niemniej zagęszczenie
populacji było nadal wysokie. Zakładano, że może dojść do pojawu znacznie liczniejszej
II generacji, która stworzy realne zagrożenie dla trwałości drzewostanów. Obserwacja
kokonów zebranych w trakcie letnich poszukiwań wykazała znaczne ich spasożytowanie.
Ostateczne potwierdzenie załamania się gradacji uzyskano po wykonaniu analizy
zdrowotności jaj – spasożytowanie wynosiło niemal 100 %.
Notatki:
Strona 3
WYSTĘPOWANIE OBIAŁKI KOROWEJ I OBIAŁKI PĘDOWEJ ORAZ ZAMIERANIA PĘDÓW JODŁY
NA TERENIE RDLP KRAKÓW I RDLP KROSNO
Marek Kozioł, Agnieszka Bielawska, Jarosław Plata, Alfred Król
Zespół Ochrony Lasu
[email protected]
w
Krakowie,
Al.
Słowackiego
17a,
31-159
Kraków,
Prezentowane doniesienie ma na celu zwrócenie uwagi na niepokojące zjawiska z
zakresu hylopatologii jodły pospolitej stwierdzane od kilku lat w drzewostanach RDLP
Kraków i RDLP Krosno, gdzie jodła jest jednym z głównych gatunków lasotwórczych Krainy
Karpackiej. W młodszych drzewostanach jodłowych obu dyrekcji obserwowane są coraz
liczniejsze przypadki występowania chorób i uszkodzeń prowadzących do zamierania pędów
oraz igieł. Głównymi sprawcami uszkodzeń są mszyce z rodziny Adelgidae oraz patogeny
infekujące świeże pędy. W starszych drzewostanach jodłowych obserwowana jest tendencja
wzrostowa populacji mszyc, skutkująca lokalnym osłabieniem drzew i zwiększeniem ich
podatności na inne uszkodzenia. Na terenie RDLP w Krakowie oraz RDLP w Krośnie od
kilku lat prowadzone są obserwacje występowania wspomnianych czynników
szkodotwórczych, oparte na założeniach metodycznych opracowanych przez Zespół Ochrony
Lasu w Krakowie. W wyniku inwentaryzacji przeprowadzonej w bieżącym roku stwierdzono
obecność obiałki pędowej (Dreyfusia nordmannianae) na powierzchni 1117 ha upraw i
młodników jodłowych, natomiast obiałki korowej (Dreyfusia piceae) na powierzchni 4553 ha
drzewostanów jodłowych w wieku powyżej 30 lat. Istotnym uszkodzeniom na skutek
wzmożonego występowania obiałki pędowej uległy jodły w uprawach i młodnikach na
powierzchni 71 ha, natomiast widoczne osłabienie starszych drzewostanów spowodowane
intensywnym, nękającym występowaniem obiałki korowej zaobserwowano na powierzchni
159 ha. Zjawisko chorobowe zamierania tegorocznych pędów jodły stwierdzono na łącznej
powierzchni 786 ha. Istotne uszkodzenia pędów jodeł zostały zinwentaryzowane na
powierzchni 49 ha. W porównaniu z ubiegłym rokiem nastąpił wyraźny wzrost powierzchni
występowania wymienionych czynników szkodotwórczych, co uzasadnia potrzebę dalszego
ich monitorowania.
Notatki:
Strona 4
GRADACJA KORNIKA DRUKARZA IPS TYPOGRAPHUS (L.)
W BESKIDZIE Ś LĄSKIM I ŻYWIECKIM – PRÓBA PODSUMOWANIA
Wojciech Grodzki1, Jerzy R. Starzyk2
1
Instytut Badawczy Leśnictwa, Zakład Lasów Górskich, ul. Fredry 39, 30-605 Kraków,
[email protected]
2
Uniwersytet Rolniczy im. H. Kołłątaja, Wydział Leśny, Zakład Ochrony Lasu, Entomologii
i Klimatologii Leśnej, Al. 20 Listopada 46, 31-415 Kraków
W latach 2004-2010 w zachodniej części Karpat miała miejsce rozległa gradacja kornika
drukarza Ips typographus (L.) i gatunków towarzyszących, która osiągnęła kulminację w
latach 2007-2008. Gradacja ta miała największe nasilenie w świerczynach Beskidu Śląskiego
i Żywieckiego, w których w okresie jej trwania usunięto drzewa zasiedlone o miąższości
ponad 3,8 mln m3. Podczas trwania tej gradacji prowadzono badania nad mechanizmem jej
powstania i przebiegu w aspekcie teorii chorób lasu, a także nad cechami populacji kornika
drukarza i ich zmiennością w nawiązaniu do czasowo-przestrzennego zróżnicowania nasilenia
wydzielania się świerków zasiedlonych przez korniki. Wykorzystując dane z Systemu
Informatycznego Lasów Państwowych, określono charakterystykę przestrzenną rozwoju
gradacji z uwzględnieniem czynnika wysokości n.p.m. i ekspozycji stoku oraz kierunku
przemieszczania się procesu w masywach górskich. Podczas badań terenowych zebrano dane
dotyczące struktury płci, rozrodczości i długości chrząszczy kornika drukarza, które
analizowano w aspekcie przestrzennym, w nawiązaniu do wybranych cech stanowisk
i drzewostanów oraz tendencji rozwoju gradacji.
Referat stanowi próbę podsumowania badań wykonanych w Beskidach, w nawiązaniu do
wiedzy zebranej podczas klęskowego zamierania drzewostanów świerkowych w Sudetach
Zachodnich w latach 80-tych XX wieku.
Notatki:
Strona 5
FACTORS INFLUENCING THE EFFICIENCY OF PHEROMONE TRAPS IN FOREST PROTECTION
AGAINST SPRUCE BARK BEETLE (IPS TYPOGRAPHUS)
Petr Zahradník, Marie Zahradníková
Forestry and Game Management Research Institute, Strnady 136, CZ-156 04 Praha 5 Zbraslav; [email protected]
Synthetic pheromones of the spruce bark beetle - Ips typographus (L.) (Coleoptera:
Curculionidae: Scolytinae) have been used in European spruce forests for forest protection for
almost 50 years. They were applied mainly in pheromone traps, but were also used in a
combination with chemically treated trap trees. We focused on the four major issues that
despite a long practical use still should be clarified:
• distance of pheromone traps from a stand edge;
• spacing between pheromone traps;
• setting the traps: individually or in groups;
• type of pheromone trap and pheromone dispenser.
A distance of pheromone traps from a stand edge was empirically determined in Europe
to be about 10-15 m. It minimizes the risk of the attack of standing trees by bark beetles. With
increasing distance from the stand edge the catches in pheromone traps decrease. If we
assume that the number of beetles captured at a distance of 5 m from the edge stands for
100%, then at 10, 15, 20 and 25 m the catches were at the level of 73, 63, 63 and 54%,
respectively. It is therefore clear that regarding the number of captured beetles, a safe
distance, at which the traps may be established, ranges from 10 to 20 meters.
