SZKODLIWE DZIAŁANIE PROMIENIOWANIA UV NA SKÓRĘ

SZKODLIWE DZIAŁANIE PROMIENIOWANIA UV NA SKÓRĘ
Malwina Zasada
Uniwersytet Medyczny w Łodzi
Streszczenie
Przedmiotem niniejszej pracy będzie przedstawienie wybranych aspektów szkodliwego działania promieniowania UV na skórę. Ze szczególnym zwróceniem uwagi na objawy tegoż oddziaływania
w postaci: zmarszczek, pobruzdowao, torbieli, naczyniaków oraz przebarwieo. Jako swego rodzaju
„kodu kreskowego” wieku wymalowanego na twarzy. Kolejno, będących już nie tylko nieestetyczną
zmianą a zagrożeniem życia, stanów przedrakowych i „popularnego” w świadomości większości ludzi
nowotworu skóry-czerniaka. Ponadto zmian histopatologicznych skóry, zwanych elastozą posłoneczną.
W podsumowaniu wynik przeprowadzonej krótkiej ankiety dotyczącej występowania w przeciągu
życia poparzeo słonecznych.
HarmfulUV radiationeffectsfortheskin
Summary
The subject of this project is to present some aspects of the harmful effects of UV radiation on the
skin.With particular attention to the impact of the same symptoms as: wrinkles, creases, cysts, hemangiomas, and discoloration.As a kind of „bar code” age presented on face, which are not only unaesthetic change but the threat to life, precancerous and „popular” in the minds of most peoplemelanoma. What is more, histopathological changes in the skin called „elastozaposłoneczna”.To sum
up, the results of short sourvey involving provalence sunburn over the live.
60
Szkodliwe działanie promieniowania UV na skórę
Wstęp
Obecne każdego dnia, dostające się do naszych domów przez szyby, niezauważalnie penetrujące nasz
organizm, „ciepły niszczyciel” – promieniowanie UV. Jak to się dzieje, że od tysięcy lat mamy z nim do
czynienia a po dziś dzieo nie umiemy sobie z nim poradzid? Faktem jest, że ciężko się przed nim
uchronid, a czasem wcale tego nie chcemy i to może najlepsza odpowiedź na pytanie skąd tak jego
szkodliwe oddziaływanie. Jak mówił wybitny impresjonista Salvador Dahli„Jedyną rzeczą jakiej świat
nigdy nie będzie miał dośd, jest przesada”. Potocznie przyjęło się mówid, że wszystko jest dla ludzi lecz
z umiarem. W tym przypadku ciężko o taką wstrzemięźliwośd a sednem tych rozważao jest refleksja
dotycząca umiaru w korzystaniu z kąpieli słonecznych.
Jaka siła zawarta jest w poszczególnych pasmach? Niezwykle efektywne biologicznie promieniowanie
UVB powoduje szybko widoczne poparzenia skóry, zaś wnikające w głąb skóry UVA naruszenie homeostazy systemu immunologicznego. Zaś promieniowanie UVC niemal całkowicie pochłaniane jest
przez warstwę ozonową atmosfery.
Przyjmowane podczas opalania dawki promieniowania kumulują się. Im większe jest natężenie tym
większy potencjał wystąpienia niepożądanych zmian w organizmie. Istotną rolę odgrywa tu zarówno
ilośd jak i jakośd melaniny występującej u człowieka.
