Stany nadzwyczajne (materiały)

•
Ogólna charakterystyka stanów nadzwyczajnych
podstawie Konstytucji RP)
•
Zgodnie z art. 228 ust 1 Konstytucji odpowiedni stan
nadzwyczajny może zostać prowadzony w sytuacjach
szczególnych zagrożeń, jeżeli zwykłe środki konstytucyjne
są niewystarczające.
•
Stany nadzwyczajne wiążą się z wystąpieniem
szczególnych zagrożeń, które mogą wiązać się z
koniecznością zastosowania środków polegających na
czasowym ograniczeniu praw i wolności obywatelskich
oraz nałożeniu na obywateli szczególnych obowiązków.
•
Stan nadzwyczajny może być wprowadzony tylko na
podstawie ustawy, w drodze rozporządzenia, które
podlega dodatkowemu podaniu do publicznej wiadomości.
•
W czasie stanu wojennego i wyjątkowego nie można
ograniczać wolności i praw określonych:
w art. 30 (godność człowieka),
art. 34 i art. 36 (obywatelstwo),
art. 38 (ochrona życia),
art. 39, art. 40 i art. 41 ust. 4 (humanitarne traktowanie),
art. 42 (ponoszenie odpowiedzialności karnej),
art. 45 (dostęp do sądu),
art. 47 (dobra osobiste),
art. 53 (sumienie i religia),
art. 63 (petycje) oraz
art. 48 i art. 72 (rodzina i dziecko).
• Konstytucja RP określa trzy rodzaje stanów
(na
nadzwyczajnych:
• stan wojenny,
• stan wyjątkowy oraz
• stan klęski żywiołowej.
•
Wprowadzenie stanu nadzwyczajnego może powodować
ograniczanie praw i wolności obywatelskich oraz praw
człowieka i obywatela
•
•
•
•
Podstawowe kwestie dotyczące ograniczania wolności i
praw człowieka podczas trwania stanu nadzwyczajnego
określone są w Konstytucji:
ogólna reguła dotycząca ograniczania prawa człowieka
zawarta w Konstytucji stanowi, iż niedopuszczalne jest
ograniczenie wolności i praw człowieka i obywatela
wyłącznie z powodu rasy, płci, języka, wyznania lub jego
braku, pochodzenia społecznego, urodzenia oraz majątku.
•
•
•
•
•
•
•
•
1
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
W stanie klęski żywiołowej można ograniczać wolności i
prawa określone:
w art. 22 (wolność działalności gospodarczej),
art. 41 ust. 1, 3 i 5 (wolność osobista),
art. 50 (nienaruszalność mieszkania),
art. 52 ust. 1 (wolność poruszania się i pobytu na
terytorium RP),
art. 59 ust. 3 (prawo do strajku),
art. 64 (prawo własności),
art. 65 ust. 1 (wolność pracy),
art. 66 ust. 1 (prawo do bezpiecznych i higienicznych
warunków pracy) oraz
art. 66 ust. 2 (prawo do wypoczynku).
• Zmiana prawa podczas trwania stanu nadzwyczajnego:
• W czasie stanu nadzwyczajnego nie mogą być zmienione:
Konstytucja, ordynacje wyborcze do Sejmu, Senatu i
organów samorządu terytorialnego, ustawa o wyborze
Prezydenta RP oraz ustawy o stanach nadzwyczajnych
(art. 228 ust 6 Konst.).
•
Administracji publiczna podczas stanu nadzwyczajnego
•
Konsekwencją wprowadzenia stanu nadzwyczajnego jest
także zmiana układu kompetencji organów administracji
państwowej - zgodnie z art. 228 ust 3 Konstytucji ustawa
określa szczególne zasady działania organów władzy
publicznej
w
czasie
poszczególnych
stanów
nadzwyczajnych.
•
Działania podjęte w wyniku wprowadzenia stanu
nadzwyczajnego muszą odpowiadać stopniowi zagrożenia
i powinny zmierzać do jak najszybszego przywrócenia
normalnego funkcjonowania państwa (art. 228 ust 5
Konstytucji).
