opinia nt_ allegro - memo nt_ użycia znaku towarowego Allegro

opinia nt_ allegro - memo nt_ użycia znaku towarowego Allegro

DO:
Barbara Grabowska (Program Spraw Precedensowych, Helsińska Fundacja Praw Człowieka (dalej:
„Klient”))
DW:
dr Adam Bodnar (sekretarz Klienta)
OD:
dr Anna-Maria NiŜankowska–Horodecka (adwokat (dalej: „Opiniująca”), „NiŜankowska, Szumielewicz –
Adwokaci” spółka partnerska z siedzibą w Krakowie (dalej: „Kancelaria”))
TEMAT: potencjalne roszczenia QXL Poland spółka z ograniczoną odpowiedzialnością wobec fundacji „Zielone
Światło”
DATA: 20 maja 2010 roku
I.
Stan faktyczny (ustalony na podstawie informacji przekazanych przez Klienta w dniu 11 oraz
18 maja 2010 roku oraz informacji zawartych na stronie internetowej www.zieloneswiatlo.org)
Klient przekazał Kancelarii informacje dotyczące akcji przeprowadzonej pod hasłem „Nazizmu Nigdy Więcej na
Allegro” przez fundację „Zielone Światło” z siedzibą w Warszawie (dalej: „Fundacja”) wraz ze Stowarzyszeniem
„Nigdy Więcej” z siedzibą w Warszawie (dalej: „Stowarzyszenie”). W ramach zorganizowanej akcji Fundacja
wraz ze Stowarzyszeniem, a takŜe Partią Zieloni 2004 zorganizowała przy Metrze Świętokrzyskim w Warszawie
pikietę przeciwko moŜliwości nabywania za pośrednictwem serwisu aukcyjnego Allegro, który jest prowadzony
przez QXL Poland spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w Poznaniu (dalej: „QXL”), gadŜetów
faszystowskich takich jak podobizny Hitlera, flagi ze swastyką, płyty zespołów nazistowskich. W trakcie akcji
rozdawane były pocztówki z godłem akcji, które na odwrocie zawierały dokładne informacje o prowadzonej akcji
społecznej.
1 / 10
Ponadto w dniu 22 marca 2010 roku w ramach prowadzonej akcji na stronach internetowych serwisu „Aukcja.org”
opublikowano artykuł na jej temat zatytułowany „Kampania przeciwko pamiątkom”.
W dniu 20 kwietnia 2010 roku pełnomocnik zarządu QXL zwrócił się do Fundacji z Ŝądaniem usunięcia z
wszelkich miejsc publicznych wszelkich publikacji, zdjęć plakatów i billboardów obejmujących znak towarowy
Allegro przedstawiony w poniŜszy sposób:
Nadto QXL zaŜądało zniszczenia wszelkich ww. materiałów oraz opublikowania przeprosin na stronie Fundacji
oraz w Gazecie Wyborczej. Zdaniem QXL posłuŜenie się znakiem towarowym zarejestrowanym na rzecz QXL w
sposób przedstawiony powyŜej narusza dobra osobiste QXL oraz prawo do znaku towarowego.
II.
Pytanie prawne / Wątpliwość prawna
Czy uŜycie przez Fundację znaku towarowego w przedstawiony wyŜej sposób narusza prawo do znaku
towarowego „Allegro” (dalej: „Znak”) oraz dobra osobiste QXL?
III.
Analiza prawna
NARUSZENIE PRAWA DO ZNAKU TOWAROWEGO
W niniejszej sprawie na plan pierwszy wysuwa się problematyka naruszenia prawa do znaku towarowego
„Allegro”, którym posługuje się QXL. W pierwszej kolejności ochrona prawa do znaku towarowego ma miejsce na
gruncie ustawy Prawo własności przemysłowej (dalej: „p.w.p.”). Regulacja dotycząca znaków towarowych
przewidziana na podstawie p.w.p. jest o tyle szczególna, Ŝe ostateczny kształt został jej nadany w wyniku
implementacji pierwszej dyrektywy Rady z dnia 21 grudnia 1988 roku mającej na celu zbliŜenie ustawodawstw
Państw Członkowskich odnoszących się do znaków towarowych (89/104/EWG) (dalej: „Dyrektywa”)1. Jak wynika
z ustaleń przeprowadzonych na podstawie analizy bazy danych Urzędu Patentowego RP2 QXL w dniu 16
czerwca 2008 roku zgłosiła wniosek o rejestrację znaku towarowego słowno-graficznego „Allegro” na swoją
1
2
Dz. U. Unii Europejskiej L 40/1 z 11 lutego 1989 roku, str. 92.
http://www.uprp.pl/patentwebaccess/SearchResults.aspx.
2 / 10
rzecz, zatem w obecnym stanie prawnym potencjalna ochrona znaku towarowego „Allegro” będzie miała miejsce
na podstawie art. 301 p.w.p., który reguluje kwestie ochrony znaków niezarejestrowanych, ale powszechnie
znanych na terytorium RP. JednakŜe zgodnie z brzmieniem przepisu art. 153 ust. 2 p.w.p. czas trwania prawa
ochronnego na znak towarowy wynosi 10 lat od daty zgłoszenia znaku towarowego w Urzędzie Patentowym. W
konsekwencji ochrona nabyta przez uprawnionego na mocy decyzji o rejestracji znaku towarowego niejako „cofa
się” do daty zgłoszenia, zatem w niniejszym przypadku do dnia 16 czerwca 2008 roku3. W konsekwencji
podstawą ochrony w razie zarejestrowania znaku towarowego „Allegro” na rzecz QXL będzie art. 296 ust. 2
p.w.p.
