Wiedza Prawnicza nr 4/2014 roku

Transkrypt

Wiedza Prawnicza
4/2014
SPIS TREŚCI:
Heterogeniczny charakter pojęcia organizacji pozarządowej……………………………………………4
Ewa Kotecka
Definicja przemocy w rodzinie na gruncie ustawy o przeciwdziałaniu przemocy
w rodzinie………………………………………………………………………………………………………….…………..13
Anna Szałkiewicz
Formy prawne specjalnej i powszechnej ochrony przyrody…………………………….………………..21
Karol Kasiński
Ocena zasadności wybranych zarzutów procesowych zażalenia od postanowienia
w przedmiocie nie uwzględnienia wniosku o uchylenie stosowania środka
zapobiegawczego w postaci zakazu opuszczania kraju……………………………………….………….30
Piotr Bogacki
Łamanie praw autorskich w sieci na przykładzie nadużywania i błędnej interpretacji
prawa do cytatu w Internecie…………………………………………………………………………………....…..37
Olimpia Kłyk
Glosa do wyroku Sądu Najwyższego z dnia 19 listopada 2012 r. (I PK 115/12)………….……42
Jakub Zegarlicki
Wiedza Prawnicza nr 4/2014
Strona 1
Glosa do wyroku Sądu Najwyższego z dnia 19 listopada 2012 r., I PK 115/12…………………53
Krzysztof Grecki
Czy najbardziej korzystna oferta wybrana przez gminę w drodze przetargu jest równie
korzystna dla środowiska? Analiza przepisów ustawy o odpadach i o utrzymaniu czystości
i porządku w gminach pod kątem skutków wyboru firmy wywożącej odpady…………………59
Małgorzata Michałowska
Rada nadzorcza spółki kapitałowej działająca w niewłaściwym składzie osobowym……...65
Waldemar Walczak
Problem zgody pacjenta na zabieg leczniczy w ujęciu prawnym i medycznym……………..….88
Aleksandra Prill
Dozór elektroniczny jako środek ograniczenia przeludnienia w polskich zakładach
karnych………………………………………………………………………………………………… ………………………98
Piotr Bogacki, Mariusz Olężałek
Strona 2
REDAKCJA I WYDAWNICTWO: 91-015 Łódź, ul. Gandhiego 20/29
REDAKTOR NACZELNY I WYDAWCA: Kamil Łukasz Deptuła
SEKRETARZ REDAKCJI: Mariusz Wiesław Stobiecki (telefon: 531887780)
CZŁONKOWIE KOLEGIUM REDAKCYJNEGO: Marcin Berent, Kamil Łukasz Deptuła,
Mariusz Wiesław Stobiecki, Marcin Krzemiński,
KONSULTANT REDAKCJI ds. PRAWNYCH: Robert Teler
ASYSTENCI MERYTORYCZNI: Szymon Drab, Wojciech Zwoliński, Aneta Sobczyk
MIEJSCE I DATA WYDANIA NUMERU 4/2014: Łódź, 31 sierpnia 2014 roku
DRUK: Drukarnia Cyfrowa „PIKTOR” s.c.
NUMER ISSN: 2080-4202
NUMER WPISU DO REJESTRU CZASOPISM:1095
ADRES INTERNETOWY: www.wiedzaprawnicza.pl
ADRES E-MAIL: [email protected]
RADA NAUKOWA: dr Michał Krakowiak, dr Paweł Baranowski, mec. Marcin Krzemiński
Redakcja pragnie serdecznie podziękować za owocną współpracę i życzliwe uwagi
wszystkim tym, którzy przyczynili się do rozwoju naszego czasopisma.
Szczególne podziękowania kierujemy do: prof. dr hab. Justyny Jurewicz
oraz prof. nadzw. dra hab. Michała Kasińskiego.
Strona 3
Heterogeniczny charakter pojęcia organizacji pozarządowej
Ewa Kotecka
rzenie norm prawnych w tym zakresie.
Wstęp
Problematyka
definicyjna
pojęcia
organizacji pozarządowych wymaga analizy
z perspektywy doktrynalno - prawno – jurysdykcyjnej dla zapewnienia terminologicznej
transparentności oraz jednolitości na bazie
polskich aktów stanowienia prawa1.
Co ciekawe, obecnie ustawodawca
posługuje się w ponad 100 aktach prawnych2 pojęciem organizacji społecznej
z jednoczesnym odmiennym jego wyjaśnieniem.
Najczęściej
jednak
prawodawca
rezygnuje w ogóle z definiowania tego
pojęcia odsyłając czytelnika do odrębnych
przepisów.
Biorąc powyższe pod uwagę przed
rozpoczęciem analizy definicji organizacji
pozarządowej należy podjąć próbę przybliżenia
pokrótce
pojęcia
„organizacji
społecznej”. W tym miejscu jedynie tytułem
wstępu zostanie omówione zagadnienia
„organizacji społecznej” w znaczeniu potocznym,
ekonomicznym,
politologicznym
i socjologicznym. Należy pamiętać, że wypracowane w tych dziedzinach presumpcje
wywierają wpływ nie tylko na postrzeganie
organizacji pozarządowych, ale także na two-
P. Kledzik, Działalność organizacji pozarządowych na rzecz realizacji celów publicznych. Studium administracyjno-prawne, Warszawa 2013,
s. 19.
2 M.in. art. 4 ust. 1 pkt 22 i art. 38a ust. 5 pkt.
3 u.s.p., art. 12 ust. 1 pkt. 4 u.s.w., art. 7 ust. 1 pkt
19 i art. 9 ust. 1 u.s.g.
1
Niewątpliwie najczęściej używanym terminem w języku potocznym jest właśnie
„organizacja społeczna”. W ujęciu potocznym termin ten należy rozumieć jako
„grupę
ludzi,
zjednoczonych
wspólnym
programem działania, wspólnymi poglądami
czy zadaniami3 bądź „zrzeszenie osób
fizycznych, grup społecznych lub państw
posiadające wspólny paragram działania, cel
i zadania”4. Ujęcie ekonomiczne, jak zauważa
A.
Gronkiewicz,
aczkolwiek
jest
bardzo
nieznacznie
podobne,
rozbudowane
i postrzegane pod kątem ogólnoludzkich
więzi i relacji zachodzących w społeczeństwie5. Z kolei w naukach politycznych organizacje społeczne ujmowane są w kontekście zajmowanego przezeń miejsca w strukturach państwowych oraz przez pryzmat
wzajemnych relacji zachodzących między
sektorami. Jak nie trudno się domyślić,
w znaczeniu ekonomicznym zagadnienia
związane
z
organizacjami
społecznymi
rozpatrywane są głównie na płaszczyźnie
źródeł ich finansowania oraz zarządzania
(organizacją i zasobami ludzkimi). Stąd też
coraz większym uznaniem cieszy się także
zagadnienie ekonomii społecznej.
S. Dubisz (red.), Uniwersalny słownik języka
polskiego PWN, t. II, Warszawa 2003, s. 1294.
4 B. Dunaj (red.), Słownik współczesnego języka
polskiego, Warszawa 1996, s. 692.
5 A. Gronkiewicz, Organizacja społeczna w ogólnym postępowaniu administracyjnym, Warszawa 2012, s. 26.
3
Strona 4
Analiza definicyjna
Przechodząc do analizy definicyjnej
„organizacji społecznych” zawartych w naukach prawnych należy na wstępie podkreślić,
że omawiany termin był i jest używany
w naszym ustawodawstwie w różnych
znaczeniach, co implikuje jego zrozumienie6.
Ten chaos definicyjny wywołuje sam
prawodawca, bowiem w różnych tekstach
aktów prawnych posługuje się np. pojęciem
„organizacja społeczna”, „organizacja pozarządowa7”, „partner społeczny8”, „instytucja
społeczna”9 czy „instytucja pozarządowa”10.
Świetnie oddają tę sytuację słowa E. Smoktunowicza, który stwierdził, że można mówić
o wielu stanowiskach ustawodawcy, tylu, ile
jest aktów normatywnych uwzględniających
pojęcie organizacji społecznej11.
Zatem
prezentacja
różnorodności
stosowanych pojęć w tym zakresie wymaga
szczegółowych rozważań, bowiem potrzeba
tego typu wykładni podyktowana jest właśnie brakiem ujednolicenia przez ustawodawcę prawnej definicji przedmiotowego
pojęcia, a tym samym dla zapewnienia jego
terminologicznej
transparentności
oraz
jednolitości.
Mówiąc o funkcjonowaniu organizacji pozarządowych należy wyjść od pojęcia
znacznie szerszego jakim jest trzeci sektor.
Termin ten jest tłumaczeniem z anielskiego
określenia Third Sector, który był używany
na świecie już w latach 70. Pojęcie „trzeciego
sektora” jest bardzo szerokie i wieloznaczne,
a w jego zakresie mieszczą się co najmniej
dwie odmienne koncepcje: amerykańska
(non-profit) oraz francuska (w Polsce określana mianem wspomnianej już ekonomi
W. Dawidowicz, Ogólne postępowanie administracyjne. Zarys systemu, Warszawa 1997 r.,
s. 42.
7 Patrz więcej s. 7
8 Patrz więcej s. 5, np. art. 2 pkt. 8 ustawy o
Narodowym Planie Rozwoju, art. 5 pkt. 7 ustawy
o zasadach prowadzenia polityki rozwoju.
9 Np. § 6 pkt 1 lit. j Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 2 listopada 2011 r. w sprawie określenia organu dowodzenia obroną powietrzną
oraz trybu postępowania przy stosowaniu środków obrony powietrznej w stosunku do obecnych statków powietrznych niestosujących się
do wezwań państwowego organu zarządzania
ruchem lotniczym (Dz. U. Nr 254, poz.1522).
10 Np. art. 63 Konstytucji RP, art. 31 k.p.a., art. 9,
33/1 p.p.s.a., art. 106 ustawy z dnia 23 lipca
2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. 2003, Nr 162, poz.1568 ze zm.),
art.3a pkt. 7 i art. 11 ust. 1 pkt. 12 ustawy z dnia
12 października 1990 r. o Straży Granicznej,
(t.j. Dz. U. 1990, Nr 72, poz. 462 ze zm.) Więcej,
patrz s. 6
11 E. Smoktunowicz, Ogólne problemy współdziałania terenowych organów władzy i administracji państwowej z organizacjami społecznymi,
PRN 1987, nr 70, s. 10.
6
społecznej). Choć zaletą pierwszej koncepcji
jest prostota oraz siła ram pojęciowych
opracowanych do opisu sytuacji w Stanach
Zjednoczonych, jednak to drugie stanowisko
spotkało się z jeszcze większym odzewem
w całej Europie i zostało przyjęte przez
instytucje Unii Europejskiej12.
Samo pojęcie „organizacji pozarządowej” jest również bezpośrednim tłumaczeniem
angielskiego
terminu
„non-
governmental organization” w skrócie NGO.
W krajach rozwiniętej demokracji organizacje pozarządowe mają tradycje wieloJ. Defourny, Od trzeciego sektora do przedsiębiorstwa społecznego [w:] Wygański J. (red.),
Przedsiębiorstwo społeczne, Warszawa 2008,
s. 67
12
Strona 5
wiekowe (np. w Stanach Zjednoczonych,
z administracją publiczną. Należy tu przede
Niemczech13 i Wielkiej Brytanii, w której już
wszystkim wymienić Traktat z Maastricht
w 1601 r. obowiązywały przepisy będące
z 1992 r.17 do którego została dołączona
próbą
Deklaracja
unormowania
działań
charytaty-
23
podkreślająca
znaczenie
wnych, podejmowanych dla zaspokojenia
stowarzyszeń i fundacji dobroczynnych –
potrzeb społecznych w różnych dziedzinach
definiując je jako instytucje odpowiedzialne
życia14). Pojecie NGO jest najszerszym
za zakłady i służby opieki społecznej. Zapis
określeniem odnoszącym się do podmiotów
ten został następnie rozwinięty w dołączonej
określanych
sektor
do Traktatu Amsterdamskiego18 Deklaracji
społeczny, organizacja non for profit, organi-
38, zgodnie z którą uznaje się istotny wkład
zacje dobrowolne (voluntary organizations),
pracy ochotniczej w rozwój solidarności
niekomercyjne, niezarobkowe, dobroczynne,
społecznej19.
jako:
trzeci
sektor,
organizacje obywatelskie (civil organiza-
Jak słusznie zauważa P. Kledzik,
tions) sektor pozarządowy, instytucja społe-
w kontekście używanych pojęcia przez
czna, partnerzy społeczni organizacje nie
prawodawcę, dostrzec można terminologi-
nastawione na zysk (non-profit organiza-
czny dualizm, bowiem najczęściej stosowane
tions),
są
czy
też
organizacje
niezależne
(independent organisations)15.
Zasadniczo
polskie
wyrażenia
„organizacji
społecznej”
i „organizacji pozarządowej”. Ustawodawca
unormowania
równolegle
posługuje
się
odmiennymi
zawarte w ustawie z dnia 24 kwietnia 2003
pojęciami, nie precyzując ich wzajemnych
r.,
publicznego
oddziaływań i zakresów znaczeniowych.
i o wolontariacie16 (zwana dalej u.d.p.w.)
Dalej autor konkluduje, że wspomniana
znajdują się poza unormowaniami prawa
dwoistość nie zachodzi przy tym równo-
wspólnotowego. Jednakże istnieją pewne
cześnie w ramach poszczególnych aktów
normy i standardy, które odnoszą się
stanowienia prawa20.
o
działalności
pożytku
do potencjału organizacji pozarządowych,
zwłaszcza
w
kontekście
współpracy
Na początku spróbujmy dokonać
analizy pojęcia o najszerszym znaczeniu,
czyli wspomnianej „organizacji społecznej”.
W niemieckim porządku prawnym ogólne
zapisy dotyczące prawa do stowarzyszania się
znajdują się w konstytucji i kodeksie cywilnym.
Natomiast samą działalność pożytku publicznego reguluje ordynacja podatkowa.
14 M. Arczewska, Nie tylko jedna ustawa. Prawo
o organizacjach pozarządowych, Warszawa
2005, s. 10.
15 P. Wilczyński, Encyklopedia Samorządu Terytorialnego dla każdego, część 1 Ustrój, [w:]
M. Stahl (red.), B. Jaworska-Dębska, Warszawa
2010, s.135.
16 Dz. U. z 2010 Nr 234, poz. 1536 ze zm.
13
Jak już zostało wcześniej wykazane termin
ten pojawia się wielokrotnie w polskim
Traktat o UE, Dz. U. 2004.90.864/30
Traktat z Amsterdamu, Dz. U. 2004.90.864/31
19 Cyt. za M. Arczewska, Nie tylko jedna ustawa.
Prawo o organizacjach pozarządowych, Warszawa 2005, s. 43-44
20 P. Kledzik, Działalność organizacji pozarządowych na rzecz realizacji..., s. 19.
17
18
Strona 6
ustawodawstwie21. Należy podkreślić, i zgo-
z 1952 r.24 (w jej treści nie zamieszczono
dzić się z tym stanowiskiem, iż na gruncie
legalnej definicji, podobnie jak ma to miejsce
polskiego prawa nadal aktualny pozostaje
w obecnej). W art. 72 Konstytucji PRL
pogląd, że termin ten zaliczyć można
(w wersji pierwotnej) oraz w art. 84
do tzw. grupy pojęć nieostrych, których
w wersji po ogłoszeniu tekstu jednolitego
sprecyzowanie spotyka się z trudnościami22.
z 1976 r. odniesiono się do kwestii
W związku z powyższym analizę
pojęciową
należy
w
kontekście
zadeklarowanego w ramach tychże jednostek
prawnego zawartego w tym względzie
redakcyjnych prawa zrzeszania się. Zawarte
w ustawie zasadniczej. Nie bez znaczenia dla
sformułowanie brzmiało, iż w celu rozwoju
praktyki jest fakt, iż Konstytucja RP z dnia
aktywności politycznej, społecznej, gospo-
2 kwietnia 1997 r.23 nie posługuje się
darczej i kulturalnej ludności pracującej
pojęciem „organizacji pozarządowej” a wła-
miast i wsi PRL zapewnia obywatelom
śnie
społecznej”.
prawo zrzeszania się. Z kolei w art. 84
W art. 63 Konstytucji RP z 1997 r. czytamy,
czytamy, że organizacje polityczne, związki
że każdy ma prawo składania petycji,
zawodowe, zrzeszenia pracujących chłopów,
wniosków i skarg w interesie publicznym,
zrzeszenia spółdzielcze, organizacje spół-
własnym lub innej osoby za jej zgodą
dzielcze, organizacje młodzieżowe, kobiece,
do organów władzy publicznej, a także
sportowe i obronne, stowarzyszenia kultu-
do
społecznych
ralne, techniczne i naukowe, jak również
w związku z wykonywanymi przez nie
inne organizacje społeczne – skupiają
zadaniami zleconymi z zakresu administracji
obywateli dla czynnego działu w życiu
publicznej. Z tak zredagowanego przepisu
politycznym,
można wysnuć wniosek, iż ustawodawca
i kulturalnym.
organizacji
„organizacji
i
instytucji
od
społecznych
stanu
pojęciem
rozpocząć
organizacji
społecznym,
gospodarczym
zawęża tu pojęcie organizacji społecznej
Jak widać regulacje konstytucyjne nie
tylko do tych, które realizują zadania zlecone
definiowały i nie definiują w pełni pojęcia
z zakresu administracji publicznej.
„organizacji
społecznej”.
Konieczne
jest
Jednak dla pełnej analizy pojęcia
zatem sięgnięcie po regulacje niższego
„organizacji społecznej” zacznijmy od sfor-
rzędu. W art. 5 § 2 pkt. 5 k.p.a., czytamy,
mułowania zawartego w Konstytucji PRL
że ilekroć w przepisach kodeksu jest mowa
o organizacjach społecznych, to rozumie się
przez to organizacje zawodowe, samorządowe,
Patrz s. 2
B. Jaworska-Dębska, Pozycja organizacji społecznych w kodeksie postępowania administracyjnego, PiP 1980, nr 11, s. 56.
23 Dz. U. z 1997 Nr 78, poz. 483 ze zm.
21
spółdzielcze
i
inne
organizacje
społeczne. Jak można dostrzec, budowa
22
Konstytucja PRL uchwalona przez Sejm Ustawodawczy w dniu 22 lipca 1952 r., Dz. U. 1952,
Nr 33, poz. 232, ze zm.
24
Strona 7
tegoż
przepisu
ogranicza
się
jedynie
oraz niezarobkowy charakter28. Z kolei
do wymieniania przykładowych kategorii
W.
podmiotów wypełniających, zdaniem usta-
postrzega jako wszelkie jednostki organiza-
wodawcy,
społe-
cyjne niestanowiące aparatu państwowego, a
cznych25. Z tak zredagowanego przepisu nie
więc takie, których powstanie i działalność
można jednak w sposób jednoznaczny
może być przypisana bezpośrednio nie
wywieść co należy rozumieć pod tym
państwu, lecz pewnej grupie społecznej29.
znamiona
organizacji
Dawidowicz „organizacje społeczne”
pojęciem. J. Zimmermann wskazuje, że nie
Jak zauważa P. Kledzik, pojęcie
ma legalnej i uniwersalnej definicji orga-
„organizacji pozarządowej” od ponad dekady
nizacji
pomocniczo
występuje w polskim języku publicznym,
można się posłużyć art. 5 § 2 pkt. 5 k.p.a.26
potocznym oraz legislacyjnym. Na przestrze-
Ciekawe stanowisko przedstawia J. Szrenia-
ni tego okresu utrwaliło się ono w świado-
wski,
organizacja
mości prawnej społeczeństwa, jak również
społeczna jest pojęciem wieloznacznym
osiągnęło status regulacji ustawowej30. Dalej
i sprecyzowanie choćby głównych jej cech
autor ten, podkreśla, że poza ustawodawcą,
przy
kryteriów,
próby ustalenia jego znaczenia podejmowane
ze względu na olbrzymią różnorodność
były także przez przedstawicieli doktryny
podmiotów mogących zmieścić się w ogólnie
prawniczej, reprezentantów innych dziedzin
akceptowanej definicji, nie jest sprawą
nauki oraz osoby zaangażowane w działa-
łatwą27.
lność
społecznych,
który
twierdzi,
zastosowaniu
B.
choć
że
różnych
Jaworska-Dębowska
określa
wymogi podstawowe i pomocnicze, jakim
można
uznać
za
przejaw
Pojęcie „organizacja pozarządowa”
organizacje
jak już wielokrotnie podkreślano, pojawia się
społeczne. Do pierwszych zalicza: trwały cel
w polskim ustawodawstwie w licznych
o
obowiązek
aktach prawnych jednakże bez wyjaśniania
opierania działalności na podstawie prawnej,
jego znaczenia, a nawet bez odesłania tym
uznanie przez państwo podporządkowanie
zakresie do innych regulacji.
charakterze
je
stanowiących
aktywności obywatelskiej31.
powinny odpowiadać wszelkie jednostki,
aby
organizacji
społecznym,
normom organizacyjnym, obejmujące tylko
Zdaniem J. Blicharz, zgodnie z ustale-
członków organizacji. Do drugiej grupy
niami przyjętymi w art. 3 ust. 2 u.d.p.w.
wymogów autorka zalicza dobrowolność
na pojęcie organizacji pozarządowej składa
się szereg elementów natury prawnej –
P. Kledzik, Działalność organizacji pozarządowych na rzecz..., s. 58.
26 J. Zimmermann, Prawo administracyjne, Kraków 2006, s. 121.
27 J. Szreniawski [w:] J. Szreniawski (red.),
J. Stelmasiak, Prawo administracyjne ustrojowe.
Podmioty administracji publicznej, Bydgoszcz –
Lublin 2012, s. 232.
25
zarówno
cywilnej,
administracyjnej
jak
B. Jaworska-Dębska, Pozycja organizacji społecznych w kodeksie..., s. 57.
29 W. Dawidowicz, Ogólne postępowanie..., s. 63.
30 P. Kledzik, Działalność organizacji pozarządowych na rzecz...,s. 20.
31 Ibidem s. 21.
28
Strona 8
i finansowej. Zakres tych poszczególnych
definicja słownikowa, w której określono,
elementów, miejsce jakie zajmują w konstru-
że jako organizacje pozarządowe należy
kcji organizacji pozarządowych wiążą się
rozumieć stowarzyszenia, związki, izby oraz
z określoną koncepcją danych organizacji
organizacje pracodawców i pracobiorców
w systemie prawno-politycznym32. Autorka
w szczególności działające na rzecz osób
skonstruowała opisową definicję prawną
niepełnosprawnych, tworzone na podstawie
organizacji pozarządowej. Jej zdaniem „orga-
odrębnych przepisów (brzmienie do 11
nizacja pozarządowa” to forma samoorga-
marca 2010 r.). W obecnym brzemieniu
nizacji społecznej, autonomiczna względem
przywołanego
administracji
do
państwowej,
samorządna,
definicji
przepisu
w
organizacji
ustawodawca
jest nastawiona na zysk, lecz realizację celów
zawartych w art. 3 ust. 3 u.d.p.w. Innym
i pożytku publicznego33. Z kolei P. Wilczyński
aktem prawnym polskiego ustawodawstwa,
wskazuje, że szczególną uwagę należy
w
zwrócić na elementy definicji organizacji
„organizacja
pozarządowych tj. dobrowolność (tworzenia
z dnia 20 kwietnia 2004r. o promocji
i działania), niedochodowość, niezależność
zatrudnienia i instytucjach rynku pracy37.
którym
Na
nas
pozarządowej,
która w swojej działalności statutowej nie
od państwa i innych podmiotów władzy
odsyła
odniesieniu
posłużono
pozarządowa”
gruncie
do
się
jest
prawa
regulacji
pojęciem
ustawa
polskiego
publicznej, a także działanie na rzecz dobra
najważniejsze i najszersze zastosowanie
wspólnego34.
ma definicja zawarta w u.d.p.w. Treść art. 3
Aktem, w którym polski ustawo-
ust. 2 tejże ustawy definiuje „organizacje
dawca po raz pierwszy posłużył się sfor-
pozarządowe” jako niebędące jednostkami
mułowaniem
pozarządowej”
sektora finansów publicznych, w rozu-
z jednoczesnym jej zdefiniowaniem była
mieniu ustawy o finansach publicznych,
ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o reha-
niedziałające w celu osiągnięcia zysku, osoby
bilitacji zawodowej i społecznej oraz zatru-
prawne
dnianiu osób niepełnosprawnych35. W art. 2
nieposiadające osobowości prawnej, którym
pkt. 336 tejże ustawy została zawarta
odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną,
„organizacji
lub
jednostki
organizacyjne
w tym fundacje i stowarzyszenia z zastrzeCyt. za P. Kledzik, Działalność organizacji
pozarządowych na rzecz...,s. 37.
33 J. Blicharz, Udział polskich organizacji pozarządowych w wykonywaniu zadań administracji
publicznej, Wrocław 2005, s. 82.
34 P. Wilczyński [w:] Encyklopedia Samorządu...,
s.135.
35 Dz. U 1997, Nr 123, poz. 776 ze zm.
36 Art. 2 pkt 3 został zmieniony na podstawie art.
7 ustawy z dnia 22 stycznia 2010 r. o zmianie
ustawy o działalności pożytku publicznego
32
żeniem ust. 4. Oznacza to, że w zakres
definicji organizacji pozarządowej wchodzą
i o wolontariacie oraz niektórych innych ustaw,
Dz. U. 2010, Nr 28, poz. 146.
37 Dz. U. 2013.674. j.t.
Strona 9
trzy przesłanki38. Po pierwsze nienależenie
związkowe reprezentatywne w rozumieniu
do sektora finansów publicznych, po drugie
ustawy z dnia 6 lipca 2001 r. o Trójstronnej
niedziałanie
Komisji do Spraw Społeczno-Gospodarczych
w
celu
osiągnięcia
zysku,
po trzecie posiadanie zdolności prawnej39.
Innym pojęciem używanym zarówno
i wojewódzkich komisjach dialogu społecznego43, samorządy zawodowe, izby gospo-
potocznie jak i w legislacji jest określenie
darcze,
„partnerzy społeczni”. Próbę zdefiniowania
jednostki naukowe w rozumieniu art. 2 pkt
tego pojęcia podjął ustawodawca m.in. w art.
9 ustawy z dnia 30 kwietnia 2010 r.
2 pkt 8 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r.
o zasadach finansowania nauki a także Rada
o Narodowym Planie Rozwoju40. W zawartej
Działalności Pożytku Publicznego.
ustawowej definicji słownikowej wyjaśniono,
iż
przez
użyte
w
ustawie
określenie
organizacje
pozarządowe
oraz
Jak słusznie zauważa P. Kledzik,
że
zestawiając
powyższe
rozważania
„partnerzy społeczni i gospodarczy” należy
ze znaczeniem nadanym w powołanych
rozumieć – organizacje przedsiębiorców
wyżej aktach wyrażeniu „partnerzy społe-
i pracodawców, związki zawodowe, samorzą-
czni i gospodarczy”, wskazać należy, że wszy-
dy zawodowe, organizacje pozarządowe oraz
stkie wyliczone w jego zakresie podmioty
jednostki naukowe w rozumieniu art. 2 pkt
pozostają w zgodności z pojęciem organi-
9 ustawy o zasadach finansowania nauki41,
zacji pozarządowej44.
których działalność obejmuje zagadnienia
Jeszcze innym pojęciem jakim posłu-
związane z Narodowym Planem Rozwoju
guje się ustawodawca jest zwrot „instytucja
oraz programami operacyjnymi i strategią
społeczna”.
wykorzystania Funduszu Spójności. Warto
polskiego
termin
w tym miejscu przytoczyć również definicję
rozumieć
można
zawartą w art. 5 pkt. 7 ustawy z dnia
samodzielnie przez daną społeczność – bez
6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia
udziału państwa – organizację, działającą
polityki rozwoju42, gdzie czytamy, iż poprzez
na podstawie zespołu norm prawnych
użyte w tym akcie określenie „partnerzy
lub obyczajowych dotyczących funkcjonowa-
społeczni i gospodarczy” rozumieć należy –
nia jakieś dziedziny życia45. W tym znaczeniu
organizacje
można wywieść, iż wyrażenie „instytucja
pracodawców
i
organizacje
Na
gruncie
reguł
„instytucja
jako
języka
społeczna”
zorganizowaną
społeczna” jest swoistego rodzaju organizaM. Żołędowska, Ustawa o działalności pożytku
publicznego i o wolontariacie. Praktyczny
komentarz, Warszawa 2011, s. 10-11.
39 Zdolność prawna to zdolność stawania się
podmiotem stosunków prawnych. Musi ona
wyraźnie wynikać z ustaw regulujących funkcjonowanie danej jednostki organizacyjnej.
40 Dz. U. z 2004 r., Nr 116, poz. 1206 ze zm.
41 Dz. U. 2010, Nr 96, poz. 615 ze zm.
42 Dz. U.2006, Nr 227, poz. 1658 ze zm.
38
cją społeczną, a nie odmiennym podmiotem.
Jak dalej zauważa autor na bazie obowiązujących norm prawnych, trudno także
Dz. U. 2001, Nr 100, poz. 1080, ze zm.
P. Kledzik, Działalność organizacji pozarządowych na rzecz..., s. 70.
45 Ibidem s. 68.
43
44
Strona 10
za właściwy uznać taki pogląd, że orga-
Część
nizacje i instytucje społeczne odpowiadają
że pojęcia „organizacja społeczna” i „organi-
zakresem podmiotowym i przedmiotowym
zacja
pojęciu organizacji pozarządowej46. Zatem
synonimicznie49. Z kolei odmienne stanowi-
nasuwa się wniosek, iż doktrynalne oraz
sko zajmuje A. Guziejewska twierdząc,
leksykalne określenia terminu „organizacja
że
pozarządowa” oraz tematyczne i znacze-
odrębne50. Co ciekawe, w polskim systemie
niowo zbliżone do nich terminy prawne nie
prawnym brak jest również przepisów,
pozostają wobec sformułowanej w treści
które
art. 3 ust. 2 u.d.p.w. definicji w stosunku
pomiędzy omawianymi pojęciami. Ponadto
równorzędności. W następstwie zaznaczo-
należy
nego braku terminologicznej jednolitości
tożsamości pojęcia te częstokroć mają różny
mówić można o zjawisku, być może nie
zakres, co wyklucza ich dowolne synoni-
zawsze
uświadamianej
miczne stosowanie, a zwłaszcza stawianie
pojęciowej i jurydycznej dysharmonii47.
znaku równowartość wobec pojęcia „organi-
P. Wilczyński wskazuje, że pojęcia organi-
zacji pozarządowej”51. To wszystko powodu-
zacji pozarządowej nie należy utożsamiać
je,
z pojęciem organizacji społecznej, chociażby
wej” jest także utożsamiane i używane
ze względu na to, iż dla tej ostatniej
w prawodawstwie z pojęciami bliskozna-
elementem konstytutywnym zawsze jest
cznymi, które w dodatku również nie
jednostka48.
są przez ustawodawcę precyzyjnie okre-
dostrzegalnej
i
Podsumowanie
Polski ustawodawca jak dotąd nie
przedstawicieli
pozarządowa”
terminy
że
te
pojęcie
należy
należy
określałby
pamiętać,
doktryny
uważa,
traktować
traktować
wzajemne
że
pomimo
„organizacji
jako
stosunki
pozornej
pozarządo-
ślone. W konsekwencji może to wprowadzać
w błąd podczas dokonywania wykładni,
a nawet do niewłaściwej interpretacji przy
poczynił kroków, w celu ujednolicenia
stosowaniu
prawa.
Konkludując
należy
prawnej definicji pojęcia „organizacji poza-
pozytywnie ocenić dokonywane nowelizacje
rządowej”, przy jednoczesnym posługiwaniu
poszczególnych aktów prawnych (zwłaszcza
się tym pojęciem w różnych tekstach aktów
u.d.p.w.), aczkolwiek są one jeszcze niewy-
prawnych, a nawet z paralelnym odmiennym
starczające, aby wyeliminować istniejący
ich zastosowaniem. Taka sytuacja budzi
chaos definicyjny.
także spory doktrynalne, bowiem na tym tle
wykształciły się dwa odmienne stanowiska.
P. Kledzik, Działalność organizacji pozarządowych na rzecz..., s. 68
47 Ibidem s. 70-71
48 P. Wilczyński [w:] Encyklopedia Samorządu
Terytorialnego..., s.135.
46
A. Skoczylas, M. Sfora, Organizacje społeczne
(pozarządowe) w postępowaniu administracyjnym i sądowoadministracyjnym, ADTP 2006,
nr 3, s. 13.
50 A. Guziejewska, Trzeci sektor – kilka wątpliwości terminologicznych, PPP 2007, nr 7-8, s. 21
51 P. Kledzik, Działalność organizacji pozarządowych..., s. 20
49
Strona 11
Abstrakt
The author has to attempt to sort out
Autorka
podjęła
próbę
terminologicznego uporządkowania pojęcia
organizacji
pozarządowej
bliskoznacznych
używanych
oraz
pojęć
w
języku
potocznym oraz w polskim prawodawstwie
często jako synonimicznych. Szczegółowej
analizie
została
definicyjna
poddana
oraz
typologia
problematyka
organizacji
pozarządowych na gruncie polskiego prawa.
W tym zakresie komparacji zostały poddane
różne znaczenia pojęciowe, np. organizacji
pozarządowej
i
organizacji
społecznej.
W skutek czego wykazano, że ustawowe
regulacje
społecznej
definicji,
jak
też
zarówno
organizacji
pozarządowej,
nie
przedstawiają tożsamego znaczenia obu
pojęć.
NGO’s
(Non-governmental
organization)
terminology and it’s synonyms, often used as
equivocal in colloquial language and polish
legislation. The article contains the analysis
of the definition and typology of NGO’s under
Polish law. A different meaning of nongovermental and social organization has
been compared. Results of the analysis
shows that these terms do not have the same
meaning.
Ewa Kotecka, doktorantka w Zakładzie
Prawa Samorządu Terytorialnego WPiA
Uniwersytetu
Łódzkiego.
Radna
Rady
Miejskiej i specjalistka od prawa organizacji
społecznych. Na co dzień zajmuje się tematyką współpracy samorządu terytorialnego
z organizacjami pożytku publicznego.
Strona 12
Definicja przemocy w rodzinie na gruncie ustawy o przeciwdziałaniu
przemocy w rodzinie
Anna Szałkiewicz
Rozpatrywanie zjawiska przemocy
w rodzinie nie byłoby możliwe bez dogłę-
i krzywdy moralne u osób dotkniętych
przemocą.
bnej analizy pojęcia przemocy w rodzinie.
Definicja legalna terminu „przemoc
Pojęcie przemocy w rodzinie, wyrażone
w rodzinie” została wprowadzona do krajo-
w ustawowej definicji, należy postrzegać
wego porządku prawnego po raz pierwszy
jako zasadnicze podłoże rozważań nad
na mocy art. 2 pkt w u.p.p.r.2. Nie oznacza
znaczeniem całej ustawy i charakterem
to, że zjawisko przemocy w rodzinie było
działań podejmowanych na rzecz przeciw-
w ustawodawstwie polskim w ogóle niedo-
działania przemocy. Sposób w jakim defi-
strzegane. Jak trafnie wskazuje M. Płatek
niujemy przemoc w rodzinie, to co uznaje-
problem przemocy w rodzinie jest expressis
my za przedmiot ochrony - prawa jednostki
verbis uregulowany w przepisach polskiego
czy dobro rodziny ma bowiem wpływ
kodeksu karnego z 1997 r. w art. 207, który
na kształt prawno-instytucjonalnych ram
określa przestępstwo znęcania się fizyczne-
służących
go lub psychicznego nad osoba najbliższą
przeciwdziałaniu
przemocy
w rodzinie.
lub inną osobą pozostającą w stałym
Zgodnie z definicją zawartą w art. 2
lub przemijającym stosunku zależności3.
pkt 2 ustawy o przeciwdziałaniu przemocy
Podobne stanowisko prezentuje W. Filipko-
w rodzinie1 za przemoc w rodzinie uznaje
wski, który utożsamia przemoc w rodzinie
się jednorazowe lub
powtarzające się
z przestępstwem znęcania się, wskazując
umyślne działanie lub zaniechanie naru-
jednocześnie, że art. 207 k.k. nie jest
szające prawa lub dobra osobiste osób
najbliższych lub osób wspólnie zamieszkujących lub gospodarujących, w szczególności narażające te osoby na niebezpieczeństwo utraty życia lub zdrowia, naruszające ich godność, nietykalność cielesną,
wolność, w tym seksualną, powodujące
szkody na ich zdrowiu fizycznym lub
psychicznym, a także wywołujące cierpienia
Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie, Dz. U. z 2005
r. Nr 180, poz. 1439 z późn. zm.
1
Warto wspomnieć, że projektodawcy konstruując definicję pojęcia przemocy w rodzinie
wzorowali się na definicji przyjętej w Polskiej
deklaracji w sprawie przeciwdziałania przemocy
wobec kobiet, zgodnie z którą przemoc
w rodzinie to każde działanie lub zaniechanie
podjęte w ramach rodziny przez jednego z jej
członków przeciwko pozostałym z wykorzystaniem istniejącej lub stworzonej przez okoliczności przewagi sił lub władzy, która godzin
w ich prawa i dobra osobiste, a w szczególności
w życie, zdrowie (fizyczne lub psychiczne)
powodujące szkodę lub cierpienia.
3 M. Płatek, Prawnoporównawcze aspekty projektu ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie, Studia Iuridica 2005 r., nr XLIV, s. 308.
2
Strona 13
jedynym
przepisem
chroniącym
prawa
i dobra osobiste ofiar przemocy4.
na stanowisku, że treść pojęcia „przemocy
w rodzinie” nie powinna być interpreto-
Należy zwrócić uwagę, że przepis
wana w całkowitym oderwaniu od art. 207
art. 207 k.k. został umiejscowiony w roz-
k.k., w którym ustawodawca spenalizował
dziale XXVI kodeksu karnego, zatytuło-
przestępstwo znęcania się nad członkami
wanym „Przestępstwa przeciwko rodzinie i
rodziny, osobami zależnymi oraz mało-
opiece”. Umiejscowienie wyżej wymienio-
letnimi i osobami nieporadnym.
nego przepisu w tym, a nie innym rozdziale
Znaczenie
terminu
„przemoc
oraz określenie ograniczonego kręgu osób,
w rodzinie” w prawie polskim kształtuje się
w stosunku do których sprawca może
poprzez wskazanie istotnych elementów,
dopuścić się przestępstwa znęcania się
które stanowią wyznacznik zachowania
oznacza, że przepis ten nie ma charakteru
składającego się na przemoc w rodzinie,
uniwersalnego, gdyż nie chroni przed tym
jednoznacznie przesądzając o jej charakte-
nagannym zachowaniem pozostałych osób,
rze. Przemocą w rodzinie jest „jednorazowe
które mogą stać się ofiarą przestępstwa
lub powtarzające się umyślne działanie lub
znęcania się5.
zaniechanie”. Cytowana część art. 2 pkt 2
Ustawodawca,
w
uzasadnieniu
u.p.p.r pozwala po pierwsze zauważyć,
do projektu ustawy o przeciwdziałaniu
że nie wyklucza się możliwości uznania
przemocy w rodzinie, za podstawowe
za
założenie, na jakim opiera się projekt, uznał
Po drugie, przemoc może przybrać formę
że przemoc w rodzinie jest przestępstwem6.
zarówno działania, t.j. dokonania pewnej
Przyjmując założenie spójności obowiązują-
czynności, jak i zaniechania, tj. powstrzy-
cego w państwie porządku prawnego,
mania
należałoby więc w ustawie o przeciwdzia-
czynności. Po trzecie, decydujące znaczenie
łaniu przemocy w rodzinie konsekwentnie
odgrywa również umyślność zachowania7.
stosować terminologię kodeksu karnego.
przemoc
się
Z
pojedynczego
od
dokonania
przedstawioną
zachowania.
określonej
interpretacją
Skoro jednak ustawodawca tego nie uczynił
koresponduje wykładnia art. 207 k.k., przy
i wprowadził definicję „przemocy w rodzi-
czym rozważania na ten temat należy
nie” należy uznać, że zrobił to w sposób
poprzedzić
celowy i racjonalny. Niemniej jednak, stoję
pojęcie znęcania się nie zostało w ustawie
słowem
wyjaśnienia.
Samo
karnej zdefiniowane, jednak jak wskazywał
W. Filipkowski, Przemoc w rodzinie, Jurysta
2005, nr 4, s. 21.
5 V. Konarska – Wrzostek [w:] J. Warylewski,
Przestępstwa przeciwko dobrom indywidualnym,
Warszawa 2012, s. 910.
6 Projekt ustawy o przeciwdziałaniu przemocy
w rodzinie, Druk nr 3639 z dn. 28 grudnia 2004
r., http://orka.sejm.gov.pl.
4
L. Peiper, na gruncie aktualnej do dziś
wykładni art. 264 Kodeksu karnego z 1932
S. Spurek, Przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie. Komentarz, Warszawa 2012, s. 84.
7
Strona 14
r.8, jest ono dostatecznie wyraźne i obsze-
rym sprawca dąży do osiągnięcia celu pod
rne, aby objąć trudne do wyliczenia i kazui-
wpływem
styczne przypadki złego traktowania9.
Zamiar
W orzecznictwie strona przedmio-
zaistniałych
ewentualny
że sprawca
nie
okoliczności12.
polega
chce
na
tym,
popełnić
czynu
towa przestępstwa znęcania się została
zabronionego, ale przewidując możliwość
określona jako działanie lub zaniechanie
jego popełnienia się na to godzi13.
polegające na umyślnym zadawaniu bólu
W doktrynie prawa karnego brak
fizycznego lub dotkliwych cierpień moral-
jest zgodności poglądów, co do kwestii
nych, powtarzających się albo jednorazo-
zamiaru, z jakim sprawca może dopuścić się
wych, lecz intensywnych i rozciągniętych
przestępstwa
w czasie10. Przestępstwo znęcania się może
autorzy podkreślają, że znęcać się można
być więc popełnione wyłącznie z winy
tylko w zamiarze bezpośrednim, gdyż
umyślnej11. Zgodnie z art. 9 k.k. czyn
intencjonalność
znamienia
zabroniony popełniony jest umyślnie, jeżeli
charakteryzuje
szczególne
sprawca ma zamiar jego popełnienia, to jest
psychiczne
chce
przewidując
ofierze14. Inni zaś uznają twierdzenie,
możliwość jego popełnienia, się na to godzi.
iż znęcać się można zarówno w zamiarze
Zamiar popełnienia czynu zabronionego
bezpośrednim, jak i w zamiarze ewentu-
może wystąpić w dwóch formach – zamiaru
alnym15. Także dotychczasowa linia orze-
bezpośredniego (dolus directi) i zamiaru
cznicza w tym zakresie nie jest jednolita.
ewentualnego (dolus eventualis).
Sąd
go
popełnić
albo
znęcania
sprawcy
Najwyższy,
w
się.
Niektórzy
„znęca
się”
nastawienie
zadania
cierpień
większości
swoich
Zamiar bezpośredni polega na tym,
dawniejszych orzeczeń, prezentował drugie
że sprawca jest nastawiony na realizację
stanowisko, wskazując iż w przypadku
czynu zabronionego. Zamiar bezpośredni
przestępstwa znęcania się popełnionego
może przybrać formę zamiaru przemyśla-
z zamiarem ewentualnym niezbędne jest
nego
ustalenie
(dolus
directus
praemeditatius),
na
podstawie
konkretnych
w którym sprawca wykazuje determinację
okoliczności, że sprawca dążąc bezpośre-
w dążeniu do osiągnięcia celu lub zamiaru
dnio do innego celu, jednocześnie godził się
nagłego (dolus directus repentitus), w któ-
na wyrządzenie pokrzywdzonemu dotkli-
Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej
z dn. 11 lipca 1932 r. – Kodeks karny, Dz. U. 1932,
Nr 60, poz. 571.
9 L. Peiper, Komentarz do kodeksu karnego,
Kraków 1936, s. 497-498 cyt. za: M. Jachimowicz,
Przestępstwo znęcania się (art. 207 k.k.), Jurysta
2009 r., nr 3-4, s. 28.
10 Wyrok Sądu Najwyższego z 8 lutego 1982
r., sygn. akt II K 5/82, SNPG 1982, nr 8, poz. 114.
11 M. Jachimowicz, Przestępstwo znęcania się
(art. 207 k.k.), Jurysta 2009, nr 3-4, s. 28.
8
T. Bojarski (red.), Kodeks karny. Komentarz,
13 A. Marek, Prawo karne, Warszawa 2005,
s. 139.
14 Zob. R. Drozd, Przestępstwo znęcania się jako
problem nauk penalnych, Przegląd Prawa i Administracji 2009, nr 81, s. 181.
15 Zob. V. Konarska – Wrzosek [w:] J. Warylewski,
12
Strona 15
wych przykrości i cierpień16. Obecnie, coraz
autora, działanie to musi mieć określoną
częściej w orzecznictwie wyrażany jest
intensywność Problemem jest natomiast
pierwszy
określenie stopnia tej intensywności21. O ile
pogląd,
przestępstwo
zgodnie
znęcania
z
się
którym
może
być
w
przypadku
znęcania
się
fizycznie
popełnione wyłącznie z zamiarem bezpo-
w doktrynie panuje zgoda, iż musi wystąpić
średnim17. Zdaniem V. Konarskiej – Wrzosek
co
stanowisko to jest nietrafne, gdyż zawęża
cielesnej osoby22, o tyle w przypadku
zakres ochrony przed złym traktowaniem18.
znęcania
Typ
przestępstwa
znęcania
się
należy do kategorii przestępstw wieloczynowych,
co
oznacza,
że
najmniej
się
naruszenie
psychicznego
nietykalności
nad
ofiarą
działania sprawcy muszą mieć, zdaniem
Sądu Najwyższego, dotkliwy charakter23.
powtarzalność
Poczynione
powyżej
rozważania
zachowania (bądź jego odmian) stanowić
pozwalają na konstatację, iż na gruncie
będzie nie kilka, lecz jedno przestępstwo.
analizy znaczeniowej pojęcia przemocy
Charakterystyczna dla tego typu przestę-
w rodzinie oraz pojęcia znęcania się
pstw jest pewna systematyczność czynności,
występuje dość wyraźne podobieństwo.
powtarzających się w określonym prze-
Zdawałoby się, że pojęcia te są wręcz
dziale czasowym19. Sąd Najwyższy słusznie
