obszary natura 2000 jako jako przestrzeń działalności gospodarczej

obszary natura 2000 jako jako przestrzeń działalności gospodarczej

Obszary Natura 2000
jako przestrzeń działalności
gospodarczej
Olsztyn, 21.09.2011
dr Artur Bołtromiuk
Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa
Polskiej Akademii Nauk
Struktura prezentacji
Projekt badawczy IRWiR PAN
Założenia funkcjonowania sieci Natura 2000
Problemy gospodarowania na obszarach sieci
Natura 2000 a lokalny rozwój – analiza danych
statystycznych
Planowanie zadań ochronnych jako sposób
osłabienia barier rozwojowych
Potrzeba finansowania ochrony i rozwoju
obszarów sieci Natura 2000
Wnioski
Projekt rozwojowy NCBiR nr 11001204
Społeczno-gospodarcze uwarunkowania
zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich
objętych siecią Natura 2000
na terenie Zielonych Płuc Polskich
(realizacja: maj 2008 – lipiec 2011)
http://www.irwirpan.waw.pl
Publikacje:
1. Natura 2000 jako czynnik rozwoju zrównoważonego
obszarów wiejskich regionu Zielonych Płuc Polski
2. Uwarunkowania zrównoważonego rozwoju gmin objętych
siecią Natura 2000 w świetle badań empirycznych
3. Europejska sieć ekologiczna Natura 2000 jako nowy element
otoczenia polskiej wsi i rolnictwa
4. Natura 2000 – dobro publiczne, problem prywatny RAPORT
http://www.efrwp.pl/element/fundacja-forum-inicjatyw
Wybrane cele realizacji projektu
(o charakterze diagnostycznym)
Usystematyzowanie problemów/źródeł konfliktów,
wynikających z funkcjonowania na obszarach N2000
różnych podmiotów (interesariuszy).
Określenie poziomu zrównoważonego rozwoju gmin ZPP
przy wykorzystaniu dostępnych danych statystycznych
oraz identyfikacja kluczowych czynników tego rozwoju
wraz z oceną siły ich oddziaływania.
Identyfikacja poziomu rozwoju przedsiębiorczości,
rolnictwa i turystyki wiejskiej.
Analiza znaczenia i stopnia wykorzystania czynnika
środowiskowego w zarządzaniu rozwojem gminy.
Diagnoza poziomu świadomości ekologicznej lokalnych
społeczności.
Wybrane cele realizacji projektu
(o charakterze prognostycznym)
Ocena skuteczności krajowego systemu zarządzania
obszarami Natura 2000 na tle rozwiązań unijnych.
Zaproponowanie działań, instrumentów, rozwiązań
organizacyjnych wsparcia zrównoważonego rozwoju
obszarów N2000 oraz usprawnienia zarządzania tym
rozwojem w skali gminy.
Przedstawienie rekomendacji co do kierunków rozwoju w
różnych dziedzinach lokalnej gospodarki, bezpiecznych
środowiskowo, efektywnych ekonomiczne,
akceptowalnych społecznie.
Opracowanie modelu rozwoju obszarów wiejskich
objętych siecią Natura 2000
Przestrzenny zakres badań
Sieć Natura 2000 w Polsce
Zasięg obszarów
Natura 2000:
ogółem
– 19,7%
ptasich (OSO)
– 15,7%
siedliskowych
(SOO) – 11,0%
Woj. podlaskie:
OSO – 28,7%
SOO – 27,0%
Woj. warm.-maz.:
OSO – 23,8%
SOO – 10,7%
Liczba obszarów:
144 OSO
823 SOO
Udział w pow.
lądowej N2000:
OSO – 23,7%
SOO – 23,4%
Procedura badawcza – 3 poziomy badań
Poziom 1:
badania o charakterze ilościowym
wszystkie gminy wiejskie i obszary wiejskie gmin
miejsko-wiejskich ZPP – ogółem 341 gmin
dodatkowo przeprowadzona analiza porównawcza
budżetów wszystkich gmin wiejskich i miejsko-wiejskich
w Polsce (okres 2001–2004 vs. 2005–2008)
Poziom 2:
ilościowy i jakościowy charakter badań
wybrane celowo 19 gmin wiejskich i obszarów wiejskich
gmin miejsko-wiejskich ZPP w ramach 2 zbiorowości:
- gminy „naturowe” – 14 gmin ZPP, gdzie obszary
N2000 zajmują 80–100% powierzchni
- gminy porównawcze – 5 jednostek
Poziom 3 – studia przypadków
Europejska Sieć Ekologiczna Natura 2000
Przesłanka powstania:
zatrzymanie do 2020 r. procesu zmniejszania się
różnorodności biologicznej
Cel:
ochrona w skali kontynentu najcenniejszych,
reprezentatywnych dla Europy ekosystemów wraz
z towarzyszącą im fauną i florą
Podstawowe źródła prawa:
dwie dyrektywy UE: „siedliskowa” i „ptasia”,
skutkujące dwoma kategoriami obszarów
Zasięg:
około 18% powierzchni lądowej UE–27
Europejska Sieć Ekologiczna Natura 2000
Natura 2000 nie zastępuje krajowych systemów
ochrony, ale powinna je uzupełniać
Każdy kraj członkowski ma obowiązek wyznaczenia
elementów sieci oraz zachowania w dobrym stanie
występujących tam siedlisk i gatunków
Wybór sposobu zorganizowania i zarządzania
siecią leży w gestii krajów członkowskich
forma
prawna ochrony
struktury administracyjne
plany zarządzania (obligatoryjność, skutki prawne)
Założenia funkcjonowania sieci N2000
Priorytet: zapobieganie wszelkim pogorszeniom
stanu chronionych siedlisk i gatunków.