Nie bez znaczenia jest równieŜ fakt, Ŝe na rzecz QXL w dniu 4 maja 2005 roku zarejestrowano słowno-graficzne
znaki towarowe:
oraz
.
Dominującym elementem obydwu zarejestrowanych juŜ znaków towarowych jest fantazyjny wyraz „Allegro”, który
zajmuje największą jego część i jako jego najbardziej charakterystyczną stanowi o zdolności odróŜniającej znaku.
W konsekwencji naleŜy przyjąć, Ŝe uŜycie przez Fundację znaku w wyŜej przedstawiony sposób potencjalnie
narusza równieŜ i prawa ochronne do juŜ zarejestrowanych znaków, których ochronę zapewnia art. 296 ust. 2
p.w.p.
Dlatego zachodzi potrzeba rozwaŜenia ochrony znaku towarowego w dwóch wariantach tj. jako znaku
niezarejestrowanego w pierwszym i jako znaku zarejestrowanego w drugim.
WARIANT 1:
Ochrona znaku towarowego jako znaku niezarejestrowanego.
Zgodnie z art. 301 p.w.p. przesłankami ochrony znaków niezarejestrowanych są:
1.
2.
3.
4.
Powszechna znajomość znaku na terytorium RP;
Identyczność/podobieństwo znaku uŜytego do znaku niezarejestrowanego;
UŜycie znaku w odniesieniu do towarów/usług identycznych/podobnych;
Ryzyko wprowadzenia w błąd poprzez uŜycie znaku ww. sposób.
Ad. 1
Niewątpliwie znak „Allegro” jest znakiem powszechnie znanym na terytorium RP. Jak wynika z licznych
rankingów popularności strony internetowe oznaczone znakiem naleŜącym do QXL cieszą się wielką
3 Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Białymstoku z dnia 30 października 2007 roku, I SA/Bk 401/07, LEX nr 307605,
Rzeczpospolita 2007/11/261.
3 / 10
popularnością wśród internautów. Liczne kampanie reklamowe w mediach audiowizualnych i „papierowych”
sprawiły, Ŝe znak towarowy „Allegro” jest równieŜ znany poza środowiskiem internetowym.
Ad.2
Niewątpliwie znak uŜyty przez Fundację jako godło akcji jest znakiem podobnym do znaku „Allegro”, został on
przecieŜ stworzony specjalnie na potrzeby Akcji na podstawie Znaku, czemu Fundacja nie zaprzecza.
Ad. 3
Jak stwierdził Europejski Trybunał Sprawiedliwości (dalej: „ETS”) „(…) podstawową funkcją znaku towarowego
jest wskazywanie konsumentowi lub końcowemu odbiorcy na pochodzenie towaru lub usługi, oznaczonych
tym znakiem towarowym, pozwalając im na odróŜnienie, bez obawy, iŜ zajdzie pomyłka, tego towaru lub
usługi od towarów lub usług, które mają inne pochodzenie (podkreślenia moje – AMNH). W istocie rzeczy,
aby znak towarowy mógł spełniać swoją rolę istotnego elementu w ustanowionym i utrzymywanym na mocy
traktatu systemie niezakłóconej konkurencji, musi on stanowić gwarancję tego, iŜ wszystkie oznaczone nim
towary lub usługi zostały wytworzone lub dostarczone pod kontrolą jednego przedsiębiorstwa, któremu moŜna
przypisać odpowiedzialność za ich jakość.”4
Jak wynika z powyŜszego prawo ochronne zostało przyznane w celu umoŜliwienia ochrony szczególnych
interesów właściciela tj. zapewnienia, Ŝe znak towarowy będzie mógł spełniać właściwą mu funkcję5, którą jest
wskazywanie końcowemu odbiorcy pochodzenia towaru lub usługi. W kontekście niniejszej sprawy naleŜy
przyjąć, Ŝe Fundacja nie uŜyła spornego oznaczenia do zidentyfikowania własnych towarów i usług. Za
taki towar oczywiście nie mogą być uznane ulotki rozdawane przez przedstawicieli Fundacji w trakcie akcji przy
Metrze Świętokrzyskim, gdyŜ stanowią one jeden z elementów przeprowadzonej pikiety. UŜyty znak nie łączył się
bowiem z Ŝadnym towarem czy teŜ usługą. Wręcz przeciwnie na rozdawanych przez Fundację ulotkach znajduje
się wyraźne wskazanie, Ŝe odnoszą się one do usług świadczonych/dostępnych za pomocą serwisu allegro.pl. W
konsekwencji braku uŜycia Znaku do oznaczenia towaru czy teŜ usługi przesłanki określone w art. 301 p.w.p. nie
są spełnione, a zatem brak jest podstaw do ochrony Znaku na tej podstawie. Na marginesie moŜna zatem tylko
wspomnieć, Ŝe jak wynika z orzecznictwa ETS brak jest naruszenia prawa ochronnego do znaku towarowego
wówczas, gdy „naruszyciel” ujawnia, Ŝe towary pochodzą z własnej produkcji i uŜywa on chronionego na rzecz
innego przedsiębiorcy oznaczenia do wskazania szczególnych cech oferowanych przez siebie towarów. Brak jest
bowiem ryzyka wprowadzenia w błąd6, które stanowi kolejną przesłankę uzyskania ochrony. Skoro zatem brak
jest naruszenia ww. przypadku tj. gdy rzekomy naruszyciel posługuje się cudzym znakiem towarowym w
powiązaniu z własnymi towarami lub usługami ujawniając, Ŝe znak którym się posługuje nie przysługuje mu, to
tym bardziej trudno mówić o naruszeniu, gdy inna osoba posługuje się znakiem towarowym jedynie w celu
wskazania na towary lub usługi uprawnionego. Odnośnie problematyki ochrony znaków renomowanych w
kontekście uŜycia znaku towarowego bez powiązania go z towarami lub usługami – uwagi poniŜej.
