Strategia Rozwoju Miasta a Zarządzanie Miastem Tczew
Transkrypt
Strategia Rozwoju Miasta a Zarządzanie Miastem Tczew
_____________________________________________________________________________ WYKORZYSTANIE STRATEGII ROZWOJU W PROCESIE ZARZĄDZANIA MIASTEM dr Marcin Wołek dr Tomasz Brodzicki Tczew – Trójmiasto, grudzień 2009 1 _____________________________________________________________________________ Strategia rozwoju w procesie zarządzania miastem Rozwój miasta jest procesem ciągłym. Cechuje go wysoka złożoność jako systemu składającego się z podsystemów pełniących zróżnicowane funkcje. Funkcje te są wzajemnie ze sobą powiązane, dlatego do władz miasta należy ich koordynacja, tak by niedorozwój jednej nie wpływał negatywnie na pozostałe funkcje. Konieczność pogodzenia przeciwstawnych celów w odniesieniu do rozwoju gospodarczego, społecznych kwestii ochrony środowiska oraz respektowania kategorii jest dylematem, przed jakim stoją władze wszystkich jednostek samorządu terytorialnego w sytuacji ograniczonych zasobów służących realizacji zadań nałożonych przez ustawodawcę. Wg. Banku Światowego jednym z czterech najistotniejszych elementów składających się na atrakcyjność miasta jest „odpowiednie rządzenie i zarządzanie”. O jego wadze świadczy fakt, że stawiane jest ono na równi z problematyką równoważenia budżetu miejskiego, czy zdolnością konkurencyjną miasta, co przedstawia rys. 1. Rys. 1. Komponenty atrakcyjności miasta (wg Banku Światowego) źródło: oprac. wł. 2 _____________________________________________________________________________ Efektywne zarządzanie miastem ma miejsce tylko wówczas, gdy wszystkie sfery procesu przedstawionego na powyższym schemacie są skoordynowane. Przykładowo, nieefektywna administracja powoduje wzrost kosztów transakcyjnych, ponoszonych przez firmy. Specyfikę procesu zarządzania miastem oddaje definicja T. Markowskiego, zgodnie z którą „zarządzanie miastem to skomplikowany proces sieciowy, w którym uwikłanych jest wielu aktorów, a żaden z nich nie ma pełnej kontroli nad zachodzącymi zjawiskami1”. W procesie zarządzania miastem autor ten podkreśla znaczenie zarządzania ogólnego, które sprowadza się do: sformułowania polityki miasta oraz określenia celów i zadań strategicznych (zasadnicza rola przypada tu strategii rozwoju i politykom szczegółowym), wdrożenia realizacji tej polityki przez wszystkie elementy struktury organizacyjnej miasta, koordynacji, kontroli i oceny działalności podmiotów realizujących zadania miasta zgodnie z przyjętymi założeniami2; Zarządzanie ogólne wg tego autora obejmuje zarządzanie urzędem miasta (jako „nakierowane do wewnątrz”) oraz zarządzanie miastem jako całością (orientacja „zewnętrzna”). Proces zarządzania miastem stanowi kluczowe zagadnienie warunkujące możliwości jego rozwoju. Dynamiczne zmiany strukturalne zachodzące w otoczeniu miast oraz wyzwania wynikające z ich wewnętrznego rozwoju są przyczyną, dla której posiadanie odpowiedniego zestawu instrumentów zarządzania umożliwia elastyczne kształtowanie jego megaproduktu w odniesieniu do wybranych grup docelowych oraz w różnym horyzoncie czasowym. Proces zarządzania miastem może być rozpatrywany w ujęciu: podmiotowym, uwarunkowanym rodzajem zaangażowanych podmiotów, instrumentalnym, określającym konkretne narzędzia wykorzystywane w procesie zarządzania, horyzontu czasowego, uwzględniającego zakres czasowy podejmowanych działań; 1 2 T. Markowski: Zarządzanie rozwojem miast. Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 1999, s. 12 T. Markowski, op. cit., s. 16 3 _____________________________________________________________________________ W ujęciu podmiotowym kryterium stanowi rodzaj podmiotów zaangażowanych w proces zarządzania. Ze względu na strukturę własności wyróżnić można: podmioty komunalne, podmioty państwowe (skarbu państwa), podmioty spółdzielcze, podmioty prywatne, podmioty non-profit; Ujęcie instrumentalne pozwala na wyróżnienie najważniejszych narzędzi wykorzystywanych w procesie zarządzania miastem. Zaliczyć do nich należy3: planowanie, partnerstwo, organizację, finansowanie, informację; W odniesieniu do narzędzi planistycznych należy wskazać na ich różny zakres czasowy oddziaływania. Biorąc pod uwagę kryterium horyzontu czasowego należy wskazać następujące płaszczyzny procesu zarządzania miastem: strategiczną (długookresową), taktyczną (średniookresową), operacyjną (krótkookresową); Płaszczyzna strategiczna zarządzania miastem determinuje zakres i znaczenie działań marketingowych miasta. Odnosi się ona przede wszystkim do działań związanych z planowaniem rozwoju jednostki terytorialnej. Proces planowania strategicznego4 obejmuje następujące elementy5: deklarację misji organizacji, przegląd uwarunkowań i wnioski dotyczące scenariusza wydarzeń w perspektywie trzech-pięciu lat, 3 F. Davidson: Urban Management