Warunki rozwoju ekonomii społecznej w Niemczech

Transkrypt

Warunki rozwoju
ekonomii społecznej
w Niemczech
Ralph Böhlke
Niniejsze opracowanie powstało na zlecenie
Banku DnB NORD Polska SA,w ramach
realizacji projektu “W poszukiwaniu polskiego
modelu ekonomii społecznej.
Warunki rozwoju
ekonomii społecznej
w Niemczech
Ralph Böhlke
Ralph Böhlke
Spis treści:
1. Wprowadzenie – Co oznacza gospodarka społeczna?......................................................3
2. Kontekst historyczny...........................................................................................................6
3. Rozwiązania prawne dla przedsiębiorstw społecznych.........................................................9
3.1 Ogólna koncepcja ram prawnych w Niemczech...........................................................9
3.2 Stowarzyszenie............................................................................................................. 11
3.3 Towarzystwo ubezpieczeń wzajemnych........................................................................ 11
3.4 Spółdzielnia................................................................................................................12
3.5 Fundacje.....................................................................................................................13
3.6
Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością działająca na rzecz interesu
publicznego (gGmbH).................................................................................................15
3.7 Spółka akcyjna działająca na rzecz interesu publicznego (gAG)...............................17
4. Charakterystyka sektorowa...............................................................................................19
4.1 Stowarzyszenia w Niemczech....................................................................................19
4.2 Towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych w Niemczech..............................................19
4.3 Fundacje w Niemczech..............................................................................................20
4.4 Sektory spółdzielcze w Niemczech............................................................................21
4.4.1
Sektor bankowości spółdzielczej w Niemczech...................................................22
4.4.2
Sektor spółdzielczości rolnej w Niemczech.........................................................22
4.4.3
Spółdzielnie mieszkaniowe w Niemczech...........................................................23
4.4.4
Spółdzielnie handlu detalicznego artykułami spożywczymi w Niemczech..........24
4.4.5
Pozostałe spółdzielnie w Niemczech...................................................................25
4.5 System opieki zdrowotnej w Niemczech....................................................................28
5. Rodzaje instytucji finansowych Współpracujących z sektorem
i oferowane przez nie instrumenty....................................................................................30
5.1 Sektor bankowy w Niemczech - informacje ogólne....................................................30
5.2 Sektor bankowości działającej na rzecz interesu publicznego......................................31
5.3 Sektor bankowości spółdzielczej...................................................................................33
5.3.1
Banki powszechne (Volks- und Reiffeisen Banken).............................................33
5.3.2
Banki kredytowo-oszczędnościowe (PSD-Banken, Sparda Banken)..................34
5.3.3
Kościelne instytucje bankowe..............................................................................35
5.4 Banki etyczne i ekologiczne.......................................................................................39
6. Wnioski.............................................................................................................................43
7. Załączniki............................................................................................................................46
Bibliografia . ........................................................................................................................... 58
Wykaz skrótów ...................................................................................................................... 60
2
1.
Wprowadzenie – Co oznacza gospodarka społeczna?
Gospodarka społeczna (économie sociale) to koncepcja, która powstała we francuskojęzycznej części Europy na przełomie XIX i XX wieku, kiedy to wiązano ją
z zalążkami stowarzyszeń i spółdzielni, stanowiących jej trzon. Wartości i reguły
towarzystw powszechnych, których syntezą jest historyczny ruch spółdzielczy, posłużyły do sformułowania współczesnej koncepcji gospodarki społecznej, której
zrąb stanowią spółdzielnie, towarzystwa świadczeń wzajemnych, stowarzyszenia
(organizacje dobroczynne) i fundacje.
Sektor ten zwany jest często „trzecim sektorem”, który stanowią organizacje
niebędące ani instytucjami państwowymi (organami władz publicznych, agencjami
rządowymi), ani przedsiębiorstwami prywatnymi (działającymi zasadniczo na zasadzie wypracowywania zysku).
Na szczeblu unijnym francuska definicja stosowana jest w szerokim zakresie od
roku 1989, kiedy to tzw. Komisja Delorsa (od nazwiska ówczesnego przewodniczącego Komisji Europejskiej) ustanowiła Jednostkę gospodarki społecznej, co
stanowiło krok w stronę uzgodnienia zasad ruchu na szczeblu europejskim.1 Jednak ze względu na protesty i nieporozumienia ze strony innych państw członkowskich i ruchów, w oficjalnych tekstach przyjęto termin „spółdzielnie, towarzystwa
wzajemne, stowarzyszenia i fundacje” (w skrócie CMAF).
Główne cechy charakterystyczne sektora zostały następująco ujęte przez
CIRIEC (Międzynarodowe Centrum Badań i Informacji na temat Gospodarki
Publicznej, Społecznej i Spółdzielczej):2
• wyższość celu indywidualnego i społecznego nad kapitałem,
• dobrowolne i otwarte zasady uczestnictwa,
• demokratyczna kontrola sprawowana przez członków (nie dotyczy fundacji, ponieważ w takowych nie występują członkowie),
• połączenie interesów członków/użytkowników i/lub interesu publicznego,
• obrona i stosowanie zasady solidaryzmu i odpowiedzialności,
• autonomiczny zarząd i niezależność od organów władz publicznych,
1
Chris Rumford The European Union - A Political Sociology (Unia Europejska - socjologia polityczna), wydawnictwo Wiley-Blackwell, Londyn 2000 r., str. 93
2
Ciriec “the social economy in the european europe” (gospodarka społeczna w europejskiej europie) (2007 r.)
3
Ralph Böhlke
• wykorzystanie większość nadwyżek do realizacji celów z zakresu zrównoważonego rozwoju, usług służących korzyści członków lub interesowi
publicznemu.
Z chwilą akcesu do Unii Europejskiej dwunastu nowych państw członkowskich
w roku 2004 i 2007 nastąpiło uruchomienie znacznych funduszy przekazywanych
przede wszystkim nowym państwom członkowskim poprzez program EQUAL,
służący wdrożeniu programów spójności społecznej (gospodarki społecznej).3
Programy te były i nadal są wykorzystywane przede wszystkim do tworzenia alternatywnych struktur, zastępujących niegdysiejsze państwowe struktury opieki społecznej, gdyż większość z nich po roku 1989 upadła.
Pomimo wszelkich wysiłków podejmowanych w tym kierunku przez Unię Europejską, znaczenie terminu różni się zasadniczo pomiędzy poszczególnymi państwami członkowskimi, podobnie jak poziom wdrożenia formalnej części sektora.
Tradycyjnie wdrożenie gospodarki społecznej jako koncepcji realizowanej np. poprzez korzyści podatkowe, przebiega względnie pomyślnie na południowym zachodzie Europy (przede wszystkim we Francji, Hiszpanii, Portugalii, Włoszech i na
Malcie), w krajach skandynawskich, a ostatnio coraz silniej w nowych państwach
członkowskich z obszaru Europy północno-wschodniej (Polska, Estonia, Łotwa
i Litwa).4
W kręgu anglosaskim termin „trzeci sektor” jest stosunkowo dobrze znany i stosowany w odniesieniu do wszystkich działań podejmowanych na szczeblu społeczności (grup religijnych, etnicznych i innych niezależnych organizacji). Szeroko
stosowany jest także termin „przedsiębiorczość społeczna”. Przedsiębiorca społeczny to osoba, która stwierdza istnienie problemu społecznego i wykorzystując
zasady przedsiębiorczości organizuje, tworzy i zarządza przedsięwzięciem mającym na celu doprowadzenie do zmiany społecznej. Przedsiębiorczość społeczna
to zatem działalność przedsiębiorcy społecznego. Jednym z najbardziej znanych
współczesnych przykładów jest Mohamed Yunus i jego Grameen Bank.
W Niemczech i Austrii koncepcja gospodarki społecznej jest bardzo słabo znana,
a poziom jej formalnej realizacji w praktyce jest bardzo niski. Sozialwirtschaft (dosłowne tłumaczenie „gospodarki społecznej”) to termin stosowany w Niemczech
3
wikipedia, 21 lutego 2008 r.: Http://en.wikipedia.org/wiki/social_economy (w języku angielskim)
4
ciriec: “the enterprises and organizations of the third system. A strategic challenge for employment” (przedsiębiorstwa i organizacje trzeciego systemu: strategiczne wyzwanie dla zatrudnienia) (2000
r.)
4
na bardzo niewielką skalę. Byłby on zresztą często w użyciu interpretowany jako
kolejny termin opisujący systemy opieki zdrowotnej.
Jednakże w obu tych krajach do sektora „gospodarki społecznej” określonego
przez powyższą definicję należy wiele organizacji. Co więcej, w obu krajach dobrze
rozwinięta jest tradycja wolontariatu i samodzielnych inicjatyw w ramach stowarzyszeń. Niemcy to dobry przykład kraju, w którym formalnie niemal nie rozpoznaje
się działań z obszaru gospodarki społecznej, a w którym, po bliższej analizie, można jednak stwierdzić wysoki poziom rozwoju takich działań.
Zajmiemy się zatem kształtem tego sektora w Niemczech, analizując różne obszary działań i formy organizacyjne: sektor spółdzielczy/towarzystw wzajemnych
(w tym podsektory bankowości, mieszkalnictwa, rolnictwa itp.), stowarzyszenia
(szczególnie w podsektorze służby zdrowia), fundacje oraz obszary powiązane,
np. niewielka działalność alternatywna/społeczna.
W Niemczech kluczową rolę w procesie osiągania aktualnego poziomu rozwoju
kraju odegrało kilka podmiotów, w tym w szczególności kościół protestancki i katolicki oraz związki zawodowe. Obie te grupy odegrały zasadniczą rolę w utworzeniu w powojennych Niemczech Zachodnich państwa o socjalnej gospodarce
rynkowej, w której sektor opieki społecznej jest tradycyjnie w znacznym stopniu
finansowany przez państwo.
Aby należycie zrozumieć pojęcia socjalnej gospodarki rynkowej i opieki społecznej
w kontekście niemieckim, trzeba zapoznać się z pewnymi danymi historycznymi.
Niniejszy raport ma na celu wyjaśnienie, w których sektorach działalność klasyfikowana w ramach tzw. gospodarki społecznej odgrywa ważną rolę w systemie,
a także wykazanie przebiegu linii podziału pomiędzy sektorem państwowym, prywatnym i interesu publicznego.
5
Ralph Böhlke
2.
Kontekst historyczny
Tradycyjnie koncepcja państwa opiekuńczego zakorzeniona jest w chrześcijaństwie i opisują ją dwa greckie terminy: caritas (dobroczynność, szczodrobliwość)
oraz diakonia (służba ludowi), dotyczące dążenia do udzielania słabym i ubogim
pomocy i wsparcia. W Niemczech również prawdopodobnie pierwszą organizacją
charytatywną był kościół - tradycyjnie głównie kościół protestancki w północnych i
wschodnich regionach kraju oraz w przeważającej części kościół rzymskokatolicki
na południu i zachodzie.
Podobnie jak w pozostałych częściach Europy, również i w Niemczech rewolucja przemysłowa wskazuje na początki trudnego procesu transformacji. Zasadnicze zmiany w takich dziedzinach jak rolnictwo, produkcja przemysłowa i transport
prowadzą do poważnych zmian społeczno-ekonomicznych i kulturowych, na których jedni korzystają, a inni tracą. Jedną z ważnych konsekwencji była migracja
znacznej części populacji do miast. W krótkim czasie niedobory mieszkaniowe,
olbrzymie problemy sanitarne, wysoki poziom zależności od niskoopłacanej pracy
zarobkowej, przy jednoczesnym braku społecznych i lokalnych struktur solidarystycznych podobnych do struktur istniejących w środowiskach wiejskich, wywierały ogromną presję na klasę robotniczą.
W reakcji na te zdarzenia powstawały ruchy robotnicze. Pierwszym z nich było
Powszechne Stowarzyszenie Robotników Niemieckich,5 które powstało w roku
1863 i było poprzednikiem Partii Socjaldemokratycznej (założonej w roku 1869).
Celem tych ruchów była poprawa warunków ekonomicznych i społecznych życia
robotników i ich rodzin. Robotnicy organizowali się w celu spowodowania zmian
w społeczeństwie. Niektóre z tych ruchów optowały za zmianami rewolucyjnymi
(socjalizm), a inne - reformatorskimi (socjaldemokracja).
Integralną częścią „tradycyjnego” ruchu robotniczego końca XIX wieku w Niemczech były związki zawodowe, które działały jednocześnie z innymi lokalnymi
strukturami samopomocowymi, np. związkami sportowymi, chórami, towarzystwami edukacyjnymi, ośrodkami rekreacyjnymi. Ważną rolę odegrały także towarzystwa społeczne jako instytucje wsparcia społecznego dla robotników, np. ASB
(Robotniczy Związek Samarytański), czy wreszcie spółdzielnie, które zaopatrywały robotników w żywność, zasoby mieszkaniowe i inne dobra.
5
6
Allgemeiner deutscher arbeiterverein (adav)
Partie polityczne, związki zawodowe i proletariackie organizacje samopomocowe uznaje się za trzy filary ruchu robotniczego.6
Jednocześnie kościół ewangelicki zakładał podobne religijne organizacje samopomocowe, np. katolicki ruch robotniczy (KAB) czy Kolpingwerk - federacja towarzystw czeladniczych lub inne podobne struktury.