WARIANT 2:
Ochrona znaków towarowych zarejestrowanych ma miejsce na podstawie przepisu art. 296 ust. 2 p.w.p.
JednakŜe w ślad za Dyrektywą tenŜe przepis przewiduje róŜne przesłanki ochrony w zaleŜności od tego czy
chroniony znak towarowy jest znakiem renomowanym czy teŜ nie. Dlatego najpierw niezbędne jest ustalenie czy
znak „Allegro” moŜna zakwalifikować do kategorii renomowanych znaków towarowych.
Jak się przyjmuje w orzecznictwie „Szeroki zakres ochrony przydany znakom renomowanym (…) nakazuje
zastrzec to miano jedynie dla powszechnie znanych charakteryzujących się prestiŜem tj. kojarzonym z
towarem o wyjątkowych walorach- głównie ów wysokiej jakości – oraz, co szczególnie waŜne, znaków o tak
ugruntowanej i silnej pozycji, Ŝe przykuwają i przyciągają niezaleŜnie, do jakich towarów zostają uŜyte.”7 „(…)
4
Wyrok ETS z dnia 12 listopada 2002 roku, C – 206/01, dostępny w języku polskim na http://eurlex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CELEX:62001J0206:PL:HTML.
5 W. Włodarczyk UŜycie oznaczenia „w charakterze znaku towarowego” (w orzecznictwie ETS), Państwo i Prawo 11/2009, str. 100.
6 W. Włodarczyk op. cit., str. 97.
7 Wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 17 grudnia 2008 roku, I ACa 988/08, Lex 519242.
4 / 10
znaki renomowane towarowe cechują się w porównaniu z innymi znakami towarowymi silniejszą zdolnością
odróŜniającą, która wypływa z pozytywnych informacji i wyobraŜeń o wysokiej jakości i prestiŜu,
przekazywanych przez taki znak potencjalnym klientom, ułatwiając zbyt towarów oznaczonych tym właśnie
znakiem.”8 „Znak ten uosabia renomę, skupia i utrwala w świadomości kupujących przekonanie o walorach
towaru, jego oczekiwanych i niezawodnych cechach (podkreślenia moje – AMNH)”9.
W świetle przytoczonych definicji naleŜy uznać, Ŝe Znak jest znakiem renomowanym. ChociaŜ nie słuŜy on do
oznaczenia usług uznawanych za prestiŜowe czy teŜ luksusowe to jednakŜe słuŜy on do oznaczenia usług o
wysokiej jakości i niezawodności. Wśród klientów serwisów aukcyjnych znak ten wywołuje pozytywne
skojarzenia, a większość z osób korzystających z usług internetowych serwisów aukcyjnych wybiera portal
allegro.pl, gdyŜ umoŜliwia on bezpieczne kupno i sprzedaŜ towarów ze względu na politykę sprzedaŜy portalu. O
jakości usług świadczonych na portalu świadczą teŜ przyznane mu nagrody i wyróŜnienia.
W konsekwencji potencjalna ochrona znaku będzie miała miejsce w oparciu o art. 296 ust. 2 pkt. 3 p.w.p., który
przewiduje następujące przesłanki ochrony:
1.
2.
3.
4.
uŜywanie w obrocie gospodarczym;
znaku towarowego identycznego/podobnego;
w odniesieniu do jakichkolwiek towarów;
jeŜeli uŜywanie towaru moŜe przynieść uŜywającemu nienaleŜną korzyść lub być szkodliwe dla
odróŜniającego charakteru bądź renomy znaku wcześniejszego.
UŜywanie znaku towarowego w obrocie gospodarczym to uŜywanie znaku w działalności gospodarczej, czyli
działalności prowadzonej w celu osiągnięcia i maksymalizacji zysku, którą określa się równieŜ mianem
komercyjnej działalności gospodarczej10. W niniejszej sprawie do uŜycia Znaku nie doszło w obrocie
gospodarczym, chociaŜ Fundacja takową prowadzi w zakresie określonym w jej statucie. Fundacja nie uŜyła
jednak Znaku w celu osiągnięcia lub teŜ maksymalizacji zysku wykorzystując jego siłę odróŜniającą. Znak został
natomiast wykorzystany do przeprowadzenia akcji społecznej w dokładnie wskazanym w ulotce i na
stronach internetowych celu i jego uŜycie nie miało Ŝadnego związku z jakimkolwiek towarem czy teŜ
usługą świadczoną przez Fundację.
Brak jest zatem przesłanek umoŜliwiających uprawnionemu dochodzenie roszczeń ochronnych.
