zrozumiec wzornictwo - magda kochanowska

www.gdyniadesigndays.eu
zrozumieć wzornictwo
1
magda kochanowska
Design nie pojawił się nagle. Projektowaniem i wytwarzaniem przedmiotów użytkowych człowiek zajmuje się – jak
wiadomo – od stuleci. Jednak dopiero XIX-wieczna rewolucja przemysłowa spowodowała, że wzornictwo przemysłowe
rozwinęło się jako odrębna dziedzina projektowa, sytuując się gdzieś na orbicie sztuki, rzemiosła i architektury. Produkcja
masowa otworzyła nowe możliwości, które trzeba było wykorzystać. Następne dekady przyniosły nieprawdopodobne
wręcz przyspieszenie technologiczne, które bardzo sprzyjało rozwojowi przemysłu i wzornictwa.
Czym jest design
W projektowaniu zawsze istotne były walory estetyczne i fukcjonalne – obcowanie z ładnymi przedmiotami to jedno,
sprawne z nich korzystanie to drugie. Trudność polegała na tym, aby obie te cechy spotkały się w jednym obiekcie.
W zależności od tego która z cech dominowała powstawały odmienne gatunki wzornictwa. Dziś także możemy podzielić
design na ten „galeryjny”, dekoracyjny, często opatrzony nazwiskiem projektanta i ten bardziej przyziemny, związany
z codziennością. W galeriach poszukajmy fantastycznych projektów ceramiki Marka Cecuły, a potem rozejrzyjmy się
w centrum Warszawy i zobaczmy system informacji miejskiej zaprojektowany dla stolicy w 1998 r. przez Towarzystwo
Projektowe. I ceramika, i tabliczki informacyjne na ulicy to design. A jakże różny!
Pojęcie „designerski” jest stosowane powszechnie i bezkrytycznie, jako synonim dla wszystkiego co ładne i modne.
Zazwyczaj design jest kojarzony z rzeczami, które są reklamowane jako designerskie: z meblami, samochodami,
markowymi ubraniami. Nazwisko znanego projektanta jest dziś przede wszystkim elektryzującym dodatkiem do
atrakcyjnej formy przedmiotu.
Minęło dopiero sto lat odkąd niemiecka firma AEG zatrudniła na stałe Petera Behrensa na stanowisku głównego
projektanta – pierwszego w historii. Od tamtego momentu liczyć można rozwój samego zawodu designera. Ideą
projektantów, działających na przestrzeni wszystkich tych lat, było dostarczanie przedmiotów łączących w sobie piękno
i funkcjonalność – jak najlepiej spełniających oczekiwania użytkowników. Zaczęło się niewinnie, ale szybko okazało się,
że wzornictwo jak mało co nadaje się do tego, aby wodzić ludzi na pokuszenie. Nowe modele mebli, coraz atrakcyjniejsze
sprzęty kuchenne, coraz bardziej funkcjonalne telefony komórkowe – to przedmioty, które wabią fantastycznymi
możliwościami, modnymi kolorami i kształtami. Krok po kroku designerzy osiągnęli w tej kwestii prawdziwe mistrzostwo.
Dziś nie tylko proponują to o czym marzymy, ale posuwają się o krok dalej – wyprzedzają marzenia i projektują rzeczy,
o których każą nam marzyć specjaliści od reklamy. Dzisiejsze wzornictwo w dużym stopniu związało się z rynkiem
reklamowym. Czy ktoś z Państwa marzył o iPhonie 10 lat temu? Największą tradycję wzornictwa na usługach komercji mają
Stany Zjednoczone, gdzie już po II wojnie światowej rozwinął się tzw. styling – projektowanie powierzchowne, zajmujące
się przede wszystkim uatrakcyjnianiem formy.