1. Melanina
Melanina jest heterogennym barwnikiem, powstającym w szeregu reakcji utleniających związki fenolowe. Odpowiada za kolor skóry, włosówi tęczówki oka. Występujenie tylko w naskórku ale również w
błonie naczyniowej i siatkówce oka. Syntetyzowana jest w wyspecjalizowanych komórkach – melanocytach, położonych w naskórku oraz warstwie podstawnej korzeni włosów. Gromadzona
w melanosomach, skąd przekazywana jest do komórek poszczególnych warstw naskórka. Pod wpływem czynników wewnętrznych (hormony) lub zewnętrznych (promieniowanie UV) melanosomy pękają a barwnik zostaje uwolniony do komórki. Melanina zawsze gromadzi się w komórkach między jądrem komórkowym a powierzchnią komórki. W ten sposób chroni DNA przed uszkodzeniami spowodowanymi promieniowaniem UV1.U ludzi skierowanie szlaku melanogenezy ku syntezie eumelanogenezy czy feomelanogenezy zachodzi pod wpływem procesów modyfikujących dopachinon. Obecnośd
w melanocytach aminokwasów zawierających siarkę – cysteinę i/lub glutation powoduje połączenie
dopachinonu z grupami tiolowymi -SH i powstanie cysteinyloDOPA, prekursora feomelaniny. Brak
wyżej wymienionych aminokwasów Cys iGSH powoduje, że dopachinon jest utleniany do dopachromu, będącego produktem przejściowym zktórego powstaje eumelanina. Obecnośd barwnika eumelaniny opóźnia procesy starzenia. Wczesne oraz późne zaburzenia jak i niebezpieczeostwo kancerogenezy warunkuje zaś istnienie w skórze feumelaniny. Karnacja jasna, to mniejsza ilośd melaniny w skórze,
mniejsza ochrona naturalnego barwnika i wzrost ryzyka powstawania oparzeo słonecznych. Czyli więcej feomelaniny (żółtoczerwonego pigmentu) aniżeli eumelaniny (brązowoczerwonego pigmentu).
Karnacja ciemna, to zmniejszenie wrażliwości na światło, mniejsza podatnośd na poparzenia słonecz1
Galus R., Zandecki Ł., Sajjad E., Jóźwiak J., Włodarski K., Czynniki modulujące melanogenezę oraz metody identyfikacji
zaburzeo barwnikowych, „PolskiMerkuriuszLekarski”, 2008, XXV, 146, 188-191.
Szkodliwe działanie promieniowania UV na skórę
ne a tym samym powstawanie zmian nowotworowych indukowanych tymże działaniem. W skórzeprzewagabarwnika pod postaciąeumelaniny2.
2. Promieniowanie UV
Promieniowanie ultrafioletowe jest promieniowaniem elektromagnetycznym o długości od 10 do 400
nm. Podzielone na trzy główne zakresy: UVA, UVB, UVC. Różnią się między sobą zarówno właściwościami fizycznymi jak i biologicznymi. Ostre odczyny posłoneczne w postaci rumienia są głównie efektem działania promieni UVB. Minimalna dawka MED, czyli minimalerythemadose, u dzieci jest niższa
aniżeli u dorosłych. Działanie rumieniotwórcze zaś jest tym większe im krótsza jest fala. Wartośd ta
zależy również od: fototypu skóry, czasu ekspozycji oraztemperatury. Zmiany rumieniowe na twarzy
pojawiają się po 4-6 godzinach od ekspozycji. Towarzyszy temu gorączka, bóległowy, nudności oraz
obrzęk3.
Tabela 1. Porównanie promieniowania UVA i UVB
Właściwościpromieniowania
UVA
UVB
Absorbowaneprzezskóręwłaściwą
Absorbowaneprzeznaskórek
EFEKTY
Mały rumieo.
BIOLOGICZNE
Opalenizna
I późna.
EFEKTY
natychmiastowa
Silny rumieo.
BIOLOGICZNE
Opalenizna późna.
Synteza witaminy D.
Photoaging.
Immunosupresja.
Dermatozy.
Kancerogeneza.
Alergie.
Oksydacyjneuszkodzenie
DNA.
Zmianynowotworowe
Zakrespromieniowania
400 – 320 nm
Przenika przez szkło i wodę
Zmianynowotworowe
Zakrespromieniowania
320 – 290 nm
Przenika przez wodę, nie przenika przez szkło
Promienie UVA głębiej przenikają przez skórę, nasilając szkodliwe działanie promieniowania UVB. Promienie
UVA i UVB działają synergistycznie, a wywołane przez nie zmiany są większe, niż gdyby wynikały tylko z działania
addycyjnego.
Źródło: Opracowanie własne na podstawieDmochowska B. M., Działanie promieniowania ultrafioletowego na skórę. Ostre i
przewlekłe uszkodzenie posłoneczne, „HominesHominibus”, 2010, 6
2
Gillbro J.M., Olsson M.J., The melanogenesis and mechanisms of skin-lightening agents – existing and new approaches,
„International Journal of Cosmetic Science”, 2011, 33, 210–221.