W tym miejscu naleŜy zwrócić uwagę na kontrowersyjny problem jakim jest wykorzystanie znaku renomowanego
w celu krytyki podmiotu, który posługuje się owym znakiem w sytuacji gdy do uŜycia znaku dochodzi bez
powiązania go z towarami czy teŜ usługami, a które to działanie moŜe zostać uznane za szkodliwe dla renomy
znaku. Jak dotąd taka sprawa nie została poddana rozstrzygnięciu sądów polskich. Brak teŜ wypowiedzi na ten
temat ETS. JednakŜe problem ten pojawił się w orzecznictwie sądów amerykańskich oraz w odniesieniu do
wykorzystania znaku towarowego na stronach internetowych w celu krytyki uprawnionego11. W prawie
amerykańskim w 2006 roku wprowadzono nowelizację prawa znaków towarowych (Federal Trademark Act),
zgodnie z którą jest dopuszczalne posłuŜenie się cudzym znakiem towarowym w celu parodii, krytyki lub
skomentowania działań właściciela znaku lub jego towarów lub usług pod warunkiem, Ŝe takie posłuŜenie się
znakiem nie ma na celu równoczesnego wskazania towarów lub usług korzystającego. Takie uŜycie znaku nie
jest uznane ze bezprawne. Uzasadnieniem dla istnienia takiego wyjątku jest fakt, Ŝe uŜywający znaku
towarowego korzysta ze swojego konstytucyjnego prawa swobody wypowiedzi i formułowania opinii, w tym opinii
krytycznych12. Podobne stanowisko zajmują sądy amerykańskie oraz panele arbitraŜowe rozstrzygające spory
8 Wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 3 października 2007 roku, I ACa 767/07, Lex 519252.
9 Wyrok Sądu NajwyŜszego z dnia 12 października 2005 roku, III CK 160/05, Orzecznictwo Sądu NajwyŜszego Izba Cywilna 2006/78/132.
10 R. Golat [w:] Znaki towarowe E. Waliszko, R. Golat, Oficyna Wydawnicza BRANTA, 2006 str. 220.
11 J. OŜegalska-Trybalska Adresy internetowe-zagadnienia cywilnoprawne, Zakamycze Kraków, 2003 str.89.
12 J.A. Hofrichter Tool of the trademark: Brand criticism and free speech problems with the Trademark Dilution Revision Act of 2006
Cardozo Law Review 28:4, 1949.
5 / 10
domenowe tj. spory, gdy podmioty posługują się cudzymi znakami towarowymi w adresach internetowych lub na
stronach internetowych przez nie identyfikowanych w celu wskazania krytykowanego podmiotu i jego działań13.
Przenosząc powyŜsze uwagi na grunt niniejszej sprawy naleŜy przede wszystkim stwierdzić, Ŝe w prawie polskim
zakres praw przysługujących uprawnionemu ze znaku towarowego określają przepisy art. 153 i 154 p.w.p.
Sprowadza się on do uŜywania znaku w funkcjach: (i) oznaczenia pochodzenia towarów lub usług, (ii)
gwarancyjnej m.in. odnośnie jakości towarów lub usług oraz (iii) reklamowej. Zasadniczo w tym zakresie
uprawniony jest wolny od ingerencji osób trzecich w jego prawo, a razie wkroczenia w tak ustanowiony monopol
przysługują mu roszczenia w oparciu o przepis art. 296 ust. 2 oraz 301 p.w.p. UŜycie cudzego znaku do krytyki
jego właściciela nie wchodzi jednak w zakres funkcji jakie znak towarowy pełni, zatem nie jest ono objęte
roszczeniami uprawnionego. Dotyczy to takŜe znaku renomowanego, nawet jeŜeli takie działania mogą być
postrzegane jako szkodliwe w rozumieniu przepisu art. 296 ust. 2 pkt. 3 p.w.p., szczególnie Ŝe uŜycie znaku musi
nastąpić w powiązaniu z „jakimikolwiek” towarami lub usługami, czego przy wypowiedziach krytycznych brak.
JeŜeli jednak dokonać by wykładni prawa i stwierdzić, Ŝe słowo „jakiekolwiek” obejmuje równieŜ sytuacje, gdy
doszło do wykorzystania znaku bez związku z towarami lub usługami to, po ustaleniu, Ŝe dane działanie moŜe
być szkodliwe dla renomy znaku, naleŜałoby dokonać waŜenia interesów uprawnionego ze znaku i osoby
krytykującej jego poczynania (odnośnie szkodliwości działania por. analiza w punkcie dotyczącym ochrony dóbr
osobistych). Taka wykładnia powinna mieć jednak charakter wyjątkowy i dotyczyć sytuacji, gdy interesy
uprawnionego ze znaku są powaŜnie zagroŜone na przykład w sytuacji, gdy uŜywający rozpowszechnia
szkalujące, nieprawdziwe informacje na temat uprawnionego. Nie powinno to dotyczyć sytuacji, gdy
rozpowszechnianie informacje są prawdziwe, a posłuŜenie się znakiem ma na celu zwrócenie uwagi na
przedmiot krytyki, gdyŜ nad interesem uprawnionego nie przewaŜa interes osoby korzystającej z wolności słowa.