To determine an appropriate spacing between pheromone traps, the groups of five traps in
a distance of 5, 10, 15, 20 and 25 m between the traps were tested. Assuming the catches at a
minimal distance (5 m) stands for 100%, then at a higher population density the catches
reached 174, 195, 118 and 126% when traps were spaced at the distance of 10, 15, 20 and 25
m respectively, whilst at a lower population density differences were smaller – 101, 95, 108
and 92%, respectively. Therefore, we may conclude that at the higher population density, it is
preferable to install traps at the greater intervals, whereas at the lower population density the
intervals are not very important.
We tested four variants of pheromone traps settings: 1) standard, along the stand edge, 2)
the group of 9 pheromone traps in a line located in the centre of the clearcut (without spaces)
with all traps baited with lures, 3) as in the previous variant, with every second trap baited, 4)
as in the previous case, but the lures were placed only in the middle trap and the traps at the
line edges. Whereas in the first two variants the catches were rather similar, in the latter two
variants the number of beetles in traps decreased: by about 1/3 in the third variant and by
amlost 1/2 in the last case.
In tests of 10 types of dispensers, their different efficiency was proven; diffrences
between studied dispensers ranged in the tens of percent. Two types of dispensers (both with
the combined pheromones of Ips typographus and Pityogenes chalcographus) were the least
efficient and their use is quite inefficient. We found out that some pheromone dispensers (IT
Ecolure Tube, Pheagr IT and IT Pheagr Extra) kept their attractiveness to the beetles
throughout the entire flight period, and therefore it is not necessary to replace them by new
ones. The catches to the traps with some other dispensers (FeSex Typo, IT Ecolure Mega,
Pheagr IT Forte) only slightly decreased. This brings significant economic benefits to forest
owners.
Notatki:
Strona 6
ASH DIEBACK IN THE WESTERN PART OF THE UKRAINE
Iryna Matsiakh
Ukrainian Forestry University of Ukraine, Generala Chuprynki St, 103, 79057 Lviv, Ukraine,
[email protected]
Symptoms of epidemic mortality of Fraxinus excelsior were recorded in Poland in the
early 1990s (Przybył, 2002), but since 2001 an intensive spread of this phenomenon in
central, northern and eastern Europe has been observed. The characteristic symptoms of ash
dieback are shown in the bark and xylem of shoots, twigs, branches, stems and leaves (Kirisits
et al., 2009; Kowalski et al., 2010).
In recent years, investigation of ash forest stands and nurseries in Western Ukraine
indicates the appearance of typical symptoms of ash dieback. Since 2009, a wide and rapid
deterioration of the health condition of ash tree stands in Western Ukraine has been observed.
Last year many hectares of ash were cut, because extensive distribution of disease to young
trees might contribute to massive decline of entire tree stands next year. According to the data
of the Forest Service, the reasons of ash dieback in the Lviv region are flooding, root rot and
xylophagous insects. In the Ternopil region the main causes of ash mortality are bacterial
canker and root rot.
At the beginning of April 2014, samples of ash branches with typical ash dieback
symptoms were collected in the western part of the Ukraine. Qiagen DNeasy Plant mini kit,
standard protocol with added pGEM reference DNA in lysis buffer was used for DNA
extraction.
As expected, the largest amount of fungal DNA in all samples was in the places with
clearly visible external signs of lesions such as a brownish discolouration of the bark. DNA of
Hymenoscyphus fraxineus was detected fairly far away from the visible edge of the lesion (10
cm or more). The branch tissue can look absolutely healthy externally, but the presence of the
pathogen’s mycelium in this tissue was detected using the genetic analysis.
Notatki:
Strona 7
ASH DIEBACK IN LITHUANIA: THE LOSS OF ASH STANDS
Alma Gustienė
State Forest Service, Department of Forest Sanitary Protection, Pramonės pr. 11A, 51327
Kaunas, Lithuania, [email protected]
The dieback of ash (Fraxinus excelsior) started around 1995-1996 in the forests of the
north-central part of the country. Currently the epidemic is in a chronic phase and all ash
stands are damaged to a greater or lesser extent. Due to continuous sanitary fellings carried
out in state and private forests, the area of ash stands decreased from 50 800 ha in 1998 to
29 000 ha in 2013, i.e. from 2,7% to 1,4% of the total forest area in Lithuania. According to
the data collected from permanent monitoring plots (State Forest Service), about 9% of ash
trees die every year; 56% of trees died in 2009-2014. The mean proportion of sound-looking
trees in the plots has dropped from 29% in 2008 to 3% in 2014. In addition to prolonged
infections by Hymenoscyphus fraxineus (Chalara fraxinea), root rot caused by Armillaria spp.
has been observed almost in every stand. General recommendations for Lithuanian forest
owners and managers are to do sanitary fellings of the diseased ash stands. The method of
felling (clear or selective cutting) is chosen depending on the age, proportion of ash, presence
of understory and general stand composition. The Law of Forest Fellings allows clear-cuttings
in stands, where stocking level after the felling of dead and severely damaged trees drops
lower than 0,4 (40%). Artificial re-establishment of ash is not recommended. Natural
regeneration of ash seedlings in the diseased stands is very poor: the sprouts and seedlings are
often attacked and killed by fungus H. fraxineus. On the other hand, healthy seed trees should
be saved, but the practice shows that many of them die in few years because of the disease.
Clear-felled areas are reforested with other tree species because the ash is no longer regarded
as a reliable forest component.
Notatki:
Strona 8
ZJAWISKO ZAMIERANIA JESIONU (FRAXINUS EXCELSIOR L.) W ASPEKCIE ZRÓŻNICOWANIA
GENETYCZNEGO - WYZWANIEM DLA HODOWLI GATUNKU W POLSKICH LASACH
Anna Tereba 1, Justyna A. Nowakowska 1, Artur Pacia 2, Tomasz Oszako 3,4
1 Instytut Badawczy Leśnictwa, Laboratorium Biologii Molekularnej, Braci Leśnej 3, Sękocin
Stary, 05-090 Raszyn, [email protected]
2 Nadleśnictwo Chojnów, Klonowa 13, Pilawa, 05-532 Baniocha
3 Instytut Badawczy Leśnictwa, Zakład Ochrony Lasu, Braci Leśnej 3, Sękocin Stary, 05-090
Raszyn
4 Politechnika Białostocka, Zamiejscowy Wydział Leśny w Hajnówce, Piłsudskiego 8, 17-200
Hajnówka
Od ponad 20 lat w Polsce obserwuje się zjawisko zamierania jesionu wyniosłego, nie
tylko pojedynczych drzew, ale i całych drzewostanów. Produkcja sadzonek, jak i odnowienia
naturalne z samosiewu stanowią poważny problem i wyzwanie nie tylko w aspekcie produkcji
drewna, ale i zachowania gatunkowej bioróżnorodności polskich lasów. Ograniczenie
zamierania jesionu wyniosłego jest obecnie ważnym zadaniem hodowli i ochrony lasu
wymagającym podjęcia interdyscyplinarnych badań.