• Kadencja i wybory organów państwowych podczas trwania
stanu nadzwyczajnego:
• W czasie stanu nadzwyczajnego oraz w ciągu 90 dni po
jego zakończeniu nie może być skrócona kadencja Sejmu,
przeprowadzone referendum ogólnokrajowe, nie mogą być
przeprowadzane wybory do Sejmu, Senatu, organów
samorządu terytorialnego oraz wybory Prezydenta RP, a
kadencje
tych
organów
ulegają
odpowiedniemu
przedłużeniu.
Wybory
do
organów
samorządu
terytorialnego są możliwe tylko tam, gdzie nie został
wprowadzony stan nadzwyczajny (art. 228 ust 7 Konst.).
2
•Rozporządzenia z mocą ustawy:
•zgodnie z art. 234 Konstytucji jeżeli w czasie stanu
wojennego Sejm nie może zebrać się na posiedzenie,
Prezydent RP na wniosek Rady Ministrów wydaje
rozporządzenia z mocą ustawy w zakresie i w granicach
określonych w art. 228 ust. 3-5. Rozporządzenia te
podlegają zatwierdzeniu przez Sejm na najbliższym
posiedzeniu. Rozporządzenia te mają charakter źródeł
powszechnie obowiązującego prawa.
Stan klęski żywiołowej
Pojęcie stanu klęski żywiołowej
• Tryb wprowadzenia i zniesienia stanu klęski
żywiołowej, a także zasady działania organów władzy
publicznej oraz zakres ograniczeń wolności i praw
człowieka i obywatela w czasie stanu klęski
żywiołowej określa:
Ustawa z dnia 18 kwietnia 2002 r. o stanie klęski
żywiołowej (Dz.U. 2002 r. Nr 62, poz. 558 z późn.
zm.
•Stan klęski żywiołowej wprowadza, na części albo na
całym terytorium państwa, w celu zapobieżenia skutkom
katastrof naturalnych lub awarii technicznych noszących
znamiona klęski żywiołowej oraz w celu ich usunięcia
(232 Konstytucji, art. 2 ustawy)
•Zgodnie z art. 3 ust. 1 ustawy stan klęski żywiołowej to:
katastrofa naturalna lub awaria techniczna, których skutki
zagrażają życiu lub zdrowiu dużej liczby osób, mieniu w
wielkich rozmiarach albo środowisku na znacznych
obszarach, a pomoc i ochrona mogą być skutecznie
podjęte tylko przy zastosowaniu nadzwyczajnych
środków, we współdziałaniu różnych organów i instytucji
oraz specjalistycznych służb i formacji działających pod
jednolitym kierownictwem.
3
• katastrofa naturalna - zdarzenie związane z działaniem
sił natury, w szczególności wyładowania atmosferyczne,
wstrząsy sejsmiczne, silne wiatry, intensywne opady
atmosferyczne, długotrwałe występowanie ekstremalnych
temperatur, osuwiska ziemi, pożary, susze, powodzie,
zjawiska lodowe na rzekach i morzu oraz jeziorach i
zbiornikach
wodnych,
masowe
występowanie
szkodników, chorób roślin lub zwierząt albo chorób
zakaźnych ludzi albo też działanie innego żywiołu,
• awaria techniczna - gwałtowne, nieprzewidziane
uszkodzenie lub zniszczenie obiektu budowlanego,
urządzenia technicznego lub systemu urządzeń
technicznych powodujące przerwę w ich używaniu lub
utratę ich właściwości.
• Katastrofę naturalną lub awarię techniczną mogą wywołać
również zdarzenia w cyberprzestrzeni oraz działania o
charakterze terrorystycznym.
• Stan klęski żywiołowej może być wprowadzony na obszarze,
na którym wystąpiła klęska żywiołowa, a także na obszarze,
na którym wystąpiły lub mogą wystąpić skutki tej klęski [art. 4
ust. 1].