Kraje europejskie rozwijały w tamtym czasie odmienny model wzornictwa – było ono mocniej związane z kulturą
i sztuką niż z rynkiem, bardziej zwracało uwagę na CZŁOWIEKA, a nie na KONSUMENTA. Projektanci i architekci na starym
kontynencie byli nawet zaangażowani w rozwiązywanie problemów społecznych – Le Corbusier zajmował się m.in.
projektowaniem małych mieszkań robotniczych, skandynawscy projektanci starali się tworzyć meble dobrej jakości
dostępne dla mas. Te korzenie sprawiły, że dzisiejsze wzornictwo krajów europejskich, a w szczególności tych skupionych
wokół basenu Morza Bałtyckiego, uchodzi za wyjątkowo wartościowe i demokratyczne.
instytut wzornictwa przemysłowego sp. z o.o. | ul. Świętojerska 5/7 | 00-236 Warszawa
kontakt: tel. +48 22 860 00 66 | fax +48 22 831 64 78 | [email protected] | www.iwp.com.pl
www.gdyniadesigndays.eu
zrozumieć wzornictwo
2
magda kochanowska
Projektowanie demokratyczne
W latach 30. XX wieku Alvar Aalto słynny fiński projektant przeprowadzał eksperymenty z gięciem sklejki. Zaprojektował
wiele wzorów mebli stosując tę właśnie technologię – jego meble miały bardzo atrakcyjne, lekko organiczne formy
i... wyjątkowo rozsądną cenę. Dzięki temu znakomite projekty Aalto zyskały sobie dużą popularność. Rozsądek, umiar
i dostępność designu to hasła, które przyświecały wielu skandynawskim projektantom już od dawna. Najbardziej
spektakularnym osiągnięciem w tej materii jest oczywiście IKEA, stworzona w 1943 r. przez Ingvara Kamprada, wówczas
17-letniego młodzieńca. Początkowo firma zajmowała się sprzedażą długopisów, portfeli i ramek na zdjęcia. Rewelacyjnym
i rewolucyjnym posunięciem była decyzja o sprzedaży mebli w częściach. To rozwiązanie pozwoliło Kampradowi
spektakularnie obniżyć ceny. Zakupiony mebel trzeba było samodzielnie złożyć według załączonej instrukcji, ale dzięki
temu ładne i funkcjonalne meble stały się dostępne dla mas.
Takie inicjatywy pozwoliły uwierzyć, że dobrze zaprojektowane przedmioty nie muszą być kosztowne
i przeznaczone wyłącznie dla elit. Krzesło „Ant” Arne Jacobsona, uznawane za ikonę XX-wiecznego designu, jest jednym
z najpowszechniejszych wzorów siedzisk. W Danii można się na nie natknąć dosłownie wszędzie. Projekt zmiotki i szufelki
innego duńskiego projektanta Ole Jensena dla firmy Normann Copenhagen jest także fantastycznym przykładem na
to, że nawet banalne przedmioty codziennego użytku mogą być „dziełami” designu. Zmiotka i szufelka Jensena mają
znakomite proporcje, które z pewnością docenią osoby o wysokich wymaganiach estetycznych. Dobre wzornictwo
może być dostępne na każdym kroku i może się przydać nawet w czasie sprzątania. Przykładem z naszego polskiego
podwórka są projektowane przez zespół Triada Design odkurzacze Zelmera. Były prezentowane m.in. wiosną tego roku
na pokonkursowej wystawie Dobry Wzór 2007 w Instytucie Wzornictwa Przemysłowego. Przyzwoite formy nie odbiegają
jakością od wzorów zagranicznych producentów.
Najłatwiej dostrzec brzydotę i niefunkcjonalność, bo one doprowadzają nas do szału. Dobrego designu nie zauważamy
– jest nam z nim po prostu miło i wygodnie, czyli tak jak być powinno zawsze.
instytut wzornictwa przemysłowego sp. z o.o. | ul. Świętojerska 5/7 | 00-236 Warszawa
kontakt: tel. +48 22 860 00 66 | fax +48 22 831 64 78 | [email protected] | www.iwp.com.pl
www.gdyniadesigndays.eu
zrozumieć wzornictwo
3
magda kochanowska
Polski design
W Polsce wzornictwo jeszcze nie jest obecne na każdym kroku, to prawda. Jeszcze długo przyjdzie nam na takie czasy
czekać, ale też nie można powiedzieć, że jest beznadziejnie. Jest i będzie coraz lepiej. Koleje stopniowo wymieniają tabor
na nowy. Podróżując starym, zapyziałym pociągiem czujemy się po prostu zdegradowani – jest brudno, wyposażenie
jest zniszczone, a toalety odpychające. Gdy zobaczymy mijający nas nowy pociąg w okienku mignie nam inny świat.