Reasumując naleŜy stwierdzić, Ŝe w obecnym stanie prawnym brak jest przesłanek do uznania, Ŝe uprawniony
ze znaku towarowego moŜe Ŝądać zakazania posługiwania się znakiem przez inną osobę w celach
niekomercyjnych, a wyłącznie uŜywa go w celu krytyki poczynań uprawnionego.
USTAWA O ZWALCZANIU NIEUCZCIWEJ KONKURENCJI
Oprócz p.w.p. aktem prawnym zapewniającym ochronę oznaczeń, w tym znaków towarowych jest ustawa o
zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (dalej: „z.n.k.u.”). Na podstawie przepisu art. 18 z.n.k.u. przedsiębiorca moŜe
Ŝądać zaprzestania dokonywania czynu nieuczciwej konkurencji określonego w przepisie art. 10 z.n.k.u. jakim
jest oznaczenie towarów lub usług albo brak oznaczenia, które moŜe wprowadzić klientów w błąd co do
pochodzenia, ilości, jakości, składników, sposobu wykonania, przydatności, moŜliwości zastosowania, naprawy,
konserwacji lub innych istotnych cech towarów albo usług, a takŜe zatajenie ryzyka, jakie wiąŜe się z
korzystaniem z nich. Przesłankami uzyskania ochrony na gruncie z.n.k.u. są:
1. działania przedsiębiorcy, które powodują
2. zagroŜenie lub naruszenie interesu przedsiębiorcy poprzez oznaczenie towarów lub usług albo jego brak
co powoduje
3. wprowadzenie klientów w błąd.
Ad. 1
Przepis art. 2 z.n.k.u. definiuje przedsiębiorcę jako osobę fizyczną, osobę prawną oraz jednostki organizacyjne
nie mające osobowości prawnej, które prowadząc, chociaŜby ubocznie, działalność zarobkową lub zawodową
uczestniczą w działalności gospodarczej. Pojęcie przedsiębiorcy na gruncie z.n.k.u. jest zatem ujmowane
szeroko i jest ono szersze niŜ pojęcie podmiotu gospodarczego i przedsiębiorstwa14. Prawo polskie pozwala
instytucjom i organizacjom niemającym w zasadzie charakteru gospodarczego - takim jak fundacje - na
prowadzenie działalności gospodarczej. Takie instytucje i organizacje niezaleŜnie od rozmiarów prowadzonej
13
WIPO Overview of WIPO Panek Views on Selected UDRP Questions dostępny w języku angielskim na stronach internetowych
http://www.wipo.int/amc/en/domains/search/overview/index.html#24.
14 Wyrok Sądu NajwyŜszego z dnia 26 marca 2002 roku, III CKN 777/00, OSN 2003 Nr 3 poz. 40.
6 / 10
działalności i jej ubocznego charakteru są traktowane jako przedsiębiorcy w rozumieniu z.n.k.u.15 W
konsekwencji i Fundacja jest takim przedsiębiorcą.
Ad. 2
Legitymowanym czynnie do wystąpienia z roszczeniami przewidzianymi w normie z art. 18 z.n.k.u. jest
przedsiębiorca poszkodowany działaniami konkurenta, które wypełniają znamiona czynów nieuczciwej
konkurencji przewidziane w ustawie lub czynu, który wypełnia znamiona przewidziane w przepisie art. 3
z.n.k.u.16. W niniejszym przypadku potencjalny czyn nieuczciwej konkurencji, którego Fundacja mogłaby się
dopuścić to czyn przewidziany w art. 10 z.n.k.u. tj. wskazane wyŜej oznaczenie towarów usług w sposób
wprowadzający w błąd klientów.
Ad. 3
Jak juŜ wyŜej wskazano oznaczenie nie zostało uŜyte przez Fundację w połączeniu z towarami lub usługami
przez Fundację świadczonymi. Jeszcze raz naleŜy podkreślić, Ŝe zostało uŜyte ono w ceku krytyki działań QXL i
wyraźnie wskazano, Ŝe uŜyte oznaczenie dotyczy usług świadczonych przez QXL, dlatego teŜ – zdaniem
Opiniującej - nie zachodzi ryzyko wprowadzenia klientów w błąd.
W konsekwencji naleŜy stwierdzić, Ŝe działanie Fundacji nie stanowi czynu nieuczciwej konkurencji.
OCHRONA DÓBR OSOBISTYCH
Kolejną potencjalną podstawę roszczeń QXL wobec Fundacji moŜe stanowić przepis art. 24 w zw. z art. 23
kodeksu cywilnego (dalej: „k.c.”), który statuuje ochronę z tytułu naruszeń dóbr osobistych. Przesłankami ochrony
dobra osobistego są:
1. istnienie dobra osobistego;
2. bezprawność działania naruszyciela;
3. brak okoliczności wyłączających bezprawność.
Ad. 1
Dobrem osobistym, które mogłoby zostać potencjalnie naruszone w niniejszej sprawie jest prawo do dobrego
imienia QXL. Jak przyjął bowiem Sąd NajwyŜszy „Otwarty katalog dóbr osobistych zawarty w art. 23 kc i
odpowiednie, na podstawie art. 43 kc, zastosowanie tego przepisu do dóbr osobistych osób prawnych pozwalają
bez naruszenia wymienionych przepisów na takie określenie dobra osobistego powoda naruszonego przez
pozwanego. UŜycie dla określenia tego dobra pojęcia „wizerunek” naleŜy rozumieć jako pojęcie obejmujące
postrzeganie ogółu cech charakteryzujących w powszechnym odczuciu podmiot, którego pojęcie to dotyczy.