Zjawisko zamierania drzew nie ma charakteru jednorodnego, a do jego opisu
zastosowanie znajduje m.in. system opisany przez Roloffa w 1989 r. Metoda ta wyróżnia
3 stopnie uszkodzenia koron drzew w zależności od wielkości potencjału siły wzrostu pędów
(Dmyterko, 1998). Skomplikowany w opisie i efekcie proces zamierania drzewostanów
wskazuje na ogromną złożoność interakcji czynników leżących u źródła tego zjawiska, jak i
interakcję genotyp - środowisko. Analiza genotypów w drzewostanach zdrowych może być
przyczynkiem do wnioskowania o podstawach odporności i adaptacji do zmieniających się
czynników biotycznych i abiotycznych. Pośrednią metodą badania poziomu zróżnicowania
genetycznego podlegającego wpływowi naturalnej selekcji jest wykorzystanie neutralnych
markerów genetycznych, które nie podlegają naturalnej selekcji, lecz pozwalają wnioskować
o genetycznej wariancji, dostarczając informacji o puli genotypów znajdujących się w
badanej populacji.
Celem badań była analiza 10 markerów molekularnych (6 jądrowych i 4
chloroplastowych) dla 55 prób pędów jesionowych pochodzących od osobników o
zróżnicowanym stopniu uszkodzenia. Obserwowany poziom zróżnicowania genetycznego we
wszystkich stopniach Roloffa był wysoki, natomiast nie zaobserwowano istotnego dystansu
genetycznego pomiędzy grupami osobników zakwalifikowanych do poszczególnych stopni
Roloffa. Aż 98% zróżnicowania genetycznego wynikało ze zmienności obserwowanej
pomiędzy osobnikami. Wysoki poziom zróżnicowania genetycznego potencjalnie pozwala na
zwiększenie zdolności adaptacyjnych populacji, z kolei zbyt niski jego poziom może w
istotny sposób ograniczać te zdolności. Neutralne markery pozwalają również na
wnioskowanie o poziomie przepływu genów między osobnikami oraz stopniu ich
spokrewnienia.
Wszystkie te informacje są kluczowe dla prowadzonej polityki leśnej, w aspekcie
strategii ochrony zasobów genowych.
Notatki:
Strona 9
AUTUMN SEARCHES FOR PINE DEFOLIATORS IN FOREST LITTER AS A PROVEN FOREST
PROTECTION TOOL – AN EXPERIENCE FROM THE LAND BRANDENBURG
Katrin Moeller, Pascal Ebert
Landesbetrieb Forst Brandenburg, Landeskompetenzzentrum Forst Eberswalde, AlfredMöller-Straße 1, 16225 Eberswalde, [email protected]
Current situation of the Scots pine defoliators and their outbreaks in Brandenburg
(Germany) will be presented. Monitoring of the insect pests will be described in details, with
a particular attention to autumn searches in the forest litter and soil, i.e. methods, results,
forest threat assessment and decision making process about insecticide treatments. The
experience related to the use of GIS, data platforms, and also satellite data for needle mass
estimation will be presented as well.
Notatki:
Strona 10
CURRENT PROBLEMS AND EXAMPLES FOR SOLUTIONS IN FOREST PROTECTION
IN SAXONY
Lutz-Florian Otto, Franz Matschulla
Sachsenforst – Government-Owned Enterprise, Competence Centre for Wood and Forestry,
Department for Sylviculture, Forest Protection and Hunting in State Forest,
Bonnewitzerstraße 34, 01734 Pirna OT Graupa; [email protected]
A cooperation of competent authorities in Saxony for forest protection monitoring based
on autumn/winter soil/litter surveys for pine defoliators will be presented on the example of
the Panolis flammea outbreak in 2011/2012. A possibility for reducing the number of
inventory pine stands for this method will be discussed.
Monitoring procedure using various survey methods will be shown on the example of the
current outbreak of the nun moth, Lymantria monacha.
Notatki:
Strona 11
FOLIOFAGI SOSNY I ŚWIERKA – METODY OCENY NASILENIA ICH WYSTĘPOWANIA
NA UKRAINIE
Volodymyr Kramarets1, Ivan Yasinovskyy2
1
Narodowy Uniwersytet Leśno-techniczny Ukrainy, ul. Generała Czuprynki 103, 79057 Lviv,
Ukraina, [email protected]
2
Przedsiębiorstwo Państwowe "Lvivlisozachyst", ul. Lvivska 4а, Bruhovychi, Lviv, 79491,
Ukraina
Na terytorium Ukrainy nie stwierdzono masowego występowania foliofagów w
drzewostanach świerkowych. Pracownicy leśnictw w regionach górskich prowadzą jednak
obserwacje rozwoju gatunków z rodzaju Cephalcia.
W odróżnieniu od drzewostanów świerkowych, w drzewostanach sosnowych okresowo
notowano gradacje foliofagów. Średnia powierzchnia występowania szkodników
liściożernych sosny wzrosła z 52,2 tys. ha w latach 1947-1977 do 68,8 tys. ha w latach 19782012. Gwałtownie wzrosła w ciągu tego okresu powierzchnia drzewostanów zagrożonych
przez Neodiprion sertifer – z 2,8 do 24,6 tys. ha. Stwierdzono tendencję do skrócenia
średniego okresu międzygradacjynego. Dla Diprion pini w latach 1947-1977 wynosił on 8,6
lat, a w latach 1978-2008 – 7,9 lat, dla N. sertifer odpowiednio 7,8 do 7,6 lat, dla Panolis
flammea zmniejszył się on z 10,9 do 10,4 lat, dla Bupalus piniarius – z 10,1 do 8,1 lat, a dla
Dendrolimus pini – z 10,7 do 9,4 lat. Tendencja ta nie jest jednak statystycznie istotna.
Najczęściej gradacje foliofagów sosny obserwowano na terenie wschodniej i południowej
Ukrainy, a rzadziej – na Polesiu. W ciągu ostatnich czterech lat stwierdzono zwiększenie
powierzchni zagrożenia drzewostanów przez Diprion pini (54,2 tys. ha w 2011 r.), N. sertifer
(z 22 tys. ha w 2010 r. do 41,1 tys. ha w 2012 r.) i Dendrolimus pini (6 tys. ha w 2013 r.).
Wstępne metody oceny występowania foliofagów sosny polegają na:
 ocenie defoliacji koron drzew,
 obserwacji rójki imagines (ocena wizualna, rzadko przy użyciu pułapek
feromonowych).
Szczegółowe obserwacje (poszukiwanie zimujących stadiów w ściółce) mają na celu
określenie średniej liczby gąsienic barczatki sosnówki, kokonów boreczników, poczwarek
strzygoni choinówki i poprocha cetyniaka na poletkach 1 × 1 m. Na podstawie uzyskanych
wyników określa się zagrożenie drzewostanów wg tabel Il’inskego. Wcześniej stosowano
zakładanie pod drzewami sektorowych powierzchni próbnych, jednak zrezygnowano z nich
ze względu na bardziej skomplikowany charakter prac. Do oceny zagrożenia drzewostanów
na następny rok wykorzystuje się hydrotermiczne wskaźniki z roku bieżącego. Dokładność
takich prognoz wynosi 40-60%.