Po II wojnie światowej Niemcy zostały podzielone na dwie części. Część wschodnia weszła do strefy wpływów radzieckich, natomiast Niemcy zachodnie były pod
kontrolą sił Zachodu.
Zachodnie państwo niemieckie zostało ustanowione na następujących trzech zasadach: republika federalna, państwo prawa, państwo demokratyczne. Panował
w nim system gospodarki rynkowej o szczególnych niemieckich cechach - była
to socjalna gospodarka rynkowa, zgodna z zasadą socjalnego państwa opiekuńczego, wynikającego z konstytucji niemieckiej (Art. 20 GG): “Republika Federalna
Niemiec jest demokratycznym i socjalnym państwem federalnym.”
Następnie Niemcy zachodnie przekształciły się w wysoce zdecentralizowaną
strukturę, w której całość obowiązków była rozdzielona pomiędzy szczebel krajowy, regionalny i lokalny. Ponownie ukonstytuowały się struktury robotnicze i kościelne, które tworzyły socjalny system opiekuńczy przed wojną, przy czym tym
razem stały się integralną częścią socjalnego systemu nowej republiki federalnej,
w powiązaniu ze sferą usług państwowych.
Państwo działało równolegle z innymi organizacjami funkcjonującymi na rzecz interesu publicznego (przede wszystkim stowarzyszeniami i fundacjami) oraz organizacjami prywatnymi. Tego rodzaju system, wsparty na 3 filarach, znajdował
zastosowanie w różnych sektorach:
• w oświacie i ochronie zdrowia: szkoły, przedszkola i szpitale były głównie
publiczne, natomiast prywatnymi podmiotami w tym systemie byli lekarze
i aptekarze. Pozostały obszar świadczeń obsługiwany był przez organizacje
opiekuńcze działające w interesie publicznym;
• w bankowości: publiczna (państwowa), prywatna i spółdzielcza;
• w mieszkalnictwie: mieszkalnictwo publiczne, prywatne i spółdzielcze.
W tym systemie opartym o 3 filary organizacje działające na rzecz interesu publicznego to przede wszystkim: związki zawodowe i organizacje z nimi związane,
6
Źródło: deutsches historisches museum (niemieckie muzeum historyczne),
http://www.dhm.de/lemo/html/kaiserreich/innenpolitik/arbeiterbewegung/index.html
7
Ralph Böhlke
a także kościoły wraz z organizacjami z nimi związanymi. Związki zawodowe, tak
jak i kościoły, dysponują własnymi bankami, placówkami służby zdrowia i opieki
społecznej, zasobami mieszkaniowymi itp.7
Instytucje trzeciego sektora w Europie są tradycyjnie finansowane dzięki datkom
lub bezpośrednim dotacjom państwowym. Specyfika niemiecka polega na tym, że
kościoły mogą pobierać bezpośredni podatek kościelny, przeznaczony na finansowanie swojej działalności (w tym także instytucji opieki społecznej). Stanowi to
o bardzo silnym i efektywnym systemie finansowania kościołów.
Specyfika korporacji prawa publicznego oraz podatku kościelnego
Kościoły w Niemczech finansowane są najczęściej z podatków, które państwo
pobiera od podatników. Prawodawstwo niemieckie (Art. 140 konstytucji
GG) zezwala państwu na pobór środków pieniężnych w postaci podatków,
przeznaczonych na finansowanie tzw. “korporacji prawa publicznego”
(Körperschaft des öffentlichen Rechts). Wszystkie uznane kościoły niemieckie
zarejestrowane są jako korporacje prawa publicznego. Do innych tego typu
organizacji należą media publiczne (finansowane w głównej mierze z podatku
pobieranego od wszystkich osób posiadających odbiorniki telewizyjne
i radiowe).
Największe kościoły w Niemczech to kościół ewangelicko-luterański
i rzymskokatolicki. Pomimo znacznego spadku liczby obywateli niemieckich
należących do jakiegokolwiek kościoła, oba największe kościoły nadal mają
po około 23 miliony wiernych (na łączną liczbę 80 mln ludności). Podatek
pobierany jest od osób należących do danego kościoła i wynosi od 7,5%
do 9% należnego podatku dochodowego. Przychody z podatku kościelnego
stanowią około 70% rocznego budżetu kościołów. Środki te przeznaczane
są na utrzymanie budynków, wypłatę wynagrodzeń oraz finansowanie
szerokiego zakresu świadczeń socjalnych.
7
8
bank związków zawodowych big został sprzedany w roku 1987
3. Rozwiązania prawne dla przedsiębiorstw społecznych
3.1 Ogólna koncepcja ram prawnych w Niemczech
Nie zamierzamy wchodzić w szczegóły złożonego systemu prawnego Niemiec,
zaznaczyć jednak należy, iż tradycyjnie występuje w nim rozróżnienie na dwie
podstawowe formy prawne tj.: jednoosobowa działalność gospodarcza i spółki
cywilne (Personengesellschaften) oraz osoby prawne (juristischen Personen),
przy czym tę drugą kategorię można dodatkowo podzielić na osoby prawne działające na rzecz interesu publicznego oraz osoby prawne działające na rzecz interesu prywatnego.
• Spółki cywilne i towarzystwa osób fizycznych. Istnieje kilka form organizacyjnych, z których często korzystają mali przedsiębiorcy, artyści, prawnicy, rolnicy, prowadząc działalność gospodarczą bez konieczności ponoszenia szczególnych nakładów czasowych i finansowych na administrowanie
tą działalnością. Podstawowa wada tej formy prawnej polega na tym, iż
ryzyko działalności w całości spoczywa na przedsiębiorcy.
• Osoby prawne działające w interesie prywatnym to zarejestrowane
spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, spółki akcyjne, stowarzyszenia,
towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych, spółdzielnie, fundacje interesu prywatnego oraz dwie specyficzne formy korporacji, tj. spółki z ograniczoną
odpowiedzialnością działające w interesie publicznym i spółki akcyjne działające w interesie publicznym.
• Osoby prawne działające w interesie publicznym to organy władz lokalnych, państwowe szkoły wyższe, izby (np. izby handlowe), niektóre państwowe towarzystwa ubezpieczeniowe, związki wyznaniowe, sieci nadawców publicznych (np. NDR8, RBB9), kasy oszczędnościowe (Sparkassen)
i fundacje interesu publicznego.
Najbardziej powszechną formą prawną działalności gospodarczej są spółki z ograniczoną odpowiedzialnością (GmbH) i spółki akcyjne (AG). Jeśli chodzi o cele pozaekonomiczne, najbardziej powszechnymi (choć nie jedynymi) rozwiązaniami są
stowarzyszenia i fundacje.
8
9
Ndr = norddeutscher rundfunk (rozgłośnia północnoniemiecka), http://www.ndr.de
rbb = radio berlin brandenburg, http://www.rbbonline.de
9
Ralph Böhlke
Forma prawna podmiotu nie określa jednoznacznie, czy dany podmiot działa
w celu osiągnięcia zysku, czy też na zasadach non-profit. Nie określa także, czy
danemu podmiotowi przysługują ulgi lub korzyści podatkowe ze względu na działanie na rzecz interesu publicznego.
Działanie podmiotu na rzecz interesu publicznego jest zdefiniowane przez
niemiecki Kodeks skarbowy (AO, §52): „Podmiot działa w interesie publicznym
wówczas, gdy koncentruje się na altruistycznym wspieraniu interesu społecznego
w sposób materialny, moralny lub duchowy”.
Interes publiczny jest ograniczony do pewnych sektorów, choć objętych dość
szeroką definicją. Obejmuje przede wszystkim działalność naukową, badawczą,
oświatową, pomoc społeczną, działalność artystyczną, kulturalną i sportową. Status podmiotu działającego w interesie publicznym nadawany jest przez właściwe
miejscowo organy skarbowe i wiąże się ze zwolnieniem z podatku dochodowego
od osób prawnych (Körperschaftssteuer) i podatku obrotowego (Gewerbesteuer).
Niekiedy wiąże się także ze stosowaniem obniżonej stawki podatku VAT lub możliwością wystawiania przez organizację rachunków za datki (Spendenbescheinigungen), podlegających odliczeniu od podatku.
Większość podmiotów uznanych za organizacje działające na rzecz interesu publicznego to stowarzyszenia, jednak status ten mogą otrzymać także spółki z ograniczoną odpowiedzialnością i spółki akcyjne.
Działalność przedsiębiorstwa społecznego lub działalność z zakresu gospodarki
społecznej wiąże się przede wszystkim z wykorzystywaniem następującego statusu prawnego:
• stowarzyszenie – zwykle stowarzyszenie zarejestrowane (e.V.)
• towarzystwo ubezpieczeń wzajemnych – VVaG
• spółdzielnia – zwykle spółdzielnia zarejestrowana (eG)
• fundacja - różne rodzaje fundacji
• spółka z ograniczoną odpowiedzialnością działająca na rzecz interesu publicznego – gGmbH
• spółka akcyjna działająca na rzecz interesu publicznego – gAG
Warto zaznaczyć, iż stowarzyszenia i fundacje mogą powoływać zależne od siebie
spółki akcyjne lub spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, co stanowi metodę
oddzielenia prowadzonej działalności o charakterze stricte komercyjnym od podstawowego obszaru działalności społecznej.
Podstawowe formy prawne dotyczące sektora gospodarki społecznej zostaną zaprezentowane poniżej:
10
3.2 Stowarzyszenie
Typową formą stowarzyszenia jest “zarejestrowane stowarzyszenie” (eingetragener Verein lub e.V.). Jest to status prawny dobrowolnego stowarzyszenia zarejestrowanego w Niemczech. Każda grupa może być określana mianem Verein,
natomiast z rejestracją jako eingetragener Verein wiążą się liczne korzyści natury prawnej, ponieważ zarejestrowane stowarzyszenie może legalnie działać jako
osoba prawna, a nie jako grupa osób fizycznych.
W niemieckim Kodeksie cywilnym zawarte są odmienne regulacje dotyczące zarejestrowanych stowarzyszeń działających na zasadach non-profit lub w celu osiągania zysku, uznawanych za osoby prawne („Vereine”, BGB §§21-79) oraz dotyczące niezarejestrowanych stowarzyszeń działających na zasadach umownych
(„Gesellschaften”, BGB §§705-740).10
(Zarejestrowane) stowarzyszenie działające w interesie publicznym (gemeinnütziger, eingetragener Verein) musi co roku wykazywać w sprawozdaniach finansowych, iż jego działalność służy interesowi publicznemu. W przypadku stowarzyszenia chodzi o wykazanie, iż nie prowadzi ono działalności komercyjnej
służącej realizacji zysków. (Zarejestrowane) stowarzyszenie działające w interesie
publicznym może być także rozpatrywane jako stowarzyszenie działające na zasadach non-profit. Tego rodzaju stowarzyszenie jest uprawnione do wystawiania
rachunków za datki, które podlegają odliczeniu od podatku.
Wymagania związane z założeniem: rejestracja stowarzyszenia odbywa się we
właściwym miejscowo sądzie rejonowym i jest czystą formalnością. Koszty administracyjne wynoszą poniżej 25 euro. W celu rejestracji stowarzyszenie musi
ustalić status i musi mieć przynajmniej 7 członków założycieli.
Organy prawne: zarejestrowane stowarzyszenie ma zwykle dwa organy - zarząd
i walne zgromadzenie.
3.3 Towarzystwo ubezpieczeń wzajemnych
Status towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych (Versicherungsverein auf Gegenseitigkeit lub VVaG) jest formą prawną zarezerwowaną dla ubezpieczycieli. Posiadacze polis ubezpieczeniowych są członkami i właścicielami takiej instytucji.
10
Źródło: Federalne Ministerstwo Sprawiedliwości: http://bundesrecht.juris.de/vereinsg/index.html
11
Ralph Böhlke
Nie istnieje żadna konkretna ustawa regulująca działalność towarzystw ubezpieczeń wzajemnych w Niemczech. Do ich działalności odnoszą się przepisy niemieckiego Kodeksu cywilnego dotyczące stowarzyszeń (BGB §§21ff), natomiast
uregulowania szczegółowe dotyczące działalności ubezpieczeniowej VVaG zawiera Ustawa o nadzorze ubezpieczeniowym (VAG §§ 15-53b).
VVaG musi działać w interesie swoich członków i zaspokajać ich potrzeby ubezpieczeniowe, w ten sposób zapewnia sobie zbywalność i innowacyjność. Organem
decyzyjnym jest walne zgromadzenie, analogicznie do walnego zgromadzenia akcjonariuszy w spółce akcyjnej. W towarzystwie ubezpieczeniowym funkcjonuje zgromadzenie przedstawicieli członków (lub walne zgromadzenie). Współcześnie istnieją jednak tylko nieliczne towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych, których członkom
przysługuje prawo głosu w sprawie składu zgromadzenia przedstawicieli.
3.4
Spółdzielnia
Według Międzynarodowego Związku Spółdzielczego (ICA) spółdzielnia jest autonomicznym stowarzyszeniem osób łączących się ze sobą dobrowolnie w celu
zaspokajania wspólnych potrzeb i aspiracji ekonomicznych, społecznych i kulturowych poprzez przedsiębiorstwo stanowiące ich wspólną własność i podlegające
ich demokratycznej kontroli11
Z prawnego punktu widzenia spółdzielnia stanowi związek osób fizycznych i/lub
prawnych, które wspólnie prowadzą działalność podmiotu gospodarczego na równych prawach. Decyzje podejmowane są kolektywnie i demokratycznie.
Jedyną obowiązującą formą spółdzielni w Niemczech jest zarejestrowana spółdzielnia (eingetragene Genossenschaft lub eG). Jej struktura jest zbliżona do
struktury zarejestrowanego stowarzyszenia (e.V.) i/lub do struktury spółki akcyjnej
(AG).
Podstawową korzyścią płynącą z przyznania takiego statusu prawnego jest możliwość ograniczenia odpowiedzialności za transakcje gospodarcze zawierane
przez spółdzielnię do wartości kapitału zakładowego. W takim przypadku członkowie spółdzielni nie odpowiadają swoim majątkiem prywatnym. Jednak statut może
także wymagać dodatkowych wpłat od członków.
11
12
Źródło: http://www.ica.coop/coop/principles.html
Ramy prawne działalności w Niemczech reguluje Ustawa o spółdzielniach (Genossenschaftsgesetz lub GenG), która obowiązuje od dnia 1 maja 1889 r. Ostatnia
ważniejsza poprawka weszła w życie dnia 16 października 2006 r.
Zmiana Ustawy o spółdzielniach z roku 2006 zapewnia założycielom nowych spółdzielni (szczególnie mniejszych) różnorodne ułatwienia:
• minimalna liczba członków założycieli: 3 (wcześniej 7);
• cel działania spółdzielni był początkowo ograniczony do działalności gospodarczej, obecnie zaś dopuszczalne są także cele o charakterze kulturalnym
i społecznym;
• w przypadku małych spółdzielni (których suma bilansowa jest niższa od
1 mln euro) można stosować uproszczone wymagania w zakresie audytu.
Zgodnie ze zmienioną ustawą różne średnie przedsiębiorstwa mogą z łatwością