Wymieniony w art. 23 kc jako jedno z dóbr osobistych człowieka, nie posiada osoba prawna, która jest bytem
abstrakcyjnym i nonsensem byłoby przypisanie takiego znaczenia pojęciu „wizerunek” w odniesieniu do powoda
będącego osobą prawną. UŜycie w zaskarŜonym wyroku w stosunku do powoda pojęcia „wizerunek” w
kontekście takich pojęć jak „dobre imię”, „firma” oraz „renoma” i zdefiniowanie przy uŜyciu tych pojęć
jednego dobra osobistego powoda, które zostało naruszone przez pozwanego, oznacza, Ŝe dobrem tym
jest utrwalona opinia jaką cieszy się powód i jego reputacja jako przedsiębiorcy (podkreślenie moje –
AMNH). Otwarty katalog dóbr osobistych zawarty w art. 23 kc i odpowiednie, na podstawie art. 43 kc,
zastosowanie tego przepisu do dóbr osobistych osób prawnych pozwalają bez naruszenia wymienionych
przepisów na takie określenie dobra osobistego powoda naruszonego przez pozwanego. UŜycie dla określenia
tego dobra pojęcia „wizerunek” naleŜy rozumieć jako pojęcie obejmujące postrzeganie ogółu cech
charakteryzujących w powszechnym odczuciu podmiot, którego pojęcie to dotyczy.”17
15
J. Szwaja [w:] J. Szwaja, A. Jakubecki, M. Kępinski, M. Mozgawa, M. Poźniak-Niedzielska, T. Skoczny, R. Skubisz, S. Sołtysiński, J.
Szwaja, I. Wiszniewska Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Komentarz Wydawnictwo C.H. Beck Warszawa 2006, komentarz do
art. 2 str. 116.
16 J. Szwaja [w:] op. cit. komentarz do art. 18 str. 835.
17 Wyrok Sądu NajwyŜszego z dnia 7 października 2009 roku, III CSK 39/2009, LexPolonica nr 2084706, Rzeczpospolita 2009/240 str. F2.
7 / 10
PowyŜsze stanowisko stanowi podsumowanie poglądów polskiej doktryny prawa i przesądza, Ŝe istnieje dobro
osobiste w postaci „utrwalonej opinii i reputacji przedsiębiorcy”, a skoro QXL jest przedsiębiorcą moŜe na takowe
dobro osobiste się powoływać.
Ad. 2
Czynem jakiego dopuściła się Fundacja jest rozpowszechnianie Znaku w zniekształconej formie, w taki sposób,
Ŝe nasuwa on skojarzenia z nazistowską organizacją SS. Do naruszenia reputacji osoby prawnej moŜe dojść w
rozmaity sposób18. Właściwie kaŜdy przejaw aktywności bądź zaniechania człowieka stanowi potencjalnie czyn
naruszający dobro osobiste innego podmiotu. RównieŜ uŜycie znaku towarowego innego podmiotu w sposób
zniekształcony, który jednocześnie nasuwa skojarzenia ze zbrodniczą organizacją jaką było SS stanowi czyn,
który narusza reputację innego podmiotu.
Działanie takie jest działaniem bezprawnym. W nauce polskiego prawa i orzecznictwie bezprawność definiuje się
jako sprzeczność działań naruszyciela z przepisami prawa pozytywnego lub sprzeczności działań z zasadami
współŜycia społecznego19. Jak juŜ wyŜej wykazano działania Fundacji nie mogą stanowić naruszenia
przepisów p.w.p. Działania takie pozostają natomiast w sprzeczności z zasadą współŜycia społecznego jaką jest
nakaz powstrzymania się od działań, które „szargają” dobre imię innego podmiotu. Wywoływanie w opinii
publicznej skojarzeń znaku towarowego z nazistowską organizacją SS stanowi niewątpliwie „szarganie” reputacji
podmiotu, który się tym znakiem posługuje.
Ad. 3
Okolicznością wyłączającą bezprawność jest działanie naruszyciela w obronie interesu społecznego, a takŜe
wykonywanie własnych praw podmiotowych.
Obydwie ww. okoliczności mogłyby stanowić podstawę do wyłączenia odpowiedzialności Fundacji.
Rozpowszechnianie Znaku w zniekształconej formie przez Fundację miało miejsce podczas akcji społecznej
mającej na celu zwrócenie uwagi opinii publicznej na prawdziwy fakt, jakim jest umoŜliwienie przez serwis
allegro.pl sprzedaŜy nazistowskich pamiątek. Działania takie spotykają się w Polsce przynajmniej z potępieniem
moralnym, a w niektórych wypadkach mogą nawet stanowić przestępstwo propagowania ustroju faszystowskiego
w rozumieniu przepisu art. 256 kodeksu karnego. Dlatego zwrócenie uwagi opinii publicznej na taki aspekt
działalności portalu aukcyjnego jest poŜądane i nie powinno budzić sprzeciwu. Wydaje się bowiem zasadną
konstatacja, Ŝe oczekuje się informacji dotyczącej tak waŜkiej sprawy jaką jest wykorzystywanie portalu
usługowego do handlu pamiątkami nazistowskimi.
