Pełna treść artykułu

aleksandra borek
korzYści konSumentów
i SYStemu elektroenerGetYczneGo
z zaStoSowania inteliGentnYch Sieci
tYpu SMARt GRId na rYnku enerGii w polSce
StreSzczenie
Niniejszy artykuł dotyczy funkcjonowania rynku energii elektrycznej w Polsce.
Omówiono w nim specyfikę polskiego rynku elektroenergetycznego, zachowania
rynkowe nabywców energii, przysługujące im prawa, zwłaszcza dające możliwość
zmiany dostawcy energii, a także nowoczesne rozwiązania wprowadzane na rynku przez operatorów, którymi są inteligentnych sieci typu smart grid. Celem artykułu jest przedstawienie korzyści wynikających z zastosowania innowacyjnych
inteligentnych sieci, możliwych do uzyskania zarówno przez nabywców indywidualnych, jak i cały krajowy system elektroenergetyczny.
Słowa kluczowe: rynek energii elektrycznej, sieci inteligentne, smart grid
wstęp
Energia elektryczna towarzyszy nam każdego dnia. Wykorzystywana przez
przedsiębiorstwa, instytucje czy gospodarstwa domowe stanowi fundamentalny
element funkcjonowania całej gospodarki. Zapewnienie bezpieczeństwa energetycznego ma znaczenie strategiczne dla każdego państwa. Krajowy System Elektroenergetyczny (KSE) w Polsce od pewnego czasu zmaga się z problemem w postaci występowania wysokiego obciążenia w godzinach charakteryzujących się
największym zużyciem energii. Zjawisko to może doprowadzić do częściowego
załamania systemu elektroenergetycznego. W celu zapobieżenia takiej sytuacji
należy odwołać się do prawa popytu, które mówi o wrażliwości gospodarstw
178
Aleksandra Borek
domowych na ceny. Należy jednak zwrócić uwagę, że część konsumentów nie
do końca rozumie, a nawet nie zna zasad funkcjonowania rynku energii, co powoduje, że świadomość konieczności efektywnego zarządzania energią jest niewielka. Jest to zapewne efekt trudności, które do niedawna towarzyszyły pozyskiwaniu i analizie danych pomiarowych. W dobie rozwoju nowych technologii
rynek energii ulega przeobrażeniu. Dzięki włączeniu nowych technologii do
rynku energii można spodziewać się wymiernych korzyści zarówno dla konsumentów, sprzedawców, operatorów dystrybucyjnych, jak i dla całego systemu
elektroenergetycznego. W artykule scharakteryzowano rynek energii elektrycznej w Polsce, a także zaprezentowano inteligentne rozwiązania informatyczne,
z sukcesem na nim wdrażane. Głównym celem artykułu jest przedstawienie korzyści, jakie nabywcom i całemu krajowemu systemowi elektroenergetycznemu
daje wdrożenie inteligentnych sieci typu smart grid.
1. rynek energii elektrycznej w polsce
Obecny kształt rynku energii elektrycznej w Polsce jest wynikiem wieloletnich przekształceń w sektorze energetycznym, zmierzających do zbudowania
w kraju w pełni konkurencyjnego rynku elektroenergetycznego. Jednym z bazowych założeń dla tworzenia rynku energii jest oddzielenie energii elektrycznej,
jako towaru, od jej przesyłu i rozdziału, jako usług sieciowych1.
Energia elektryczna przez długi czas była postrzegana jako dobro podstawowe, którego dostarczenie do odbiorców końcowych należało do obowiązków
przedsiębiorstw użyteczności publicznej. Obecnie na rynku elektroenergetycznym energia przestaje być dobrem, a staje się pełnowartościowym towarem.
Mimo że energia jest towarem, to rynek energii różni się od tradycyjnych
rynków towarowych. Uzasadnieniem dla tego stwierdzenia są specyficzne cechy
energii jako towaru i rynku elektroenergetycznego, a w szczególności2:
– brak możliwości magazynowania energii w sposób trwały,
– niska elastyczność cenowa popytu,
– niska elastyczność cenowa podaży,
– konieczność zapewnienia ciągłego równoważenia popytu i podaży,
– konieczność zapewnienia bezawaryjnego funkcjonowania systemu elektroenergetycznego,
– skłonność rynku do monopolizacji z uwagi na specyfikę systemu elektroenergetycznego.