łączyć swe siły w pewnych ograniczonych obszarach działalności, jak np. marketing i/lub sprawy administracyjne.
Wymagania związane z założeniem: spółdzielnia musi mieć przynajmniej trzech
członków, zobowiązana jest do posiadania statutu zgodnie z minimalnymi wytycznymi zawartymi w GenG §§ 5 ff i musi się zarejestrować we właściwym miejscowo
sądzie. Ponadto każda spółdzielnia musi należeć do spółdzielczego stowarzyszenia kontrolnego (Prüfungsverband).
Organy prawne: spółdzielnia ma zwykle trzy organy - zarząd, radę nadzorczą
i walne zgromadzenie.
W przypadku banków spółdzielczych, spółdzielni mieszkaniowych i spółdzielni
konsumenckich członkowie są jednocześnie użytkownikami lub klientami. W spółdzielniach handlowych, rolniczych i rzemieślniczych członkowie są przedsiębiorcami lub innymi osobami prawnymi.
3.5
Fundacje
Fundacja jest instytucją realizującą określony cel ustalony przez założycieli przy
wykorzystaniu kapitału początkowego. Działalność komercyjna nie może stanowić
podstawowego celu fundacji, jednak jej prowadzenie jest dozwolone przy realizacji
zasadniczego celu. Kapitał jest zwykle czasowo zabezpieczany, a w działalności
fundacji wykorzystywane są tylko odsetki.
13
Ralph Böhlke
Fundacja często rejestruje statut, w którym określa swoje cele. Organem wykonawczym fundacji jest zarząd. Mogą być także wprowadzane inne organy, o ile
zostaną określone w statucie. W przeciwieństwie do stowarzyszenia fundacja nie
ma członków. Wszystkie fundacje w Niemczech podlegają nadzorowi realizowanemu przez urząd nadzoru.
W niemieckim prawie istnieje rozróżnienie pomiędzy fundacją ponoszącą odpowiedzialność prawną (rechtsfähige Stiftung) a fundacją pod zarządem powierniczym (treuhänderische Stiftung). Fundacje zobowiązane są do płacenia podatków,
chyba że zostaną uznane za instytucje działające na rzecz interesu publicznego,
wówczas bowiem podlegają zwolnieniu.
• Fundacja ponosząca odpowiedzialność prawną (rechtsfähige Stiftung):
o fundacja prawa prywatnego - typ podstawowy,
o fundacja prawa publicznego - zakładana zwykle w drodze decyzji
parlamentu, współcześnie takie fundacje nie dysponują istotnymi
środkami finansowymi, które zapewniałyby im możliwość utrzymania, a ich aktywa stanowi zwykle budynek lub grunt.
• Fundacja pod zarządem powierniczym (treuhänderische Stiftung) to podmiot nie ponoszący odpowiedzialności prawnej.
Większość fundacji zakładanych jest na podstawie prawa prywatnego i służy interesowi publicznemu.
Do założenia fundacji potrzebny jest minimalny kapitał (nie niższy od 25 000 euro)
zapewniający długoterminowe jej istnienie (BGB, §80, Abs.2). W statucie musi być
określony cel fundacji i jej organy, a przynajmniej zarząd. Fundacja uznawana jest
za utworzoną, gdy jej istnienie zostanie uznane przez urząd nadzoru.
Inne organizacje stosujące określenie „fundacja”: w Niemczech istnieją także pewne osoby prawne, które mogą przyjąć formę prawną stanowiącą odmianę
standardowego statusu fundacji. Takie instytucje nazywają się fundacją-spółką
z ograniczoną odpowiedzialnością (Stiftungs-GmbH), fundacją-spółką akcyjną (Stiftungs-AG) lub fundacją-stowarzyszeniem (Stiftungs-Verein). Większość
z nich klasyfikowana jest jako organizacje działające w interesie publicznym,
ponieważ mogą w nazwie stosować słowo Stiftung (fundacja). Jest to niejednoznaczny aspekt prawa niemieckiego. Tak zwane fundacje powiązane z niemieckimi partiami politycznymi (np. Konrad-Adenauer-Stiftung, Heinrich-Böll-Stiftung) są
14
fundacjami-stowarzyszeniami. Duże fundacje związane z branżami lub bankami
to również nie są fundacje sensu stricto, największa fundacja, czyli Robert-Bosch-Stiftung, to spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, która pod względem
prawnym jest bardzo zbliżona do fundacji.
3.6 Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością działająca na rzecz interesu
publicznego (gGmbH)
Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością działająca na rzecz interesu publicznego (gemeinnützige GmbH lub gGmbH) to także specyfika niemiecka. Tej
formy prawnej nie regulują przepisy żadnej konkretnej ustawy. Obowiązują
ramy prawne dotyczące „zwykłych” spółek z ograniczoną odpowiedzialnością
(GmbH), przy czym spółkom gGmbH przysługują pewne konkretne udogodnienia podatkowe. Ulgi te reguluje Kodeks skarbowy (AO, §§51ff).
Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością działające na rzecz interesu publicznego zobowiązane są do wykazania, iż ich cele oraz faktyczna działalność jest
zgodna z wymaganiami określonymi w Ustawie o interesie publicznym (Gemeinnützigkeitsrecht). Kryteria uznania podmiotu za organizację działającą na
rzecz interesu publicznego są takie same, jak w przypadku stowarzyszeń.
Jeśli warunki zostaną częściowo lub w całości spełnione, wówczas spółka gGmbH może być częściowo lub całkowicie zwolniona z niektórych podatków.
W takim przypadku większość korzyści musi być wykorzystana na działalność
w interesie publicznym i nie może być wypłacana udziałowcom.
Statut spółki gGmbH musi być sformułowany w taki sposób, by cel działania spółki można było zmienić wyłącznie w wyjątkowych sytuacjach. W tym
przypadku spółka gGmbH jest pod względem funkcjonalnym zbliżona do
fundacji. Przepisów Ustawy o fundacjach nie stosuje się jednak do fundacji-gGmbH (takie podmioty nie podlegają nadzorowi urzędów nadzoru nad
fundacjami). Powszechnie zdarza się, iż fundacje są udziałowcami spółek
gGmbH. W takich przypadkach fundacja oraz spółka z ograniczoną odpowiedzialnością działająca na rzecz interesu publicznego to podmioty prawnie od
siebie niezależne.
Dla zapewnienia zgodności z przepisami prawa dotyczącymi spółek z ograniczoną odpowiedzialnością muszą być spełnione następujące wymagania:
15
Ralph Böhlke
• minimalny początkowy kapitał zakładowy 25 000 euro,
• spółka musi mieć przynajmniej 2 organy: walne zgromadzenie akcjonariuszy
oraz dyrektora generalnego,
• jeden lub kilku wspólników; przysługujące im prawa głosu zależne są od
wniesionego przez nich udziału w dopłatach do kapitału.
Główne dodatkowe wymagania, jakie muszą być spełnione dla zapewnienia zgodności z przepisami prawnymi dotyczącymi interesu publicznego:
• firma musi służyć interesowi publicznemu, celowi dobroczynnemu lub religijnemu,
• statut musi gwarantować, że w przypadku utraty korzyści podatkowych przez
firmę lub ogłoszenia jej upadłości, kapitał zakładowy nie trafi w ręce udziałowców.
Wśród możliwych ulg podatkowych przysługujących spółce gGmbH wymienić
można zwolnienie z obowiązku płatności podatku dochodowego od osób prawnych i podatku obrotowego. Zwolnienia z innych podatków zależne są od konkretnego charakteru działalności spółki. Kolejna korzyść polega na możliwości otrzymywania datków podlegających odliczeniu od podatku.
Spółka gGmbH łączy w sobie korzyści komercyjnej formy prawnej spółki
z ograniczoną odpowiedzialnością (GmbH) oraz korzyści podatkowe, wynikające z Ustawy o interesie publicznym. Dzięki temu spółka z ograniczoną odpowiedzialnością działająca w interesie publicznym leży na granicy działalności na
zasadach non-profit oraz dla zysku. W stowarzyszeniach przeważającą rolę
odgrywa wolontariat, natomiast w spółkach gGmbH dominuje praca wykonywana zarobkowo. Ze względu na pewne określone wymogi dotyczące audytów i sprawozdawczości, poziom kosztów administracyjnych może okazać
się wyższy niż w przypadku stowarzyszeń.
Przykładami spółek z ograniczoną odpowiedzialnością działających na rzecz interesu publicznego są towarzystwa mieszkaniowe oraz organizacje świadczące usługi socjalne
16
3.7
Spółka akcyjna działająca na rzecz interesu publicznego (gAG)
Spółka akcyjna działająca na rzecz interesu publicznego (gemeinnützige Aktiengesellschaft lub gAG) nie jest według prawa niemieckiego konkretną formą
prawną spółki. Jest ona traktowana jak spółka akcyjna według przepisów
Ustawy o spółkach akcyjnych (Aktiengesetz). Ponadto spółki gAG muszą także przestrzegać niemieckiej Ustawy o interesie publicznym, której przepisy ograniczają dalsze wykorzystanie korzyści. Podobnie jak gGmbH, spółka gAG jest formą prawną umożliwiającą zakładanie struktur komercyjnych
w obrębie towarzystwa, o ile większość zysków pozostaje w przedsiębiorstwie i jest reinwestowana w działalność spółki na rzecz interesu publicznego, nie podlega natomiast wypłacie na rzecz akcjonariuszy. W zamian spółce
przysługują określone korzyści podatkowe.
Główne dodatkowe wymagania, jakie muszą być spełnione dla zapewnienia
zgodności z przepisami prawnymi dotyczącymi interesu publicznego:
• firma musi służyć interesowi publicznemu, celowi dobroczynnemu lub religijnemu,
• statut musi gwarantować, że w przypadku utraty korzyści podatkowych przez
firmę lub ogłoszenia jej upadłości, kapitał zakładowy nie podlega wypłacie na
rzecz akcjonariuszy.
Do przyznawanych takim spółkom korzyści podatkowych należy zwykle zwolnienie
z obowiązku zapłaty podatku dochodowego od osób prawnych i podatku obrotowego. Możliwa jest także w pewnych okolicznościach obniżka stawki podatku VAT
z 19% do 7%. Ponadto spółka gAG może wystawiać świadectwa uprawniające do
odliczeń podatkowych.
W porównaniu z innymi formami prawnymi spółka gAG jest formą prawną zorientowaną na kierownictwo i zarząd, które potrafią szybko reagować na zmieniające
się warunki rynkowe. Pozycja akcjonariusza może być wyraźnie zaznaczona poprzez emisję akcji imiennych. Spółka gAG stanowi formę prawną dobrze dostosowaną do charakteru inicjatyw społecznych, które muszą mierzyć się ze zmianami
otoczenia rynkowego. W przypadku inicjatyw trzeciego sektora taka forma prawna
może być przydatna, jeśli zaangażowane strony stają się akcjonariuszami przedsiębiorstwa, natomiast władza wykonawcza pozostaje w rękach dyrekcji. W takim
przypadku istota rzeczy polega na tym, iż strony zapewniające środki pieniężne
(akcjonariusze) zachowują prawo głosu w przedsiębiorstwie, w przeciwieństwie
17
Ralph Böhlke
do darczyńców, których datki nie uprawniają ich do zabierania głosu w sprawach
związanych z prowadzeniem działalności.
Berliński ogród zoologiczny jest przykładem spółki akcyjnej działającej na rzecz
interesu publicznego: wyemitowano 4 000 akcji imiennych o wartości nominalnej
300 euro (o łacznej wartości około 153 000 euro). Każda akcja zapewnia akcjonariuszowi oraz dwojgu członkom jego rodziny nieograniczony wstęp do obiektów
ogrodu zoologicznego. Innymi przykładami są towarzystwa mieszkaniowe, teatry,
szpitale.
18
4.
Charakterystyka sektorowa
4.1
Stowarzyszenia w Niemczech
Obecnie w Niemczech zarejestrowanych jest około 535 000 stowarzyszeń. Mniej
więcej połowa z nich to instytucje interesu publicznego.12 Większość stowarzyszeń
to kluby sportowe, towarzystwa hobbystyczne i kulturalne.13
Niemcy są krajem wykazującym tradycyjnie wysoki poziom zaangażowania
w sektor wolontariatu. Według Federalnego Biura Administracyjnego w Niemczech
około 23 milionów osób w wieku powyżej 14 lat angażuje się w dobrowolną pracę
w stowarzyszeniach, kościołach lub grupach nieformalnych.14 Wolontariusze zajmują się opieką nad starszymi ludźmi, dziećmi i ubogimi, ochroną środowiska naturalnego, promocją praw człowieka lub praw zwierząt, działalnością klubów sportowych
itp. Wiele działań społecznych, oświatowych i zdrowotnych prowadzonych jest za
pośrednictwem organizacji Caritas i Diaconal. Wolontariusze obsługują nawet zasadnicze obszary działań ratunkowych - obrona cywilna zorganizowana jest zasadniczo na zasadach dobrowolności, zaś jednostki straży pożarnej w miastach poniżej
100 000 mieszkańców, to w większości jednostki ochotniczej straży pożarnej.
Niektóre działania ochotnicze nie podlegają wprawdzie regularnemu wynagradzaniu, jednak w pewien sposób są rekompensowane. Mianowicie ze względu na
istotność tego sektora przychody z działalności prowadzonej na część etatu w organizacjach interesu publicznego, organizacjach dobroczynnych i kościelnych nie
podlegają opodatkowaniu do kwoty 2 100 euro rocznie (EStG, §3, Nr 26).
4.2
Towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych w Niemczech
Aktualnie w Niemczech zarejestrowanych jest około 300 towarzystw ubezpieczeń
wzajemnych. 80 spośród nich to organizacje dość duże, dominujące na rynku.
60 Towarzystw VVaGs zorganizowanych jest w Grupie Roboczej Towarzystw
Ubezpieczeń Wzajemnych (Arbeitsgemeinschaft der Versicherungsvereine auf
Gegenseitigkeit).
12
13
14
nnn=true
der spiegel, 6/2008, str. 36
bundesverband deutscher vereine & verbände e.v. (bdvv): http://www.bdvv.de
bundesverwaltungsamt: http://www.bund.de/nn_189472/de/bub/a-z/e-wie-elterngeld/ehrenamt/ehrenamt-knoten.html__
19
Ralph Böhlke
Ich udział w rynku w segmencie ubezpieczeń wypadkowych i majątkowych wynosi
28% (suma składek 48 mld euro w roku 1999). Ich udział w rynku ubezpieczeń
na życie wynosi 23% (59 mld euro), a w rynku ubezpieczeń zdrowotnych - 52%
(20 mld euro).
W Niemczech suma wkładów podzielona jest pomiędzy organizacje o statusie
spółek akcyjnych (58%), o statusie instytucji działających na rzecz interesu publicznego (11%) i organizacje zarejestrowane jako VVaG (29%)
Wprawdzie udział towarzystw ubezpieczeń wzajemnych w rynku wynosi niemal
30%, to jednak towarzystwa te nie promują swojego statusu wzajemności ani cech,
wynikających z działania na rzecz interesu publicznego. Opinia publiczna nie jest
zwykle w stanie rozróżnić towarzystw ubezpieczeń wzajemnych od prywatnych,
działających w celu wypracowania zysku towarzystw ubezpieczeniowych.
4.3
Fundacje w Niemczech
W ostatnich latach liczba fundacji wzrasta - wynika to ze zmiany Ustawy o interesie publicznym i Ustawy o fundacjach (od roku 2000) oraz publicznej debaty na