3
Dmochowska B.M., Działanie promieniowania ultrafioletowego na skórę. Ostre i przewlekłe uszkodzenie posłoneczne,
„HominesHominibus”, 2010, 6, 29-42.
Szkodliwe działanie promieniowania UV na skórę
3. Objawydziałaniapromieniowania UV
3.1 Plamysoczewicowate
Plamy soczewicowe są to zmiany o średnicy od 0,5 do 1 cm, podobne do ziarna soczewicy. Płaskie,
dobrze odgraniczone od otoczenia. Popularnie znane pod nazwą „plamy starcze”. Mogą byd początkowym etapem rozwoju znamienia melanocytowego.
Rys. 1. Plama soczewicowata.
Żródło: Stolz W., Braun-Falco O., Bilek P., Landthaler M., BurgdorfH. C. W., Cognetta B. A., Atlas dermatoskopii. Wyd. Czelej,
Lublin, 2006
Plamy soczewicowate posłoneczne – dotyczą one najczęściej osób w wieku starszym, ale diagnozowane są także u osób w wieku średnim. Popularne pod nazwą: plamy starcze oraz plamy wątrobowe.
Nie są one efektem chronologicznego starzenia się skóry lecz skutkiem długotrwałej ekspozycji na
działanie promieni słonecznych. Dochodzi do nadmiernego nagromadzenia się melaniny w skórze co
objawia się pod postacią jasnobrązowych plam. Najczęściej występują na twarzy, szyi, dłoniach oraz
na dekolcie. Charakterystyczna jest mnogośd zmian oraz nieregularne ich granice4.
4
Macewicz-Wysocka M., Obraz kliniczny i postępowanie w wypadku wybranych rodzajów znamion barwnikowych,„Przewodnik Lekarski”, 2006, 7, 100-107.
Szkodliwe działanie promieniowania UV na skórę
Rys. 2. Plama soczewicowata (plama starcza).
Żródło: Stolz W., Braun-Falco O., Bilek P., Landthaler M., BurgdorfH. C. W., Cognetta B. A., Atlas dermatoskopii. Wyd. Czelej,
Lublin, 2006
3.2 Odczynyfototoksyczneifotoalergiczne
Przebarwienia na skutek fotouczulającego działania głównie leków, roślin i kosmetyków, Jako wynik
nadwrażliwości na działanie ultrafioletu, gdzie w przypadku odczynu fototoksycznego są to dawki
rzędu 320-400 nm, natomiast odczynów fotoalergicznych mniejsze.
Odczyny fototoksyczne, występują częściej, a spowodowane są np. przyjmowaniem leków usprawniających krążenie oraz stosowaniem niektórych barwników.
Odczyny fotoalergiczne jako wynik stosowania leków przeciwcukrzycowych, uspokajających oraz olejków, mydeł, a w niektórych przypadkach nawet kremów przeciwsłonecznych5. Wyróżnia się tutaj znane w dermatologii schorzenia takie jak barloquedermatitis oraz phytophotodermatitis. Ostatnie to
przebarwienia pojawiające się wyniku zewnętrznego kontaktu z rośliną zawierającą związki fotouczulające np. psoraleny, oraz ekspozycji na promieniowanie ultrafioletowe.
Rys. 3. Przebarwienia u pacjentki powstałe w wyniku długotrwałego stosowania chlorpromazyny.
5
Śpiewak R., Szewczyk K., Fotodermatozy: Choroby skóry prowokowane przez światło. [w]: Olszaoski R (red.),Ochrona Zdrowia Wojsk w Tropiku, Wydawnictwo Polskiego Towarzystwa Medycyny iTechniki Hiperbarycznej, Gdynia 2008, s. 120-133.
Szkodliwe działanie promieniowania UV na skórę
Źródło: Vivier A.: Atlas Dermatologii klinicznej. Wyd. Medyczne Urban & Partner, Wrocław 2005
Rys. 4. Zapalenie skóry Berloquedermatitis zlokalizowane na szyi. W wyniku interakcji pomiędzy
olejkiem bergamotowym a promieniami UV.