Stabilność i ciągłość dostaw energii elektrycznej są gwarantowane przez zespół podmiotów należących do podsystemu KSE3:
1
http://www.pse.pl/index.php?dzid=81&did=40 (dostęp: 2.04.2016).
A. Pach-Gurgul, Jednolity rynek energii elektrycznej w Unii Europejskiej, Difin, Warszawa 2012, s. 21.
3
Krajowy System Elektroenergetyczny (KSE) jest zbiorem urządzeń służących do rozdziału, przesyłu i wytwarzania energii elektrycznej, połączonych w system pozwalający na dostawy energii elektrycznej w sposób ciągły i nieprzerwany, http://www.paiz.gov.pl/publikacje/ opracowania_sektorowe
2
Korzyści konsumentów i systemu elektroenergetycznego z zastosowania…
179
–
–
–
–
podsystem wytwórczy,
sieć przesyłową,
sieć dystrybucyjną,
podmioty zajmujące się obrotem.
Głównym obszarem działalności podsystemu wytwórczego jest wytwarzanie
energii elektrycznej pochodzącej z nośników energetycznych. W Polsce przeważa energia pozyskiwana z paliw kopalnianych. Odnosząc się do danych ilościowych dotyczących funkcjonowania KSE, w 2015 r. procentowy udział energii wytworzonej z węgla w polskim rynku elektroenergetycznym wyniósł aż 88,73%,
gdy tymczasem udział energii pozyskanej z OZE stanowił zaledwie 7,65%4.
Sieci przesyłowe stanowią pierwszy element systemu transportu energii do
odbiorców końcowych. Linie przesyłowe mają za zadanie przesłanie energii
elektrycznej o wysokim napięciu od wytwórcy do głównych punktów zasilania
(GPZ), gdzie za pomocą transformatorów energii dochodzi do zamiany napięcia z wysokiego i średniego na niskie. Następnie energia jest transportowana do
sieci dystrybucyjnych5. Właścicielem sieci przesyłowych w Polsce są Polskie Sieci
Energetyczne.
Sieci dystrybucyjne transportują energię z GPZ, a następnie przesyłają energię
do odbiorców. Podmiotami zarządzającymi sieciami dystrybucyjnymi w Polsce są
tzw. operatorzy systemów dystrybucyjnych6. Rynek dystrybucji energii w Polsce
został podzielony pomiędzy pięciu głównych OSD (rys. 1)7:
– Energa,
– Enea,
– PGE,
– Tauron,
– RWE.
Wybór przedsiębiorstwa świadczącego usługi dystrybucji energii jest uzależniony od geograficznego położenia odbiorcy końcowego8. Podmioty zajmujące
się obrotem energią to, najprościej rzecz ujmując, sprzedawcy energii. Od 2007 r.
funkcjonuje zasada TPA (Third Party Access), która umożliwia korzystanie z sieci
dystrybucyjnych stronom trzecim9. Oznacza to, że konsument ma prawo do zawarcia umowy zakupu energii od dowolnego sprzedawcy działającego na rynku.
W przypadku umowy o świadczeniu usługi dystrybucji w dalszym ciągu występuje uzależnienie od lokalnego OSD.
(dostęp: 2.04.2016).
4
http://www.pse.pl/index.php?did=2870 (dostęp: 2.04.2016).
5
F. Krawiec, Energia. Zasoby, procesy, technologie, rynki, transformacje, modele biznesowe, planowanie rozwoju, Difin, Warszawa 2012, s. 94.
6
Pozycja konsumenta na rynku energii elektrycznej, UOKiK, Warszawa−Wrocław 2011, s. 6.
7
A. Pach-Gurgul, Jednolity rynek energii elektrycznej..., s. 212.
8
Sektor energetyczny w Polsce, s. 3, http://www.paiz.gov.pl/publikacje/opracowania_sektorowe (dostęp: 4.04.2016).
9
http://www.toe.pl/pl/o-toe/tpa-teoria-i-praktyka (dostęp: 4.04.2016).
180
Aleksandra Borek
rysunek 1. Operatorzy systemów dystrybucyjnych
Źródło: Opracowanie własne.
