Rynek ropy naftowej - ekonomia, polityka i psychologia tłumu dr inż

Rynek ropy naftowej - ekonomia, polityka i psychologia tłumu dr inż

Przemysł Naftowy w Polsce 2009
Ceny Ropy
Rynek ropy naftowej
– ekonomia, polityka
i psychologia tłumu
Ropa naftowa jest wciąż najważniejszym strategicznym
surowcem energetycznym, mającym bardzo duży wpływ na
sytuację polityczną i gospodarczą poszczególnych państw,
kontynentów i całego świata. Charakterystyczną cechą rynku ropy naftowej jest to, iż państwa będące potęgami gospodarczymi, a co za tym idzie największymi konsumentami
ropy naftowej i jej pochodnych, nie są w stanie zaspokoić
swojego zapotrzebowania własną produkcją i muszą importować ropę naftową. Z drugiej strony większość producentów ropy naftowej eksportuje ten surowiec do krajów docelowych w postaci nieprzetworzonej, nie rozwijając u siebie
instalacji rafineryjnych.
Nierównomierne rozłożenie geograficzne centrów produkcji i zużycia ropy naftowej, jej znaczenie dla gospodarki
światowej i wpływu na status poszczególnych państw, czynią z rynku ropy naftowej najważniejszy rynek surowcowy
na świecie. Niejednokrotnie na tym tle dochodziło do wojen
oraz innych operacji politycznych, których celem, w mniej
lub bardziej otwarty sposób, było zdobycie uprzywilejowanej pozycji na tym rynku.
Poniżej przedstawiona została historia cen ropy naftowej
wraz z istotnym wydarzeniami politycznymi, ekonomicznymi i społecznymi, które miały na nią wpływ. Omówiono również rodzaje transakcji zawieranych na rynku ropy
naftowej, a także wyjaśniono specyfikę rynku kontraktów
terminowych. Przedstawiono również w skrócie metody
przewidywania zmian cen i punktów zwrotnych na rynkach finansowych.
Historia cen ropy naftowej
W początkowym okresie istnienia rynku ropy naftowej,
w drugiej połowie XIX wieku, ropa była surowcem kosztownym, co wynikało z jej niewielkiego wydobycia i ograniczonych możliwości wykorzystania. Cena wyrażona w dolarach amerykańskich z 2007 roku kształtowała się w tym
okresie na bardzo wysokim poziomie, przekraczając nawet
100 dolarów za baryłkę (rys. 1).
Stosunkowo szybko, wraz ze wzrostem wydobycia i popularności ropy
naftowej, cena spadła i przez bardzo
długi okres, do końca lat 60. XX wieku,
oscylowała pomiędzy 10 a 35 dolarów
(2007). Średnia cena ropy z tego okresu, skorygowana o inflację i wyrażona w dolarach z 2007 roku, wyniosła
27,17 dolarów za baryłkę; średnia cena
w USA w tym samym okresie była nieco niższa, na skutek okresu kontroli
i regulacji cen w latach 70. XX wieku.
Mediana wyniosła 20 dolarów za baryłkę, czyli przez połowę tego czasu
ceny ropy naftowej znajdowały się poniżej tej wartości, a przez drugą połowę powyżej. W okresie powojennym,
do końca lat 60. XX wieku, cena ropy
naftowej wahała się pomiędzy 2,5 a 3
dolary za baryłkę (ceny nominalne),
co w dolarach z 2007 roku daje ceny
pomiędzy 17 a 18 dolarów. Wzrost cen
ropy utrzymywał się w tym okresie na
poziomie inflacji.
Rys. 1. Ceny ropy naftowej na świecie w latach 1861−2007
Źródło: BP Statistical Review of World Energy, June 2008
P
R
Z
E
M
Y S
Ł
N
A
F
T
O
W
Y
W
P
O
L
S
C
E
2
0
0
9
15
Ceny Ropy
Przemysł Naftowy w Polsce 2009
W latach 1958–1970 ceny ropy były
stabilne i utrzymywały się na poziomie
około 3 dolarów za baryłkę, ale w cenach
realnych (dolar 2007) spadły z około 17
do poniżej 14 dolarów.
W 1960 roku Iran, Irak, Kuwejt, Arabia Saudyjska oraz Wenezuela założyły
OPEC. Do końca 1971 roku organizacja
powiększyła się o kolejne sześć państw:
Katar, Indonezję, Libię, Zjednoczone
Emiraty Arabskie, Algierię oraz Nigerię.