tożsame.
przyjął, że wyjątkowo istotę przestępstwa
drugiej części definicji przemocy w rodzinie,
wypełni także jednorazowe zdarzenie, ale
można dostrzec odmienność rozumienia
odznaczające
tych dwóch terminów.
się
dużą
intensywnością
Jednakowoż,
przyglądając
się
w zadawaniu dolegliwości fizycznych bądź
Zgodnie z brzmieniem art. 2 pkt 2
psychicznych20. W rozważaniach na temat
u.p.p.r. przemocą w rodzinie jest „działanie
pojęcia przemocy, J. Wawrowski wskazał
lub zaniechanie naruszające prawa lub
na bardzo istotna kwestię, jaką jest stopień
dobra osobiste osób wymienionych w pkt 1
intensywności działania kwalifikowanego
(członków
jako
narażające te osoby na niebezpieczeństwo
przemoc.
Zdaniem
przywołanego
rodziny),
w
szczególności
utraty życia, zdrowia, naruszające ich
Wytyczne wymiaru sprawiedliwości i praktyki
sądowej w zakresie prawnokarnej ochrony rodziny z dnia 9 czerwca 1976 r., VI KZP 13/75
OSNKW 1976, nr 7-8, poz.86.
17 Wyrok Sądu Najwyższego z 11 lutego 2003
r., IV KKN 312/99.
18 V. Konarska – Wrzostek [w:] J. Warylewski,
19 A. Marek, Prawo karne, Warszawa 2005,
s. 213.
20 Wytyczne wymiaru sprawiedliwości i praktyki
sądowej w zakresie prawnokarnej ochrony
rodziny z dnia 9 czerwca 1976 r., VI KZP 13/75
OSNKW 1976, nr 7-8, poz.86.
16
godność, nietykalność osobistą, wolność,
w tym seksualną, powodujące szkody na ich
J. Wawrowski, Przemoc – zamach – przymus.
Groźba i gwałt na osobie, Jurysta 2006, nr 8, s. 3
i nast.
22 O. Górniok [w:] L. Kubicki, J. Waszczyński,
System Prawa Karnego, Wrocław 1989 r., s. 427,
podobnie A. Marek, Prawo karne, Warszawa
2005, s. 484.
OSNKW 1976, nr 7-8, poz.86.
21
Strona 16
zdrowi fizycznym lub psychicznym, a także
w prawie międzynarodowym i powstałym
wywołujące cierpienia i krzywdy moralne
na jego tle orzecznictwie”25.
u osób dotkniętych przemocą.”
Nieco inaczej zjawisko przemocy
Ustawa o przeciwdziałaniu przemo-
w rodzinie postrzegane jest na gruncie
cy w rodzinie już w preambule wskazuje,
nauki
że przemoc w rodzinie narusza podstawowe
wymiaru sprawiedliwości i praktyki sądo-
prawa i wolności człowieka. Przeciwdzia-
wej w zakresie prawnokarnej ochrony
łanie przemocy w rodzinie jest więc jednym
rodziny z dnia 9 czerwca 1976 r. Sąd Naj-
z
wyższy stanął na stanowisku, że „w syste-
elementów
ochrony
praw
i
dóbr
prawa
wytycznych
mie
Oznacza
są środkiem ostatecznym, ale niezbędnym
że
działania
rozpatrywane
są
na
sprawców
przepisy
karne
ustawy
do zabezpieczenia rodziny przed groźnymi
o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie
czynami godzącymi w jej dobro zarówno
głównie
praw
ze strony samych członków rodzin, jak
człowieka, a działania władzy publicznej nie
i ze strony innych osób”26. W prawie karnym
powinny
głównym
w
być
gruncie
prawnej
W
osobistych osób doznających przemocy.
to,
ochrony
karnego.
kontekście
łamania
skoncentrowane
jedynie
przedmiotem
ochrony
przy
na ochronie przed zdefiniowanymi aktami
przestępstwie z art. 207 k.k. jest więc
przemocy fizycznej i psychicznej, lecz
rodzina oraz jej prawidłowe funkcjonowa-
również dążyć do zapewnienia ofiarom
nie27. Ochrona życia i zdrowia człowieka,
prawa do autonomii i wolności24. Potrzeba
jego godności, nietykalności cielesnej oraz
ochrony życia, zdrowia oraz poszanowania
mienia stanowi w tym przypadku pośredni
godności
przedmiot ochrony28.
osobistej
została
w
ustawie
o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie
wysunięta na pierwszy plany, co spotkało
W zakresie określenia głównego
i
pośredniego
(ubocznego)
przedmiotu
się z uznaniem przedstawicieli doktryny.
Zdaniem
tej
E.
Zielińskiej
„uwzględnienie
«prawno-człowieczej»
perspektywy
w traktowaniu zjawiska przemocy w rodzinie i przypomnienie o obowiązkach władz
publicznych związanych z ochroną wolności
i praw osób pokrzywdzonych przemocą jest
zgodne z postrzeganiem tego problemu
B. Szymkiewicz, Zniewolenie i kontrola. Przemoc domowa jako łamanie praw człowieka,
Niebieska Linia 2009, nr 5, s. 15.
24
E. Zielińska, Opinia prawna dotycząca Sprawozdania Komisji Polityki Społecznej i Rodziny
(druk nr 2776) o rządowym projekcie zmiany
ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie
oraz niektórych innych ustaw (druk nr 1698)
oraz o poselskim projekcie ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie oraz o zmianie
niektórych innych ustaw (druk nr 1789) z dnia
15 marca 2010 r., http://orka.sejm.gov.pl.
OSNKW 1976, nr 7-8, poz.86.
27 W. Michalski, Ochrona rodziny w prawie
karnym (uwagi na tle wytycznych Sądu Najwyższego z 9 VI 1976), Państwo i Prawo 1977, nr 6,
s. 48.
28 M. Jakimowicz, Przestępstwo znęcania się (art.
207 KK), Jurysta 2009, nr 3-4, s. 27.
25
Strona 17
ochrony na tle art. 207 k.k. w doktrynie
członka rodziny32. Z kolej W. Świda za głó-
występuje rozbieżności poglądów. Wynika
wny przedmiot ochrony uważa należyte,
to przede wszystkim z faktu, iż w przypadku
wolne od znęcania się traktowanie ludzi
art. 207 k.k. zakres ochrony jest szerszy
w rodzinie, w stosunkach zależności, osób
niżby to wynikało z brzmienia tytułu
małoletnich lub bezradnych33. Wychodząc
rozdziału XXVI kodeksu karnego (Przestę-
od postulatu W. Świdy, J. Kalinowski uważa,
pstwa
opiece)29.
że „bezpośrednim (główny) przedmiotem
Znaczna część przedstawicieli doktryny
ochrony (...) jest należyte traktowanie takich
prawa karnego klasyfikuje dobro rodziny
kategorii osób, które ze względu na swoje
jako główny przedmiot ochrony, wskazując
właściwości przedmiotowe (związki rodzin-
życie, zdrowie, nietykalność cielesną jako
ne, stosunki zależności) lub podmioto-
uboczny przedmiot ochrony30. Jednakże,
we (małoletniość, bezradność) narażone
w nauce prawa karnego są również takie
są szczególnie na niewłaściwe zachowanie
poglądy, według których kwestia podziału
przybierające postać znęcania się ze strony
przedmiotu ochrony nie przedstawia się
innych ludzi.”.
przeciwko
rodzinie
i
w sposób homologiczny. Zdaniem M. Sie-
Za W. Świdą i I. Andrejewem należy
wierskiego, przedmiotem ochrony prawnej
przyjąć, iż wyróżnienie głównego i dodatko-
w art. 184 k.k. z 1969 r.31 jest zdrowie
wego przedmiotu ochrony, nie wpływa
i osobiste bezpieczeństwo członków rodziny
na wagę poszczególnych dóbr34. Tymcza-
sprawcy, osób pozostających w stosunku
sem, bardzo często już na etapie działania
zależności
ponadto
organów ścigania, a następnie w postępo-
małoletnich i osób bezradnych i dodaje,
waniu jurysdykcyjnym ma miejsce hierar-
że w szerszym znaczeniu przedmiotem
chizacja dóbr - prawa poszczególnych
ochrony
normalne
członków rodziny, które są w ramach tej
funkcjonowanie rodziny jako podstawowej
rodziny naruszane postrzegane są jako
komórki społecznej, narażonej na niebezpie-
drugorzędne w stosunku do praw rodziny
czeństwo wynikające z zachowania się
jako całości35. Ta tendencja do dbania
od
będzie
sprawcy,
również
a
M. Siewierski, [w:] J. Bafia, K. Miodulski, M. Sięwierski, Kodeks karny. Komentarz, Warszawa
1971 r., s. 422.
33 W. Świda, Prawo karne, Warszawa 1978 r.,
s. 545.
34 I Andrejew, Polskie prawo karne w zarysie,
Warszawa 1978 r., s. 172; W. Świda, Prawo karne,
Warszawa 1978, s. 433 [w:] J. Kalinowski,
Przestępstwo znęcania się (Art. 184 k.k.) –
przedmiot ochrony, Prawniczy, Ekonomiczny
i Socjologiczny 1985 r., z. 1, s.154.
35 M. Czarkowska, Przedmiot ochrony przestępstwa znęcania się w kontekście przemocy
wobec kobiet w rodzinie, Prokuratura i Prawo
32
J. Kalinowski, Przestępstwo znęcania się (art.
184 k.k.) – przedmiot ochrony, Ruch Prawniczy,
Ekonomiczny i Socjologiczny 1985 r., z. 1, s. 154.
30 Por. J. Śliwowski, Prawo karne, Warszawa 1979
r., s. 409; M. Szewczyk, [w:] A. Zoll (red.) Kodeks
karny. Komentarz, Część szczególna, Kraków
2006, s. 719-720; B. Kieres, Glosa do wyroku
Sądu Najwyższego z dnia 07.02.1972 r. (sygn. akt
II KR 302/71), Nowe Prawo 1973, nr 6, s. 975.
31 Ustawa z dnia 19 kwietnia 1969 r. – Kodeks
karny, Dz. U. z 1969 r., Nr 12, poz. 94 z późn.
zm.
29
Strona 18
o zachowanie trwałości rodziny stała się
z obiektywnego punktu widzenia zacho-
przedmiotem krytyki M. Czarkowskiej, która
wanie sprawcy nosi cechy znęcania się38.
zarzuca organom wymiaru sprawiedliwości
Skierowanie w ustawie o przeciw-
nadmierne sugerowanie się dobrem rodziny
działaniu przemocy w rodzinie uwagi osób
przy
spraw
tworzących prawo na ochronę praw i dóbr
o znęcanie się. W związku z wejściem
osobistych osób doświadczających przemo-
w życie ustawy o przeciwdziałaniu prze-
cy w rodzinie świadczyć może o nowym
mocy w rodzinie autorka postuluje, aby art.
spojrzeniu na przestępstwo znęcania się,
207 k.k. był interpretowany z uwzględnie-
jest
niem płaszczyzny praw człowieka i ich
świadomości zarówno w sferze legislacyjnej,
prawnej ochrony36.
jak i mentalnościowej39. Wyeksponowanie
ocenie
stanu
faktycznego
Nie bez znaczenia dla omawianego
również
wyrazem
zmiany
stanu
faktu, iż do przemocy w rodzinie dochodzi w
zagadnienia pozostaje również kwestia
przypadku
naruszenia
praw
lub
dóbr
określenia kryteriów, na podstawie których
osobistych członków rodziny lub osób
dokonywana będzie ocena, czy w konkret-
wspólnie zamieszkujących lub gospodarują-
nym przypadku doszło do przestępstwa
cych należy ocenić pozytywnie.
z art. 207 k.k. Kodeks karny nie wyjaśnia,
jakie konkretnie kryteria decydują o tym,
by dane działanie lub zaniechanie uznać
Abstrakt
za
Problematyka przemocy w rodzinie jest
znęcanie
fizyczne
lub
psychiczne.
Zarówno w doktrynie, jak i w orzecznictwie
zagadnieniem
uznaje się, że prawidłowa interpretacja
w różnych gałęziach prawa jest rozpatry-
znamienia „znęca się” następuje poprzez
wana w innym znaczeniu. Konsekwencją
odwołanie się do zobiektywizowanych ocen,
takiego stanu rzeczy jest występowanie
a
zróżnicowanych
nie
subiektywnych
odczuć
ofiary37.
wieloaspektowym,
definicji
tego
które
samego
Przyjęcie bądź odrzucenie tego znamienia
zjawiska, co prowadzi do terminologicznego
wymaga
chaosu. Jednocześnie funkcjonuje wiele
od
postępowanie
całokształtu
organu
ustalenia,
prowadzącego
na
okoliczności
podstawie
sprawy,
czy
definicji przemocy, łączonych z konkretną
osobą,
której
przemocy
2011 r., nr 10, s. 42.
36 M. Czarkowska, Przedmiot ochrony przestępstwa znęcania się w kontekście przemocy
wobec kobiet w rodzinie, Prokuratura i Prawo
2011 r., nr 10, s. 37-51.
37 Por. wyrok SN z dnia 6 sierpnia 1996 r., sygn.
akt WR 102/96, LEX 135637, A. Ratajczak,
Przestępstwa przeciwko rodzinie, opiece i młodzieży w systemie prawa karnego, Warszawa
1980, s. 133.
dotykają,
wobec
np.
kobiet,
definicje
przemocy
ze względu na płeć czy też przemocy wobec
dziecka. Celem niniejszego artykułu jest
M. Jachimowicz, Przestępstwo znęcania się
(art. 207 KK), Jurysta 2009, nr 3-4, s. 29.
39 M. Płatek, Prawnoporównawcze aspekty
projektu ustawy o przeciwdziałaniu przemocy
w rodzinie, Studia Iuridica 2005, nr XLIV, s. 312.
38
Strona 19
przybliżenie pojęcia przemocy w rodzinie
Mgr Anna Szałkiewicz jest doktorantką
w
w Katedrze Prawa i Administracji Uniwersy-
świetle
ustawy
o
przeciwdziałaniu
przemocy w rodzinie.
tetu Łódzkiego.
Strona 20
Formy prawne specjalnej i powszechnej ochrony przyrody
Karol Kasiński
Prawne formy ochrony przyrody
W. Radecki zaproponował sklasyfi-
są instytucją prawną służącą do realizacji
kowanie tych form w trzech grupach: for-
celów określonych w ustawie o ochronie
my ochrony obszarowej (parki narodowe
przyrody - wyróżnić można wśród nich
i rezerwaty, parki krajobrazowe i obszary
formy służące ochronie specjalnej oraz
chronionego
formy
Natura 2000), formy ochrony obiektowej
służące
Ochrona
ochronie
specjalna
powszechnej.
obejmuje
krajobrazu
oraz
Obszary
regulacje
(pomniki przyrody, stanowiska dokumenta-
dotyczące przede wszystkim wyróżnionych
cyjne, użytki ekologiczne, zespoły przyrodni-
ustawowo form ochrony in situ, służb
czo- krajobrazowe) oraz formy ochrony
i organów ochrony, zwalczania przestępstw
gatunkowej roślin, zwierząt i grzybów2.
i wykroczeń na obszarach chronionych
przyrody,
ochrony
a
ex
obejmuje
także
situ.
regulacje
Ochrona
powszechna
tworzone
są
w
drodze
aktów
normatywnych, które zapewniają poddanie
pod ochronę danego obszaru, wyznaczenie
zwierząt, roślin i grzybów, a także ich
podmiotów odpowiedzialnych za wykony-
siedlisk nie objętych formami ochrony
wanie ochrony oraz regulowanie spraw
specjalnej, regulacje dotyczące gospodaro-
związanych z prawem własności terenów
wania
objętych ochroną, ich zagospodarowaniem
zasobami
nieożywionej
dotyczące
wej
ochrony
i
regulacje
dotyczące
Formy ochrony specjalnej obszaro-
przyrody
oraz
ożywionej
ochrony
drzew,
krzewów i zieleni1.
Katalog
przestrzennym i udostępnianiem. Najwyższą
formą
jest
park
narodowy: obszar nie mniejszy niż 1000 ha,
został określony w art. 6 ust.1 ustawy
wyróżniający się szczególnymi wartościami
o ochronie przyrody i obejmuje dziesięć
przyrodniczymi, naukowymi, społecznymi,
form: 1) park narodowy; 2) rezerwaty
kulturowymi i edukacyjnymi, na których
przyrody; 3) park krajobrazowy; 4) obszary
ochronie podlega cała przyroda oraz walory
chronionego krajobrazu; 5) obszary Natura
krajobrazowe (art. 8 ust.1 ustawy o ochronie
2000; 6) pomniki przyrody; 7) stanowiska
przyrody). Utworzenie (a także likwidacja)
dokumentacyjne;
parku narodowego może nastąpić tylko
zespoły
8)
ochrony
obszarowej
specjalnej
9)
form
ochrony
użytki
ekologiczne;
przyrodniczo-krajobrazowe;
w
drodze
ustawy3.
Wykaz
parków
10) ochronę gatunkową roślin i zwierząt.
W. Radecki, Rozważania nad prawem ochrony
przyrody. Kierunki prawne ochrony przyrody,
„Przyroda Polska” nr 11/2004.
3 W. Radecki, Ustawa o ochronie przyrody.
Komentarz Warszawa 2012 s. 110.
2
D. Jakubowska, Ochrona i korzystanie z zasobów
biosfery, w: M. Górski, J.S. Kierzkowska (red.),
Prawo ochrony środowiska, Bydgoszcz 2006,
s.460-461.
1
Strona 21
narodowych stanowi załącznik do ustawy
Park narodowy jest państwowa osobą
o ochronie przyrody (art. 8a ust.2). Określe-
prawną w rozumieniu ustawy z dnia 27
nie i zmiana granic parku narodowego
sierpnia 2009 r. o finansach publicznych6.
następuje w drodze rozporządzenia Rady
Ministrów,
uzgodnieniu
obejmującymi zachowane w stanie natural-
z właściwymi miejscowo organami uchwało-
nym lub mało zmienionym ekosystemy,
dawczymi jednostek samorządu terytorial-
ostoje i siedliska przyrodnicze, siedliska
nego, na których obszarze działania planuje
roślin, zwierząt i grzybów oraz twory
się powyższe zmiany oraz po zaopiniowaniu,
i
w terminie 30 dni od dnia przedłożenia tych
wyróżniające się szczególnymi wartościami
zmian przez zainteresowane organizacje
przyrodniczymi, naukowymi, kulturowymi
pozarządowe.
lub
narodowego
wydanego
Celem
jest
po
Rezerwaty przyrody są obszarami
utworzenia
kompleksowa
parku
składniki
przyrody
walorami
nieożywionej,
krajobrazowymi.
Uznanie
(bierna
za rezerwat przyrody następuje w drodze
i czynna) ochrona całej przyrody, zacho-
aktu prawa miejscowego w formie zarzą-
wanie różnorodności biologicznej, zasobów,
dzenia
tworów i składników przyrody nieożywionej
środowiska.
i walorów krajobrazowych, przywrócenie
narodowego rezerwat ma szczególny cel
właściwego stanu zasobów i składników
ochrony, jakim jest jeden z elementów
przyrody oraz odtworzenie zniekształconych
przyrody wskazanych w ustawie. W związku
siedlisk
roślin,
z tym wyróżnia się rodzaje, typy i podtypy
siedlisk zwierząt lub siedlisk grzybów
rezerwatów7. W rezerwatach stosowana
(art.8 ust.2 ustawy o ochronie przyrody).
może
Za podstawową funkcję parku narodowego
(wykluczająca wszelką bezpośrednią i trwałą
należy uznać funkcję ochronną (zachowaw-
ingerencję człowieka w stan ekosystemów)
czą), uzupełniający charakter mają funkcje
jak i ochrona czynna, dopuszczająca stoso-
pozaochronne (użytkowe) tego podmiotu:
wanie
naukowe, edukacyjne i turystyczne4. Parki
zabiegów w celu przywrócenia naturalnego
narodowe mogą wykonywać działalność
stanu ekosystemów i składników przyrody
gospodarczą
określonych
lub zachowanie siedlisk przyrodniczych.
w ustawie z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie
W art. 15 ustawy o ochronie przyrody
przyrodniczych,
na
siedlisk
zasadach
regionalnego
być
W
dyrektora
odróżnieniu
zarówno
określonych
ochrony
od
ochrona
potrzebami
parku
ścisła
ochrony
działalności gospodarczej5, z ograniczeniami
wynikającymi z ustawy o ochronie przyrody.
Art.9 pkt.14, Dz. U. Nr 157 poz.1240 ze zm.
W myśl art 14 ustawy o ochronie przyrody,
Minister właściwy do spraw środowiska określa
rodzaje, typy i podtypy rezerwatów w drodze
rozporządzenia. Regionalny dyrektor ochrony
środowiska w wydanym zarządzeniu o uznaniu
za rezerwat przyrody określa m.in. jego rodzaj,
typ i podtyp.
6
7
D. Jakubowska, Ochrona i korzystanie z zasobów
biosfery, w: M. Górski, J.S. Kierzkowska (red.),
Prawo ochrony środowiska, Bydgoszcz 2006,
s. 476.
5 Dz. U. Z 2010 r. Nr 220 poz.1447 ze zm.
4
Strona 22
określone zostały bezwzględne i względne
mające znaczenie dla Wspólnoty Europej-
zakazy oraz ograniczenia obowiązujące
skiej (art. 25 ustawy o ochronie przyrody).
zarówno na obszarze parku narodowego jak
Typy siedlisk przyrodniczych oraz gatunki
i rezerwatu przyrody oraz odstępstwa
roślin i zwierząt, ze wskazaniem typów
od nich, m. in. udzielane na zasadzie
siedlisk i gatunków o znaczeniu prioryteto-
zezwolenia przez Ministra Środowiska8.
wym, wymagające ochrony w omawianej
Kolejne
ochrony
formie określa w drodze rozporządzenia
obszarowej: park krajobrazowy i obszar
minister właściwy do spraw środowiska.
chronionego krajobrazu tworzone są w dro-
Organ ten opracowuje również, po zasię-
dze uchwały sejmiku województwa, której
gnięciu opinii właściwych miejscowo rad
projekt wymaga uzgodnienia z właściwą
gmin projekt listy obszarów Natura 2000,
miejscowo radą gminy. Park krajobrazowy
zgodnie z przepisami prawa Unii Europej-
obejmuje obszar chroniony ze względu
skiej. Po uzyskaniu zgody Rady Ministrów
na
historyczne
przekazuje ten projekt Komisji Europejskiej,
i kulturowe oraz walory krajobrazowe w celu
wraz z szacunkiem dotyczącym współfinan-
zachowania, popularyzacji tych wartości
sowania
w warunkach zrównoważonego rozwoju
wyznaczonych ze względu na typy siedlisk
(art.16 ust.1 ustawy o ochronie przyrody).
przyrodniczych
Obszar chronionego krajobrazu obejmuje
i zwierząt o znaczeniu priorytetowym
tereny chronione ze względu na wyróżnia-
(art 25-27 ustawy o ochronie przyrody).
jący
wartości
się
dwie
formy
przyrodnicze,
krajobraz
o
przez
UE
oraz
ochrony
obszarów
gatunki
roślin
zróżnicowanych
Wyznaczenie obszaru Natura 2000
ekosystemach, wartościowe za względu
następuje w drodze rozporządzenia ministra
na możliwość zaspokajania potrzeb związa-
właściwego do spraw środowiska, wydanego
nych z turystyką i wypoczynkiem lub
w porozumieniu z ministrem właściwym
pełnioną funkcją korytarzy ekologicznych
do spraw rolnictwa, ministrem właściwym
(art. 23 ust.1 ustawy o ochronie przyrody).
do
Przepisy ustawy określają zakazy, które
właściwym do spraw gospodarki wodnej
mogą być wprowadzone w parku krajobra-
(art. 28 ust. 1 ustawy o ochronie przyrody).
zowym i na obszarze chronionego krajo-
Ponadto w drodze rozporządzenia ministra
brazu (art. 17 i 24 ustawy o ochronie przyro-
właściwego do spraw środowiska samo-
dy).
dzielnie wyznaczane są obszary specjalnej
Obszary Natura 2000 tworzą sieć
spraw
rozwoju
wsi
i
ministrem
ochrony ptaków (jedynie z obowiązkiem
obszarów specjalnej ochrony ptaków i spe-
notyfikacji
cjalne obszary ochrony siedlisk oraz obszary
w uzgodnieniu z Komisją Europejską –
W. Radecki, Rozważania nad prawem ochrony
przyrody. Parki narodowe.” Przyroda Polska” Nr
1/2005
8
Komisji
Europejskiej),
zaś
obszary specjalnej ochrony siedlisk (art. 28
ust.2 i 3 ustawy o ochronie przyrody).
Strona 23
Formy specjalnej ochrony obiekto-
szczątków roślin lub zwierząt (art. 41
wej polegają na objęciu ochroną pojedyn-
ustawy o ochronie przyrody). Użytkami
czych obiektów przyrodniczych lub ich
ekologicznymi są zasługujące na ochronę
niewielkich grup łącznie z terenem na któ-
pozostałości ekosystemów mających zna-
rym występują. Wśród form specjalnej
czenie
ochrony
można
biologicznej – naturalne zbiorniki wodne,
pomniki przyrody, stanowiska dokumen-
śródpolne i śródleśne oczka wodne, kępy
tacyjne, użytki ekologiczne oraz zespoły
drzew i krzewów, bagna, torfowiska, wydmy,
przyrodniczo-krajobrazowe.
Pomnikami
płaty nieużytkowanej roślinności, staro-
przyrody są pojedyncze twory przyrody
rzecza, wychodnie skalne, skarpy, kamieńce,
żywej i nieożywionej lub ich skupiska
siedliska
o
rzadkich lub chronionych gatunków roślin,
obiektowej
szczególnej
naukowej,
wartości
kulturowej,
krajobrazowej
wyróżnić
oraz
przyrodniczej,
dla
zachowania
przyrodnicze
różnorodności
oraz
stanowiska
historycznej
lub
zwierząt i grzybów, ich ostoje oraz miejsca
odznaczające
się
rozmnażania
lub
miejsca
sezonowego
indywidualnymi cechami, wyróżniającymi
przebywania (art.42 ustawy o ochronie
je
spośród
innych
tworów,
okazałych
przyrody). Zespołami przyrodniczo-krajo-
drzewa,
krzewy
gatunków
brazowymi
są
rodzimych lub obcych, źródła, wodospady,
naturalnego
i
wywierzyska, skałki, jary, głazy narzutowe
na ochronę ze względu na ich walory
oraz jaskinie (art. 40 ust. 1 ustawy
widokowe lub estetyczne (art. 43 ustawy
o ochronie przyrody). Minister właściwy
o ochronie przyrody).
rozmiarów
do spraw środowiska może w drodze
fragmenty
krajobrazu
kulturowego
zasługujące
Ustanawianie
omówionych
form
rozporządzenia określić kryteria uznawania
ochrony obiektowej następuje w drodze
tworów przyrody żywej i nieożywionej
uchwały rady gminy. Akt ten określa nazwę
za
Stanowiskami
danego obiektu lub obszaru, jego położenie,
niewyodrębniające
podmiot sprawujący nadzór, szczególne cele
się na powierzchni lub możliwe do wyodrę-
ochrony oraz wprowadza stosowne zakazy.
bnienia, ważne pod względem naukowym
W literaturze zwrócono uwagę, że istotne
i
występowania
znaczenie w ochronie obiektowej odgrywa
nagromadzeń
prowadzona przez gminę polityka zagospo-
skamieniałości lub tworów mineralnych,
darowania przestrzennego, znajdująca wyraz
jaskinie lub schroniska podskalne wraz
w studium uwarunkowań i kierunków
z namuliskami oraz fragmenty eksplo-
zagospodarowania przestrzennego, którego
atowanych
treść wymaga przeprowadzenia studiów
pomniki
przyrody.
dokumentacyjnymi
dydaktycznym,
formacji
są
miejsca
geologicznych,
lub
nieczynnych
wyrobisk
powierzchniowych i podziemnych. Mogą też
przyrodniczych,
w
tym
inwentaryzacji
być to miejsca występowania kopalnych
Strona 24
przyrodniczej9.
częściową, wymagających ustalenia stref
Ochrona gatunkowa roślin, zwierząt
ochrony oraz katalogi zakazów i odstępstw
i grzybów ma na celu zachowanie różno-
od nich. Ochrona gatunkowa ma w zasadzie
rodności gatunkowej i genetycznej oraz
charakter ochrony in situ, czyli realizowanej
zapewnienie przetrwania i właściwego stanu
w miejscach naturalnego występowania
ochrony dziko występujących roślin, zwie-
elementów
rząt i grzybów, gatunków rzadko występują-
jednakże
cych, endemicznych, podatnych na zagroże-
gatunkowa ex situ, traktowana jako uzupeł-
nia
niająca. W myśl art. 47 ustawy o ochronie
i
zagrożonych
wyginięciem
oraz
gatunków i siedlisk roślin, zwierząt i grzy-
przyrody,
bów
gatunków
objętych
ochroną
na
podstawie
przyrody
objętych
ochroną,
występuje
również
ochrona
rośliny,
zwierzęta
zagrożonych
i
grzyby
wyginięciem
dokumentów międzynarodowych. W celu
w środowisku przyrodniczym podlegają
ochrony ostoi i stanowisk roślin lub grzybów
ochronie ex situ w ogrodach zoologicznych,
objętych ochroną gatunkową lub ostoi,
ogrodach botanicznych, bankach genów oraz
miejsc rozrodu i regularnego przebywania
ośrodkach rehabilitacji zwierząt. Ochrona
zwierząt objętych ochrona gatunkową mogą
ex situ powinna zmierzać do przywrócenia
być ustalane strefy ochrony (art. 46 ustawy
osobników tych gatunków do środowiska
o ochronie przyrody). Wszelkie gatunki
przyrodniczego.
objęte
ochroną
określa
w
drodze
Poza
uregulowanymi
w
ustawie
rozporządzenia minister właściwy do spraw
formami ochrony specjalnej należy wskazać
środowiska w porozumieniu z ministrem
formy ochrony powszechnej, obejmującej
właściwym do spraw rolnictwa. Realizując
zasoby, twory i składniki przyrody nie objęte
upoważnienie z art. 48, 49 i 50 ustawy
specjalną ochroną obszarową, obiektową czy
o ochronie przyrody, Minister Środowiska
też gatunkową. D. Jakubowska wywodzi tezę
wydał odrębne rozporządzenia dotyczące
o ochronie powszechnej z art. 125 ustawy
roślin, zwierząt i grzybów10. W załączniku
o ochronie przyrody, w świetle którego
do każdego z tych aktów wskazał gatunki
niszczenie lub zabijanie roślin, zwierząt lub
dziko
rozróżnieniem
grzybów (a także ich siedlisk) nieobjętych
gatunków objętych ochroną ścisłą i ochroną
formami ochrony przyrody jest dopuszczal-
występujące
z
ne jedynie w związku z realizacją zadań
D. Jakubowska, op. cit. s. 491.
Rozporządzenie z 9 lipca 2004 w sprawie
występujących dziko gatunków roślin objętych
ochroną (Dz. U. Nr 168 poz.1764); Rozporządzenie z 9 lipca 2004 w sprawie występujących
dziko gatunków grzybów objętych ochroną
(Dz. U. Nr 168 poz. 1765); Rozporządzenie
z 28 września 2004 w sprawie gatunków dziko
żyjących zwierząt objętych ochroną ( Dz. U. Nr
220 poz. 2237).
9
10
uzasadnionych potrzebą ochrony przyrody,
prowadzeniem badań naukowych lub edukacją, racjonalną gospodarką, amatorskim
połowem ryb, zbiorem na własne potrzeby,
prowadzeniem akcji ratowniczej, bezpieczeństwem powszechnym, bezpieczeństwem
Strona 25
sanitarnym i weterynaryjnym, ochroną życia
nieożywionej, w tym profili geologicznych
i zdrowia ludzi, zapobieganiem skutkom
i glebowych, jaskiń, turni, skałek, głazów
klęski żywiołowej lub ich usuwaniem11.
narzutowych,
W drodze rozumowania a contrario wypro-
i cieków wodnych, źródeł i wodospadów,
wadzić można stąd wniosek, że w każdym
elementów dna morza, wydm i glebowych
innym przypadku zabijanie zwierząt oraz
powierzchni wzorcowych, a także miejsc
niszczenie roślin i grzybów należy uznać
występowania kopalnych szczątków roślin
za bezprawne, stanowiące w myśl art. 131 p.
i zwierząt.
13 wykroczenie zagrożone karą grzywny
darowania
przyrody
przewidziany
wiąże
się
z
zasadą
zbiorników
Zapewnieniu prawidłowego gospo-
lub aresztu. Zasada powszechności ochrony
ściśle
naturalnych
zasobami
w
i
art.
przyrody
118-119
ograniczeń,
służy
system
kompleksowości ochrony, w myśl której
nakazów
odnoszący
ochrona przysługuje wszelkim (z wyjątka-
do prowadzenia określonych działań. W myśl
mi) roślinom, zwierzętom, grzybom i ich
art. 118, prowadzenie robót związane
siedliskom. W świetle przepisów ustawy
m. in. z regulacją wód, wznoszeniem wałów
o ochronie przyrody, ochrona powszechna
przeciwpowodziowych,
wyraża się w dwóch instytucjach: gospo-
i innych wymienionych w tym przepisie,
darowania zasobami i składnikami przyrody
na terenach o szczególnych wartościach
oraz ochrony terenów zieleni i zadrzewień.
przyrodniczych, wymaga uzyskania zgody
z
się
melioracją,
Regulacje dotyczące gospodarowania
na ich prowadzenie w formie decyzji.
zasobami i składnikami przyrody zamie-
Decyzja ta określa warunki dopuszczalności
szczone zostały w rozdziale 9 ustawy
prowadzenia tych robót. W myśl art. 119, nie
o ochronie przyrody. W świetle art. 117 ust.
jest dopuszczalne wznoszenie w pobliżu
1 tej ustawy gospodarowanie zasobami dziko
wskazanych w przepisie wód stojących
występujących roślin, zwierząt i grzybów,
i
użytkowanymi przez człowieka powinno
uniemożliwiających
zapewniać ich trwałość, optymalną licze-
dostęp do wody nie tylko ludziom, ale także
bność i ochronę różnorodności genetycznej.
dziko żyjącym zwierzętom, za wyjątkiem
Z kolei według przepisu art. 121 ust. 1
obiektów służących gospodarce wodnej
gospodarowanie tworami przyrody nieoży-
lub rybackiej, turystyce wodnej, oraz obie-
wionej powinno być prowadzone w sposób
któw związanych z obronnością i bezpie-
zapewniający ochronę
czeństwem
innych
zasobów,
płynących
obiektów
lub
powszechnym.
budowlanych
utrudniających
Do
katalogu
tworów i składników przyrody, oszczędne
szczegółowych zakazów należy również:
użytkowanie przestrzeni oraz zachowanie
zakaz wprowadzania do środowiska przyrod-
szczególnie
niczego, oraz przemieszczania w nim roślin
11
cennych
tworów
D. Jakubowska, op. cit. s.504.
przyrody
i zwierząt lub grzybów gatunków obcych,
Strona 26
z pewnymi istotnymi wyjątkami (art. 21
ulicom, placom, zabytkowym fortyfikacjom,
ustawy
zakaz
budynkom, składowiskom, lotniskom, oraz
wypalania łąk, pastwisk, nieużytków, rowów,
obiektom kolejowym i przemysłowym (Art.
pasów przydrożnych, trzcinowisk i szuwa-
5 p. 21). Zadrzewienia natomiast to drzewa
rów.
i krzewy w granicach pasa drogowego,
o
ochronie
Zezwolenia
do spraw
przyrody);
ministra
właściwego
wywóz
pojedyncze drzewa lub krzewy albo ich
kopalnych
skupiska, nie będące lasem w rozumieniu
szczątków roślin i zwierząt (art. 121 ust. 2)
art. 3 Ustawy z dn. 28 września 1991
oraz sprowadzanie do kraju, z pewnymi
r. o lasach12, wraz z terenem, na którym
wyjątkami, roślin i zwierząt i grzybów
występują, i pozostałymi składnikami szaty
gatunków obcych, które po wprowadzeniu
roślinnej
do środowiska mogą zagrozić gatunkom
ochronne, rekreacyjne, lub społeczno –
rodzimym.
kulturowe (art 5 pkt.27 ustawy o ochronie
za
środowiska wymaga
granice
meteorytów
i
Organem ochrony przyrody, na któ-
tego
terenu,
spełniające
cele
przyrody).
rym spoczywa obowiązek sprawowania
Należy
zauważyć,
że
drzewa
kontroli i przestrzegania przepisów dotyczą-
stanowiące las również podlegają ochronie,
cych gospodarowania zasobami i składni-
ale jest to przewidziana w przepisach,
kami przyrody przez jednostki organiza-
wspomnianej wyżej, ustawy o lasach -
cyjne oraz osoby prawne i fizyczne jest (art.
ochrona użytkowa13. Obowiązek zakładania
118 ust. 1) jest regionalny dyrektor ochrony
i utrzymywania terenów zieleni i zadrzewień
środowiska.
spoczywa na gminie. Rada gminy może
Drugą
z
ustawowych
instytucji
postanowić o zakładaniu zadrzewień także
ochrony powszechnej jest ochrona terenów
poza
zieleni i zadrzewień uregulowana w rozdziale
za zgodą właściciela gruntu (art. 79 ustawy
4 ustawy o ochronie przyrody. Tereny zieleni
o ochronie przyrody). Warunki techniczno –
w rozumieniu ustawy o ochronie przyrody
przyrodnicze
to tereny wraz z infrastrukturą techniczną
w granicach pasa drogowego, sposoby ich
i budynkami funkcjonalnie z nimi związa-
ochrony
nymi, pokryte roślinnością, znajdujące się
i
w granicach wsi o zwartej zabudowie
do
lub miast, pełniące funkcje estetyczne,
z ministrem właściwym do spraw środo-
rekreacyjne,
wiska w drodze rozporządzenia, kierując się
zdrowotne
lub
osłonowe,
a w szczególności: parki, zieleńce, promenady,
bulwary,
ogrody
o
zwartej
zakładania
oraz
dobór
krzewów
określa
spraw
transportu
potrzebą
zabudowie,
zadrzewień
gatunków
minister
zapewnienia
w
drzew
właściwy
porozumieniu
bezpieczeństwa
botaniczne,
zoologiczne, jordanowskie i zabytkowe, oraz
cmentarze, a także zieleń towarzysząca
obszarami
Dz. U. z 2005 r. Nr 45 poz.435 ze zm.
M. Górski, Ochrona użytkowa zasobów biosfery,w: M. Górski, J.S. Kierzkowska, (red.), Prawo
ochrony środowiska, Bydgoszcz 2006., s. 509 i n.
12
13
Strona 27
ruchu
drogowego,
ochrony
krajobrazu
technicznych, prowadzone w obrębie bryły
i różnorodności biologicznej oraz odpowie-
korzeniowej drzew lub krzewów na tere-
dnich warunków utrzymania dróg i bezpie-
nach zieleni lub zadrzewieniach, powinny
czeństwa korzystania z dróg (art. 80 ustawy
być
o ochronie przyrody).
szkodzący drzewom lub krzewom. To samo
wykonywane
w
sposób
najmniej
Rada gminy ponadto może ustanowić
dotyczy wskazanego w art. 82 ust. 2
park gminny na terenie położonym poza
stosowania środków chemicznych na dro-
obrębem miast i wsi o zwartej zabudowie,
gach publicznych oraz ulicach i placach,
pokrytym drzewostanem, i nie objętym
które powinny być stosowane w sposób
ochroną na podstawie Ustawy z dnia 23 lipca
najmniej
2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad
i zadrzewieniom. Rodzaje środków, jakie
zabytkami14. Uchwałę w tej sprawie rada
mogą być używane w tych miejscach, a także
gminy podejmuje samodzielnie, jeżeli dotyczy
warunki ich stosowania określa minister
ona terenu stanowiącego własność gminy,
właściwy do spraw środowiska w drodze
a
rozporządzenia (art. 82 ust. 5 ustawy
jeżeli
teren
gminnego
projektowanego
stanowi
własność
parku
innego
o
szkodzący
ochronie
terenom
przyrody).
zieleni
Naruszenie
podmiotu, za zgodą właściciela (art. 81
określonych wyżej wymagań w zakresie
ustawy
Według
ochrony terenów zieleni jest wykroczeniem
W. Radeckiego nie wiadomo na czym
zagrożonym karą aresztu lub grzywny (art.
ma polegać ochrona parku gminnego15.
131 p. 6-8 ustawy o ochronie przyrody).
o
ochronie przyrody).
Wydaje się, jednak, że rada gminy ma w tym
Odrębny charakter mają przepisy
zakresie możliwość w znacznym stopniu
ustawowe dotyczące reglamentacji usuwania
samodzielnej
literaturze
drzew i krzewów (art. 83-90 ustawy
zwrócono uwagę, że zasady korzystania
o ochronie przyrody). Obowiązek uzyskania
z terenów parku mogą być określone przez
zgody na te działania powiązany jest
radę gminy przez wykorzystanie możliwości
z obowiązkiem podniesienia opłaty z tytułu
wydawania przepisów porządkowych oraz
usunięcia drzewa lub krzewu, zaś usunięcie
przepisów związanych z ustaleniem zasad
bez zezwolenia w zasadzie zagrożone jest
korzystania z mienia gminnego16.
sankcją w postaci nałożenia administracyjnej
regulacji.
W
W myśl art. 82 ust. 1, prace ziemne
kary pieniężnej. Ustawa określa jednak
oraz inne prace związane z wykorzystaniem
zwolnienia zarówno z obowiązku uzyskania
sprzętu
zezwolenia, jak i poniesienia opłaty.
mechanicznego
lub
urządzeń
Dz. U. Nr 162 poz. 162 ze zm.
W. Radecki, Ustawa o ochronie przyrody.
Komentarz, Warszawa 2012, s.235;
16 J. Boć, K. Nowacki, E. Samborska-Boć, Ochrona
środowiska, Kolonia Limited 2008, s. 285.
14
15
Strona 28
Abstrakt
conveyed
Celem artykułu jest przedstawienie form
environmental
prawnych
zgodnie
institution is given a brief description that
z przepisami polskiego prawa ochrony
includes reference to competent organ of
środowiska. W artykule poddane zostały
public authority, and specifies the procedure
analizie
required.
ochrony
przyrody
poszczególne
formy
służące
by
these
two
protection
layers
law.
of
Each
realizacji celów specjalnej i powszechnej
ochrony przyrody. Każda z form prawnych
zostaje scharakteryzowana, z uwzględnie-
Karol Kasiński – absolwent Wydziału
niem podziału kompetencji między podmioty
Prawa Uniwersytetu Łódzkiego – studia
władzy publicznej, oraz procedur wymaga-
magisterskie na kierunku Administracja,
nych do ich utworzenia.
obszar badań: prawo ochrony środowiska.
Absolwent Wydziału Filologicznego Uniwer-
Abstract
sytetu Łódzkiego, obszar badań: literaturo-
The aim of this article is to investigate the
znawstwo amerykańskie. Pracownik admini-
binding regulation of Polish environmental
stracji UŁ.
protection law in the scope of specific and
common environmental protection. The
article is an analysis of
legal institutions
Strona 29
Ocena zasadności wybranych zarzutów procesowych zażalenia
od postanowienia w przedmiocie nie uwzględnienia wniosku
o uchylenie stosowania środka zapobiegawczego w postaci zakazu
opuszczania kraju
Piotr Bogacki
Artykuł poddaje analizie zasadność
stosowania
przedmiotowego
wybranych niektórych zarzutów proceso-
zapobiegawczego
wych
obrońców
zarzutów procesowych od orzeczenia w tym
w sytuacji, gdy sąd nie widzi podstaw
przedmiocie, dotyczyła 6 wybranych spraw
uzasadniający uchylenie stosowania środka
będących na wokandzie Sądu Okręgowego
zapobiegawczego, w tym przypadku zakazu
w Łodzi w IV Wydziale Karnym w latach
opuszczania kraju połączonego z zatrzyma-
2013-2014.
niem paszportu. W praktyce zdarza się
sędziego w IV wydziale karnym, zobowią-
wielokrotnie, że obrońcy formując zarzut
zany zostałem przez sędziego referenta
procesowy
do zapoznania się z danym zażaleniem
formułowanych
w
rozstrzygnięcia
przez
stosunku
zapadłego
przedmiocie
zarazem
Pełniąc
błędnych
funkcje
asystenta
zakazu
a następnie przygotowaniem stosownego
opuszczania kraju, powołują się na prze-
projektu postanowienia wraz z uzasad-
słanki określone w przepisie art. 277 k.p.k.,
nieniem. W 6 analizowanych przeze mnie
uznając je za szczególne w stosunku
zażaleniach zarzuty procesowe generalnie
do pozostałych określonych w rozdziale
powtarzały
27 kodeksu postępowania karnego. Nie
dokonać analizy wybranych tych zarzutów,
kiedy skarżący również poddają wątpliwość
które stanowiły niewłaściwe ich zastoso-
istnienie przesłanki zastosowania środka
wanie. W stosunku do poszczególnych
zapobiegawczego określonej w art. 249 § 1
oskarżonych prowadzone były postępo-
k.p.k. uznając, iż tylko zebrane dowody,
wania karne od lat 2, a nie kiedy nawet lat 5.
wskazujące na duże prawdopodobieństwo
Poszczególne postępowania przed sądem
(wręcz graniczące z pewnością) popełnienia
pierwszej instancji zakończyły się wyrokami
przez oskarżonego przestępstwa, uzasad-
skazującymi za różnego rodzaju przestę-
niają przypisanie ogólnej przesłanki stoso-
pstwa. Na skutek wniesionych apelacji przez
wania środka zapobiegawczego. Zdarza się
strony
również,
uchylał
że
w
do
a
środka
skarżący
niezadowoleni
się,
dlatego
postępowania,
wyrok
odwoławczy
przekazywał
do
niczne i nie spełniające wymogów określo-
uchylenia wyroku były różnego rodzaju
nych artykułem 95 k.p.k.
błędy
oceny
przesłanek
rozpoznania.
sprawę
są z treści uzasadnienia uznając je za lako-
Wadliwość
ponownego
i
sąd
postanowiłem
proceduralne
lub
Podstawą
naruszenie
przepisów prawa materialnego, które miały
Strona 30
wpływ na treść zapadłego orzeczenia.
o uchylenie zakazu opuszczania kraju,
Wobec wszystkich oskarżonych, w poszcze-
obrońcy wskazywali :
gólnych
badanych
sprawach
karnych,
1. naruszenie art. 249 § 1 k.p.k.
początkowo stosowany był środek zapobie-
poprzez niewłaściwą ocenę zebra-
gawczy w postaci tymczasowego areszto-
nego w przedmiotowej sprawie
wania, który ulegał w toku procesu zmianie
materiału dowodowego i przyjęcie
przeważnie na poręczenie majątkowego
na tej podstawie, że zebrane dowody
oraz zakaz opuszczania kraju połączony
wskazują na duże prawdopodo-