W Polsce wyróżnione zostały dwa poziomy funkcjonowania rynku energii:
– hurtowy,
– detaliczny.
Na rynku hurtowym energii elektrycznej uczestnikami są wytwórcy energii
oraz klienci hurtowi (klienci końcowi stanowią nieznaczny odsetek). Uczestnikami rynku detalicznego są odbiorcy końcowi (przedsiębiorstwa, gospodarstwa
domowe), przedsiębiorstwa będące OSD oraz sprzedawcy energii10.
2. konsument na detalicznym rynku energii
Na detalicznym rynku energii w 2014 r. funkcjonowało 16,9 mln odbiorców
końcowych, z czego ponad 82% stanowiły gospodarstwa domowe, zaś pozostałą
część odbiorcy przemysłowi i biznesowi11. Odbiorcy końcowi są podzieleni na
grupy taryfowe, które, zgodnie z rozporządzeniem Ministra Gospodarki z dnia
18 sierpnia 2011 r., definiowane są jako „grupy odbiorców kupujących energię
elektryczną lub korzystających z usług przesyłania, lub dystrybucji energii albo
10
http://www.ure.gov.pl/pl/rynki-energii/energia-elektryczna/charakterystykarynku/6160,2014.html
(dostęp: 6.04.2016).
11
Raport Krajowy Prezesa Urzędu Energetyki 2015, s. 10, http://www.ure.gov.pl/pl/publikacje/raportydla-komisji-eu/3343,RaportydlaKomisjiEuropejskiej.html (dostęp: 6.04.2016).
Korzyści konsumentów i systemu elektroenergetycznego z zastosowania…
181
usługi kompleksowej, dla których stosuje się jeden zestaw cen lub stawek opłat
i warunków ich stosowania”12.
Na rynku detalicznym wyróżnione zostały następujące grupy taryfowe13:
– grupa A,
– grupa B,
– grupa C,
– grupa G.
Pierwsze trzy grupy taryfowe (A, B, C) obejmują przedsiębiorstwa, natomiast
grupa G obejmuje gospodarstwa domowe, tj. indywidualnych konsumentów.
W oparciu o oferty sprzedaży prądu przedsiębiorstw będących jednocześnie
OSD można przyjąć, że w grupie taryfowej G wyróżnia się dwie główne taryfy
G11 i G12. Taryfa G11 jest taryfą jednostrefową, co oznacza, że koszt zakupu energii elektrycznej jest stały i nie ulega zmianom w zależności od pory dnia. Jest to
korzystne rozwiązanie dla konsumentów, którzy cenią sobie jasne i przejrzyste
zasady.
Taryfa dwustrefowa G12 charakteryzuje się zmiennym kosztem zakupu energii, uzależnionym od pory dnia. W zależności od godzin wyróżnia się dwie stawki opłat – szczytową/dzienną i pozaszczytową/nocną14.
Jak już wspomniano, odbiorcy końcowi od 2007 r. mają możliwość wyboru
sprzedawcy energii elektrycznej. Mimo to największe udziały w sprzedaży energii do końcowych odbiorców mają sprzedawcy „zasiedziali”, czyli lokalni operatorzy OSD15. W 2014 r. na polskim rynku energii funkcjonowało ponad 100 sprzedawców energii elektrycznej.
Badania opinii publicznej, przeprowadzone przez ARC i Opinia, dotyczące
prawa konsumentów do zmiany sprzedawcy energii, pokazują, że tylko 61%
ankietowanych w 2014 r. było świadomych swoich praw. Aż 17% ankietowanych uznało, że nie ma możliwości wyboru sprzedawcy energii16. Świadomość
konsumentów odnośnie do prawa do zmiany sprzedawcy znacznie wzrosła po
przeprowadzeniu przez Urząd Regulacji Energetyki szerokiej kampanii informacyjnej. W odniesieniu do danych zawartych w tabeli 1, prezentujących liczbę
odbiorców końcowych, którzy zdecydowali się na zmianę sprzedawcy energii
w danym roku, można stwierdzić, że ich liczba rosła z roku na rok aż do 2015 r.,
kiedy został odnotowany spadek.