temat przydatności fundacji i wzrastającej liczby prywatnych fortun w Niemczech.
Fundacje zakładane są przez stowarzyszenia, spółki, gminy lub osoby prywatne.
Na koniec roku 2007 w Niemczech zarejestrowanych było 15 449 fundacji, z czego
1 134 zostało zarejestrowanych w tymże roku.15
Sektory działalności fundacji, powstałe w latach 2002-2005
Cele
Kształcenie i Nauka i Kultura i
Cele
społeczne
oświata
badania sztuka prywatne
36%
17%
14%
12%
5%
Ochrona
środowiska
Inne cele o
charakterze
interesu
publicznego
Łącznie
2%
13%
100%
Źródło: Bundesverband Deutscher Stiftungen (Federalne Stowarzyszenie Fundacji
Niemieckich), listopad 2006 r.
15
bundesverband deutscher stiftungen: „stiftungen in zahlen“, luty 2008 r., Http://www.stiftungen.org/files/original/galerie_
vom_05.12.2005 _10.33.06/stiftungeninzahlen20080211.pdf
20
Największe fundacje w Niemczech (zob. Załącznik 4) są tworzone przede wszystkim przez majętnych przedsiębiorców oraz wielkie firmy. Do fundacji publicznych
należą: Fundacja Regionu Badenii-Wirtembergii, Niemiecka Fundacja Ochrony
Środowiska, Fundacja na rzecz Dziedzictwa Kulturowego, Fundacja Humboldta
czy Studienstiftung des Deutschen Volkes (program stypendiów wspierających
doskonałość). 15 największych fundacji dysponuje kapitałem w wysokości od
5 mld (Robert-Bosch-Stiftung) do 320 mln euro. Pierwsza piętnastka pod względem nakładów zrealizowała wydatki w kwotach sięgających od 197 mln (Volkswagen-Stiftung) do 20 mln euro w roku 2006. Wprawdzie kwoty te są dość wysokie w kontekście europejskim, jednak w porównaniu z dotacjami dokonywanymi
w Stanach Zjednoczonych są stosunkowo niskie.
4.4
Sektory spółdzielcze w Niemczech
Niemcy w XIX wieku zaliczały się do prekursorów idei spółdzielczości - wspomnieć
tu należy choćby Friedricha Wilhelma Raiffeisena (1818-1888) czy Franza Hermanna Schulze-Delitzscha (1808-1883). Pierwszy założył towarzystwo pomocy
wzajemnej dla społeczności wiejskiej, drugi - kasę kredytową dla rzemieślników.
Idea spółdzielczości odgrywała ważną rolę w całym XX wieku.
Natomiast w ciągu ostatnich 25 lat liczba spółdzielni stale spada. W roku 2008
w Niemczech działa około 7 500 czynnych spółdzielni. Zatrudniają one około 650
000 pracowników. Niemal połowa z nich zatrudniona jest w sektorze bankowości
spółdzielczej, a większość drugiej połowy pracuje w sektorze produkcji żywności
(rolnictwie) i handlu detalicznego artykułami spożywczymi.
Większość spółdzielni zorganizowanych jest pod auspicjami DGRV, czyli Niemieckiej Konfederacji Spółdzielni i Raiffeisen.16 Organizacja ta pełni także funkcje kontrolne wobec całej sieci spółdzielni.
Sieć DGRV jest w Niemczech największą organizacją gospodarczą pod względem
liczby członków - niemal 17 milionów jej członków należy do około 5 500 spółdzielni. Jedyną wartą odnotowania grupą, która nie należy do DGRV, jest sektor
niemieckich spółdzielni mieszkaniowych, do którego należy 3,8 mln członków.
DGRV reprezentuje niemiecki sektor spółdzielczości na szczeblu europejskim
i ogólnoświatowym.
16
Deutscher Genossenschafts- und Raiffeisenverband e. V.
21
Ralph Böhlke
Liczba zarejestrowanych spółdzielni w Niemczech (1980-2005)
Łączna liczba
spółdzielni
1980
1990
2000
2003
2004
2005
11.681
8.769
9.094
8.126
7.927
7.763
Źródło: Alscher, Mareike / Priller, Eckhard, 2007 r.
4.4.1 Sektor bankowości spółdzielczej w Niemczech
Na koniec roku 2006 w Niemczech zarejestrowanych było ponad 1 250 banków
spółdzielczych, dysponujących łącznie 12 500 oddziałami. Ich suma bilansowa
wyniosła 607 mld euro (2006), a udział w rynku wyniósł 15%. Miały one 15,9 mln
członków.
Bardziej szczegółowa charakterystyka sektora bankowości spółdzielczej znajduje
się w rozdziale 5.3.
4.4.2 Sektor spółdzielczości rolnej w Niemczech
W Niemczech w roku 2003 istniało 3 286 zarejestrowanych spółdzielni rolniczych,
z łączną liczbą członków 2,39 mln i 120 000 pracowników. Suma przychodów
spółdzielni rolnych wyniosła w 2003 roku 37 mld euro. Pod względem zatrudnienia
udział spółdzielni wynosi 20% łącznej liczby pracowników sektora (1,2 mln w roku
2003).
Pod względem liczby spółdzielni i liczby pracowników, wielkości te są zbliżone do
analogicznych wielkości we Francji, gdzie rola spółdzielni w sektorach rolniczych
jest tradycyjnie bardzo istotna. Jednakże wprawdzie liczba członków spółdzielni
we Francji jest znacznie niższa niż w Niemczech, to jednak kwota ich łącznych
przychodów jest niemal dwukrotnie wyższa.
22
Dane społeczno-ekonomiczne dotyczące spółdzielni rolniczych (2003 r.)
Suma przychodów (EURO)
Niemcy
Francja
37.000 000
67.000 000
3.286
3.500
2.385.000
580.000
120.000
150.000
11.260
19.140
726
166
15,51
115,52
36,5
42,9
Liczba spółdzielni
Liczba członków spółdzielni
Liczba pracowników spółdzielni
Obroty ogółem na spółdzielnie (euro)
Liczba członków spółdzielni / liczba
spółdzielni
Obroty ogółem (w tys. euro) / Liczba
członków
Liczba pracowników / liczba spółdzielni
Źródło: Spółdzielnie rolne w Europie, COGECA listopad 2005 r.
4.4.3 Spółdzielnie mieszkaniowe w Niemczech
Spółdzielczość mieszkaniowa w Niemczech istnieje od schyłku XIX wieku. Współcześnie istnieje około 2 000 spółdzielni mieszkaniowych, do których należy ponad
3 mln członków. W Berlinie ponad 80 spółdzielni mieszkaniowych administruje ok.
180 000 mieszkań (ponad 10% łącznej liczby mieszkań w mieście).
Liczba mieszkań w posiadaniu spółdzielni mieszkaniowych wzrasta w ostatnich
dziesięcioleciach, szczególnie po zjednoczeniu Niemiec. Wiele formalnie państwowych mieszkań w byłych Niemczech wschodnich zostało po zjednoczeniu przekazanych spółdzielniom mieszkaniowym. Jednak obecnie spółdzielnie mieszkaniowe
nie rozwijają się już tak intensywnie i weszły w fazę stagnacji związanej z nowymi
ograniczeniami finansowymi: w ostatnich latach wzrosły koszty napraw i utrzymania, a także presja na modernizację budynków, przy jednoczesnym zmniejszaniu
się wsparcia ze strony państwa.
23
Ralph Böhlke
Mieszkania socjalne w Niemczech
Poza wspieraniem mieszkalnictwa spółdzielczego organy władz lokalnych
w Niemczech udzielały pomocy przy budowie mieszkań dostępnych na kredyt
preferencyjny, a w zamian za taką pomoc właściciel budynku zobowiązany był
wynajmować mieszkania według określonej stawki “socjalnej”. W roku 1987
w Niemczech było 3,9 mln lokali socjalnych. Ze względu na znaczne zmiany
właściwych przepisów oraz upływ ważności programów dopłat, liczba ta w 2001
roku spadła do 1,8 mln i szacuje się, że nadal spada w tempie 100 000 rocznie.
4.4.4 Spółdzielnie handlu detalicznego artykułami spożywczymi w Niemczech
Tradycyjnie spółdzielnie odgrywają ważną rolę w sektorze handlu detalicznego w
Niemczech. Jednak współcześnie mamy do czynienia z niewielką liczbą większych
spółdzielni konsumenckich. Przekształciły się one bowiem w inne podmioty lub zakończyły działalność. Największa spółdzielnia konsumencka COOP przekształciła
się w spółkę akcyjną, a następnie spektakularnie upadła w roku 1989.
Istnieją jednak nadal dwie duże sieci handlu detalicznego artykułami żywnościowymi, którym wciąż przysługuje pewna forma statusu spółdzielczego, a mianowicie REWE i EDEKA.
EDEKA została założona jako spółdzielnia konsumencka w roku 1928 w Berlinie.
Dziś nadal funkcjonuje jako spółdzielnia dysponująca 10 oddziałami regionalnymi
i posiadająca około 5 000 członków. EDEKA wykupiła jednak inne sieci detaliczne
i stała się jednym z największych koncernów w tym sektorze na rynku niemieckim, zatrudniającym 250 000 pracowników i wypracowującym obroty w wysokości
38 mld euro (na rok 2005). Jej aktualna struktura jest niezwykle złożona i nie cała
działalność prowadzona jest w ramach statusu spółdzielczego. Niektóre supermarkety EDEKA są własnością niezależnych podmiotów i należą do jednego z 10
regionalnych podmiotów spółdzielczych. Jako członkowie mają dostęp do preferencyjnych warunków pozyskiwania produktów za pośrednictwem EDEKA. Inne
supermarkety działające pod marką EDEKA stanowią wyłączną własność struktur
EDEKA i działają w ramach statusu komercyjnego.
Grupa REWE jest także częściowo spółdzielnią, a częściowo spółką akcyjną.
24
Trzon spółdzielni tworzą właściciele 11 948 sklepów. Grupa REWE zatrudnia
186 000 pracowników i w Europie wypracowuje obroty na poziomie 43 mld euro, z
czego 31 mld euro pochodzi z Niemiec.
4.4.5 Pozostałe spółdzielnie w Niemczech
W ostatnich latach powstało niewiele nowych spółdzielni. Odnotowano jednak
pewne istotne przypadki zakładania spółdzielni, potwierdzające zalety funkcjonowania w formie spółdzielni. Była to częściowo reakcja na problemy wynikające z charakterystycznych cech systemu kapitalistycznego, a częściowo sposób
podkreślenia, iż dany projekt tworzony jest jako inicjatywa samopomocowa, przy
znacznym wkładzie obywatelskim.
Spółdzielnie jako efekt inicjatyw samopomocowych
Przykład 1. Elektrizitätwerke Schönau (EWS), Schönau / Sektor: zaopatrzenie
w energię i pozyskiwanie energii
W niewielkiej gminie Schönau (2 500 mieszkańców) w Szwarcwaldzie obywatele
byli głęboko wstrząśnięci katastrofą elektrowni atomowej w Czarnobylu w 1986 r.
Obywatele postanowili założyć stowarzyszenie zajmujące się informowaniem
o niebezpieczeństwach związanych z produkcją energii jądrowej oraz promowaniem
alternatywnych źródeł energii. Następnie w roku 1991 rozpoczęli ruch na rzecz petycji
dotyczącej zakupu lokalnej sieci energetycznej. W 1996 mieszkańcy wsi dopięli celu
przy wsparciu finansowym z całego terytorium Niemiec. Założyli spółdzielnię i wykupili
swoją sieć energetyczną. W obliczu liberalizacji rynku energii, jaka miała miejsce trzy
lata później, EWS postanowiło przekształcić się z lokalnego zakładu energetycznego
(1 700 klientów) w zakład energetyczny działający na skalę krajową. W lutym 2008 r.
EWS obsługiwało już 68 000 klientów z całych Niemiec i było największym dostawcą
energii ze źródeł odnawialnych w całym kraju. EWS kupuje energię tylko od dostawców,
którzy są w stanie wykazać brak powiązań z produkcją energii jądrowej. Poprzez
samodzielny program wsparcia EWS pomagało w tworzeniu ponad 1 000 niewielkich
elektrociepłowni kogeneracyjnych w całych Niemczech. EWS zatrudnia 22 pracowników,
a roczne przychody sięgają ok. 24 mln euro. Firma zarejestrowana jest jako spółka
z ograniczoną odpowiedzialnością i stanowi wyłączną własność spółdzielni (liczącej
sobie 650 członków), która została założona w celu wykupu lokalnej sieci energetycznej.
http:// www.ews-schoenau.de
25
Ralph Böhlke
Przykład 2. Die Tageszeitung (TAZ), Berlin / Sektor: prasa
Gazeta Die Tageszeitung została założona w roku 1978 w ramach próby
wprowadzenia na rynek niemiecki dziennika o orientacji lewicowej. Redakcja TAZ
znajduje się w Berlinie, ale gazeta ma czytelników w całych Niemczech. Codziennie
sprzedawany jest nakład 55 000 egzemplarzy. Właścicielem dziennika jest
spółdzielnia licząca sobie 7 700 członków. Kapitał społeczny wynosi 7,7 mln euro.
http://www.taz.de
Inne projekty spółdzielcze
Przykład 3. Genossenschaft Deutscher Brunnen (GdB), Bonn / Sektor: producent butelek na wodę mineralną
GDB to kolektywny organ 233 niemieckich firm zajmujących się butelkowaniem wody
mineralnej, zarejestrowany jako spółdzielnia. Oferta produktów obejmuje standardowe butelki szklane i z tworzyw sztucznych wielokrotnego użytku, skrzynki i nakrętki.
Butelki są wydzierżawiane i służą głównie do wody mineralnej, lemoniady lub soków
owocowych. Sklepy sprzedające wodę lub soki w tych standardowych butelkach zwracają je po opróżnieniu. Ponieważ za wszystkie butelki i skrzynki nabywane przez konsumentów płaci się kaucję, inicjatywa ich zwracania jest szeroko rozpowszechniona,
a współczynnik zwrotów jest bardzo zadowalający. Butelki wielokrotnego użytku do
wody mineralnej stanowią 60% rynku wody mineralnej. Aktualnie w obiegu jest ok. 1,7
mld standardowych butelek. W roku 2006 wartość obrotów wszystkich podmiotów należących do GDB wyniosła 3,248 mld euro. Sprzedaż wyniosła 12 985 mld litrów napojów
http://www.gdb.de
Przykład 4. Denic, Frankfurt / Sektor: rejestr domen internetowych
Denic eG, założony we Frankfurcie w roku 1996, administruje rejestracją nazw domen internetowych z końcówką “.de”. Aktualnie zarejestrowanych jest 11,88 mln domen z końcówką “.de“ . Członkami spółdzielni jest 240 dostawców usług internetowych.
http://www.denic.de
Przykład 5. Greenpeace Energy, Hamburg / Sektor: zaopatrzenie w energię i produkcja
energii
Greenpeace Energy to spółdzielnia założona w roku 1999, prawnie i gospodarczo odrębna od znanej organizacji pozarządowej Greenpeace. W roku 2007 spółdzielnia liczyła sobie 14 000 członków, 70 000 klientów indywidualnych i 3 500 klientów korporacyjnych. Potrzebna energia jest aktualnie kupowana od zakontraktowanych dostawców
i częściowo dostarczana za pośrednictwem własnego oddziału produkcyjnego, w skład
26
którego wchodzi 5 elektrowni wiatrowych i słonecznych. W roku 2007 budowana była
kolejna elektrownia wiatrowa. http://www.greenpeace-energy.de
Inicjatywy samopomocowe
Wiele uruchamianych obecnie inicjatyw samopomocowych to inicjatywy różnego rodzaju aktywistów. W niektórych innych krajach tego rodzaju projekty zaliczają się do
kategorii “solidarnościowych inicjatyw gospodarczych”. Większość z nich dotyczy konkretnych projektów realizowanych na niewielką skalę.
Mieszkalnictwo: Po upadku muru berlińskiego wiele starych domów w Berlinie Wschodnim zostało zajętych przez dzikich lokatorów, którzy modernizowali budynki w stopniu
umożliwiającym zamieszkanie. W późniejszym terminie niektóre z tych budynków zostały zwrócone przedwojennym właścicielom, jednak w wielu przypadkach identyfikacja