Studies. Niepublikowane materiały do zarządzania miastami. ICURP, Politechnika Szczecińska, Szczecin 1995 [Za:] W. Pęski: Zarządzanie zrównoważonym rozwojem miast. Wyd. Arkady, Warszawa 1999, s. 20 4 Wśród korzyści wynikających ze stosowania planowania strategicznego dla samorządu terytorialnego wymienia się: przewidywanie przyszłości, ocenę stanu organizacji, ustalenie celów społeczności i budowanie porozumienia, rozmieszczanie zasobów oraz ustalanie miar postępu. Por. szerzej: G. L. Gordon: Strategiczny plan dla gminy. jak osiągnąć sukces. Agencja Rozwoju Komunalnego, Warszawa 1998, s. 18-19 5 Ibidem, s. 24 4 _____________________________________________________________________________ podstawowe cele długookresowe oraz cele roczne, strategie i działania, prowadzące do realizacji przyjętych celów, plany operacyjne ustalające odpowiedzialność za realizację poszczególnych działań; Płaszczyzna strategiczna zarządzania miastem określana jest za pomocą najważniejszych dokumentów długookresowych uchwalanych przez organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego. Należą do nich przede wszystkim: strategia rozwoju i wynikające z niej polityki i programy szczegółowe, plany zagospodarowania przestrzennego, studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego; Strategia rozwoju miasta stanowi wyraz programowania długookresowego. Jest ona aktem prawa miejscowego, określającym perspektywy rozwojowe miasta w ujęciu długofalowym. Służy identyfikacji potencjału miasta, jego walorów i perspektyw rozwojowych oraz wskazuje możliwości ich wykorzystania zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju. Problem określenia efektywnej strategii wynika z faktu, iż podmiotami działań marketingowych w obrębie megaproduktu są bardzo różne grupy docelowe oraz fakt, że kształtowanie megaproduktu miasta tylko w części zależne jest od działań władz miejskich. Większość komponentów nań się składających podlega jedynie wpływom pośrednim władz miasta, a efekty tych działań są z reguły odsunięte w czasie i nie zawsze identyfikowane przez użytkowników miasta z wcześniejszymi działaniami władz. Strategia rozwoju miasta jest jednym z najważniejszych aktów prawa lokalnego. Ma ona za zadanie określenie najważniejszych priorytetów rozwojowych miasta w perspektywie długookresowej. Powinna ona być spójna z innymi dokumentami o charakterze strategicznym i uwzględniać uwarunkowania międzynarodowe (programy Unii Europejskiej, współpraca międzynarodowa miasta i regionu), ogólnokrajowe oraz regionalne. Sam proces budowy strategii rozwoju może stanowić ważny element marketingu wewnętrznego. Tzw. metoda „uspołeczniona” polegająca na zaangażowaniu różnych podmiotów, środowisk oraz mieszkańców w proces budowy 5 _____________________________________________________________________________ strategii pozwala na włączenie w proces planowania strategicznego szerokiego grona „użytkowników miasta”, skutkując wyższym poziomem identyfikacji z miejscem zamieszkania lub lokalizacji (co odpowiada wyższemu poziomowi lojalności na rynku dóbr konsumpcyjnych) oraz realizacją postulatu partnerstwa społecznego w decydowaniu o przyszłości społeczności lokalnej. Strategia rozwoju stanowi podstawę dla opracowywania: wieloletnich planów inwestycyjnych, strategii branżowych (sektorowych) oraz programów operacyjnych, wniosków o umieszczanie konkretnych projektów w programach ponadlokalnych województw i organów administracji centralnej, wniosków aplikacyjnych współfinansowanych z funduszy europejskich; Proces formułowania celów strategicznych oparty powinien być na rozpoznaniu wewnętrznych zasobów oraz otoczenia zestawionych z reguły w postaci analizy SWOT. Analiza SWOT powinna stanowić obraz uporządkowanej dyskusji o stanie miasta, a w proces jej tworzenia winno być zaangażowane jak najszersze grono użytkowników miasta (wewnętrznych jak i zewnętrznych). Stanowi ona podstawę dla formułowania celów strategicznych miasta, które w odniesieniu do zdefiniowanych grup docelowych powinny cechować się: zgodnością z wizją oraz misją, wykonalnością (realizmem), zamkniętą cezurą czasową, określeniem jednostki (jednostek) odpowiedzialnej za realizację, ścisłym określeniem adresata zdefiniowanych działań; Kluczową kwestią jest odpowiednie dopasowanie założonych celów do struktury organizacyjnej i posiadanych kompetencji danej jednostki. Stanowi to w istotnym stopniu o rzeczywistych możliwościach realizacji strategii. Znaczenie planowania strategicznego dla marketingu miasta ma istotne znaczenie ze względu na: specyfikę infrastruktury, będącej ważnym komponentem megaproduktu miejskiego, która w znacznym stopniu determinuje możliwość osiągania przez 6 _____________________________________________________________________________ miasto przewagi konkurencyjnej, jednocześnie trwale wpływając na zagospodarowanie