To prawdziwy przeskok cywilizacyjny. I nie chodzi jedynie o to, że nowy pociąg jest czystszy – on jest po prostu lepiej
zaprojektowany. Nowoczesne wagony powstają m.in w studio projektowym Marad z Gdańska, kierowanym przez Marka
Adamczewskiego, następnie produkowane przez bydgoską fabrykę PESA. W wielu miastach stopniowo pojawiają się także
nowe tramwaje. Pojazdy niskopodłogowe – takie jak np. projektowane i produkowane w zakładach H. Cegielski – ułatwiają
dostęp osobom starszym i matkom z wózkami dziecięcymi. To tylko parę centymetrów, a o ile łatwiej się do nich dostać.
Nasze stare tramwaje i autobusy długo już nie wytrzymają, więc jest nadzieja, że transport publiczny niebawem stanie się
taką sferą, w której wszyscy będziemy mogli doświadczyć, czym jest porządne wzornictwo w życiu codziennym.
Naszą polską specjalnością są jednak zdecydowanie meble. Powstaje ogromna ilość coraz lepszych wzorów. Nawet
producenci, którzy reprezentują niższą i średnią półkę cenową, takie jak firma Black Red White lub Meble Vox coraz
częściej dostrzegają potrzebę inwestowania w przyciągające uwagę projekty. Firma Meble Vox stworzyła nawet własny
magazyn o designie pt. VOXDesign, co świaczy o tym, że chce być kojarzona z dobrym wzornictwem. Powstają marki,
które wyraźnie stawiają na efektowne, nawet bardzo odważne projekty. Dwa lata temu spektakularnym debiutem było
pojawienie się marki OGGI i jej mebli projektowanych przez Macieja Karpiaka ozdobionych specyficznymi deseniami. Balma
– firma z Tarnowa Podgórnego produkująca znakomitej jakości (technicznej i wzorniczej) meble biurowe w 2005 roku
stworzyła markę designerskich mebli NOTI. Dla tej ostatniej komplety mebli wypoczynkowych projektowali najlepsi polscy
projektanci, wśród nich Piotr Kuchciński i Jerzy Porębski. Od lat świetne projekty proponuje COM40, której gwiazdą jest
Tomasz Augustyniak, twórca m.in. szezlongu Mono, który stał się już nieomal naszą rodzimą ikoną designu.
Polska specjalność to meble. Jesteśmy drugim na świecie producentem mebli. Fabryki poza ogromną produkcją coraz
chętniej inwestują we wzornictwo. Dobrze wykorzystana szansa zaowocuje znakomitym designem polskim dostępnym
dla wszystkich. Czy nam się uda?
Obok mebli coraz dynamiczniej rozwijają się firmy produkujące inne elementy wyposażenia wnętrz. Stworzona w 2004
roku firma MOHO Design, która produkuje dywany m.in. według projektów Michała Kopaniszyna święci coraz większe
triumfy i to nie tylko na rynku polskim, ale i za granicą. Trzy lata temu projekt dywanu z motywem wycinanki ludowej
„Mohohej! dia” został uhonorowany nagrodą specjalną wpływowego w branży brytyjskiego magazynu Wallpaper, w tym
roku zdobył wyróżnienie w prestiżowym niemieckim konkursie Red Dot Design. Konsekwentnie buduje swój dorobek para
warszawskich projektantów oświetlenia: Anna Siedlecka i Radosław Achramowicz, którzy tworzą firmę Puff_Buff Design.
Często odwiedzają targi zagraniczne i w tej chwili eksportują swoje lampy do najdalszych zakątków świata.
Znakomicie rozwija się u nas przemysł obuwniczy, który nie tylko poprawia jakość produkowanych butów, ale także coraz
odważniej inwestuje we wzornictwo. Firma Ryłko z Kalwarii Zebrzydowskiej z roku na rok proponuje coraz lepsze projekty.