lub znalezienie właścicieli było niemożliwe. Wówczas domy były oferowane na sprzedaż mieszkańcom. Jednak w większości przypadków lokatorzy zajmujący mieszkania
nie mieli finansowych możliwości wykupu lokali. Wprowadzono nowe formy kredytów
z dopłatą budżetową i kredytów długoterminowych, których celem było udzielenie pomocy byłym “dzikim lokatorom” w legalnym nabyciu “domów”. Stowarzyszenia lub spółdzielnie mieszkaniowe często zakładane były jako podmioty prawne, których celem było
uzyskanie kredytu długoterminowego. W zamian za to mieszkańcy musieli przeprowadzić (często własnymi siłami) dużą część niezbędnych prac renowacyjnych. Wiele spośród takich przedsięwzięć zakończyło się pomyślnie, np.: http://www.syndikat.org
Doradztwo. Innova to spółdzielnia założona w Lipsku w roku 2001, której misja polega na udzielaniu pomocy bezrobotnym w zakładaniu spółdzielni samopomocowych
na szczeblu lokalnym. Innova organizuje szkolenia mające na celu aktywizację trwale
bezrobotnych i wykluczonych społecznie. Innova została założona przy wsparciu finansowym ze środków unijnego programu Equal. Do członków spółdzielni Innova zaliczają
się na przykład organizacja pomocy społecznej Paritätische, Bank für Sozialwirtschaft
oraz różne federacje spółdzielcze. http://www.innova-eg.de
27
Ralph Böhlke
4.5
System opieki zdrowotnej w Niemczech
System opieki zdrowotnej dobrze ilustruje wzajemnie uzupełniające się zakresy
interakcji sektora publicznego, prywatnego i trzeciego sektora.
W Niemczech wszyscy pacjenci (również posiadający ubezpieczenia prywatne)
korzystają z tych samych instytucji i usług opieki zdrowotnej. Płacą tylko różne
stawki za korzystanie z nich, w zależności od posiadanego ubezpieczenia. W
wielu krajach koszty korzystania z prywatnej opieki zdrowotnej nie są pokrywane
przez systemy państwowe, a zatem usługi te są dostępne tylko dla pacjentów
posiadających ubezpieczenia prywatne. Natomiast w Niemczech pacjenci mogą
korzystać zarówno z usług szpitali prywatnych, jak i państwowych lub trzeciego
sektora. Organizacje z sektora gospodarki społecznej, jak np. Czerwony Krzyż,
Caritas lub inne organizacje kościelne, działają bardzo aktywnie w obszarze opieki
zdrowotnej w Niemczech.
W 2007 roku 11% szpitali było w rękach prywatnych, 36,7% należało do trzeciego
sektora, a 52,3% było państwowych. Organy władz lokalnych w coraz większym
stopniu prywatyzują kontrolowane przez siebie usługi, w szczególności szpitale,
których prowadzenie jest bardzo kosztowne. W Hamburgu i Berlinie duża część
sektora szpitali publicznych została już sprzedana specjalistycznym grupom prywatnym.
W pewnych przypadkach stwierdzić można, iż prywatne koncerny specjalizujące
się w świadczeniu usług opieki zdrowotnej zapewniają lepszy poziom usług niż instytucje państwowe. Ceny usług medycznych ustalane są na szczeblu federalnym
i są jednakowe dla wszystkich pacjentów, w związku z czym postępująca prywatyzacja sektora nie wzbudza kontrowersji. Świadomość różnic pomiędzy prywatnymi
zakładami opieki zdrowotnej a placówkami trzeciego sektora jest w Niemczech
niewysoka. Jednak w dłuższej perspektywie zaangażowanie podmiotów komercyjnych działających dla zysku w sektorze opieki zdrowotnej może spowodować
wystąpienie pewnych problemów z jakością usług, ponieważ konieczna będzie
realizacja zysku przy jednoczesnym stałym obniżaniu kosztów bieżących.
Podobna sytuacja ma miejsce w sektorze domów opieki dla osób starszych: trzy
typy podmiotów (państwowe, prywatne, należące do trzeciego sektora) podzieliły
rynek pomiędzy siebie, ceny dla „klientów” są jednakowe niezależnie od rodzaju
struktur prawnych, a zaangażowanie sektora prywatnego wzrasta.
28
W początkach lat dziewięćdziesiątych XX wieku w Niemczech wprowadzono
nową obowiązkową składkę dla podatników, uzupełniającą państwowe ubezpieczenie zdrowotne i służącą pokryciu kosztów opieki nad osobami starszymi w
domach opieki. Składka ta stanowi rodzaj ubezpieczenia. Dzięki kwotom uzyskiwanym z tej składki, a także ze względu na trendy demograficzne występujące w
Niemczech, sektor ten jest coraz bardziej atrakcyjny dla inwestorów prywatnych.
Nowe podmioty przyczyniają się do powstania atmosfery rynkowej zorientowanej
na oszczędności, a to z kolei skłania wiele fundacji i stowarzyszeń do racjonalizacji metod prowadzenia działalności. Na „rynku” rozwija się określona dyscyplina
finansowa, jednak tak jak w przypadku sektora opieki zdrowotnej należy obawiać
się zagrożeń wynikających z obniżenia poziomu usług.
Powyższe dwa przykłady wskazują sposoby reformowania usług publicznych o
zasadniczym znaczeniu społecznym, w tworzeniu nowych reguł rynkowych ułatwiających zaangażowanie się prywatnych podmiotów w działalność sektora.
Prawdopodobnie potrzebna jest debata publiczna na temat zalet takich tendencji,
ale - co ciekawe - podmioty z trzeciego sektora dotychczas nie wypowiadają się w
tej sprawie zbyt aktywnie.
System opieki zdrowotnej w Niemczech w liczbach
Trzeci sektor %
Sektor prywatny
(komercyjny) - %
Sektor państwowy %
Szpitale
36,71
11,03
52,26
Domy spokojnej starości
60,50
30,30
9,20
Placówki opieki dziennej
dla ludzi starszych
57,20
41,0
1,70
Domy opieki i warsztaty
dla niepełnosprawnych
84,30
9,70
6,00
Opieka nad dziećmi
50,70
6,50
42,80
Źródło: BFS, 2007 r.
29
Ralph Böhlke
5. Rodzaje instytucji finansowych Współpracujących z sektorem i
oferowane przez nie instrumenty
5.1
Sektor bankowy w Niemczech - informacje ogólne
Na początku 2007 r. niemiecki Federalny Urząd Nadzoru Bankowego (BaFin) zarejestrował w Niemczech około 2 038 instytucji bankowych. Łączną sumę bilansową tych placówek szacuje się na 7 187 mld euro.
Niemieckie instytucje bankowe dzieli się zwykle na trzy części:
• banki prywatne - np. Deutsche Bank, Dresdener Bank, Commerzbank
• banki spółdzielcze - Volks- und Raiffeisenbanken, banki kościelne
• instytucje interesu publicznego - np. kasy oszczędnościowe (Sparkassen),
towarzystwa budowlane, banki rozwoju regionalnego i bank rozwoju KFW).
Pod względem sum bilansowych i wartości kredytów, na wiodącej pozycji na rynku
niemieckim są banki prywatne. Natomiast pod względem działalności detalicznej,
bezpośredniego kontaktu z klientami i liczby placówek banki oszczędnościowe
działające w interesie publicznym (Sparkassen) oraz banki spółdzielcze są dominującymi podmiotami na rynku (łącznie posiadają 30 000 oddziałów).
Banki interesu publicznego i banki spółdzielcze odgrywają równie ważną rolę
w aspekcie społecznym i lokalnych wpływów gospodarczych.
Niemiecki sektor bankowy - podział sektora: prywatne, publiczne, spółdzielcze
(stan na grudzień 2006 r.)
Sumy
% rynku
Liczba
% rynku
bilansowe
banków
(w mld EUR)
Banki prywatne
Banki spółdzielcze
Instytucje bankowe
działające w interesie
publicznym
RAZEM
2.924,8
40,7%
283
13,9%
850,5
11,8 %
1.2551
61,5%
3.411,7
47,5%
5002
24,5%
7.187,0
100%
2.038
100%
Źródło: raport miesięczny 03/2007 Niemieckiego Banku Federalnego (Deutsche Bundesbank)
1/ ponad 14 000 oddziałów, dane za rok 2006 pochodzą z http://de.wikipedia.org/wiki/
genossenschaftsbank
2/ ponad 16 000 oddziałów, dane za rok 2006 pochodzą z http://www.dsgv.de/download/aktuelles/
sparkassenrangliste2006.pdf
30
5.2 Sektor bankowości działającej na rzecz interesu publicznego
Sektor instytucji bankowych działających w interesie publicznym obejmuje kasy
oszczędnościowe - Sparkassen ich Landesbanken (instytucje centralne na poziomie regionalnym), Bausparkassen (towarzystwa - kasy mieszkaniowe) oraz
regionalny i federalny bank rozwoju. Na koniec 2006 r. do tej kategorii należało
24,4% spośród 2048 zarejestrowanych instytucji bankowych w Niemczech. Ich
łączna suma bilansowa stanowiła 46,7% (3 359,6 mld euro) sumy dla wszystkich
banków.17
Sparkassen (kasy oszczędnościowe) powstały w XIX wieku dla uboższych części
społeczeństwa z misją obsługi ryzyka poprzez zapewnienie im dostępu do usług
oszczędnościowych i kredytowych. Współcześnie pełnią funkcję niemal wszechstronnych banków.
W roku 2007 w Niemczech działało około 450 Sparkassen, posiadających około
16 000 oddziałów. Organy władz lokalnych są bardzo często głównymi (lub jedynymi) udziałowcami tych banków oszczędnościowych. W rezultacie ich działalność
koncentruje się często na niewielkich terytoriach. Specjalizują się w świadczeniu
usług bankowych na rzecz miejscowych rodzin i przedsiębiorstw. Podstawowym
celem Sparkasse nie jest maksymalizacja zysków, a zapewnienie powszechnego
dobra lub działanie na rzecz interesu publicznego. Wszelkie wypracowane zyski,
o ile nie zostaną zaliczone do rezerw, zostają przekazane organom władz lokalnych lub wykorzystane na lokalne cele dobroczynne. Sparkassen działają jako regularni sponsorzy miejscowych drużyn sportowych, stowarzyszeń oraz wydarzeń
kulturalnych.
Szczególny rodzaj banku - kfw
Rok założenia: 1948
Rodzaj instytucji:
państwowy bank rozwoju
Forma prawna:
korporacja interesu publicznego
Siedziba:
Frankfurt nad Menem i Berlin
Liczba pracowników:
3 800 (w 2006 roku)
Suma bilansowa:
359,6 mld euro (w roku 2006)
17
źródło: raport miesięczny 03/2007 niemieckiego banku federalnego (deutsche bundesbank) http://www.bundesbank.de/
download/volkswirtschaft/monatsberichte/2007/200712mb_bbk.pdf
31
Ralph Böhlke
KfW jest bankiem zarejestrowanym jako korporacja interesu publicznego. Jego kapitał
jest w posiadaniu niemieckiego państwa federalnego. Republika federalna obsługuje
także wszystkie zobowiązania banku. Największe międzynarodowe agencje ratingowe
przyznały bankowi potrójne A-/AAA. Jest to siódmy pod względem wielkości bank
w Niemczech, a w grudniu 2006 roku wartość jego kapitału wynosiła 360 mld euro (dla
porównania w roku 1980 było to 28 mld euro).
Wprawdzie początkowo bank ten został założony z misją finansowania odbudowy
powojennej, obecnie prowadzi szerokie spektrum działalności. Prowadzi ją za
pośrednictwem różnych specjalistycznych oddziałów, a to:
• finansuje projekty w krajach rozwijających się,
• działa jako pośrednik na wniosek publiczny przy prywatyzacji przedsiębiorstw
państwowych
• oferuje programy kredytów studenckich,
• finansuje małe i średnie przedsiębiorstwa (MSP), a w szczególności firmy
rozpoczynające działalność,
• oferuje specjalne programy budownictwa mieszkaniowego, w szczególności
dla rodzin, a także programy poprawy efektywności energetycznej budynków
(17 mld euro w roku 2006),
• wspiera organy władz lokalnych w zakresie finansowania infrastruktury (np.
ośrodki sportu i rekreacji, utrzymanie sieci kanalizacyjnych, rozbudowa systemów
transportu publicznego). Finansuje projekty w sektorze opieki zdrowotnej, np.
szpitale
Cechą szczególną KfW jest fakt, iż bank ten nigdy nie finansuje określonych
działań w sposób bezpośredni. Jest jedynie narzędziem niemieckiego rządu, za
pośrednictwem którego inicjowane są działania w określonych sektorach. Wiele
z obszarów jego działalności jest także dotowanych przez państwo i bardzo
rentownych. (więcej informacji w języku angielskim:  http://www.KFW.de)
W systemie Sparkassen oddziały lokalne powiązane są ze sobą za pośrednictwem jednostek regionalnych, czyli Landesbanken. Stanowią one ogniwo łączące
oddziały z krajowymi i międzynarodowymi rynkami finansowymi, a jednocześnie
zaspokajają potrzeby większych klientów, które są zbyt znaczne, jak na możliwości niewielkich regionalnych Sparkassen.
32
5.3 Sektor bankowości spółdzielczej
W Niemczech 1 254 banki o statusie banków spółdzielczych, mając ponad
14 000 oddziałów, stanowi 62% wszystkich banków niemieckich. Natomiast ich
sumy bilansowe w wysokości 850,5 mld euro stanowią 11,8% łącznej sumy bilansowej niemieckiego sektora bankowego.
Wszystkie banki spółdzielcze należą do Federalnej Unii Banków Powszechnych
i Raiffeisen (BVR - Bundesverband der Deutschen Volksbanken und Raiffeisenbanken). Działają między innymi w następujących znanych kategoriach:
• banki oszczędnościowo-kredytowe (PSD-Banken, Sparda Banken)
• kościelne banki spółdzielcze (KD-Bank, EKK)
• centralne instytucje skupiające banki spółdzielcze (DZ Bank, WGZ
Bank)
• banki hipoteczne (DG HYP, Münchener Hypothekenbank, WL BANK)
• kasy mieszkaniowe Schwäbisch Hall (Bausparkasse Schwäbisch Hall AG)
• a także jako przedsiębiorstwa inwestycyjne, ubezpieczeniowe i inne.
Wszyscy członkowie mogą korzystać ze spółdzielczego funduszu gwarancyjnego związanego z federacją.
BVR należy do centralnej konfederacji instytucji spółdzielczych DRGV.
Na szczeblu regionalnym banki przynależą do regionalnych federacji. Organy regionalne zapewniają członkom wsparcie, szkolenia i obsługę audytorską.
Ponadto banki spółdzielcze wspierane są przez własne instytucje centralne:
WGZ-Bank i DZ Bank. WGZ-Bank jest centralną instytucją wszystkich banków
spółdzielczych w regionie Nadrenii Północnej-Westfalii, regionie o największej gęstości zaludnienia w Niemczech. DZ-Bank obsługuje wszystkie inne instytucje na
pozostałym terytorium Niemiec.
5.3.1 Banki powszechne (Volks- und Reiffeisen Banken)
Większość członków BVR stanowią banki powszechne. Zwane są one Volksbanken, Raiffeisenbanken lub Volks- und Raiffeisen Banken. W większych miastach banki spółdzielcze przyjmują nazwy miast, w których mają swoją siedzibę
- np. Hamburger Bank, Münchner Bank, Augusta-Bank Augsburg.
33
Ralph Böhlke
W roku 2007 banki powszechne przekroczyły 16 mln członków spółdzielczych18.
Największy bank w tym systemie to Berliner Volksbank eG z sumą bilansową
10,42 mld euro (2006 r.).
5.3.2 Banki kredytowo-oszczędnościowe (PSD-Banken, Sparda Banken)
Dwie niżej wymienione instytucje zostały założone w drugiej połowie XIX w.,
w celu zaspokojenia potrzeb określonej grupy zawodowej: PSD – Pocztowy