• Stan klęski żywiołowej wprowadza się na czas oznaczony,
niezbędny dla zapobieżenia skutkom klęski żywiołowej lub
ich usunięcia, nie dłuższy niż 30 dni [art. 4 ust. 2].
• Stan klęski żywiołowej wprowadza Rada Ministrów w
drodze rozporządzenia (z własnej inicjatywy lub na wniosek
właściwego wojewody) – art. 5. W rozporządzeniu określa się
przyczyny, datę wprowadzenia oraz obszar i czas trwania
stanu klęski żywiołowej, a także, w zakresie dopuszczonym
niniejszą ustawą, rodzaje niezbędnych ograniczeń wolności i
praw człowieka i obywatela.
• (A) Zasady działania organów władzy publicznej
• (B) Zakres ograniczeń wolności i praw człowieka i
obywatela
• Stan klęski żywiołowej może zostać przedłużony na czas
oznaczony, w drodze rozporządzenia Rady Ministrów, po
wyrażeniu przez Sejm zgody na to przedłużenie.
• (C) Przepisy karne
• Rada Ministrów znosi stan klęski żywiołowej w drodze
rozporządzenia na całym obszarze jego obowiązywania lub
na części tego obszaru przed upływem czasu, na który został
wprowadzony, jeżeli ustaną przyczyny jego wprowadzenia.
4
•
•
•
•
(A) Organ kierujący działaniami. W czasie stanu klęski
żywiołowej działaniami prowadzonymi w celu zapobieżenia
skutkom klęski lub ich usunięcia kierują:
1)
wójt (burmistrz, prezydent miasta) - jeżeli stan klęski
żywiołowej wprowadzono tylko na obszarze gminy,
2)
starosta - jeżeli stan klęski żywiołowej wprowadzono
na obszarze więcej niż jednej gminy wchodzącej w skład
powiatu,
3)
wojewoda - jeżeli stan klęski żywiołowej wprowadzono
na obszarze więcej niż jednego powiatu wchodzącego w
skład województwa,
4)
minister właściwy do spraw wewnętrznych lub inny
minister, do zakresu działania którego należy zapobieganie
skutkom danej klęski żywiołowej lub ich usuwanie - jeżeli
stan klęski żywiołowej wprowadzono na obszarze więcej niż
jednego województwa.
• Kierowanie działaniami przez organ wykonawczy
gminy [art. 9 ustawy]
• W czasie stanu klęski żywiołowej właściwy miejscowo
wójt (burmistrz, prezydent miasta) kieruje działaniami
prowadzonymi na obszarze gminy w celu zapobieżenia
skutkom klęski żywiołowej lub ich usunięcia.
• W zakresie działań może on wydawać polecenia
wiążące organom jednostek pomocniczych, kierownikom
jednostek organizacyjnych utworzonych przez gminę,
kierownikom jednostek ochrony przeciwpożarowej
działających na obszarze gminy oraz kierownikom
jednostek organizacyjnych czasowo przekazanych przez
właściwe organy do jego dyspozycji i skierowanych do
wykonywania zadań na obszarze gminy.
• W zakresie działań wójt (burmistrz, prezydent miasta)
może występować do kierowników innych jednostek
organizacyjnych niż określone powyżej, działających na
obszarze gminy, z wnioskami o wykonanie czynności
niezbędnych w celu zapobieżenia skutkom klęski
żywiołowej lub ich usunięcia. W razie odmowy wykonania
tych czynności lub ich niewłaściwego wykonywania wójt
(burmistrz, prezydent miasta) niezwłocznie zawiadamia
organ, któremu podlega kierownik lub który sprawuje
nadzór nad nim.
• W razie niezdolności do kierowania lub niewłaściwego
kierowania
działaniami
prowadzonymi
w
celu
zapobieżenia skutkom klęski żywiołowej lub ich usunięcia
wojewoda z inicjatywy własnej lub na wniosek starosty
może zawiesić specjalne uprawnienia wójta (burmistrza,
prezydenta miasta), określone w ustawie oraz wyznaczyć
pełnomocnika do kierowania tymi działaniami.