W tej chwili tworzy modele na przyzwoitym poziomie wzorniczym i choć nie są to buty, które wyznaczałyby trendy, to
jednak za trendami dzielnie podążają i – co istotne – nie
w bezmyślny sposób. To efekt współpracy z dobrymi projektantami, którzy wyspecjalizowali się w tej dziedzinie produkcji
i coraz lepiej radzą sobie z opracowywaniem nowych propozycji dla kalwaryjskiego producenta. Kolejnym pozytywnym
przykładem jest producent obuwia dziecięcego Bartek – jeden
z finalistów konkursu Dobry Wzór 2007. Buciki dziecięce są ładnie wykończone, występują w ciekawych paletach barw i
spełniają wszystkie normy. W dodatku są bardziej dostępne dla polskich rodziców. Wiadomo, że ceny obuwia dziecięcego
zagranicznych producentów mrożą krew w żyłach.
instytut wzornictwa przemysłowego sp. z o.o. | ul. Świętojerska 5/7 | 00-236 Warszawa
kontakt: tel. +48 22 860 00 66 | fax +48 22 831 64 78 | [email protected] | www.iwp.com.pl
www.gdyniadesigndays.eu
zrozumieć wzornictwo
4
magda kochanowska
Projektowanie odpowiedzialne
Mamy coraz więcej interesujących designerów i projektów. Jednak wciąż brakuje u nas tego co dla Skandynawów jest
rzeczą oczywistą – projektów odpowiedzialnych społecznie. Czym jest projektowanie odpowiedzialne, możemy się
łatwo przekonać obserwując naszą polską rzeczywistość: wysokie krawężniki, brak podjazdów dla wózków, sprzęty
codziennego użytku dostępne w sklepach, które ignorują potrzeby osób starszych i niepełnosprawnych, brak usprawnień
takich jak wyróżnione na chodnikach szlaki komunikacyjne dla osób niewidomych. U nas odpowiedzialnego wzornictwa
właściwie nie ma. Ale u naszych sąsiadów zza Bałtyku jest. Jest to oczywiście efekt zamożności społeczeństwa i tego, że
Szwecja ma bardzo rozwinięty system opieki społecznej. Najsłynniejszym przykładem projektowania odpowiedzialnego
są wzory tworzone przez Ergonomi Design Gruppen np. sztućce wygodne także dla artretyków, naczynia dla małych
dzieci, grzebienie ze znacznie dłuższymi uchwytami, które minimalizują wysiłek w czasie czesania, tak pomocne dla osób
z ograniczeniami ruchowymi. To przede wszystkim piękne przedmioty codziennego użytku. Wszystkie one są po prostu
uniwersalne, nie tworzą barier. Mogą z nich korzystać zarówno osoby o upośledzonej sprawności manualnej jak i osoby
w pełni zdrowe. Zresztą – jak zaznaczała jedna z projektantek Maria Benktzon – każdy z nas jest w pewnym stopniu
niepełnosprawny. Nie ma jasnej definicji co jest normą a co nie.
Dzięki wzornictwu żyje się lepiej. I nie chodzi wyłącznie o jakość estetyczną egzystencji, choć ta oczywiście ma
ogromne znaczenie. Chodzi raczej o usprawnienie, zoptymalizowanie codziennych czynności, zapewnienie ciągłego
komfortu wszystkim – bez względu na wiek, stopień sprawności lub niepełnosprawności.
Coraz lepsze warunki życia i niski przyrost naturalny sprawia, że społeczeństwa Europy starzeją się. Według badań
demografów w najbliższych dziesięcioleciach liczba osób starszych zwiększy się drastycznie. Ze względów ekonomicznych
wiele osób w podeszłym wieku będzie chciało zachować samodzielność i aktywność zawodową. Dlatego rynek
i pracodawcy muszą tę grupę uwzględniać już dziś. Już teraz pojawiają telefony komórkowe przeznaczone dla osób
starszych – aparaty są większe, mają większe przyciski. Firmy takie jak: fińska Martela, szwedzki Kinnarps, norweska Stokke,
niemiecka Vitra tworzą nowy wizerunek współczesnego biura, które jest miejscem pracy, ale i miejscem dającym możliwość
relaksu, wyposażonym w ergonomiczne meble, zaprojektowane zgodnie z najnowszymi badaniami. Produkty tych firm
poza tym, że są estetyczne, celnie odpowiadają na potrzeby użytkowników, np. zmuszają do zachowania właściwej
postawy. „Współczesny świat potrzebuje przede wszystkim rozwiązywania problemów – produktów, które podnoszą jakość
życia, chronią zdrowie, oszczędzają wodę i energię, poprawiają komunikację między ludźmi” – piszą Itta Karpowicz-Starek
i Małgorzata Kołtun w materiałach informacyjnych o zbliżającym się festiwalu Gdynia Design Days organizowanym w lipcu
i sierpniu tego roku przez Instytut Wzornictwa Przemysłowego i Miasto Gdynia.