z zatrzymaniem paszportu.
bieństwo popełnienia przez oskar-
Poszczególni obrońcy reprezentują-
żonego zarzucanych mu przestępstw
cy oskarżonych, po przekazaniu sprawy
i dalszej potrzeby zabezpieczenia
przez Sąd Apelacyjny w Łodzi do pono-
prawidłowego toku postępowania;
wnego
razu
(również niekiedy obrońcy czynili
zapobiegawczego
zarzut, że sąd nie wyszczególniał
rozpoznania,
o
uchylenie
w
postaci
wnosili
środka
zakazu
od
opuszczania
kraju.
dowodów świadczących o dużym
Na uzasadnienie swojej decyzji skarżący
prawdopodobieństwie popełnienia
wskazywali
przestępstwa) – taki zarzut pojawił
przeważenie,
że
wobec
oskarżonego przez bardzo długi okres czasu
stosowany
jest
się w 5 analizowanych sprawach;
ten
rodzaj
środka
2. naruszenie art. 253 § 1 k.p.k.
a
chwili
obecnej
w związku z art. 277 k.p.k. poprzez
potrzeba utrzymania w takiej formie już
bezzasadne przyjęcie przez sąd,
ustała. Dosyć często wyrok ulegał również
że w realiach przedmiotowej sprawy
uchyleniu, z uwagi na nieprawidłową przez
mamy do
sąd ocenę wyjaśnień z pomówienia przez
w
współpodejrzanego. Tym samym w ocenie
uzasadniających uchylenie środka
obrońcy rzutowało to na ogólną przesłankę
zapobiegawczego w postaci zaka-
stosowania
zu opuszczania kraju połączonego
zapobiegawczego,
Ponadto
w
środka
brak
jest
z sytuacją
przesłanek
obrońcy
podnosili,
z zatrzymaniem paszportu i w kon-
może
swobodnie
sekwencji uznanie, iż istnieje realna
podróżować, a nadto nie może podjąć
obawa ucieczki oskarżonego – taki
lepszej pracy zagranicą z uwagi na stoso-
zarzut pojawił się w 4 analizowa-
wany środek zapobiegawczy w postaci
nych sprawach;
że
niektórzy
zapobiegawczego.
której
czynienia
oskarżony
nie
zakazu opuszczania kraju.
3. naruszenie art. 94 § 1 pkt 5 k.p.k.
Z takich ważniejszych formułowa-
polegające na wadliwym sporządzę-
nych zarzutów procesowych względem
niu przez sąd uzasadnienia zaskar-
postanowienia o nieuwzględnieniu wniosku
żonego postanowienia w sposób,
Strona 31
który powoduje faktyczną niemożli-
również z sugestiami niektórych obrońców,
wość jego skontrolowania w toku
iż uchylenie wyroku sądu I instancji
instancji – taki zarzut pojawił się
powoduje
w 2 analizowanych sprawach.
stosowania
W oparciu o tak sformułowane
zarzuty
skarżący
wnosił
o
uchylenie
stosowanego wobec oskarżonego środka
zapobiegawczego w postaci zakazu opuszczania kraju połączonego z zatrzymaniem
paszportu oraz zwrot oskarżonemu paszportu.
Poszczególne
wniesione
przez
obrońców zażalenia okazywały się w całości
bezzasadne.
zarzutów
Analiza
przedstawionych
procesowych
oraz
treść
ich
uzasadnienia wskazywała, że poszczególni
skarżący
zapominali
warunkujących
istoty
przesłanek
stosowanie
środków
zapobiegawczych określonych w art. 249
k.p.k. oraz
art. 258 k.p.k., które w całej
rozciągłości odnosiły się do wszystkich
rodzajów
środków
zapobiegawczych
i to niezależnie od innych przesłanek
określonych w przepisie o zastosowaniu
danego środka.
W pierwszej kolejności całkowicie
bezzasadny okazywał się zarzut art. 249 § 1
k.p.k.,
niewłaściwej
oceny
zebranego
w sprawie materiału dowodowego i przyjęcia na tej podstawie dużego prawdopodobieństwa popełnienia przez oskarżonego
zarzucanych
mu
przestępstw
w akcie oskarżenia i dalszej potrzeby
zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania. Ponadto nie można zgodzić się
ustanie
przesłanki
środka
ogólnej
zapobiegawczego.
Należy przypomnieć, że sąd stosując bądź
przedłużając dany środek zapobiegawczy
nie może oceniać merytorycznie dowodów
i wypowiadać się w tej w kwestii, decyzja
sądu ogranicza się tylko do ustalenia dużego
prawdopodobieństwa popełnienie przestępstwa.
Przed przystąpieniem do dalszych
rozważań na wstępie należy zaznaczyć,
że sąd rozpoznający wniosek o uchylenie
każdego
środka
zapobiegawczego,
nie
ma obowiązku przywoływania ponownie
dowodów
świadczących
o
popełnieniu
przez oskarżonego przestępstwa, bowiem
taki obowiązek narzucony jest przez przepis
art. 251 § 3 k.p.k. w sytuacji zastosowania
po raz pierwszy środka zapobiegawczego.
Natomiast w przedmiocie wniosku o uchylenie bądź zmianę stosowania danego
środka zapobiegawczego treść art. 253 § 1
k.p.k.
obliguje
sąd
do
dokonywania
permanentnej oceny potrzeby lub celowości
utrzymania danego środka zapobiegawczego oraz – w konsekwencji – do uchylenia
lub zmiany tego środka zapobiegawczego
w chwili, gdy ustaną przyczyny, w skutek
których został on zastosowany. Analiza
materiału dowodowego w poszczególnych
sprawach, który był podstawą zastosowania
środka zapobiegawczego w postaci zakazu
opuszczania kraju połączonego z zatrzymaniem paszportu w stosunku do każdego
Strona 32
z oskarżonych, nie dała podstaw do uchy-
to, by nie był to dowód wystarczający dla
lenia stosowania tegoż środka, co wyraził
realizacji przesłanki o jakiej mowa w art.
sąd meritii w uzasadnieniu przyjmując,
249 § 1 k.p.k. Ponownie trzeba przypo-
że przesłanki są nadal aktualne i nie
mnieć, że w postępowaniu wpadkowym
uwzględniał wniosku obrońcy o uchylenie
jakim niewątpliwie jest kwestia zastoso-
środka zapobiegawczego. Dla wiadomości
wania środków zapobiegawczych wszelkie-
przypomnieć należy, że przy ustaleniu
go rodzaju wartościowanie dowodów jest
„dużego prawdopodobieństwa” w rozumie-
poza rozważaniem sądu.
niu
art.
249
§
popełnienia
Należy również zaznaczyć, że uchy-
przestępstwa, prowadzący postępowanie
lenie wyroku skazującego i przekazanie
musi dysponować takimi dowodami, które
sprawy do ponownego rozpoznania, nie
stwarzają
uprawdopodobnienia
powoduje jednocześnie ustanie przesłanki
zbliżony do pewności. Analiza dowodów
ogólnej stosowania środka zapobiegaw-
zebranych w stosunku do poszczególnych
czego. Podstawy uchylenia wyroku mogą
oskarżonych, wskazywała na duże upraw-
być różne, a o konieczności stosowania
dopodobnienie sprawstwa, tym samym
w dalszym ciągu środka zapobiegawczego
spełniona została ogólna przesłanka stoso-
zależy od oceny potrzeby lub celowości jego
wania środka zapobiegawczego przewi-
utrzymania.
stan
1
k.p.k.
dziana w art. 249 k.p.k., co zasadnie przyj-
Bezzasadny okazywał się również
mował sąd meritii rozpoznając wniosek
zarzut naruszenia przez sąd art. 253 § 1
obrońcy w przedmiocie uchylenia środka.
k.p.k. w związku z art. 277 k.p.k. Przywoły-
Odnosząc się kolejno do zarzutu
wane przez skarżących tezy poparte licznym
często przywoływanego przez obrońców,
orzecznictwem, o obowiązku wykazania
jakoby dowód z pomówienia nie należał
przez sąd zobiektyzowanej obawy ucieczki
do dowodów o jakich mowa w art. 249 § 1
w
k.p.k. Dla uprawdopodobnienia popełnienia
opuszczania kraju, co prawda w myśl
czynu w stopniu o którym mowa w art. 249
przepisu art. 277 k.p.k. są prawidłowe, lecz
§ 1 k.p.k. nie jest wymagana określona ilość
całkowicie
oderwane
czy rodzaj dowodów. Nawet, gdyby rzeczy-
przepisów
warunkujących
wiście
dowodem
środków zapobiegawczych. Otóż nie można
wskazującym na popełnienie zarzuconych
zgodzić się z twierdzeniem, jaki stawiali
oskarżonemu
przyjąć,
że
jedynym
czynów
przypadku
zastosowania
od
zakazu
pozostałych
zastosowanie
są
wyjaśnienia
niektórzy obrońcy, że przesłanka powyższa
należy
stwierdzić,
ma samodzielny byt i tym samym wyłącza
że choć dowód z pomówienia współpodej-
pozostałe przesłanki określone w art. 258
rzanego winien być oceniony z dużą dozą
k.p.k.
ostrożności, niemniej jednak nie oznacza
zapobiegawczego określone w art. 258
współpodejrzanego,
Przesłanki
stosowania
środka
Strona 33
k.p.k., jak sam ustawodawca określił, mają
kraju (jak miało to miejsce w analizowanych
charakter
mają
przeze mnie sprawach) - jak również
innymi
każdego innego środka zapobiegawczego -
szczególny,
pierwszeństwo
przed
a
zatem
każdymi
przesłankami określonymi w rozdziale 28
stanowi
grożąca
surowa
kara,
obawa
kodeksu postępowania karnego.
bezprawnego utrudniania postępowania nie
W sprawach analizowanych i przy-
musi znajdować uzasadnienia, we wcześ-
gotowanych przeze mnie, sąd meritii miał
niejszych działaniach tego typu przez
zawsze na uwadze treść art. 258 § 2 k.p.k.
oskarżonego podejmowanych. Wymóg taki
i
stosowania
dotyczy sytuacji, gdy wskazana przesłanka
w dalszym ciągu środka zapobiegawczego
stanowi jedną z podstaw szczególnych
w postaci zakazu opuszczania kraju, w celu
przedłużenia tymczasowego aresztowania
zabezpieczenia prawidłowego toku postę-
i wtedy wykazania wymaga fakt, że oskar-
powania, może być uzasadniona grożąca
żony wpływał negatywnie na bieg postępo-
poszczególnym oskarżonym surowa kara.
wania, nie odnosi się natomiast do stanów
Powyższa
faktycznych,
uznawał,
że
potrzeba
przesłanka
okazywała
się
w
których
konieczność
zasadna nie tylko w świetle przedsta-
stosowania izolacyjnego środka zapobie-
wionych danemu oskarżonemu zarzutów,
gawczego uzasadnia – jak w sprawach
ale również w kontekście orzeczonej kary
przeze mnie analizowanych– również realna
w wyroku mimo, następnie jego uchylenia.
prognoza wymierzenia surowej kary. Należy
Należy przypomnieć, że praktyce orze-
pamiętać, że zabezpieczenie prawidłowego
czniczej wielokrotnie wskazywano, że oba-
toku
wa wymierzenia oskarżonemu surowej kary
stworzenie przez organ je prowadzący
pozbawienia wolności rodzi domniemanie
takich
podejmowania przez niego działań zmierza-
to przebiega w sposób określony przez
jących do uniknięcia odpowiedzialności,
ustawodawcę przepisami prawa karnego
a tym samym utrudniających prawidłowy
procesowego i materialnego.
tok
postępowania
postępowania
warunków,
sądowego,
że
oznacza
postępowanie
jurysdykcyjnego.
Nie kiedy skarżącym uciekała treść
Co w świetle uchwały Sądu Najwyższego,
przepisu z art. 258 § 4 k.p.k. Przesłanki
szczególna przesłanka określona w art. 258
w nim określone odnoszą się odpowiednio
§ 2 k.p.k., stanowi jeszcze w chwili obecnej,
do pozostałych środków zapobiegawczych.
samodzielną podstawę stosowania tego
Tak więc z całą stanowczością odnoszą się
środka zapobiegawczego.1 Zaznaczyć jednak
do środka w postaci zakazu opuszczania
przy tym trzeba, iż w przypadku, gdy
kraju. Obawa zakłócenia prawidłowego toku
podstawę stosowania zakazu opuszczania
postępowania
związana
z
surowością
grożącej kary ma szeroki kontekst prakty1
Uchwała SN (7) z 19.1.2012 r., I KZP 18/11,
Legalis.
czny i słuszna była teza, że oskarżony może
Strona 34
utrudniać prawidłowy bieg postępowania
opuszczania
przez ucieczkę z kraju w celu uniknięcia
niektórych obrońców, jakoby stosowanie
odpowiedzialności karnej. Należy zaznaczyć
zakazu opuszczania kraju po wejściu Polski
również, że funkcja zakazu opuszczania
do strefy Schengen jest bezprzedmiotowe.
kraju jako środka zapobiegawczego nie jest
Brak kontroli granicznej nie jest przecież
ograniczona do zabezpieczenia dowodów,
równoznaczny z wolnością opuszczenia
dla stosowania tego środka nie jest istotny
przez
określony etap procesu, chodzi bowiem
na nim zakazowi kraju. Naruszenie tego
o zabezpieczenie prawidłowego toku całego
zakazu zawsze może zrodzić dla oskar-
postępowania,
żonego
aż do
całego
jego
przebiegu
rozpoczęcia wykonywania
kary
na co wskazuje treść art. 249 § 4 k.p.k.
spraw,
obrońcy
zarzucili
naruszenie art. 94 § 1 pkt 5 k.p.k. poprzez
uzasadnienie zaskarżonego postanowienia
w
sposób,
który
powoduje
Błędna
oskarżonego
ujemne
była
wbrew
skutki
i
teza
ciążącemu
to
zarówno
w postaci zamiany stosowanego środka
na surowszy, jak i poprzez konieczność
W dwóch przypadkach z rozpatrywanych
kraju.
faktyczną
zastosowania i poszukiwania go za pośrednictwem ENA połączonego z zastosowaniem tymczasowego aresztowania.
Tak
obrońców
więc
oraz
zarzuty
przywołane
niektórych
niekiedy
niemożliwość jego skontrolowania w toku
orzecznictwo na ich poparcie okazywało się
instancji. Pomimo, że sąd meritii nie
całkowicie
wskazał
uzasadnieniu
sprawy. Sąd meritii wydając orzeczenie
postanowienia czym się kierował wydając
zadośćuczynił w każdym wypadku wymo-
taką decyzję, to sam fakt nie uwzględnienia
gom przewidzianym przez treść art. 94
wniosku obrońcy oskarżonego o uchylenie
k.p.k., a uzasadnienie zaskarżonego dawało
stosowanego
zapobiegawczego
w pełni możliwość jego skontrolowania.
przez sąd wręcz przemawia za tym, iż organ
Należy przypomnieć, że treść i obszerność
ten po prostu nie widział innej niźli zakaz
uzasadnienia danego orzeczenia determino-
opuszczania
wana jest istotą i złożonością zagadnienia,
szczegółowo
w
środka
kraju,
zabezpieczenia
formy
skutecznego
prawidłowego
toku
oderwane
od
przedmiotu
którego dotyczy rozstrzygnięcie. Sprawa
postępowania. Nie oznacza to w moim
stosowania
przekonaniu wcale, że rozważenia tej
w postaci zakazu opuszczania kraju nie jest
ewentualności
Konieczność
na tyle złożonym i zawiłym problem, aby
zapewnienia stawiennictwa oskarżonego
sąd meritii musiał poczynić większe rozwa-
na rozprawach sądowych i możliwość
żania niż te jakie uczynił w zaskarżonych
skutecznego
postanowieniach.
zaniedbał.
doręczania
mu
wezwań
środka
zapobiegawczego
na terminy rozpraw uzasadnia poniekąd
utrzymanie
środka
w
postaci
zakazu
Strona 35
Piotr
Bogacki
-
prawnik,
doktorant
zajmuje
prawem
w
wego
komputerowej. W praktyce koncentruje się
Wymiaru
Łódzkiego;
Zakładzie
Międzynarodowego
Sprawiedliwości
absolwent
Uniwersytetu
Krajowej
również
problematyką
informatycznym,
w Katedrze Prawa Karnego Międzynarodow
tym
się
na
przestępczości
zagadnieniach
związanych
Szkoły
z postępowaniem w sprawach karnych
Sądownictwa i Prokuratury w Krakowie,
ze stosunków międzynarodowych ze szcze-
asystent sędziego Wydziału Karnego Sądu
gólnym uwzględnieniem procedury wyko-
Okręgowego w Łodzi. Autor specjalizuje się
nywania europejskiego nakazu areszto-
prawie karnym materialnym oraz między-
wania.
narodowym prawie karnym. Dodatkowo
Strona 36
Łamanie praw autorskich w sieci na przykładzie nadużywania
i błędnej interpretacji prawa do cytatu w Internecie
Olimpia Kłyk
W dobie wszechobecnej informaty-
wencji Berneńskiej O ochronie dzieł literac-
zacji życia społecznego i coraz większego
kich i artystycznych sporządzony w Paryżu
rozwoju nowych technologii naruszenie
dnia 24 lipca 1971 r Dz. U. R. P. Nr. 27, poz.
praw autorskich w Internecie jest zjawi-
213..), europejskiego( np. dyr. 2001/29
skiem już niemal powszechnym. Problem
- dyrektywa Parlamentu Europejskiego
ten nie dotyczy tylko zwykłych użytkowni-
i Rady 2001/29/WE z dnia 22 maja 2001
ków stron internetowych, którzy czasem
r. w sprawie harmonizacji niektórych aspek-
zupełnie nieświadomie łamią prawo, korzy-
tów praw autorskich i pokrewnych w społe-
stając np. z cudzych zdjęć poprzez umiesz-
czeństwie informacyjnym (Dz. Urz. WE L
czanie ich na swoich blogach czy profilach
167 z 22.06.2001, s. 10); jak i również pol-
portali
częściej
skiego(ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o pra-
to administratorzy poważanych portali,
wie autorskim i prawach pokrewnych jedn.
którzy
przygotowany
tekst: Dz. U. z 2000 r. Nr 80, poz. 904
przez siebie materiał, szukają w Internecie
ze zm.),dopuszczają stosowanie prawa cyta-
fotografii, która mogłaby uatrakcyjnić ich
tu(również
pracę, błędnie myślą, że podanie samego
w ten sposób wyłączne prawo autorskie.
społecznościach.
chcą
Coraz
zobrazować
źródła wykorzystanego utworu jest wystar-
w
Internecie),
ograniczając
Czym jest cytat?
czające.
Powszechnie uznana jest zasada,
Pod pojęciem cytatu należy rozu-
że korzystanie z cudzych dzieł wymaga zgo-
mieć bezpośrednie przytoczenie czyjegoś
dy ich twórców. Jednak reguła ta nie jest
utworu(książki, filmu, programu). Można
definitywna, ponieważ istnieją od niej licz-
to
ne, uzasadnione wyjątki. Jednym z nim jest
i wskazać, iż cytatem jest przytoczenie
prawo do cytatu, które to stanowi ograni-
w dziele własnym, w całości lub w części,
czenie
autorskiego
cudzej pracy, przy spełnieniu warunków
na rzecz dozwolonego użytku publicznego,
określonych w art. 34 ustawy pr. aut.,
stwarzając
wykorzystywania
tj. podaniu twórcy i źródła1. Należy zazna-
cudzej twórczości w działalności naukowej,
czyć, iż nie spełnienie wyżej wymienionych
dydaktycznej, publicystycznej oraz arty-
przesłanek,
wyłącznego
ramy
prawa
do
lakoniczne
wyjaśnienie
może
stanowić
rozszerzyć
podstawy
stycznej. W celu zapewnienia dostępu
do dóbr kultury i sztuki, systemy prawa
międzynarodowego(np. Akt Paryski KonWiedza Prawnicza nr 4/2014
J. Barta, R.Markiewicz, M.Czajkowska- Dąbrowska, Z. Ćwiąkalski, K. Felcher, E. Traple Ustawa
o prawie autorskim i prawach pokrewnych.
Komentarz, wyd. V, s. 156
1
Strona 37
do zaistnienia plagiatu, z kolei nieprawi-
innego utworu. Dzieło to musi stanowić
dłowe określenie wymaganych przez usta-
samoistną całość, tzn. mieć charakter indy-
wodawcę danych może być przyczyną naru-
widualny i być chroniony przez prawo
szenia praw osobistych autora.
autorskie. Oznacza to, że nie jest dozwolone
Prawo do cytatu w Polsce
cytowania w pracach nie będących utworami. Z reguły warunek umieszczenia cytatu
Polski ustawodawca reguluje prawo
w utworze samoistnym sprowadzać się
do cytat w art. 29 i następnych ustawy
będzie do stwierdzenia , czy stworzone
o prawie autorskim i prawach pokrewnych.
przez cytującego dzieło, samo w sobie, bez
Z godnie z nim wolno przytaczać w utwo-
umieszczonych tam cytatów, jest na tyle
rach stanowiących samoistną całość urywki
twórcze, aby można je było uznać za utwór
rozpowszechnionych utworów lub drobne
w
utwory w całości, w zakresie uzasadnionym
Do łamania opisanego warunku bardzo czę-
wyjaśnianiem, analizą krytyczną, naucza-
sto dochodzi na portalach typu „youtube”
niem lub prawami gatunku twórczości2.
czy „vimeo”, poprzez umieszczanie przez
Oznacza to, że tworząc jakiś własny utwór
użytkowników
np., pracę magisterską czy publikację mamy
zdjęć, których autorami nie są. W takim
prawo do zacytowania pracy innej osoby.
przypadku nie można powołać się na sko-
Warto zwrócić uwagę, że prawo to jest nie-
rzystanie z prawa do cytatu.
rozumieniu
prawa
fragmentów
autorskiego3.
filmów
czy
odpłatne, tzn. twórcy utworu z którego
Kolejna, niezbędna przesłanka, która
korzystamy nie przysługuje co do zasady
uzasadnia powołanie się na prawo do cytatu
wynagrodzenie(poza wyjątkami określo-
jest określona w art.29 ust 1 ustawy. Stano-
nymi w ustawie). Jedynym warunkiem jest
wi ona, iż cytowanie dozwolone jest tylko
spełnienie wymogów z art.34 pr. aut,
w określonym celu, a mianowicie w zakresie
tj. wymienienia imienia i nazwiska twórcy
uzasadnionym wyjaśnieniem, analizą kry-
oraz źródła pochodzenia utworu.
tyczną, nauczaniem lub prawami gatunku
Jak prawidłowo cytować w Internecie i nie tylko?
Pierwszy podstawowy warunek jaki
twórczości 4.
Przez uzasadnione wyjaśnienie należy rozumieć sytuację, w której przytoczenie
utworu innego autora jest konieczne dla
musi być spełniony, aby skorzystanie z prawa cytatu było zgodne z prawem, dotyczy
dzieła, w którym przytaczamy fragment
Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych jedn. tekst: Dz. U.
z 2000 r. Nr 80, poz. 904 ze zm, dostęp
20.07.2014r
2
A. Wałachowska, Prawo do cytatu w Internecie,
dostęp 20.07.2014, dostępny w Internecie:
http://itlaw.computerworld.pl/index.php/2008
/09/12/nasze-top-five-prawo-cytatu-winternecie/
4 Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych jedn. tekst: Dz. U.
20.07.2014r
3
Strona 38
właściwego i kompletnego zrozumienia
do cudzej twórczości stając się jej integral-
treści przedstawionej przez twórcę. Naj-
nym elementem w taki sposób, że nowo
częstszym występującym w sieci przykła-
tworzona twórczość nie mogłaby powstać
dem zastosowania tej przesłanki jest zobra-
w zaistniałej
zowanie treści, poprzez umieszczenie zdję-
postaci, gdyby autor nie miał możliwości
cia, przedstawiającego dane zagadnienie.
skorzystania
po
z tej
wykorzystaniu
postaci
cytatu
dozwolonego
Kolejną z uzasadnionych sytuacji,
użytku publicznego6. Interpretować należy
kiedy możliwe jest skorzystanie z prawa
to jako konieczność wykazania przez autora
do cytatu jest analiza krytyczna. Trudno
powołującego się na prawo gatunku twór-
bowiem wyobrazić sobie brak możliwości
czości, że użyty cytat jest koniecznym i nie-
przytoczenia fragmentu utworu, którego
zbędnym warunkiem dla powstania dzieła.
podajemy komentarzowi czy krytyce.
Przykładem może być stworzenie swoistego
W
należy
rodzaju prezentacji, na którą składają
zaznaczyć, iż cytat użyty w tym celu nie mu-
się fotografie, różnych autorów, które
si wiązać się
z edukacją w szkołach czy
to, przez ułożenie ich w określonej kolejno-
z działalnością stricte związaną z nauką.
ści i z dodaniem odpowiedniego komenta-
Konieczność wykorzystania danego mate-
rza, tworzą nowy, samodzielny utwór
riału celem nauczania powinna być uzasad-
w rozumieniu prawa autorskiego.
niona
przypadku
lepszym
nauczania
zrozumieniem
pewnych
Stosunek cytatu do całego utworu
kwestii przez odbiorcę, a tym samym efek-
i jego prawidłowe oznaczenie
tywnością z jaką cel w postaci nauczania jest
realizowany5. Z tego też względu za naucza-
Przedmiotem cytatu mogą być frag-
nie może być uznanie wszelkiego rodzaju
menty innych utworów, jak również nie-
blogi czy strony internetowe, które maja
wielkie utwory w całości. Przy czym cytat
na celu poszerzenie wiedzy na dany temat.
ma pełnić funkcję poboczną, uzupełniając
Natomiast , w katalogu tym nie będzie mie-
głowy utwór. Art. 29 ustawy nie określa
ścić się korzystanie z fragmentu cudze-
w sposób jasny i jednoznaczny stosunku
go dzieła w celu innym niż naukowy,
miedzy cytatem a utworem głównym. Dlate-
np. w celach rozrywkowych
go też każdy przypadek domniemanego
Uzasadnienie wykorzystania cytatu
naruszenia praw autorskich należałoby roz-
prawami gatunku twórczości oznacza sytu-
patrywać indywidualnie. Z pewności można
ację, w której cytat zostaje niejako włączony
natomiast stwierdzić, że nowy utwór nie
powinien składać się z większości z cytatów.
A. Wałachowska, Prawo do cytatu w Internecie,
dostęp 20.07.2014, dostępny w Internecie:
http://itlaw.computerworld.pl/index.php/2008
/09/12/nasze-top-five-prawo-cytatu-winternecie/
5
Aktualne pozostaje w tym względzie orzeczenie Sąd Najwyższego z dnia 23 listopada
6
Ibid.
Strona 39
2004 r. (I CK 232/04), który stwierdził,
Ponadto cytat musi być precyzyjnie
że: cytowany urywek lub nawet cały drobny
i wyraźnie oznaczony, w sposób wyróżnia-
utwór musi pozostawać w takiej proporcji
jący się od całości utworu, np. w formie
do wkładu własnej twórczości, aby nie było
cudzysłowia lub przypisu, tak aby każdy
wątpliwości co do tego, że powstało własne,
z łatwością mógł stwierdzić, że dany frag-
samoistne dzieło7.
ment stanowi cytat. W Internecie często
Prawidłowe oznaczenie cytatu
wymóg ten jest łamany w przypadku skorzystania ze zdjęć innego autora. W takim
Jak już wcześniej wspomniano pra-
przypadku niezbędne jest bowiem podanie
wo do cytatu jest nieodpłatne pod warun-
adresu strony internetowej i autora zdjęcia
kiem, iż zostaną spełnione dwa warunki
(dla ścisłości warto podać również dzień
określone w art. 34 ustawy, czyli wskazanie
dostępu do strony internetowej z której
imienia i nazwiska autora oraz źródła przy-
pochodzi, jednak nie jest to wymóg formal-
toczonego dzieła. Ważne jest aby twórcę
ny), o czym większość użytkowników często
dzieła,
zapomina.
którego
cytujemy
można
było
z łatwością i precyzją zlokalizować. Dlatego
też zawarcie wymaganych informacji, np.:
w bibliografii nie jest wystraczające. W tym
Prawne skutki naruszenia prawa
do cytatu
miejscu warto zwrócić uwagę na orzeczenie
Należy zaznaczyć, że naruszenie
SN z dnia 29 grudnia 1971 r., I CR 191/71,
praw autorskich może mieć poważne kon-
zgodnie z którym „wymaganiu wyraźnego
sekwencje prawne, zarówno na drodze
wymienienia źródła, z którego pochodzi
cywilnej jak i karnej. Zgodnie bowiem z art.
fragment cudzego dzieła, nie czyni zadość
78 ustawy o prawie aktorskim twórca, któ-
wymienienie tego dzieła w zestawieniu lite-
rego autorskie prawa osobiste zostały
ratury, bez jakiegokolwiek wyjaśnienia ani
zagrożone cudzym działaniem, może żądać
zasady, ani stopnia wykorzystywania tego
zaniechania tego działania. W razie dokona-
dzieła, a w szczególności że dokonano z nie-
nego naruszenia może także żądać, aby oso-
go przedruku określonej części"8.
ba, która dopuściła się naruszenia, dopełniła
czynności potrzebnych do usunięcia jego
skutków, w szczególności aby złożyła
Wyrok SN z dnia 23 listopada 2004 r., I CK
232/04, dostęp: 20.07.2014, dostępny w Internecie:
http://prawo.money.pl/orzecznictwo/sadnajwy
zszy/wyrok;sn;izba;cywilna,ic,i,ck,232,04,5926,o
rzeczenie.html
8 Wyrok SN z dnia 29 grudnia 1971 r., I CR
191/71, dostęp: 20.07.2014r, dostępny w Internecie:
http://prawo.legeo.pl/prawo/i-cr-19171/
7
publiczne oświadczenie o odpowiedniej
treści i formie. Jeżeli naruszenie było zawinione, sąd może przyznać twórcy odpowiednią sumę pieniężną tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę lub na żądanie twórcy, zobowiązać sprawcę, aby uiścił
Strona 40
odpowiednią sumę pieniężną na wskazany
Podsumowanie
przez twórcę cel społeczny9. Z kolei. 79
ustawy określa uprawnienia twórcy którego
prawa
majątkowe
zostały
naruszone.
Ma on prawo zadąć od osoby, która naruszyła te prawa zaniechania naruszania, usunięcia
skutków
naruszenia,
naprawienia
wyrządzonej szkody: na zasadach ogólnych
albo poprzez zapłatę sumy pieniężnej
w wysokości odpowiadającej dwukrotności,
a w przypadku gdy naruszenie jest zawinione - trzykrotności stosownego wynagrodzenia, które w chwili jego dochodzenia byłoby
należne tytułem udzielenia przez uprawnionego zgody na korzystanie z utworu,
wydania uzyskanych korzyści10.
Podstawę
do
odpowiedzialności
karnej, potocznie nazywanej plagiatem stanowi z kolei art. 115 pr. aut., zgodnie z którym: „kto przywłaszcza sobie autorstwo
albo wprowadza w błąd co do autorstwa
całości lub części cudzego utworu. podlega:
grzywnie, karze ograniczenia wolności albo
karze pozbawienia wolności do lat 3. Tej
karze podlega, kto rozpowszechnia bez po-
Rozwój nowych technologii powoduje, że mamy dostęp do co raz to nowych
zdobyczy cywilizacji, szczególnie w Internecie .Powoduje to jednak coraz częste łamanie praw autorskich, często w sposób nieświadomy. Dlatego należy pamiętać o kilku
warunkach, których przestrzeganie zapobiegnie naruszeniu prawa do cytatu. Przede
wszystkim ważne jest, aby praca, w której
został użyty cytat była odrębnym utworem,
w rozumieniu ustawy. Ponadto można
cytować jedynie fragmenty utworów lub
drobne dzieła w całości. Każde zastosowanie cytatu musi posiadać uzasadnienie
w formie określonego celu, tj. celu wyjaśnienia, analizy krytycznej, nauczania, lub
w celu uzasadnionym prawami gatunku
twórczości. Cytat musi stanowić mniejszość
w stosunku do całego utworu, oraz zawierać
dane twórcy( imię i nazwisko) i źródło
pochodzenia. Konieczne jest również oznaczenie cytatu, w sposób niebudzący wątpliwości.
dania nazwiska lub pseudonimu twórcy
cudzy utwór w wersji oryginalnej albo
w postaci opracowania, ewentualnie publicznie zniekształca taki utwór”11.
Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych jedn. tekst: Dz. U.
20.07.2014r
10 Ibid.
11 Ibid.
9
Strona 41
Glosa do wyroku Sądu Najwyższego z dnia 19 listopada 2012 r.
(I PK 115/12)
Jakub Zegarlicki
Teza: Kryterium wysokości zarobków, jako kryterium doboru do zwolnień, ma charakter zobiektywizowany,
pozwala
na
uniknięcie
wątpliwości
i subiektywizacji ocen. Wiąże się ponadto
bezpośrednio z przyczyną zwolnień niedotyczących pracownika.
Glosowany wyrok Sądu Najwyższego
dotyka kwestii, która zawsze rodzi wiele
emocji – wytypowania jednego lub kilku
pracowników do zwolnienia spośród większej grupy. By rezultat tego zabiegu nie okazał się rażąco niesprawiedliwy w odczuciu
społecznym należy posłużyć się odpowiednimi
kryteriami
doboru.
Ustawodawca
świadomie nie ustanowił katalogu przyczyn,
które można by w każdym przypadku uznać
za usprawiedliwione, zdając sobie sprawę
ze złożoności stanów faktycznych rekonstruowanych na sali sądowej. W razie sporu
powstałego na tym tle zasadność wypowiedzenia w danej sprawie podlega weryfikacji
przez skład orzekający. Dzieje się to z inicjatywy niezadowolonego pracownika. Tak też
stało się w tym przypadku. Do Sądu Rejonowego w Ł. trafiło wystosowane przez
powódkę żądanie odszkodowania z tytułu
wadliwego wypowiedzenia stosunku pracy,
jednak sąd pierwszej instancji uznał przyczynę wypowiedzenia (likwidacja stanowiska głównej księgowej, na którego utrzymaWiedza Prawnicza nr 4/2014
nie przedsiębiorstwa nie było stać) za prawdziwą i prawidłową. Dopiero w Sądzie
Okręgowym kwestia doboru do zwolnienia
nabrała pierwszoplanowego znaczenia. Sąd
wychodząc z założenia, że celem działania
pracodawcy było w rzeczywistości zmniejszenie stanu zatrudnienia, a nie zmiany
organizacyjne w strukturze zakładu, niejako
zrównał stanowisko powódki ze stanowiskami innych podległych pracownic z działu
księgowego, co doprowadziło w konsekwencji do badania przyjętych kryteriów
doboru do zwolnienia. Uznał, że sama
wysokość wynagrodzenia pracownika nie
może stanowić takiego kryterium. Sąd Najwyższy przy rozpatrywaniu skargi kasacyjnej dość zdecydowanie skrytykował to stanowisko proponując własną, zupełnie przeciwstawną tezę przywołaną na wstępie.
Powyższe streszczenie przebiegu postępowania wydaje się celowe, by w pełni zarysować problem prawny, z jakim mierzyły się
sądy. Kryterium finansowe dość niekonsekwentnie jest raz przedstawiane jako przyczyna
likwidacji,
ewentualnie
redukcji
obsady danego stanowiska, a innym razem
jako uzasadnienie dla zwolnienia konkretnego pracownika wybranego spośród grupy
objętej redukcją etatów1. Zastanawia, dlaPrzyjmuję, iż są to dwa niezależne od siebie
etapy. Pracodawca podejmując decyzję o likwidacji/redukcji obsady danego stanowiska
1
Strona 42
czego po stwierdzeniu, że likwidacja stano-
ze względów ekonomicznych. Tak radykalna
wiska
ogranicza
zmiana poglądu w przedmiotowej kwestii
dobór osoby zwalnianej do osoby zajmują-
powinna zostać szczególnie wnikliwie uza-
cej to stanowisko kryterium doboru zostało
sadniona.
głównego
księgowego
zastosowane: rachunek ekonomiczny, wyni-
W badanej sprawie, na etapie anali-
kający z porównania płacy powódki i pra-
zowania stanu faktycznego, wątpliwości
cownic działu finansowego, jest nieubłagany
sądów budzi pozycja powódki w strukturze
i wskazuje na większą oszczędność z tak
organizacyjnej zakładu pracy. Nie ma także
zastosowanego
zmniejszenia
zgody w kwestii sposobu wskazywania pra-
zatrudnienia. Sąd Najwyższy, jak sam przy-
cowników, co do których należy zastosować
znał, rozważył problem doboru do zwolnie-
kryteria doboru. Uważam, że wykorzystanie
nia na marginesie i efektem jest brak precy-
do tego celu pojęcia grupy zawodowej
zji w formułowanych twierdzeniach. Jest
(występującego na gruncie ustawy o szcze-
to o tyle niefortunne, że brak jest w tej
gólnych zasadach rozwiązywania z pracow-
materii jednolitej linii orzeczniczej oraz
nikami stosunku pracy z przyczyn niedoty-
zgody w doktrynie. Sąd Najwyższy krytyku-
czących pracowników3) nie jest użyteczne
jąc stanowisko Sądu Okręgowego zarzuca
ze względu na nadane mu i już utrwalone
mu, że nie poparł go argumentami wynika-
w orzecznictwie znaczenie4. Oparte jest ono
jącymi z judykatury sądowej, ale sam zdaje
w znacznej mierze na interpretacji art. 9
się nie zauważać swego orzeczenia z 15
u.z.g, który reguluje kwestię roszczeń byłych
grudnia 2004 r.2, gdzie czytamy: Nie stanowi
pracowników w razie ponownego zatrud-
wystarczającego kryterium doboru pracow-
niania pracowników w tej samej grupie
ników do zwolnienia jedynie wysokość
zawodowej.
otrzymywanego przez nich wynagrodzenia
wzmocnienie pozycji byłego pracownika
za pracę, z pominięciem poziomu kwalifika-
zachwianej przez postanowienia osłabiające
cji zawodowych, stażu pracy oraz stosunku
ochronę osób zwalnianych, dlatego też sądy
do obowiązków pracowniczych, także wte-
– posługując się wykładnią funkcjonalną –
dy, gdy przyczyną wypowiedzenia jest
ujmują pojęcie grupy zawodowej wyjątkowo
konieczność
szeroko, uwzględniając także przygotowa-
wariantu
ograniczenia
zatrudnienia
(rozumianego tutaj jako funkcja, zawód z określonym zakresem obowiązków) działa w ramach
swobody prowadzenia działalności gospodarczej, natomiast dokonując doboru do zwolnień
w ramach grupy pracowników zajmujących
to stanowisko musi kierować się obiektywnymi
kryteriami (w przypadku likwidacji stanowiska
do tego etapu z oczywistych powodów już nie
dojdzie).
2 Orzeczenie SN z 15 grudnia 2004 r. (I PK
97/04, OSNP 2005/24/389).
Celem
tej
regulacji
było
Ustawa o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunku pracy z przyczyn
niedotyczących pracowników z dnia 13 marca
2003 r. (Dz. U. z 2003 r. Nr 90, poz. 844 ze zm.),
dalej jako: u.z.g.
4 Zob. orzeczenie SN z 19 grudnia 1997 r. (I PKN
445/97, OSNP 1998/22/648), w którym SN jako
cechę grupy zawodowej wskazał: wykonywanie
zespołu rodzajowo wewnętrznie spójnych czynności zawodowych jakościowo odmiennych od innych specjalności zawodowych.
3
Strona 43
nie
zawodowe
Uważam,
stanowisk tylko po to, by pod pozorem ich
że taka wykładnia nie byłaby trafna w kon-
likwidacji zwalniać dowolnych pracowni-
tekście wyznaczenia grupy pracowników,
ków nie może w żadnym wypadku zasłużyć
którzy mają być poddani ocenie w ramach
na aprobatę. Biorąc pod uwagę poczynione
doboru. Nie powinno się bowiem zmuszać
uwagi, na gruncie omawianego wyroku
pracodawcy do porównywania osób, które
wydaje się oczywiste, że powódka zajmowa-
z racji zajmowania różnych stanowisk,
ła samodzielne stanowisko głównej księgo-
wykonują odmienne zadania i którym sta-
wej, a stanowisk podobnych, o równorzęd-
wia się inne wymagania. Dlatego w dalszym
nym charakterze nie było. Zakres jej zadań
wywodzie grupę pracowników, spośród
był zdecydowanie szerszy aniżeli księgo-
których dokonuje się doboru do zwolnienia,
wych z działu finansowego, z zaprezento-
będę określał jako osoby, które zajmują
wanego stanu faktycznego wynika, że pod-
to
się
legały jej także inne osoby zatrudnione
do takiej interpretacji tego pojęcia, w której
w przedsiębiorstwie. Co więcej, za unikal-
w pierwszej kolejności spoglądamy raczej
nym charakterem stanowiska przemawia
na rodzaj wykonywanych przez pracownika
fakt, że w obecnym stanie prawnym usta-
zadań,
pracodawcy
wodawca potwierdza w art. 128 § 2 pkt. 2
w postaci nazw nadawanych tworzonym
kodeksu pracy7, iż traktuje głównego księ-
przez niego posadom. Przy tym sytuacja
gowego jako pracownika zarządzającego
pracowników powinna być podobna6, nie
w imieniu pracodawcy zakładem pracy,
zaś jednakowa, co nabiera szczególnego
co wcześniej budziło wątpliwości doktryny
znaczenia, gdy w grę wchodzi możliwość
i judykatury. W tej kwestii zatem konstata-
nadużycia prawa podmiotowego przez pra-
cja Sądu Najwyższego, że w razie likwidacji
codawcę. Sztuczne kreowanie rozmaitych
stanowiska unikatowego kryteria doboru
samo
niż
pracownika5.
stanowisko.
na
Przychylam
deklaracje
nie znalazłyby zastosowania, jest prawidłoOrzeczenie SN z 7 marca 1997 r. (I PKN 26/97,
OSNP 1997/24/486), SN sygnalizuje, że: grupa
zawodowa może być rozumiana jako zespół pracowników legitymujących się szczególnymi
uprawnieniami do wykonywanej pracy (kierowca,
lekarz), bądź też zespół wykonujący w zakładzie
takie same lub podobne rodzajowo czynności
(funkcje), a także grono pracowników o podobnym wykształceniu i kwalifikacjach potrzebnych
dla realizacji skonkretyzowanych zadań zakładu
pracy – ocenę natomiast należy odnieść do konkretnego zakładu pracy.
6 Zob. orzeczenie SN z 6 listopada 2001 r. (I PKN
675/00, OSNP 2003/19/461): porównanie sytuacji zwalnianego pracownika do sytuacji innych
pracowników (...) powinno być dokonane
w ramach tej samej grupy pracowników (pracowników wykonujących podobną pracę, zajmujących podobne stanowiska).
5
wa. Na tym stwierdzeniu nie możemy jednak poprzestać. Należy zweryfikować, czy
stanowisko powódki rzeczywiście zlikwidowano, czy - być może - skumulowano
z innym.
Problematyka kumulacji stanowisk,
o której wspomniał w uzasadnieniu Sąd
Najwyższy, zasługuje na odrębną uwagę.
Przejawia się tu kompetencja pracodawcy
Ustawa z 26 czerwca 1974 r. - Kodeks Pracy
(tekst jedn. Dz. U. z 1997 r. Nr 21 poz. 94 ze zm.),
dalej jako: k.p.
7
Strona 44
do swobodnego kształtowania struktury
zasadę równego traktowania nie można
organizacyjnej
Łączenie
pozbawiać pracodawcy prawa do wyboru
dotychczas odrębnych stanowisk może być
członków załogi. Wybór ten nie może jed-
podyktowane różnymi przyczynami, wśród
nak być zupełnie swobodny i nie poddany
których znajdą się takie, jak brak zapotrze-
kontroli. Art. 45 k.p. wymaga, aby wypowie-
bowania na dany rodzaj pracy świadczonej
dzenie umowy zawartej na czas nieokreślo-
na pełnym etacie albo chociażby potrzeba
ny wskazywało jego przyczyny. Tego same-
usprawnienia
przedsiębior-
go oczekuje się przy wypowiadaniu takich
stwem przez zmniejszenie ośrodków decy-
umów przy zwolnieniach grupowych, jak
zyjnych (łączenie stanowisk kierowniczych).
i indywidualnych z przyczyn niedotyczących
Dawne stanowiska w ich pierwotnej formie
pracowników, a kryteria doboru pracowni-
przestają istnieć po upływie terminu wypo-
ków do zwolnień mogą stać się przedmio-
wiedzenia, a pracodawca musi dokonać
tem oceny sądu. To z kolei może doprowa-
wyboru, komu zaproponować nowe warun-
dzić do ujawnienia rzeczywistych przyczyn
ki pracy i płacy. W wyroku z dnia 8 grudnia
zwolnienia pracownika i być może do uzna-
2005 r. Sąd Najwyższy słusznie zauważył:
nia rozwiązania stosunku pracy w konkret-
W razie kumulacji dwóch stanowisk pracy,
nym przypadku za dyskryminację lub nadu-
obsada jednego z nich staje się dla praco-
życie prawa podmiotowego (art. 8 k.p.).
dawcy zbędna. (...) W takim stanie faktycz-
W zakresie badania, czy wypowiedzenie
nym naturalną koleją rzeczy następuje
umowy o pracę było uzasadnione, kontroli
wówczas wybór pracownika podlegającego
sądu pracy nie podlega ocena zasadności
zwolnieniu, przy czym swoboda tego wybo-
podjętej przez pracodawcę decyzji o zmia-
ru, jako przejawu ogólniejszej i chronionej
nie struktury organizacyjnej zakładu pracy
przez art. 20 i 22 Konstytucji RP swobody
w celu racjonalizacji i ograniczenia zatrud-
prowadzenia
gospodarczej,
