Council of the European Union

Wytyczne w sprawie polityki UE wobec państw trzecich dotyczącej kary śmierci
I WSTĘP
(i) Narody Zjednoczone, między innymi w Międzynarodowym Pakcie Praw Obywatelskich
i Politycznych (MPPOP), Konwencji o prawach dziecka oraz w Gwarancjach ochrony praw
osób zagrożonych karą śmierci przyjętych przez Radę Gospodarczą i Społeczną (ECOSOC),
ustanowiły ścisłe warunki, od których spełnienia zależy dopuszczalność stosowania kary
śmierci. Drugi Protokół Fakultatywny do MPPOP przewiduje, że państwa zobowiążą się do
trwałego zniesienia kary śmierci. Unia Europejska zajęła obecnie stanowisko dalej idące
i opowiada się za zniesieniem kary śmierci zarówno na swoim terytorium, jak i w innych
państwach.
(ii) Podczas 53. i 54. sesji, w rezolucji popartej przez wszystkie państwa UE, Komisja Praw
Człowieka ONZ wezwała państwa, w których nadal obowiązuje kara śmierci do:
- stopniowego ograniczania liczby przestępstw, za popełnienie których może zostać
orzeczona kara śmierci;
- wprowadzenia moratorium na egzekucje w celu całkowitego zniesienia kary śmierci.
(iii) Podczas szczytu Rady Europy w październiku 1997 r., szefowie rządów, w tym
przedstawiciele wszystkich Państw Członkowskich UE, wezwali do powszechnego zniesienia
kary śmierci. Ponadto nowe państwa członkowskie Rady Europy zobowiązały się do
wprowadzenia moratoriów oraz ratyfikacji Protokołu nr 6 do Konwencji o ochronie praw
człowieka i podstawowych wolności, zobowiązującego je do trwałego zniesienia kary śmierci.
(iv) W Traktacie z Amsterdamu z 1997 r. Państwa Członkowskie Unii Europejskiej
odnotowały, że od czasu podpisania Protokołu nr 6 do Konwencji o ochronie praw człowieka i
podstawowych wolności, kara śmierci została zniesiona w większości Państw Członkowskich
UE, a w żadnym z nich nie została zastosowana.
(v) Państwa uczestniczące w OBWE są zobowiązane na mocy Dokumentu Kopenhaskiego
do wymiany oraz publicznego udostępniania informacji na temat zniesienia kary śmierci. UE
dopełnia tego obowiązku składając regularne oświadczenia w ramach ludzkiego wymiaru
OBWE.
(vi) Statuty Międzynarodowego Trybunału Karnego dla byłej Jugosławii oraz
Międzynarodowego Trybunału Karnego dla Rwandy, uchwalone przy poparciu UE, nie
zawierają żadnych postanowień umożliwiających stosowanie kary śmierci, mimo że oba
trybunały zostały powołane do rozpatrzenia przypadków masowego naruszania prawa
humanitarnego, w tym zbrodni ludobójstwa.
1
II DOKUMENT OPERACYJNY
UE uważa, że zniesienie kary śmierci jest krokiem na rzecz umocnienia ludzkiej godności
i stopniowego rozwoju praw człowieka.
Unia Europejska przyjmuje następujące cele:
- działanie na rzecz powszechnego zniesienia kary śmierci będące wyrazem stanowiska
politycznego cieszącego się zdecydowanym poparciem wszystkich Państw Członkowskich
UE;
- wzywanie do stopniowego ograniczania stosowania kary śmierci w państwach, w których
nadal ona obowiązuje, oraz domaganie się poszanowania przy jej wykonywaniu minimalnych
norm określonych w załączonym dokumencie.
UE przedstawi powyższe cele jako integralną część swojej polityki dotyczącej praw
człowieka.
Unia Europejska zintensyfikuje inicjatywy podejmowane na forum międzynarodowym oraz
w kontaktach z innymi państwami, w tym deklaracje lub démarche w sprawie kary śmierci,
w świetle załączonego dokumentu określającego normy minimalne.
Unia Europejska rozważy, badając każdy przypadek z osobna w oparciu o ustalone kryteria,
czy właściwe jest kierowanie do innych państw démarche w sprawie stosowania kary śmierci.