Notatki:
Strona 12
MONITORING SYSTEM OF PINE DEFOLIATING INSECTS IN LITHUANIA
Kęstutis Grigaliūnas
State Forest Service, Department of Forest Sanitary Protection, Pramonės pr. 11A, 51327
Kaunas, Lithuania, [email protected]
Main and the largest outbreaks of pine defoliating insects historically situated in the very
southern part of Lithuania. The outbreak areas are located on the territory of 3 State Forest
Enterprises (Veisiejai, Druskininkai and Varena). Outbreaks of four insect species have been
observed: the pine beauty moth Panolis flammea Den. et Schiff., pine lappet moth
Dendrolimus pini L., common pine sawfly Diprion pini L., nun moth Lymantria monacha L.
Monitoring is done by specialists of the Forest Sanitary Protection Department of the State
Forest Service with assistance of State Forest Enterprise workers (foresters, forest rangers).
The nun moth monitoring has been conducted annually (usually in August) in 42 spots. In
each spot, the hatched pupae are counted on min 30 pine tree stems.
Populations of Dendrolimus pini, P. flammea, B. piniarius and Diprionidae has been
monitored in 60 spots located in the Scots pine stands annually, after the first strong frost
(usually in November). Caterpillars and pupae are counted in forest litter on plots of 1 × 0,5
meter. Four plots are checked in every monitoring spot. Plots are distributed randomly,
according to a compass with the shorter side touching tree stem (important for Diprionidae).
Average number of forest pests per stem or per square meter is counted and compared with
the results from previous years. A threat to the pine stands expected in the next year is
determined for every monitoring spot. If predicted defoliation at any monitoring spot is higher
than 30%, then additional searchers in neighbouring forest compartments are done to
evaluated a scale of the possible outbreak.
Notatki:
Strona 13
PORÓWNANIE DOKŁADNOŚCI WYBRANYCH METOD OKREŚLANIA LICZEBNOŚCI OWADÓW
ZIMUJĄCYCH W ŚCIÓŁCE LEŚNEJ
Ignacy Korczyński
Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu, Katedra Entomologii Leśnej, ul. Wojska Polskiego
71C, 60-625 Poznań, [email protected]
Wprowadzenie do praktyki ochrony lasu nowej metody określania liczebności owadów
zimujących w ściółce leśnej rodzi wciąż wiele pytań na temat jej wad i zalet.
Charakterystyczne dla różnych metod stosowanych w leśnictwie jest to, że elementy prób nie
są pobierane w drzewostanach losowo, lecz według określonych schematów. W związku z
tym poszczególne metody mają charakterystyczne dla nich błędy systematyczne i są tylko
wskaźnikami liczebności szkodliwych owadów w całym drzewostanie lub w jego
fragmentach.
Jednym z istotnych problemów przy określaniu wielkości dowolnej cechy mierzalnej jest
dokładność pomiaru. Zwykle w dużym stopniu zależy ona od dokładności wykorzystywanego
narzędzia pomiarowego. W sytuacji gdy każda z porównywanych metod pomiarowych
określa liczebność owadów w innej części środowiska porównanie ich dokładności może być
problemem metodycznym.
Celem przeprowadzonych badań było określenie dokładności pomiaru liczebności
foliofagów sosny na partiach kontrolnych. Miarą dokładności metody był współczynnik
zmienności. Stwierdzono, że metoda, w której ocenę liczebności wykonuje się na 10 małych
poletkach, po 0,5 m² każde, była na ogół znacznie dokładniejsza od metody, w której
zagęszczenie populacji określa się na powierzchni podokapowej. Porównanie dokładności
metod oceny liczebności, w których poszukiwanie owadów wykonuje się na mniej niż 10
poletkach, tzn. na ośmiu, sześciu i czterech, oraz na powierzchni podokapowej, wykazało, że
już w przypadku czterech poletek dokładność była podobna jak przy poszukiwaniach na
powierzchni podokapowej.
Dokładność oceny liczebności foliofagów sosny wzrastała wraz ze wzrostem
zagęszczenia populacji owadów, co wiąże się z ich bardziej równomiernym rozmieszczeniem.
Notatki:
Strona 14
PORÓWNANIE WYNIKÓW I PRACOCHŁONNOŚCI DWÓCH METOD JESIENNYCH POSZUKIWAŃ
SZKODNIKÓW PIERWOTNYCH SOSNY (METODY PODOKAPOWEJ ORAZ
METODY 10 POWIERZCHNI) NA TERENIE LEŚNYCH KOMPLEKSÓW PROMOCYJNYCH
Zbigniew Filipek
Dyrekcja Generalna Lasów Państwowych, Wydział Ochrony Lasu; ul. Bitwy Warszawskiej
1920 roku nr 3, 02-362 Warszawa; [email protected]
Jesienne poszukiwania szkodników pierwotnych sosny służą do oceny zagrożenia
drzewostanów sosnowych przez szkodniki liściożerne, głównie takich gatunków jak:
strzygonia choinówka, poproch cetyniak, barczatka sosnówka, osnuja gwiaździsta, siwiotek
borowiec oraz boreczniki.
W 2004 roku Zarządzeniem nr 43 Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych z dnia 22
czerwca 2004 roku została wprowadzona do użytku nowa Instrukcja Ochrony Lasu, w której
pojawiła się nowa metoda jesiennych poszukiwań szkodników pierwotnych sosny. Polega ona
na prowadzeniu poszukiwań na 10 powierzchniach próbnych o wielkości 0,5 m2 każda, co
daje łączną wielkość partii kontrolnej 5 m2.
W niniejszym doniesieniu przedstawiono porównanie wyników poszukiwań oraz ocenę
pracochłonności dwóch metod: podokapowej (MP) oraz 10 powierzchni (M10), w zależności
od wybranych typów siedliskowych lasu. Badania przeprowadzono w drzewostanach
sosnowych lub z przewagą sosny na terenie Leśnych Kompleksów Promocyjnych w 2004
roku. Prace porównawcze wykonano na około 20% istniejących wówczas partii kontrolnych.
W analizie uwzględniono wyniki z 1207 powierzchni z terenu 12 Leśnych Kompleksów
Promocyjnych. Obejmowała ona następujące elementy: wielkość powierzchni próbnej, czas
przygotowania do poszukiwań, czas poszukiwania, skład gatunkowy owadów oraz liczbę
szkodników na 1 m2 powierzchni próbnej.
Wielkość partii kontrolnej dla metody M10 wynosi zawsze 5 m2. Dla metody MP na
siedliskach borowych wahała się ona od 6,5 m2 do 8,5 m2, a na siedliskach lasowych – od 8,8
m2 do 10,8 m2. Przy porównaniu pracochłonności stwierdzono, że metoda M10 jest o 46%
bardziej pracochłonna niż metoda MP. Analiza liczebności owadów wykazała, że przy
stosowaniu metody M10 liczba znalezionych osobników była większa w przypadku takich
gatunków jak: barczatka sosnówka (wzrost o 100%), boreczniki (wzrost o 22%), poproch
cetyniak (wzrost o 15%), siwiotek borowiec (wzrost o 15%). Dla strzygoni choinówki i osnui
gwiaździstej uzyskano podobne wyniki.