nienia pracowników, lecz tylko ocena
może być pracodawcy ograniczona tylko
zasadności i słuszności przyjętych kryteriów
na podstawie ustawy8. Zasada wyrażona
doboru pracowników na stanowiska pracy
w akcie prawnym najwyższej rangi stanowi
i kwalifikowania pracowników do zwolnie-
cenną wskazówkę interpretacyjną przy
nia z pracy – czytamy w wyroku Sądu Naj-
wykładni przepisów odnoszących się bez-
wyższego z dnia 27 listopada 1997 r.9
pośrednio do prawa pracy. Sąd musi wywa-
Co do zasady to zainteresowany pracodaw-
żyć interesy stron, tak by ingerencja w poli-
ca kierując się dążeniem do polepszania
tykę kadrową pracodawcy nie przekroczyła
wyników ekonomicznych określa wymaga-
dopuszczalnych prawem granic. Szanując
nia, jakim powinien odpowiadać pracownik
Orzeczenie SN z 8 grudnia 2005 r. (I PK 100
/05, Wokanda 2006/6/28).
9
zakładu
pracy.
zarządzania
działalności
8
Orzeczenie SN z 27 listopada 1997 r. (I PKN
401/97, OSNP 1998/18/542).
Strona 45
i to on decyduje, jaką wagę przypisać
pracodawcę przyczyny niedotyczące pra-
poszczególnym kryteriom, takim jak kwali-
cownika muszą być konkretne i rzeczywiste.
fikacje zawodowe, doświadczenie, staż pra-
Według K. W. Barana10: przyczyną rzeczywi-
cy czy dyspozycyjność pracownika. Ingeren-
stą jest nie tylko ta, która istnieje w chwili
cja sądu jest dopuszczalna w sytuacji gdyby
złożenia pracownikowi oświadczenia woli,
przyjęte kryteria były rażąco nieobiektywne
ale także ta, która ma się spełnić w nieodle-
i sprzeczne z zasadami współżycia społecz-
głym terminie, a tym bardziej taka, która się
nego. Trzeba jednak zachować daleko idącą
w tym terminie spełnia. Istnienie stanowi-
ostrożność. W analizowanej sprawie Sąd
ska pracy w dniu wypowiedzenia umowy
Najwyższy zauważył, że obowiązki głównej
o pracę nie jest zatem równoznaczne z bra-
księgowej zostały rozdysponowane między
kiem rzeczywistej przyczyny, o ile w póź-
pracowników, co przemawia za stwierdze-
niejszym okresie stanowisko to zostało fak-
niem, że stanowiska tego nie zlikwidowano,
tycznie zlikwidowane.. W przypadku zaist-
lecz skumulowano z innym. Należało zatem
nienia innych przyczyn stosuje się ogólne
dokładniej zbadać, czy decyzja pracodawcy
zasady z zakresu kodeksu pracy. W uzasad-
o zwolnieniu skarżącej była podyktowana
nieniu glosowanego orzeczenia Sąd Najwyż-
racjonalnymi przesłankami, czego nie uczy-
szy nawiązał do praktycznej dwustopniowej
niono. Istnieje duże prawdopodobieństwo,
procedury badania przyczyn rozwiązania
że to właśnie powódka byłaby w pierwszej
stosunku pracy. W pierwszym etapie przy-
kolejności typowana na nowo powstałe sta-
stępujemy do oceny przyczyny generalnej –
nowisko.
przyczyny niedotyczącej pracownika okre-
Stosunek pracy z powódką został
ślonej w art. 1 i 10 u.z.g., powodującej
rozwiązany na podstawie art. 10 u.z.g.
konieczność rozwiązania stosunku pracy,
w ramach tzw. zwolnień indywidualnych.
która - przy zwolnieniach indywidualnych -
Przepis ten, niewątpliwie charakteryzujący
ma stanowić wyłączny11 powód uzasadnia-
się subsydiarnością wobec art. 1 wspomnia-
jący wypowiedzenie lub rozwiązanie sto-
nej ustawy, ma na celu w pewnym zakresie
sunku pracy za porozumieniem stron i która
ujednolicenie pozycji pracowników objętych
- w obu trybach - jest formalnym elementem
zwolnieniami o różnej skali i rozpiętości
uzasadnienia wypowiedzenia (przyczyna
czasowej. Dlatego też doborem do zwolnień,
I stopnia). Jeżeli pracodawca rozwiązuje
które to zagadnienie jest w centrum naszego
zainteresowania, rządzą podobne reguły
i wiele poglądów doktryny i orzecznictwa
dotyczących zwolnień grupowych nie traci
na swej aktualności w odniesieniu do zwolnień indywidualnych. Przedstawione przez
K. W. Baran, Zbiorowe prawo pracy. Komentarz., Warszawa 2010, Lex
11 Orzeczenie SN z 10 października 1990 r. (I PR
319/90, OSNC 1992/11/204), warunek wyłączności należy rozumieć jako: sytuację, w której bez
zaistnienia tych przyczyn [niedotyczących pracownika] nie zostałaby podjęta przez kierownika
zakładu pracy indywidualna decyzja o zwolnieniu
pracownika.
10
Strona 46
stosunki pracy tylko z częścią pracowników
stwierdzono: pracodawca, który przy doko-
zatrudnionych na danym stanowisku zasad-
nywaniu redukcji zatrudnienia z przyczyn
ne staje się przejście do kolejnego etapu,
organizacyjnych stosował określone zasady
w którym bada się kryteria doboru pracow-
(kryteria) doboru pracowników do zwol-
ników do zwolnienia (przyczyna II stopnia).
nienia z pracy, powinien w odniesieniu
Sąd bada obie przyczyny łącznie i w przy-
do wskazanej przyczyny wypowiedzenia
padku stwierdzenia ich braku lub wadliwo-
nawiązać
ści pracownikowi przysługuje roszczenie
doboru skarżącego do zwolnienia z pracy14.
o przywrócenie do pracy lub odszkodowa-
Ugruntowane wcześniej stanowisko inter-
nie. Przesłanka konieczności zwolnienia,
pretowało art. 30 § 4 k.p. w zw. z art. 45 k.p.
która towarzyszy przyczynie I stopnia, jest
w ten sposób, że pracodawca w wypowie-
w znacznej mierze zdeterminowana subiek-
dzeniu stosunku pracy wskazywał przyczy-
tywną oceną pracodawcy, o czym przypo-
nę zwolnienia niedotyczącą pracownika, nie
mina Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 25
ujawniał natomiast kryteriów doboru15. Czy
stycznia 2012 r.: Ocena co do konieczności
zatem
rozwiązania z pracownikami stosunków
zwolnienia jeszcze o przyczynę wynikającą
pracy leży w sferze motywacyjnej praco-
z porównania pracowników spośród któ-
dawcy i uzależniona jest od jego przeświad-
rych dokonano wyboru? Na pewno takiej
czenia o istnieniu okoliczności wymuszają-
interpretacji przepisu nie można zarzucić,
cych takie działania12. Pracodawca ma także
że jest wykładnią contra legem. Co więcej,
pewien zakres swobody przy formułowaniu
koresponduje ona z postulatem konkretno-
kryteriów selekcji dokonywanej w drugim
ści wskazywanej przyczyny wypowiedzenia
etapie, jednakże muszą to być kryteria
i stoją za nią silne argumenty – pracownik
sprawiedliwe, konkretne, obiektywne i nie-
powinien mieć możliwość kontroli zasadno-
sprzeczne z przepisami prawa. Sąd dokonu-
ści
jąc oceny uwzględnia wszelkie okoliczności
a będzie to znacząco utrudnione w sytuacji,
sprawy, w tym również sytuację rynkową
w której pracownik by poznać konkretną
w jakiej działa przedsiębiorstwo, a w pew-
i
i
do
zastosowanego
należałoby
uzupełnić
prawidłowości
rzeczywistą
przyczynę
kryterium
przyczynę
wypowiedzenia,
uzasadniającą
nym stopniu preferencje pracodawcy13.
Warto w tym miejscu zwrócić jeszcze uwagę na ciekawy wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 grudnia 2008 r., w którym
Orzeczenie SN z 25 stycznia 2012 r. (II PK
102/11, OSNP 2012/23-24/289).
13 Zob. orzeczenie SN z 1 czerwca 2012 r. (II PK
258/11, OSNP 2013/11/128).
12
Orzeczenie SN z 16 grudnia 2008 r. (I PK
86/08, LEX nr 497682).
15 Zob. orzeczenie SN z 7 kwietnia 2011 r. (I PK
238/10, LEX nr 898415): Zastosowane kryteria
wyboru pracownika do zwolnienia nie są objęte
obowiązkową treścią oświadczenia woli pracodawcy określoną w art. 30 § 4 k.p. Okoliczności
te (kryteria) podlegają badaniu przez sąd w ramach kontroli zasadności wypowiedzenia (art. 45
§ 1 k.p.). Zastosowanie niewłaściwych kryteriów
może stanowić przesłankę uznania wypowiedzenia za nieuzasadnione.
14
Strona 47
dokonanie wypowiedzenia zostanie zmu-
doświadczenie zawodowe, podwyższanie
szony do wejścia na drogę sądową przeciw-
kwalifikacji,
ko pracodawcy. Tym samym należy zawęzić
przebieg pracy, efektywność, sumienność
możliwość konkretyzacji ex post przyczyny
i
wypowiedzenie przez pracodawcę na sali
w zespole, dyspozycyjność pracownika,
sądowej, która powinna być dostatecznie
przydatność do danej pracy. W toku działal-
jasno i precyzyjnie sformułowana w doku-
ności orzeczniczej sądów wykształciły się
mencie wręczanym pracownikowi. Wiele
pewne
wskazuje na to, że przedstawiony pogląd
doboru. Z bogatej argumentacji udaje się
utrwali się. W jednym z ostatnich wyroków
wydobyć wnioski, które pozwalają jedno
Sąd Najwyższy powtarza: W sytuacji, gdy
kryterium traktować jako samoistne, inne
rozwiązanie umowy o pracę dotyczy pra-
natomiast nakazują stosować tylko razem
cownika
pracodawcę
z innymi. Ponadto, aby dobór mógł być
z większej liczby pracowników, zatrudnio-
uznany za prawidłowy pracodawca poza
nych na takich samych stanowiskach pracy,
ustaleniem obiektywnych kryteriów jest
przyczyną tego wypowiedzenia są nie tylko
zobowiązany zastosować odpowiednią ich
zmiany organizacyjne, czy redukcja zatrud-
gradację. Na pewnych stanowiskach duże
nienia, ale także określona kryteriami dobo-
doświadczenie i nienaganne wykonywanie
ru sytuacja danego pracownika16. Zatem,
pracy będzie cenione wyżej niż wykształce-
by wypowiedzenie było uzasadnione poda-
nie uniwersyteckie bez umiejętności i prak-
na przyczyna musi być dostatecznie sprecy-
tyki. Nie powinny być uwzględniane lub
zowana i zrozumiała dla pracownika tak,
mieć minimalne znaczenie umiejętności
by mógł on zadecydować czy wnieść odwo-
zbędne na danym stanowisku i wykształce-
łanie. Ewentualny spór przed sądem toczy
nie odbiegające od charakteru wykonywa-
się w granicach wyznaczonych przez wska-
nej pracy. Przy wszystkich tego typu uogól-
zane przyczyny, a dopuszczalna konkretyza-
nieniach należy jednak zachować ostroż-
cja może dotyczyć tylko uzupełnienia ich
ność, bowiem każdy przypadek jest ocenia-
opisu.
ny indywidualnie w oparciu o dany stan
wybranego
przez
Obowiązek pracodawcy stosowania
obiektywnych i sprawiedliwych kryteriów
staż
zaangażowanie,
reguły
pracy,
dotychczasowy
umiejętność
kształtowania
pracy
kryteriów
faktyczny. Praktyka sądowa w tej materii
jest bardzo bogata17.
oceny pracowników oraz wyników ich pracy
został określony w art. 94 pkt. 9 k.p. Najczęściej powoływanymi kryteriami doboru
są: wykształcenie pracownika, umiejętności,
Orzeczenie SN z 25 stycznia 2013 r. (I PK
172/12, OSNP 2014/4/52).
16
Zob. orzeczenie SN z 16 września 1997 r.
(I PKN 259/97, OSNP 1998/12/363) dt. zakładowego stażu pracy; orzeczenie SN z 6 marca
2003 r. (I PK 82/02, LEX nr 583750) dt. stosunku pracownika do obowiązków pracowniczych
i dyscypliny pracy; orzeczenie SN z 23 stycznia
2001 r. (I PKN 191/00, OSNP 2002/18/433) dt.
dyspozycyjności pracownika.
17
Strona 48
Przyjęcie w glosowanym orzeczeniu
premie, dodatki. Uzależnienie wysokości
przez Sąd Najwyższy wysokości wynagro-
wynagrodzenia od wyników pracy jest jesz-
dzenia jako kryterium doboru do zwolnień,
cze bardziej widoczne w systemach akor-
budzi uzasadnione zastrzeżenia. Już wcze-
dowym i prowizyjnym (w największym
śniej nie było ono dopuszczane jako samo-
stopniu realizowana jest tutaj zasada ekwi-
dzielne kryterium, o czym świadczyć może
walentności wynagrodzenia za wykonaną
powoływany na wstępie wyrok z 2004 r.
pracę). Zastosowanie w takich warunkach
Przede wszystkim wysokość wynagrodzenia
kryterium wysokości zarobków w procedu-
jest kwestią wtórną, wskaźnikiem odzwier-
rze doboru do zwolnienia byłoby pozba-
ciedlającym umiejętności, zaangażowanie
wione obiektywizmu, a uzyskany wynik
pracownika. Art. 13 k.p. stanowi, że pra-
selekcji nieracjonalny. Pracownik, który
cownik ma prawo do godziwego wynagro-
wybija się swoją ponadprzeciętną wydajno-
dzenia za pracę. Ta podstawowa zasada
ścią pracy, a tym samym zapewnia praco-
prawa pracy doznaje konkretyzacji w art. 78
dawcy zysk, zostałby wytypowany do zwol-
k.p., który wymaga, by wynagrodzenie było
nienia. Zwolnienie gorzej opłacanego pra-
tak ustalone, aby odpowiadało w szczegól-
cownika, biorąc pod uwagę całokształt sto-
ności rodzajowi wykonywanej pracy i kwali-
sunków, przynieść może większe oszczęd-
fikacjom wymaganym przy jej wykonywa-
ności. Poza tym zasady słuszności wymaga-
niu, a także uwzględniało ilość i jakość
ją, aby pracownik sumiennie wypełniający
świadczonej pracy. Warunki wynagradzania
swe obowiązki mógł być spokojny o stabil-
muszą być zaakceptowane przez obie strony
ność swego zatrudnienia. Rozwój osobisty,
stosunku pracy – nawet zmiana na korzyść
w tym podnoszenie kwalifikacji zawodo-
pracownika wymaga dla swej skuteczności
wych,
jego wyraźnej lub dorozumianej zgody18.
obcych, powinien być traktowany jako zale-
Wynagrodzenie spełnia dwie podstawowe
ta, a nie wada. Podobnie oceniać należy
funkcje:
motywacyjną.
działania pracownika skierowane na dobro
Pracodawca ustalając system płac dąży
zakładu pracy - przedterminowe wykony-
do tego, aby jego oddziaływaniem stymulo-
wanie zadań, oszczędność surowca. Wybór
wać pracowników do zwiększania wydajno-
pracownika może być zdeterminowany kry-
ści. W metodzie, w której wysokość wyna-
terium finansowym jedynie w tym sensie,
grodzenia jest ustalana na podstawie miary
że pracodawca nie będzie musiał ponosić
czasu dokonuje się to poprzez uzupełnienie
dodatkowych nakładów na danego pracow-
wynagrodzenia zasadniczego (stałego ele-
nika. Zobrazować to może przykład związa-
mentu) innymi składnikami, takimi jak
ny z kumulacją stanowisk. Jeżeli żaden
alimentacyjną
i
pogłębianie
znajomości
języków
z pracowników zajmujących stanowiska
Orzeczenie SN z 21 października 2003 r. (I PK
512/02, OSNP 2004/22/380).
18
podlegające połączeniu nie ma wystarczająStrona 49
cych kwalifikacji do zajmowania nowego
i
kwalifikacjom
miejsca pracy decydujące może być to, któ-
wykonywaniu (nasuwa się też pytanie:
rego z nich uda się przeszkolić niższym
po co to robić, jeżeli stanowiska łączone
kosztem (np. łatwiej będzie przyuczyć księ-
przestają istnieć jako samodzielne funkcje,
gowego do pracy magazyniera niż odwrot-
a powołuje się nowe skumulowane stanowi-
nie). Wszystko co do tej pory było podnie-
sko – z nowymi obowiązkami i nowym
sione w tej kwestii dotyczyło porównywania
wynagrodzeniem?).
pracowników w ramach doboru do zwol-
dokonał rozróżnienia w tej materii, co miało
nienia – tutaj wysokość wynagrodzenia jako
kluczowe znaczenie. Stwierdził natomiast,
kryterium nie powinna odgrywać żadnej
że kryterium finansowe wiąże się bezpo-
roli. Zupełnie inną sytuacją jest ta, gdy pra-
średnio z przyczyną zwolnień niedotyczącą
codawca posługuje się kryterium finanso-
pracownika i dokonał porównania wyna-
wym przy podejmowaniu decyzji o likwida-
grodzeń na dwóch różnych stanowiskach
cji lub liczebnym ograniczeniu obsady dane-
z
go stanowiska, niezależnie czy jest zajmo-
po czym... zakwalifikował je jako kryterium
wane przez jedną czy więcej osób. Likwida-
doboru. Wydaje się, że prawidłowe prze-
cja stanowiska tak rozumianego jest ściśle
słanki nieoczekiwanie doprowadziły sąd
związana z tzw. przyczyną zwolnień I stop-
do błędnych wniosków. Zwróciłbym też
nia. Kryzys ekonomiczny i ograniczenie
uwagę na fakt, że pojęcia kryterium finan-
produkcji powoduje konieczność zwolnień –
sowe i kryterium wysokości wynagrodzenia
wówczas pracodawca kierując się kryterium
niekoniecznie
finansowym jest władny ograniczyć kadrę
Pierwsze z nich jest szersze i mieści w sobie
kierowniczą lub dokonać redukcji w dzia-
wspomnianą już sytuację porównania kosz-
łach, gdzie przeciętne wynagrodzenie jest
tów przeszkolenia, jak również jest użytecz-
najwyższe. Dobór do zwolnienia stanowi
ne przy porównywaniu kosztów zatrudnia-
kolejny etap odbywający się już wewnątrz
nia własnych pracowników i ceny zlecenia
wyznaczonej grupy – tutaj stosowanie kry-
zadania (wykonanie komponentów, świad-
terium wysokości wynagrodzenia byłoby
czenie usług) osobie trzeciej.
odmiennymi
wymaganym
Sąd
Najwyższy
zakresami
muszą
przy
być
jej
nie
obowiązków,
synonimami.
nieporozumieniem: porównując osoby zaj-
Sąd Najwyższy w swym orzeczeniu
mujące to samo stanowisko premiowaliby-
stoi na stanowisku nieingerencji w decyzje
śmy osoby pod wieloma względami najsłab-
pracodawcy: Trudno sobie bowiem wyobra-
sze, skoro wynagrodzenie uwzględnia ilość
zić, że w ramach sporu sądowego dojdzie
i jakość świadczonej pracy. Z kolei jak po-
do badania, czy nie należało w miejsce
równać pracowników ze stanowisk podlega-
powódki rozwiązać stosunku pracy z inną
jących kumulacji, skoro wynagrodzenie
osobą, a powódce powierzyć obowiązki tej
odpowiada rodzajowi wykonywanej pracy
innej osoby. W ten sposób wykraczalibyśmy
Strona 50
bowiem poza kognicję sądu i ingerowali
poszukujemy pierwotnej przyczyny niedo-
w przysługującą pracodawcy swobodę pro-
tyczącej pracownika. Będą to takie zdarze-
wadzenia działalności gospodarczej czy
nia,
dokonywania restrukturyzacji, a w jej
wytwarzanych przez zakład, wzrost kosz-
ramach likwidowania określonych stano-
tów działalności przedsiębiorstwa wskutek
wisk pracy i ich obsady. Teza ta, choć nie
podwyższenia podatków (przyczyny eko-
znajdzie zastosowania w sprawie badanej
nomiczne), wprowadzenie lepszych rozwią-
przez sąd ze względu na kumulację stano-
zań technologicznych, usprawnienie zarzą-
wisk, jest całkowicie poprawna w odniesie-
dzania dzięki systemom informatycznym
niu do likwidacji stanowiska i stanowi kon-
(przyczyny organizacyjne). Poziom drugi
tynuację utrwalonej linii orzeczniczej19. Pra-
obejmuje przyczyny określane zwykle mia-
codawca bowiem nie ma obowiązku przed
nem „redukcji etatów”, „likwidacji stanowi-
dokonaniem zwolnienia proponować pra-
ska”, „kumulacji stanowisk”. To na tym eta-
cownikowi pracy na innym stanowisku.
pie dokonuje się decyzja, w której grupie
Wypowiedzenie
usprawiedliwione
zawodowej dokonać zwolnień, które stano-
nawet wtedy, kiedy zakład dysponuje sta-
wisko pracy nie przynosi zakładowi spo-
nowiskami odpowiadającymi kwalifikacjom
dziewanych zysków, które stanowiska lub
zwalnianego pracownika. Ma on prawo
działy należy połączyć, by zwiększyć efek-
obsadzić wakujące stanowiska możliwie
tywność, wreszcie czy można ograniczyć
najlepiej przygotowanymi pracownikami,
koszty zlecając innemu przedsiębiorstwu
co nie odbiera osobie zwolnionej szansy
wykonanie części zadań. Właśnie tu kryte-
na złożenie swej kandydatury w postępo-
rium finansowe może, a nawet powinno być
waniu rekrutacyjnym na równych zasadach
stosowane. W gospodarce kapitalistycznej
z innymi.
przedsiębiorca dąży do osiągnięcia jak naj-
jest
Podsumowując,
okazuje
spadek
sprzedaży
produktów
że
wyższych dochodów, podejmując działania
wskazywany wcześniej podział na przyczy-
musi maksymalnie wykorzystać potencjał
ny wypowiedzenia I i II stopnia (przywoła-
swoich pracowników, zmiany w strukturze
ny w glosowanym orzeczeniu i akceptowany
zatrudnienia są więc niezbędne by dosto-
m.in. przez J. Stelinę20) wydaje się być nie-
sowywać się do zmieniających warunków
wystarczający. Odwołać należy się do kon-
na rynku. Przyczyny z pierwszego poziomu
cepcji
uzasadnienia
(niedotyczące pracownika) mogą wynikać
wypowiedzenia. Na poziomie pierwszym
z decyzji pracodawcy (reorganizacja), ale
trójpłaszczyznowej
się,
jak
też
Zob. orzeczenie SN z 13 kwietnia 2000 r.
(I PKN 600/99, OSNP 2001/19/576).
20 K. Jaśkowski, E. Maniewska, J. Stelina, Grupowe
zwolnienia. Komentarz., Warszawa 2007, Lex.
19
mogą
być
wywołane
czynnikami
zewnętrznymi (kryzys). Przyczyny drugiego
poziomu zawsze będą leżały po stronie pracodawcy, ponieważ to on podejmuje decyzje
Strona 51
o racjonalizacji. Przyczyny trzeciego pozio-
przydatne na danym stanowisku. Warun-
mu leżą z kolei po stronie pracownika,
kiem jest, aby ustalone zasady postępowa-
bo to jego cechy decydują o wybraniu tej,
nia były stosowane jednakowo wobec
a nie innej osoby do zwolnienia. Poziom
wszystkich osób podlegających ocenie. Sąd
trzeci nawiązuje do zastosowanego kryte-
Najwyższy w badanej sprawie zbyt łatwo
rium doboru. Konieczność przeprowadzenia
odstąpił od dokładniejszej analizy stanu
selekcji istnieje zawsze, gdy w danej grupie
faktycznego, zasłaniając się tarczą w postaci
zawodowej zwalniana jest tylko część pra-
wolności ekonomicznej pracodawcy, mimo
cowników. Uważam jednak, że wśród kryte-
iż miał prawo oceny zastosowanych kryte-
riów doboru nie powinna się znaleźć wyso-
riów doboru w przypadku kumulacji stano-
kość wynagrodzenia. Jeżeli pracodawca
wiska głównej księgowej i jej podwładnej.
zauważa, że wypłaty wynagrodzeń stanowią
Nie uważam też, aby przeciwko szerszej
poważne obciążenie dla zakładu ma on inne
refleksji przemawiały względy pragmatycz-
mechanizmy, by dokonać stosownych zmian
ne, jak starał się to dowieść Sąd Najwyższy.
(art. 42 k.p.). W przypadku dokonania
Sprawy z zakresu prawa pracy ze swej natu-
kumulacji stanowisk wyznaczone kryteria
ry są często złożone, a wkraczanie w sferę
grają analogiczną rolę. Wyjątkowo, gdyby
motywacyjną jest konieczne, by dekodować
żaden z kandydatów na nowe stanowisko
prawdziwe intencji stron.
nie spełniał wymagań i było konieczne
przeszkolenie, pomocnicze stosowanie kryterium finansowego (nie wysokości wynagrodzeń)
jest
uzasadnione.
Zgodnie
z uchwałą Sądu Najwyższego z dnia 27
czerwca 1985 r. ocena zasadności wypowiedzenia powinna uwzględniać słuszne
interesy zakładu pracy i przymioty pracownika związane ze stosunkiem pracy21. Oparcie się tylko na kryterium wysokości zarobków spełnia w zasadzie jedynie pierwszy
ze
wskazanych
wymogów.
Pracodawca
w ramach doboru może oprzeć się na wielu
innych kryteriach kierując się własnymi
potrzebami, uwzględniając istotne z jego
punktu widzenia kompetencje pracownika
Uchwała SN z 27 czerwca 1985 r. (III PZP
10/85, OSNC 1985/11/164).
21
Strona 52
Glosa do wyroku Sądu Najwyższego z dnia 19 listopada 2012 r.,
I PK 115/12
Krzysztof Grecki
Teza wyroku
Kryterium
jako
kryterium
Argumentacja Sądu Najwyższego
wysokości
doboru
do
zarobków,
Sąd Najwyższy uznał, że skarga
zwolnień,
kasacyjna okazała się zasadna, w związku
ma charakter zobiektywizowany, pozwala
z czym
uchylił zaskarżone orzeczenie
na uniknięcie wątpliwości i subiektywizacji
i przekazał sprawę do ponownego rozpo-
ocen. Wiąże się ponadto bezpośrednio
znania Sądowi Okręgowemu. Zdaniem Sądu
z przyczyną zwolnień niedotyczących pra-
Najwyższego ustalenia wymagała kwestia,
cownika.
czy likwidacja stanowiska specyficznego,
unikalnego w strukturze organizacyjnej
Stan faktyczny
uzasadnia w sposób dostateczny rozwiąza-
Rozstrzygnięcie Sądu Najwyższego
nie stosunku pracy z konkretnym pracow-
zapadło na tle następującego stanu faktycz-
nikiem. Sąd przyjął, że sąd pracy nie jest
nego. Powódka domagała się od strony
uprawniony do badania skutków likwidacji
pozwanej odszkodowania z tytułu wadliwe-
stanowiska unikalnego, gdyż byłaby to zbyt
go wypowiedzenia stosunku pracy. Sąd
daleko idąca ingerencja w wolność gospo-
Rejonowy
uznając,
darczą pracodawcy. W takim razie, gdy
że przyczyna zwolnienia powódki była
doszło do rzeczywistej likwidacji lub kumu-
prawdziwa, a samo zwolnienie przyniosło
lacji stanowiska, sąd nie może przyczyny
spółce znaczne oszczędności. Sąd Okręgowy
takiej uznać za wadliwą. Dodatkowo Sąd
rozpatrując apelację powódki zmienił wyrok
Najwyższy zaingerował w pogląd, który
Sądu Rejonowego i zasądził od strony
przedstawił Sąd Okręgowy, jakoby kryte-
pozwanej na rzecz strony powodowej
rium najwyższych zarobków nie mogło sta-
odszkodowanie z tytułu wadliwego rozwią-
nowić kryterium doboru do zwolnień. Sąd
zania stosunku pracy. Sąd Okręgowy podzie-
Najwyższy orzekł, że kryterium to jest jak
lił ustalenia i oceny sądu I instancji dotyczą-
najbardziej dopuszczalne w sytuacji trudno-
ce uznania przyczyny rozwiązania stosunku
ści finansowych pracodawcy i dodatkowo,
pracy za rzeczywistą. Zakwestionował jed-
że jego zastosowanie pozwala na uniknięcie
nak zasadność kryteriów doboru pracowni-
wątpliwości i subiektywizacji ocen.
oddalił
powództwo
ka do zwolnienia zastosowanych przez pracodawcę, które doprowadziły do wadliwości
zwolnienia.
Strona 53
Ocena
rozstrzygnięcia
Sądu
Najwyższego
r.
Znaczenie tego interesującego orzeczenia sięga dalej, aniżeli zdaje się to wynikać z brzmienia sformułowanej przez Sąd
Najwyższy
tezy.
Glosowane
orzeczenie
dotyczy zagadnienia nasuwającego poważne
wątpliwości w praktyce sądowej. Chodzi
mianowicie o odpowiedź na pytanie, jakie
obowiązki spoczywają na pracodawcy chcącym rozwiązać umowę o pracę z pracownikiem z przyczyn go niedotyczących. Takie
zwolnienia nie są związane ani z osobą pracownika, ani ze sposobem świadczenia
przez niego pracy, tylko z funkcjonowaniem
zakładu pracy i działalnością gospodarczą
prowadzoną przez pracodawcę. W takiej
sytuacji pracownik traci swoje miejsce pracy, pomimo że właściwie wykonuje zobowiązanie wynikające z umowy o pracę. Niewątpliwie musi zatem mu przysługiwać
dodatkowa ochrona prawna1. Przyznanie
takich dodatkowych uprawnień jest zgodne
z postanowieniami prawa międzynarodowego2. Granicą tej ochrony są zasady społecznej gospodarki rynkowej oraz słuszny
interes pracodawcy i innych pracowników.
W Polskim porządku prawnym ochronę
tę zapewnia art. 30 § 4 oraz 45 k.p., jak rówM. Latos-Miłkowska, Ł. Pisarczyk, Zwolnienia
z przyczyn niedotyczących pracownika, Warszawa 2005, s. 17.
2 Konwencja MOP nr 158, nieratyfikowana przez
Polskę, jednak wskazująca podstawowe standardy ochrony praw pracowniczych, uznanych
przez międzynarodową społeczność oraz Dyrektywa Rady nr 98/59/WE z dnia 20 lipca 1998 r.,
Dziennik Urzędowy L 225 , 12/08/1998 P. 0016
- 0021.
1
nież przepisy ustawy z dnia 13 marca 2003
3
W sytuacji, w której pracodawca chce
zwolnić pracownika z przyczyn go niedotyczących zachodzi potrzeba indywidualnego
uzasadnienia wypowiedzenia umowy4. Pracodawca musi zatem podać przyczynę
zwolnienia. Zgodnie z uchwałą Sądu Najwyższego z dnia 27 czerwca 1985 r., III PZP
10/85 przyczyny zwolnień muszą być
poważne i w sposób istotny wpływać
na możliwość kontynuacji stosunku pracy.
Przyczyną taką może być konieczność przeprowadzenia
w
sytuacji,
zmian
gdy
organizacyjnych
zachodzi
konieczność
zmniejszenia zatrudnienia5. W przedmiotowej sprawie likwidacja stanowiska przez
pozwanego mogła być powodem wypowiedzenia umowy o pracę z powódką, pod
warunkiem jednak, że likwidacja ta miała
charakter
rzeczywisty6.
Sąd
Najwyższy
słusznie podzielił ustalenia sądów niższej
instancji, że likwidacja stanowiska pracy
Ustawa z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych
zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników, Dz. U. 2003 nr 90 poz. 844; por.
M. Skąpski, Ochronna funkcja prawa pracy
w gospodarce rynkowej, Zakamycze 2006, s. 132133.
4 M. Latos-Miłkowska, Ł. Pisarczyk, op. cit., s. 34.
5 Por. z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 27
listopada 1997 r., I PKN 401/97,OSNP 1998/
18/542.
6 Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia
8 kwietnia 1998 r., I PKN 32/98, OSNAP 1999,
nr 7, poz. 245, likwidacja stanowiska pracy
oznacza faktyczne zakończenie wykonywania
określonej grupy czynności lub sytuację, kiedy
pracodawca dla wykonywania określonych
czynności nie zamierza zatrudniać pracowników, tylko powierzyć wykonywanie tych czynności na podstawie umów prawa cywilnego
(wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 lipca 2001
r., I PKN 541/00 OSNAP 2003/11/268).
3
Strona 54
powódki miała charakter rzeczywisty, gdyż
nia9. Z art. 20 Konstytucji RP z dnia 2 kwiet-
na jej miejsce nie została zatrudniona inna
nia 1997 r. (Dz. U. 1997 nr 78 poz. 483) oraz
osoba, a jej obowiązki zostały podzielone
art. 6 ustawy o swobodzie działalności
pomiędzy innych pracowników. Zgodnie
gospodarczej z dnia 2 lipca 2004 r. (Dz. U.
z ugruntowanym orzecznictwem Sądu Naj-
2004 nr 173 poz. 1807) niewątpliwie wyni-
wyższego wypowiedzenie umowy o pracę
ka, że pracodawcy przysługuje swoboda
jest nieuzasadnione zarówno wtedy, gdy
dokonywania zmian o charakterze organi-
wskazana w nim przez pracodawcę przy-
zacyjnym, a zasadność podejmowanych
czyna okazała się pozorna (fikcyjna, nierze-
przez niego decyzji nie podlega kontroli
czywista, nieprawdziwa, nieistniejąca), jak
sądu pracy. Nie należy jednak, jak to czyni
i wówczas, gdy przyczyna ta faktycznie
Sąd Najwyższy w glosowanym orzeczeniu,
zaistniała i w ocenie pracodawcy uzasadnia-
przyjmować że pracodawca może w sposób
ła wypowiedzenie, lecz - ze względu na jej
dowolny dobierać pracowników do zwol-
wagę lub charakter - była niewystarczająca
nień z przyczyn organizacyjnych. Zasadność
dla rozwiązania stosunku pracy lub nazbyt
i słuszność kryteriów, którymi posługuje się
ogólnikowa, a przez co wadliwa7. W przed-
pracodawca
miotowej sprawie można mieć poważne
sądowej10. Do takich samych wniosków
wątpliwości, czy przyczyna: „konieczność
doszedł Sąd Najwyższy w wyroku z dnia
zmian
zmniejszenie
27 listopada 1997 r., I PKN 401/97, w któ-
zatrudnienia” nie miała w świetle orzecznic-
rym stwierdził, że kontroli sądu podlega
twa charakteru zbyt ogólnikowego8. Przy
ocena słuszności i zasadności przyjętych
rozpatrywaniu
skład
kryteriów doboru pracowników na stano-
orzekający niestety nie zwrócił na to zagad-
wiska pracy i kwalifikowania pracowników
nienie należytej uwagi. Sąd Najwyższy
do zwolnienia z pracy. Mając na uwadze
słusznie natomiast zauważył, że sąd pracy
powyższe, należy uznać, że Sąd Okręgowy
nie ma uprawnień do badania zasadności
słusznie przeprowadził badanie mające
i celowości zmniejszenia stanu zatrudnie-
na celu ustalić, czy pozwany zastosował
organizacyjnych
skargi
i
kasacyjnej
jest
przedmiotem
kontroli
zobiektywizowane kryteria doboru do zwolnienia. Ocena zasadności zwolnienia pracownika z przyczyn, które go nie dotyczą
Por. z wyrokami Sądu Najwyższego z dnia 25
stycznia 2012 r., II PK 102/11 oraz z dnia 25
stycznia 2013 r. I PK 172/12LEX nr 1312564
8 Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia
16 grudnia 2008 r., I PK 86/08, LEX nr 497682
przyczyna wypowiedzenia umowy o pracę "zmniejszenie zatrudnienia z przyczyn ekonomicznych, zmiany organizacyjne" jest w sposób
oczywisty nazbyt ogólnikowa, a przez to wadliwa.
7
Por. z uchwałą Sądu Najwyższego z dnia
27 czerwca 1985 r., III PZP 10/85OSNC 1985
/11/164.
10 A. Drozd, Wypowiedzenie stosunku pracy, Wrocław 2013, s. 155 i nast. oraz wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 listopada 2001 r., I PKN
680/00 OSNAP 2003, nr 20, poz. 488., potwierdzający słuszność tez A. Drozda.
9
Strona 55
zawsze musi mieć charakter dwustopnio-
przyczyny zmuszające go do rozwiązania
wy11. Pierwszym etapem jest kontrola, czy
stosunku pracy14.
potrzeba dokonania zwolnienia w ogóle
Konieczne jest w takiej sytuacji
występuje, a drugim zbadanie prawidłowo-
postawienie pytania, co dokładnie oznacza
ści sposobu doboru. Ponieważ stwierdzili-
sformułowanie „zobiektywizowane kryteria
śmy już istnienie przyczyny, skupmy się
doboru do zwolnienia”. Dla uzyskania
na kryteriach doboru. Pracodawca powinien
na to pytanie prawidłowej odpowiedzi nie-
kierować się okolicznościami dotyczącymi
zbędna będzie analiza orzecznictwa i poglą-
sposobu wykonywania pracy, w szczególno-
dów dotyczących tej kwestii wypracowa-
ści brać pod uwagę: staranność przy wyko-
nych przez doktrynę. Nie ulega wątpliwości,
nywaniu obowiązków pracowniczych, rze-
że kryteria doboru pracowników do zwol-
telność, posiadane kwalifikacje oraz ogólnie
nienia powinny być obiektywne i sprawie-
rozumianą przydatność do pracy12. Stoso-
dliwe15. Zgodnie bowiem z art. 94 pkt 9 k.p.
wanie takiego kryterium przyczynia się
pracodawca
do obiektywizacji i zwiększenia przejrzysto-
obiektywne i sprawiedliwe kryteria oceny
ści zwolnień. Dodatkowo spowodowana
pracowników oraz wyników ich pracy16.
okolicznościami ekonomiczno-organizacyj-
Zgodnie z orzecznictwem muszą więc one
nymi
uzasadnia
obejmować pełną ocenę dotychczasowej
wypowiedzenie umów o pracę tylko przy
pracy pracownika i posiadanych przez niego
zastosowaniu
równych
formalnych kwalifikacji, w tym: wykształce-
wyboru
nia, przebiegu zatrudnienia, stażu pracy,
do zwolnienia z pracy”13. W takim razie pra-
zdobytego doświadczenia i wszelkich osią-
codawca, który dokonuje zwolnienia z przy-
gnięć zawodowych17. Zostało to potwier-
czyn niedotyczących pracownika powinien
dzone również w wyroku z dnia 6 listopada
wykazać, że zastosował obiektywne, spra-
2001 r., I PKN 657/00 OSNP 2003, nr 22,
wiedliwe
pracownika
poz. 534, w którym Sąd Najwyższy zaakcen-
do zwolnienia i wziął przy tym pod uwagę
tował, że kryterium doboru powinno obej-
wszystkich pracowników, których dotyczą
mować również szczególne umiejętności
i
redukcja
zatrudnienia
„obiektywnych,
sprawiedliwych
kryteria
kryteriów
doboru
jest
obowiązany
stosować
pracownika i jego predyspozycje do wykoCo do tej kwestii panuje zgoda w doktrynie,
por. L. Florek, Zwolnienia pracowników z przyczyn dotyczących zakładów pracy, Warszawa
1992, s. 22-23.
12 Termination of Employment Digest, International Labour Office, Geneva 2000, s. 27.
13 J. Czerniak-Swędzioł, S. Koczur, Od likwidacji
stanowiska do likwidacji jednostki jako przyczyny
rozwiązania stosunku pracy - kontrowersje i wątpliwości, „Studia z zakresu prawa pracy i polityki
społecznej”, nr 1 z 2011 r., s. 67.
11
nywania pracy określonego rodzaju. Sąd
Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 1 czerwca
2013 r., II PK 258/11 OSNP 2013/11/128.
15 Por. wyrok Sądu Najwyższego z 19 grudnia
1997 r., I PKN 442/97OSNP 1998/21/630
16 Por. wyrok Sądu Najwyższego z 8 sierpnia
2006 r., I PK 50/06Prawo Pracy 2006 nr 12,
s. 39.
17 Ibidem.
14
Strona 56
Najwyższy zaakceptował również w wyroku
wiedzenia, ale również do zgodności z zasa-
z dnia 23 stycznia 2001 r., I PKN 191/00
dami współżycia społecznego i społeczno-
OSNP 2002, nr 18, poz. 433, że dopuszczalne
gospodarczego przeznaczenia prawa. Z całą
jest przyjęcie przez pracodawcę jako kryte-
pewnością za podstawowe kryterium muszą
rium doboru pracowników do zwolnienia
być uznane kwalifikacje zawodowe, czego
ich dyspozycyjności, rozumianej jako moż-
wymaga zasada równego traktowania pra-
liwość liczenia na obecność danego pracow-
cowników wyrażona w art. 183a k.p.19
nika w pracy w czasie na nią przeznaczo-
W glosowanym wyroku Sąd Najwyż-
nym. Zgodnie z wyrokiem z 7 kwietnia 2011
szy przyjął za dopuszczalne stosowanie kry-
r., I PK 238/10 LEX nr 898415 Sąd Najwyż-
terium wysokości zarobków. Nie przedsta-
szy uznał, że pracodawca może za kryterium
wił jednak żadnych argumentów na popar-
doboru do zwolnień przyjąć prawdopodo-
cie tego stanowiska, poza stwierdzeniem,
bieństwo znalezienia przez pracownika
że przemawia za tym rachunek ekonomicz-
nowej pracy, w związku z sytuacją występu-
ny. Z całą pewnością prawo pracy powinno
jącą w danym czasie na rynku pracy
w pewien sposób kooperować z ekonomią,
i wytypować do zwolnienia tego, który
jednak Sąd Najwyższy powinien interpre-
ma na to największe szanse. Biorąc pod
tować przepisy prawa pracy zgodnie z ich
uwagę powyższe wyraźnie widać, że w orze-
literą, dorobkiem orzecznictwa i doktryny,
cznictwie powstał zwarty katalog kryteriów
a nie zgodnie z zasadami nauk ekonomicz-
doboru pracowników do zwolnień, obejmu-
nych. Wydaje się, że teza glosowanego orze-
jący przyczyny związane z pracownikiem,
czenia dyskryminuje pracowników posiada-
a zwłaszcza z jego kwalifikacjami. Tak usta-
jących wyższe zarobki, co jest naruszeniem
lony katalog kryteriów został zaakceptowa-
zasady równego traktowania pracowni-
ny przez doktrynę. Według M. Rotkiewicza
ków20. Zgodnie z wyrokiem Trybunału Kon-
kryteria, które pracodawca może brać pod
stytucyjnego z dnia 12 grudnia 1994 r.,
uwagę przy ustalaniu, który pracownik
K 3/94, OTK 1994 r. cz. II s. 141, wszystkie
powinien stracić pracę to: posiadane przez
podmioty charakteryzujące się w równym
pracownika kwalifikacje, staż pracy, do-
stopniu daną cechą istotną (relewantną)
świadczenie
powinny być potraktowane równo, a więc
zawodowe,
zaangażowanie
i
dyspozycyjność,
sumienność,
stosunek
według jednakowej miary, bez zróżnicowań
do podwładnych oraz współpracowników,
zarówno dyskryminujących, jak też fawory-
a nawet ocena pracownika przez klientów
pracodawcy18. Kryteria te są oceniane nie
tylko w odniesieniu do zasadności wypoK. Jaśkowski, E. Maniewska. Kodeks Pracy. Tom
1, Warszawa 2012, s. 211 i nast.
18
J. Wratny, Kodeks pracy. Komentarz, Warszawa
2013, s. 36 i nast.
20 J. Marciniak, Mobbing, dyskryminacja, molestowanie – zasady przeciwdziałania, Warszawa
2011, s. 29 oraz Dyrektywa Rady 2000/78/WE
z dnia 27 listopada 2000 r., Dziennik Urzędowy
L 303 , 02/12/2000 P. 0016 - 0022
19
Strona 57
zujących. Dodatkowo przyjęcie takiej tezy
prowadziłoby do zanegowania dotychczasowego orzecznictwa w tej kwestii i stworzyłoby paradoks, w którym wysokie kwalifikacje
pracownika
powinny
chronić
go przed zwolnieniem, a wynikające z nich
wyższe wynagrodzenie powinno być przesłanką do wypowiedzenia mu umowy o pracę. Warto też odnotować fakt, że Sąd Najwyższy już raz stwierdził, że wysokość
otrzymywanego przez pracowników wynagrodzenia nie stanowi wystarczającego kryterium doboru do zwolnienia21.
Wnioski końcowe
Podsumowując, wysokość wynagrodzenia nie powinna stanowić kryterium
doboru pracownika do zwolnienia nawet
z przyczyn ekonomicznych. Za takim stanowiskiem przemawiają przepisy powszechnie
obowiązującego
prawa,
jednolite
orzecznictwo i jednoznaczne stanowisko
doktryny, zgodnie z którymi „zobiektywizowane kryteria doboru do zwolnienia”
związane są z osobą pracownika, a nie
z kwestią zależną od pracodawcy, jak wynagrodzenie.
Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 grudnia
2004 r., I PK 97/04 OSNP Nr 24/2005, poz. 389
21
Strona 58
Czy najbardziej korzystna oferta wybrana przez gminę w drodze
przetargu jest równie korzystna dla środowiska?
Analiza przepisów ustawy o odpadach i o utrzymaniu czystości
i porządku w gminach pod kątem skutków wyboru firmy
wywożącej odpady
Małgorzata Michałowska
Głównym celem nowej ustawy
zależności, co spowalnia działanie1. Ustawa
o odpadach jest objęcie wszystkich właści-
o
utrzymaniu
cieli nieruchomości sprawnym systemem
w gminach stanowi w artykule 3 w ustę-
odbioru odpadów, stworzenie lepszych
pie 1 i 22, że utrzymanie czystości i porząd-
warunków do segregacji odpadów oraz
ku w gminach należy do obowiązkowych
łatwo dostępnych punktów zbiórki selek-
zadań własnych gminy, a gminy zapewniają
tywnej takich odpadów jak zużyty sprzęt
czystość i porządek na swoim terenie i two-
elektroniczny i elektryczny, meble, czy
rzą warunki niezbędne do ich utrzymania,
odpady niebezpieczne. Wdrożenie nowych
a w szczególności:

przepisów ustawy ma także na celu wyeli-
czystości
i
porządku
nadzorują gospodarowanie odpa-
minowanie dzikich wysypisk i likwidację
dami komunalnymi, w tym realizację
palenia odpadów w domach. Założenia
zadań
są bardzo znaczące i potrzebne dla środowi-
odbierającym odpady komunalne
ska, ale czy normy prawne mają odzwier-
od właścicieli nieruchomości,
ciedlenie w rzeczywistości?

Janina Ciechanowicz-McLean stwier-
powierzonych
podmiotom
ustanawiają selektywne zbieranie
odpadów komunalnych obejmujące
dza, iż wprost z Konstytucji RP wynika,
co
że gmina jest podstawową jednostką samo-
odpadów: papieru, metalu, tworzy-
rządu terytorialnego jest gmina. W ochronie
wa sztucznego, szkła i opakowań
środowiska pełni ona również kluczowe
wielomateriałowych oraz odpadów
zadanie. Gmina jest najbliżej bezpośrednich
komunalnych ulegających biodegra-
problemów środowiska. Skala działania
dacji, w tym odpadów opakowanio-
gminy jest odpowiednia do jej wielkości.
wych ulegających biodegradacji,
najmniej
następujące
frakcje
W związku z tym w gminie jest najłatwiej
osiągnąć pożądany efekt. Jeżeli chodzi
o osiąganie celów w powiecie czy województwie pojawia się już znacznie więcej
J.Ciechanowicz-McLean, Prawo i polityka ochrony środowiska, Wydawnictwo Wolters-Kluwer,
wydanie 2009,s.156.
2 Ustawa o utrzymaniu czystości i porządku
w gminach dnia 13 września 2013(t.jedn. Dz. U.
2013 r. poz. 1399) strona internetowa: http://
isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU201300
01399, dostęp na dzień: 26 luty 2014
1
Strona 59


tworzą punkty selektywnego zbie-
przez firmy niekoniecznie jest jakościowa.
rania odpadów komunalnych w spo-
Firmy tną koszty, aby sprostać wymogom
sób zapewniający łatwy dostęp dla
bardzo skrupulatnie i szczegółowo skon-
wszystkich
gminy,
struowanej ustawy. Dopiero prawdopodob-
w tym wskazują miejsca, w których
nie w roku 2016 nowe unijne przepisy
mogą być prowadzone zbiórki zuży-
wpłyną na poprawę jakości zamówień
tego sprzętu elektrycznego i elek-
publicznych. Kryterium najniższej ceny
tronicznego pochodzącego z gospo-
zostanie zastąpione wyborem oferty naj-
darstw domowych,
bardziej konkurencyjnej ekonomicznie, czy-
zapewniają osiągnięcie odpowied-
li ważna będzie także jakość. Co jest istotne
nich poziomów recyklingu, przygo-
dla wyboru w drodze przetargu firm wywo-
towania
użycia
żących odpady. Analizując wymogi segrega-
i odzysku innymi metodami oraz
cji odpadów na podstawie ustawy o odpa-
ograniczenia masy odpadów komu-
dach z dnia 14 grudnia 2012 roku, która
nalnych ulegających biodegradacji
weszła w życie 8 stycznia 2013 roku , chcia-
przekazywanych do składowania.
łabym uwidocznić jaki wpływ na jej proces
do
mieszkańców
ponownego
Istota problemu funkcjonowania całego
systemu zawartego w ustawie tkwi w przeprowadzaniu przetargów na wybór firmy
zajmującej się wywozem odpadów. Artykuł
6d. 1 u.u.c.p.g.3 stanowi, iż - wójt, burmistrz lub prezydent miasta jest obowiązany zorganizować przetarg na odbieranie
odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości. Aktualnie głównym kryterium
doboru jest cena4, a to nie jest najlepsze
podejście, ponieważ podążając tylko za tym
kryterium możemy obniżyć jakość danego
projektu. Powoduje to że usługa świadczona
Ustawa o utrzymaniu czystości i porządku
2013 r. poz. 1399) strona internetowa:
http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU2
0130001399, dostęp na dzień: 26 luty 2014 .
4Artykuł FORBES – “Najniższa cena przestanie
być wymówką dla urzędników” źródło : http:
//www.forbes.pl/uzp-szykuje-nowelizacjeprawa-zamowien-publicznych,artykuly,
160243,1,1.html .
3
ma wybranie właściwej firmy wywożącej
odpady. Już pierwszy artykuł tej ustawy
stanowi: Artykuł 1. Ustawa określa środki
służące ochronie środowiska, życia i zdrowia ludzi zapobiegające i zmniejszające
negatywny wpływ na środowisko oraz
zdrowie ludzi wynikający z wytwarzania
odpadów i gospodarowania nimi oraz ograniczające ogólne skutki użytkowania zasobów i poprawiające efektywność takiego
użytkowania. Artykuł ten określa przedmiot, cel i generalną podstawę regulacji.
Za przedmiot uznaje się zasady postępowania z odpadami, cel – ochronę życia i zdrowia ludzi oraz ochronę środowiska5. Pod
wątpliwość można poddać tutaj skutek
w postaci efektywności, który ma być osiągnięty po wprowadzeniu w życie przepisów
W. Radecki, Ustawa o odpadach- komentarz,
wydanie 2, Warszawa 2008, s. 64.
5
Strona 60
ustawy. Należy się zastanowić czy normy
prawidłowego gospodarowania odpadami
prawne zawarte w ustawie, są na tyle efek-
komunalnymi, w szczególności w zakresie
tywne w rzeczywistości. Dokonuje się
selektywnego zbierania odpadów komunal-
masowych kontroli segregacji przez urzęd-
nych. Szczegółowe zasady dotyczące sorto-
ników, które wykazują ,że sytuacja jest tra-
wania śmieci zostały określone indywidual-
giczna. Odpady są zmieszane, a gminy
nie przez każdą z gmin, wszystko bowiem
muszą się wykazać odpowiednim poziomem
zależy od dostępnych instalacji i technologii
recyklingu. Przyczyny tego negatywnego
stosowanych przez sortownie, a te są bar-
zjawiska można szukać w braku edukacji
dzo różne. Dlatego niezwykle ważne jest,
ustawowego wytwórcy odpadów. Można
aby dowiadywać się o szczegóły dotyczące
z powodzeniem stwierdzić, że aktualnie
segregowania odpadów w swoim miejscu
wykształcone ekologicznie są dzieci w szko-
zamieszkania. W praktyce jednak funkcjo-
łach, ponieważ, edukacja ekologiczna obec-
nuje to wymiernie, ponieważ ludzie nie
na jest w formalnym systemie kształcenia.
są uświadomieni o właściwym segregowa-
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodo-
niu odpadów. Artykuł 3 u 2 ustawy
wej i Sportu z dn. 26 lutego 2002 r. w spra-
o odpadach stanowi8, że przez gospodaro-
wie podstawy programowej wychowania
wanie odpadami - rozumie się zbieranie,
przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego
transport, przetwarzanie odpadów, łącznie
w poszczególnych typach szkół, wprowadza
z nadzorem nad tego rodzaju działaniami,
edukację ekologiczną w postaci oddzielnej
jak
ścieżki edukacyjnej o charakterze wycho-
z miejscami unieszkodliwiania odpadów
wawczo-dydaktycznym począwszy od II
oraz działania wykonywane w charakterze
etapu edukacyjnego (klasy IV-VI).6 Jednakże
sprzedawcy
w ustawie o utrzymaniu czystości i porząd-
w obrocie odpadami. Istotnym stwierdze-
ku w gminach wskazuje się ,iż obowiązek
niem jest nadzór ,który ma być sprawowany
edukacji społeczeństwa w zakresie sorto-
nad tymi działaniami. W praktyce bywa jed-
wania odpadów spoczywa na gminach.
nak inaczej , w zależności od gminy ( ponie-
Wskazuje na to artykuł 3 ustęp 2 pkt. 8
waż one muszą sprawować ten nadzór)
u.u.c.p.g.7. To gminy mają prowadzić dzia-
natężenie nadzoru zróżnicowane, w jednych
łania informacyjne i edukacyjne w zakresie
gminach nadzór jest właściwy, w innych
również
późniejsze
odpadów
lub
postępowanie
pośrednika
nie. Jako przykład można wskazać fakt,
Dobrzańska B., Dobrzański G., Kiełczewski
D., "Ochrona środowiska przyrodniczego", Wyd.
Nauk. PWN, Warszawa 2008.
7 Ustawa o utrzymaniu czystości i porządku
2013 r. poz. 1399) strona internetowa : http://
isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU201300
01399, dostęp na dzień : 26 luty 2014.
6
że po takich kontrolach dokonywanych
przez gminę – umowy są często wypowiaUstawa o odpadach z dnia 14 grudnia 2012,
(t.jedn. Dz. U. 2013 poz. 21) strona internetowa:
0130000021, dostęp na dzień: 26 luty 2014.
8
Strona 61
dane firmom wywożącym odpady, co uwi-
posiadacza odpadów. W przypadkach
dacznia nam rangę problemu i nasuwa się
określonych w przepisach odrębnych
pytanie czy firmy, które wygrywają przetar-
koszty gospodarowania odpadami pono-
gi rzeczywiście spełniają wymogi ustawo-
si producent produktu lub podmiot
we? Artykuł 16 u.o.9 stanowi, iż gospodar-
wprowadzający produkt na terytorium
kę odpadami należy prowadzić w sposób
kraju, określony w tych przepisach. Pro-
zapewniający ochronę życia i zdrowia ludzi
blem kosztów powstaje w tym momencie,
oraz środowiska, w szczególności gospo-
gdzie ludzie (ustawowi wytwórcy odpadów)
darka odpadami nie może:
muszą płacić za wywóz odpadów. Nadal
1. powodować zagrożenia dla wody,
argumentem jest tutaj niska cena firmy
powietrza, gleby, roślin lub zwierząt;
wywożącej odpady wybrane w przetargu,
2. powodować uciążliwości przez hałas
ponieważ nie chce się obciążać mieszkań-
lub zapach;
ców zbyt wysokimi kwotami, aby nie wzbu-
3. wywoływać niekorzystnych skutków
dzić sprzeciwu w związku z segregacją
dla terenów wiejskich lub miejsc
odpadów. Firma ,która obsługuje wywóz
o szczególnym znaczeniu, w tym kul-
odpadów ma możliwość składowania ich
turowym i przyrodniczym.
w pierwszym etapie u siebie, jeżeli spełnia
W tym momencie należy spojrzeć na to jak
wygląda
to
w
rzeczywistości-
śmieci
są gromadzone w miejscach gdzie powinny
być segregowane – rzadko są wywożone,
ze względu na koszty ponoszone przez firmy wywożące odpady. I tutaj również związane jest to z wyborem najkorzystniejszej
oferty ze względu na cenę. Koszty są zmniejszane do minimum, a odpadów przybywa.
Artykuł 22 u.o.10 stanowi, że koszty gospodarowania odpadami są ponoszone
przez pierwotnego wytwórcę odpadów
lub przez obecnego lub poprzedniego
Ustawa o odpadach z dnia 14 grudnia 2012,
10 Ustawa o odpadach z dnia 14 grudnia 2012,
określone wymagania, dopóki nie uzyska
odpowiedniej ilości, aby przekazać je dalej
do recyklingu. Głównie są to odpady komunalne, ale również odpady segregowane(szkło, papier, plastik). Podstawowym
problemem polskiej gospodarki odpadami
jest konieczność radykalnego ograniczania
masy odpadów komunalnych trafiających na
składowiska odpadów. Od kilku lat obserwujemy w tym zakresie postęp, ale nie jest
on zadowalający11. O składowaniu odpadów
przez firmę wywożącą odpady stanowi art.
63 ustęp 4 i 5 u.o
12.,
który określa cezury
czasowe składowania.
9
M. Dąbrowski, Selektywne gromadzenie odpadów, artykuł Rzeczpospolita, 15 stycznia 2010.
12 Ustawa o odpadach z dnia 14 grudnia 2012,
11
Strona 62
Odpady, z wyjątkiem przeznaczo-
mogą oni je segregować. Mają możli-
nych do składowania, mogą być magazyno-
wość posiadania odrębnych pojemników
wane, jeżeli konieczność magazynowania
na odpady, a co najważniejsze posiadają
wynika z procesów technologicznych lub
na to wystarczająco dużo miejsca. Praktycz-
organizacyjnych i nie przekracza terminów
nie jednak segregowanie obowiązkowe
uzasadnionych zastosowaniem tych proce-
przez mieszkańców gmin powinno dotyczyć
sów, nie dłużej jednak niż przez 3 lata.
szkła, którego nie wykrywa laser w sortow-
Odpady przeznaczone do składowa-
niach oraz bioodpadów.
nia mogą być magazynowane wyłącznie
Jako wzorzec w sortowaniu odpa-
w celu zebrania odpowiedniej ilości tych
dów można podać Niemcy. Przed domami
odpadów do transportu na składowisko
w Niemczech można zobaczyć cały rząd
odpadów, nie dłużej jednak niż przez rok.
kolorowych pojemników na śmieci: brązo-
Problem uwidacznia się, gdy firmy składują
wy
odpady posegregowane ,które mieszają się
na papier, żółty na opakowania z zielonym
w miejscu składowania- chcą w ten sposób
punktem, czyli nadające się do recyklingu
zredukować koszty przechowywania. Spra-
oraz szary pojemnik na resztę odpadów.
wia to, że segregacja w tym momencie nie
Butelki Niemcy wyrzucają do pojemnika
ma sensu. Należy zastanowić się czy nie
na szkło, wysłużony sprzęt elektryczny
trzeba zwiększyć tutaj nadzoru nad składo-
i elektroniczny oddają do punktu recyklingu.
waniem tych odpadów lub uściślić reguł
Na odbiór resztek farby ustalają specjalny
w ustawie. Zgodnie z nową ustawą, gmina
termin, natomiast tzw. odpady wielkogaba-
w ramach przetargu wybierze firmy, które
rytowe (dywany, meble, itp.) odbierane
będą zajmować się wywozem od wszystkich
są według potrzeb i zgłoszeń. Jednak należy
mieszkańców nieruchomości. Należy zasta-
zauważyć ,że Niemcy miały więcej czasu
nowić się czy właściwym jest segregowanie
na przygotowanie się do wejścia w życie
odpadów od wszystkich mieszkańców nie-
nowej ustawy o odpadach w Polsce to było
ruchomości. W praktyce należy zauważyć,
18 miesięcy. Stąd można zauważyć ,iż może
iż mieszkańcy w blokach mimo zadeklaro-
problem sortowania odpadów wg nowej
wania segregacji nie robią tego, lub robią
ustawy tkwi w braku wystarczającego przy-
to niewłaściwie. W miastach są sortownie,
gotowania
które są na tyle wyspecjalizowane, że można
Zakłada się, że zaistniałe zmiany pozwolą
stwierdzić , iż poradzą sobie z segregowa-
na redukcję masy odpadów trafiających
niem
Jednak
na składowiska do poziomu obowiązującego
dobrym pomysłem jest segregowanie odpa-
w krajach unijnych. Nowa ustawa o odpa-
dów przez właścicieli domków jednoro-
dach
dzinnych, ze względu na warunki w jakich
poziomów recyklingu głównych strumieni
śmieci
za
mieszkańców.
na
odpady
do
stwarza
ekologiczne,
wymogów
warunki
do
zielony
ustawowych.
osiągnięcia
Strona 63
odpadów, do których jesteśmy zobowiązani.
1399) strona internetowa: http://
Do grudnia 2020 roku powinniśmy osiągnąć
isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=
co najmniej 50% - poziom recyklingu i przy-
WDU20130001399, dostęp na dzień:
gotowania do ponownego użytku papieru,
26 luty 2014.
metali, tworzyw sztucznych i szkła oraz
8. Dobrzańska B., Dobrzański G., Kieł-
70% jeśli chodzi o poziom recyklingu odpa-
czewski D., "Ochrona środowiska
dów budowlanych i rozbiórkowych oraz
przyrodniczego", Wyd. Nauk. PWN,
innych niż niebezpieczne. Należy się jednak
Warszawa 2008.
zastanowić czy te założenia przy aktualnej
praktyce są realne.
Bibliografia:
1. Tomasz Umiński., Ekologia Środowisko Przyrody, Warszawa 1995.
2. Liga Tuszyńska., Edukacja Środowiskowa, Warszawa 2005.
3. Czesława Rosik-Dulewska, Podstawy
gospodarki odpadami, Wydawnictwo Naukowe PWN 2012.
4. Janina Ciechanowicz-McLean, Prawo
i
polityka
ochrony
Wydawnictwo
środowiska,
Wolters-Kluwer,
wydanie 2009.
5. Michał Dąbrowski, Selektywne gromadzenie odpadów, artykuł Rzeczpospolita, 15 stycznia 2010.
6. Ustawa o odpadach z dnia 14 grudnia 2012r. (t.jedn. Dz. U. 2013 poz.
21) strona internetowa: http://isap.
sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU
20130000021, dostęp na dzień: 26
luty 2014.
7. Ustawa
o
utrzymaniu
czystości
i porządku w gminach dnia 13 września 2013(t.jedn. Dz. U. 2013 r. poz.
Strona 64
Rada nadzorcza spółki kapitałowej działająca
w niewłaściwym składzie osobowym
Waldemar Walczak
Wprowadzenie
terpretowane przez organy państwowe,
Problem nakreślony w tytule artykułu wpisuje się w nurt zagadnień dotyczących
nadzoru korporacyjnego, które ze względu
na swoją złożoność analizowane są zarówno
na płaszczyźnie prawnej, ekonomicznej
i zarządczej1. Wymusza to konieczność
interdyscyplinarnego podejścia przy badaniu oraz wyjaśnianiu poszczególnych zjawisk i zależności między nimi2. Tematyka
dotycząca niewłaściwego składu osobowego
rady nadzorczej jest wielowymiarowym
problemem, który należy postrzegać nie
tylko poprzez pryzmat liczebności organu
niezgodnej z ustawą lub postanowieniami
statutu, lecz również w kontekście naruszenia
innych
obowiązujących
przepisów
prawnych. Regulują one m.in. wymagania
kwalifikacyjne dla członków rad nadzorczych określonych kategorii spółek (komunalnych i z większościowym udziałem SP),
co w konsekwencji wpływa na podejmowane decyzje personalne przy obsadzie organów nadzorczych spółek.
Celem pracy jest przedstawienie
rozważań omawiających od strony organizacyjno-prawnej wybrane problemy, które
wiążą się ze składem osobowym rady nadzorczej. W pierwszym punkcie przybliżono
w ogólnym zarysie kompetencje i zadania
rady nadzorczej, sygnalizując jednocześnie
jej najważniejsze uprawnienia z punktu
widzenia praktyki zarządzania. Kolejne analizowane zagadnienia dotyczą rezygnacji
z członkostwa w radzie nadzorczej, a także
kwestii zakazu łączenia przez jedną osobę
funkcji w dwóch radach. Cząstkowe problemy badawcze sprowadzają się do udzielenia odpowiedzi na kilka kluczowych
pytań:

nych decyzji o rezygnacji z zasiadania
a także przewidują ograniczenia w zakresie
łączenia stanowisk. Okazuje się, że przepisy
niektórych ustaw w praktyce są różnie inPor. A. Ignyś-Lipowiecka, Nadzór korporacyjny
– perspektywa prawna, ekonomiczna i zarządcza,
Prace i Materiały Wydziału Zarządzania Uniwersytetu Gdańskiego 2011 nr 2/1, s. 99–112.
2 M. Aluchna, Dobre praktyki corporate governance. Doświadczenia spółek giełdowych jako
wskazówka dla spółek Skarbu Państwa, [w:]
A. Kidyba (red.), Skarb Państwa a działalność
gospodarcza, Lex a Wolters Kluwer business,
w organie nadzoru?

jaki organ spółki winien być adresatem
złożonej
rezygnacji
z
członkostwa
w radzie?
1
jakie są powody i motywy podejmowa-

od którego momentu oświadczenie woli
o rezygnacji wywołuje skutki prawne?

dlaczego zakaz łączenia funkcji w radach
nadzorczych wynikający z art. 4 ust. 1
Strona 65



ustawy kominowej budzi tak wiele spo-
W piśmiennictwie akcentuje się, że rada
rów i kontrowersji?
nadzorcza (supervisory board) to organ wła-
jaką wykładnie ograniczeń w zakresie
dzy w spółkach z dwuszczeblowym (duali-
kumulowania stanowisk w radach nad-
stycznym) modelem organizacji kierownic-
zorczych stosują organy państwowe
twa (two-tier board). W jej skład wchodzą
oraz jakie są motywy i konsekwencje
wyłącznie członkowie/dyrektorzy niewy-
tych działań dla praktyki zarządzania, tj.
konawczy, a na jej czele stoi przewodniczą-
podejmowanych decyzji kadrowych?
cy4. Rada nadzorcza działa na podstawie
czy zakaz łączenia stanowisk przewi-
kodeksu spółek handlowych oraz innych
dziany w art. 4 ust. 1 ustawy kominowej
ustaw mających zastosowanie dla określo-
ma charakter bezwzględny?
nej kategorii podmiotów prawnych, a także
jakie są możliwe konsekwencje naru-
zapisów wynikających z umowy (statutu)
szania przepisów ustawy kominowej?
danej spółki i regulaminu rady.
Nakreślone cząstkowe problemy badawcze zawierają walory teorio-poznawcze
na gruncie prawa, jednocześnie mają doniosłe znaczenie dla podejmowania decyzji
zarządczych, służąc rozwiązywaniu konkretnych problemów z tego zakresu. Zagadnienia te dotychczas były stosunkowo rzadko poruszane w literaturze przedmiotu,
co stanowi dodatkowe uzasadnienie dla
podjętej tematyki.
organem fakultatywnym, co oznacza, że jej
utworzenie nie jest obowiązkowe. Rada
nadzorcza musi być powołana jeżeli kapitał
zakładowy przewyższa kwotę 500.000 zł,
a wspólników jest więcej niż 25, a także
w sytuacji, gdy wymagają tego inne przepisy
ustawowe. Takie sytuacje dotyczą określonych kategorii spółek z o.o. utworzonych
przez państwowe osoby prawne (spółek
komunalnych, spółek z udziałem Skarbu
Rada nadzorcza – kompetencje
Państwa). W spółce akcyjnej natomiast rada
i zadania
nadzorcza jest organem obligatoryjnym, bez
Najprościej rzecz ujmując można
powiedzieć, że rada nadzorcza to organ
nadzoru w spółkach kapitałowych. Innymi
słowy, rada jest kolegialnym organem osoby
prawnej
nia
W spółce z o.o. rada nadzorcza jest
powoływanym
czynności
do
wykonywa-
kontrolno-nadzorczych3.
którego spółka nie może istnieć5.
Jak
podkreślają
G.
Domański
i M. Jagielska efektywne zarządzanie spółkami wymaga odpowiednio działającego
systemu nadzoru i kontroli. Autorzy zwracają uwagę, że pojęcie nadzoru ma szersze
D. Dobija, I. Koładkiewicz, I. Cieślak, K. Klimczak, Komitety rad nadzorczych, Oficyna a Wolters Kluwer business, Warszawa 2011, s. 9.
5 Zob. szerzej: A. Opalski, Rada nadzorcza w spółce akcyjnej, C.H. Beck, Warszawa 2006.
4
Najczęściej podaje się definicję, że rada nadzorcza jest kolegialnym organem sprawującym stały
nadzór nad działalnością spółki we wszystkich
dziedzinach (obszarach) jej działalności.
3
Strona 66
znaczenie
niż
kontrola.
Argumentują
zgodne z prawdą, a także działań monitoru-
to w ten sposób, że „nadzór zawiera w sobie
jących określone zdarzenia bądź czynności8.
dwa elementy: kontrolę rozumianą jako
W odniesieniu do funkcjonowania
badanie zgodności danego postępowania
rady nadzorczej kontrola ma ścisły związek
z określonym wzorcem oraz możliwość
z prawem wglądu w działalność spółki oraz
ingerencji w proces podejmowania decy-
do żądania informacji i wyjaśnień. Z kolei
zji”6. Należy zgodzić się z takim rozumowa-
nadzór rozszerza kontrolę o niezwykle
niem, gdyż jest ono przemyślane i logiczne.
ważne i trudne do przecenienia uprawnie-
Dodatkowo warto zaznaczyć, że kontrola
nie, jakim jest możliwość podejmowania
procesów organizacyjnych winna uwzględ-
decyzji wiążących kontrolowanego. Oznacza
niać takie elementy jak: zgodność z obowią-
to, że nadzór swoim zakresem obejmuje
zującymi przepisami prawa (tj. legalność
zawsze
podejmowanych działań), celowość, gospo-
sama kontrola nie musi być związana
darność i rzetelność. Kontrola stanowi jedną
ze
z podstawowych funkcji zarządzania –
Sformułowanie wniosków pokontrolnych
w tym kontekście jest ona nieodłącznym
kończy proces kontroli, natomiast podjęcie
składnikiem każdej celowej i zorganizowa-
działań korygujących wiąże się z wykony-
nej pracy ludzkiej. Ma za zadanie podnieść
waniem funkcji nadzorczych. Bardzo trafne
sprawność i efektywność działania ludzi
spostrzeżenia zawierają się w zdaniu,
w organizacji. Kontrolę określa się jako zło-
że „nadzór jest instytucją prawną, zaś kon-
żony proces, na który składają się trzy pod-
trola zespołem czynności sprawdzających,
stawowe etapy zaplanowanego postępowa-
pozwalających realizować funkcję nadzoru.
nia: badanie stanu rzeczywistego (danego
Czynności kontrole są zatem czynnościami
zagadnienia, obszaru funkcjonalnego, zda-
faktycznymi, czynności nadzorcze zaś –
rzenia), porównanie tego stanu z wzorcem
prawnymi, czyli podejmowanymi bezpo-
lub określoną normą postępowania oraz
średnio w celu wywołania określonych
analiza ewentualnych różnic i sformułowa-
skutków prawnych”. Wynika z tego, że moż-
nie wniosków7. B. Kuc zauważa, że samo
liwość sprawowania nadzoru istnieje tylko
słowo kontrola niesie ze sobą wieloznacz-
wówczas, gdy tak stanowią określone prze-
ność i może być również interpretowane
pisy prawne oraz w zakresie wyznaczonym
jako podejmowanie czynności sprawdzają-
tymi przepisami9.
cych, mających na celu badanie czy coś jest
czynności
stosowaniem
kontrolne,
środków
natomiast
nadzorczych.
Rada nadzorcza w spółkach kapitałowych stanowi podstawowy wewnętrzny
G. Domański, M. Jagielska, Rada nadzorcza spółki akcyjnej: powoływanie, kompetencje, funkcjonowanie – aspekty prawne, Lex a Wolters Kluwer
business, Warszawa 2011, s. 13.
7 Ibidem, s. 13.
6
B. Kuc, Kontrola jako funkcja zarządzania, Difin,
Warszawa 2009, s. 19–20.
9 G. Domański, M. Jagielska, Rada nadzorcza spółki akcyjnej..., op. cit., s. 14.
8
Strona 67
mechanizm nadzoru korporacyjnego10. Jest
Czynności nadzorczo-kontrolne nie spro-
on postrzegany jako zespół prawnych i eko-
wadzają się do działań o charakterze incy-
nomicznych instytucji, które kształtują wza-
dentalnym, lecz winny odbywać się w spo-
jemne relacje pomiędzy organami spółki,
sób ciągły. L. Bohdanowicz podkreśla,
a także łagodzą konflikt interesów pomię-
że z usytuowania rady w ustroju spółki
dzy menedżerami a akcjonariuszami, wyni-
wynika, że ona organem pasywnym i reagu-
kający z oddzielenia własności od kontroli.
jącym. Wydaje się jednak, że wiele zależy
Ma szerszy zakres znaczeniowy niż nadzór
od nastawiania i przyjmowanych postaw
właścicielski, który w głównej mierze spro-
przez jej członków. Bardzo słuszna jest
wadza się do sposobu egzekwowania wiązki
natomiast opinia, że pomiędzy organami
praw majątkowych. Nadzór korporacyjny
spółki
ma przede wszystkim na celu zapewnienie
w
prawidłowego, sprawnego i efektywnego
na korzyść zarządu13.
występuje
dostępie
do
wyraźna
asymetria
informacji,
oczywiście
funkcjonowania spółki11. Należy zgodzić się
Rada swoje funkcje nadzorcze reali-
z opinią A. Nartowskiego, że „zadaniem rady
zuje poprzez podejmowanie stosownych
nie jest odbywanie posiedzeń, ale sprawo-
uchwał, wyrażanie opinii i ocen. W celu
wanie stałego nadzoru nad działalnością
wykonywania swoich obowiązków ma pra-
spółki we wszystkich dziedzinach jej dzia-
wo przeglądania wszelkich dokumentów
łalności. Nie uda się tego osiągnąć wyłącznie
spółki dotyczących m.in. spraw finanso-
na posiedzeniach”12. To trafne stwierdzenie,
wych,
akcentuje w szczególności fakt, że członko-
uchwał zarządu i walnego zgromadzenia.
wie rady nadzorczej powinni wykonywać
Zarząd spółki obowiązany jest udostępnić
swoje obowiązki nieprzerwanie, a dobrze
radzie
zorganizowana rada nadzorcza może reali-
przez nią członkowi rady wszystkie nie-
zować znaczą część swoich zadań poza zwo-
zbędne dokumenty i informacje. Ponadto,
ływanymi spotkaniami. Oznacza to, że spra-
na żądanie rady winien opracować i przed-
wowanie prawidłowo rozumianego nadzoru
stawić
nie może ograniczać się wyłącznie do ak-
w
tywności przejawianej w trakcie posiedzeń.
oraz udzielić szczegółowych (rzetelnych
K. Oplustil, Instrumenty nadzoru korporacyjnego (corporate governance) w spółce akcyjnej, C.H.
Beck, Warszawa 2010, s. 375.
11 A. Kuciński, Rada nadzorcza w systemie nadzoru korporacyjnego, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Przyrodniczo-Humanistycznego w Siedlcach, nr 98, Seria: Administracja i Zarządzanie,
Siedlce 2013, s. 224–226.
12 A. Nartowski, Ornamentariusze, http://www
.andrzejnartowski.pl/ornamentariusze/
[29.07.2014r.].
10
kadrowych,
nadzorczej
wszystkie
wyznaczonym
zawieranych
lub
upoważnionemu
materiały
przez
umów,
i
nią
analizy
terminie
i wyczerpujących) wyjaśnień we wszystkich
sprawach związanych ze wskazanym obszarem działania spółki. Członkowie rady nadzorczej wyrażają swoją wolę w głosowaniach
nad
stosownymi
uchwałami.
L. Bohdanowicz, Funkcja kontrolna rady nadzorczej a redukcja kosztów agencji, „Zarządzanie
i Finanse” 2012 nr 4, s. 55.
13
Strona 68
Do podejmowania uchwał potrzebne jest
członków (w spółkach akcyjnych prawa
kworum. Oświadczeniem woli w rozumieniu
publicznego z pięciu członków). Zgodnie
prawa cywilnego będzie tylko taki przejaw
z obowiązującym prawem członkowie rady
woli, który wyraża w sposób dostateczny
nadzorczej mogą być odwołani uchwałą
zamiar
wspólników w każdym czasie.
wywołania
skutku
prawnego
w postaci ustanowienia, zmiany lub zniesie-
Rezygnacja z członkostwa w ra-
nia stosunku prawnego14. W konsekwencji
dzie nadzorczej
wolę wyraża cały organ, jeśli przewidziana
prawem bądź statutem spółki większość
W praktyce zarządzania decyzja
osób wchodzących w skład rady głosowała
o rezygnacji z zasiadania w radzie może
za jego przyjęciem. Głosowanie może być
w rezultacie doprowadzi do tego, że mamy
w formie jawnej bądź tajnej w zależności
co czynienia z organem działającym w skła-
od spraw, których dotyczy15.
dzie mniejszym niż wynika to z zapisów
Za najważniejsze uprawnienia decy-
ustawy bądź statutu. Podzielając w pełni
zyjne przysługujące radzie uważa się moż-
opinię I. Koładkiewicz, że jednym z ważnych
liwość powoływania i odwoływania człon-
czynników wpływających na skuteczność
ków zarządu. Ponadto rada nadzorcza może
rad nadzorczych jest ich skład osobowy16,
mieć również istotny wpływ (np. poprzez
w uzupełnieniu można jedynie dodać,
wyrażanie zgody) na czynności prawne
że podstawowe znaczenie mają aspekty
dokonywane przez zarząd. Rada nadzorcza
formalno-prawne. W związku z tym zasadne
jako kolegialny organ ma dodatkowo kom-
staje się omówienie możliwych problemów
petencje reprezentacyjne w stosunkach
spowodowanych zmianą liczebności organu
wewnętrznych i zewnętrznych, gdy wnosi
nadzoru, jakie powstają w efekcie arbitral-
powództwo o uchylenie lub stwierdzenie
nych postawień o zrzeczeniu się pełnionej
nieważności uchwały. Kodeks spółek han-
funkcji.
dlowych nie określa kwalifikacji formalnych
Decyzja o rezygnacji z formalno-
i merytorycznych jakie powinien spełniać
prawnego punktu widzenia stanowi jedno-
kandydat na członka rady nadzorczej. Jedy-
stronne oświadczenie woli członka rady
ne wymagania na gruncie k.s.h. wynikają
nadzorczej, mające na celu zakończenie peł-
z niekaralności i zakazu łączenia funkcji
nionej funkcji (wygaśnięcie mandatu). Oka-
w danej spółce (art. 18, 214 i 387 k.s.h.).
zuje się, że wskazanie adresata tego oświad-
Rada nadzorcza w spółce z o.o. i spółce
czenia woli może budzić pewne kontrower-
akcyjnej składa się co najmniej z trzech
sje interpretacyjne, co jest istotnym dylema-
R. Czerniawski, Walne zgromadzenie spółki
akcyjnej, Wolters Kluwer, Warszawa 2009, s. 21.
15 A. Kidyba, Prawo handlowe, wyd. 15, C.H. Beck,
Warszawa 2013, s. 119–123.
14
I. Koładkiewicz, Czynniki warunkujące skuteczność rad nadzorczych, „Problemy Zarządzania” 2014 nr 2, s. 68–87.
16
Strona 69
tem zwłaszcza dla praktyki zarządzania.
sowanie cytowanego przepisu oznaczałoby
Istota sporu sprowadza się zatem do roz-
to, że od momentu złożenia rezygnacji
strzygnięcia problemu, w jaki sposób rezy-
wobec zarządu przez członka rady nadzor-
gnacja winna być złożona, aby była ona sku-
czej mamy do czynienia z sytuacją, kiedy
teczna. W ocenie Sądu Najwyższego17,
skład organu nadzorczego zmniejsza się
dokonanie analizy przedmiotowego zagad-
o jedną osobę. To z kolei powoduje, że licze-
nienia
bność rady jest niezgodna z zapisami okre-
wymaga
udzielenia
odpowiedzi
na dwa zasadnicze pytania:


ślonymi w statucie. W konsekwencji takiego
na ręce jakiego organu spółki powinna
stanu rzeczy do czasu uzupełnienia składu
być złożona rezygnacja z funkcji członka
osobowego rady nadzorczej do wymogów
rady nadzorczej,
zdefiniowanych w statucie organ ten nie
kiedy oświadczenie o rezygnacji wywo-
może podejmować uchwał, gdyż mogą one
łuje skutki prawne.
zostać uznane za nieważne. Zdaniem sądu
Zdaniem sądu w przepisach nie znajdują się
regulacje prawne odnoszące się wprost
do tych zagadnień, można jednak posłużyć
się
posiłkowo
kodeksu
spółek
niektórymi
przepisami
handlowych,
sięgając
w szczególności do art. 373 § 2 k.s.h. oraz
ogólnymi przepisami o osobach prawnych
i oświadczeniach woli według kodeksu
cywilnego, zwłaszcza mając na względzie
art. 61 § 1 k.c. Takie podejście prowadzi
do wyróżnienia dwóch odmiennych poglądów.
Zgodnie z pierwszym z nich, rezygnacja winna zostać złożona na ręce zarządu
na podstawie ogólnego upoważnienia z art.
373 § 2 k.s.h. i ma skutek od chwili jej złożenia. Powołany przepis stanowi, że oświadczenia składane spółce oraz doręczenia
pism spółce mogą być dokonywane wobec
jednego członka zarządu lub prokurenta.
Przyjmując tego typu rozumowanie i zastoWyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 maja 2012r.
(sygn. akt V CSK 223/11).
17
mówimy o uchwałach nieważnych, a nie
nieistniejących dlatego, że sam organ, jakim
jest rada nadzorcza, mimo uszczuplonego
składu nadal istnieje i w pewnym zakresie
może funkcjonować, jednak jest niezdolna
do czynności wymagających głosowania,
a więc do podejmowania uchwał.
Drugi pogląd stanowi, że rezygnacja
z funkcji członka rady nadzorczej może być
złożona i będzie skuteczna z chwilą dojścia –
na podstawie art. 61 § 1 k.c. w związku z art.
2 k.s.h. – do tego organu, który wybierał
członków rady, czyli do walnego zgromadzenia (art. 385 § 1 i 2 k.s.h.). Wówczas
w przypadku złożenia przez któregokolwiek
członka rady nadzorczej rezygnacji powinno
niezwłocznie zostać zwołane przez zarząd
walne zgromadzenie akcjonariuszy, przy
czym do czasu otwarcia zgromadzenia członek rady zachowuje swój mandat. Wśród
przyczyn uzasadniających słuszność takiego
stanowiska wymienia się argument, że nie
powinno się doprowadzać rezygnacjami
Strona 70
z członkostwa w radzie nadzorczej do spa-
prawnych, poza sprawowaną funkcją człon-
raliżowania działalności tego organu. Nie
ka organu nadzorczego.
trudno wyobrazić sobie w praktyce zarzą-
Sąd Najwyższy w wyroku z dnia
dzania taką sytuację, kiedy terminowe pod-
9 maja 2012 r. (sygn. akt V CSK 223/11)
jęcie istotnej uchwały mogłoby zostać sku-
opowiedział się za drugą z zaprezentowa-
tecznie uniemożliwione poprzez rezygnację
nych interpretacji, uznając, że adresatem
tylko jednej osoby z rady nadzorczej,
oświadczenia woli o rezygnacji z funkcji
co w efekcie prowadzi do liczebności składu
członka rady nadzorczej spółki akcyjnej jest
poniżej minimum statutowego.
ten organ spółki, który powołał członka
Rezygnacja z mandatu składana
rady nadzorczej. Dodatkowo stwierdził,
przez członka rady nadzorczej jest oświad-
że zgodnie z art. 61 § 1 k.c. takie oświadcze-
czeniem woli kierowanym do drugiej osoby.
nie o rezygnacji z mandatu członka rady
Sąd Najwyższy zwraca dodatkowo uwagę na
nadzorczej wywołuje skutek dopiero z chwi-
fakt, że „oświadczenia składane spółce przez
lą dojścia do właściwego adresata, a tym jest
członków jej organów wykonawczych i nad-
walne zgromadzenie akcjonariuszy, jako
zorczych należą do stosunków wewnętrz-
organ powołujący członków rady nadzor-
nych, a więc znajdują się w kategorii czyn-
czej.
ności dotyczących prowadzenia spraw spół-
W nawiązaniu do zaprezentowanych
ki”. Nie zmienia takiej oceny fakt wykony-
rozważań warto zwrócić uwagę na kilka
wania obowiązków przez radę nadzorczą
aspektów, które są ściśle związane z pro-
kolegialnie (jako organ), a nie poprzez dzia-
blematyką organizacji pracy organu jakim
łanie indywidualnych członków rady (z nie-
jest rada nadzorcza. W pierwszej kolejności
licznymi wyjątkami). Warto w tym miejscu
trzeba wyjaśnić, że członek rady nadzorczej:
zauważyć, że z art. 373 k.s.h. wynika,

ma prawo w każdej chwili zrezygnować
że dotyczy on stosunków zewnętrznych
z członkostwa w radzie, tj. złożyć
spółki akcyjnej, czyli jej reprezentacji wobec
pisemne oświadczenie woli o rezygnacji
osób
z pełnienia funkcji w organie nadzor-
trzecich,
którym
spółka
składa
oświadczenia woli (§ 1) oraz od których
odbiera takie oświadczenia (§ 2). Oznacza
czym,

nie występuje prawny obowiązek trwa-
to, że relacje jakie występują między człon-
nia w radzie do końca kadencji – rezy-
kiem organu spółki a spółką nie mają takie-
gnacja nie wiąże się z żadnymi konse-
go charakteru jak te, które są kierowane
kwencjami,
do osób trzecich. Inne twierdzenie byłoby
otrzymywanych
uprawnione tylko wtedy, gdyby relacje
w posiedzeniach,
te wynikały z zawiązania ze spółką przez
członka
rady
dodatkowych
stosunków

oczywiście
apanaży
poza
utratą
za
udział
zrzeczenie się mandatu w radzie nadzorczej z prawnego punktu nie wymaga
Strona 71
podawania merytorycznego uzasadnie-
liczby oddanych głosów za daną uchwałą,
nia, chociaż zazwyczaj taką argumenta-
a niekoniecznie liczą się merytoryczne
cję się zawiera dla wyjaśnienia okolicz-
argumenty.
ności bądź przesłanek skłaniających
daną osobę do podjęcia takiej decyzji.
Wymaga zauważenia, że rezygnacja
z członkostwa w radzie nadzorczej jest
decyzją, która może mieć różne przyczyny, a także zamierzenia. Trudno jest
bowiem uwierzyć, że dana osoba bez konkretnego powodu i zastanowienia nagle
sama pozbawia się dodatkowego źródła
dochodów. Analizując przyczyny skłaniające
ludzi do rezygnacji z zajmowanego stanowiska można wśród nich wyróżnić obiektywne
powody wynikające z przesłanek natury
prawnej (np. wybór do pełnienia określonej
funkcji publicznej, co uniemożliwia dalsze
zajmowanie stanowiska w organie nadzoru), jak również inne motywy (np. ze względu na stan zdrowia, inne obowiązki zawodowe, itp.). Czasami merytorycznym uzasadnieniem dla podjęcia takiej decyzji jest
to, że członek rady nie chce dłużej legitymizować określonych poczynań zarządu (np.
nieprawidłowości),
mających
negatywny
wpływ na prowadzoną działalność oraz
ekonomiczne aspekty funkcjonowaniu spółki. Wówczas taka rezygnacja może być wyrazem dezaprobaty i sprzeciwu wobec
postępowania innych członków rady, którzy
udzielają poparcia oraz akceptacji dla takich
praktyk. Trzeba bowiem mieć na uwadze
fakt, że w radzie nadzorczej decyzje zapadają większością głosów, a zatem zawsze rozstrzygające znaczenie ma wyłącznie siła
Zdarzają się również i takie przypadki, kiedy rezygnacja z funkcji w radzie
nadzorczej jest częścią świadomie zaplanowanej i podejmowanej rozgrywki, mającej
na
celu
utrudnienie
dokonania
zmian
w zarządzie (bądź odwleczenie ich w czasie). W tym kontekście można odwołać się
do stanowiska Sądu Najwyższego zaprezentowanego w uzasadnieniu wyroku z dnia
24 maja 2013 r. (sygn. akt V CSK 313/12).
„Mając na uwadze rolę rady nadzorczej jako
stałego, obligatoryjnego organu nadzorczego spółki nie wydaje się możliwe uznanie,
że samo złożenie rezygnacji przez członka
pozbawia go funkcji w radzie nadzorczej.
Gdyby już z chwilą złożenia oświadczenia
o rezygnacji stawało się ono skuteczne,
to rada nadzorcza mogłaby zostać pozbawiona możliwości działania. Tak działoby
się zawsze, gdy po rezygnacji członka lub
członków rady nie spełniałaby ona wymagań określonych w ustawie lub statucie.
Dopuszczenie takiej możliwości pozostawałoby także w sprzeczności z przyjętą w prawie cywilnym zasadą, że oświadczenie woli,
które ma być złożone innej osobie, jest złożone z chwilą, gdy doszło do niej w taki sposób, że mogła zapoznać się z jego treścią
(art. 61 k.c.). Zgodnie zaś z art. 2 k.s.h. przepisy kodeksu cywilnego znajdują zastosowanie
w
sprawach
nieuregulowanych
w k.s.h. Należy jednak pamiętać, że jeżeli
wymaga tego właściwość stosunku prawneStrona 72
go spółki handlowej, przepisy Kodeksu
podawanej argumentacji sąd wyraził opinię,
cywilnego stosuje się odpowiednio. Z taką
że jeśli brak jest regulacji, która wprost
sytuacja
czynienia
wskazywałyby od kiedy rezygnacja członka
w przypadku stosunku prawnego pomiędzy
rady jest skuteczna, to należy poszukiwać
spółką a członkiem rady nadzorczej”18.
rozwiązania,
mamy
właśnie
do
które
ma
swoje
oparcie
W dalszej części sąd prezentuje nie-
w ogólnych regulacjach prawa cywilnego
zwykle ważny – z punktu widzenia praktyki
oraz prowadzi do takiego rozwiązania, które
– pogląd, że rozstrzygnięcie problemu komu
nie naraża spółki na to, że może ona przez
należy doręczyć oświadczenie woli o rezy-
dłuższy czas nie mieć organu nadzorczego.
gnacji z członkostwa w radzie nadzorczej
Z takiego sformułowania jasno wynika,
będzie zależało od tego, w jakich okoliczno-
że nakreślony problem trzeba w pierwszej
ściach ta rezygnacja zostaje złożona, a także
kolejności postrzegać i analizować mając
do jakich skutków może ona prowadzić.
na względzie ochronę interesu spółki jako
Uznano przy tym, że w sytuacji „gdy rezy-
osoby prawnej, zajmującej się prowadze-
gnacja członka rady miałaby prowadzić
niem określonej działalności gospodarczej.
do tego, że rada nie będzie odpowiadać
Zdaniem Sądu Najwyższego jeśli re-
wymogom przewidzianym w art. 385 § 1 i 2
zygnacja członka rady w następstwie pro-
k.s.h., i w związku z tym będzie niezdolna
wadzi do tego, że liczebność rady spada
do pełnienia swojej ustawowej funkcji,
poniżej minimum określonego w ustawie
oświadczenie o rezygnacji powinno się stać
lub statucie, w takiej sytuacji uznać należy,
skuteczne dopiero z chwilą gdy może zapo-
iż złożone oświadczenie staje się wtedy sku-
znać się z nim walne zgromadzenie”19. Pre-
teczne, gdy zapozna się z nim walne zgro-
zentowana interpretacja skutków oświad-
madzenie. W praktyce oznacza to, że czło-
czenia woli o rezygnacji jest zgodna z wcze-
nek rady nadzorczej składając rezygnację
śniej omawianym stanowiskiem SN, mając
z pełnionej funkcji musi się liczyć z tym,
swoje uzasadnienie w tym, że o ustaniu
że jego stosunek członkostwa w radzie nad-
członkostwa powinien decydować ten kto
zorczej ustanie dopiero w chwili, gdy walne
decyduje o jego powstaniu.
zgromadzenie zapozna się z jego oświad-
Potwierdzenie
również
czeniem woli w tej sprawie. Adresatem
członkostwa
oświadczenia o rezygnacji powinien być ten
w radzie nadzorczej jest elementem stosun-
kto powołuje członka rady (walne zgroma-
ków wewnętrznych spółki, wobec powyż-
dzenie, osoba wskazana w statucie). Nie
szego do jego oceny nie można stosować
ulega wątpliwości, że takie rozwiązanie ma
wprost art. 373 § 2 k.s.h. W uzupełnieniu
przede wszystkim zapobiegać nadużywaniu
pogląd,
że
zyskał
zagadnienie
Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 maja
2013r. (sygn. akt V CSK 313/12).
19 Ibidem, s. 13.
18
uprawnienia do składania rezygnacji w celu
dezorganizacji funkcjonowania organu nadStrona 73
zorczego spółki. W ocenie sądu, „jeśli rezy-
z dnia 3 marca 2000 r. o wynagradzaniu
gnacja nie powoduje dekompozycji rady
osób kierujących niektórymi podmiotami
nadzorczej to wystarczy, aby zapoznał się
prawnymi (tzw. ustawy kominowej), mające
z nią zarząd i podjął decyzję, czy ze względu
zastosowanie do określonej kategorii spółek
na ochronę interesów spółki, rezygnacja jest
kapitałowych. Wspomniana ustawa zawiera
skuteczna z tą chwilą, czy też członek rady
bowiem kilka ważnych przepisów, których
ma pełnić swą funkcję do czasu gdy z jego
interpretacja wywołuje (dla niektórych)
oświadczeniem
szereg niejasności.
zapozna
się
ten
kto
go powołał. Taka wykładnia ma nie tylko
Przepisy ustawy kominowej stosuje
podstawę w ogólnych regulacjach dotyczą-
się do następujących spółek (art. 1 pkt. 4-7):
cych skuteczności składania oświadczeń

4) jednoosobowych spółek prawa han-
woli i powoływania oraz odwoływania
dlowego utworzonych przez Skarb Pań-
członków rady nadzorczej, ale służy ochro-
stwa lub jednostki samorządu terytorial-
nię ważnego interesu spółki polegającego
nego,
na tym, że powinna ona funkcjonować bez

5) spółek prawa handlowego, w których
zakłóceń mając cały czas organy zdolne
udział Skarbu Państwa przekracza 50%
do wykonywania zadań określonych przez
kapitału zakładowego lub 50% liczby ak-
ustawę i statut”. Warto zatem pamiętać,
cji,
że stosunek prawny członka rady nadzor-

czej ze spółką, w tym jego powstanie i usta-
udział jednostek samorządu terytorial-
nie, jest regulowany przepisami k.s.h. oraz
nego przekracza 50% kapitału zakłado-
postanowieniami statutu. Kwestia rezygna-
wego lub 50% liczby akcji,
cji z funkcji organu spółki należy do katego-

rii spraw mieszczących się w ramach we-
udział spółek, o których mowa w pkt 4–6,
wnętrznego stosunku spółki, podobnie jak
przekracza 50% kapitału zakładowego
i składu organów, ich powoływania i odwo-
lub 50% liczby akcji 21.
ływania20.
Rozwiązanie
Oznacza to, że ustawa swoim zakresem
rady
nadzorczej
obejmuje nie tylko spółki z większościowym
z mocy prawa w świetle przepi-
udziałem Skarbu Państwa lub jednostek
sów ustawy kominowej
samorządu terytorialnego, lecz również
Podejmując rozważania na temat
nieprawidłowego składu rady nadzorczej
trzeba w tym miejscu zwrócić uwagę
na regulacje prawne wynikające z ustawy
20
Ibidem, s. 13–14.
spółki zależne tworzone przez te podmioty. To rozwiązanie wymaga szczególnego podkreślenia, mając na względzie kluUstawa z dnia 3 marca 2000 r. o wynagradzaniu osób kierujących niektórymi podmiotami
prawnymi (tj. Dz. U. z 2013 r., poz. 254).
21
Strona 74
czowe znaczenie dla praktyki zarządzania,
szerszą perspektywę myślową i analityczne
bowiem wymusza konieczność przestrzega-
podejście. Zasadne jest postrzeganie poja-
nia obowiązujących przepisów prawnych.
wiających się sprzecznych opinii na temat
W myśl art. 2 pkt. 7): ustawa ma
możliwych
interpretacji
analizowanego
zastosowanie do członków organów nadzor-
zakazu przede wszystkim w kontekście
czych jednostek organizacyjnych wymienio-
implikacji
nych w art. 1 pkt 2–8, a w szczególności rad
tj. modelu polityki personalnej w spółkach
nadzorczych i komisji rewizyjnych. Ten zapis
(rzeczywistych motywów decyzji kadro-
jednoznacznie
wych).
przesądza,
że
wszyscy
dla
praktyki
zarządzania
–
członkowie rad nadzorczych wskazanych
Analizując brzmienie art. 4 ust. 1
typów spółek polegają regulacjom przewi-
ustawy kominowej, najistotniejszy wymiar
dzianym w ustawie kominowej. Ustawo-
znaczeniowy tego przepisu zawiera się
dawca w tym zakresie nie przewiduje żad-
w zdaniu o jednoznacznym walorze roz-
nych odstępstw, ani wyjątków od tej zasady.
strzygalności, że jedna osoba może być
Bardzo ważnym założeniem ustawy komi-
członkiem rady nadzorczej tylko w jednej
nowej jest zakaz określony w art. 4 ust. 1,
spółce. Użyte przez ustawodawcę sformu-
stanowiący że, jedna osoba może być człon-
łowanie „być członkiem rady nadzorczej”,
kiem rady nadzorczej tylko w jednej spośród
w gruncie rzeczy jest pojęciem tożsamym
spółek, o których mowa w art. 1 pkt 4–7.
z „członkostwem”. To właśnie w takim kon-
Można sądzić, że u podstaw jego wprowa-
tekście należy postrzegać sedno sprawy
dzenia legł zamiar przeciwdziałania zjawi-
oraz właściwie tłumaczyć sens wprowadzo-
sku zawłaszczania stanowisk w organach
nego ograniczenia. Wyjaśniając istotę użyte-
nadzoru państwowych spółek przez wąskie
go zwrotu „być członkiem rady nadzorczej”,
grono wybranych beneficjentów. Powyższe
oznacza to, że dana osoba uzyskuje prawo
ograniczenia mają na celu uniemożliwienie
wykonywania mandatu, tym samym pełnie-
kumulowania przez jedną osobę funkcji
nia określonej funkcji w organie nadzoru
w wielu radach nadzorczych określonego
danej osoby prawnej. Należy w tym miejscu
typu spółek. Analizowany zakaz jest w pełni
zaznaczyć, że immanentną cechą członko-
zrozumiały,
zdefiniowany,
stwa – rozumianego jako udział w pracach
a także logicznie oraz racjonalnie uzasad-
kolegialnego gremium – jest prawo dające
niony, a mimo tego to właśnie ten przepis
możliwość
budzi najwięcej kontrowersji oraz wątpli-
decyzji. Bycie członkiem rady nadzorczej
wości interpretacyjnych. Podejmując próbę
to nic innego jak przyznanie danej osobie
wyjaśnienia przesłanek jakie powodują taki
ustawowych uprawnień oraz kompetencji,
stan rzeczy należy w pierwszej kolejności
które
wyjaśnić kilka ważnych spraw, przyjmując
(wspólnie z innymi) konkretnych decyzji
precyzyjnie
podejmowania
upoważniają
do
określonych
podejmowania
Strona 75
związanych z działalnością spółki prawa
właściwie rozumieć to rozwiązanie przewi-
handlowego. Jednym z najważniejszych
dziane w ustawie kominowej, że otrzymy-
uprawnień jest możliwość współdecydowa-
wanie jednego wynagrodzenia z tytułu
nia o powoływaniu i odwołaniu członków
„bycia członkiem rady nadzorczej” jest kon-
zarządu, co sprawia, że skład osobowy rady
sekwencją i rezultatem ograniczeń w zakre-
nadzorczej odgrywa ważną rolę w proce-
sie łączenia członkostwa w radach. Inne
sach przejmowania władzy i kontroli nad
rozumowanie zakładające, że możliwość
spółką. Członkostwo w radzie trzeba zatem
łączenia funkcji w organach nadzoru jest
postrzegać przede wszystkim od strony
uzależniona od kwestii pobierania wyna-
przyznawania określonym osobom kompe-
grodzenia,
tencji decyzyjnych w zakresie nadzorowania
Takie myślenie prowadziłoby do uznania,
i kontroli działalności spółki, w tym także
że dopuszcza się możliwość zasiadania
oceniania władz spółki. Na tle zaprezento-
przez jedną osobę w wielu radach nadzor-
wanych
powiedzieć,
czych państwowych spółek, pod warun-
że omawiany zakaz przewidziany w art. 4
kiem, że tylko w jednej spośród nich pobiera
ust. 1 ustawy kominowej przede wszystkim
się wynagrodzenie.
rozważań
można
jest
zatem
bezpodstawne.
nie zezwala na łączenie przez jedną osobę
Istotnym argumentem wzmacniają-
funkcji w 2–óch radach nadzorczych wska-
cym poprawność zaprezentowanego rozu-
zanych spółek. Oczywiście w następstwie
mowania, które kładzie szczególny nacisk
stosowania tego przepisu ta sama osoba
i akcentuje – w kontekście analizowanego
może otrzymywać wyłącznie wynagrodze-
ograniczenia – kwestie związane z członko-
nie z racji zajmowania jednego stanowiska
stwem, są zapisy zawarte w art. 4 ust. 2
w organie nadzoru określonej kategorii
ustawy kominowej. Osoba, która w dniu wej-
podmiotów gospodarczych. W żadnym razie
ścia w życie ustawy jest członkiem rad nad-
nie można jednakże dokonywać nieupraw-
zorczych dwóch lub większej liczby spółek,
nionych nadinterpretacji, że zakaz kumulo-
o których mowa w art. 1 pkt 4–7, w terminie
wania stanowisk jest uzależniony od kwestii
3 miesięcy od tego dnia zrzeka się członko-
pobierania gratyfikacji finansowej z tytułu
stwa w radach nadzorczych odpowiedniej
zajmowanej funkcji. Takie opinie byłyby
liczby spółek. W razie bezskutecznego upływu
uzasadnione, gdyby przepis miał następują-
tego terminu pozostaje członkiem tylko tej
ce brzmienie, że „jedna osoba może pobie-
rady nadzorczej, w której członkostwo uzy-
rać wynagrodzenie za udział (z tytułu bycia
skała najwcześniej. W świetle zacytowanego
członkiem) w jednej radzie nadzorczej okre-
przepisu jasno wynika, że ustawodawca
ślonej kategorii spółek”. Ustawodawca jed-
posługuje się pojęciem członkostwa a nie
nakże określił zakaz wynikający z art. 4 ust.
1 w zupełnie innej formie. Jest ważne, aby
Strona 76
wynagrodzenia22 – mowa jest o rezygnacji
stych celów i prawdziwych intencji, jakie
z członkostwa w radzie, a nie zaniechaniu
legły u podstaw formułowania odmiennych
pobierania wypłat pieniężnych. Dodatkowo
poglądów oraz opinii w zakresie stosowania
przepis ten może stanowić punkt odniesie-
przepisów ustawy kominowej. Oczywiście
nia dla oceny sytuacji, w której dana osoba
chodzi tutaj przede wszystkim o taką inter-
mimo ustawowego zakazu zajmuje stanowi-
pretację ograniczeń dotyczących możliwości
ska w dwóch radach nadzorczych. W takim
łączenia stanowisk w radach nadzorczych,
przypadku należy uznać, że powołanie oso-
która będzie umożliwiać instrumentalne
by aktualnie pełniącej funkcje w radzie nad-
stosowanie prawa do zamierzonych celów
zorczej spółki (zaliczanej do kategorii pod-
polityki personalnej, tj. decyzji kadrowych.
miotów wymienionych w art. 1 pkt 4–7)
Odmienne stanowisko w przedmiotowej
do organu nadzoru drugiej spółki (wskaza-
kwestii, na które powoływało się (i nadal się
nej w art. 1 pkt 4–7), jest niezgodne z obo-
powołuje) wiele osób i instytucji państwo-
wiązującymi przepisami prawa – stanowi
wych, zawiera się w odpowiedzi Ministra
ewidentne naruszenie przepisów ustawy
Skarbu Państwa na interpelację poselską.
kominowej. W efekcie takiego stanu rzeczy,
W treści pisma przedstawiono następującą
jeśli ktoś w porę tego nie zauważy, rada
argumentację prawną, która uwypukla wza-
nadzorcza w tej drugiej spółce będzie dzia-
jemne relacje pomiędzy ustawą antykorup-
łać w nieprawidłowym składzie. Dodatko-
cyjną i kominową.
wo, wynagrodzenie pobierane przez osobę
„Z obydwu wymienionych ustaw
za pracę w tej drugiej radzie nadzorczej –
pierwszą była ustawa o ograniczeniu pro-
będzie jako sprzeczne z ustawą kominową –
wadzenia działalności (...). Wprowadziła ona
świadczeniem nienależnym.
dla szeregu kategorii pracowników zakaz
W świetle poczynionych spostrzeżeń
zasiadania w radach nadzorczych spółek
i uwag na temat interpretacji art. 4 ust. 1
prawa handlowego, jednocześnie wprowa-
w aspekcie prawnym, nawiązując jednocze-
dzając w art. 6 wyjątek od tego zakazu. Póź-
śnie do kompetencji i uprawnień decyzyj-
niejsza ustawa o wynagrodzeniu osób kieru-
nych
wiele
jących niektórymi podmiotami prawnymi
łatwiejsze stanie się zrozumienie rzeczywi-
wprowadza w art. 4 ust. 1 zasadę generalną,
przysługujących
radzie,
o
zgodnie z którą w spółkach, do których
Kwestia wysokości wynagrodzenia dla członków rad nadzorczych uregulowana została
w innym miejscu. Art. 8 pkt. 8: Maksymalna
wysokość wynagrodzenia miesięcznego nie może
przekroczyć dla osób, o których mowa w art. 2 pkt
7 – jednego, przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw bez wypłat
nagród z zysku w czwartym kwartale roku
poprzedniego, ogłoszonego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego.
22
ma zastosowanie ta ustawa, jedna osoba
może być członkiem rady nadzorczej tylko
w
jednej
spółce.
Jednocześnie
ustawa
ta w art. 22 dokonała zmiany ustawy z dnia
21 sierpnia 1997 r. o ograniczeniu prowadzenia działalności gospodarczej przez osoStrona 77
by pełniące funkcje publiczne, nadając nowe
zku z czym, będąc członkiem rady nadzor-
brzmienie art. 6 ust. 2 i skreślając ust. 3 i 4
czej spółki BZE Belma S.A., mogła zostać
tegoż artykułu. Tym samym ustawodawca
powołana przez ministra skarbu państwa
utrzymał w mocy pozostałe przepisy ustawy
do Rady Nadzorczej Radia Łódź S.A. Jedno-
o ograniczeniu prowadzenia działalności
cześnie pragnę zauważyć, iż z posiadanych
(...), w tym art. 6 ust. 1, zgodnie z którym
przez Ministerstwo Skarbu Państwa infor-
zakaz zajmowania stanowisk w organach
macji wynika, że powoływanie osób do rad
spółek, o których mowa w art. 4 pkt 1, nie
nadzorczych z rażącym naruszeniem prawa,
dotyczy osób wymienionych w art. 2 pkt 1, 2
w szczególności przepisów art. 4 ustawy
i 6-10, o ile zostały zgłoszone do objęcia
z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ograniczeniu
tych stanowisk m.in. przez Skarb Państwa
prowadzenia
i inne państwowe osoby prawne; osoby
przez osoby pełniące funkcje publiczne
te nie mogą zostać zgłoszone do więcej niż
(Dz. U. Nr 106, poz. 679, z późn. zm.), doty-
dwóch spółek prawa handlowego z udzia-
czy kandydatów wskazanych przez Krajową
łem podmiotów zgłaszających te osoby.
Radę Radiofonii i Telewizji”24. Nie trudno
W związku z tym minister skarbu państwa
sobie wyobrazić, że ta wykładnia przepisów
może powołać do drugiej rady nadzor-
prawa zaprezentowana przez ministra, stała
czej spółki z większościowym udziałem
się punktem odniesienia, a nawet swoistym
SP osobę, która zajmuje stanowisko
wyznacznikiem dla zasad postępowania
od głównego specjalisty, poprzez radcę
w ramach sprawowanego nadzoru właści-
prawnego, w ˝górę˝”23. W dalszej części
cielskiego dla innych instytucji i osób.
działalności
gospodarczej
odpowiedzi zawarto zdanie, które stanowi
Pod koniec 2012 r. pojawiło się
potwierdzenie zasadności dla przyjmowania
kolejne zapytanie poselskie, tym razem
szerszej perspektywy myślowej (uwzględ-
skierowane do naczelnego organu admini-
niającej decyzje zarządcze w aspekcie kreo-
stracji rządowej jakim jest Prezes Rady
wanej polityki kadrowej) dla właściwego
Ministrów25. Ma ono bezpośredni związek
zrozumienia omawianych zagadnień. „Pani
z analizowaną ustawą, a ponieważ dotyczyło
W. P. w dniu powołania do Rady Nadzorczej
powoływania członków rad nadzorczych
Radia Łódź była zatrudniona w Minister-
spółek komunalnych, adresatem interpelacji
stwie Skarbu Państwa na stanowisku radcy
był premier, który sprawuje nadzór nad
prawnego, tym samym zajmowała stanowi-
jednostkami samorządu terytorialnego26.
sko określone w art. 2 pkt 2 ustawy o ograniczeniu prowadzenia działalności, w zwiąOdpowiedź MSP na zapytanie nr 6798 w sprawie podejrzeń dotyczących nieprawidłowości
w Radzie Nadzorczej Radia Łódź, Warszawa,
5 maja 2010 r.
23
Ibidem.
Zapytanie nr 2944 do prezesa Rady Ministrów
w sprawie ograniczeń w pełnieniu funkcji członka rady nadzorczej spółki komunalnej, Zabrze,
14 grudnia 2012 r.
26 Art. 148 ust. 6: Prezes Rady Ministrów sprawuje
nadzór nad samorządem terytorialnym w grani24
25
Strona 78
W piśmie sformułowane zostały dwa zapy-
podejmowania różnego rodzaju działalności
tania:
gospodarczej przez osoby pełniące funkcje