przestrzeni6 i jakość życia w mieście, oderwanie od cyklu wyborczego (cykl średniookresowy, czteroletni) i uniezależnienie tym samym planowania od zjawiska koniunktury politycznej, oderwanie od procedury planowania budżetowego mającego charakter jednoroczny, ścisłe powiązanie z dokumentami będącymi narzędziami zarządzania strategicznego miasta; Wymiar strategiczny marketingu miasta jest bezpośrednio związany z procesem budowania jego przewagi konkurencyjnej. Potencjał miasta w zakresie pozyskiwania kapitału zewnętrznego oraz wspierania aktywności społeczno-gospodarczej jego mieszkańców determinowany jest przede wszystkim: wizerunkiem miasta, potencjałem jego mieszkańców, potencjałem instytucji zlokalizowanych na jego terenie, wykorzystywanymi instrumentami komunikacji rynkowej; Potencjał mieszkańców oraz instytucji położonych na terenie miasta stanowi o jego bazie dochodowej, czyli potencjale finansowo-ekonomicznym. Oparcie dochodów jednostek samorządu terytorialnego w Polsce, począwszy od roku budżetowego 2004 w większym stopniu na udziale w dochodach stanowiących dochód budżetu państwa (podatek od osób prawnych – CIT oraz od osób fizycznych – PIT), jest ważną przesłanką uzasadniającą potrzebę stosowania marketingu przez samorządy terytorialne wszystkich szczebli. Uzależnia bowiem w większym niż dotychczas stopniu sytuację finansową miasta od jego ogólnej sytuacji ekonomicznej. Dochody oraz wydatki Tczewa w okresie 2003 – 2008 prezentuje rys. 2. 6 Wynika to z cech infrastruktury, wśród których wymienić należy m. in. niepodzielność techniczną i ekonomiczną, stosunkowo długi okres realizacji inwestycji, wysoki koszt, immobilność przestrzenną w skrajnych wypadkach skutkującą tzw. „kosztami utopionymi” (sunk costs), związanymi z niemożliwością dostosowania istniejącej infrastruktury do przestrzennych zmian w strukturze popytu na nią oraz długim okresem zwrotu z inwestycji 7 _____________________________________________________________________________ 160 000 000 140 000 000 120 000 000 100 000 000 80 000 000 60 000 000 40 000 000 20 000 000 0 2003 2004 2005 2006 ogółem dochody 2007 2008 wydatki Rys. 2. Dochody oraz wydatki Tczewa w okresie 2003 – 2008 [PLN] Źródło: oprac. wł. na podst. sprawozdań z wykonania budżetu Tczewa za lata 2003, 2004, 2005, 2006, 2007, 2008 Analiza struktury dochodów budżetu w okresie 2003-2008 wskazuje na największą dynamikę wzrostu dochodów z tytułu podatku PIT, co ilustruje poniższy rysunek. Sytuacja finansowa miasta w bezpośredni sposób determinuje możliwości jego rozwoju, przyczyniając się do wzrostu jego konkurencyjności. Zatem potrzeba zastosowania nowych instrumentów w dziedzinie wspierania rozwoju ekonomicznego jest oczywista. Znaczenie marketingu miasta w tej nowej sytuacji przejawia się nie w stosowaniu skomplikowanych promocyjnych, marketingowych lecz i we i trudnych w właściwej organizacji okołomarketingowych pomiarze efektywności szerokiego związanych z technik spektrum działań realizacją zamierzeń strategicznych miasta. . 8 _____________________________________________________________________________ 40 000 000 35 000 000 30 000 000 25 000 000 20 000 000 15 000 000 10 000 000 5 000 000 0 2003 2004 2005 2006 2007 2008 podatek od nieruchomości PCC podatek od śr. Transp. udział w PIT udział w CIT dochody z mienia Rys. 3. Struktura najważniejszych kategorii dochodów Tczewa w okresie 20032008 Źródło: oprac. wł. na podst. sprawozdań z wykonania budżetu Tczewa za lata 2003, 2004, 2005, 2006, 2007, 2008 Produkt miejski Pojęcie „produktu miasta” jest powszechnie stosowane w literaturze przedmiotu. Wskazuje się przy tym na zagrożenia wynikające z upraszczania polegającego na traktowaniu produktu miejskiego w sposób analogiczny do typowego produktu komercyjnego oferowanego na rynku przez przedsiębiorstwa. Specyfika produktu miejskiego w odróżnieniu od typowego produktu przedsiębiorstwa polega na: wtórnym wpływie mechanizmu rynkowego na tworzenie produktu miejskiego (wcześniejsze zainwestowanie, dziedzictwo historyczne), ogromnej złożoności produktu miejskiego, stanowiącego konglomerat przestrzeni publiczno-prywatnej, co skutkuje różną dynamiką procesów związanych z megaproduktem (ich efektem może być „urbanizacja dysharmonijna”), 9 _____________________________________________________________________________ występowaniu efektów zewnętrznych ograniczających lub zniekształcających mechanizm rynkowy, a w efekcie cenę poszczególnych elementów oferty; T. Markowski definiuje megaprodukt miasta wręcz jako „korzyści aglomeracji czyli saldo pozytywnych i negatywnych efektów zewnętrznych”7. Takie ujęcie jest wyrazem kompleksowego traktowania wszystkich integralnych komponentów megaproduktu miasta, utrudnia jednak obiektywną ocenę jego wartości, przypisaniu konsumpcji do konkretnego miejsca w przestrzeni; Dana lokalizacja