Działania Fundacji stanowią równieŜ wykonywanie jej własnych praw podmiotowych tzn. gwarantowanego przez
Konstytucję RP prawa do wyraŜania własnych opinii, w tym opinii krytycznych. Prawo od swobodnego wyraŜenia
własnych poglądów jest prawem kaŜdego obywatela i moŜe ono przybrać dowolną formę, równieŜ poprzez
zorganizowanie akcji społecznej, perfomace’u czy teŜ róŜnorakich happeningów. Na ten aspekt sprawy zwrócił
uwagę niemiecki Federalny Sąd NajwyŜszy (dalej: „BGH”) w wyroku z dnia 11 marca 2008 roku20. Stan faktyczny
sprawy rozpoznawanej przez BGH był bardzo zbliŜony do niniejszej, a mianowicie organizacja Greenpeace
zorganizowała akcję społeczną, w której posługując się określeniem „Gen-Milch” (z języka niemieckiego gen –
gen, milch – mleko) w stosunku do produktów mlecznych chciała zwrócić uwagę niemieckiej opinii publicznej na
prawdziwy fakt, Ŝe mleko uŜywane przez firmę Muller, do produkowania przez nią produktów mlecznych np.
jogurtów pochodzi od krów karmionych genetycznie modyfikowaną paszą. Zdaniem firmy Muller takie twierdzenia
18
M. Pazdan [w] M. Safjan, Z. Banaszczyk, J. Frąckowiak, L. Górnicki, W. Katner, E. Łętowska, T. Pajor, M. Pazdan, T. Pietrzykowski, M.
Pyziak-Szafnicka, Z. Radwański, W. Rozwadowski, M. Zielinski System Prawa Prywatnego. Prawo cywilne- część ogólna. Tom 1,
Wydawnictwo C.H.Beck Warszawa 2007, str. 1121.
19 M. Pazdan [w:] „op. cit., str. 1153.
20 Wyrok Federalnego Sądu NajwyŜszego z dnia 11 marca 2008 roku, VI ZR 7/07 dostępny w języku niemieckim na stronie internetowej
http://juris.bundesgerichtshof.de/cgi-bin/rechtsprechung/document.py?Gericht=bgh&Art=en&Datum=20083&Seite=5&nr=43549&pos=170&anz=283;.
8 / 10
naruszały dobre imię firmy, gdyŜ zawierały one nieprawdziwe twierdzenia jakoby Muller sprzedawał genetycznie
modyfikowane mleko.
Na tle przedstawionego wyŜej stanu faktycznego BGH poczynił kilka uwag, które moŜna odnieść równieŜ do
działań Fundacji. Punktem wyjściowym rozwaŜań BGH było stwierdzenie, Ŝe kaŜdy przedsiębiorca powinien
znosić wymierzone przeciwko niemu, a opierające się na prawdzie uwagi krytyczne, takŜe w sytuacji, gdy
skrytykowany podmiot uwaŜa krytykę za tendencyjną i jednostronną, a swoje działania uznaje za nieszkodliwe
dla ogółu. Nie ma przy tym znaczenia czy inne osoby uznają prezentowane krytyczne opinie za prawdziwe. W
szczególności obowiązek znoszenia krytyki dotyczy sytuacji, gdy uwagi krytyczne są wygłaszane w toku dyskusji
dotyczącej problemów o istotnym znaczeniu społecznym, gdyŜ podmioty wygłaszające uwagi korzystają tutaj z
przysługującego im prawa do wolności wypowiedzi i udziału w debacie publicznej. JednakŜe jeŜeli uwagi są
negatywne to powinno się dokonać wywaŜenia interesów (tzw. „Interessenabwegung”) krytykującego i
krytykowanego, aby stwierdzić czy przy okazji krytyki nie doszło do naruszenia dóbr osobistych krytykowanego.
Jak wynika z dalszych uwag BGH przy wywaŜeniu interesów naleŜy brać pod uwagę czy uwagi krytyczne, w
szczególności te wartościujące mają oparcie w faktach. Nie bez znaczenia dla oceny uwag jest równieŜ sposób
ich wygłaszania.
Odnosząc powyŜsze wypowiedzi do niniejszej sprawy naleŜy stwierdzić, Ŝe Fundacja poprzez swoją akcję wzięła
udział w debacie publicznej dotyczącej kontrowersji jakie wywołuje sprzedaŜ nazistowskich pamiątek. Powstaje
jednak pytanie czy sposób krytyki tj. uŜycie znaku towarowego „Allegro” wraz z wkomponowanym w niego
znakiem SS był adekwatny do krytykowanych poczynań. Jak wskazano w orzeczeniu Europejskiego Trybunału
Praw Człowieka w Strasbourgu Handyside przeciwko Wielkiej Brytanii21 wolność wypowiedzi stanowi jeden z
najwaŜniejszych fundamentów demokratycznego społeczeństwa, jeden z podstawowych warunków postępu i
rozwoju kaŜdego człowieka. Nie stosuje się jej tylko do informacji i idei uwaŜanych za nieobraźliwe lub neutralne,
ale takŜe do tych, które obraŜają, szokują, niepokoją, takie są wymogi pluralizmu, tolerancji i otwartości bez
których nie ma „demokratycznego społeczeństwa. Co prawda powyŜsze orzeczenie odnosi się do samego
wyraŜania idei, a niniejsza sprawa dotyczy sposobu jej wyraŜenia to jednak powinno się uznać, Ŝe skoro w
demokratycznym społeczeństwie samo wyraŜenie niepokojącej czy teŜ szokującej idei jest chronione, to ochrona
powinna dotyczyć takŜe sposobu jej prezentacji społeczeństwu. Cel działań korzystającego ze swobody
wypowiedzi jest w obydwu przypadkach ten sam: wywołać poruszenie, wzbudzić reakcję społeczną na zaistniałe
zjawisko.