Czy zakaz zasiadania w więcej niż jednej
publiczne, a ustawa kominowa określa
radzie nadzorczej spółki, w której jed-
zasady, w oparciu o które dla określonej
nostka samorządu terytorialnego bez-
kategorii osób ustala się wysokość przysłu-
pośrednio lub pośrednio posiada więcej
gującego wynagrodzenia. Rozpatrując wyją-
niż 50% udziałów lub akcji, o którym
tek dla określonej kategorii osób przewi-
mowa w art. 4 ust. 1 ustawy z dnia
dziany w art. 6 ust. 1 ustawy antykorupcyj-
3 marca 2000 r. o wynagradzaniu osób
nej, stwierdzono: „Warto zwrócić uwagę,
kierujących
iż o ile ograniczenie wynikające z art.
niektórymi
podmiotami
prawnymi, ma charakter bezwzględny?
6 ustawy o ograniczeniu prowadzenia dzia-
Czy zakaz, o którym mowa powyżej,
łalności gospodarczej przez osoby pełniące
dotyczy również osób objętych ustawą
funkcje publiczne nie odnosi się do kon-
z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ograniczeniu
kretnego organu spółki, można przyjąć,
prowadzenia działalności gospodarczej
iż dotyczy zarówno rady nadzorczej, zarzą-
przez osoby pełniące funkcje publiczne,
du, jak i komisji rewizyjnej. Jednocześnie
a wyznaczonych do pełnienia funkcji na
nie można zapominać o ograniczeniu
podstawie art. 6 ust. 1 tej ustawy?
wynikającym z art. 4 ust. 1 wspomnianej
Analiza treści tych obu zdań skłania
do zauważenia, że odnoszą się wprost
do interpretacji wcześniej szeroko omawianego zakazu łączenia stanowisk wynikającego z ustawy kominowej. W udzielonej
odpowiedzi (przez podsekretarza stanu
w Ministerstwie Administracji i Cyfryzacji –
z upoważnienia prezesa Rady Ministrów),
nie zawarto jednoznacznego rozstrzygnięcia
analizowanego
zagadnienia
prawnego,
natomiast podano inne wyjaśnienia, zachowując przy tym daleko posuniętą asekurację. Na wstępie podkreślono, że ustawa antykorupcyjna normuje kwestie możliwości
cach i formach określonych w Konstytucji i ustawach, Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej
z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. z 1997 r., Nr 78,
poz. 483, ze zm.).
ustawy o wynagradzaniu osób kierujących
niektórymi podmiotami prawnymi. Łączna
analiza obu uregulowań wydaje się dopuszczać udział w dwóch spółkach, z czego
w jednej osoba może pełnić funkcje
w radzie nadzorczej”27.
Z takiego sformułowania można
wnioskować, że przepisy ustawy kominowej
nie mogą być lekceważone (chociaż wprost
nie napisano, że mają charakter bezwzględny), a dalsze wyjaśnienie w istocie wskazuje
na to, że np. prezes zarządu spółki komunalnej (jako osoba zajmująca stanowisko
objęte przepisami ustawy antykorupcyjnej)
może łączyć pełnioną funkcję z członkoOdpowiedź podsekretarza stanu w Ministerstwie Administracji i Cyfryzacji – z upoważnienia
prezesa Rady Ministrów – na zapytanie nr 2944,
Warszawa, 14 lutego 2013 r.
27
Strona 79
stwem w radzie nadzorczej innej spółki, jeśli
ką umowę o świadczeniu usług w zakresie
został wyznaczony jako reprezentant dane-
zarządzania (tzw. kontrakt menedżerski)
go podmiotu, zgodnie z wyjątkiem przewi-
oraz na własny koszt ubezpieczyły się
dzianym w art. 6 ust. 1 ustawy antykorup-
od odpowiedzialności cywilnej w związku
cyjnej. Podany przykład dowodzi, że możli-
z zarządzaniem. Skoro zatem w stosunku
we jest zgodnie z prawem łączenie stano-
do ww. osób ustawa kominowa nie znajduje
wisk w organach (a nie w radach nadzor-
w ogóle zastosowania (tj. nie stosuje się jej
czych) dwóch spółek z większościowym
przepisów w całości), tym bardziej nie obo-
udziałem JST (lub SP). Najbardziej zaskaku-
wiązują w ich przypadku ograniczenia
jąca jest jednakże końcowa część udzielonej
wynikające z art. 4 ustawy kominowej”29.
odpowiedzi,
następujące
Trudno się zgodzić z taką wykładnią z kilku
powyższe
względów. Dla precyzyjnego wyjaśnienia
Administracji
trzeba najpierw zacytować brzmienie art. 3
i Cyfryzacji pragnie zastrzec, iż opinia ta –
ust 2: Przepisu ust. 1 nie stosuje się, jeżeli
stanowiąc jedną z możliwych interpreta-
podmiot zarządzający ustanowi zabezpie-
cji danych przepisów prawa – nie ma cha-
czenie osobowe lub rzeczowe ewentualnych
rakteru wiążącego”28. To zdanie oznacza,
roszczeń powstałych z tytułu niewykonania
że przepisy ustawy kominowej i antykorup-
lub nienależytego wykonania umowy albo
cyjnej mogą być odmiennie interpretowane
na własny koszt ubezpieczy się lub ubezpie-
przez różne organy państwowe. Nie ulega
czy osobę wskazaną do pełnienia funkcji
wątpliwości, że taka swoboda (dowolność)
członka zarządu od odpowiedzialności cywil-
w zakresie stosowania prawa jest co naj-
nej powstałej w związku z zarządzaniem.
mniej wysoce niepokojąca, gdyż w ewident-
Konieczne zatem staje się dokładne zinter-
ny sposób może osłabiać zaufanie do pań-
pretowanie zapisów zawartych w ust. 1
stwa i jego organów.
przywołanego art. 3: Ustawa ma również
stwierdzenie:
stanowisko,
a
mianowicie
„Przedstawiając
Ministerstwo
W ubiegłym roku pojawiła się m.in.
zastosowanie do osoby fizycznej i spółki
również taka interpretacja, że „tzw. ustawa
cywilnej prowadzącej działalność gospodar-
kominowa jednoznacznie precyzuje sytua-
czą na podstawie wpisu do ewidencji działal-
cję, w której zapis o niemożności pełnienia
ności gospodarczej oraz osoby prawnej,
funkcji szefa rad nadzorczych w więcej niż
z którą podmiot prawny, o którym mowa
jednej spółce Skarbu Państwa nie ma zasto-
w art. 1 pkt 1 i 4–10, zawarł umowę o świad-
sowania”. Zdaniem R. Kwaśnickiego, „z art.
czeniu usług w zakresie zarządzania, zwanej
3 ust. 2 ustawy kominowej wynika jedno-
dalej „podmiotem zarządzającym”. Po pierw-
znacznie, iż nie ma ona zastosowania m.in.
sze, wnikliwa analiza upoważnia do stwier-
w stosunku do osób, które zawarły ze spół-
29
28
Ibidem.
http://www.kurierkolejowy.eu/aktualnosci
/14527/PKP-SA-nie-naruszono-przepisowprawa.html 18.06.2013 r. [7.08.2014 r.].
Strona 80
dzenia, że art. 3 ust. 2 stwarza wyłącznie
wany art. 2 pkt. 7, zgodnie z którym przepi-
możliwość ominięcia ograniczeń płaco-
sy ustawy obowiązują członków organów
wych wynikających z ustawy kominowej dla
nadzorczych
osoby, którą wiąże z podmiotem wymienio-
wymienionych w art. 1 pkt 2–8, a w szczegól-
nym w art. 1 pkt. 1 i 4-10 umowa o świad-
ności rad nadzorczych i komisji rewizyjnych.
czenie usług w zakresie zarządzania, czyli
O stosowaniu przepisów decyduje wyłącz-
tzw. „kontrakt menedżerski”. Jak podkreśla
nie kwestia przynależności do określonego
B. Chomątowska omawiany przepis daje
katalogu wymienionych spółek, nic więcej.
szansę „uwolnienia się od kominów” człon-
Dodatkowo trzeba mieć na względzie fakt,
kom zarządu, którzy założą własną działal-
że do pełnienia funkcji członka rady nadzor-
ność gospodarczą, a spółka zawrze z nimi
czej powoływana jest osoba fizyczna, a nie
umowę o zarządzanie. Podkreśla przy tym,
„podmiot zarządzający”. Reasumując trzeba
że
stwierdzić, że przepisy ustawy kominowej
aby
manewr
koniecznym
jest
zadziałał,
warunkiem
ubezpieczenie
jednostek
organizacyjnych
takich
mają zastosowanie do wszystkich członków
„zewnętrznych” menedżerów od odpowie-
rad nadzorczych określonej kategorii spó-
dzialności cywilnej powstałej w związku
łek, niezależnie od tego, jaką dodatkową
z kierowaniem firmą30. Po drugie, osoba
funkcje (jakie inne stanowisko) pełnią poza
taka w myśl omawianego przepisu jest trak-
zasiadaniem w organie nadzoru31.
towana jako „podmiot zarządzający” (może
Ważne znaczenie dla uzupełnienia
to być osoba fizyczna, a także osoba praw-
prowadzonych rozważań ma najnowszy
na), a jej odmienny status prawny w zakre-
dokument przygotowany przez MSP, z któ-
sie limitów płacowych wynikający z przepi-
rym 5 sierpnia 2014 roku zapoznała się
sów art. 3 ust. 1 i 2 ustawy kominowej jest
Rada Ministrów. W części poświęconej nad-
ściśle związany z wykonywaniem konkret-
zorowi właścicielskiemu zawarto opinię,
nych działań o charakterze zarządczym
że „transparentny nadzór, oparty o racjo-
na rzecz spółki, czyli pełnionej funkcji.
nalne zasady wpływa na efektywność funk-
W analizowanej sytuacji mamy do czynienia
cjonowania podmiotów z udziałem Skarbu
z występowaniem tej samej osoby w dual-
Państwa
nej roli. Dla prawidłowej oceny czy ustawa
do instytucji państwowych”32. Zgadzając się
kominowa ma zastosowanie do osób zajmu-
w pełni z poglądem, że przejrzystość jest
oraz
zaufanie
społeczeństwa
jących stanowiska w radzie nadzorczej, rozstrzygające znaczenie ma wcześniej cyto-
Szerzej na temat metod obchodzenia przepisów ustawy kominowej pisze B. Chomątowska,
Cztery sposoby na kominówkę, Rzeczpospolita
24.03.2010 r., źródło: http://www.rp.pl/artykul
/451423.html?p=1 [7.08.2014 r.].
30
Zob. szerzej: W. Walczak, Kontrola zakazu
łączenia stanowisk w radach nadzorczych –
budowanie zaufania do Państwa, „Kontrola Państwowa” 2014 nr 1, s. 66–83.
32 Priorytety zarządzania portfelem podmiotów
nadzorowanych przez Ministra Skarbu Państwa
do roku 2015, MSP, Warszawa 2014, s. 7, źródło:
http://www.msp.gov.pl/pl [7.08.2014 r.].
31
Strona 81
istotnym elementem ładu korporacyjnego
łowanie w bardzo zręczny sposób odnosi się
i czynnikiem wzmacniającym zaufanie, war-
do organów spółek – liczba mnoga wskazu-
to zwrócić uwagę, iż w całym dokumencie
je, że nie chodzi tylko o jeden podmiot.
nawet ani jednym słowem nie wspomina się
Praktyka dowodzi, że to „ewentualne”
o ograniczeniach wynikających z ustawy
łączenie funkcji staje się niemal obowiązują-
kominowej bądź antykorupcyjnej w kontek-
cą normą (zalecanym wzorcem postępowa-
ście zasad doboru członków organów spó-
nia), gdyż znaczna część członków zarządu
łek. W zamian jest odwołanie do wcześniej-
spółek z większościowym udziałem SP
szego opracowania z 2013 r. pt. Program
z reguły dodatkowo zasiada w 2–óch radach
Profesjonalizacji Nadzoru, który ma m.in.
nadzorczych
przyczyniać się do zapewnienia wykonywa-
że obie spółki zaliczane są do kategorii
nia przez państwo funkcji nadzoru nad
podmiotów objętych ograniczeniami ustawy
przedsiębiorstwem publicznym w przejrzy-
kominowej. Kumulowanie stanowisk staje
sty sposób33. Program ten zawiera m.in.
się swojego rodzaju wyznacznikiem zasad
zestaw dobrych praktyk w zakresie kształ-
nadzoru właścicielskiego nad spółkami
towania składników wynagrodzeń dla kon-
z udziałem SP, a konkretnie paradygmatów
traktów menedżerskich z członkami zarzą-
polityki kadrowej36.
du wybranych spółek z udziałem Skarbu
Państwa.
Jednocześnie
podkreśla
się,
i zdarzają się przypadki,
Wracając
z
wykładnią
do
kwestii
zakazów
związanej
przewidzianych
że „opracowanie to uszczegóławia zagad-
w przepisach ustawy kominowej, konieczne
nienia objęte, ale nie doprecyzowane prze-
jest w tym miejscu przedstawienie stanowi-
pisami tzw. ustawy kominowej”34. W związ-
ska prezentowanego przez Sąd Najwyższy,
ku z tym konieczne staje się sięgnięcie
który jednoznacznie stwierdza, że „przepisy
do zapisów znajdujących się w tych reko-
ustawy kominowej mają charakter ściśle
mendacjach. Oto one: „zaleca się, aby człon-
bezwzględnie obowiązujący”37. To stwier-
kowie zarządów nie pobierali wynagrodze-
dzenie (użyta liczba mnoga) nie pozostawia
nia z tytułu zasiadania w organach kor-
najmniejszej
poracyjnych spółek zależnych, powiąza-
przepisy tej ustawy – bez żadnego wyjątku –
nych i stowarzyszonych. Ewentualne zasia-
mają taki charakter, a więc również w ten
danie w organach tych spółek powinno
sposób należy traktować zakaz określony
mieć, dla członka zarządu spółki dominują-
art. 4 ust. 1. Stanowisko to jest zgodne
wątpliwości,
że
wszystkie
cej, charakter bezpłatny”35. Użyte sformu-
Ibidem, s. 8.
Ibidem, s. 8.
35 Dobre praktyki w zakresie kształtowania wysokości i składników wynagrodzeń, w przypadku
zawierania kontraktów menedżerskich z człon33
34
kami zarządów wybranych spółek z udziałem
Skarbu Państwa, Warszawa 2013, s. 4.
36 Zob. szerzej: W. Walczak, Kumulowanie stanowisk w organach spółek z udziałem Skarbu Państwa, „Wiedza Prawnicza” 2014 nr 3, s. 3–23.
37 Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 lutego
2014 r., (sygn. akt II PK 134/13).
Strona 82
z wcześniejszym poglądami, że: „Nie powin-
składu osobowego), może mieć swoje racjo-
no jednak ulegać wątpliwości, że przepisy
nalne uzasadnienie jeśli uwzględni się,
ustawy, w tym art. 5, mają charakter ściśle
że „przez pojęcie działań lub zaniechań
bezwzględnie obowiązujący”38, „bezwzględ-
sprzecznych z prawem należy rozumieć
nie
prawny”39.
uchybienia względem powszechnie obowią-
„Ustawowy rygoryzm przepisów tej ustawy
zujących przepisów prawa”42. Naruszenie
wzmacnia sankcja rozwiązania z mocy pra-
ustawowych ograniczeń może być również
wa organów nadzorczych jednostek organi-
postrzegane jako brak właściwej reakcji –
zacyjnych w podmiotach prawnych podlega-
zaniechanie podjęcia stosownych działań
jących przepisom ustawy „kominowej”,
korygujących wobec stwierdzonych przy-
połączona z ustawowym karencyjnym zaka-
padków decyzji personalnych niezgodnych
zem powoływania osób, które pełniły funk-
z przepisami ustawy kominowej. Skoro
cje w rozwiązanych organach na następną
wszystkie przepisy ustawy kominowej mają
kadencję jako przedstawicieli Skarbu Pań-
charakter
stwa lub jednostki samorządu terytorialne-
to muszą być one przestrzegane także przez
go w organach nadzorczych”40.
członków rady nadzorczej. Kandydaci aspi-
imperatywny
charakter
bezwzględnie
obowiązujący
Próbując wyjaśnić, dlaczego przepi-
rujący do pełnienia funkcji w organie nad-
sy ustawy kominowej wywołują tak wiele
zoru powinni wykazywać się odpowiednią
kontrowersji,
uwagę
wiedzą, w tym znajomością określonych
na sankcje, jakie przewidział ustawodawca
przepisów prawa. Mając na uwadze, że rada
za naruszanie przepisów ww. ustawy41.
nadzorcza jako organ sprawuje pieczę nad
Zostały one zdefiniowane w art. 14 ust. 1:
działalnością całej spółki (tj. wszystkich jej
Za
ustawy
spraw), zobowiązana jest do pełnienia sta-
organy nadzorcze jednostek organizacyjnych
łego nadzoru nie tylko na posiedzeniach, ale
wymienionych w art. 1 pkt 2–7 ulegają roz-
również poza nimi. Wykonywanie obowiąz-
wiązaniu z mocy prawa. Przypisanie radzie
ków przez członków organów spółki musi
nadzorczej konsekwencji za nieprzestrze-
się odbywać się z zachowaniem staranności
ganie zakazów przewidzianych w art. 4 ust.
wynikającej z zawodowego charakteru ich
1, (które de facto dotyczą jej niewłaściwego
działalności (art. 293 k.s.h.). Obejmuje ona
należy
nieprzestrzeganie
zwrócić
przepisów
w szczególności znajomość obowiązującego
Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 czerwca
2013 r., (sygn. akt III PK 73/12).
39 Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 marca 2012
r., (sygn. akt I PK 149/11).
40 Ibidem.
41 Por. J. Zięty, Rozwiązanie rady nadzorczej jednoosobowej spółki Skarbu Państwa z mocy prawa,
[w:] A. Kidyba (red.), Skarb Państwa a działalność gospodarcza, Lex a Wolters Kluwer business, Warszawa 2014, s. 199–218.
38
prawa i następstw z niego wynikających
w
zakresie
prowadzonej
działalności
gospodarczej. Można sądzić, że w odniesieniu do oceny postaw (zachowań) członków
Wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi I Wydział
Cywilny z dnia 29 grudnia 2012 r. (sygn. akt
I ACa 946/12).
42
Strona 83
rady nadzorczej winien obowiązywać swoi-
cza do tego” jako przesłanki określającej
sty miernik związany z rzetelnością, wiedzą,
przyjętą ocenę, można powiedzieć, że wina
sumiennością, jaka powinna cechować oso-
członków zarządu będzie polegać na tym,
by pełniące funkcje w organie nadzoru
że nie zostały podjęte stosowne działania
spółki. Idąc takim tokiem rozumowania,
naprawcze. Niezależnie od tego, że zarząd
do obowiązków rady nadzorczej będzie
nie
należeć również dbanie o to, aby sprzeczne
o składzie osobowym rady, może on ponosić
z prawem uchwały innego organu spółki
współodpowiedzialność za zaistniały stan
kształtujące jej skład osobowy nie były
rzeczy. Ten przepis k.s.h. ma zastosowanie
wdrażane w życie.
do wszystkich spółek kapitałowych, a więc
podejmował
bezpośrednio
decyzji
Podstawy prawne odpowiedzialno-
również tych, które podlegają ustawie
ści za funkcjonowanie rady nadzorczej
kominowej. Jak wspominano wcześniej,
w niewłaściwym składzie wynikają także
zakaz zasiadania w radach nadzorczych 2–
z przepisu art. 594 § 2 k.s.h. Kto, będąc
óch spółek objętych regulacjami ustawy
członkiem zarządu, dopuszcza do tego,
kominowej został wprowadzony z myślą
że spółka przez czas dłuższy niż trzy miesiące
przeciwdziałania
wbrew prawu lub umowie pozostaje bez rady
funkcji, czego efektem jest koncentracja
nadzorczej w należytym składzie – podlega
władzy i uprawnień decyzyjnych. Dla tych
grzywnie do 20 000 złotych. Grzywnę
podmiotów
tą nakłada sąd rejestrowy (§ 4)43. Pojęcie
szczególne restrykcje wobec organu nadzo-
„należyty skład” nie zawęża się jedynie
ru, właśnie po to, aby ustawowe zakazy
do
łączenia
problemów
dotyczących
liczebności
poniżej minimum określonego w ustawie
spełniania
stanowisk
były
przewidział
bezwzględnie
Nie ulega wątpliwości, że analizo-
unormowań
wane sankcje przewidziane w art. 14 ust. 1.
prawnych, które mają związek z członko-
i 244 są dotkliwe przede wszystkim dla
stwem w organie nadzoru danej kategorii
samej spółki. Istnieje też potencjalne ryzyko
spółki. Chodzi tu m.in. o kwestie wymagań
wystąpienia sytuacji, że rada nadzorcza ule-
formalnych,
zdanego
ga rozwiązaniu z mocy prawa na skutek
egzaminu dla członków rad nadzorczych
wejścia w jej skład osoby, która nie może
spółek SP, nie naruszania przepisów ustawy
łączyć pełnionych funkcji (z racji zakazu art.
antykorupcyjnej, a także innych ograniczeń
4 ust. 1 ustawy kominowej), a pozostałe
tj.
pozostałych
ustawodawca
kumulowania
respektowane.
bądź statucie, lecz odnosi się również
do
zjawisku
niekaralności,
ustawowych, zakazów łączenia stanowisk,
itp. W kontekście użytego zwrotu „dopuszUstawa z dnia 15 września 2000 r. Kodeks
spółek handlowych (tj. Dz. U. z 2013 r., poz.
1030).
43
Art. 14 ust. 2: Właściwy organ nie może powołać osób, które pełniły funkcje w organach rozwiązanych w trybie ust. 1, na następną kadencję
jako przedstawicieli Skarbu Państwa lub jednostki
samorządu terytorialnego do organów, o których
mowa w art. 2 pkt 7.
44
Strona 84
organy nawet nie mają świadomości zagro-
należnie uzyskanych korzyści przekra-
żeń, jakie się z tym wiążą. Chodzi głównie
czających określone w tej ustawie limity
o to, że uchwały podejmowane przez roz-
maksymalnego wynagrodzenia za pracę.
wiązany organ będą wadliwe. Jeśli w tym
Podwyższona miara profesjonalnej sta-
czasie rada podejmowałaby np. decyzje
ranności, wymagana od członka organu
dotyczące powoływania członków zarządu
zarządzającego,
spółki,
„nieświadomego” pobrania wynagro-
w
konsekwencji
prowadziłoby
dzenia
istniejący organ. Nie budzi wątpliwości,
wyznaczone maksymalne limity wyna-
że takie kategoryczne rozwiązanie ustawo-
gradzania określone w ustawie45.

pracę
ponad
legalność
to do tego, że zostali oni wybrani przez nie-
dawca przewidział tylko w przypadku nie-
za
wyklucza
ustawowo
Przyznanie przez radę nadzorczą dodat-
przestrzegania przepisów ustawy komino-
ku za używanie samochodu służbowego
wej,
przepisów
(nie prywatnego) dla członków zarządu
np. ustawy antykorupcyjnej nie powoduje
oczywiście i w sposób rażący narusza
tak daleko idących konsekwencji. Wśród
przepis art. 5 ust. 1 ustawy kominowej,
innych zagadnień problemowych (wykładni
co uzasadnia zakwalifikowanie tego
przepisów
można
naruszenia jako nieprzestrzeganie prze-
zwrócić uwagę na kilka istotnych rozstrzy-
pisów ustawy i przyjęcia, że nastąpił
gnięć Sądu Najwyższego:
skutek, o którym mowa w art. 14 ust. 1

natomiast
naruszenie
ustawy
kominowej)
Kwotę przekraczającą limity płacowe
określone w ustawie kominowej zarzą-
tej ustawy46.

Przyznanie przez radę nadzorczą premii
dzający powinien zwrócić pracodawcy,
kwartalnej dla członków zarządu sta-
który ją wypłacił niezgodnie z przepi-
nowi naruszenie przepisów ustawy
sami. Jest to świadczenie nienależne.
kominowej i powoduje rozwiązanie tej
Pracownik, który został zobowiązany
rady z mocy prawa. W uzasadnieniu
do
pobranych
podano, że premia kwartalna jest skład-
składników wynagrodzenia za pracę
nikiem wynagrodzenia, ale jest to wyna-
ze względu na nieważność z mocy sa-
grodzenie kwartalne, a nie miesięczne,
mego prawa (art. 13 ustawy kominowej)
jak tego wymaga art. 5 ust.1 ustawy
płacowych postanowień umów o pracę
„kominowej”. Taka premia nie jest rów-
wykraczających
ustawowo
nież świadczeniem dodatkowym, o któ-
wyznaczone maksymalne limity wyna-
rym mowa w ust 2 tegoż art.5, nie jest
zwrotu
nienależnie
ponad
grodzenia za pracę, nie może bronić się
zakazem zrzeczenia się wynagrodzenia
za pracę w rozumieniu art. 84 k.p. Należy liczyć się z obowiązkiem zwrotu nieWiedza Prawnicza nr 4/2014
Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 marca 2012
r., (sygn. akt I PK 149/11).
46 Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 lipca 2011
r. (sygn. akt I PK 22/11).
45
Strona 85
to również nagroda roczna wymieniona
cy, a więc stosuje się go do wszystkich
w ust. 3 art. 547.
członków rad nadzorczych wskazanych
kategorii spółek, niezależnie od tego,
Podkreślić przy tym należy, że w następ-
jakie dodatkowo zajmują stanowiska lub
stwie rozwiązania rady nadzorczej z mocy
pełnią funkcje w innych podmiotach,
prawa, wynagrodzenia wypłacane jej człon-
a zatem także w sytuacji, gdy do organu
kom – po jej rozwiązaniu – również
nadzoru powoływani są członkowie
są świadczeniem niezależnym48.
zarządów
syntetycznym
ujęciu
i analizy prowadzą do następujących konkluzji:
nie z prawem” limitów wynagrodzeń
określonych ustawą kominową,

jeśli rezygnacja członka rady w następ-
innej spółki podlegającej regulacjom
stwie prowadzi do tego, że liczebność
ustawy
rady spada poniżej minimum określo-
bezwzględnie
nego w ustawie lub statucie, w takiej
w art. 4 ust. l ww. ustawy i stanowi pod-
sytuacji
stawę odmowy dokonania takiego wpisu
uznać
należy,
iż
złożone
gdy zapozna się z nim walne zgroma-
kominowej,
narusza
obowiązującą
normę
zawartą
przez sąd rejestrowy,

uchwała o powołaniu takiej osoby
dzenie spółki,
w skład rady nadzorczej (jako sprzeczna
art. 6 ust. l ustawy antykorupcyjnej
z obowiązującym prawem) jest nieważ-
posługuje się pojęciem zakazu zajmo-
na i nie może wywołać zamierzonego
wania stanowisk w organach spółek,
skutku.
o których mowa w art. 4 pkt 1 ustawy,
a więc dotyczy nie tylko członków rad
nadzorczych, ale też zarządu, natomiast
art.
4
ustawy
kominowej
dotyczy
wyłącznie członków rad nadzorczych,

powołanie do rady nadzorczej osoby,
która zasiadała w radzie nadzorczej
oświadczenie staje się wtedy skuteczne,

Państwa
dżerskich, co umożliwia omijanie „zgod-
można
powiedzieć, że przedstawione rozważania