wiąże się z możliwością wykorzystania potencjału miasta i jego otoczenia, stanowiąc źródło dla korzyści zewnętrznych osiąganych przez daną organizację, niemożności wyceny pewnych specyficznych składników produktu miasta, które jednak mają istotny wpływ na jego atrakcyjność a tym samym na określanie potencjalnej wartości (np. klimat społeczny, wizerunek miasta); Ze względu na poziom agregacji, produkt w marketingu miasta może być rozpatrywany jako: „megaprodukt miejski”, produkt cząstkowy, stanowiący część „megaproduktu miejskiego”, mogący być jednak osobnym przedmiotem w procesie wymiany; Podobną typologię zaproponował W. Sliepen, wyodrębniając następujące elementy produktu miasta8: podstawowe (nuclear), związane z miastem jako funkcjonalną całością, uzupełniające (contributory), które obejmują specyficzne usługi, udogodnienia oraz właściwości dostępne właśnie w tym miejscu; W literaturze przedmiotu wskazuje na bezpośrednie związki pomiędzy powyższymi kategoriami, określając produkty zasadnicze jako „bazowe” dla kształtowania produktów uzupełniających, których tworzenie jest ściśle uwarunkowane cechami produktu podstawowego9. 7 T. Markowski: Zarządzanie rozwojem miast, wyd. cyt., s. 224 W. Sliepen: Marketing van de historische omgeving. [W:] G.J. Ashworth, H. Voogd: Selling the City: Marketing Approaches in Public Sector Urban Planning. Belhaven Press, Londyn 1990, s. 66. [Za:] M. Czornik: Promocja miasta. Wyd. Akademii Ekonomicznej im. K. Adamieckiego, Katowice 1998, s. 16 9 M. Czornik: Promocja miasta. Wyd. Akademii Ekonomicznej im. K. Adamieckiego, Katowice 1998, s. 16 8 10 _____________________________________________________________________________ „Megaprodukt oferowanych miejski” konkretnemu stanowi nabywcy sumę wszystkich w wyniku potencjalnych procesu wymiany. korzyści Jest on przedmiotem wymiany jedynie w przypadku podmiotów podejmujących decyzje strategiczne, dotyczące np. lokalizacji przedsiębiorstwa lub miejsca zamieszkania. Produkty cząstkowe będące z jednej strony elementami składowymi megaproduktu, a niezależnymi przedmiotami wymiany z drugiej, bliższe są codziennemu życiu „użytkowników” miasta. Stanowią przedmiot wymiany na rynkach cząstkowych w mieście, takich jak rynek nieruchomości, rynek usług komunalnych czy rynek pracy. Koncepcja „megaproduktu miejskiego” obejmuje zarówno składniki materialne takie jak infrastruktura techniczna (w szczególności dostępność transportowa: zewnętrzna i wewnętrzna) i społeczna, budynki mieszkalne, usługowe i przemysłowe, oraz czynniki niematerialne takie jak swoisty „klimat społeczny” (określany postawami jego mieszkańców wobec problemów i przyszłości), otwartość miasta, jego wizerunek wśród przyjezdnych oraz wśród mieszkańców (związany z poziomem optymizmu społecznego i poczucia identyfikacji z miejscem zamieszkania), historia i tradycje, a także warunki naturalne, np. ukształtowanie terenu, klimat, lesistość, dostępność do rzek, jezior i morza. Kompozycja wymienionych „czynników” składa się na ogólny „wizerunek” megaproduktu miejskiego, który jest kategorią subiektywną i różni się w zależności od typu nabywcy, jego preferencji, stopnia rozpoznania potrzeby oraz posiadanej przez niego siły nabywczej. Poszczególne komponenty produktu mają relatywnie różne znaczenie dla konkretnych grup nabywców. Skrajnym przypadkiem są miasta „niszowe”, oferujące produkty wyspecjalizowane, trudne do kreowania, ale i do naśladowania, co stanowi poważną barierę wejścia dla potencjalnych konkurentów. Produkty takie skierowane są do stosunkowo wąskich grup docelowych i odwołują się do potrzeb wyższego rzędu i zmian w sposobach spędzania wolnego czasu przez bogate społeczeństwa postindustrialne10. Ogólny schemat „megaproduktu miejskiego” przedstawiony został w Tabeli 2. 10 Jako przykład wskazać można miłośników ogrodnictwa i róż, którzy chętnie odwiedzają Kopenhagę, Rzym, Dublin czy Lyon właśnie ze względu na istniejące tam znane ogrody słynące z kolekcji krzewów różanych lub w skali Polski: miasta o statusie uzdrowiska, oferujące niepowtarzalne walory przyrodniczo-uzdrowiskowe oraz dysponujące niezbędną infrastrukturą i zasobami ludzkimi. 