Podejście przyjęte przez UE obejmuje następujące główne elementy:
OGÓLNE DEMARCHE
W stosownych przypadkach, Unia Europejska podniesie kwestię kary śmierci w ramach
dialogu prowadzonego z państwami trzecimi. Działania w ramach dialogu będą obejmowały:
- wezwanie ze strony UE do powszechnego zniesienia kary śmierci lub przynajmniej
wprowadzenia moratorium na jej wykonywanie.
- w przypadkach, gdy kara śmierci jest nadal stosowana, UE będzie podkreślać, że dane
państwa powinny stosować tę karę wyłącznie zgodnie z minimalnymi normami, określonymi
w załączonym dokumencie oraz zachowywać maksymalną przejrzystość w jej stosowaniu.
Konkretna forma podejmowanych działań będzie zależna między innymi od tego, czy:
- dane państwo posiada właściwie funkcjonujący i otwarty system sądowy;
- dane państwo podjęło międzynarodowe zobowiązania o niestosowaniu kary śmierci, na
przykład w ramach organizacji lub porozumień regionalnych;
2
- system prawny danego państwa oraz stosowanie w jego ramach kary śmierci nie podlega
kontroli społecznej i międzynarodowej oraz czy istnieją powody do przypuszczeń, że kara
śmierci jest powszechnie stosowana z naruszeniem norm minimalnych.
Szczególny nacisk zostanie położony na składanie przez UE démarche w sprawie
stosowania kary śmierci, w sytuacjach, gdy dane państwo nie ma ustalonej polityki w tym
obszarze, np. kiedy wygasa oficjalne lub faktyczne moratorium na wykonywanie kary śmierci
lub też kara ta ma być ponownie wprowadzona w prawodawstwie.
Ze szczególną uwagą badane będą sprawozdania i ustalenia właściwych międzynarodowych
instytucji działających na rzecz praw człowieka.
Możliwe jest składanie démarche lub oświadczeń publicznych w sytuacjach gdy państwa
podejmują działania na rzecz zniesienia kary śmierci.
INDYWIDUALNE PRZYPADKI
Oprócz powyższych działań, w razie uzyskania informacji o indywidualnych przypadkach
stosowania kary śmierci naruszających normy minimalne, Unia Europejska rozważy złożenie
szczególnych démarche.
W takich przypadkach niejednokrotnie podstawowe znaczenie ma szybkość działania.
Państwa Członkowskie występujące z propozycją takiego démarche powinny zatem
przedstawić jak najwięcej danych, wykorzystując wszelkie dostępne źródła. Dane te powinny
obejmować krótki opis domniemanego przestępstwa i postępowania karnego, dokładny
zakres naruszenia norm minimalnych, status wszelkich postępowań odwoławczych oraz
spodziewaną datę egzekucji, o ile jest ona znana.
Jeżeli pozwala na to czas, należy rozważyć możliwość wystąpienia do szefów misji
o dostarczenie szczegółowych informacji oraz wskazówek odnośnie danej sprawy przed
złożeniem démarche.
SPRAWOZDANIA NA TEMAT PRZESTRZEGANIA PRAW CZŁOWIEKA
Szefowie misji UE powinni z zasady dołączać do sprawozdań poświęconych przestrzeganiu
praw człowieka analizę stosowania kary śmierci oraz okresową ocenę skutków i wpływu
działań podejmowanych przez UE.
3
POTENCJALNE REZULTATY INTERWENCJI UE: INNE INICJATYWY
Celem UE jest nakłonienie państw trzecich, tam gdzie jest to możliwe, do zniesienia kary
śmierci. W tym celu UE będzie zachęcać państwa do rozważenia możliwości przystąpienia
do Drugiego Protokołu Fakultatywnego do MPPOP oraz analogicznych porozumień
regionalnych. Ponadto tam, gdzie niemożliwa jest realizacja powyższych zamierzeń, UE
pragnie kontynuować dążenia do zniesienia kary śmierci i w tym celu będzie:
- nakłaniać państwa do ratyfikacji i przestrzegania międzynarodowych porozumień
w zakresie praw człowieka, a zwłaszcza tych, które dotyczą stosowania kary śmierci, w tym
MPPOP;
- podnosić kwestię kary śmierci na wielostronnych forach i działać na rzecz wprowadzenia
moratorium na stosowanie kary śmierci oraz jej zniesienia w odpowiednim czasie;
- nakłaniać odpowiednie organizacje międzynarodowe do podejmowania właściwych działań
na rzecz skłonienia państw trzecich do ratyfikacji i przestrzegania międzynarodowych norm
dotyczących kary śmierci;
- wspierać i proponować dwustronną i wielostronną współpracę, między innymi przy udziale
społeczeństwa obywatelskiego, w tym w dziedzinie prawnej, na rzecz wprowadzenia
sprawiedliwej i niezawisłej procedury sądowej w sprawach karnych.