Z sondażu przeprowadzonego przez GFK Polonia w kwietniu 2015 r. wynika,
że 93% respondentów nie planuje lub nie wie, czy będzie zmieniało sprzedawcę
energii w przeciągu 12 miesięcy, w tym aż 82% odbiorców końcowych nigdy nie
12
Rozdział 1, pkt 2 paragrafu 2 z rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 18 sierpnia 2011 r.
http://duon.pl/rynek-energii (dostęp: 7.04.2016).
14
http://www.energa.pl/dladomu/energia_dla_domu/energia_dla_domu/informacje_podstawowe#g12 (dostęp: 8.04.2016).
15
Raport Krajowy Prezesa..., s. 9.
16
http://www.arc.com.pl/nie_chcemy_zmieniac_dostawcow_energii-40999497-pl.html
(dostęp:
9.04.2016).
13
182
Aleksandra Borek
tabela 1. Liczba odbiorców końcowych zmieniających sprzedawcę energii w danym roku
rok
Liczba odbiorców
końcowych z grupy
taryfowej G, którzy
zmienili sprzedawcę
energii w danym roku
2011
2012
2013
2014
2015
ok. 14 000
ok. 77 000
ok.
131 000
ok.
152 000
ok.
104 000
Źródło: Opracowanie własne.
poszukiwało informacji w kwestii możliwości zmiany sprzedawcy. Można zatem
przypuszczać, że nie widzą oni możliwości uzyskania realnych korzyści. Na pytanie o argumenty, jakie, zdaniem nabywców energii, w największym stopniu
mogą przyczynić się do zmiany sprzedawcy energii, udzielono następujących
odpowiedzi17:
– oszczędność finansowa (48%),
– uniknięcie podwyżki cen energii (43%),
– lepsza jakość obsługi (20%),
– dodatkowe usługi (14%).
Z sondażu wynika, że najbardziej przekonujące są oszczędności finansowe, czyli realnie zaoszczędzone pieniądze. Obecne ceny energii, niezależnie od
sprzedawcy, są bardzo zbliżone, co może być powodem, dla którego konsumenci
coraz rzadziej dokonują zmiany podmiotu sprzedającego energię.
Przedsiębiorstwa zajmujące się obrotem energią prześcigają się w tworzeniu
taryf, które będą zarówno tanie, jak i będą uwzględniać dodatkowe potrzeby
klienta.
Przykładem produktu, który odpowiada oczekiwaniom pewnej grupy odbiorców końcowych, jest taryfa G12 weekendowa. Taryfa ta uwzględnia dwie
stawki za energię dzienną i nocną od poniedziałku do piątku, natomiast od soboty do niedzieli, niezależnie od pory dnia, obowiązuje stawka nocna. Taki produkt
oferuje na rynku m.in. Energa18.
Coraz bardziej popularnym produktem na rynku staje się łączenie tradycyjnego produktu – w tym przypadku energii elektrycznej – z dodatkowym świadczeniem pewnych usług. Na przykład Enea oferuje swoim klientom sprzedaż
energii, uwzględniając możliwość wyboru grupy taryfowej, z dodatkowym
świadczeniem usług medycznych lub serwisu elektrycznego19.
17
Badanie świadomości klientów indywidualnych w zakresie zmian sprzedawcy energii elektrycznej oraz
praktyk rynkowych sprzedawców, badanie na zlecenie TOE, Katowice 2015, http://www.toe.pl/pl/wybrane-dokumenty/rok-2015?download=1387:badanie-swiadomosci-klientow-indywidualnych-wzakresie-zmiany-sprzedawcy-energii-elektryczej-oraz-praktyk-rynkowych-sprzedawcow (dostęp:
6.04.2016).
18
http://www.energa.pl/dla-domu/energia_dla_domu/energia_dla_domu/informacje_podstawowe
#g12 (dostęp: 11.04.2016).
19
https://www.enea.pl/pl/dladomu/oferty-dla-domu/dopasuj-oferte (dostęp: 12.04.2016).
Korzyści konsumentów i systemu elektroenergetycznego z zastosowania…
183
Zmiany, które zachodzą na unijnym rynku energii, wymuszają wprowadzanie nowych rozwiązań, które przyczynią się do dalszego rozwoju konkurencji
rynkowej, a jednocześnie gwarantują bezpieczeństwo dostaw wysokiej jakości
energii elektrycznej. W dużej mierze odpowiedzialność za to spoczywa na barkach przedsiębiorstw OSD. Tym samym od kilku lat wprowadzane są innowacyjne rozwiązania wynikające ze skojarzenia współczesnej technologii teleinformacyjnej z elektroenergetyką. Przykład stanowi rozwój inteligentnych sieci20.