11 _____________________________________________________________________________ Tabela 2 Koncepcja „megaproduktu miejskiego” megaprodukt miejski czynnik materialny czynnik niematerialny czynnik naturalny infrastruktura techniczna plany i koncepcje rozwoju położenie geograficzne infrastruktura społeczna "klimat społeczny" klimat budynki mieszkalne wizerunek miasta ukształtowanie terenu budynki przemysłowe i usługowe historia i tradycje atrakcje przyrodnicze suprastruktura rynek pracy, edukacji bliskość jezior, rzek i morza istniejące firmy i organizacje nazwa miasta oraz symbolika zagospodarowanie przestrzenne tożsamość miasta źródło: opracowanie własne Produkty cząstkowe są najczęściej przedmiotem transakcji. Rynki cząstkowe są pochodną oferowanych produktów cząstkowych stanowiących „megaprodukt miasta”. Wśród najważniejszych wyróżnić można rynki: usług komunalnych, nieruchomości, pracy, usług socjalnych, usług „biznesowych”, usług turystycznych, usług edukacyjnych. Dla mieszkańców miasta przez pryzmat poszczególnych produktów cząstkowych, mających dla nich relatywnie największe znaczenie, postrzegany jest cały „megaprodukt miejski”. Dysfunkcja jednego z nich, przy istnieniu pozostałych na wysokim poziomie stanowić może element zmniejszający poziom satysfakcji odczuwany przez nabywcę. Jako przykład wskazać można sytuację w której nieefektywny system transportowy miasta utrudnia dostępność do różnych produktów cząstkowych położonych na terenie danego miasta, zwiększając tym samym koszty ich nabycia o koszty zewnętrzne kongestii transportowej. Prowadzić to może do znacznych dysproporcji, których wyrazem jest urbanizacja nieproporcjonalna. Kategoria megaproduktu miejskiego wiąże się z wartością dla konsumenta, której miarą jest poziom odczuwanej przez niego satysfakcji. Istotną kwestią są oczekiwania konsumenta w stosunku do oferowanego produktu miejskiego. Jeśli 12 _____________________________________________________________________________ oczekiwania nie znajdują potwierdzenia w nabytym produkcie wówczas odczuwa on brak satysfakcji z dokonanej transakcji. Dotyczyć to może miast i regionów o „nadmiernie rozbudowanym wizerunku”, które jawiąc się jako atrakcyjne miejsce pod względem turystycznym staje się utrapieniem dla turystów z powodu zatłoczenia, brudnych plaż, braku miejsc parkingowych, itp. Jakość związana z produktem miejskim jest ściśle powiązana z satysfakcją i oczekiwaną wartością dla konsumenta. W procesie wymiany dla nabywcy istotne znaczenie posiada użyteczność produktu, czyli rzeczywiste korzyści, jakie otrzymuje konsument w wyniku jego użytkowania. Użyteczność produktu stanowi o jego wartości użytkowej i może zostać wzmocniona pozytywnym wizerunkiem, zmniejszającym ryzyko odczuwane przez konsumenta przy zawieraniu transakcji. Ma on bezpośredni wpływ na odczuwaną satysfakcję i w istotnym stopniu determinuje sposób postrzegania miasta jako całości. Odczuwana satysfakcja z użytkowania danego produktu, w tym produktu terytorialnego, jest w przypadku potrzeb wyższego rzędu, kategorią subiektywną. „Konsument świadomy swojej satysfakcji charakteryzuje się subiektywnym poczuciem zaspokajania własnych potrzeb przez produkt11”. Oznacza to, że w odniesieniu do miasta można stosować szerokie instrumentarium działań promocyjnych odwołujących się do kategorii subiektywnych, związanych przede wszystkim z public relations i publicity. Strategia rozwoju Miasta Tczewa i jej wykorzystanie w procesie zarządzania miastem Strategia rozwoju Miasta Tczewa przyjęta została uchwałą Rady Miasta w czerwcu 2008 roku12. Wizją Tczewa jest miasto, które będzie rozwijać się jako silny gospodarczo ośrodek subregionalny, dogodnie skomunikowany w obszarze metropolii 11 A. Jachnis, J. F. Trelak: Psychologia konsumenta i reklamy. Oficyna Wydawnicza Branta, Bydgoszcz 1998, s. 176 12 Załącznik do Uchwały Nr XXIII/188/2008 Rady Miejskiej w Tczewie z dnia 26 czerwca 2008 roku 13 _____________________________________________________________________________ trójmiejskiej i stanowiący jej otwarcie na południową część regionu pomorskiego. Miasto charakteryzować będzie bogata oferta usług, przyjazne warunki zamieszkania, uwzględniające walory kulturalne, przyrodnicze i możliwości aktywnej rekreacji. Misją samorządu Tczewa, pomorskiego miasta nadwiślańskiego o silnej tożsamości historycznej, jest osiąganie najwyższego poziomu zaspokajania potrzeb i rozwoju jego mieszkańców, podejmujących współczesne wyzwania konkurencyjnej gospodarki i kultury europejskiej. Strategia oparta jest na czterech domenach stanowiących zbiór celów strategicznych Miasta, które z kolei zawierają cele operacyjne. Domena I obejmuje zagadnienia rozwoju gospodarczego, stanowiącego fundament dla kształtowania pożądanej jakości życia mieszkańców oraz zdolności samorządu do zaspokajania potrzeb na odpowiednim poziomie (ze względu na wysoki udział dochodów własnych w strukturze dochodów budżetowych). Domena II dotyczy rewitalizacji fragmentu Miasta kluczowego ze względu na tożsamość, wizerunek oraz atrakcyjność przestrzeni śródmiejskiej. Jest to domena o charakterze wybitnie „zadaniowym”, ściśle powiązana z Programem Rewitalizacji Miasta Tczewa13, uchwalonym przez Radę Miasta w roku 2006 i zaktualizowanym w sierpniu 200914. Zdefiniowano w nim projekty kluczowe, które: posiadają duże znaczenie dla rozwoju całego obszaru; stymulują rozwój obszaru; charakteryzują się znaczącą komplementarnością z innymi projektami i obiektami już istniejącymi. Domena III „Wysoka jakość mieszkalnictwa