W niniejszej sprawie sposób zaprezentowania Znaku budził kontrowersje, wywoływał poruszenie w celu
zwrócenia uwagi opinii publicznej na co najmniej dwuznaczne moralnie zjawisko umoŜliwiania handlu pamiątkami
nazistowskimi na serwisie internetowym. Co więcej sama QXL nie zgłaszała zarzutów odnośnie
rozpowszechniania przez Fundację informacji na temat prowadzonej przez QXL działalności, a uŜycie Znaku
miało miejsce w toku prowadzenia akcji, był on niejako jej elementem dodatkowym, który miał dobitnie wskazać
na postawę podmiotu posługującego się tym Znakiem. Samo uŜycie zniekształconego Znaku nie mogło zatem
spowodować większych szkód dla reputacji serwisu niŜ sam fakt, Ŝe umoŜliwiał on handel nazistowskimi
pamiątkami na stronach internetowych.
Reasumując naleŜy przyjąć, Ŝe Fundacja zaingerowała w dobro osobiste QXL, jednakŜe działała ona w
warunkach wyłączających bezprawność działania tj. w obronie interesu społecznego korzystając przy tym z
przysługującej jej wolności słowa, a w konsekwencji nie doszło do naruszenia dobra osobistego QXL.
śĄDANIA QXL
Odnosząc się do Ŝądań QXL naleŜy stwierdzić, Ŝe są one nieadekwatne do działań Fundacji. W szczególności
dotyczy to Ŝądania zamieszczenia przeprosin na stronie internetowej oraz w „Gazecie Wyborczej”. Zastosowany
środek, który ma na celu usunięcie naruszenia powinien być adekwatny do rodzaju naruszonego dobra i rozmiaru
jego naruszenia22. W niniejszej sprawie Fundacja przeprowadziła akcję protestacyjną przy Metrze Świętokrzyska
21
Wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z dnia 7 grudnia 1976 roku, 5493/72 dostępny w wersji angielskiej na stronach
internetowych
http://cmiskp.echr.coe.int/tkp197/view.asp?item=1&portal=hbkm&action=html&highlight=handyside&sessionid=53779602&skin=hudoc-en.
22 K.Skubisz-Kępka Obowiązek publikacji orzeczeń sądowych w środkach społecznego przekazu Monitor Prawniczy 01/2009 str. 18.
9 / 10
w Warszawie rozdając ulotki jej dotyczące. Akcja zatem miała ograniczony charakter. Następnie na stronie
internetowej Aukcja.org pojawił się komunikat dotyczący akcji, który jednak szybko został usunięty. Dlatego
publikacja przeprosin przez tak długi okres czasu oraz ponadto w gazecie ogólnopolskiej jest nieadekwatna
nawet jeŜeliby przyjąć, inaczej niŜ Opiniująca, Ŝe działania Fundacji były bezprawne.
WNIOSKI:
Działanie Fundacji nie stanowi zdaniem Opiniującej naruszenia prawa. W obecnym stanie prawnym brak jest
przesłanek do przyjęcia, Ŝe Fundacja naruszyła przepisy czy to p.w.p. czy to z.n.k.u. Działanie Fundacji nie
stanowiło takŜe naruszenia dobra osobistego w postaci reputacji podmiotu uprawnionego ze znaku towarowego,
gdyŜ - w ocenie Opiniującej – ingerencja Fundacji w to dobro została podjęta w okolicznościach wyłączających
bezprawność działań Fundacji (działanie w obronie interesu społecznego oraz wykonywanie prawa do swobody
wypowiedzi). Takie stanowisko wspiera najnowsze orzecznictwo sądów zagranicznych oraz wprowadzony
kierunek zmian w prawie USA. ChociaŜ sama dopuszczalność posłuŜenia się znakiem towarowym w celu krytyki
uprawnionego doń nie powinna budzić wątpliwości, to jednakŜe kontrowersje moŜe wywoływać sposób
wykorzystania tego znaku, tj. jego zniekształcenia w celu zaakcentowania działań uprawnionego. Biorąc jednak
pod uwagę utrwalone orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w kwestii rozpowszechniania idei
szokujących, niepokojących, a wręcz obraźliwych naleŜy uznać, Ŝe taki sposób mieści się równieŜ w granicach
dopuszczalnej krytyki.
Na gruncie niniejszej sprawy naleŜy równieŜ stwierdzić, Ŝe Ŝądania QXL – nawet gdyby przyjąć, Ŝe jednak doszło
do naruszenia dobra osobistego QXL - są nieproporcjonalne do działań Fundacji; w takim przypadku nie zachodzi
potrzeba dokonywania przeprosin w tak szerokim zakresie, a ewentualne działania, które naleŜałoby podjąć to
zaprzestanie zniekształcania znaku towarowego i posługiwania się nim w trakcie dalszych działań
protestacyjnych w zniekształconej formie, a co się z tym wiąŜe wycofanie juŜ stworzonych materiałów
zawierających zniekształcony Znak.
10 / 10