3. Smart grids w elektroenergetyce
Inteligentne sieci (określane często mianem smart grid) definiowane są jako
połączenie sieci dystrybucyjnych z technologiami informatyczno-telekomunikacyjnymi, których istotą jest integracja działań podejmowanych przez wszystkich
uczestników rynku elektroenergetycznego w czasie rzeczywistym21.
Na inteligentną sieć składają się trzy podstawowe elementy, które zostały zaprezentowane na rysunku 2. Najmniejszą jednostką, dzięki której jest możliwe
sprawne funkcjonowanie systemu inteligentnego opomiarowania, a w konsekwencji całej inteligentnej sieci, jest licznik zdalnego odczytu – inteligentne urządzenie. Funkcjonuje on w systemie inteligentnego opomiarowania, które stanowi podwaliny pod dalszy rozwój smart grid.
rysunek 2. Elementy składowe smart grid
Źródło: Opracowanie własne.
Wykorzystanie inteligentnych sieci w elektroenergetyce otwiera przed konsumentami energii, ale również przed całym systemem nowe możliwości. Dzięki nim istnieje możliwość połączenia ceny energii elektrycznej w rzeczywistym
czasie jej zużycia z technologiami teleinformatycznymi. Oznacza to, że dzięki
20
F. Krawiec, Zasoby, procesy, technologie, rynki, transformacje, modele biznesowe, planowanie rozwoju, Difin, Warszawa 2012, s. 187.
21
http://www.energa-operator.pl/czym_jest_siec_inteligentna.xml (dostęp: 12.04.2016).
184
Aleksandra Borek
inteligentnym urządzeniom zainstalowanym w naszych domach (w postaci liczników pomiarowych) jest możliwa dwukierunkowa, zdalna transmisja danych
dotycząca zużycia energii do operatorów systemów dystrybucji.
Użyteczność wdrożenia inteligentnych sieci w systemie elektroenergetycznym wiąże się:
– z aktywizacją odbiorców energii, którzy mają możliwość nie tylko kontroli, lecz
także zarządzania zużyciem oraz wytwarzaniem energii elektrycznej; dzięki
aplikacjom mobilnym konsumenci mogą kontrolować swoje bieżące zużycie
energii, a w konsekwencji efektywnie nim zarządzać22;
– z poprawą jakości dostaw, która wynika z możliwości monitorowania całego
systemu elektroenergetycznego; dzięki urządzeniom bazującym na rozwiązaniach inteligentnych sieci w sytuacji awarii do operatora jest zdalnie wysyłany komunikat o potrzebie interwencji, co umożliwia skrócenie czasu przerw
w dostawie energii elektrycznej do odbiorców końcowych;
– ze wzrostem bezpieczeństwa systemu elektroenergetycznego kraju, dzięki zapewnieniu dostępu do danych o popycie na energię w czasie rzeczywistym;
zarządzanie popytem odbywa się poprzez taryfy wielostrefowe i oferowanie
klientom wyższych stawek za energię w godzinach największego poboru
mocy i niższych stawek, gdy pobór energii w systemie nie stanowi dla niego
większego obciążenia.
Przed instalacją liczników zdalnego odczytu konsumenci byli zobowiązani do
przyjęcia inkasenta, który dokonywał odczytu licznika. Na podstawie informacji
dotyczących zużycia energii we wcześniejszych okresach rozliczeniowych były
wystawiane faktury prognozowane nieodzwierciedlające realnego zużycia energii. W konsekwencji konsumenci mogli realnie płacić więcej niż wynosiła wartość
faktycznie zużytej energii elektrycznej lub odwrotnie. Dodatkowo dla pewnej
grupy odbiorców przyjęcie inkasenta w domu było nieprzyjemnym obowiązkiem, który wiązał się ze stratą czasu. Dzięki inteligentnym rozwiązaniom wizyty
inkasentów nie są już potrzebne, a wystawiane faktury są realnym odzwierciedleniem finansowym za zużytą energię.