i usług miasta” obejmuje szeroki zakres zagadnień, dla których punkt wyjścia stanowi: korzystne położenie przygraniczne w Trójmiejskim Obszarze Metropolitalnym i dogodne z nim połączenia komunikacyjne; 13 atrakcyjność Miasta jako miejsca zamieszkania dla pracujących w Trójmieście; Załącznik Nr 1 do Uchwały nr XLIX / 452 / 2006 Rady Miejskiej w Tczewie z dnia 26 października 2006 14 Uchwała Nr XXXVI/307/2009 Rady Miejskiej w Tczewie z dnia 27 sierpnia 2009r. zmieniająca uchwałę w sprawie uchwalenia Programu Rewitalizacji Miasta Tczewa 14 _____________________________________________________________________________ istnienie węzła przesiadkowego, którego rola będzie rosła wskutek realizowanych i planowanych inwestycji infrastrukturalnych; pełnienie funkcji centrum usługowego dla mieszkańców mniejszych ośrodków sąsiadujących z Tczewem. Domena IV „Wzmocnienie potencjału kulturowego i społecznego” wychodzi naprzeciw wyzwaniom wypływającym z dynamicznego rozwoju instytucji społeczeństwa obywatelskiego, w szczególności wzrostu znaczenia organizacji pozarządowych. Ze względu na fakt, iż Strategia jest dokumentem nowym, uwzględniającym większość z obowiązujących dokumentów strategicznych szczebla krajowego i regionalnego, należy dokonać jedynie aktualizacji w zakresie analizy SWOT, podczas gdy uszczegółowienie zapisów strategicznych, ich weryfikacja oraz aktualizacja powinna być realizowana poprzez polityki i programy szczegółowe (np. obowiązujący Program Rewitalizacji Miasta Tczewa). Konieczność weryfikacji analizy SWOT - podstawowego elementu analizy stanu wyjściowego Miasta wynika z poniższych przesłanek: realizacji Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Pomorskiego; przygotowywania kolejnego RPO na okres 2014-2020; procesów metropolizacji Trójmiejskiego Obszaru Metropolitalnego; przyspieszonego rozwoju infrastruktury transportowej na poziomie krajowym i na poziomie województwa; wzrostu dostępności środków dla organizacji pozarządowych; W otoczeniu jednostek samorządu terytorialnego zachodzą również procesy, na które nie ma on praktycznie żadnego wpływu, zaliczyć do nich można: gwałtowny postęp procesów globalizacyjnych w gospodarce światowej i rosnąca podatność dużych przedsiębiorstw na zmiany lokalizacji prowadzonej działalności; wzrost natężenia konkurencji o inwestorów, środki finansowe na rozwój, kapitał ludzki; przenoszenie ciężaru konkurencji z państwa na regiony i obszary metropolitalne; 15 _____________________________________________________________________________ gwałtowny rozwój technologii, w tym ICT (m.in. technologie bezprzewodowe, i internetowe); procesy demograficzne oraz zmiany w stylu życia. Decyzja o przygotowaniu a następnie uchwaleniu i wdrażaniu danego programu lub polityki szczegółowej wynikać powinna z aktualnej diagnozy stanu miasta, której podstawą jest aktualna analiza SWOT. W ramach Wydziału Rozwoju Miasta Urzędu Miasta Tczewa należy powołać komórkę zajmującą się bieżącym monitorowaniem procesu wdrażania Strategii Rozwoju Miasta Tczewa. Komórka taka powinna dysponować etatem oraz mieć zapewnione środki na przygotowywanie opracowań analitycznych (m.in. zakup danych, zlecanie oraz nadzór nad badaniami ankietowymi, zakup opracowań analitycznych). Przesłanki opracowania polityki wspierania przedsiębiorczości oraz innowacyjności Miasta Tczewa W okresie ostatnich 20 lat struktura gospodarki Miasta uległa zasadniczej zmianie. Z miasta zdominowanego przez tradycyjne sektory przemysłu (stoczniowy, rolno-spożywczy, maszynowy) Tczew stał się miastem o bardziej zdywersyfikowanej strukturze, z większym znaczeniem sektora usług oraz sektor a jednocześnie z istotnym znaczeniem sektorów wysokich technologii. Poniższa tabela prezentuje sektory PKD w powiecie tczewskim o najwyższej wartości wskaźnika lokalizacji („location quotient” – LQ) dla pracujących obliczonego w stosunku do średniej dla kraju. Strukturę pracujących w powiecie tczewskim zaprezentowano natomiast w tab. 4. 16 _____________________________________________________________________________ Tab. 3. Wartość wskaźnika lokalizacji dla branż w powiecie tczewskim w roku 2006 Tab. 4. Wartość wskaźnika lokalizacji dla branż w powiecie tczewskim w roku 2006 17 _____________________________________________________________________________ Powiat tczewski należy do powiatów o wysokiej koncentracji zatrudnienia w branży ICT (technologii informacyjnych). Stanowi on przedłużenie „pasa ICT” od Trójmiasta do Kwidzyna, w którym koncentruje się znakomita większość przedsiębiorstw tej branży (rys. 4). Można tym samym mówić o występowaniu na terenie województwa pomorskiego klastra ICT, którego Tczew jest integralnym elementem. EMP ICT: Pucki Wejherowski Lęborski Słupsk Gdynia Sopot Słupski 12 2121 4231 Gdańsk Kartuski Nowodworski Gdański Bytowski LQ ICT Kościerski