Źródło: Vivier A.: Atlas Dermatologii Klinicznej, Wyd. Medyczne Urban & Partner, Wrocław 2005
Rys. 5. Pacjent z zapaleniem skóry Barloquedermatitis. Wynik interakcji pomiędzy składnikami kosmetyków, psoralenami a promieniowaniem UV.
Źródło: Vivier A.: Atlas Dermatologii klinicznej, Wyd. Medyczne Urban & Partner, Wrocław 2005
Szkodliwe działanie promieniowania UV na skórę
3.4 Przebarwienia pozapalne
Są to zmiany ściśle związane z trwającym bądź przebytym stanem zapalnym skóry. Przebarwienia lokalizują się w miejscu wystąpienia przebytej dermatozy bądź wystąpienia stanu zapalnego.Promieniowanie słoneczne jest jednak niezbędne aby doszło do ujawnienia się zmian. W sytuacji
tworzenia się przebarwieo słonecznych, zwanych od ang. – postinflammatoryhyperpigmentation,
w skrócie PIH, dochodzi do wzrostu ilości barwnika oraz zwiększonej kumulacji melaniny w skórze.
Pomimo zaprzestania działania czynnika prowokującego przebarwienia mogą utrzymywad się nawet
do kilka lat czy miesięcy, np. toczeo rumieniowaty6.
Rys. 6. Przebarwienia pozapalne – wynik wyprysku kontaktowego.
Źródło: Vivier A.: Atlas Dermatologii klinicznej, Wyd. Medyczne Urban & Partner, Wrocław 2005
3.5 Choroba Batemana
Zwana plamicą słoneczną. Wstępująca u osób w wieku starszym, najczęściej na przedramionach.
Spowodowana jest kruchością ścian naczyo w wyniku przewlekłej ekspozycji na UV. Prowadzi to do
fotouszkodzenia skóry objawiającego się atroficznymi, cienkimi, stale rozszerzonymi naczyniami
krwionośnymi. Długotrwała ekspozycja stopniowo prowadzi do zmniejszenia ich ilości7.
6
Vivier A., Atlas Dermatologii klinicznej, Wyd. Medyczne Urban & Partner, Wrocław 2005, 679-680, 677-678, 67-68.
Browder J. F., Beers B.,Oddziaływanie słooca na skórę, „Medycyna po dyplomie”, 1994, 3(2), 8-10.
7
Szkodliwe działanie promieniowania UV na skórę
3.6 Photoaging
Zespół Favre’a–Racouchota
Starzenie się skóry jako przewlekłe uszkodzenie promieniowaniem UV. Jest to szereg zmian począwszy od zmarszczek, teleangiektazji, hiper- i hipiopigmentacji, a kooczywszy na powstawaniu zmian
nowotworowych. Jednym z najpowszechniejszych objawów starzenia się skóry pod wpływem słooca
jest zespół Racouchota. Charakteryzujący się: licznymi, powiększonymi porami, zaskórnikami, torbielami, pobruzodwaniem, żółtawym kolorem skóry oraz zmianami wokół oczu8.
Rys. 7. Zdjęcia 69 letniego kierowcy ciężarówki, po okresie 29 lat pracy i nierównomiernej
ekspozycji twarzy na promieniowanie UV.
Źródło: Gordon J., R., S., Brieva J. C., Unilateral Dermatoheliosis, „The New England Journal of Medicine”, 2012, 25
3.7 Rogowacenie słoneczne (starcze)
Rogowacenie słoneczne jest nawarstwieniem hiperkeratotycznym barwy jasnobrązowej. Objawiające
się w postaci łuszczących plamek bądź tarczek. Pojawiające się w miejscach eksponowanych jako
efekt przewlekłej ekspozycji na promieniowanie słoneczne. Zmiany pojawiają się statystycznie
u każdej osoby po 60. roku życia i mogą byd podstawą do rozwijania się raków skóry.
3.8 Róg skórny
8
Gordon J., R., S., Brieva J. C., Unilateral Dermatoheliosis, „The New England Journal of Medicine”, 2012, 25, 19-25.
Szkodliwe działanie promieniowania UV na skórę
Róg skórny to odmiana rogowacenia słonecznego.Ze względu na występowanie zarówno u dzieci (na
podłożu stanu zapalnego) jak i u dorosłych, traktowany jest jako odrębna jednostka. Jest to twór
hiperkeratotyczny wystający ponad powierzchnię skóry. Może byd punktem wyjścia do raków
kolczystokomórkowych9.