Korzyścią dla nabywców jest możliwość wpływania na ponoszone koszty
dzięki wiedzy o faktycznym zużyciu energii. Mogą oni dokonywać zmian dotychczasowego sposobu korzystania z energii oraz taryf oferowanych przez
sprzedawcę energii, co przyczynia się do bardziej efektywnego zarządzania poborem energii. W efekcie konsumenci mogą odczuć korzyść finansową w postaci
zaoszczędzonych pieniędzy23.
Inteligentne sieci są bardzo korzystne dla mocno obciążonego systemu elektroenergetycznego kraju, dając możliwość optymalnego zużycia energii elektrycznej. Znaczenie tego argumentu najlepiej obrazuje sytuacja, która miała
miejsce w sierpniu 2015 r., gdy doszło do przeciążenia polskiego systemu elektroenergetycznego, co doprowadziło do przerw w dostawach prądu. Wówczas
22
23
F. Krawiec, Energia. Zasoby, procesy..., s. 187.
Tamże, s. 189.
Korzyści konsumentów i systemu elektroenergetycznego z zastosowania…
185
rząd zdecydował się na wprowadzenie ograniczenia w dostawie energii dla wielu przedsiębiorstw i instytucji. Zmniejszenie zużycia energii elektrycznej dzięki
inteligentnemu systemowi opomiarowania może w przyszłości zapobiec podobnym zdarzeniom.
Podsumowując dotychczasowe rozważania, można wskazać następujące korzyści wynikające ze stosowania szeroko rozumianych smart grids dla konsumentów oraz systemu elektroenergetycznego24:
– korzyści konsumentów:
– optymalizacja zużycia energii,
– dwustronna komunikacja pomiędzy odbiorcą a dostawcą energii w czasie
rzeczywistym,
– faktury wystawiane na podstawie rzeczywistego zużycia prądu,
– likwidacja wizyt inkasentów,
– możliwość przyłączenia własnych źródeł energii elektrycznej;
– korzyści systemu elektroenergetycznego:
– poprawa efektywności pracy sieci,
– wzrost jakości dostaw energii,
– bardziej efektywne wykorzystanie dostępnej infrastruktury sieciowej,
– bardziej efektywne magazynowanie energii,
– możliwość samobilansowania się systemu.
Nawiązując do Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/72/WE
z dnia 13 lipca 2009 r., w celu dążenia do stworzenia wspólnego rynku energii
i rozwoju inteligentnych sieci, państwa członkowskie są zobowiązane do przeprowadzenia wymiany dotychczasowych liczników pomiarowych energii na
liczniki inteligentne, które będą funkcjonować w ramach inteligentnego opomiarowania. Tradycyjne liczniki nie posiadały funkcji zdalnego przesyłu danych
o bieżącym zużyciu energii.
Advanced Metering Infrastructure (AMI) to zaawansowany system pomiarowy, wdrażany przez przedsiębiorstwo Energa Operator przy współudziale URE,
który składa się z trzech głównych obszarów technicznych25:
– infrastruktury pomiarowej,
– telekomunikacji,
– centralnego systemu informatycznego.
Z punktu widzenia konsumenta najważniejszym elementem systemu AMI
jest licznik zdalnego odczytu. Dzięki funkcji komunikacji przesyła on automatycznie dane o bieżącym zużyciu energii do centralnego systemu informatycznego przedsiębiorstwa dystrybuującego energię. Dane są odpowiednio szyfrowane (zgodnie z Ustawą o ochronie danych osobowych), a dostęp do nich jest
mocno ograniczony26. System wdrażany przez operatora Energa pozwala na zastosowanie różnych stawek taryfowych w różnych strefach czasowych, ponadto
24
http://www.energa-operator.pl/25267.xml (dostęp: 12.04.2016); F. Krawiec, Energia. Zasoby, procesy..., s. 189.
25
http://www.energa-operator.pl/26713.xml (dostęp: 14.04.2016).
26
Tamże.