• Kierujący działaniami prowadzonymi w celu zapobieżenia
skutkom klęski żywiołowej lub ich usunięcia współpracują
ze
społecznymi
organizacjami
ratowniczymi,
charytatywnymi, stowarzyszeniami, fundacjami oraz
innymi podmiotami działającymi na obszarze ich
właściwości, a na wniosek lub za zgodą tych podmiotów
koordynują ich działalność [art. 19 ustawy].
5
• W czasie stanu klęski żywiołowej, jeżeli użycie innych sił i
środków jest niemożliwe lub niewystarczające, Minister
Obrony Narodowej może przekazać do dyspozycji
wojewody, na którego obszarze działania występuje
klęska żywiołowa, pododdziały lub oddziały Sił Zbrojnych
Rzeczypospolitej Polskiej, wraz ze skierowaniem ich do
wykonywania zadań związanych z zapobieżeniem
skutkom klęski żywiołowej lub ich usunięciem [art. 18
ustawy].
• Przykładowo ograniczenia ogą polegać na [art. 20]:
• (B) Zakres ograniczeń wolności i praw człowieka i
obywatela
• Na
obszarze, na którym został wprowadzony stan
wyjątkowy mogą podlegać ograniczeniom wolności i
prawa człowieka i obywatela – lecz jedynie te wskazane
w art. 233 ust. 3 Konstytucji
• Szczegółowo kwestie te reguluje art. 20-26 ustawy.
• Ograniczenia te mogą także polegać na wykonywaniu
• zawieszeniu działalności określonych przedsiębiorców;
• nakazie lub zakazie prowadzenia działalności gospodarczej
określonego rodzaju,
pracodawcy oddelegowania pracowników do
dyspozycji organu kierującego działaniami prowadzonymi w
celu zapobieżenia skutkom klęski żywiołowej lub ich usunięcia,
całkowitej lub częściowej reglamentacji zaopatrzenia w
określonego rodzaju artykuły,
nakazie ewakuacji w ustalonym czasie z określonych miejsc,
obszarów i obiektów,
nakazie lub zakazie przebywania w określonych miejscach i
obiektach oraz na określonych obszarach,
nakazie lub zakazie określonego sposobu przemieszczania się
określonych świadczeń osobistych i rzeczowych art. 22
• Jeżeli siły i środki, którymi dysponuje wójt (burmistrz,
• nakazaniu
•
•
•
•
• wykorzystaniu, bez zgody właściciela lub innej osoby uprawnionej,
nieruchomości i rzeczy ruchomych,
• dokonaniu przymusowych rozbiórek i wyburzeń budynków lub innych
obiektów budowlanych albo ich części, […]
•
•
•
•
•
prezydent miasta), starosta lub wojewoda albo
pełnomocnik, są niewystarczające, można wprowadzić
obowiązek
świadczeń
osobistych
i
rzeczowych
polegających na:
1)
udzielaniu pierwszej pomocy osobom, które uległy
nieszczęśliwym wypadkom,
2)
czynnym udziale w działaniu ratowniczym lub
wykonywaniu innych zadań wyznaczonych przez
kierującego akcją ratowniczą,
3)
wykonywaniu określonych prac,
4)
oddaniu do używania posiadanych nieruchomości
lub rzeczy ruchomych,
5)
udostępnieniu pomieszczeń osobom ewakuowanym,
6
• 6)
•
•
•
•
•
•
•
użytkowaniu nieruchomości w określony sposób lub
w określonym zakresie,
7)
przyjęciu na przechowanie i pilnowaniu mienia osób
poszkodowanych lub ewakuowanych,
8)
zabezpieczeniu zagrożonych zwierząt, a w
szczególności dostarczaniu paszy i schronienia,
9)
zabezpieczeniu zagrożonych roślin lub nasion,
10) pełnieniu wart,
11) zabezpieczeniu własnych źródeł wody pitnej i
środków spożywczych przed ich zanieczyszczeniem,
skażeniem lub zakażeniem, a także udostępnianiu ich dla
potrzeb osób ewakuowanych lub poszkodowanych, w
sposób wskazany przez organ nakładający świadczenie,
12) zabezpieczeniu zagrożonych dóbr kultury.