Rys. 8. Rogowacenie słoneczne.
Rys. 9. Róg skórny
Źródło: Zalewska-Janowska A., Błaszczyk H., Choroby skóry. Praktyka Lekarza Rodzinnego, Wyd. Lekarskie PZWL, Warszawa
2009
3.9 Kancerogeneza
Kancerogeneza
3.9.1 Rak podstawnokomórkowy
9
Zalewska-Janowska A., Błaszczyk H., Choroby skóry. Praktyka Lekarza Rodzinnego, Wyd. Lekarskie PZWL, Warszawa 2009,
127-134.
Szkodliwe działanie promieniowania UV na skórę
Rak podstawnokomórkowy to najczęściej występujący rak skóry u ludzi rasy białej. Niezwykle rzadko
spotykany u osób rasy czarnej. Występuje na podłożu zmienionym przez działanie promienie UV lub
de novo na skórze uprzednio niezmienionej.Rozwija się na podłożu: skóry barwnikowej ipergaminowatej oraz zmian takich jak: rogowacenie starcze czy róg skórny. Zarówno u osób starszych jak
i młodych często korzystających z kąpieli słonecznych oraz solarium. Najczęstsza lokalizacja to miejsca
odsłonięte ibezpośrednio narażone na ekspozycje UV – skóra głowy, nos, okolice oczodołu, a także
stwierdza się występowanie zmian na szyi. Znane jest kilka odmian morfologicznych: guzkowy, twardzinopodobny, barwnikowy, wrzodziejący, torbielowaty oraz powierzchowny.
Rys. 10. Rak podstawnokomórkowy zlokalizowany na nosie.
Źródło: Zalewska-Janowska A., Błaszczyk H., Choroby skóry. Praktyka Lekarza Rodzinnego, Wyd. Lekarskie PZWL, Warszawa
2009
3.9.2 Rak kolczystokomórkowy
Rak kolczystokomórkowy najczęściej kształtuje się na podłożu stanów przedrakowych. Rozwój zaś
stymulowany jest m.in. poprzez długotrwałe działanie promieniowania słonecznego. Występuje
znacznie rzadziej aniżeli rak podstawnokomórkowy. Występuje przede wszystkim u osób starszych.
Wyróżnia się jego dwie odmiany: wrzodziejącą i brodawkującą10.
Rys. 11. Rak kolczystokomórkowy – zmiana guzkowa.
10
Kapka-Skrzypczak L., Dudra-Jastrzębska M., Czajka M., Raszewska-Famielec M., Popek S., Sawicki K., Kruszewski M., Charakterystyka kliniczna oraz molekularne podstawy nowotworów skóry,„Hygeia Public Health”, 2014, 49(1), 39-45.
Szkodliwe działanie promieniowania UV na skórę
Źródło: Zalewska-Janowska A., Błaszczyk H., Choroby skóry. Praktyka Lekarza Rodzinnego, Wyd. Lekarskie PZWL, Warszawa
2009
3.9.3 Czerniak
Melanoma malignum, jeden z najzłośliwszych nowotworów skóry. Wywodzący się z plam soczewicowatych bądź powstający na skórze uprzednio niezmienionej. Głównym czynnikiem etiologicznym jest
promieniowanie ultrafioletowe. Osoby o jasnej karnacji, blond bądź rudych włosach oraz niebieskiej
tęczówce oka, zaliczane są do grupy największego ryzyka zachorowao. Oparzenia słoneczne przebyte
w dzieciostwie zwiększają prawdopodobieostwo wystąpienia zmian nowotworowych. W wyniku działania UV dochodzi do tworzenia dimerów pirymidyny. Proces dimeryzacji objawia się rozwijaniem
helisy DNA oraz rozrywaniem wiązao wodorowych pomiędzy dimerami i komplementranymi do nich
purynami. W wyniku czego dochodzi do transformacji nowotworowych komórek w wyniku ekspozycji
na UV11.
11
Adamski Z., Kaszuba A., Dermatologia dla kosmetologów, Wyd. Elsevier Urban & Partner, Wrocław, 2010, 118-132.