186
Aleksandra Borek
umożliwia dokonywanie zdalnych zmian. Wszelkie informacje dotyczące zużycia
energii są udostępniane konsumentom za pośrednictwem portalu klienta AMI
lub aplikacji mobilnej. Dzięki temu konsumenci na bieżąco mogą kontrolować
stan zużycia energii i wpływać na swoje zachowania. Dodatkową zaletą nowych
liczników jest ich zdolność do „wyłapywania” awarii sieci, co umożliwia natychmiastową reakcję dystrybutora energii i zminimalizowanie przerw w jej dostawie
do odbiorców końcowych.
W sytuacji, gdy odbiorcom końcowym energii jest prosument, istnieje możliwość przyłączenia własnego mikroźródła energii do systemu, dzięki czemu można efektywniej zarządzać zużyciem i wytwarzaniem energii.
W celu zweryfikowania założeń związanych z realnymi korzyściami płynącymi z systemu inteligentnego opomiarowania grupa Energa zleciła wykonanie
rocznego testu konsumenckiego w Kaliszu w okresie czerwiec 2013−maj 2014.
Badaną grupą były 1244 gospodarstwa domowe, które testowały programy cenowe, uwzględniające zróżnicowane stawki za energię w zależności od czasu.
Badanie miało dostarczyć informacji o wielkości popytu na taryfy wielostrefowe
(niedostępne w dotychczasowej ofercie operatora) oraz na redukcję mocy w zamian za rekompensatę27.
Na podstawie wyników badania można wnioskować, że taryfy wielostrefowe
są skuteczne i zyskają akceptację klientów dystrybutora energii. Wyraźne było
przesunięcie zużycia energii ze strefy dziennej do strefy nocnej. Ponadto zostało
obniżone zużycie energii w gospodarstwach domowych średnio o 4,5%. W przypadku redukcji mocy wyniki wskazują na zdecydowaną odpowiedź respondentów w postaci 10−30% redukcji zużycia energii w czasie wskazanym przez dystrybutora28. Negatywnym zjawiskiem wynikającym z testu konsumenckiego jest
fakt, że zachowania respondentów (nabywców energii) były trwałe tylko w przypadku, gdy stosowana taryfa była stała. W sytuacji zmiany kształtu taryfy gospodarstwa domowe w dalszym ciągu postępowały zgodnie z wypracowanym
wcześniej schematem zachowań, odpowiednim dla stosowanej wcześniej taryfy.
Zmiany umykały uwadze badanych29.
Na podstawie wyników testu konsumenckiego można stwierdzić, że liczniki
zdalnego pomiaru przyczyniają się do:
– aktywizacji konsumenta,
– zmniejszenia zużywanej energii,
– oszczędności,
– poprawy bezpieczeństwa elektroenergetycznego.
W lutym 2014 r., w ramach podsumowania wdrażania liczników zdalnego
odczytu, przeprowadzono badanie dotyczące opinii oraz poziomu wiedzy klientów w zakresie systemu inteligentnego opomiarowania. Z badania wynikało,
że aż 29% ankietowanych nie było świadomych faktu zainstalowania w ich domach liczników AMI. Brak całkowitego zainteresowania nowym urządzeniem
27
28
29
Test konsumencki w Kaliszu, s. 18, http://www.energa-operator.pl/25243.xml (dostęp: 14.04.2016).
Tamże.
Tamże.
Korzyści konsumentów i systemu elektroenergetycznego z zastosowania…
187
pomiarowym zadeklarowało 33%. Na pytanie „Czy korzystał już Pan(i) z portalu
lub aplikacji mobilnej pozwalającej na kontrolowanie zużycia prądu na bieżąco?”
tylko 8,57% respondentów udzieliło odpowiedzi twierdzącej30.
Wydaje się, że na podstawie odpowiedzi uczestników badania na pytanie dotyczące korzystania z portalu lub aplikacji mobilnej, które mają służyć do kontroli i efektywnego zarządzania energią przez jej nabywców, można założyć, iż
8,57% klientów efektywnie korzysta z możliwości, jakie niesie inteligentny system pomiarowy.
Infrastruktura systemu AMI stanowi podstawę do dalszego rozwoju inteligentnych sieci. Wyniki badania dotyczące reakcji konsumentów na redukcję
mocy są bardzo ważne dla całego systemu elektroenergetycznego w Polsce. Niedobór mocy, zaspokajany dotychczas poprzez budowę nowych mocy wytwórczych, może być w pewnym stopniu zastąpiony przez motywowanie klientów
do zmiany ich zachowań.