Ochrona przez właściwe użytkowanie, zależnie od
potrzeb siedlisk i gatunków.
Potrzeba godzenia często sprzecznych interesów
środowiskowych, ekonomicznych i społecznych
Formalnie brak z góry narzuconych, systemowych
zakazów – regulacje i działania dostosowane do
specyfiki poszczególnych obszarów.
Założenia funkcjonowania sieci N2000
Zasada: projekt każdego przedsięwzięcia
gospodarczego musi być oceniony pod kątem
wpływu na Naturę 2000 zgodnie z zasadą
ostrożności
(ocena oddziaływania na środowisko)
Brak ograniczeń dla działalności gospodarczej i
inwestycji bez negatywnego wpływu na chronione
elementy przyrody
Obszary Natura 2000 powinny stanowić przede
wszystkim szansę, a nie pozostawać barierą
zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich.
Natura 2000 w gminach
73% gmin wiejskich i
miejsko-wiejskich
posiada na swoim
terenie obszary
Natura 2000
w 235 gminach
wiejskich i miejskowiejskich (11%)
Natura 2000 zajmuje
ponad 50% ich
powierzchni
Problemy z siecią Natura 2000 w opinii
samorządów i podmiotów gospodarczych
Problemy ogólnorozwojowe:
brak wyraźnych korzyści wynikających z faktu
posiadania na swoim terenie Natury 2000
ograniczenie aktywności inwestycyjnej gminy w
dziedzinie infrastruktury
rygory Natury 2000 ograniczające i zniechęcające
potencjalnych inwestorów
Problemy inwestycyjne (proceduralne):
dłuższy czas realizacji inwestycji (większe bariery
biurokratyczne)
niepewność otrzymania pozwolenia na budowę
dodatkowe koszty inwestycji związane z OOŚ
brak ścisłego wykazu dopuszczalnych inwestycji
Problemy z siecią Natura 2000 w opinii
samorządów i podmiotów gospodarczych
Problemy informacyjne i organizacyjne:
brak polityki informacyjnej dotyczącej sieci
skierowanej do mieszkańców i władz gminy
poczucie przedmiotowego traktowania
brak planów zadań ochronnych
niepewność co do obowiązujących przepisów
Problemy gospodarki rolnej:
brak zgody na zalesianie gruntów
brak (zakaz) konserwacji urządzeń melioracyjnych
utrudnienia inwestycyjne
brak rekompensat (z tytułu: szkód dzikiej zwierzyny,
ograniczeń gospodarowania, sporządzania OOŚ)
Źródła problemów rozwojowych
niesprecyzowane, w dużej mierze prewencyjne
ograniczenia, wynikające z braku pełnej informacji
przyrodniczej o chronionych obszarach
brak uspołecznienia procesu wyznaczania
obszarów sieci, wywołujący nieufność
niezrozumianie charakteru i zasad ochrony siedlisk i
gatunków w ramach sieci, jako wynik braku
informacji i słabej komunikacji
słabe przygotowanie instytucjonalne i finansowe
procesu wdrażania i zarządzania siecią
Problemy nadal aktualne (!)
Natura 2000 a lokalny rozwój – analiza
danych statystycznych
341 gmin ZPP
+0,107
+0,188
+0,606
M. Stanny 2009
Brak statystycznych zależności między poziomem rozwoju
komponentu gospodarczego i społecznego a komponentem środowiska
Natura 2000 a lokalny rozwój – analiza
danych statystycznych
Dochody i wydatki gmin w latach 2005-2008 na tle
okresu 2001-2004:
mniejsze dochody własne per capita o 20%
mniejsza dynamika wzrostu dochodów własnych
gmin „naturowych” (o 5 pkt. proc.)
ale:
większe dochody z PIT per capita o 5%
większe wydatki majątkowe per capita o 13% i
większa dynamika ich wzrostu (o 7 pkt. proc.)
większa skłonność do inwestycji
większa dynamika wzrostu udziału środków
zagranicznych w wydatkach majątkowych
Problemy z siecią Natura 2000 – czy
rzeczywiście istnieją?