instytut wzornictwa przemysłowego sp. z o.o. | ul. Świętojerska 5/7 | 00-236 Warszawa
kontakt: tel. +48 22 860 00 66 | fax +48 22 831 64 78 | [email protected] | www.iwp.com.pl
www.gdyniadesigndays.eu
zrozumieć wzornictwo
5
magda kochanowska
Design jutra
Współczesne wzornictwo na świecie jest przede wszystkim źródłem innowacyjnych pomysłów. Dynamicznie reaguje na
zmieniające się warunki ekonomiczne i społeczne, chętnie stosuje nowe materiały i technologie. Przykłady mamy także
w Polsce. Pracownia Sprzętu Alpinistycznego Małachowski zakupiła super nowy, zaawansowany technologicznie materiał
zrobiony z ultralekkiego tworzywa poliestrowego, opracowany w Japonii. Materiał dopasowuje ciepło uszytego z niego
ubrania do temperatury zewnętrznej: jeżeli spada – ubranie jest cieplejsze, jeżeli rośnie – staje się bardziej przewiewne.
Materiał został ocieplony polskim puchem, następnie uszyto z niego kurtki według projektu polskiego designera.
W dzisiejszych czasach istnieje ogromna rzesza ludzi, którzy wyjeżdżają w najróżniejsze zakątki świata, które różnią się
klimatem. Wyjątkowość tego produktu polega na tym, że dostrzeżona została nowa potrzeba i nowy typ użytkownika –
współczesnego wagabundy. Kurtki dają się złożyć do wielkości niewielkiej saszetki, którą łatwo schować w bagażu, nawet
podręcznym.
Jednak design jutra to przede wszystkim wykorzystanie technologii cyfrowej. Najnowsze wyzwania dla projektantów
to głównie interfejsy, które mają umożliwiać skuteczne i szybkie komunikowanie się człowieka z urządzeniami
elektronicznymi oraz przestrzeń wirtualna, która zaludnia się w zastraszającym tempie. Współczesny człowiek coraz częściej
prowadzi bowiem podwójne życie – w realu i w rzeczywistości wirtualnej – czy to grając w Second Life czy prowadząc
bloga. W swojej znakomitej książce „In the bubble” wydanej w 2006 roku, teoretyk designu John Thackara opisuje jak to
menadżerowie znanych firm zajmujących się rozwojem najnowszych technologii, wysyłają na wirtualne spotkania swoje
awatary. Czas i przestrzeń przestały być barierami nie do pokonania.
Termin design już od dawna nie dotyczy wyłącznie przedmiotów. Dziś coraz częściej obok mebli, lamp i dywanów
oczywiście estetycznych i funkcjonalnych, projektowane są interfejsy, interakcje i zachowania użytkowników.
Wiek XX był wiekiem przemysłu. XXI wiek jest wiekiem informacji. Obiektem zainteresowania rasowego projektanta
już nie jest fizyczny przedmiot. Design zaczyna się stopniowo dematerializować. Jeżeli powstają przedmioty, to
najczęściej towarzyszą im określone usługi powiązane z przesyłaniem danych – telefony komórkowe obsługiwane przez
prześcigających się nowinkami operatorów, iPODy z dostępem do iTunes i możliwością kupowania i ściągania plików
muzycznych, aparaty cyfrowe wyposażone w łącza wifi i umożliwiające wysyłanie wykonanych zdjęć wprost do wirtualnych
albumów w sieci. Designerzy pomagają nam tę rewolucję cyfrową oswoić. Dzięki wzornictwu to co skomplikowane staje się
przystępne. Na tym polega dobry design. Z nim żyje się po prostu lepiej.
instytut wzornictwa przemysłowego sp. z o.o. | ul. Świętojerska 5/7 | 00-236 Warszawa
kontakt: tel. +48 22 860 00 66 | fax +48 22 831 64 78 | [email protected] | www.iwp.com.pl