Notatki:
Strona 15
ROZKŁAD PRZESTRZENNY ZIMUJĄCYCH STADIÓW GŁÓWNYCH FOLIOFAGÓW SOSNY
JAKO ISTOTNY ELEMENT W PROGNOZOWANIU ICH WYSTĘPOWANIA
Sławomir Ślusarski
Instytut Badawczy Leśnictwa, Zakład Ochrony Lasu, ul. Braci Leśnej 3, Sękocin Stary, 05-090
Raszyn, [email protected]
Celem badań było poznanie rozkładu przestrzennego zimujących stadiów następujących
foliofagów sosny: strzygoni choinówki Panolis flammea Den. et Schiff., barczatki sosnówki
Dendrolimus pini L. i poprocha cetyniaka Bupalus piniarius L.
Teren badań obejmował nadleśnictwa: Cierpiszewo, Bydgoszcz, Solec Kujawski,
Gostynin, Złoczew, Kolumna, Szczytno, Wielbark oraz Park Narodowy „Bory Tucholskie”.
Badania prowadzone były w latach 1999 – 2002. Na schemacie 3 m × 4 m nanoszono
występujące na nim pnie drzew oraz ich rzuty koron, odnotowywano znalezione owady,
a następnie mierzono ich odległość od pnia. Policzono procentowy udział znalezionych
poczwarek oraz gąsienic owadów w zależności od odległości od pnia najbliższego drzewa.
Najbardziej skupiskowym rozkładem przestrzennym charakteryzuje się barczatka
sosnówka. Stwierdzono, że w zależności od wariantu powierzchni (progradacyjna, gradacyjna
i międzygradacyjna) od 82,4% do 93,2% populacji gąsienic zimuje w odległości do 0,5 m
od pnia drzewa.
Notatki:
Strona 16
HISTORIA WYSTĘPOWANIA BORECZNIKÓW NA TERENIE NADLEŚNICTWA MILICZ,
RDLP WROCŁAW
Katarzyna Skałecka, Katarzyna Nowik, Jarosław Góral, Grzegorz Rogowski
Zespół Ochrony Lasu, Generalna Dyrekcja Lasów Państwowych, ul. Grunwaldzka 90,
Wrocław, 50-357 Wrocław, [email protected]
W 2013 roku na terenie Nadleśnictwa Milicz stwierdzono gradacyjne wystąpienie
borecznika sosnowego, Diprion pini (L.), letniej generacji. Po przeanalizowaniu danych
historycznych okazało się, że poprzednia gradacja boreczników na terenie nadleśnictwa miała
miejsce w 1985 r., dokładnie w tych samych granicach.
W obu przypadkach pojawienie się zagrożenia nie było wcześniej wyraźnie
sygnalizowane. W wyniku jesiennych poszukiwań w 1984 r. stwierdzono zagrożenie od
boreczników na 1985 r. w stopniu ostrzegawczym na powierzchni zaledwie 72 ha. Zabieg
natomiast wykonano na obszarze 2250 ha. W 2013 r. również nie przewidywano wystąpienia
licznej populacji boreczników, ale ubytek aparatu asymilacyjnego stwierdzono na
powierzchni 2680 ha drzewostanów sosnowych, w tym defoliację powyżej 60% wykazano na
powierzchni 1375 ha.
Porównanie przebiegu gradacji borecznika sosnowca w latach 1985 i 2013, w aspekcie
uwarunkowań siedliskowych i pogodowych mogących mieć wpływ na gradacyjne
wystąpienie boreczników sosnowych w drzewostanach Nadleśnictwa Milicz, nie przynosi
odpowiedzi na pytanie jakie czynniki spowodowały nagłe zwiększenie liczebności szkodnika
na tym samym obszarze po 28 latach.
Konsekwencją powtórzenia gradacyjnego wystąpienia boreczników jest zaliczenie
danego obszaru do tzw. stałych ognisk gradacyjnego rozrodu owadów, co z kolei skutkuje
zagęszczeniem liczby powierzchni kontrolnych w jesiennych poszukiwaniach sosny. Zgodnie
z obowiązującą Instrukcją Ochrony Lasu (2012), na obszarze wystąpienia boreczników
jesienne poszukiwania wykonywane są obecnie na jednej partii kontrolnej na każde 200 ha
drzewostanów sosnowych. Przebieg analizowanych gradacji wskazuje, że zagęszczenie liczby
powierzchni raczej nie daje gwarancji na wcześniejsze wykrycie zagrożenia od borecznika
sosnowca, zwłaszcza dla generacji letniej. Powstaje pytanie czy na terenie Nadleśnictwa
Milicz uzasadnione jest zwiększenie liczby partii kontrolnych do jednej na każde 50 ha
drzewostanów w ramach corocznego prognozowania zagrożenia przez boreczniki.
Notatki:
Strona 17
OPRACOWANIE METOD WCZESNEGO WYKRYWANIA I OGRANICZANIA SZKÓD
POWODOWANYCH PRZEZ PRZYPŁASZCZKA GRANATKA W DRZEWOSTANACH SOSNOWYCH
Z ZASTOSOWANIEM TERMOWIZJI I PUŁAPEK Z ATRAKTANTAMI
Alicja Sowińska, Radosław Plewa, Iwona Skrzecz
Instytut Badawczy Leśnictwa, Zakład Ochrony Lasu, Sękocin Stary, ul. Braci Leśnej 3,05-090
W ostatnich latach na terenie kraju obserwuje się wzrost szkód powodowanych w
drzewostanach sosnowych przez przypłaszczka granatka, Phaenops cyanea (Coleoptera,
Buprestidae). Istnieje więc pilna potrzeba opracowania i wdrożenia do praktyki ochrony lasu
metody wczesnego wykrywania, monitoringu i ograniczania liczebności populacji tego
gatunku.
W trakcie badań przeprowadzonych w Zakładzie Ochrony Lasu IBL (ZOL-IBL) w latach
1994 - 2005 opracowano pułapkę lepową do odłowu przypłaszczka oraz udowodniono, że
mieszanina związków chemicznych: gwajakolu, α-pinenu, 3-karenu i olejku sosnowego
umieszczona na czarnej opasce lepowej podnosi istotnie efektywność odłowu przypłaszczka
na tą pułapkę. Nie opracowano jednak dotychczas ostatecznej formy użytkowej dyspensera
wabiącego przypłaszczka oraz samołownych, bezlepowych pułapek do odłowu chrząszczy.
W 2014 r. w drzewostanach sosnowych Nadleśnictwa Sobibór (RDLP w Lublinie)
przetestowano amerykańskie pułapki segmentowe w kolorze zielonym i fioletowym. Pomimo,
że w pułapkach nie zastosowano żadnych substancji wabiących, to do pułapek zielonych
odłowiło się średnio 4,7 przypłaszczka/pułapkę, natomiast do pułapek fioletowych – 72,3
osobnika/pułapkę. Można więc przypuszczać, że fioletowy kolor jest atrakcyjny dla tego
gatunku owada.