Pewne kategorie osób są zwolnione lub mogą być zwolnione
od obowiązku określonych świadczeń osobistych.
• Niezbędne ograniczenia wolności i praw człowieka i
•
•
•
•
obywatela,
,
w
granicach
dopuszczonych
w
rozporządzeniu Rady Ministrów o wprowadzeniu stanu
klęski żywiołowej wprowadza, odpowiednio w zakresie
kompetencji w czasie stanu klęski żywiołowej:
1)
wójt (burmistrz, prezydent miasta) - w drodze
zarządzenia albo decyzji,
2)
starosta albo pełnomocnik - w drodze zarządzenia
albo decyzji,
3)
wojewoda albo pełnomocnik - w drodze
rozporządzenia albo decyzji.
Rozporządzenia i zarządzenia te podlegają ogłoszeniu
przez rozplakatowanie obwieszczeń w miejscach
publicznych lub w inny sposób miejscowo przyjęty, a
także przez ogłoszenie w lokalnej prasie.
• W rozporządzeniu, zarządzeniu lub decyzji należy podać:
• Do decyzji stosuje się przepisy k.p.a., z zastrzeżeniem że:
• 1) podstawę prawną,
• 1)
• 2) określenie zakresu i rodzaju ograniczeń,
• 3) określenie obowiązanych podmiotów,
•
• 4) miejsce, dzień i godzinę osobistego stawiennictwa lub
realizacji innych ograniczeń,
•
• 5) czas trwania ograniczeń,
• 6) pouczenie o odpowiedzialności karnej lub innych
skutkach prawnych naruszenia rozporządzenia,
zarządzenia lub decyzji.
•
•
podlegają one natychmiastowemu wykonaniu z
chwilą ich doręczenia lub ogłoszenia,
2)
mogą one być w nagłych wypadkach wydawane
ustnie, a następnie niezwłocznie potwierdzane na piśmie,
3)
odwołanie od nich wnosi się w terminie 3 dni od dnia
doręczenia lub potwierdzenia na piśmie decyzji wydanej
ustnie,
4)
wniesione
odwołania
podlegają
przekazaniu
organowi odwoławczemu w terminie 3 dni, a rozpatrzeniu
- w terminie 7 dni od dnia doręczenia mu odwołania,
5)
organem wyższego stopnia w sprawach decyzji
wydanych przez starostę i wójta (burmistrza, prezydenta
miasta) jest wojewoda.
7
• Wojewoda
może uchylić w całości lub w części
zarządzenie lub decyzję wójta (burmistrza, prezydenta
miasta), starosty.
• Minister właściwy do spraw administracji publicznej może
uchylić w całości lub w części rozporządzenie lub decyzję
wojewody.
------------------------------------------------------------------------------• W celu usprawnienia przemieszczania się środków
transportowych niezbędnych dla prowadzenia działań
ratowniczych mogą być wprowadzone ograniczenia w
transporcie drogowym, kolejowym i lotniczym oraz w
ruchu jednostek pływających na śródlądowych drogach
wodnych, morskich wodach wewnętrznych i morzu
terytorialnym. art. 24 ustawy (właściwy minister drodze
rozporządzenia)
• (C) Przepisy karne
• Ustawa
penalizuje pewne zachowania, które są
sprzeczne z ustawą o stanie klęski żywiołowej (w
szczególności przypadki niedostosowania się do
ograniczeń obowiązujących podczas stanu klęski
żywiołowej, w tym obowiązków nakładanych w aktach
generalnych i indywidualnych)
8