Malborsko-Sztumski Tczewski Starogardzki Chojnicki Człuchowski Kwidzyński 0.1 - 1.0 1.0 - 2.8 2.8 - 3.8 7.9 - 7.9 Rys. 4. Klaster ICT na terenie województwa pomorskiego Zasadnicze zmiany w strukturze gospodarki Miasta jak i powiatu tczewskiego były efektem restrukturyzacji gospodarki w procesie transformacji systemowej jak i, w decydującym stopniu, powstaniem i rozwojem Pomorskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej. PSSE przyciągnęła szereg znaczących inwestorów zagranicznych i krajowych, które w decydującym stopniu odmieniły postrzeganie Miasta. Wydaje się jednak, że dotychczasowe korzyści wynikające z funkcjonowania PSSE jak i zmiany profilu gospodarczego można zwielokrotnić poprzez umiejętne wykorzystanie potencjału korzyści zewnętrznych, ukierunkowanie procesów rozwojowych poprzez odpowiednio dobrane bodźce. Wymaga to jednak naszym zdaniem systemowego rozwiązania poprzez opracowanie, uchwalenie i konsekwentne wdrażanie polityki 18 _____________________________________________________________________________ Miasta poświęconej problematyce przedsiębiorczości i innowacyjności. Tczew jest miastem leżącym na granicy Trójmiejskiego Obszaru Metropolitalnego. Uzasadnionym wydaje się wykreowanie Tczewa jako istotnego elementu systemu innowacyjnego metropolii aspirującego do statusu metropolii wiedzy. Wymaga to jednak aktywnego podejścia władz lokalnych. Należy jednocześnie podkreślić, że wraz z upływem czasu wyczerpują się proste rezerwy wzrostu wynikające z początkowego zapóźnienia (doganianie) a coraz większego znaczenia nabiera wysublimowanie strategii przedsiębiorstw, zatem ogólny poziom przedsiębiorczości i innowacyjności stanie się warunkiem sine qua non kreowania lokalnego potencjału rozwojowego i konkurencyjnego. Polityka wspierania przedsiębiorczości oraz innowacyjności wpisywałaby się w zasadniczy cel domeny I Strategii Rozwoju Miasta ukierunkowanej na wzmocnienie potencjału konkurencyjnego Miasta w tym we wszystkie zdefiniowane w jego ramach szczegółowe cele operacyjne. Mogłaby tym samym stać się mechanizmem realnego wdrożenia przyjętych przez Radę Miasta zapisów o charakterze strategicznym (długookresowym). Polityka lokalna powinna kreować odpowiednie bodźce stymulujące przedsiębiorczość Tczewian oraz realnie zwiększające potencjał innowacyjny lokalnego systemu innowacji Tczewa działającego w ramach systemu regionalnego. Stworzenie odpowiednich bodźców wymaga jednak dość szczegółowej analizy. Polityka taka byłaby jednocześnie kompatybilna z zapisami Regionalnej Strategii Innowacji dla Województwa Pomorskiego (RIS-P) jak i uwzględniała specyficzne uwarunkowania Tczewa w tym lokalizację na jego terenie znacznego potencjału kluczowego dla rozwoju regionu pomorskiego klastra ICT jak i innych mniej znaczących klastrów jak np. rolno-spożywczego czy maszynowo-narzędziowego. 19 _____________________________________________________________________________ EMP MET: LQ285 0.42 2.23 Pucki 61 954 1848 Wejherowski Lęborski Słupsk Gdynia 4.03 Sopot Słupski Gdańsk Kartuski Nowodworski Gdański Bytowski LQ MET Kościerski Malborsko-Sztumski 0.2 - 0.5 0.5 - 1.0 Tczewski Starogardzki Chojnicki Rys. 5. 1.0 - 1.8 1.8 - 2.5 Kwidzyński Człuchowski Klaster maszynowo-narzędziowy na terenie województwa pomorskiego Podstawowe kwestie, które powinny zostać uwzględnione w ramach polityki wspierania przedsiębiorczości oraz innowacyjności Miasta Tczewa to m.in.: tworzenie systemu bodźców stymulujących podnoszenie poziomu przedsiębiorczości i innowacyjności, eliminowanie bądź neutralizowanie zaburzeń wpływających negatywnie na powyższe procesy, maksymalizacja korzyści z funkcjonowania PSSE – tworzenie mechanizmów zwiększających stopień absorpcji korzyści zewnętrznych, budowa/rozwój lokalnego systemu innowacji spójnego z systemem regionalnym, zdefiniowanie roli Tczewa w modelu „trójmiejskiej metropolii wiedzy”, systemowe wzmacnianie atrakcyjności inwestycyjnej Miasta, kreowanie pozytywnego wizerunku Miasta przyjaznego przedsiębiorcom i innowacjom. 20 _____________________________________________________________________________ Przesłanki opracowania polityki transportowej Miasta Tczewa Konieczność uchwalenia odrębnej strategii branżowej poświęconej problematyce transportu wynika z faktu, że system transportowy determinuje sprawne 15 funkcjonowanie pozostałych elementów miasta . Polityka transportowa miasta jest zbiorem zintegrowanych instrumentów określonych przez władzę publiczną, służących programowaniu rozwoju systemu transportowego miasta oraz oddziaływaniu na jego sprawne funkcjonowanie16. Wymiar strategiczny (długookresowy) polityki transportowej odnosi się do programowania rozwoju systemu transportowego, natomiast wymiar bieżący (krótkookresowy) związany jest z wdrażaniem rozwiązań usprawniających funkcjonowanie systemu transportowego miasta. Polityka