Z badań wykonanych w ZOL-IBL oraz badań niemieckich wynika, że przy zasiedlaniu
drzewa przez przypłaszczka granatka istotnym czynnikiem jest temperatura pnia. Drzewa z
uszkodzonym systemem przewodzenia wody w pniu charakteryzują się temperaturą wyższą
od drzew zdrowych. Celowe więc jest wykonanie obserwacji i zdjęć termowizyjnych drzew
znajdujących się w miejscach nasłonecznionych (obrzeża luk, ściany lasu) oraz w miejscach
ocienionych (wewnątrz drzewostanu), a następnie porównanie stopnia zasiedlenia badanych
drzew przez przypłaszczka.
Opisane wyżej wyniki posłużyły podstawą do opracowania w ZOL-IBL projektu, którego
zakres prac obejmuje:
 ocenę możliwości wykorzystania kamery termowizyjnej do określenia zagrożenia
pojedynczych drzew oraz ścian drzewostanów przez przypłaszczka granatka,
 opracowanie dyspensera do wabienia chrząszczy przypłaszczka granatka,
 opracowanie bezlepowej pułapki do monitoringu przypłaszczka.
Kompleksowe zastosowanie wczesnego wykrywania osłabionych drzew za pomocą
kamery termowizyjnej oraz monitoringu przypłaszczka z użyciem pułapek feromonowych
może istotnie obniżyć pracochłonność i koszty profilaktyki oraz zwiększyć skuteczność
ograniczania liczebności szkodnika.
Notatki:
Strona 18
PORÓWNANIE EFEKTU OCHRONNEGO ORAZ KOSZTÓW ZABIEGU BIOLOGICZNEGO
NA PNIAKACH ŚWIERKOWYCH ZABEZPIECZANYCH PREPARATEM ROTSTOP RĘCZNIE
I Z UŻYCIEM MASZYNY WIELOOPERACYJNEJ
Monika Małecka, Adam Kaliszewski, Zbigniew Sierota
Instytut Badawczy Leśnictwa, Sękocin Stary, ul. Braci Leśnej 3, 05-090 Raszyn, e-mail:
[email protected]
W latach 2010 – 2012 realizowano projekt badawczy, którego celem było określenie
możliwości wykorzystania harwestera do opryskiwania pniaków świerkowych preparatami
biologicznymi z grzybem Phlebiopsis gigantea w drzewostanach świerkowych. Zakres
prezentowanych wyników badań dotyczy porównania efektu ochronnego preparatu produkcji
fińskiej Rotstop (zawierającego zarodniki grzyba Ph. gigantea) nanoszonego na pniaki
różnymi technikami oraz analizy ekonomicznej tych metod. Jesienią 2010 r. w drzewostanach
świerkowych na terenie 8 nadleśnictw wykonano zabiegi ochronne z użyciem preparatu
Rotstop w trzech wariantach: a) ścinka drzew pilarką i ręczny oprysk pniaków, b) ścinka
harwesterem i ręczny oprysk pniaków, c) ścinka harwesterem z równoczesnym opryskiem
czoła pniaków przez system natryskujący, zamontowany w głowicy maszyny. Zabieg ręczny
był wykonany przy użyciu opryskiwacza plecakowego SOLO 473P, a do mechanicznego
zabiegu wykorzystano dwa harwestery firmy Ponsse, model ERGO, z dwoma typami żurawia
(HN125 i HN200). Po upływie roku przeprowadzono ocenę udatności zabiegu kolonizacji
pniaków na podstawie stwierdzenia obecności grzybni i/lub owocnika Ph. gigantea na pniaku
oraz określenie stopnia rozłożenia drewna przez grzyb.
Symptomy obecności grzybni lub owocników na pniakach stwierdzono średnio na 2-26%
zabezpieczanych pniaków, zależnie od lokalizacji; najliczniej wprowadzony saprotrof
występował na powierzchniach zabiegowych w Nadl. Krynki, gdzie na pniaki ścięte
harwesterem preparat aplikowano ręcznie. Najsłabsze objawy kolonizacji występowały na
pniakach zarówno ścinanych, jak i zabezpieczanych ręcznie, natomiast symptomy rozkładu
drewna były najbardziej widoczne na pniakach ściętych i opryskiwanych maszynowo (35%).
Analiza ekonomiczna kosztów wykazała, że oprysk pniaków przy użyciu ręcznego
opryskiwacza plecakowego jest tańszą metodą ochrony niż zabieg mechaniczny,
wykonywany z wykorzystaniem głowicy harwestera. Niezależnie od przyjętego wariantu
nanoszenia preparatów z izolatami Ph. gigantea zabiegi te mogą przynieść potencjalnie duże
korzyści ekonomiczne, choć zagadnienie efektywności ekonomicznej wymagałoby dalszych
badań w dłuższej perspektywie czasowej.
Notatki:
Strona 19
MOŻLIWOŚCI WYKORZYSTANIA METOD GEOBIOLOGII ENERGETYCZNEJ
W HODOWLI I OCHRONIE LASU
Andrzej Kolk
Instytut Badawczy Leśnictwa, Sękocin Stary, ul Braci Leśnej 3, 05-090 Raszyn,
[email protected]
W ostatnich latach w wielu krajach, np. Francja, Anglia, Niemcy, powstała i rozwija się
nowa dziedzina wiedzy, tzw. geobiologia energetyczna, która zajmuje się oddziaływaniem
promieniowania Ziemi i Kosmosu na organizmy żywe. Spośród różnych rodzajów
naturalnego promieniowania na szczególną uwagę zasługują: promieniowanie geopatyczne i
sieciowe, a zwłaszcza radiacje pochodzące od pól wirowych lewo- i prawoskrętnych w
kształcie pionowych kolumn energii o przekroju kołowym o średnicy od 30 cm do ponad 30
m.
Pola wirowe lewoskrętne charakteryzują się niskim poziomem energii oraz niską
witalnością określoną w jednostkach Bovisa, a także dużą szkodliwością dla drzew określoną
wg skali Gradan opracowanej w Polsce przez Gracjana Kuźniaka. Pole wirowe prawoskrętne
charakteryzuje się wysokim poziomem energii pozytywnej, o dużej witalności i bardzo
korzystnym oddziaływaniem na stan zdrowia większości organizmów żywych.