Bank Oszczędnościowo-Kredytowy został założony jako towarzystwo pomocy
wzajemnej dla pracowników usług pocztowych, a Sparda Bank - jako instytucja
oszczędnościowo-kredytowa dla pracowników kolei niemieckich.
Przez dłuższy czas oba banki pozostawały zamkniętymi instytucjami finansowymi obsługującymi ściśle określoną grupę klientów, niedostępnymi dla pozostałych klientów. Banki PSD zostały przekształcone ze struktury stowarzyszeniowej
w „zwykłe” banki spółdzielcze dopiero w roku 1998, wraz z prywatyzacją państwowych usług pocztowych. Banki Sparda otworzyły się dla szerszej grupy klientów
w latach siedemdziesiątych XX wieku.
Obydwa banki kierują swą ofertę przede wszystkim do klientów prywatnych, przy
czym żeby móc otworzyć rachunek, klienci muszą zapisać się na pewną liczbę
udziałów w spółdzielni. W większości pozostałych banków spółdzielczych w Niemczech takie zapisy są dobrowolne, ale nie były obowiązkowe przez dłuższy czas.
15
Banki Sparda
eG
1896
12
18
34
1,2 mln
18,5 mld 15,53
(69 000 nowych klientów w roku 2006)
2,77 mln
50,5 mld 43 mld
Portfel kredytów
pozostających do
spłaty w EURO
Liczba niezależnych banków
1872
Oszczędności
w EURO
Rok założenia
eG
Suma bilansowe w
EURO
Forma prawna
Banki PSD
Liczba klientów /
partnerów
Nazwa i lokalizacja
banku:
Banki oszczędnościowo-kredytowe w Niemczech
898 mln
29,6 mld
promocyjna witryna internetowa banków volks- i raiffeisen, zachęcająca do członkostwa w banku spółdzielczym: http://
www.werden-sie-mitglied.de
5.3.3 Kościelne instytucje bankowe
Kościół jest konglomeratem około 50 000 różnych podmiotów prawnych, spośród
których wiele stanowią stowarzyszenia i fundacje. Kościół ewangelicko-reformowany i kościół rzymskokatolicki założyły własne instytucje bankowe celem obniżenia kosztów. Jest to unikalna cecha charakterystyczna bankowości w Niemczech.
Znaczna liczba banków w Niemczech jest powiązana z kościołami, tzn. parafiami,
diecezjami, przedszkolami, szpitalami i osobami pracującymi w tych organizacjach.
Instytucje związane z kościołem ewangelicko-reformowanym:
(1)EKK – Protestancka Spółdzielnia Kredytowa (Evangelische Kreditgenossenschaft eG)
(2)KD-Bank – Bank Kościoła i Duchowieństwa (Bank für Kirche und Diakonie eG)
(3) LKG Sachsen – Regionalna Kościelna Spółdzielnia Kredytowa Saksonii
(Landeskirchliche Kreditgenossenschaft Sachsen eG)
(4)EDG – Protestancka Spółdzielnia Kredytowa (Evangelische Darlehensgenossenschaft eG)
(5)SKB Witten – Bank Oszczędnościowo-Kredytowy Federacji Niezależnych Parafii Protestanckich (Spar- und Kreditbank des Bundes Freier
evangelischer Gemeinden eG)
Instytucje związane z kościołem rzymskokatolickim:
(6)Ligabank eG
(7)Pax-Bank eG
(8)BKC eG – Bank Kościelno-Dobroczynny (Bank für Kirche und Caritas
eG)
(9)DKM – Bank Kredytowy Münster (Darlehenskasse Münster eG)
(10) BIB-Essen eG – Bank Biskupstwa (Bank im Bistum eG)
(11) Banque de missions de Steyl (Steyler Missions Bank eG)
Większość banków została założona pod koniec lat sześćdziesiątych XX wieku.
Wszystkie banki wyznaniowe, z wyjątkiem jednego, działają na mocy prawa spółdzielczego. Kościoły na szczeblu regionalnym zawierają kontrakt z jednym z lokalnych podmiotów powiązanych z danym kościołem. Dzięki temu poszczególne
banki nie konkurują ze sobą. Ponadto oferta usług i cenniki są bardzo często zbliżone. Jednakże liczba tych banków jest dość niewielka, a ze względu na presję
odczuwaną przez parafie wskutek zmniejszającej się liczby wiernych, proces konsolidacji aktualnie przybiera na sile.
35
Ralph Böhlke
Caritas Mastercard
Największymi bankami kościelnymi są dwa banki rzymskokatolickie, czyli Ligabank
i Pax-Bank. Wprawdzie koncentrują się one wciąż na wartościach chrześcijańskich,
jednak oferowane przez nie usługi mogą być atrakcyjne dla szerszego grona
odbiorców. Przykładowo - proponują kilka funduszy inwestycyjnych odróżniających
się poprzez stosowanie surowych kryteriów etycznych, pod nadzorem niezależnej
komisji doradczej. Jesienią 2006 r. oba banki wypuściły na rynek pierwszą kartę
kredytową w Niemczech pod wspólną marką, służącą celom charytatywnym
(wspólna marka funkcjonowała wcześniej dla innych “celów”, np. kluby piłkarskie
itp.). Karta Caritas oferowana przez Pax-Bank i Ligabank wiąże się z przekazaniem
niewielkiej kwoty za każdą transakcję dokonaną przy użyciu tej karty na rzecz
organizacji pozarządowej. Przez pierwszy rok karta jest bezpłatna, a następnie
koszt jej użytkowania wynosi 18 euro rocznie.
Bank für Sozialwirtschaft (BfS) to bank, którego współzałożycielami były katolickie, protestanckie i niekościelne organizacje zajmujące się pomocą społeczną,
a jego misja polega przede wszystkim na finansowaniu usług socjalnych, np. domy
spokojnej starości, szpitale itp. BfS nie jest już spółdzielnią, jednak w większości
jego właścicielami są założyciele, jak również wciąż realizuje swoją początkową
misję tj. finansowanie opieki społecznej.
BfS - Bank für Sozialwirtschaft3
Rodzaj instytucji: bank
obsługujący instytucje świadczące
usługi pomocy społecznej
Forma prawna: spółka akcyjna
(AG)
Siedziba: Kolonia, a także 13 oddziałów na terenie Niemiec oraz
przedstawicielstwo w Brukseli
36
Liczba pracowników: 270
Suma bilansowa: 4,5 mld euro (w roku
2006)
Bank für Sozialwirtschaft (w dosłownym tłumaczeniu Bank Gospodarki Społecznej)
to bank, który specjalizuje się w obszarze sektora socjalnego i opieki zdrowotnej w
Niemczech. Jako uniwersalny bank oferuje kredyty i pożyczki, lokaty i obsługę płatności
na rzecz instytucji i organizacji gospodarki społecznej.
Bank für Sozialwirtschaft został założony w roku 1923 jako bank spółdzielczy, ale w
ostatnich latach przekształcił się w spółkę akcyjną. Aktualnie jego główni akcjonariusze
to sześć największych niezależnych organizacji zajmujących się pomocą społeczną w
Niemczech
(1)Federalne Stowarzyszenie Pomocy Pracownikom (Arbeiterwohlfahrt
Bundesverband), 7,86%
(2)Towarzystwo Pomocy Społecznej Paritätische (Deutscher Paritätischer
Wohlfahrtsverband), 3,57%
(3)Niemiecki Czerwony Krzyż (Deutsches Rotes Kreuz lub DRK), 9,25%
(4)Niemieckie Stowarzyszenie Caritas (Caritas Deutschland), 23,57%
(5)Diakonia (Diakonisches Werk der Evangelischen Kirche in Deutschland),
23,57%
(6)Centralne Żydowskie Biuro Pomocy Społecznej (Zentralwohlfahrtsstelle
der deutschen Juden), 0,71%
Pozostałe 31,47% jest w rękach różnych mniejszych podmiotów.
37
Ralph Böhlke
W liczbach: banki w Niemczech powiązane z kościołami
296
3,8 mld
KD-Bank
Dortmund
Prot.
eG
2003
4
160
3.600
LKG
Drezno
Prot.
eG
1928
1
EDG
Kiel
Prot.
eG
1968
2
2.118
SKB
Witten
1
niezależne
kościoły
protestanckie
Prot.
Ligabank
Regensburg
Kat.
Paxbank
Kolonia
eG
eG
1925
1917
Główne
terytoria
Suma
bilansowa
w EURO
12
Portfel
kredytów
Liczba
klientów /
partnerów
1970
Oddziały
eG
Forma
prawna
EEK
Kassel
Rok
założenia
Prot.
instytucjonalni
1.140
indywidualni
82.000
Nazwa i
lokalizacja
banku:
Pracownicy
(dane za rok 2006, o ile w tabeli nie wskazano inaczej)
1,8 mld
całe
Niemcy
3,5 mld
1,2 mld
3,3 mld
Niemcy
północne
445 mln
46 mln
Saksonia
Niemcy
północne
4,2 mld
całe
Niemcy
12
370
3,5 mld
3,1 mld
1,3 mld
Niemcy
południowe
Austria
instytucjonalni
5.000
160*
indywidualni
24 000
1,4 mld
3,4 mld*
3,4 mld*
Niemcy
Kat.
eG
1917
9
BKC
Paderborn
Kat.
eG
1972
1
70
2.320
2,8 mld*
2,6 mld*
324 mln**
regionalny
DKM
Münster
Kat.
eG
1970
1
70
2.200
2,9 mld
2,4 mld
845 mln
regionalny
BIB
Essen
Kat.
eG
1966
1
79
2.000
3,1 mld
2,7 mld
1,1 mld
regionalny
Steyler Missions
Bank, St. Augustin
Kat.
GmbH
1964
1
30
15.000
179 mln*
regionalny
AG
1923
15
270
4,5 mld
całe
Niemcy
Bank für Sozial
wirtschaft, Kolonia
* w roku 2004
38
** w roku 2005
5.4
Banki etyczne i ekologiczne
Sektor finansów etycznych / ekologicznych to stosunkowo nowy segment rynku.
Do pierwszych przedstawicieli należały: GLS Bank oraz Ökobank. GLS to skrót od
Banku Pożyczkowo-Dobroczynnego Społeczności Lokalnej, który został założony
w roku 1974. Ökobank został założony przez aktywistów ruchów ekologicznych i
sprzeciwiających się energetyce jądrowej w Niemczech. Jego początkową misję
stanowiły między innymi usługi finansowe na rzecz gospodarstw ekologicznych
oraz innych rodzajów działalności, które podówczas nie mogły liczyć na obsługę
bankową. Ökobank został założony pod koniec lat osiemdziesiątych XX wieku, a
w roku 2003 - przejęty przez GLS Bank.
Od połowy lat dziewięćdziesiątych jeden z oddziałów spółdzielczego Volksbanku w Eisenberg (Turyngia) (11 500 mieszkańców) reklamuje się jako bank etyczny EthikBank. Nadal jest częścią Volksbank Eisenberg, ale swoją ofertę kieruje
do nowych klientów, podatnych na argumentację na rzecz etycznej bankowości.
Dzięki nowym technologiom, zwłaszcza bankowości elektronicznej, bank może
obsługiwać klientów z całego terytorium Niemiec i Austrii. Na tym polegała strategia zarządu banku w zakresie poszerzenia bazy potencjalnych klientów, która
początkowo ograniczona była wyłącznie do terenu Eisenbergu. EthikBank w 2005
roku miał 4 400 klientów, a w 2006 roku wykazał sumę bilansową 50 mln euro.
Bank oferuje specjalny mikrorachunek bieżący dla klientów nie mających szans
na korzystanie z usług bankowych. Oferuje także oryginalne i atrakcyjne fundusze etyczne. W skład portfela funduszy wchodzą spółki wdrażające dobre praktyki
ekologiczne i społeczne. Niektóre „sektory gospodarcze” podlegają faktycznemu
wykluczeniu z portfela funduszy (np. przemysł zbrojeniowy itp.). Z portfela wykluczone są także inne firmy działające w „dozwolonych sektorach gospodarki”,
jednak niemogące wykazać się zadowalającą historią dobrych praktyk ekologicznych lub społecznych. Ponadto 0,25% wszystkich zysków przekazywanych jest na
projekty charytatywne w krajach rozwijających się.
Innym przykładem jest działalność misyjnej instytucji finansowej tj. Steyler Bank.
On także opracował wytyczne podkreślające interpretację „etycznych inwestycji”,
przy czym oferuje również program udziałów w zyskach na rzecz przedsięwzięć
misyjnych na całym świecie.
39
Ralph Böhlke
Steyler Missionsbank
Cechy szczególne: bank misyjny
Forma prawna: spółka z
ograniczoną odpowiedzialnością
(GmbH)
Siedziba: St. Augustin (k. Bonn)
Liczba pracowników: 30 (w roku 2006)
Liczba klientów: 15.000
Suma bilansowa: 4,5 mld euro
Steyler Bank jest jedynym bankiem zakonu misyjnego na świecie - należy do
Towarzystwa Słowa Bożego, międzynarodowego zakonu rzymskokatolickiego
i ma swoją siedzibę w St. Augustin koło Bonn. Oferta banku obejmuje program
oszczędnościowy z udziałem w zyskach. Część kwoty zysku przeznaczana jest
na przedsięwzięcia misyjne. W roku 2006 program wypracował 1,9 mln euro, które
przeznaczono na cele dobroczynne. Na potrzeby realizowanych inwestycji Steyler
Bank współpracuje z agencją ratingową i doradczą oekom research, wraz z którą
wspólnie opracowano katalog 200 pozytywnych i negatywnych kryteriów, zaś inwestycje dokonywane są wyłącznie w najlepszych firmach z poszczególnych kategorii. http://www.steyler-bank.de / http://www.oekom.de
UmweltBank to kolejny, stosunkowo nowy bank, utworzony w roku 1995, którego
działalność koncentruje się na finansowaniu przedsięwzięć z dziedziny ekologii
i energetyki. Wraz z GLS-Bankiem obsługuje większość zakresów działalności
w obszarze finansów odpowiedzialnych ekologicznie i etycznie. Krótka prezentacja obu banków znajduje się niżej:
Umweltbank - Bank ochrony środowiska
Cechy szczególne: Bank
ochrony środowiska
Forma prawna: spółka akcyjna
(AG)
Siedziba: Norymberga
40
Liczba pracowników: 135 (w 2006 roku)
Liczba klientów: 52.000
Suma bilansowa: 810 mln euro (2006 r.)
(+18,6%)
Oszczędności: 516 mln euro
Kredyty: 865 mln euro
Umweltbank nie jest bankiem detalicznym, a specjalizuje się w finansowaniu
przedsięwzięć z obszaru zrównoważonego rozwoju - budowa energooszczędnych
mieszkań, projekty związane z ogniwami słonecznymi i elektrowniami wiatrowymi. Ponadto bank oferuje swoim klientom różnorodne fundusze ekologiczne.
http://www.umweltbank.de
GLS Gemeinschaftsbank – Bank antropozoficzny
Rodzaj instytucji: antropozoficzna
grupa bankowa
Forma prawna: spółdzielnia (eG)
Siedziba: Bochum, oddziały w
Stuttgarcie, Frankfurcie, Fryburgu i
Hamburgu
Liczba pracowników: 152 (2005 r.)
Klienci: 52 200 (13 823 członków
spółdzielni) (2005 r.)
Suma bilansowa: 666 mln euro
(856 mln euro z uwzględnieniem fundacji
i oddziału inwestycyjnego)
Oszczędności: 384 mln euro (2006 r.)
Udzielone kredyty: 589 mln euro
(2006 r.)
Liczba finansowanych projektów:
5.000 (2007 r.)
GLS Bank był pierwszym bankiem etycznym i ekologicznym na terenie Niemiec. GLS
to skrót od “Gemeinschaftsbank für Leihen und Schenken”, co oznacza “bank społeczny kredytowo-dobroczynny”. Bank został założony w roku 1974, a aktualnie finansuje około 5 000 przedsięwzięć i firm. Oferta produktów obejmuje rachunki bieżące
i oszczędnościowe, fundusze, kredyty. Bank oferuje odpowiedzialny i przejrzysty sposób postępowania z oszczędnościami klientów.
GLS Bank w rzeczywistości jest grupą, w której skład wchodzi: bank, firma inwestycyjna
oraz Dobroczynna Fundacja Powiernicza.
GLS Bank angażuje się w finansowanie takich projektów jak niezależne szkoły i przedszkola, gospodarstwa ekologiczne, instytucje stosujące alternatywne metody leczenia,
domy opieki, projekty na rzecz bezrobotnych, sklepy ze zdrową żywnością i przedsięwzięcia społeczności lokalnych, w tym między innymi liczne projekty antropozoficzne.
GLS Bank oferuje także program dopłat na warunkach kredytów preferencyjnych do
przedsięwzięć dobroczynnych (w roku 2007: stopa 3,4 % w skali roku) Klienci mogą
41
Ralph Böhlke
zdecydować się na obniżenie stopy odsetek od oszczędności, a różnica przekazywana
