Pełny tekst artykułu w formacie PDF

Analiza UniaEuropejska.org
Nr 3(4) / 2011
WPZiB i EPBiO od Maastricht do Lizbony
Tomasz Betka
2
Analiza UniaEuropejska.org
Wprowadzenie
Transformacja systemowa w krajach Europy Środkowej i Wschodniej, zjednoczenie Niemiec
oraz rozpad Związku Radzieckiego, stworzyły całkowicie nowe warunki współpracy
międzynarodowej. W państwach bloku wschodniego dokonywał się proces przechodzenia od
ustroju socjalistycznego do kapitalistycznego oraz od systemu autorytarnego do
demokratycznego, a proces transformacji systemowej na taką skalę nie miał miejsca nigdy
wcześniej.
Transformacja systemowa rozpoczęta w Europie Środkowej i Wschodniej uzyskała poparcie
Wspólnot Europejskich. W listopadzie 1989 r. doszło do spotkania szefów państw i rządów w
Paryżu, ma którym rozważano próby przyspieszenia procesów integracyjnych w Europie 1. W
kwietniu 1990 r. prezydent Francji François Miterrand oraz kanclerz Niemiec Helmut Kohl
zaproponowali zwołanie konferencji w sprawie utworzenia Unii Europejskiej. Jednym z
celów Kohla i Mitterranda miało być „zdefiniowanie i wprowadzenie w życie wspólnej
polityki zagranicznej i bezpieczeństwa2. Ostatecznie zdecydowano, iż w grudniu 1990 r.
rozpoczną się równolegle dwie konferencje międzyrządowe – dotyczące unii gospodarczej i
walutowej oraz unii politycznej.
Utworzenie Unii Europejskiej i wzrost jej znaczenia na arenie międzynarodowej
W ramach projektu unii politycznej rozpatrywano dwie zasadnicze koncepcje. Pierwsza
zakładała stworzenie silnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa w ramach przyszłej Unii
Europejskiej, w przyszłości również stworzenie wspólnej polityki obronnej. W koncepcji tej,
firmowanej przez Niemcy i Francję, UZE stałaby się integralną częścią UE, a głównym
organem decyzyjnym w odniesieniu do UZE byłaby Rada Europejska. Druga koncepcja,
reprezentowana przede wszystkim przez Wielką Brytanię, zakładała pozostawienie UZE jako
odrębnego podmiotu obronnego, postulowała również odłożenie dyskusji o europejskiej
1
Kazimierz Łastawski, Od idei do integracji europejskiej, Wydawnictwo Wyższej Szkoły
Pedagogicznej TWP, Warszawa 2004, s. 274.
2
Ryszard Zięba, Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa Unii Europejskiej, Wydawnictwa
Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2007, s. 42.
3
Analiza UniaEuropejska.org
polityce obronnej na bliżej nieokreśloną przyszłość. Wspólna polityka zagraniczna i
bezpieczeństwa postrzegana była przez autorów tej koncepcji jako współpraca o charakterze
międzyrządowym z jednogłośnym sposobem podejmowania decyzji. Właśnie propozycja
brytyjska ostatecznie uzyskała akceptacje konferencji międzyrządowej3.
Traktat z Maastricht został podpisany 7 lutego 1992 r. Unia Europejska istnieje oficjalnie od 1
listopada, kiedy porozumienie weszło w życie. Traktat wprowadził trojfilarową strukturę
Wspólnoty. W filarze II znalazła się Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa (ang.
Common Foreign and Security Policy - CFSP), która uzyskała tym samym umocowanie w
prawie pierwotnym Unii Europejskiej4 oraz zastąpiła Europejską Współpracę Polityczną.
Traktat z Maastricht utrzymał autonomiczny status UZE, stanowiący integralną część rozwoju
UE, która ma prawo zwrócić się do UZE z prośbą o określenie i realizację decyzji i działań
Unii, mających skutki dla obronności. W Traktacie dokonano też wyraźnego rozróżnienia
między sprawami bezpieczeństwa i obrony – bezpieczeństwo powiązano z
miękkimi
aspektami wojskowości, obronę natomiast określono jako planowanie i użycie siły
wojskowej, co pozostawało poza domeną samej UE5.
Kolejne lata przyniosły potrzebę reformy WPZiB. Dyskusja nad jej kształtem była głównym
tematem Konferencji Międzyrządowej w Turynie w latach 1996-1997. Traktat Amsterdamski
dokonał jednak niewielkiego postępu w tej dziedzinie6 - Rada Europejska uzyskała
kompetencje definiowania zasad i ogólnych wytycznych w sprawach dotyczących dziedziny
obrony, a stopniowe określanie polityki obronnej powinno być wspierane przez współpracę
państw członkowskich w dziedzinie uzbrojenia. Nadal nie rozstrzygnięto kwestii włączenia
UZE do UE, ale postanowiono, że Unia Zachodnioeuropejska będzie zapewniać zdolność
operacyjną do prowadzenia misji petersberskich7. UE uzyskała tym samym możliwość
wykorzystywania UZE do realizacji swych decyzji i prowadzenia działań operacyjnych, w
3
Wspólna Polityka Zagraniczna…, s. 44-45.
Postanowienia dotyczące WPZiB znajdują się w Tytule V Traktatu o Unii Europejskiej.
5
R. Zięba, „Polityka zagraniczna i bezpieczeństwa Unii Europejskiej”, [w:] Jakubowski Wojciech,
Wojtaszczyk Konstanty Adam, Społeczeństwo i polityka. Podstawy nauk politycznych, Warszawa 2003, s. 728.