Skarbu
zatrudnieni na tzw. kontraktach mene-
Podsumowanie
W
spółek
art. 4 ust. 1 ustawy kominowej ma charakter ściśle bezwzględnie obowiązują-
Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3 marca 2005
r. (sygn. akt II CK 471/04).
48 Najwyższa Izba Kontroli, wystąpienie pokontrolne, Warszawa, 14 stycznia 2011 r. (KSR4101-01-01/2010),
47
Mając na względzie zapewnienie
prawidłowego składu osobowego od kandydatów na członków rady nadzorczych
trzeba przed ich powołaniem koniecznie
wymagać złożenia wszystkich stosownych
dokumentów, w tym oświadczeń o braku
przeszkód do pełnienia funkcji w organie
nadzoru przewidzianych w bezwzględnie
obowiązujących przepisach prawa.
Strona 86
Dr Waldemar Walczak, adiunkt, Uniwersy-
problem concerns submitting resignations
tet Łódzki
from membership in supervisory board.
This subject matter has significant meaning
Key words: corporate governance, mem-
for ability to adopt valid resolutions. The
bers of the supervisory board, resignation
paper also contains thoroughly analysis of
from the function, chimney act, dissolving
legal regulation of the chimney and anti-
the supervisory board
corruption act – a bans referring to holding
many positions in state companies. The spe-
The inappropriate composition of the
cial attention was paid to interpretations
supervisory board
applied by public authorities, comparing
these opinions with views including juris-
Summary
prudence of the Supreme Court.
The article discusses the issues and chosen
In final part, were formulated conclusions
problems related to composition of supervi-
and recommendations for selecting candi-
sory board. In the fist part were presented
dates appointing to the structure of supervi-
important competences and tasks of the
sory board, stressing the need of filing the
supervisory board from the viewpoint of
appropriate declarations.
management practice. Another identified
Strona 87
Problem zgody pacjenta na zabieg leczniczy
w ujęciu prawnym i medycznym
Aleksandra Prill
Zasadą jest, że każda ingerencja
dostępnych dla innych uczestników procesu
medyczna powzięta w stosunku do pacjenta
medycznego, akt woli pacjenta lub jego
może nastąpić jedynie po uprzednim wyra-
przedstawiciela
żeniu zgody zainteresowanego. Najistotniej-
na podstawie przystępnie udzielonej, rze-
szą przesłanką rozstrzygającą o jej skutecz-
telnej informacji, co do wszelkich stadiów
ności jest obowiązek udzielenia informacji.
postępowania medycznego”2.
Prawo do informacji, uznane również
ustawowego,
podjęty
Podstawowe elementy aktu zgody
za jedną z generalnych zasad europejskich
pacjenta
standardów, dotyczy wszelkich informacji
związanych z osobą pacjenta, zarówno tych
Przepisy ustawy o zawodzie lekarza
istotnych, jak i nieistotnych, niezbędnych
statuują obowiązek uzyskania zgody pacjen-
do udzielenia lub odmowy „uświadomionej
ta nie precyzując jednocześnie expressis
zgody”.
verbis treści oświadczenia woli pacjenta.
Zagadnienie aktu zgody pacjenta
Tym niemniej elementarne składniki tego
na czynność medyczną aktualnie rozpatry-
oświadczenia
wane jest w kategorii praw człowieka
z całokształtu regulacji ustawowych okre-
do
ślających zasady wyrażania zgody, pacjenta
możliwości
samostanowienia
oraz
podejmowania suwerennych decyzji. Wpro-
można
wyinterpretować
na interwencję medyczną.
wadzenie do systemu prawnego tzw. zgody
Elementy podstawowe zgody two-
poinformowanej lub świadomej zostało
rzą: oświadczenie woli pacjenta (zgoda lub
umotywowane szacunkiem do nietykalności
sprzeciw), określenie czynności medycznej
osobistej oraz autonomii jednostki. Stało się
czyli przedmiot zgody, podpis pacjenta
swojego rodzaju fundamentem nowoczesnej
i data wyrażenia zgody. W praktyce klinicz-
bioetyki oraz wyrazem „nowej jakości” rela-
nej stosowane są bądź odrębne formularze
cji pacjenta z personelem medycznym1.
świadomej zgody, bądź też zgoda stanowi
zgodę
integralną część historii choroby w postaci
na leczenie jako: „[…] swobodnie podjęty
pisemnego oświadczenia pacjenta: „wyra-
i wyrażony według reguł znaczeniowych,
żam zgodę na zabieg operacyjny - podpis
M.
Świderska
definiuje
pacjenta i data". Podkreślić należy, że zgody
Dr n. praw. J. Pacjan, dr n. med. A. Pacjan, prof.
dr hab. T. Kulik, mgr P. Flieger, mgr K. Kowalczyk, Regulacje prawne dotyczące zgody pacjenta
na czynność medyczną, „Przegląd Prawa Publicznego” 2012, nr 7-8.
1
pacjenta na czynność podwyższonego ryzyM. Świderska, Zgoda pacjenta na zabieg
medyczny, Toruń 2007, s. 19.
2
Strona 88
ka nie może substytuować zgoda blankieto-
Formularze świadomej zgody poza znacze-
wa, składna w momencie przyjęcia do szpi-
niem prawnym winny także służyć kształ-
tala tj. podpis pacjenta w historii choroby
towaniu świadomości pacjenta tak, aby akt
„wyrażam zgodę na hospitalizację, propo-
zgody dla pacjenta nie był tylko kolejną
nowane leczenie i zabieg operacyjny". Zgoda
formalnością. Dlatego też wpisane odręcznie
blankietowa nie spełnia warunku konkrety-
oświadczenie pacjenta „wyrażam zgodę
zacji
zazwyczaj
bądź też sprzeciwiam się operacji lub zabie-
w momencie rejestracji do szpitala nie jest
gowi" byłoby przeżyciem i dotarłoby do jego
możliwe ustalenie rodzaju leczenia, bez
świadomości, w przeciwieństwie do stereo-
przeprowadzenia badań wstępnych pozwa-
typowego podpisu składanego na dokumen-
lających na ostateczne postawienie diagnozy
cie przedstawiającym historię choroby. Nad-
i określenie dalszego sposobu leczenia.
to taka forma zgody ułatwiałaby postępo-
Dopiero po rozpoznaniu i zdiagnozowaniu
wanie dowodowe, bez potrzeby przesłuchi-
wstępnym powinno się ponownie zapytać
wania na tę okoliczność świadków4.
i
objaśnienia,
gdyż
pacjenta o zgodę, przedstawiając mu przed-
Zgoda poinformowana
miot, ryzyko i skutki zabiegu3.
W polskim ustawodawstwie medy-
Akt zgody pacjenta
cznym i deontologii lekarskiej poinformo-
Przepisy art. 32 i 34 ustawy o zawo-
wanie pacjenta jest traktowane nie tylko
dzie lekarza warunek zgody pacjenta defi-
w kategoriach powinności, etycznego naka-
niują pozytywnie stanowiąc, iż lekarz może
zu, ale przede wszystkim jako podstawowe
przeprowadzić badanie, udzielić świadczeń
prawo pacjenta i obowiązek lekarza. Zakres
zdrowotnych, wykonać zabieg operacyjny
i treść tego obowiązku wyznacza przepis
po uzyskaniu zgody pacjenta. W konse-
art. 31 ustawy o zawodzie lekarza, zawiera-
kwencji w formularzach zgody występuje
jący zamknięty katalog informacji, jakie
najczęściej
„świadomie
ma prawo uzyskać pacjent. Niedopełnienie
i dobrowolnie wyrażam zgodę na zabieg...
obowiązku poinformowania przez lekarza,
(opis) i podpis pacjenta". Sprzeciw pacjenta
pominięcie niektórych elementów informa-
i odmowa zgody na leczenie powinny być
cji, jak też błędne ich przedstawienie może
równie czytelnie wyrażone, czy zamanife-
skutkować wadliwością poinformowania
stowane przez chorego.
i tym samym zarzutem leczenia bez świa-
konstrukcja:
domej zgody pacjenta5.
Dr hab. n. med. S. Niemczyk, mgr prawa
A. Łazarska, Materialnoprawne elementy aktu
zgody pacjenta w ujęciu prawnym i medycznym,
„Prawo i Medycyna" 2/2005 (19, vol.7).
3
Orzecz. SN nr I CR 237/76
4
5
Strona 89
Prawne znaczenie zgody pacjenta
W procesie leczenia wola pacjenta
wyznacza zakres i warunki ingerencji
medycznej
mając
nadrzędne
znaczenie
zgodnie z zasadą voluntas aegroti suprema
lex esto. Obowiązek podejmowania przez
lekarza
wszelkich
zabiegów
za
zgodą
pacjenta jest zawarty w ustawach, dokumentach międzynarodowych dotyczących
praw człowieka i podstawowych wolności.
Normatywne
korzenie
zgody
pacjenta
wywodzą się wprost z zasad konstytucyjnych. Zgodnie zaś z przepisami art. 5 Konwencji o ochronie praw człowieka i godności istoty ludzkiej wobec zastosowań biologii i medycyny, art. 32 i 34 ustawy o zawodzie lekarza (Dz. U. nr 28 z 1997 r. poz. 152
ze zm.)6, art. 19 ust. 1 pkt. 3 ustawy o zakładach opieki zdrowotnej (Dz. U. nr 91, poz.
408 z późn. zm.), art. 15 Kodeksu Etyki Lekarskiej uprawnienie do wyrażania zgody
jest podstawowym i niezbywalnym prawem
każdego chorego.
Akt zgody pacjenta przesądza nie
tylko o kwestii legalności wykonywanych
czynności medycznych, ale także determinuje granice przedmiotowe ingerencji medycznej. Wola chorego stanowi upoważnienie dla działań lekarza, zakreślające pole
interwencji przy uwzględnieniu wskazań
aktualnej wiedzy medycznej, dostępnych
metod i środków zapobiegania, rozpoznawania i leczenia chorób oraz zasad etyki
zawodowej i należytej staranności (wskazań
wynikających z art. 4 ustawy o zawodzie
lekarza). Zgody pacjenta nie należy kwalifikować jako czynności prawnej sensu stricte,
gdyż jej funkcja nie polega na wywołaniu
skutków prawnych w postaci ustanowienia,
zmiany lub zniesienia stosunku prawnego,
lecz na zadysponowaniu - w drodze autonomicznej decyzji - dobrem osobistym. Zgodę należałoby rozpatrywać raczej w kategoriach quasi oświadczenia woli, będącego
przejawem
przysługujących
podmiotowi
dóbr osobistych7.
Lekarz jest zobowiązany uzyskać
zgodę pacjenta na wszelkie zabiegi terapeutyczne,
diagnostyczne
i
profilaktyczne,
będące czynnościami zwykłego jak i podwyższonego ryzyka (art. 32 i 34 ustawy
o zawodzie lekarza).Zgoda pacjenta winna
spełniać dwa podstawowe warunki: musi
być powzięta - zgoda wewnętrzna i zakomunikowana - zgoda zewnętrzna. Pacjent
może uzewnętrznić swoją decyzję odnośnie
do leczenia w sposób pisemny bądź też ustny lub konkludentny. Przejawem zgody
konkludentnej - per facta concludentia mogą być nie tylko słowa wypowiedziane
lub napisane, ale każde inne zachowania
polegające np. na mimice, gestach, skinieniu
głową, czynach (jak np. przyjście do lekarza,
rozebranie się do badania, przyjmowanie
leków itp.), które w danych okolicznościach
na czynność medyczną, „Przegląd Prawa Publicznego” 2012 , nr 7-8.
7
na czynność medyczną, „Przegląd Prawa Publicznego” 2012, nr 7-8.
6 Ustawa o zawodach lekarza i lekarza dentysty.
Strona 90
towarzyszących wyrażają w sposób dosta-
blankietowa wyrażona a priori jak też wyra-
teczny - niebudzący wątpliwości - wolę
żona następczo, tj. po zabiegu, jest prawnie
wywołania skutków objętych treścią aktu
nieskuteczna. Co najwyżej w aspekcie
zgody pacjenta (art. 32 ust. 7 ustawy
odpowiedzialności karnej zgoda udzielona
o zawodzie lekarza). Analogicznie pacjent
post factum może mieć jedynie wpływ
może manifestować swój sprzeciw poprzez
na ewentualne złożenie wniosku o ściganie,
odmowę współpracy (np. przy badaniach
natomiast nie zmienia zakwalifikowania
kolonoskopowych), nieprzygotowanie do
czynu lekarza z art. 192 k.k.8.
badania, fizyczne stawianie oporu, wyjmo-
Reasumując,
zasadą
winna
być
wanie cewnika, zdjęcie gipsu, nieprzyjmo-
uprzedniość zgody pacjenta tzn. odebranie
wanie leków itp. Każdy z tych przejawów
jej od chorego ex ante i zawsze następczo
zachowań wymaga jednak zindywidualizo-
po poinformowaniu. Praktyka podpisywania
wanej oceny, w szczególności ustaleń, czy
niewypełnionych formularzy zgody przez
opór pacjenta jest wyrazem świadomego
pacjentów, carte blanche dla lekarzy jest
wyboru, czy też może jest uwarunkowany
niedopuszczalna, podobnie jak podpisywa-
zaburzeniami psychologicznymi, w tym
nie zgody już po zabiegu przez pacjenta,
reakcją zaprzeczenia chorobie. Natomiast
albowiem zgoda wyrażona przez pacjenta
samo milczenie pacjenta, brak sprzeciwu,
zarówno ex post jak i in blanco jest bezsku-
interpretowany jako milczące przyzwolenie,
teczna. Zgodnie z dyspozycją art. 34 ustawy
czy też inne bierne zachowanie może być
o zawodzie lekarza w przypadku zabiegu
uznane za dorozumiane oświadczenie woli
operacyjnego lub zastosowania metody
pacjenta.
leczenia bądź diagnostyki o podwyższonym
Odbieranie zgody jest wkomponowane
w
czasowo-
Zauważyć należy, iż ustawa o zawodzie
przestrzenne danego zabiegu, co oznacza,
lekarza, jak też ustawa o zakładach opieki
że zarówno przedwczesne jak i spóźnione
zdrowotnej nie zawierają definicji czynności
jej uzyskanie pozbawia ją waloru skutecz-
medycznej podwyższonego ryzyka ani kata-
ności. Proces uzyskiwania zgody jest uwa-
logu takich czynności. Kwalifikacji podjętej
runkowany przede wszystkim przebiegiem
czynności medycznej dokonuje de facto sam
i
jednak
lekarz, przyjmując jako kryterium ocenne
od przyjętego trybu leczenia - hospitaliza-
przede wszystkim stopień ryzyka danego
cyjnego czy stacjonarnego - każda czynność
zabiegu. Choć przy ocenie skali ryzyka
trybem
określone
leczenia.
ramy
ryzyku obligatoryjna jest pisemna zgoda.
Niezależnie
medyczna winna być poprzedzona poinformowaniem pacjenta, a następnie uzyskaniem zgody na hospitalizację, zabiegi diagnostyczne i terapeutyczne. Zarówno zgoda
8
Strona 91
zabiegu nie należy pomijać też innych czyn-
z przyjętym porządkiem prawnym czy też
ników, takich jak: stopień skomplikowania
z zasadami współżycia społecznego (zasady
technicznego i medycznego danego zabiegu,
współżycia społecznego należą do tzw.
stan pacjenta fizyczny i psychiczny, jak też
klauzul generalnych, za pomocą których
jego indywidualne cechy, jak np. wiek, prze-
następuje ocena legalności określonych
byte choroby, wcześniejsze doświadczenia
czynności, zarówno tych leczniczych, jak
medyczne, stopień wykształcenia i doświad-
i nieleczniczych). Zgoda sama w sobie może
czenia zespołu podejmującego czynność
więc być bezprawna. W polskim porządku
medyczną,
jednostki
prawnym przykładowo zgoda na eutanazję
w której zabieg się wykonuje, prawdopodo-
będzie uznana za bezprawną i nie można
bieństwo wystąpienia uszczerbku lub roz-
mówić o jakichkolwiek okolicznościach,
stroju zdrowia pacjenta i stopień możliwego
które wyłączałyby bezprawność działań
uszczerbku - ilościowy i jakościowy9.
lekarskich w tym względzie. Tymczasem
warunki
Przedmiot
kliniczne
nierozłącznie
istnieją ustawodawstwa (np. w Holandii
powiązany jest z zakresem interwencji
i Belgii) dopuszczające eutanazję, o ile speł-
medycznej. Z jednej strony będzie stanowić
nione zostaną odpowiednie kryteria. Ponad-
o wyłączeniu bezprawności działań lekar-
to zgoda jest skuteczna jedynie wtedy, gdy
skich, z drugiej o przejęciu przez pacjenta
spełnia odpowiednie przesłanki. Artykuł 5
swojego rodzaju „ryzyka zdrowotnego”,
Konwencji Bioetycznej stanowi, iż: „Jakiej-
ściśle związanego z określoną ingerencją.
kolwiek ingerencji w dziedzinie zdrowia
Należy podkreślić, że przedmiotem zgody
dokonać można jedynie po udzieleniu przez
może być jedynie takie dobro, które jest
osobę zainteresowaną jej swobodnej i świa-
objęte
stron.
domej zgody na taką interwencję. Osobie tej
W odniesieniu do instytucji przejęcia ryzyka
należy uprzednio udzielić właściwej infor-
przez uprawnionego można mówić jedynie
macji co do celu i charakteru interwencji, jak
o akceptacji stanu zagrożenia wobec okre-
również co do jej konsekwencji i związane-
ślonych dóbr. Z kolei jej granice wyznacza
go z nią ryzyka”. Zgodnie z przytoczonym
należyta staranność jednostki uzyskującej
artykułem pierwszą przesłanką warunkują-
takie zezwolenie10.
cą skuteczność zgody jest „swoboda”. Ozna-
swobodną
zgody
dyspozycją
Warto zauważyć, iż przedmiotem
cza to, że akt woli pacjenta w formie decyzji
zgody nie mogą być ingerencje niezgodne
co do wyrażenia bądź odmowy zgody
na podjęcie działań medycznych powinien
Dr hab. n. med. S. Niemczyk, mgr prawa
A. Łazarska, Materialnoprawne elementy aktu
zgody pacjenta w ujęciu prawnym i medycznym,
„Prawo i Medycyna" 2/2005 (19, vol.7)”.
10 A. Szpunar, Zgoda uprawnionego w zakresie
ochrony dóbr osobistych, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 1990, nr 1, s. 46.
9
być podjęty bez jakichkolwiek form nacisku
czy skrępowania. Druga przesłanka dotyczy
kwestii „świadomości” pacjenta, a więc jest
ściśle związana z problematyką zdolności
Strona 92
podmiotu do wyrażenia niewadliwej zgody.
Sporne kwestie rozstrzyga wówczas sąd
W etyce medycznej wskazywany jest pogląd,
opiekuńczy11.
iż zgoda pacjenta będzie mogła być uznana
Działanie
za świadomą jedynie wówczas, gdy podmiot
lekarza
bez
zgody
pacjenta
jest kompetentny w działaniu. Rozpatruje
się tu sytuację, w której pacjent po otrzy-
Problem działania, a dokładnie pod-
maniu informacji rozumie ją i – działając
jęcia interwencji bez zgody pacjenta, doty-
po namyśle – w sposób dobrowolny i swo-
czy dopuszczalności tej interwencji wów-
bodny aprobuje interwencję medyczną. Czę-
czas, gdy brak jest stosowanego oświadcze-
sto jest tak, że gwarantem potwierdzającym,
nia woli. Chodzi tu o dopuszczalność zabie-
czy
dotarła
gu, gdy pacjent lub inna osoba uprawniona
do pacjenta, jest profesjonalizm personelu
w ogóle nie wypowiedzieli się co do podej-
medycznego, jego staranność, uczciwość,
mowania czynności medycznych (nie wyra-
który przyjmuje, iż dobro pacjenta jest naj-
zili swojego zdania). Są to przypadku uregu-
wyższym prawem.
lowane w art. 33,34 ust. 7 i art. 35 ustawy
informacja
rzeczywiście
Oczywisty wydaje się jednak fakt,
o zawodach lekarza i lekarza dentysty.
iż nie każdy pacjent będzie mógł spełnić
Lekarz może dokonać stosownych czynności
kryteria co do wyrażenia skutecznej praw-
medycznych, mimo, że pacjent lub jego
nie zgody. Dotyczy to w szczególności
przedstawiciel ustawowy nie zajęli w tej
pacjentów: małoletnich, znajdujących się
sprawie stanowiska w sytuacjach nagłych,
w stanie uniemożliwiającym podjęcie decy-
a także gdy zachodzi tzw. wyjątek terapeu-
zji (nieprzytomny, przewlekły ból, chory
tyczny, tj. konieczność zmiany (poszerzenia)
psychicznie etc.) oraz ubezwłasnowolnio-
pola zabiegu w trakcie jego trwania. Nie
nych całkowicie. Zgodnie z treścią artykułu
chodzi tu więc o działanie mimo odmowy
17 ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku
zgody, tj. wbrew woli pacjenta, które
Praw Pacjenta osoba małoletnia, która
to zagadnienie usytuować należy w obrębie
ukończyła 16 lat, jest uprawniona do wyra-
problematyki
żenia zgody na leczenie wraz z jej przedsta-
Ponieważ słowo „działanie” oznacza w języ-
wicielem ustawowym (zgoda równoległa).
ku prawniczym niekiedy również „zanie-
Zgoda przedstawiciela ustawowego wyma-
chanie”, tj. powstrzymywanie się od działa-
gana jest także w przypadku osób ubezwła-
nia, należy też rozważyć problem niepodję-
snowolnionych oraz niezdolnych do świa-
cia interwencji przez lekarza wbrew woli
tzw.
przymusu
leczenia.
domego wyrażenia zgody. Ustawodawca
określił też tryb postępowania w sytuacji,
gdy dochodzi do kolizji stanowisk stron
odnośnie do postępowania medycznego.
11
Strona 93
samego pacjenta. Łączy się to z tzw. klauzulą
powinien być przez lekarza zaniedbany
sumienia, a także z problemem eutanazji
(i to głównie dla jego dobra), zwłaszcza,
i wspomaganego samobójstwa. Rozważenia
że może być spełniony ex post, tj. po podję-
wymagają też powinności lekarza w stanach
ciu interwencji.
terminalnych, a zwłaszcza relacja między
Prawo pacjenta do wyrażania zgody
tymi obowiązkami a wolą umierającego
na czynność medyczną stanowi jedno z pod-
pacjenta12.
stawowych praw służących ochronie auto-
Podjęcie interwencji bez zgody
pacjenta na postawie upoważnienia ustawowego
nomii woli jednostki. Świadoma zgoda
podmiotu uprawnionego stała się niejako
wyznacznikiem zakresu lekarskiej ingerencji, stanowiąc zarówno o jej legalności, jak
Upoważnienie ustawowe dla działa-
i całokształcie relacji pacjenta z personelem
nia lekarzy w przypadku czynności medycz-
medycznym. W każdym systemie zdrowot-
nych nie stwarzających podwyższonego
nym to właśnie pacjent zajmuje fundamen-
ryzyka zawiera art. 33 ust. 1 ustawy
talną pozycję. Wskazują na to liczne unor-
o zawodach lekarza i lekarza dentysty, który
mowania, zarówno o charakterze uniwer-
stanowi, że „ badanie lub udzielenie pacjen-
salnym, regionalnym, jak i krajowym. Nie-
towi innego świadczenia zdrowotnego bez
zwykle ważne z tego punktu widzenia,
jego zgody jest dopuszczalne, jeżeli wymaga
oprócz kwestii czysto medycznej, jest funk-
on
lekarskiej,
cjonowanie takiego prawa i praktyk, które
a ze względu na stan zdrowia lub wiek nie
w sposób jasny i klarowny służą poszano-
może wyrazić zgody i nie ma możliwości
waniu praw i wolności człowieka13.
niezwłocznej
pomocy
porozumienia się z jego przedstawicielem
Przekroczenie
ustawowym lub jego opiekunem faktycznym”.
Decyzje
o
podjęciu
zakresu
zgody
(tzw. wyjątek terapeutyczny)
czynności
medycznej bez zgody pacjenta lub innych
Na uwagę zasługuje kwestia prze-
osób uprawnionych lekarz powinien w mia-
kroczenia zakresu zgody, tzw. „wyjątek
rę możliwości skonsultować z innym leka-
terapeutyczny”. Podstawę prawną dla prze-
rzem. Powyższe okoliczności lekarz odno-
kroczenia zakresu zgody (lub niekiedy
towuje w dokumentacji medycznej pacjenta.
poszerzenia pola zabiegu) zawiera w prawie
O ile „ wymóg konsylium można uznać
polskim art. 35 ustawy o zawodzie lekarza
za fakultatywny, zwłaszcza, że chodzi
i lekarza dentysty. Zgodnie z tym przepisem,
o sytuację niecierpiącą zwłoki, to obowiązek
jeżeli w trakcie wykonywania zabiegu ope-
dokonania
odpowiedniej
adnotacji
nie
M. Paszkowska, Powszechne prawa polskiego
pacjenta, „Zeszyty Naukowe Ochrony Zdrowia.
Zdrowie Publiczne i Zarządzanie” 2007, t. V,
nr 1–2, s. 72.
13
M. Świderska, „Zgoda pacjenta na zabieg
medyczny”, wyd. I, Toruń 2007.
12
Strona 94
racyjnego lub stosowania metody leczniczej
z
lub wykonywania zabiegu operacyjnego lub
utraty życia, ciężkim uszkodzeniem ciała lub
stosowania metody diagnostycznej wystąpią
ciężkim rozstrojem zdrowia byłby bez zna-
okoliczności, których nieuwzględnienie gro-
czenia.
ziłoby
pacjentowi
przewidywalnym
niebezpieczeństwem
niebezpieczeństwem
Trzeba również dostrzec, że konie-
utraty życia, ciężkim uszkodzeniem ciała lub
czna jest ocena skutków niepodjęcia działa-
ciężkim rozstrojem zdrowia, a nie ma moż-
nia, co oznacza, że pojawia się tu jednocze-
liwości niezwłocznego uzyskania zgody
śnie problematyka przyczynowości zanie-
pacjenta lub jego przedstawiciela ustawo-
chania. Zaniechanie poszerzenia pola zabie-
wego, lekarz ma prawo, bez uzyskania tej
gu może bowiem stanowić podstawę odpo-
zgody, zmienić zakres zabiegu bądź metody
wiedzialności cywilnej lekarza, o ile pozo-
leczenia lub diagnostyki w sposób umożli-
staje w adekwatnym związku przyczyno-
wiający uwzględnienie tych okoliczności.
wym z poważną szkodą14.
W takim wypadku lekarz ma obowiązek,
Nie ma wątpliwości co do tego,
o ile jest to możliwe, zasięgnąć opinii dru-
że prawo polskie chroni przede wszystkim
giego lekarza, w miarę możliwości tej samej
autonomię woli pacjenta co do decydowania
specjalności. W powyższych okolicznościach
o własnym zdrowiu, stawiając ją ponad
lekarz powinien dokonać odpowiedniej
wiedzę medyczną i zalecenia lekarza. Takie
adnotacji w dokumentacji medycznej praz
stanowisko
poinformować
przedstawiciela
w rozdziale XXIII kodeksu karnego z 1997 r.
ustawowego lub opiekuna faktycznego albo
pt. „Przestępstwa przeciwko wolności”,
sąd opiekuńczy.
gdzie w art. 192 przewidziano typ przestęp-
pacjenta,
znalazło
odzwierciedlenie
Zagadnienie przekroczenia zgody
stwa polegający na wykonaniu zabiegu lecz-
może dotyczyć trzech aspektów: przedmio-
niczego bez zgody pacjenta. Stosownie
tu zabiegu (lekarz upoważniony do opero-
do art. 192 § 2 ściganie następuje na wnio-
wania pewnego organu podejmuje zabieg
sek pokrzywdzonego. Dotychczas, wobec
co do innych), granic zabiegu (lekarz nie
faktu, iż ani kodeks karny z 1932 r., ani
zmienia przedmiotu zabiegu, ale „posuwa
z 1969 r. nie znał takiego przestępstwa,
się dalej niż ustalono”) oraz metody zabiegu.
przyjmowano, że wykonanie zabiegu leczni-
Stwierdzenie to pozostaje nadal aktualne.
czego bez zgody pacjenta wypełniało usta-
Jest to tzw. wyjątek terapeutyczny, który
wowe znamiona odpowiedniego przestęp-
trudno ująć w syntetyczną formułę. Należy
stwa przeciwko życiu lub zdrowiu, albo też
ponadto podkreślić, że prawo lekarza
przestępstwa przeciwko wolności. Należy
do działania nie może opierać się na samych
mieć również na względzie, iż wprowadze-
tylko względach celowości medycznej. Takie
względy
bez
powiązania
kauzalnego
M. Świderska, „Zgoda pacjenta na zabieg
medyczny”, wyd. I, Toruń 2007.
14
Strona 95
nie tego przepisu było związane z realizacją
życzenie pacjenta winno być przez lekarza
gwarantowanej konstytucyjnie autonomii
rozważone, ale niekoniecznie uwzględnione,
jednostki w zakresie stanowienia o swoim
a zwłaszcza gdy przemawiają za tym wska-
życiu i zdrowiu. Wiązało się również
zania wynikające z wiedzy medycznej.
z koniecznością przejścia z paternalistycz-
Natomiast w aspekcie negatywnym lekarz
nego do
partnerskiego modelu relacji
powinien być zawsze związany brakiem
pacjent – lekarz, w którym właśnie zgoda
zgody pacjenta na określone świadczenie
pacjenta
umocowanie
medyczne i poza przypadkami wyraźnie
do działania lekarza. Dyspozycje te zostaną
określonymi w ustawie, nie ma prawa dzia-
spełnione nie tylko w przypadku wykonania
łać pod groźbą odpowiedzialności karnej
jakiejkolwiek czynności medycznej bez żad-
przewidzianej właśnie w art. 192 k.k.17.
stanowi
prawne
nej zgody, lecz także, gdy uzyskana zgoda
Przestępstwo leczenia bez zgody
jest wadliwa i nie spełnia wymogów prze-
należy zaliczyć do przestępstw umyślnych,
widzianych ustawą (np. zgoda blankietowa,
jednak można wyobrazić sobie sytuację
uzyskana po dostarczeniu pacjentowi nie-
podejmowania przez lekarza czynności
pełnych lub nieprawdziwych informacji
leczniczych w warunkach nieświadomości
itp.). Nie istnieje w rozumieniu prawa zgoda
co do zgody pacjenta (tzn. lekarz jest prze-
częściowo
Przedmiotem
konany, iż chory odpowiedniej zgody udzie-
ochrony tego przepisu, jak już wspomniano,
lił). W takim przypadku usprawiedliwionej
jest prawo pacjenta do samostanowienia
nieświadomości
w zakresie poddania się zabiegowi leczni-
kodeks karny przewiduje możliwość nad-
czemu, a prawo to wywodzi się z godności
zwyczajnego złagodzenia kary
człowieka i jest niezależne od zdolności
analizowanego
do czynności prawnych16. E. Zielińska
brzmieniu bardzo arbitralna i nie przewidu-
wyszczególnia tu jeszcze aspekt pozytywny
je wyjątków, i nie odnosi się w ogóle
i negatywny. Jej zdaniem w aspekcie pozy-
do odpowiednich zapisów ustawy o zawo-
tywnym prawo to przejawia się w kierowa-
dzie lekarza. Efektem tego są nie tylko nie-
niu pod adresem lekarza
potrzebnie zawiłe i rozbudowane komenta-
żądania wykonania określonego świadcze-
rze specjalistów od prawa medycznego, ale
nia medycznego lub zastosowania określo-
również liczne wątpliwości wśród lekarzy,
nej metody lub środka medycznego i takie
których bezpośrednio przepis ten dotyczy.
prawidłowa15.
bezprawności
przepisu
jest
czynu
18.
Formuła
w
swym
Można więc stwierdzić, iż art. 192 k.k. został
Filar M.: Lekarskie Prawo Karne. Kantor
Wydawniczy Zakamycze 2000, 242-307; Świątek
B.: Art. 192 k.k. – komentarze prawników a praktyka lekarska. Arch. Med. Sąd. Krym., 2005, LV,
162-167.
16 M. S a f j a n, Prawo i Medycyna, Warszawa
1998, s. 35.
15
E. Zielińska „Powinności lekarza w przypadku
braku zgody na leczenie oraz wobec pacjenta
w stanie terminalnym "Prawo i Medycyna” Nr
5/2000 str. 79.
18 Filar M.: Lekarskie Prawo Karne. Kantor
Wydawniczy Zakamycze 2000, 242-307;
17
Strona 96
skonstruowany wadliwie i powinien zostać
ple, though it is needed, cannot delay
znowelizowany, a zwłaszcza rozszerzony
or limit the method of treatment. Experi-
w swym brzmieniu odnosząc się do innych
ence shows that the patient’s informed con-
aktów prawnych stojących z nim w jawnej
sent is often obtained in a wrong and unlaw-
sprzeczności19.
ful way and contrary to the legislator’s in-
Prawo pacjenta do wyrażania zgody
tention. The article concentrates on such
na czynność medyczną stanowi jedno z pod-
topics as patient consent as civil law event,
stawowych praw służących ochronie auto-
consent forms, types of patient consent, the
nomii woli jednostki. Świadoma zgoda
basic elements of the patient's consent.
podmiotu uprawnionego stała się niejako
In addition, the article will be explained the
wyznacznikiem zakresu lekarskiej ingeren-
phenomenon of doctor’s criminal liability
cji, stanowiąc zarówno o jej legalności, jak
for medical procedure without the patient's
i całokształcie relacji pacjenta z personelem
consent.
medycznym. W każdym systemie zdrowotnym to właśnie pacjent zajmuje fundamentalną pozycję. Wskazują na to liczne unormowania, zarówno o charakterze uniwersalnym, regionalnym, jak i krajowym.
Niezwykle ważne z tego punktu
The article emphasizes that the issue of consent to treatment is so difficult that the legal
specifications in Poland does not regulate
issues that, in fact, frequently appear in the
relationship the patient – doctor.
widzenia, oprócz kwestii czysto medycznej,
jest funkcjonowanie takiego prawa i praktyk, które w sposób jasny i klarowny służą
poszanowaniu praw i wolności człowieka20.
Summary
The problem of the patient's consent
to medical treatment in terms of legal
and medical
Obtaining the patient’s legal informed consent to medical procedures is not often simIgnaczewski J.: Zgoda pacjenta na leczenie.
Twoje Zdrowie, Warszawa 2003.
20 M. Paszkowska, Powszechne prawa polskiego
pacjenta, „Zeszyty Naukowe Ochrony Zdrowia.
Zdrowie Publiczne i Zarządzanie” 2007, t. V, nr
1–2, s. 72.
19
Strona 97
Dozór elektroniczny jako środek ograniczenia przeludnienia
w polskich zakładach karnych
Piotr Bogacki, Mariusz Olężałek
W obecnie obowiązującym porządku
prawnym nie ulega wątpliwości, że dozór
na pozostawaniu skazanego poza zakładem
karnym pod dozorem elektronicznym”2.
elektroniczny to jeden z systemów wyko-
W
opracowaniu
przedstawione
nywania kary pozbawienia wolności na eta-
są dane statystyczne dotyczące zagadnienia,
pie postępowania wykonawczego. Artykuł
ilu skazanych odbywa obecnie karę pozba-
nie ma na celu omówienia przesłanek, jakie
wienia wolności w systemie dozoru elektro-
muszą być spełnione, aby móc zastosować
nicznego i ile osób taką karę odbyło
przysłowiową „bransoletkę” w stosunku
od początku istnienia tego systemu. Ponadto
do skazanego, ale odpowiada na pytanie, czy
wskazane jest, ile osób mogłoby taką karę
słusznie podkreślają przedstawiciele dok-
odbywać, ponieważ spełniają wszystkie
tryny, iż „propozycja wprowadzenia krótko-
kryteria ustawowe, aby odbywać karę
terminowej kary pozbawienia wolności
w systemie dozoru elektronicznego, a także
wykonywanej
karnym
czy przy rozszerzeniu technicznym systemu
w systemie dozoru elektronicznego w for-
mógłby on skutecznie wpłynąć na zmniej-
mie określonej przez Autorów Ustawy jest
szenie
całkowicie niecelowa i merytorycznie nieza-
W końcowej części artykułu zostały ukazane
sadna. Prawo pozbawione warstwy aksjolo-
również aktualne koszty funkcjonowania
gicznej, warstwy społecznej odnoszącej się
systemu dozoru elektronicznego.
poza
zakładem
do systemowego określenia probacji, staje
przeludnienia
System
dozoru
polskich
więzień.
elektronicznego
się prawem bez autorytetu, prawem prymi-
umożliwia monitorowanie miejsca pobytu
tywnym i w żadnym wypadku nie zmienia
skazanego dzięki plastikowej bransoletce
rzeczywistości społecznej”1 i dopiero zmie-
zakładanej na kostkę oraz nadajnikowi
rza „do kompleksowego uregulowania nie-
ustawionemu w domu osoby skazanej.
znanej wcześniej w polskim ustawodaw-
Umieszczony w bransolecie nadajnik prze-
stwie reakcji prawnokarnej, która polega
syła fale radiowe oraz komunikuje się
z urządzeniem, które znajduje się w miesz-
B. Stańdo-Kawecka, Opinia do projektu ustawy
o wykonywaniu kary pozbawienia wolności poza
zakładem karnym w systemie dozoru elektronicznego wraz z projektami aktów wykonawczych
(druk nr 1237), Biuro Analiz Sejmowych Kancelarii Sejmu 2007, s. 1.
2
A. Bałandynowicz, Opinia do projektu Ustawy
o zmianie ustawy – kodeks karny wykonawczy
oraz niektórych innych ustaw (druk nr 3750),
Biuro Studiów i Ekspertyz Kancelarii Sejmu
2005, s. 20.
1
Strona 98
kaniu
osadzonego,
przekazując
sygnał
do centrali3.
tronicznym. Z racji na wykorzystanie najnowszych technologii kojarzyć się on może
Nie ulega wątpliwości, że zapropo-
w naszym kraju z czymś bardzo nowocze-
nowany na gruncie polskiego prawa karne-
snym, ponieważ ustawa – która go wprowa-
go model dozoru elektronicznego, jest
dziła – weszła w życie dopiero w dniu
zgodny z modelem wykreowanym i zaleca-
1 stycznia 2009 r. Dla porównania pierw-
nym przez Organizację Narodów Zjedno-
szym państwem, które od 1983 roku wyko-
czonych oraz Radę Europy. Należy w pełni
rzystuje ten sposób do modyfikowania
zgodzić się z poglądem prezentowanym
zachowań skazanych5, są Stany Zjednoczo-
przez A. Bałandynowicza, iż „Obecnie zbyt
ne6.
wielu skazanych przebywa w zakładach
Do polskiego porządku prawnego
karnych i zbyt mało podlega wpływom in-
dozór elektroniczny został wprowadzony
nego rodzaju instytucji przymusowej kon-
ustawą z dnia 7 września 2007 roku
troli społecznej, gdyż polski system prawa
o wykonywaniu kary pozbawienia wolności
karnego
pobłażliwość
poza zakładem karnym w systemie dozoru
i przesadna surowość, zbytnia pobłażliwość
elektronicznego7, początkowo jako system
– w stosunku do osób, które powinny znaj-
wykonywania kary pozbawienia wolności,
dować się pod ściślejszym nadzorem społe-
a od 1 stycznia 2012 roku może również
czeństwa, a które teraz poddane zostały
zostać wykorzystany do egzekwowania
oddziaływaniom
probacyjnych,
przestrzegania zakazu wstępu na imprezę
przesadna surowość – wobec osadzonych,
masową. Ustawę tą wprowadzono z uwagi
którzy nie stanowią poważnego zagrożenia
na wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia
dla bezpieczeństwa publicznego”4.
26 maja 2008 roku8, który uznał koniecz-
cechuje
zbytnia
środków
Charakterystyczną cechą współcze-
ność zapewnienia każdemu osadzonemu
snych systemów karnych jest wyraźna ten-
w celi powierzchni nie mniejszej niż 3 metry
dencja do odstępowania od kary pozbawie-
kwadratowe. Także przymus radykalnych
nia wolności – i w przypadku drobnej oraz
zmian wskazywała Rada Europy, która zale-
średniej przestępczości – zastępowania jej
ciła w rekomendacji Komitetu Ministrów
środkami penalnymi bez pozbawiania wol-
z dnia 30 sierpnia 1999 roku9 wykorzysta-
ności. Zdecydowanie największe nadzieje
w tym zakresie wiąże się z dozorem elekSystem Dozoru Elektronicznego objął dotychczas prawie 25 tys. osób; rp.pl; http://prawo.
rp.pl/artykul/1057048.html?print=tak&p=0
[dostęp: 5 maja 2014 r., godz. 23.15].
4 A. Bałandynowicz, Probacja. Resocjalizacja
z udziałem społeczeństwa, Warszawa 2011,
s. 186-187.
3
M. Rusinek, Ustawa o dozorze elektronicznym.
Komentarz. Warszawa 2010, s. 19.
6 K. Mamak, Funkcjonowanie dozoru elektronicznego w świetle badań aktowych, e-Czasopismo
Prawa Karnego i Nauk Penalnych 2014, nr 3, s. 1.
7 Dz. U. z 2010 r. nr 142, poz. 960.
8 SK 25/07, Dz. U. nr 96, poz. 620.
9 Recommendation No. R (99) 22 E concerning
prison overcrowding and prison population inflation, s. 2.
5
Strona 99
nie możliwości dozoru elektronicznego
być kara ograniczenia wolności, grzywna
do redukcji przeludnienia w jednostkach
i probacja16.
penitencjarnych10.
Najwyższa Izba Kontroli wskazała,
Zgodnie z zapowiedziami dozór
że – według danych na koniec lipca 2014 r. –
elektroniczny powinien zrewolucjonizować
karę w systemie dozoru elektronicznego
odbywanie
wolności
odbywało 4 768 osób, a od początku funk-
i odciążyć przepełnione zakłady karne11.
cjonowania objął on łącznie 29 869 skaza-
Wcześniej
próbowano
nych. NIK dodał również, iż nadal występują
zmniejszyć poprzez odraczanie wykonywa-
znaczące dysproporcje między poszczegól-
nia kary, ale nie dało to zadawalających
nymi okręgami sądowymi w Polsce w orze-
rezultatów12.
kaniu o udzieleniu zezwolenia na odbycie
kary
pozbawienia
przeludnienie
Wspomniana
ustawa
nie
weszła jednak w życie od razu w całym kra-
kary w tym systemie17
ju, a jedynie na terenie właściwości miej-
Jak wskazuje Najwyższa Izba Kon-
scowej sądów penitencjarnych apelacji war-
troli, karę w systemie dozoru elektroniczne-
szawskiej. Dopiero 1 stycznia 2012 system
go może odbywać jednocześnie 7 500 ska-
objął swoim zasięgiem całą Polskę, kiedy
zanych, natomiast nigdy nie zbliżono się
to jako ostatnie dołączyły do niego część
do tej liczby, osiągając Najwyższy wynik
apelacji łódzkiej oraz apelacje katowicka,
osiągnięto w maju 2013 r. i wynosił
szczecińska i wrocławska13.
on ok. 72%. „Według obliczeń NIK do końca
Jeszcze przed wejściem w życie
października 2013 r. koszt budowy, wdro-
ustawy na jej liczne wady redakcyjne wska-
żenia i funkcjonowania systemu wyniósł
zywał M. Rusinek14, a M. Szewczyk15 podwa-
156,4 mln zł. Tymczasem szacunkowy mie-
żyła ogólny sens wprowadzonego do syste-
sięczny koszt odbywania kary w systemie
mu
elektronicznego
kształtuje się na poziomie 688 zł, zaś - przy
w przyjętym kształcie podkreślając, że jedy-
uwzględnieniu kosztów budowy, wdrożenia
ną prawdziwą alternatywą dla krótkotermi-
i eksploatacji systemu – 1270 zł. «Tymcza-
nowych kar pozbawienia wolności powinna
sem miesięczne wydatki na skazanego
prawnego
dozoru
w zakładach karnych kształtowały się
K. Mamak, Funkcjonowanie..., s. 2.
B. Stańdo-Kawecka, Opinia..., s. 1.
12 P. Moczydłowski, Więziennictwo zmierza
do kryzysu, Ius et Lex 2006 nr 1, s. 285.
13 K. Mamak, Funkcjonowanie..., s. 3.
14 Zob. M. Rusinek, Krytycznie o przyjętym kształcie dozoru elektronicznego, Przegląd Więziennictwa Polskiego 2008, nr 60, s. 51-64.
15 M. Szewczyk, Jaka alternatywa dla krótkoterminowej kary pozbawienia wolności?, [w:] Nauki
Penalne wobec problemów współczesnej przestępczości. Księga jubileuszowa z okazji 70 Rocznicy urodzin Profesora Andrzeja Gaberle, Warszawa 2007, s. 112.
10
11
na poziomie 2482 zł» – zauważyła NIK”18.
Ciekawe
spostrzeżenia
przekazał
podczas Forum Debaty Publicznej Dyrektor
Generalny Duńskiego Urzędu WięziennicK. Mamak, Funkcjonowanie..., s. 3.
NIK chwali system dozoru elektronicznego;
http://www.lex.pl/czytaj/-/artykul/nik-chwalisystem-dozoru-elektronicznego [dostęp: 4 września 2014 r., godz. 21.35].
18 Ibidem.
16
17
Strona 100
twa i Probacji, Willam Rentzman. Stwierdził
z naruszeniem prawa ruchu drogowego
on, że w Danii – w przeciwieństwie do wielu
na okres do trzech miesięcy pozbawienia
innych krajów – udało się utrzymać przez
wolności. W ostatnim okresie, od 2010 roku
ostatnie trzydzieści lat liczbę osadzonych
taka
na prawie tym samym poziomie, mimo
na wszystkie osoby, których czyn zagrożony
wzrostu
się
jest karą więzienia na okres do pięciu mie-
na to kilka przyczyn, a jedną z nich było
sięcy, niezależnie od wieku skazanego
obniżenie kar za przestępstwa pospolite,
i rodzaju przestępstwa. To oznacza, że więk-
dekryminalizacja mniej groźnych czynów
szość skazanych na więzienie do pięciu mie-
oraz stosowanie kar alternatywnych, innych
sięcy – takie kary stanowią większość, jak
niż pozbawienie wolności. To grzywny sta-
już wspomniałem – może ubiegać się o po-
nowią najczęściej stosowaną w Danii karę,
zwolenie na odbywanie kary w formie
a ilość orzeczonych kar bezwzględnego
aresztu domowego w warunkach elektro-
pozbawienia wolności jest mniej więcej taka
nicznego monitoringu”20.
przestępczości.
Złożyło
forma
kary
została
rozciągnięta
sama, jak ilość kar więzienia z zawiesze-
„To, dlaczego zakres użycia tej kary
niem. Około 2/3 wszystkich wymierzanych
rozszerzyliśmy tak szybko, to kombinacja
kar pozbawienia wolności to kary od trzech
pięciu przyczyn. Po pierwsze, istnieje bar-
do pięciu miesięcy więzienia, co oznacza
dzo wyraźna akceptacja zarówno ze strony
możliwość stosowania kar alternatywnych.
opinii publicznej, jak i samych skazanych,
Jest tam praktycznie dwa razy więcej skaza-
a także wymiaru sprawiedliwości, mediów
nych odbywających kary w ramach systemu
i polityków. Po drugie, ten typ kary jest
probacji, niż w więzieniach, cztery tysiące
rozumiany właśnie jako kara z racji nałożo-
skazanych w zakładach karnych, a dziewięć
nych restrykcji i kontroli, co oznacza całko-
tysięcy w systemie probacji19.
wity zakaz alkoholu, narkotyków, stosowa-
William Rentzmann stwierdził także,
nia przemocy itd. Po trzecie, jest akcepto-
że: „Jednym z przykładów kary alternatyw-
wany z racji tego, że przewiduje bardzo
nej, której rozwój nastąpił szybko, jest elek-
szybką reakcję, na złamanie warunków jej
troniczny monitoring. Pełen zakres jego
odbywania, co oznacza, że skazany trafia
wykorzystania został znacznie rozszerzony i
od razu do więzienia. Po czwarte, 92% osób,
wzrósł kilkakrotnie. Kiedy ta kara została
które odbywają karę w tym systemie, koń-
wprowadzona w 2005 r., dotyczyła tylko
czą ją bez powodowania żadnych proble-
osób skazanych za przestępstwa związane
mów. I po piąte, poziom recydywy po odbyciu takiej kary jest dużo niższy niż po karze
William Rentzmann, [w:] Nowy wymiar polityki karnej – upowszechnianie kar nieizolacyjnych.
System probacji i sprawiedliwość naprawcza,
Biuletyn Forum Debaty Publicznej 2013, nr 28,
s. 19.
19
więzienia”21.
20
21
Ibidem, s. 19-20.
Ibidem, s. 20.
Strona 101
Willam
Rentzman
dodał
także,
w ramach kategorii, którą stanowią wyna-
że Dania jest krajem, gdzie ogólny stopień
grodzenia i pochodne wynagrodzeń. Analiza
recydywy wynosi tylko 26%. Wśród tych,
i prognoza na kolejne dziesięć lat pokazuje,
którzy są zwalniani z więzień to 34%,
że koszty te będą wzrastać tak, iż za dziesięć
a w przypadku osób odbywających karę
lat osiągną poziom prawie dwukrotnie wyż-
w formie pracy dla społeczności, procent
szy”24.
ten jest najniższy i wynosi 18%. Równie
„Gdy chodzi o strukturę kosztów,
niski poziom stanowią ukarani dozorem
to widzimy, że ich wzrost nastąpił wraz
elektronicznym, bo tylko 20%. Kary alterna-
ze wzrostem liczby osób osadzonych. Ale
tywne stosowane są w wielu przypadkach,
dalszy wzrost kosztów był niezwiązany
ponieważ po ich odbyciu poziom recydywy
ze wzrostem liczby osób osadzonych. Oka-
jest niższy niż po karze więzienia. Są bar-
zuje się, że w systemie bardzo duży udział
dziej efektywnym i stabilnym rozwiązaniem.
mają koszty stałe, które są niezależne
Ponadto, są one dużo tańsze, powodując
od
tym samym znaczną redukcję wydatków
zmniejszyła się po 2007 roku, ale koszty
z budżetu państwa22.
wręcz przeciwnie – wzrosły”25.
liczby
więźniów.
Liczba
więźniów
Równie trafne spostrzeżenia na Fo-
„Co się stanie, kiedy liczba więźniów
rum Debaty Publicznej przedstawiła Joanna
się zwiększy? Bo to, że jest to prawdopo-
Felczak z Instytutu Gospodarstwa Społecz-
dobne, pokazuje analiza, która została przy-
nego Kolegium Ekonomiczno–Społecznego
gotowana na potrzeby zdiagnozowania tego,
SGH: „Ekonomika karania, w przeciwień-
co będzie z systemem dozoru elektronicz-
stwie do ekonomiki przestępczości, koncen-
nego i jaką moc ma ten system. Otóż okazuje
truje się na wykonaniu kar, na rozwiąza-
się, że brak działań prowadzi wprost
niach skutecznych i racjonalnych, które
do zwiększania się liczby więźniów, ponie-
są uzasadnione wskaźnikami ekonomicz-
waż saldo osób skazanych czy w jakiś spo-
nymi”23.
sób kierowanych do odbycia bezwzględnej
„A skoro mówimy o tych wskaźni-
kary pozbawienia wolności zwiększa się.
kach, to spójrzmy na koszty utrzymania
Wykorzystanie systemu dozoru elektro-
zakładów karnych i aresztów śledczych
nicznego jako rozwiązania alternatywnego
w badanym dziesięcioleciu. Koszty te wzra-
wobec kary izolacyjnej, umożliwia zmniej-
stały. Było to związane z inwestycjami
szenie się tego obciążenia dla systemu,
w więziennictwo, ale też ze wzrostem
nawet do tego stopnia, że gdy wykorzystanie tego środka jest większe, czyli gdy
Ibidem, s. 21.
J. Felczak, [w:] Nowy wymiar polityki karnej –
upowszechnianie kar nieizolacyjnych. System
probacji i sprawiedliwość naprawcza, Biuletyn
Forum Debaty Publicznej 2013, nr 28, s. 17.
22
wynosi na przykład 100% czy 75%, to jeste-
23
24
25
Ibidem.
Ibidem.
Strona 102
śmy w stanie nie tylko zlikwidować kolejkę
łami leczniczymi. W roku tym w sądach
osób oczekujących na wykonanie kary, ale
I instancji wydano 163 018 orzeczeń
nawet
które
o wykonaniu bezwzględnej kary pozbawie-
są w więzieniach. Wszystko jest kwestią
nia wolności, uwzględniono 6 978 odwołań
czasu”26.
warunkowego przedterminowego zwolnie-
zmniejszyć
liczbę
osób,
„Skoro mówimy o kosztach, to anali-
nia, uwzględniono także 50 673 wnioski
za i diagnoza, włącznie z prognozą do roku
dotyczące
2020 pokazują, że wykorzystanie tylko
warunkowo zawieszonej. Ponadto, zakoń-
i wyłącznie tejże kary probacyjnej umożliwi
czonych kar zastępczych w zamian za nie-
nam, od roku 2011, oszczędności rzędu 400
uiszczoną grzywnę itp. było 2 613, a 10 501
milionów zł rocznie. Oczywiście wszystko
to liczba zakończonych kar ograniczenia
jest uzależnione od tego, czy taka kara
wolności na skutek zamiany na karę zastęp-
będzie funkcjonowała po roku 2014, a jeżeli
czą pozbawienia wolności. Szokująca jest
tak, to na jakich zasadach”27.
ilość 52 142 zarządzeń o skierowaniu
„Podobnych
informacji
zarządzenia
wykonania
kary
dostarcza
do wykonania kary pozbawienia wolności
nam badanie wewnętrznej stopy zwrotu
jako kary zastępczej za nieuiszczoną grzyw-
z inwestycji związanej z tym rozwiązaniem.
nę. Jeżeli do tej statystyki dodamy orzeczo-
W roku 2020 wewnętrzna stopa zwrotu
ne 27 kar dożywotniego pozbawienia wol-
dzięki wykorzystaniu go w 100% osiągnęła-
ności i 40 084 kary pozbawienia wolności
by 225%, ale nawet w przypadku wykorzy-
orzeczone przez sądy rejonowe w I instan-
stania w 20% stopa zwrotu osiąga 125%.
cji, to łatwo zauważyć, jakie problemy stoją
Jakkolwiek tak będzie dopiero za osiem lat,
przed wymiarem sprawiedliwości29.
czyli jest potrzebny czas, by ta inwestycja
się zwróciła”28.
Pan Paweł Nasiłowski odniósł się
także do faktu, że jest wiele wolnych miejsc
Pełnomocnik Ministra Sprawiedli-
do odbywania kary pozbawienia wolności
wości do spraw Wdrożenia Systemu Dozoru
w systemie dozoru elektronicznego. Przed-
Elektronicznego, Paweł Nasiłowski, przed-
stawione dane wskazują, że w 2012 r.
stawił najważniejsze
statystyczne
do dnia 30 czerwca wpłynęło do sądów
dotyczące orzekania i wykonywania kar.
penitencjarnych prawie 11 000 wniosków
Wynika z nich, że na koniec 2011 r. w pol-
o objęcie skazanych tym systemem, z czego
skich zakładach karnych i aresztach śled-
tylko 2 200 zostało odrzuconych z powodu
dane
czych było 86 123 miejsc. Jest to pojemność
wszystkich jednostek penitencjarnych, łącznie ze szpitalami, izbami chorych i oddziaP. Nasiłowski, [w:] Nowy wymiar polityki karnej – upowszechnianie kar nieizolacyjnych. System probacji i sprawiedliwość naprawcza, Biuletyn Forum Debaty Publicznej 2013, nr 28, s. 8.
29
Ibidem.
27 Ibidem.
28 Ibidem.
26
Strona 103
warunków technicznych, które nie pozwala-
państwa i społeczeństwa. Poza tym orze-
ły na takie wykonanie kary30.
czone w 2011 r. 237 234 kary pozbawienia
Ponadto,
Ministra
wolności z warunkowym zawieszeniem jej
Sprawiedliwości do spraw Wdrożenia Sys-
wykonania (podobna ilość jak w latach 2005
temu
zwrócił
– 2011), zawieszane są często dwukrotnie,
szczególną uwagę na nowelizację kodeksu
a zdarzyła się sytuacja, że zawieszana była
karnego
weszła
dwadzieścia siedem razy, co jest sytuacją
w życie w dniu 8 czerwca 2010 r.31 stwier-
absurdalną. W efekcie skazany, który popeł-
dzając, że: „Była ona bardzo oczekiwaną
nił wiele drobnych przestępstw odbywa
nowelizacją, gdyż miała istotnie usprawnić
karę kilku lat bezwzględnego pozbawienia
możliwość wykonania kary ograniczenia
wolności jak dużej rangi przestępca. Ponad-
wolności, ponieważ zniosła wszystkie kosz-
to w 2011 r. orzeczono ponad 50 000 kar
ty do tej pory ciążące na podmiotach w któ-
ograniczenia wolności, a także 88 907 kar
rych była wykonywana, czyli koszty płatne-
grzywny samoistnej, ale często te ostatnie
go ubezpieczenia, płatnych badań lekar-
są potem realizowane jako kary pozbawie-
skich, odzieży roboczej i szkoleń BHP dla
nia wolności33.
Dozoru
Pełnomocnik
Elektronicznego,
wykonawczego,
która
osób odbywających karę. Należy podkreślić,
Według byłego Ministra Sprawie-
że kara ta realizowana jest głównie w for-
dliwości, Jarosława Gowina, zaostrzanie kar
mie nieodpłatnej pracy na cele społeczne
jest zmierzaniem „w ślepą uliczkę”, ponie-
(…) mimo dalekich udogodnień nie nastąpi-
waż kara bezwzględnego pozbawienia wol-
ło wiele oczekiwanych zmian, mających
ności jest stosowana zbyt szeroko, nato-
przynieść
przypadków
miast w sposób bardzo jaskrawy ujawniło
orzekania i wykonania kary ograniczenia
się zjawisko nadużywania kary pozbawienia
wolności”32.
wolności w zawieszeniu. Ponad 300 000
tysiące
nowych
Paweł Nasiłowski przedstawiając
osób było skazanych na takie kary, a nie
kolejne dane podał ilość osób prawomocnie
ulega wątpliwości, że w takich sytuacjach
skazanych na karę pozbawienia wolności,
mamy do czynienia ze stanem kary fikcyjnej.
nieosadzonych w zakładach karnych mimo
Konieczne jest reformowanie systemu pro-
upływu
bacji i stosowanie w szerszym zakresie kar
14–dniowego
terminu.
Liczba
ta nieustannie przyrasta, a w latach 2010 –
nieizolacyjnych.
2011 zwiększyła się o blisko 1 300 osób.
należy podjąć w celu usprawnienia stoso-
Żadne państwo prawne nie może akcepto-
wania kary ograniczenia wolności oraz
wać takiej sytuacji, że aż tak duża liczba
upowszechnienia
obywateli ma nierozliczony dług wobec
pozbawienia wolności w systemie dozoru
Ibidem, s. 9.
Dz. U. nr 206, poz. 1589.
32 P. Nasiłowski, [w:] Nowy..., s. 9.
Najpilniejsze
działania
wykonywania
kary
30
31
33
Ibidem, s. 9-11.
Strona 104

elektronicznego, który z całą pewnością
należy rozwijać34.
Przeciwko obrotowi gospodarczemu
– KK – 0,4 %;
Mimo że w chwili obecnej mamy 7

Skarbowe – 0,4 %

Inne – 1,6 %35.
500 miejsc utworzonych w ramach systemu
dozoru elektronicznego (w tym większość
niewykorzystanych) i niewiele poprawiło
to sytuację przeludnienia zakładów karnych,
to system ten efektywnie realizuje swoje
zadania, ponieważ od momentu uruchomienia do dziś objął on takim wykonaniem kary
11 700 osób. Ciekawie przedstawiają się
dane z 2011 r. na temat rodzaju przestępstw
popełnionych przez skazanych na odbywanie kary w systemie dozoru elektroniczne-
Polski system dozoru elektronicznego jest najtańszym systemem w Europie.
Według danych z 2011 roku dzienne koszty
wykonania kary pozbawienia wolności poza
zakładem karnym w systemie dozoru elektronicznego

Przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji – KK – 28,7 %;

Przeciwko rodzinie i opiece – KK –
14,9 %;

Przeciwko wymiarowi sprawiedliwości – KK – 13,1 %;

Przeciwko życiu i zdrowiu – KK – 4,2
%;

Ustawa o przeciwdziałaniu narkomanii – 2,8 %;

Przeciwko
działalności
krajach
podano w walucie Euro):
miesiąca:
Przeciwko mieniu – KK – 29,1 %;
poszczególnych
Europy przedstawia się następująco (koszty
go, gdzie średni wymiar tej kary wyniósł 3,8

w
instytucji
państwowych i samorządu teryto-

Polska – 4,8;

Hiszpania – 5,0;

Francja – 12,0;

Irlandia – 12;

Anglia – 15;

Walia – 15;

Portugalia – 18,8;

Francja – 30;

Holandia – 30;

Belgia – 38,6;

Szkocja – 40;

Szwajcaria – 42,9;

Dania – 100;

Norwegia – 10036.
W świetle przedstawionych powyżej
rialnego - KK – 2,2 %;
analiz, wypowiedzi i statystyk oraz coraz

Przeciwko wolności – KK – 1,4 %;
większej popularności dozoru elektronicz-

Przeciwko wiarygodności dokumen-
nego na świecie, wydaje się, że stosowanie
tów – KK – 1,2 %;
tego systemu w naszym kraju jest koniecz-
J. Gowin, [w:] Nowy wymiar polityki karnej –
upowszechnianie kar nieizolacyjnych. System
probacji i sprawiedliwość naprawcza, Biuletyn
Forum Debaty Publicznej 2013, nr 28, s. 6-7.
34
nością. Mimo wskazywanej w doktrynie
35
36
P. Nasiłowski, [w:] Nowy..., s. 11-12.
Ibidem, s. 13.
Strona 105
krytyki i niezrealizowania celu polegającego
Piotr
na szybkiej redukcji populacji więziennej,
w Katedrze Prawa Karnego Międzynarodo-
plany rozszerzenia systemu dozoru elektro-
wego
nicznego oraz włączenie go do katalogu kar
Wymiaru
z kodeksu karnego mają fundamentalny
Łódzkiego; asystent sędziego Wydziału Kar-
charakter
nego Sądu Okręgowego w Łodzi. Autor spe-
dla
funkcjonowania
całego
wymiaru sprawiedliwości w Polsce37.
Bogacki
w
–
prawnik,
Zakładzie
doktorant
Międzynarodowego
Sprawiedliwości
Uniwersytetu
cjalizuje się prawie karnym materialnym
Ustawa o systemie dozoru elektro-
oraz międzynarodowym prawie karnym.
nicznego jest zgodna z przepisami Konsty-
Dodatkowo zajmuje się prawem informa-
tucji RP38, w szczególności z jej regulacjami
tycznym, w tym problematyką przestępczo-
dotyczącymi praw człowieka39. Wyważa
ści komputerowej. W praktyce koncentruje
dobra, którymi z jednej strony jest wolność,
się również na zagadnieniach związanych
z drugiej zaś nakłada ograniczenia na osoby
z postępowaniem w sprawach karnych
naruszające prawo. Ma to na celu ochronę
ze stosunków międzynarodowych ze szcze-
dobra wspólnego i innych wartości konsty-
gólnym uwzględnieniem procedury wyko-
tucyjnie chronionych40.
nywania europejskiego nakazu aresztowa-
W przyjętym przez ustawodawcę
nia.
modelu dozoru elektronicznego nie można
upatrywać panaceum na zapaść polskiego
systemu penitencjarnego, ale na pewno jest
Mariusz Olężałek – prawnik, doktorant
to krok bardzo potrzebny oraz we właści-
w Katedrze Prawa Karnego Międzynarodo-
wym kierunku41.
wego
w
Wymiaru
Zakładzie
Międzynarodowego
Sprawiedliwości
Uniwersytetu
Łódzkiego; aplikant adwokacki przy Okręgowej Radzie Adwokackiej w Łodzi; specjaK. Mamak, Funkcjonowanie..., s. 4.
38 Ustawa z dnia 2 kwietnia 1997 r. – Konstytucja
Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. nr 78, poz. 483
ze zm.).
39 Por. uwagi krytyczne: R. Pelewicz, Ujawnianie
danych osobowych zarejestrowanych w systemie
dozoru elektronicznego w kontekście konstytucyjnych i międzynarodowych gwarancji ochrony
życia prywatnego, [w:] J. Jaskiernia (red.), Efektywność europejskiego systemu ochrony praw
człowieka. Obszary analizy skuteczności europejskiego systemu ochrony praw człowieka, Toruń
2012, s. 442 i n.
40 R. Pelewicz, Dozór elektroniczny jako środek
ograniczania przeludnienia więzień w aspekcie
źródeł prawa międzynarodowego praw człowieka
(wybrane zagadnienia), Probacja 2013, nr 2,
s. 87.
41 Ibidem, s. 93.
37
lista z prawa karnego wewnętrznego i międzynarodowego.
doświadczenie
Jego
prawne
dotychczasowe
koncentruje
się
na polskiej procedurze karnej, problemach
bezpieczeństwa w ruchu drogowym, tematyce zniesławienia w szerokim ujęciu, a także zagadnieniach prawa karnego skarbowego związanych z zasadami odpowiedzialności za tzw. przestępstwa skarbowe. Zajmuje
się również praktycznymi aspektami stosowania przepisów prawa karnego procesoStrona 106
wego oraz materialnego i procesowego
wych i pozakrajowych organów ochrony
prawa o wykroczeniach, jak również organi-
prawa oraz korporacji.
zacją oraz zasadami funkcjonowania krajo-
Strona 107

Wiedza Prawnicza nr 4/2014 roku

Transkrypt

Podobne dokumenty

Artykuł psychologa, mgr Marty Musiałek w magazynie

cały egzemplarz. - Wiedza Prawnicza