jest na Dobroczynną Fundację Powierniczą grupy.
GLS Bank jako bank spółdzielczy należy do banków powszechnych i dzięki temu może
korzystać z programu gwarancji wewnętrznych Volks- i Raiffeisenbanków w Niemczech.
Dział inwestycyjny GLS o nazwie Beteiligungsaktiengesellschaft (BAG) założony został
w roku 1995 i jest spółką zależną należącą do GLS Banku. Jego celem jest udzielanie
pomocy spółkom w znajdowaniu kapitału. Jego kapitał zakładowy wynosi 3,2 mln euro.
BAG zapewnia środki na realizację inicjatyw z dziedziny energetyki odnawialnej i gospodarki społecznej. Znaczną część inwestycji BAG stanowią parki wiatraków, będące
coraz popularniejszym źródłem energii w Niemczech. Suma środków zainwestowanych
przez BAG przekracza 228 mln euro.
(Dane pochodzą z witryny internetowej gls: http://www.gls.de/die-gls-bank/ueber-uns/gls-bank/english-portrait.html)
42
6.
Wnioski
Trzeci sektor czy też sektor gospodarki społecznej odgrywa w Niemczech ważną
rolę: 23 miliony Niemców należy do stowarzyszeń, 36% placówek służby zdrowia
jest w rękach organizacji trzeciego sektora, ubezpieczenia wzajemne stanowią
52% rynku ubezpieczeń zdrowotnych, do banków spółdzielczych należy ponad
15 mln członków, spółdzielnie mieszkaniowe administrują ponad 10% mieszkań
w Berlinie i zapewniają lokale socjalne ponad 3 milionom Niemców, itd.
W kraju nie jest jednak powszechna interpretacja tych organizacji jako części jednorodnego czy jednolitego „trzeciego sektora” - sam termin nie jest powszechnie
znany lub jest rozumiany na różne sposoby. Dlatego też mamy do czynienia z
niskim poziomem świadomości ich cech szczególnych jako podmiotów gospodarczych działających na rzecz poprawy jakości życia społecznego. Współczesne
podmioty trzeciego sektora podchodzą do swej działalności raczej w sposób pragmatyczny aniżeli ideologiczny - istnieją, ponieważ działają.
Warto podkreślić cztery ważne aspekty świadczące o unikalnych cechach niemieckich organizacji trzeciego sektora.
Po pierwsze - istotność państwowych inicjatyw finansowych na rzecz podmiotów
zaangażowanych w działalność w interesie publicznym. System statusów prawnych w Niemczech jest zróżnicowany i złożony. Nie występują w nim wyraźne
rozgraniczenia pomiędzy spółkami prywatnymi, towarzystwami i fundacjami. Jest
to prawdopodobnie jedna z przyczyn braku wspólnej tożsamości podmiotów trzeciego sektora. Przyjmując jednak pragmatyczną metodykę i analizując działalność
organizacji zamiast ich statusu prawnego można dojść do wniosku, iż państwo
niemieckie wypracowało szerokie spektrum narzędzi i inicjatyw wspierających
działalność na rzecz interesu publicznego. Stowarzyszenia, fundacje, spółdzielnie, spółki akcyjne czy spółki z ograniczoną odpowiedzialnością są zwolnione z
obowiązku płacenia pewnych podatków, jeśli zostaną uznane za podmioty działające na rzecz interesu publicznego. Decydującą rolę w zakładaniu i pomyślnym
działaniu lokalnych i regionalnych banków oszczędnościowych i kredytowych oraz
podobnych instytucji odgrywają także organy władz lokalnych.
Po drugie - organizacje trzeciego sektora mają bardzo silne korzenie lokalne. Siła
niemieckich organizacji trzeciego sektora, którą widać we wskaźnikach ekonomicznych i udziałach w ważnych „rynkach” sfery pomocy społecznej, tkwi w trwa43
Ralph Böhlke
łym zakorzenieniu na lokalnych terytoriach. Widać to w liczbie 14 000 oddziałów 1
255 banków spółdzielczych w całym kraju, czy w istotności kościelnych organizacji
non-profit działających w obszarze służby zdrowia. Lokalne korzenie podmiotów
trzeciego sektora są istotne z kilku przyczyn:
po pierwsze - realizowane usługi rzeczywiście zaspokajają konkretne potrzeby
społeczności lokalnych,
po drugie - zachęcają one do wsparcia obywateli regionów, silnie identyfikujących
się z lokalnymi strukturami i chętnych do ich wspierania bądź korzystania z oferowanych przez nie usług,
po trzecie - umożliwiają tworzenie powiązań i sieci wzajemnego wsparcia pomiędzy organizacjami trzeciego sektora, na przykład szpitale lokalne kierowane
przez organizacje parafialne, a finansowane przez miejscowe banki spółdzielcze.
Występuje wreszcie także aspekt działań na rzecz demokracji i dobrych rządów:
obywatele angażują się w działalność zakładanych i kontrolowanych przez siebie
organizacji w celu zaspokajania identyfikowanych przez siebie potrzeb, dysponując jednocześnie silną motywacją do aktywnego zaangażowania w ich sprawne
działanie.
Po trzecie - wprawdzie niektóre tradycyjnie obecne w sektorze podmioty znajdują
się na słabszych pozycjach, to jednak obserwujemy powstawanie dynamicznych
nowych podmiotów. Niektóre tradycyjne organizacje trzeciego sektora uległy osłabieniu wskutek procesu globalizacji i konkurencji ze strony sektora czysto prywatnego: liczba zarejestrowanych spółdzielni spadła od roku 1980 niemal o 30%,
towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych wprawdzie nadal dysponują znacznym
udziałem w rynku, ale prawie nie promują statusu wzajemności, kościoły martwią
się o powoli, ale stale spadającą liczbę wiernych itp. Podmioty działające w obszarze służby zdrowia borykają się z coraz bardziej nasiloną konkurencją ze strony
przedsiębiorstw prywatnych, itd.
Jednak niektóre inne sektory mogą się poszczycić dynamicznym wzrostem. W
Niemczech działa coraz więcej fundacji aktywnie uczestniczących w ważnych obszarach interesu publicznego takich, jak: służba zdrowia, mieszkalnictwo socjalne, oświata, ochrona środowiska itp. Ponadto w sektorze bankowym pojawiły się
w ostatnich dekadach nowe, oryginalne podmioty, odpowiadające na wyrażane
przez klientów zapotrzebowanie na podwyższenie poziomu przejrzystości i etyki
w usługach finansowych. Wiele organizacji należących do trzeciego sektora na
wczesnym etapie stwierdziło występującą w nowoczesnych społeczeństwach potrzebę istnienia bardziej zrównoważonych form rozwoju gospodarczego i założy44
ło struktury wspierające nowe inicjatywy w tej dziedzinie (na przykład rolnictwo
ekologiczne, energetyka odnawialna itp., finansowane przez specjalistyczne banki
„ekologiczne i etyczne”).
Organizacje trzeciego sektora, które najlepiej radzą sobie w niekorzystnych warunkach rynkowych, to podmioty silnie zakorzenione na danym terytorium (np. banki
spółdzielcze) oraz podmioty świadczące usługi z natury nie poddające się „globalizacji”, tzn. poszerzaniu skali (np. mieszkalnictwo socjalne, służba zdrowia).
Jedną z podstawowych słabości niemieckiego trzeciego sektora jest brak samoświadomości. Same organizacje trzeciego sektora nie wiedzą w gruncie rzeczy, iż
należą do „jednej rodziny”. Dlatego jest im trudniej promować ich specyfikę wobec
społeczeństwa niemieckiego, a także wspólnie występować w ważnych debatach
społecznych na temat jakości społeczeństwa, w którego budowie chcą uczestniczyć, rodzajów oferowanych przez nie alternatyw itp. Wycofanie się państwa z
pewnych tradycyjnie zarezerwowanych dla niego obszarów, otwiera nowe pole
do działania dla grup społecznych i przedsiębiorców społecznych. Ramy prawne i skarbowe mają w Niemczech również charakter sprzyjający. Potrzebna jest
natomiast świadomość, iż nasze społeczeństwo wytwarza nowe potrzeby, a inicjatywy prywatne nie mają rozwiązań zaspokajających wszystkie takie potrzeby>
Potrzebują ludzi i organizacji, które mogłyby przejąć inicjatywę i znajdować zarówno nowe metodologie, jak i nowe rozwiązania. Organizacje trzeciego sektora
udowodniły już swoją zdolność do aktywnego działania poprzez tworzenie innowacyjnych struktur odpowiadających na niektóre z takich potrzeb społecznych i
środowiskowych. Jednak ich głos jest dość słabo słyszalny w sferze współczesnej
debaty ideologicznej.
45
Ralph Böhlke
7. Załączniki
Załącznik nr 1.
Poziom akceptacji koncepcji “gospodarki społecznej”
na szczeblu krajowym (2000 r.)
Przez władze
państwowe
Przez firmy
działające
w obszarze
gospodarki
społecznej
Przez środowisko
akademickie /
naukowe
Belgia
**
**
***
Francja
***
***
**
Irlandia
**
***
**
Włochy
**
***
***
Portugalia
***
***
***
Hiszpania
***
***
***
Szwecja
**
***
**
Austria
*
**
**
Dania
*
**
**
Finlandia
**
**
**
Niemcy
*
*
**
Grecja
**
**
**
Luksemburg
**
**
**
Holandia
*
*
*
Wielka Brytania
*
*
**
Cypr
**
**
**
Czechy
*
**
*
Estonia
**
*
*
Węgry
*
*
*
Łotwa
*
***
**
Litwa
**
*
*
Malta
**
***
**
Polska
**
**
**
Słowacja
nie dotyczy
nie dotyczy
nie dotyczy
Słowenia
*
**
**
Kraj
Nowe państwa członkowskie
Źródło: CIRIEC “The enterprises and organizations of the third system. A strategic challenge for employment”
(Przedsiębiorstwa i organizacje trzeciego systemu: strategiczne wyzwanie dla zatrudnienia) (2000 r.)
46
Załącznik nr 2.
Pracownicy zatrudnieni zarobkowo
w spółdzielniach, towarzystwach wzajemnych, stowarzyszeniach
i podobnych organizacjach w Unii Europejskiej (lata 2002-2003)
Kraj
Spółdzielnie
Towarzystwa
wzajemne
Stowarzyszenia
RAZEM
Belgia
17.047
12.864
249.700
279.611
Francja
439.720
110.100
1.435.330
1.985.150
Irlandia
35.992
650
118.664
155.306
Włochy
837.024
uwaga*
499.389
1.336.413
Portugalia
51.000
uwaga*
159.950
210.950
Hiszpania
488.606
3.548
380.060
872.214
Szwecja
99.500
11.000
95.197
205.697
Austria
62.145
8.000
190.000
260.145
Dania
39.107
1.000
120.657
160.764
Finlandia
95.000
5.405
74.992
175.397
Niemcy
466.900
150.000
1.414.937
2.031.837
Grecja
12.345
489
57.000
69.834
748
nie dotyczy
6.500
7.248
Holandia
110.710
nie dotyczy
661.400
772.110
Wielka Brytania
190.458
47.818
1.473.000
1.711.276
Luksemburg
Cypr
4.491
nie dotyczy
nie dotyczy
4.491
Czechy
90.874
147
74.200
165.221
Estonia
15.250
nie dotyczy
8.000
23.250
Węgry
42.787
nie dotyczy
32.882
75.669
Łotwa
300
nie dotyczy
nie dotyczy
300
Litwa
7.700
0
nie dotyczy
7.700
Malta
238
nie dotyczy
nie dotyczy
238
469.179
nie dotyczy
60.000
529.179
Słowacja
82.012
nie dotyczy
16.200
98.212
Słowenia
4.401
270
nie dotyczy
4.671
3.663.534
351.291
7.128.058
11.142.883
Polska
RAZEM
Źródło: CIRIEC “The enterprises and organizations of the third system. A strategic challenge for employment”
(Przedsiębiorstwa i organizacje trzeciego systemu: strategiczne wyzwanie dla zatrudnienia) (2000 r.)
* Dane dotyczące towarzystw wzajemnych są w przypadku Włoch podane łącznie z danymi dotyczącymi
spółdzielni, a w przypadku Portugalii łącznie z wielkościami dotyczącymi stowarzyszeń.
47
Ralph Böhlke
Załącznik nr 3.
Struktura Niemieckiej Konfederacji Spółdzielni i Raiffeisen, DGRV
DGRV Deutscher Genossenschafts- und Raiffeisenverband
BVR
Bundesverband
der Deutschen
Volksbanken und
Raiffeisenbanken
(BVR)
DRV
Deutscher
Raiffeisenverband
(DRV)
Zentralverband
Gewerblicher
Verbundgruppen
(ZGV)
Zentralverband deutscher
Konsumgenossenschaften
(ZdK)
8 regionalnych stowarzyszeń (Badischer Genossenschaftsverband, Genossenschaftsverband Bayern, Genossenschaftsverband Frankfurt, Genossenschaftsverband
Norddeutschland, Genossenschaftsverband Weser-Ems, Mitteldeutscher Genossenschaftsverband, Rheinisch-Westfalischer Genossenschaftsverband, Wurttembergischer Genossenschaftsverband)
6 specjalnych federacji audytorskich (EDEKA, FPV, PSD Banken, REWE, SpardaBanken, Verkehr)
1255 spółdzielni
kredytowych
(Volksbanken,
Raiffeisenbanken,
PSD Banken, SpardaBanken itd.)
2 banki centralne
(DZ Bank,
WGZ-Bank)
i instytucje
specjalistyczne
3188 spółdzielni
rolniczych
nabywających i
sprzedających nabiał,
warzywa i owoce,
hodowcy winorośli,
żywca i producenci
mięsa, gospodarstwa
rolne itp.
996 małych spółdzielni
przemysłowych,
obrotu towarowego i
usługowych
108 spółdzielni konsumenckich
z czego
7 centralnych
spółdzielni i inne
ośrodki (centralna
spółdzielnia
mleczarka, centralna
spółdzielnia żywca i
mięsa itd.)
7 ośrodków
1 ośrodek
Źródło: http://dgrv.de/en/cooperatives.html
48
(BAKO, DEUTAG,
EDEKA, REWE, SVG,
ZEDACH, Zentrag itd.)
w tym 14 członków
FachvereinigungKonsumgenossenschaften
MGV
Załącznik nr 4. Największe fundacje w Niemczech (2006 r.)
Fundacje według zasobów finansowych
Fundacje według wydatków
Robert Bosch-Stiftung
(prywatna)
EUR
5 192 486 000
VolkswagenStiftung
(prywatna)
Dietmar-Hopp-Stiftung
GmbH
(prywatna)
EUR
4.396.000.000
Landesstiftung BadenWürttemberg gGmbH
(publiczna)
EUR
85.372.000
Landesstiftung BadenWürttemberg gGmbH
(publiczna)
EUR
2.797.152.000
Robert Bosch Stiftung GmbH
(prywatna)
EUR
72.628.000
Else Kröner-FreseniusStiftung
(prywatna)
EUR
2.400.000.000
Bertelsmann Stiftung
(prywatna)
EUR
60.900.000
VolkswagenStiftung
(prywatna)
EUR
2.266.337.523
Alexander von HumboldtStiftung
(publiczna/oświata i badania)
EUR
54.373.200
Deutsche Bundesstiftung
Umwelt (publiczna/
ekologiczna)
EUR
1.730.874.388
Deutsche Bundesstiftung
Umwelt
(publiczna/ekologiczna)
EUR
50.189.000
EUR
197.213.830
Software AG-Stiftung
(prywatna)
EUR
930.000.000
Deutsche Stiftung
Denkmalschutz
(publiczna/dziedzictwo
kulturowe)
EUR
43.700.000
Gemeinnützige HertieStiftung
(prywatna)
EUR
826.706.000
Studienstiftung des deutschen
Volkes e.V. (publiczna/oświata)
EUR
37.800.000
Klaus Tschira Stiftung
gGmbH
(prywatna)
EUR
823.510.000
Software AG-Stiftung
(prywatna)
EUR
30.650.000
ZEIT-Stiftung Ebelin und
Gerd Bucerius (prywatna)
EUR
765.000.000
Gemeinnützige Hertie-Stiftung
(prywatna)
EUR
27.207.000
Alfried Krupp von Bohlen
und Halbach-Stiftung
(prywatna)
EUR
703.009.000
ZEIT-Stiftung Ebelin und Gerd
Bucerius
(prywatna)
EUR
25.600.000
Bertelsmann Stiftung
(prywatna)
EUR
618.997.600
Umweltstiftung WWFDeutschland (prywatna/
ekologiczna)
EUR
24.078.000
Körber-Stiftung
(prywatna)
EUR
516.000.000
Stiftung Deutsche
Behindertenhilfe
(publiczna/niepełnosprawni)
EUR
22.504.619
Stiftung CAESAR –
Ośrodek Zaawansowanych
Studiów i Badań
Europejskich (publiczna/
badawcza)
EUR
381.000.000
Fritz Thyssen Stiftung
(prywatna)