Powstanie OPEC było spowodowane
sytuacją, w której na wydobyciu ropy
w krajach posiadających duże zasoby
tego surowca zarabiały głównie koncerny wydobywcze i państwa bogatego
Zachodu, i miało służyć korzystniejszej
dla państw posiadających zasoby redystrybucji dochodów z wydobycia ropy.
Aż do 1971 roku państwa należące do
OPEC notowały zwiększony popyt na Rys. 2. Ceny ropy naftowej na świecie w latach 1947−2007
Źródło: BP Statistical Review of World Energy, June 2008
ropę, ale przy spadającej jej realnej ce- nie. W marcu 1971 roku Texas Railroad
Commission zniosła ograniczenia dla
producentów ropy w Teksasie. Oznaczało to przesunięcie władzy pozwalającej na kontrolowanie światowych cen
ropy ze Stanów Zjednoczonych na kraje
OPEC. Nieco ponad dwa lata później
nieoczekiwane konsekwencje wojny
„Yom Kippur” uświadomiły OPEC jego
wpływ na ceny ropy. W październiku
1973 roku Syria i Egipt zaatakowały Izrael. Stany Zjednoczone i inne państwa
zachodnie wsparły Izrael, wywołując
zdecydowaną reakcję państw arabskich.
Państwa te zmniejszyły produkcję ropy
o 5 mln baryłek dziennie, co przy zwiększeniu produkcji w innych krajach o 1
mln baryłek przyczyniło się do powstania niedoboru na światowych rynkach
w wysokości około 4 mln baryłek (7%
światowej produkcji, bez ZSRR i innych
krajów komunistycznych). W 1972 roku Rys. 3. Produkcja ropy naftowej w Iranie i Iraku w latach 1965−2007
cena baryłki ropy naftowej wynosiła Źródło: BP Statistical Review of World Energy, June 2008
około 3 dolarów, ale do końca 1974 roku
wzrosła czterokrotnie, do ponad 12 dolarów (ceny nominalne).
W związku ze znaczącym wzrostem cen ropy w latach
Sytuacja ta stała się dowodem na to, że OPEC przejął kontrolę 70. XX wieku Stany Zjednoczone wprowadziły kontrolę cen
nad cenami ropy, a wydarzenia te i ich konsekwencje zyskały ropy, mającą na celu zmniejszenie wpływu podwyżek cen na
miano pierwszego kryzysu naftowego.
gospodarkę. W efekcie amerykańskie koncerny naftowe doPierwszy kryzys naftowy wywołał szok w gospodarkach
towały amerykańskiego konsumenta. Wzrost cen ropy zmuwielu państw. Jego efektem było jednak powstanie kolejnego sił też konsumentów do bardziej efektywnego wykorzystacentrum wydobycia ropy naftowej – Morza Północnego. Wpłynia energii poprzez wprowadzenie mniej energochłonnych
nął on również na postęp w ograniczaniu energochłonności procesów przemysłowych, oszczędniejszych środków transprzemysłu oraz poszukiwania alternatywnych źródeł energii
portu, zmniejszanie zużycia paliwa w samochodach itp. Te
– przykładem może być tutaj intensyfikacja prac nad progradziałania w połączeniu ze światową recesją przyczyniły się
mami wykorzystania energii jądrowej w USA i Francji. Wynido spadku zapotrzebowania na ropę i redukcji jej cen.
kiem tego kryzysu było również powstanie w 1974 roku MięW latach 1974–1978 ceny ropy były stabilne i utrzymywały
dzynarodowej Agencji Energii. Nie zmienia to jednak faktu, że
się na poziomie pomiędzy 12,21 a 13,55 dolarów za baryłkę, co
kryzys naftowy wpłynął negatywnie na światową gospodarkę
w cenach z 2007 roku oznacza niewielki spadek w tym okresie.
i był jedną z głównych przyczyn kryzysu gospodarczego, trwaRewolucja w Iranie była przyczyną dramatycznego spadku
jącego przez całą drugą połowę lat 70. XX wieku.
produkcji ropy naftowej w tym kraju. Dopiero na początku
16
P
R
Z
E
M
Y S
Ł
N
A
F
T
O
W
Y
W
P
O
L
S
C
E
2
0
0
9