W powszechnej opinii obszary Natura 2000
stwarzają niemalże wyłącznie problemy rozwojowe
W rzeczywistości objęcie siecią ekologiczną nie
miało jeszcze większych szans na wyraźne
zaznaczenie się w finansach czy tempie rozwoju
gmin
Niemniej należy liczyć się z tym, iż:
obserwowany
będzie stały wzrost presji na gospodarcze wykorzystanie obszarów N2000, gdyż gospodarujący człowiek, jest i będzie elementem przyrody
Natura
2000, pozostanie chroniona prawem, gdyż to
niezwykle cenne i rzadkie dobro ogólnoeuropejskie
Planowanie zadań ochronnych jako
sposób osłabienia barier rozwojowych
Poprawa komunikacji społecznej w planach zadań
ochronnych:
zaangażowanie społeczności lokalnej w proces
konsultacji planów
obowiązek rozpatrzenia uwag i wniosków
zainteresowanych podmiotów
szeroka informacja o zasadach i konsekwencjach
tworzonych planów
spodziewane efekty:
lepsze zrozumienie wśród mieszkańców obszarów
wiejskich istoty funkcjonowania sieci Natura 2000
zaangażowanie lokalnych społeczności w działania
ochronne
Potrzeba finansowania ochrony i rozwoju
obszarów sieci Natura 2000
potrzeby finansowania sieci N2000
– ok. 6 mld € rocznie (5% wydatków budżetowych
UE w 2010 r.)
przewidywany średni koszt zarządzania obszarami
Natura 2000 – 63 €/ha/rok (w Polsce – 12 €)
środki przeznaczane wprost na ochronę obszarów
naturowych w UE to 1,9 mld € z LIFE+ w okresie
trzyletnim (dziesięciokrotnie mniej od potrzeb!!!)
propozycja: wprowadzenie na poziomie UE
nowego mechanizmu finansowania rozwoju
obszarów chronionych (powierzchniowej ochrony
środowiska)
Potrzeba finansowania ochrony i rozwoju
obszarów sieci Natura 2000
System finansowego wsparcia rozwoju obszarów
Natura 2000 – przesłanki:
istnienie w skali lokalnej podmiotów i grup
społecznych, które z tytułu sieci ponoszą
dodatkowe prywatne koszty (zewnętrzne),
bądź tracą potencjalne korzyści
potrzeba rekompensaty kosztów transakcyjnych
wynikających z nowych obowiązków i ograniczeń
rozproszenie środków finansowania N2000 w
okresie 2007–2013 w ramach siedmiu instrumentów
efekt: duże problemy z efektywna absorpcją
dostępnych funduszy (stwierdzenie z raportu KE)
Propozycje wsparcia rozwoju obszarów
sieci Natura 2000
Potencjalni beneficjenci:
samorządy
przedsiębiorcy
rolnicy
prywatni
właściciele nieruchomości
właściciele i zarządcy lasów
Przykładowe instrumenty wsparcia finansowego:
wsparcie
niezbędnych inwestycji infrastrukturalnych
chroniących środowisko
refundacja (częściowa?) kosztów sporządzania
miejscowych planów zagospodarowania
fundusz dedykowany pro-środowiskowym
przedsiębiorstwom sektora MSP
wyodrębnienie nowej, specyficznej kategorii obszaru
ONW (kryterium lokalizacji na terenie Natura 2000)
Wnioski
Gdzie ujawnia się bądź powinien się ujawniać wpływ
Natury 2000 na gospodarkę i rozwój lokalny:
w danych statystycznych
– wpływ realny
w działaniach, postawach i odczuciach podmiotów
gospodarczych, lokalnych społeczności
– wpływ subiektywny („wirtualny”)
w procesie planowania, dokumentach
strategicznych
– wpływ potencjalny
Wnioski
Czynniki niezbędne do prawidłowego funkcjonowania
sieci N2000 w przestrzeni społeczno-gospodarczej:
instrumenty prawne
rozwiązania organizacyjne i zarządzanie na różnych
poziomach (w tym planowanie)
akceptacja społeczna (zinstytucjonalizowanie)
środki finansowe (ilość i dostępność)
Reasumując:
prawo jest dość poprawne, choć zbyt zachowawcze
zarządzanie jest w organizacji,
akceptacja społeczna – w planach,
finanse – w niedostatku i unijnym budżecie.
http://www.efrwp.pl/element/
fundacja-forum-inicjatyw
http://www.irwirpan.waw.pl
Dziękuję za uwagę
Artur Bołtromiuk
[email protected]