transportowa powinna stanowić rozwinięcie i uszczegółowienie strategii rozwoju miasta w stopniu umożliwiającym realizację przyjętych celów strategicznych i szczegółowych. Podstawowe kwestie, które powinny zostać uwzględnione w polityce transportowej miasta to: dostępność transportowa – wewnętrzna i zewnętrzna; wzajemne relacje transportu zbiorowego i indywidualnego; rola i znaczenie poszczególnych podsystemów transportu zbiorowego w obsłudze transportowej miasta; transport jako obszar aktywności gospodarczej i politycznej. Wysoka dostępność transportowa miasta może być rozpatrywana jako jego walor, którego konsekwencją jednak jest wzrost natężenia ruchu i zapotrzebowania na infrastrukturę transportową. Wysoka dostępność transportowa centrum miasta dla motoryzacji indywidualnej może wydawać się zaletą dla mieszkańców innych dzielnic, przyczynia się jednak do nieracjonalnego wykorzystania najcenniejszej z ekonomicznego i urbanistycznego punktu widzenia przestrzeni śródmiejskiej. Na obszarach zurbanizowanych potrzeby transportowe mogą być zaspokajane indywidualnie lub poprzez korzystanie z usług transportu miejskiego. Wzajemne relacje 15 16 obu systemów kształtowane są przez odpowiednie zapisy polityki Transport miejski. Ekonomika, organizacja, zarządzanie. Red. O. Wyszomirski. Wyd. UG, Gdańsk 2007 Na podst. W. Grzywacz: Polityka transportowa. Wyd. Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin 1991, s. 20-21 21 _____________________________________________________________________________ transportowej, u podstaw której powinna leżeć zasada zrównoważonego rozwoju. W przypadku systemu transportowego miasta polega ona na podejmowaniu działań zmierzających do wzrostu atrakcyjności transportu miejskiego, komunikacji pieszej i rowerowej w stosunku do motoryzacji indywidualnej. Wynika to z faktu, że transport miejski w porównaniu do motoryzacji indywidualnej zużywa trzy do pięciu razy mniej energii na jednego przewiezionego pasażera17. Przesłankami opracowania polityki transportowej Tczewa są: lokalizacja miasta na skrzyżowaniu najważniejszych linii kolejowych Polski stanowiących element VI korytarza transportowego TEN-T (linia nr 9 Warszawa - Gdańsk, linia 131 Chorzów Batory – Tczew, pełnienie funkcji regionalnego węzła kolejowego (linia nr 203 Kostrzyn – Tczew), umożliwiającego dogodną przesiadkę, trwająca modernizacja linii nr 9 do standardu 200 km/h, co przy wprowadzeniu odpowiedniego taboru skróci podróż w relacji Tczew – Warszawa do ok. 2 godzin 20 minut, modernizacja przestrzeni wokół dworca kolejowego, co uczyni z tego miejsca węzeł intermodalny znaczenia regionalnego, istnienie rozwiniętych funkcji związanych z obsługą dużego ruchu towarowego w transporcie kolejowym (stacja Zajączkowo Tczewskie), bliskość autostrady A1 i modernizacja połączeń drogowych podnoszących jej dostępność z miast powiatowych, rozwój portów morskich Gdańska i Gdyni, rozwój siatki połączeń lotniczych w porcie lotniczym im. L. Wałęsy w Gdańsku; przygotowywany projekt rozwoju Szybkiej Kolei Miejskiej, dzięki któremu zwiększy ona swój potencjał przewozowy i stanowić będzie podstawowy element komunikacyjny metropolii, postęp technologiczny w dziedzinie ICT ułatwiający wdrażanie innowacyjnych rozwiązań w zakresie kart płatniczych i miejskich, wysokie nakłady na modernizację infrastruktury drogowej Tczewa, 17 M. Mezghani: From public transport to integrated mobility. “Public Transport International” 2003 nr 2, s. 36 22 _____________________________________________________________________________ dynamiczny rozwój motoryzacji indywidualnej, która skutkuje problemami transportowymi oraz środowiskowymi na terenie Miasta, powstanie w roku 2007 Metropolitalnego Związku Komunikacyjnego Zatoki Gdańskiej, którego celem jest integracja transportu zbiorowego na obszarze szeroko pojmowanej metropolii, dynamiczny rozwój technologii stwarzający możliwości obniżania negatywnych efektów środowiskowych transportu zbiorowego (m.in. CNG, ogniwa wodorowe), stopniowy wzrost znaczenia komunikacji rowerowej w ruchu miejskim oraz rekreacyjnym. 23 _____________________________________________________________________________ Podsumowanie 1. Ze względu na fakt, iż Strategia rozwoju Miasta Tczewa jest dokumentem nowym, uwzględniającym najważniejsze elementy determinujące funkcjonowanie miasta i podmiotów w nim zlokalizowanych, zaleca się jedynie aktualizację analizy SWOT. 2. Uszczegółowienie Strategii powinny stanowić programy i polityki szczegółowe obejmujące węższy zakres zagadnień. 3. Pilną potrzebą jest przygotowanie polityki wspierania przedsiębiorczości i innowacyjności lokalnej gospodarki oraz polityki transportowej. 4. W ramach Wydziału Rozwoju Miasta Urzędu Miasta Tczewa należy powołać komórkę zajmującą się bieżącym monitorowaniem procesu wdrażania Strategii Rozwoju Miasta Tczewa. 24