EUR
21.916.000
Stiftung Polytechnische
Gesellschaft Frankfurt am
Main (prywatna)
EUR
320.000.000
Dietmar-Hopp-Stiftung GmbH
(prywatna)
EUR
20.000.000
Źródło: Bundesverband Deutscher Stiftungen, 2008 r. http://www.stiftungen.org/files/original/
galerie_vom_05.12.2005_10.33.06/GroessteStiftungen_20080211_privRechts1.pdf
49
Ralph Böhlke
Załącznik nr 5. Lp.
Instytucja
Największe instytucje bankowe w Niemczech
Sumy bilansowe w mld EURO
2006 2005 2004 2003 2002 2001
1.
Deutsche Bank (prywatny)
1.126 992
2.
Commerzbank (prywatny)
608
3.
HypoVereinsbank5 (prywatny)
4.
Pracownicy
2006
2005
2004
840
803
758
918 69.417 63.427 68.849
444
424
381
422
501 35.975 33.056 32.820
508
493
467
479
691
728 50.659 61.251 57.806
Dresdner Bank (prywatny)
487
461
523
477
413
506 27.625 28.774 30.154
5.
DZ Bank (spółdzielczy)
439
401
356
331
338
364
6.
Landesbank BadenWürttemberg (publiczny)
428
405
339
323
321
296 12.250 12.551 12.184
7.
KfW Bankengruppe (publiczny)
360
341
303
313
222
244
3.740
3.574
8.
Bayerische Landesbank
(publiczny)
353
340
333
313
341
325 10.080 9.754
8.940
9.
WestLB (publiczny)
285
264
253
256
265
264
4.884
6.353
7.154
10.
Eurohypo (prywatny)
224
234
226
227
214
236
2.404
2.392
2.728
6.480
3.831
Źródło: Die Bank, “Die 100 größten Banken in Deutschland“, 2006 r.
50
3.834
3.950
Załącznik nr 6. Regionalne instytucje bankowe w systemie Sparkassen
Na koniec 2007 r. w Niemczech funkcjonowało 11 Landesbanken
• HSH Nordbank na północy - regiony Szlezwik-Holsztyn i Hamburg)
• Bremer LB - Brema
• NordLB - regiony Dolnej Saksonii, Saksonii-Anhalt i Meklemburgii-Pomorza
Przedniego
• LBB w Berlinie - regiony Berlina i Brandenburgii
• WestLB - region Nadrenii-Północnej Westfalii
• SachsenLB - Saksonia
• Helaba - regiony Hesji i Turyngii,
• SaarLB - Saara
• LBBW - region Badenii-Wirtembergii
• LRP Landesbank Rheinland-Pfalz - Nadrenia-Palatynat oraz
• Bayern LB w Bawarii
Poza kilkoma wyjątkami (m.in. HSH Nordbank, zarejestrowanym jako spółka
akcyjna), większość pozostałych banków zarejestrowanych jest jako instytucje
działające na rzecz interesu publicznego.
Pod względem finansowym banki są wzajemnie powiązane: Na przykład NORD/LB
posiada 92,5% Bremer LB, Bayern LB posiada 75% SaarLB. LBBW posiada 100%
LRP, a od 1 stycznia 2008 roku również 100% Sachsen LB.
Źródło: (także ilustracja): niemiecka Wikipedia, 16 lutego 2008 r.,
http://de.wikipedia.org/wiki/Bild:Landesbanken.svg. Autor grafiki: David Liuzzo
51
Ralph Böhlke
Załącznik nr 7a. Kościelne instytucje bankowe w Niemczech (I)
EKK eG – Protestancka Spółdzielnia Kredytowa (Evangelische
Kreditgenossenschaft eG)
Związana z kościołem protestanckim
• Forma prawna: spółdzielnia (eG)
• Adres: Evangelische Kreditgenossenschaft eG, Seidlerstrasse 6, D-34117
Kassel
Tel. +49 (561) 7887-01, E [email protected], URL www.ekk.de
• Siedziba: Kassel, 12 oddziałów w Eisenach, Frankfurcie, Hannoverze,
Karlsruhe, Monachium, Neuendettelsau, Norymberdze, Norymberdze-TillyPark,
Rummelsberg, Schwerin, Speyer, Stuttgarcie, a także przedstawicielstwo
w Wiedniu (Austria)
KD-Bank eG – Bank Kościoła i Duchowieństwa (Bank für Kirche und Diakonie
eG)
• Siedziba: Dortmund, 4 oddziały w Niemczech północnych: Duisburg,
Münster, Berlin, Magdeburg
• Adres: KD-Bank eG - Bank für Kirche und Diakonie Dortmund,
Schwanenwall 27, D-44135 Dortmund,
Tel. +49 (231) 58444-0, E [email protected], URL www.KD-bank.de
• Historia: KD-Bank powstał w drodze fuzji podobnych, choć mniejszych
banków kościelnych w roku 2003: DGM-Bank (rok założenia 1927) i BKD
(rok założenia 1953).
LKG Sachsen eG – Regionalna Kościelna Spółdzielnia Kredytowa Saksonii
(Landeskirchliche Kredit-Genossenschaft Sachsen)
• Adres: Kreuzstraße 7, D-01067 Dresden, URL www.lkg-sachsen.de
• Data założenia: 1928
52
EDG eG – Protestancka Spółdzielnia Kredytowa (Evangelische
Darlehensgenossenschaft eG)
• Siedziba: Kiel, jeden oddział w Berlinie
• Adres: Herzog-Friedrich-Str. 45, D-24103 Kiel,Tel. +49 (431) 6632-0, Faks
+49 (431) 6632-444, URL www.edg-kiel.de
SKG eG - Bank Oszczędnościowo-Kredytowy Federacji Niezależnych
Parafii Protestanckich (Spar- und Kreditbank des Bundes Freier evangelischer
Gemeinden)
Niezależna instytucja protestancka
• Siedziba: Paderborn
• Adres:, Goltenkamp 9, D-58452 Witten, Telefon +49 (2302) 93030-0, URL
www.skb-witten.de
Liga Bank eG
Związana z kościołem rzymskokatolickim
• Cechy szczególne: pierwszy bank kościelny w Niemczech, założony w roku
1917 przez 34 księży.
• Siedziba: Regensburg, 10 oddziałów w Niemczech południowych oraz
przedstawicielstwa w Stuttgarcie i Linzu (Austria)
• Adres: LIGA Bank eG, Dr.-Theobald-Schrems-Str. 3, D-93055 Regensburg,
Tel. +49 (941) 4095-0, E [email protected], URL www.ligabank.de
53
Ralph Böhlke
Załącznik nr 7b. Kościelne instytucje bankowe w Niemczech (II)
Pax-Bank eG
• Siedziba: Kolonia, 8 oddziałów w całych Niemczech (najwięcej na południu
i zachodzie kraju): Akwizgran, Berlin, Eichsfeld, Erfurt, Essen, Kolonia, Mainz,
Trewir, jeden oddział w Rzymie (Włochy)
• Adres: Pax-Bank eG, Von-Werth-Str. 25-27, D-50670 Köln,
Tel. +49 (221) 160 15 -0, E [email protected], URL www.pax-bank.de
BKC eG Bank Kościelno-Dobroczynny (Bank für Kirche und Caritas eG)
• Siedziba: Paderborn (entre Köln et Hannover)
• Adres: Kamp 17, D-33098 Paderborn, Tel. +49 (5251) 121-0, E info.
[email protected], URL www.bkc-paderborn.de
DKM Darlehenskasse Münster eG
• Siedziba: Münster
• Adres: DKM Darlehenskasse Münster eG, Breul 26, D-48143 Münster,
Tel. +49 (251) 51013-200, Faks +49 (251) 51013-115, E [email protected], URL
www.dkm.de
BIB eG – Bank Biskupstwa (Bank im Bistum)
• Siedziba: Essen (près de Köln), brak oddziałów
• Adres: BIB Essen – Bank im Bistum eG, Gildehofstr. 2, D-45127 Essen,
T +49 (201) 2209-0, E [email protected], URL www.bibessen.de
54
Steyler Bank GmbH
Związany z kościołem rzymskokatolickim
• Forma prawna: spółka z ograniczoną odpowiedzialnością (GmbH)
• Cechy szczególne: Bank misji katolickiej, prezentujący się jako bank
etyczny
• Siedziba: Sankt Augustin (koło Bonn), jeden oddział w Austrii
• Adres: Steyler Bank GmbH, Arnold-Janssen-Str. 22, D-53757 St. Augustin,
Tel. +49 (2241) 237-337, URL www.steyler-bank.de
55
Ralph Böhlke
Załącznik nr 8. Banki ekologiczne / etyczne / społeczne w Niemczech
Bank ochrony środowiska (Umweltbank AG)
• Forma prawna: Spółka akcyjna
• Siedziba: Norymberga
• Adres: Laufertorgraben 6, D-90489 Nürnberg, Tel. +49 (911) 53 08-123,
E [email protected], URL www.umweltbank.de
Bank etyczny (EthikBank eG)
• Forma prawna: oddział zależny od Volksbank Eisenberg eG
• Siedziba: Eisenberg
• Adres: Martin-Luther-Straße 2, D-07607 Eisenberg, Tel. +49 (36 691)
862 345, E [email protected], URL www.ethikbank.de
GLS Bank
• Cechy szczególne: bank opierający swą działalność na zasadach
antropozoficznych
• Siedziba: Bochum, 4 oddziały we Frankfurcie, Fryburgu, Hamburgu
i Stuttgarcie
• Adres: Christstraße 9, D-44789 Bochum, Tel. +49 (234) 5797-0,
E [email protected], URL www.gls.de
Bank für Sozialwirtschaft (BfS)
• Forma prawna: spółka akcyjna (AG)
• Cechy szczególne: bank 6 największych niemieckich organizacji
zajmujących się pomocą społeczną. Specjalizuje się w dziedzinach opieki
społecznej i zdrowotnej
• Siedziba: Kolonia, 13 oddziałów na terenie Niemiec i w Brukseli
• Adres: Wörthstraße 15-17, 50668 Köln, Tel. +49 (221) 97 356-0,
URL www.sozialbank.de
56
Załącznik nr 9.
Republika Federalna Niemiec - 16 krajów związkowych, największe miasta
Źródło: Wikipedia, 16 lutego 2008 r.,
http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/5/50/Dmap.PNG
autorstwa Kober-Kümmerly+Frey Media AG
57
Ralph Böhlke
BIBLIOGRAFIA
• Alscher, Mareike / Priller, Eckhard: “Zu Neugründungen von Genossenschaften in Deutschland 2000-2006, Wissenschaftszentrum für Sozialforschung,
Berlin, 2007
• Arbeitsagentur (Niemiecki Federalny Urząd Pracy), witryna internetowa::
http://statistik.arbeitsagentur.de
• BFS – Bank für Sozialwirtschaft, witryna internetowa: http://www.sozialbank.de
• Bundesjustitzministerium (Federalne
http://bundesrecht.juris.de/vereinsg/index.html
Ministerstwo
Sprawiedliwości):
• bdvv - Bundesverband deutscher Vereine & Verbände e.V. (Federalna Federacja
Stowarzyszeń Niemieckich): http://www.BDVV.de
• Bundesverband Deutscher Stiftungen, (Federalne Stowarzyszenie
Fundacji Niemieckich) “Stiftungen in Zahlen“, luty 2008 r.
• Bundesverband Deutscher Stiftungen, (Federalne Stowarzyszenie Fundacji Niemieckich), witryna internetowa: http://www.stiftungen.org
• Bundesverwaltungsamt (Federalny Urząd Administracyjny): http://www.
bund.de/nn_189472/DE/BuB/A-Z/E-wie-Eltern geld/Ehrenamt/Ehrenamt-knoten.
html__nnn=true
• CPDS - Centre de recherche sur les politiques et le développement social of the
University of Montreal (red.), Kanada, http://www.politiquessociales.net
• CIREC – Międzynarodowe Centrum Badań i Informacji o Gospodarce Publicznej,
Społecznej i Spółdzielczej (red.): The Social Economy in the European Union”
(„Gospodarka społeczna w Unii Europejskiej”), Bruksela 2007 r.: http://www.eesc.
europa.eu/groups/3/categories/soceco/ di_ces96-2007_di_en.doc
• CIREC - Międzynarodowe Centrum Badań i Informacji o Gospodarce Publicznej,
Społecznej i Spółdzielczej (red.): “The enterprises and organizations of the third
system. A strategic challenge for employment” („Przedsiębiorstwa i organizacje
trzeciego systemu. Strategiczne wyzwanie dla zatrudnienia”) (2000 r.),
• Dellheim, Dr. Judith: “Genossenschaften bzw. genossenschaftliche Unternehmen und Organisationen – Herausforderung und Thema für linke Politik in Deutschland und EU-Europa“, Rosa-Luxemburg Stiftung, Berlin, 2005 r.
• Deutsche Bundesbank (Niemiecki Bank Federalny): Raport miesięczny
03/2007
58
• Deutscher sparkassen- und Giroverband (Niemiecka Federacja Kas
Oszczędnościowych), witryna internetowa: http://www.dsgv.de/de
• Deutsches Historisches Museum (Niemieckie Muzeum Historyczne),
witryna internetowa: http://www.dhm.de/lemo/html/kaiserreich/innenpolitik/arbeiterbewegung/index.html
• DGRV – Deutscher Genossenschafts- und Raiffeisenverband (Niemiecka Konfederacja Spółdzielni i Raiffeisen), witryna internetowa: http://www.dgrv.de
• Die Bank: “Die 100 größten Banken in Deutschland“, 2006 r.
• GLS Bank, witryna internetowa: http://www.gls.de
• Hildebrandt, Julia: „Allein gegen den Rest der Geschäftswelt“, in: Die Welt
Online z dnia 19 sierpnia 2004 r., http://www.welt.de/print-welt/ article335059/Allein_gegen_den_Rest_der_Geschaeftswelt.html
• ICA – Międzynarodowa Unia Spółdzielczości, witryna internetowa: www.ica.coop
• MIĘDZYNARODOWE CENTRUM BADAŃ I INFORMACJI O GOSPODARCE PUBLICZNEJ, SPOŁECZNEJ I SPÓŁDZIELCZEJ (CIRIEC): The Social Economy
in the European Union” („Gospodarka społeczna w Unii Europejskiej”), Bruksela
2006 r.: http://www.eesc.europa.eu/groups/3/ categories/soceco/ di_ces96-2007_
di_en.doc
• Rumford, Chris: The European Union - A Political Sociology (Unia Europejska –
socjologia polityczna) , Wiley-Blackwell, Londyn 2000 r., str. 93
• Spiegel, Der: 6/2008, str. 36
• Spiegel Online: “Unemployment in Germany” („Bezrobocie w Niemczech”), 14
lutego 2008 r., http://www.spiegel.de/flash/0,5532,12125,00.html
• Volks- und Raiffeisenbanken (Niemieckie Banki Powszechne), witryna internetowa: http://www.werden-sie-mitglied.de
• Wendt, Wolf Rainer (2002): “Sozialwirtschaftslehre“, in: Maelicke, Bernd (Ed.):
Lexikon der Sozialwirtschaft, Nomos, Baden-Baden, 2007 r.
• Wikipedia, witryny internetowe: http://en.wikipedia.org i http://de.wikipedia.org
59
Ralph Böhlke
WYKAZ SKRÓTÓW:
Abs.
Absatz (ustęp)
AG
Aktiengesellschaft (spółka akcyjna)
AO
Abgabenverordnung (kodeks skarbowy)
Art.
Artikel (artykuł)
AT
Austria
BaFin
Bundesanstalt für Finanzdienstleistungsaufsicht (Federalny Urząd
Nadzoru Finansowego)
BGB
Bürgerliches Gesetzbuch (niemiecki Kodeks cywilny)
mld
miliardy
e.G.
eingetragene Genossenschaft (zarejestrowana spółdzielnia), typowa
forma prawna spółdzielni w Niemczech
60
EStG
Einkommensteuergesetz (Ustawa o podatku dochodowym).
e.V.
eingetragener Verein (zarejestrowane stowarzyszenie) = typowa forma prawna stowarzyszenia w Niemczech
gAG
gemeinnützige Aktiengesellschaft (spółka akcyjna działająca na rzecz
interesu publicznego)
GenG
Genossenschaftsgesetz (niemiecka Ustawa o spółdzielniach)
GG
Grundgesetz (niemiecka konstytucja)
gGmbH
gemeinnützige Gesellschaft mit beschränkter Haftung (spółka z ograniczoną odpowiedzialnością działająca na rzecz interesu publicznego)
GmbH
Gesellschaft mit beschränkter Haftung (spółka z ograniczoną odpowiedzialnością)
mln
miliony
NDR Norddeutscher Rundfunk (Rozgłośnia Północnoniemiecka)
RBB Radio Berlin Brandenburg (Rozgłośnia Berlin Brandenburg)
SW
Południowy Wschód
VAG
Versicherungsaufsichtsgesetz (Ustawa o nadzorze ubezpieczeniowym)
VAT
Podatek od wartości dodanej
VVaG
Versicherungsverein auf Gegenseitigkeit (towarzystwo ubezpieczeń
wzajemnych)
WWI
I wojna światowa
WWII
II wojna światowa
Ralph Böhlke
Studiował zarządzanie i nauki polityczne w Niemczech, Francji i na Węgrzech.
Od lat pracuje w sektorze pozarządowym, gdzie zajmuje się zarządzaniem
projektami.

Warunki rozwoju ekonomii społecznej w Niemczech

Transkrypt

Podobne dokumenty

wydanie 04/05-2016

Poradnik dla osób szukających pracy w Niemczech

Szansa w Niemczech? - Wojewódzki Urząd Pracy w Zielonej Górze

Witamy w Niemczech

gazeta spółdzielcza - Spółdzielnia Mieszkaniowa "Śródmieście

INFORMATOR nr 80 - Lubelska Spółdzielnia Mieszkaniowa

Poradnik

Echo Bocianka - Spółdzielnia Mieszkaniowa Bocianek w Kielcach

informacyjny - Nauczycielska Spółdzielnia Mieszkaniowa w Sopocie

ekspres - GLS Poland