W 2011 r. przeprowadzono badania nad wpływem cieków wodnych i promieniowań
sieciowych na rozwój i stan zdrowotny drzew rosnących w lasach i parkach. Do badań
wybrano 15 gatunków drzew pomnikowych: cis pospolity (C), dąb szypułkowy (Dbsz), dąb
bezszypułkowy (Dbbsz), dąb czerwony (Dbcz), klon zwyczajny (Kl), buk zwyczajny (Bk),
brzozę brodawkowatą (Brz), lipę drobnolistną (Lp), sosnę zwyczajną (So), modrzew
europejski (Md), kasztanowiec zwyczajny (Ksz), wiąz pospolity (Wz), olszę czarną (Ol),
robinię akacjową (Rb) i topolę czarną (T). Przy każdym drzewie: 1) określono w skali Bovisa
(JB) poziom witalności energetycznej miejsca, w którym rosło drzewo, 2) radioaktywność w
rentgenach (R) przy użyciu diagramu kolistego, 3) szkodliwość biologiczną wg skali Gradan
(G), 4) kolor radiestezyjny energii wokół drzew (K) (najkorzystniejszy jest kolor zielony,
najbardziej szkodliwy – szary lub tzw. zieleń ujemna).
Uzyskane wyniki wskazują, że takie gatunki drzew jak: C, Dbsz, Kl, Bk, Brz, Lp, Md,
Ksz, Wz i So, wyróżniające się ponadprzeciętnym przyrostem na wysokość i grubość, a także
zdrowotnością i długością życia, rosną w miejscach o podwyższonej energii, która w skali
Bovisa waha się od 16000 do 18000. Takie, z kolei, gatunki jak: Dbcz, Dbbsz, Ol, Rb i T
rosną w miejscach o niskim poziomie energetycznym wahającym się od 25 do 750 jednostek
w skali Bovisa oraz niskiej szkodliwości biologicznej dla drzew (od 2100 do 3200 jednostek
w skali Gradan).
Z badań wynika także, że poziom energetyczny Ziemi jest jednym z czynników
decydującym o stanie zdrowotności gatunków drzew iglastych. W drzewostanach o niskim
poziomie tej energii zwykle dochodzi do częstych gradacji szkodliwych owadów leśnych. W
celu ich zapobiegania można stosować odpromienniki radiestezyjne typu KA-ER, przy użyciu
których można zwiększyć poziom energetyczny Ziemi, obniżyć radioaktywność i zmniejszyć
szkodliwość biologiczną dla drzew.
Notatki:
Strona 20
PROBIOEMY KONTRA CHEMIA. CZY WARTO DEZYNFEKOWAĆ GLEBĘ W SZKÓŁKACH?
Aleksandra Rosa-Gruszecka
Zabiegi polegające na odkażaniu gleby, choć zdobywają coraz większe grono
zwolenników, m.in. wśród polskich plantatorów truskawek i papryki, nie są obecnie
stosowane w szkółkach leśnych. Wśród chemicznych środków do dezynfekcji gleby
w naszym kraju dopuszczone do stosowania są preparaty Nemasol 510 SL i Basamid 97 GR,
jednak żaden z nich nie posiada rejestracji do stosowania w leśnictwie. Alternatywą
dla środków chemicznych są metody fizyczno-chemiczne (np. odkażanie parą wodną
z tlenkiem wapnia) i biologiczne, jak np. szczepienie gleby pożytecznymi mikroorganizmami
konkurencyjnymi wobec patogenów glebowych (m.in. testowane ProBioEmy).
Realizowane doświadczenia miały na celu ocenę skuteczności potencjalnie możliwych
do stosowania w szkółkach preparatów doglebowych: ProBioEmy, Nemasol 510 SL
i Basamid 97 GR. Preparaty te były testowane w warunkach terenowych, co pozwoliło ocenić
ich ewentualną przydatność dla praktyki leśnej.
Nie zaobserwowano istotnych statystycznie różnic między przeżywalnością siewek i ich
odpornością na choroby w poszczególnych wariantach doświadczenia. Badane preparaty nie
zabezpieczały siewek przed zgorzelą przedwschodową oraz nie ograniczały rozwoju
patogenów glebowych. Chemiczne środki do dezynfekcji gleby cechowała niska skuteczność
działania, co wskazuje na małą przydatność badanych fungicydów w testowanym zakresie.
Wyniki doświadczeń nie potwierdziły również wpływu preparatów zawierających
mikroorganizmy na przeżywalność siewek oraz rozwój patogenów w szkółkach.
Badania skuteczności nowych dla gospodarki leśnej preparatów są niezbędnym
elementem zrównoważonej strategii ochrony roślin przed chorobami i podstawą
integrowanych metod ochrony leśnego materiału sadzeniowego.
Notatki:
Strona 21
ROZWÓJ SYSTEMÓW KORZENIOWYCH SADZONEK WYPRODUKOWANYCH W SYSTEMIE
KONTENEROWYM I ICH POTENCJALNY WPŁYW NA STABILNOŚĆ UPRAW SOSNOWYCH
Cezary Kieszek, Andrzej Kulesza
Zespół Ochrony Lasu w Łodzi, ul. Matejki 16, 91-404 Łódź. [email protected]
Produkcja materiału sadzeniowego z zakrytym systemem korzeniowym (w tzw. systemie
kontenerowym) w PGL Lasy Państwowe ma już ponad dekadę. Obecnie można obserwować
w terenie uprawy i młodniki powstałe z sadzonek tego typu i poddawać je pierwszym
ocenom. Jednym z podstawowych elementów wpływających na stan zdrowotny drzew jest
prawidłowe wykształcenie systemu korzeniowego, który zapewni roślinie pobór wody i
składników mineralnych oraz odpowiednią stabilność w gruncie. Nie bez znaczenia jest
również jego forma i stan zdrowotny wpływający na możliwość bronienia się przed
infekcjami grzybowymi. W badaniach skupiono się na cechach morfologicznych rozwoju
systemu korzeniowego, jak również prawidłowości struktury drewna na przekroju
poprzecznym 14-letnich sosen w młodniku powstałym z sadzonek kontenerowych. Dla
porównania posłużył podobny układ cech dla samosiejek sosnowych i upraw pochodzących z
sadzenia sosny z odkrytym systemem korzeniowym.
Uzyskane wyniki wskazujące na nieprawidłowości w rozwoju korzeni sadzonek sosny
wyprodukowanych w systemie kontenerowym będą mogły posłużyć do rozważenia zmian
mających na celu poprawę ich jakości.
Notatki:
Strona 22
WALKA Z CHRABĄSZCZAMI – WYZWANIA I SZANSE
Lidia Sukovata
Głównym elementem skutecznej ochrony upraw przed larwami (pędrakami) chrabąszczy
Melolontha spp., najgroźniejszymi szkodnikami korzeni roślin, jest niedopuszczenie do
składania jej przez samice. Dopiero gdy nie uda się tego osiągnąć, należy skupić się na
ograniczaniu liczebności pędraków w glebie, intensyfikując działania w okresie obecności
najbardziej wrażliwych, młodocianych pędraków, tzn. w stadium L1. Powinno się o tym
pamiętać przy przygotowywaniu się do przewidywanej na wiosnę 2015 r. rójki głównego
szczepu chrabąszczy w Polsce.