Energa Operator stał się pionierem we wdrażaniu nowych technologii na
rynku energii w Polsce. Obecnie przedsiębiorstwo to przeprowadza nowe testy
związane z wdrożeniem inteligentnych sieci domowych, które umożliwią jeszcze
bardziej efektywne zarządzanie poborem energii, a zarazem poprawią komfort
życia jej indywidualnych nabywców.
zakończenie
Inteligentne rozwiązania przynoszą wymierne korzyści nie tylko końcowym
odbiorcom energii, lecz także OSD i gospodarce całego kraju. Testy konsumenckie, które przeprowadzono w latach 2013−2014 w Kaliszu, wskazują, że wdrożenie systemu AMI wraz z nowymi licznikami zdalnego odczytu przynosi korzyści
w postaci: niższych rachunków za energię, zmniejszenia zużycia energii, reakcji
popytu na taryfy wielostrefowe oraz redukcji mocy. Dzięki funkcjonalności nowych systemów pomiarowych można również liczyć na wzrost liczby prosumentów. Niestety, osiągnięcie wspomnianych korzyści w dużej mierze uzależnione
jest od świadomości oraz edukacji konsumentów w zakresie efektywnego zarządzania zużyciem energii elektrycznej. Wydaje się, że podobnie jak w przypadku niskiej świadomości odbiorców końcowych na temat ich prawa do zmiany
sprzedawcy energii, również w przypadku systemu inteligentnego opomiarowania należy zastosować szeroką kampanię informacyjną. Dzięki temu korzyści
płynące z wdrażania inteligentnych rozwiązań zostaną szybciej osiągnięte, co
będzie się wiązać z pożytkiem dla konsumentów, przedsiębiorstw elektroenergetycznych, dalszego rozwoju elektroenergetyki, ale również dla bezpieczeństwa
elektroenergetycznego kraju.
30
Podsumowanie pierwszego etapu wdrożenia systemu inteligentnego opomiarowania, Energa Operator SA,
Gdańsk 2014, s. 81.
188
Aleksandra Borek
literatura
1. Badanie świadomości klientów indywidualnych w zakresie zmian sprzedawcy energii elektrycznej oraz praktyk rynkowych sprzedawców, badanie na zlecenie TOE, Katowice 2015
2. http://www.ure.gov.pl/pl/rynki-energii/energia-elektryczna/charakterystyka-rynku/6160,2014.html
3. http://www.arc.com.pl/nie_chcemy_zmieniac_dostawcow_energii-40999497-pl.html
4. http://www.energa.pl/
5. http://www.pse.pl/index.php?dzid=81&did=40
6. https://www.enea.pl/
7. Krawiec F., Energia. Zasoby, procesy, technologie, rynki, transformacje, modele biznesowe, planowanie rozwoju, Difin, Warszawa 2012
8. Pach-Gurgul A., Jednolity rynek energii elektrycznej w Unii Europejskiej, Difin, Warszawa
2012
9. Podsumowanie pierwszego etapu wdrożenia systemu inteligentnego opomiarowania, Energa
Operator SA, Gdańsk 2014
10. Pozycja konsumenta na rynku energii elektrycznej, UOKiK, Warszawa−Wrocław 2011
11. Raport Krajowy Prezesa Urzędu Energetyki 2015, http://www.ure.gov.pl/pl/publikacje/
raporty-dla-komisji-eu/3343,RaportydlaKomisjiEuropejskiej.html
12. Sektor energetyczny w Polsce, http://www.paiz.gov.pl/publikacje/opracowania_sektorowe
13. Test konsumencki w Kaliszu, http://www.energa-operator.pl/25243.xml
14. Towarzystwo Obrotu Energią, http://www.toe.pl/pl/o-toe/tpa-teoria-i-praktyka
enerGY market − benefitS of applicationS Smart GridS
for conSumer and enerGY SYStem
SummarY
Aim of this article is to present energy market and consumer behavior on smart grid implementation on this market. Energetic safty is one of the most important problem on the
world. Thanks to the smart grids development, every consumer could help to keep stability energy system. Besides the advantage of the country, energy consumer have them for
themselves like lower energy bill or possibility to be a prosumer.
keywords: application smart grids, consumer behavior on energy market, energy sector