Szkodliwe działanie promieniowania UV na skórę
Rys. 12. Czerniak powstały ze złośliwej plamy soczewicowatej.
Źródło: Adamski Z., Kaszuba A., Dermatologia dla kosmetologów, Wyd. Elsevier Urban &Partner,Wrocław, 2010
Rys. 13. Czerniak szerzący się powierzchownie.
Źródło: Adamski Z., Kaszuba A., Dermatologia dla kosmetologów, Wyd. Elsevier Urban &Partner,Wrocław, 2010
3.10 Elastoza słoneczna
W skórze eksponowanej na słoocewystępuje zjawisko elastozy. Są to skłębione masy nieprawidłowych
włókien elastycznych. Dochodzi również do zmian w syntezie fibryliny, która odpowiedzialna jest za
prawidłowe usieciowanietych włókien. Objawem jest: pogrubiała, nieelastyczna, żółtawa skóra o głębokich zmarszczkach. Najczęśniej występuję na twarzy oraz karku. W skórze chronionej przed nadmiernym działaniem promieni zjawisko to nie występuje12.
12
Galus R., Zandecki Ł., Antiszko M., Borowska K.,Zabielski S., Fotostarzenie się skóry, Akademia Medyczna w Warszawie,
Katedra i Zakład Histologii i Embriologii Centrum Biostruktury, WojskowyInstytut Medyczny, Klinika Dermatologii CSK MON,
2007, 580-584.
Szkodliwe działanie promieniowania UV na skórę
3.11 Immunosupresja
Działanie immunosupresyjne powodowane jest przez promieniowanie UVB. Powoduje to osłabienie
układu odpornościowego. Pochłaniane UV przez kwas urokainowy, znajdujący się w warstwie rogowej
naskórka, powoduje izomeryzację kwasu z formy trans do cis. Wywołuje to nadwrażliwośd komórek
Langerhansa (aktywne np. w wyprysku czy atopowym zapaleniu skóry). Działanie to jest zarówno
miejscowe jak i ogólnoustrojowe. Objawia się poprzez zmniejszeniem aktywności komórek prezentujących antygen iwzrostem wydzielania cytokin: Il-8, Il-10 oraz TNFα. Skutkowad to może rozwojem
nowotworów13.
Częśd badawcza
Częśd badawcza, którą stanowi krótkie, poglądowe badanie przeprowadzone za pomocą ankiety elektronicznej.
Ankieta poglądowa, zawierająca trzypytania, przeprowadzona na grupie 100 osób.Wynik potwierdził jak często
sami narażamy się na szkodliwy wpływ promieniowania UV, poprzez doprowadzanie do poparzeo skóry. Tym
samym potwierdza tezę sformułowaną we wstępie do artykułu – brak umiaru jako przyczyna szkodliwego oddziaływania ultrafioletu na skórę.
W badaniu wzięło udział 67 kobiet i 33 mężczyzn – 84 osoby odpowiedziały twierdząco na pytanie.Schemat ankiety przedstawiony został poniżej na diagramach kołowych wraz zwynikiem badania.
Ryc. 1. Płed respondentów.
13
Wolnicka-Głubisz A., Smejda M., Mechanizmy związane z immunosupresją indukowaną promieniowaniem UV, „Alergia
Astma Immunologia”, 2010, 15 (1), 26-34.
Szkodliwe działanie promieniowania UV na skórę
PŁED
Kobieta
Mężczyzna
33
67
źródło: opracowanie własne na podstawie przeprowadzonej ankiety elektronicznej
Wśród ankietowanych większośd stanowiły kobiet, zaś co trzeci ankietowany okazał się mężczyzną.
Ryc. 2. Wiek respondentów.
WIEK
Poniżej 21
21-26
27-36
37-45
Powyżej 45
źródło: opracowanie własne na podstawie przeprowadzonej ankiety elektronicznej
Największy odsetek ankietowanych stanowiły osoby pomiędzy 21 a 26 rokiem życia.
Szkodliwe działanie promieniowania UV na skórę
Ryc. 3. Wynik odpowiedzi respondentów TAK/NIE na pytanie zawarte w ankiecie.
Czy kiedykolwiek doznałeś/aś poparzenia słonecznego?