Niedopuszczenie do składania jaj przez samice lub ograniczenie ich liczby można
uzyskać różnymi metodami, m.in.:
 ograniczając liczebność samic przy użyciu insektycydu Mospilan 20SP do oprysku
koron drzew żywicielskich w trakcie żeru uzupełniającego i rójki chrząszczy,
 zakładając przed rójką na chronioną powierzchnię agrowłókninę lub inny materiał,
który, z jednej strony, zapewni osłonę gleby przed nadlatującymi samicami, a z
drugiej, będzie przepuszczalny dla wody opadowej,
 ograniczając bazę pokarmową chrząszczy przez usunięcie przed rójką roślin
żywicielskich w drzewostanach zaplanowanych do wycięcia w roku rójki lub w
kolejnych 2-3 latach (dotyczy to głównie drzewostanów sosnowych z podszytem z
gatunków liściastych preferowanych przez chrabąszcze); w przypadku konieczności
wprowadzenia podszytu liściastego w monolitach sosnowych należy wykorzystywać
sadzonki pochodzące z nasion zebranych z drzew późnych form rozwojowych,
 usuwając pokrywę roślinną i, w miarę możliwości, przeorując przed rozpoczęciem
rójki całą powierzchnię przeznaczoną pod uprawę.
W celu ograniczenia liczebności pędraków i/lub szkód powodowanych przez nie zaleca się:
 po zakończeniu rójki niszczenie roślinności runa na powierzchni przeznaczonej pod
uprawę przez utrzymywanie jej w czarnym ugorze lub przy użyciu herbicydów, a
założenie uprawy przełożyć na jesień tego samego roku lub wiosnę następnego,
 wysiew gorczycy sarepskiej, Brassica juncea, lub gryki zwyczajnej, Fagopyrum
esculentum, na powierzchni przeznaczonej pod uprawę; należy podkreślić, że gryka
ma negatywny wpływ jedynie na pędraki w stadium L1,
 zwiększenie udziału olszy czarnej lub szarej w nowo zakładanych uprawach lub przy
wprowadzaniu poprawek; wskazane jest sadzenie olszy w pasach co najmniej
2-3-rzędowych ukierunkowanych zarówno wzdłuż, jak i w poprzek uprawy, lub
wykorzystanie upraw olszowych jako przedplonu,
 ograniczenie migracji pędraków z drzewostanów, w których one występują, na uprawę
przez okopanie uprawy rowkiem izolacyjnym o głębokości co najmniej 30 cm.
Przedstawione wyżej zalecenia są oparte na danych literaturowych i wynikach badań przeprowadzonych w
ramach projektów finansowanych przez: Lasy Państwowe, Narodowe Centrum Badań i Rozwoju (nr umowy
N R12 0096 10) i Narodowe Centrum Nauki (nr decyzji 4299/B/P01/2010/38). Bardziej szczegółową informację
można znaleźć na stronie LP (Zalecenia dla praktyki, temat BLP-335) i na stronie IBL
(https://www.ibles.pl/web/guest/uslugi/strategia-postepowania-przeciwko-chrabaszczom).
Notatki:
Strona 23
Alfabetyczny spis treści wg autorów referatów
Filipek Z. Porównanie wyników i pracochłonności dwóch metod jesiennych poszukiwań
szkodników pierwotnych sosny (metody podokapowej oraz metody 10
powierzchni) na terenie Leśnych Kompleksów Promocyjnych ...................................... 15
Grigaliūnas K. Monitoring system of pine defoliating insects in Lithuania.......................... 13
Grodzki W., Starzyk J.R. Gradacja kornika drukarza Ips typographus (L.) w Beskidzie
Śląskim i Żywieckim – próba podsumowania ................................................................... 5
Gustienė A. Ash dieback in Lithuania: the loss of ash stands .................................................... 8
Hamera-Dzierżanowska A. Aktualna sytuacja dotycząca środków ochrony roślin w
leśnictwie ...................................................................................................................................... 2
Kieszek C., Kulesza A. Rozwój systemów korzeniowych sadzonek wyprodukowanych w
systemie kontenerowym i ich potencjalny wpływ na stabilność upraw sosnowych .... 22
Kolk A. Możliwości wykorzystania metod geobiologii energetycznej w hodowli i
ochronie lasu .............................................................................................................................. 20
Korczyński I. Porównanie dokładności wybranych metod określania liczebności
owadów zimujących w ściółce leśnej.................................................................................... 14
Kozioł M., Bielawska A., Plata J., Król A. Występowanie obiałki korowej i obiałki pędowej
oraz zamierania pędów jodły na terenie RDLP Kraków i RDLP Krosno ......................... 4
Kramarets V., Yasinovskyy I. Foliofagi sosny i świerka – metody oceny nasilenia ich
występowania na Ukrainie ...................................................................................................... 12
Maciąg M., Stachowiak M. Gradacja borecznika sosnowca na obszarze rdLP w Poznaniu
w latach 2013-2014 .................................................................................................................... 3
Małecka M., Kaliszewski A., Sierota Z. Porównanie efektu ochronnego oraz kosztów
zabiegu biologicznego na pniakach świerkowych zabezpieczanych preparatem
Rotstop ręcznie i z użyciem maszyny wielooperacyjnej .................................................. 19
Matsiakh I. Ash dieback in the western part of the Ukraine...................................................... 7
Moeller K., Ebert P. Autumn searches for pine defoliators in forest litter as a proven
forest protection tool – an experience from the Land Brandenburg ............................. 10
Otto L.-F., Matschulla F. Current problems and examples for solutions in forest
protection in Saxony ................................................................................................................ 11
Perlińska A., Szpakowski K., Jabłoński T. Ważniejsze zagrożenia lasów w Polsce
powodowane przez szkodliwe owady w 2014 r. ................................................................ 1
Rosa-Gruszecka A. ProBioEmy kontra chemia. Czy warto dezynfekować glebę w
szkółkach? ................................................................................................................................... 21
Skałecka K., Nowik K., Góral J., Rogowski G. Historia występowania boreczników na
terenie Nadleśnictwa Milicz, RDLP Wrocław ................................................................. 17
Strona 24
Sowińska A., Plewa R., Skrzecz I. Opracowanie metod wczesnego wykrywania i
ograniczania szkód powodowanych przez przypłaszczka granatka w drzewostanach
sosnowych z zastosowaniem termowizji i pułapek z atraktantami ............................. 18
Sukovata L. Walka z chrabąszczami – wyzwania i szanse ....................................................... 23
Ślusarski S. Rozkład przestrzenny zimujących stadiów głównych foliofagów sosny jako
istotny element w prognozowaniu ich występowania ..................................................... 16
Tereba A., Nowakowska J.A., Pacia A., Oszako T. Zjawisko zamierania jesionu (Fraxinus
excelsior L.) w aspekcie zróżnicowania genetycznego - wyzwaniem dla hodowli
gatunku w polskich lasach ........................................................................................................ 9
Zahradník P., Zahradníková M. Factors influencing the efficiency of pheromone traps in
forest protection against spruce bark beetle (Ips typographus)....................................... 6
Strona 25

aktualne problemy ochrony lasu – 2014

Transkrypt

Podobne dokumenty

Sekrety Lasu Kumiecie w Gołdapi

Harmonogram pobytu w OW Rusałka, proponowana tematyka zajęć