III DOKUMENT OKREŚLAJĄCY NORMY MINIMALNE
Jeżeli państwa obstają przy utrzymaniu kary śmierci, UE uznaje za istotne spełnienie
następujących standardów minimalnych:
(i) Kara śmierci może zostać orzeczona jedynie za najcięższe zbrodnie, przy czym przyjmuje
się, że ich zakres nie powinien wykraczać poza przestępstwa umyślne ze skutkiem
śmiertelnym lub innymi nadzwyczaj poważnymi konsekwencjami. Nie należy orzekać kary
śmierci w przypadku przestępstw finansowych popełnionych bez użycia przemocy lub nie
związanego z przemocą wykonywania praktyk religijnych lub wyrażania poglądów.
(ii) Kara śmierci może zostać orzeczona jedynie za przestępstwo, zagrożone taką karą
w chwili jego popełnienia, przy czym przyjmuje się, że jeżeli po popełnieniu przestępstwa
ustanowiona zostanie przez ustawę kara łagodniejsza za takie przestępstwo, przestępca
będzie miał prawo z tego korzystać.
4
(iii) Kara śmierci nie może zostać orzeczona wobec:
- osób w wieku poniżej 18 lat w momencie popełnienia przestępstwa;
- kobiet ciężarnych lub matek z nowonarodzonymi dziećmi;
- osób, które zapadły na chorobę psychiczną.
(iv) Kara śmierci może zostać orzeczona jedynie wtedy, gdy na winę oskarżonego wskazują
jednoznaczne i przekonujące dowody, które wykluczają przyjęcie innej interpretacji faktów.
(v) Kara śmierci może być wykonana tylko na podstawie prawomocnego wyroku wydanego
przez właściwy sąd po przeprowadzeniu postępowania sądowego, w którym zachowano
wszelkie zasady sprawiedliwego procesu, co najmniej odpowiadające zasadom zawartym
w art. 14 Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych, w tym prawo osoby
podejrzanej lub oskarżonej o przestępstwo zagrożone karą śmierci do odpowiedniej pomocy
prawnej na wszystkich etapach postępowania, oraz, w stosownych przypadkach, do kontaktu
z przedstawicielem służb konsularnych.
(vi) Osoba skazana na śmierć musi dysponować rzeczywistym prawem odwołania się do
sądu wyższej instancji, należy także podjąć działania by zapewnić, że takie odwołania staną
się obowiązkowe.
(vii) W stosownych przypadkach osobom skazanym na śmierć przysługuje prawo do
wystąpienia ze skargą indywidualną w ramach procedur międzynarodowych; kara śmierci nie
zostanie wykonana do czasu rozpatrzenia skargi w ramach wymienionych procedur.
(viii) Osoba skazana na śmierć ma prawo do wystąpienia o ułaskawienie lub złagodzenie
kary. Amnestia, ułaskawienie lub złagodzenie kary mogą być przyznane w każdym
przypadku, w którym została orzeczona kara śmierci.
(ix) Kary śmierci nie można wykonywać z pogwałceniem międzynarodowych zobowiązań
danego państwa.
(x) Należy uwzględniać również okres, który minął od czasu wydania wyroku śmierci.
(xi) Jeżeli kara śmierci jest wykonywana, egzekucję należy przeprowadzić w sposób
zadający skazanemu jak najmniejsze cierpienie. Egzekucji nie można dokonywać publicznie
lub w jakikolwiek inny poniżający sposób.
5
(xii) Kara śmierci nie może być orzekana w akcie politycznej zemsty z naruszeniem norm
minimalnych, np. wobec osób planujących zamach stanu.
_________________
6