84
TAK
16
NIE
źródło: opracowanie własne na podstawie przeprowadzonej ankiety elektronicznej
Spośród setki respondentów, aż 84 osoby odpowiedziały twierdząco na pytanie „Czy kiedykolwiek
doznały poparzenia słonecznego”.
Podsumowanie
Nie istnieje w słowniku medycznym pojęcie tzw. „zdrowej opalenizny”. Również ta nabyta w solariach
skutkuje starzeniem się skóry i powoduje wzrost ryzyka rozwoju nowotworów.Do klinicznych objawów fotostarzenia skóry zaliczyd można: pogłębienie zmarszczek i fałdów, pogrubienie, rozszerzenie
porów, upośledzenie gojenia się ran i zmian skórnych, wystąpienie hiperpigmentacji oraz hipopigmentacji. Wynik przeprowadzonego badania potwierdza małą świadomośd społeczeostwa na temat ryzyka
i powikłao w wyniku działania promieniowania UV. Brak podstawowej wiedzy z zakresu profilaktyki, a
co za tym idzie prawidłowej ochrony ciała, skutkuje nieodwracalnymi zmianami w DNA ludzkiej skóry.
Bibliografia
1. Adamski Z., Kaszuba A., Dermatologia dla kosmetologów, Wyd. Elsevier Urban & Partner,
Wrocław, 2010
2. Browder J. F., Beers B.,Oddziaływanie słooca na skórę, „Medycyna po dyplomie”, 1994, 3(2)
3. Dmochowska B. M., Działanie promieniowania ultrafioletowego na skórę. Ostre i przewlekłe
uszkodzenie posłoneczne, „HominesHominibus”, 2010, 6
4. Galus R., Zandecki Ł., Sajjad E., Jóźwiak J., Włodarski K., Czynniki modulujące melanogenezę
oraz metody identyfikacji zaburzeo barwnikowych, „Polski Merkuriusz Lekarski”, 2008, XXV
5. Galus R., Zandecki Ł., Antiszko M., Borowska K., Zabielski S., Fotostarzenie się skóry, Akademia Medyczna w Warszawie, Katedra i Zakład Histologii i Embriologii Centrum Biostruktury,
Wojskowy Instytut Medyczny, Klinika Dermatologii CSK MON, 2007
Szkodliwe działanie promieniowania UV na skórę
6. Gillbro J. M., Olsson M. J., The melanogenesis and mechanisms of skin-lightening agents – existing and new approaches, „International Journal of Cosmetic Science”, 2011, 33
7. Gordon J., R., S., Brieva J. C.,Unilateral Dermatoheliosis, „The New England Journal of Medicine”, 2012, 25
8. Kapka-Skrzypczak L., Dudra-Jastrzębska M., Czajka M., Raszewska-Famielec M., Popek S., Sawicki K., Kruszewski M., Charakterystyka kliniczna oraz molekularne podstawy nowotworów
skóry, „Hygeia Public Health”, 2014, 49(1)
9. Macewicz-Wysocka M., Obraz kliniczny i postępowanie w wypadku wybranych rodzajów
znamion barwnikowych, „Przewodnik Lekarski”, 2006, 7
10. Stolz W., Braun-Falco O., Bilek P., Landthaler M., Burgdorf H. C. W., Cognetta B. A., Atlas
dermatoskopii, Wyd. Czelej, Lublin, 2006
11. Śpiewak R., Szewczyk K., Fotodermatozy: Choroby skóry prowokowane przez światło. [w]: Olszaoski R (red.), Ochrona Zdrowia Wojsk w Tropiku, Wydawnictwo Polskiego Towarzystwa
Medycyny i Techniki Hiperbarycznej, Gdynia 2008
12. Vivier A., Atlas Dermatologii klinicznej, Wyd. Medyczne Urban & Partner, Wrocław 2005
13. Wolnicka-Głubisz A., Smejda M., Mechanizmy związane z immunosupresją indukowaną promieniowaniem UV, Alergia Astma Immunologia 2010, 15 (1)
14. Zalewska-Janowska A., Błaszczyk H., Choroby skóry. Praktyka Lekarza Rodzinnego, Wyd. Lekarskie PZWL, Warszawa 2009