6
Traktat został podpisany w Amsterdamie 2 października 1997 r., a wszedł w życie 1 maja 1999 r.
7
Misje petersberskie to operacje humanitarne i ratownicze, misje pokojowe oraz zadania bojowe,
których celem jest opanowywanie sytuacji kryzysowych, w tym przywracanie pokoju. Zostały one ustanowione
decyzją Rady UZE z 19 czerwca 1992 r. i dotyczą obszarów znajdujących się poza terenem państw
członkowskich UZE.
4
4
Analiza UniaEuropejska.org
tym o charakterze militarnym8. Amsterdamska nowelizacja utworzyła także urząd Wysokiego
Przedstawiciela ds. WPZiB, którym został Sekretarz Generalny Rady.
Zasadnicze zmiany w zakresie WPZiB przyniósł Traktat z Nicei9. Z art. 17. TUE wykreślono
wówczas zapisy o zacieśnianiu współpracy między UE a UZE oraz o roli UZE w
formułowaniu i realizacji działań UE związanych z obronnością10. Realizacją misji
petersberskich zajmuje się odtąd sama Unia Europejska pod kierownictwem Rady
Europejskiej11. W Traktacie usankcjonowano również działalność Komitetu Politycznego i
Bezpieczeństwa, który ma za zadanie wspomagać Radę w prowadzeniu WPZiB. Ponadto
rozszerzono zasadę ściślejszej współpracy na kwestie II filaru, z zastrzeżeniem, iż
wzmocniona współpraca nie może dotyczyć spraw wojskowych lub obronności, a także, iż
odnosi się wyłącznie do wykonywania wspólnych stanowisk lub wspólnych działań12.
13 grudnia 2007 r. został podpisany traktat lizboński13, który zniósł trojfilarową strukturę Unii
Europejskiej. Postanowienia dotyczące WPZiB ponownie znalazły się w V rozdziale TUE,
który został jednak podzielony na dwa rozdziały – „Postanowienia ogólne o działaniach
zewnętrznych Unii” oraz „Postanowienia szczególne dotyczące wspólnej polityki
zagranicznej i bezpieczeństwa14”. WPZiB wpisana została w całokształt działań zewnętrznych
Unii, co potwierdza odejście od charakteru filarowego. Większe uprawnienia w zakresie
WPZiB otrzymała Rada Europejska, jednak WPZiB nadal podlega „szczególnym zasadom i
procedurom”, a w jej obszarze „wyklucza się podejmowanie aktów prawodawczych 15”.
Traktat tworzy także nowy urząd – wysokiego przedstawiciela Unii do spraw zagranicznych i
bezpieczeństwa16, który ma stanąć na czele Rady Ministrów Spraw Zagranicznych17.
Głównym problemem traktatu lizbońskiego okazały się trudności z jego ratyfikacją.
8
R. Zięba, Wspólna Polityka Zagraniczna…, s. 52.
Traktat Nicejski podpisany został 26 lutego 2001 r., a wszedł w życie 1 lutego 2003 r.
10
R. Zięba, Wspólna Polityka Zagraniczna…, s. 53.
11
Zgodnie z treścią deklaracji marsylskiej Rady Ministerialnej UZE z listopada 2000 r., Unia
Zachodnioeuropejska utrzymała swoje pozostałe swoje funkcje oraz ograniczone struktury i formalnie istnieje do
dnia dzisiejszego.
12
R. Zięba, Wspólna Polityka Zagraniczna…, s. 54-55.
13
Traktat Lizboński powstał po tym, jak niepowodzeniem zakończyła się ratyfikacja Traktatu
ustanawiającego konstytucję dla Europy. TUKE podpisany został 29 października 2004 r. w Rzymie, jednak
podczas procedury ratyfikacyjnej obywatele Francji i Holandii opowiedzieli się przeciwko Traktatowi.
14
Wersja skonsolidowana Traktatu o Unii Europejskiej, Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej z 9 maja
2008 r. seria C, nr 115, s. 13-46.
15
Ibidem, s. 13-46.
16
Ma być to urząd o zupełnie nowym charakterze, którzy zastąpi Wysokiego Przedstawiciela ds.
WPZiB, komisarza ds. stosunków zewnętrznych oraz przejmie część kompetencji urzędującej prezydencji przy
Radzie UE.
17
Według zapisów Traktatu Lizbońskiego Rada UE zostanie przemianowana na Radę Ministrów.
9
5
Analiza UniaEuropejska.org
Negatywny wynik referendum, które odbyło się w czerwcu 2008 r. w Irlandii, spowodował,
że nie udało się dotrzymać planowanego terminu wejścia w życie traktatu wraz z początkiem
2009 r. Ostatecznie, dokument wszedł w życie 1 grudnia 2009 r.
Budowa Europejskiej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony
Równolegle z rozwojem WPZiB, Wspólnota podjęła działania zmierzające do przejęcia
większej odpowiedzialności za własna obronę. Postulaty zwiększenia autonomii obronnej
Europy zachodniej pojawiły się już w pierwszej połowie lat 80. i związane były z
kontrowersjami wokół NATO. W ten sposób zrodziła się koncepcja Europejskiej Tożsamości
Bezpieczeństwa i Obrony (ang. European Security and Defence Identity – ESDI).
NATO zaakceptowało i rozwinęło koncepcję ESDI na spotkaniach Rady Północnoatlantyckiej
w Brukseli w styczniu 1994 r. oraz w Berlinie w czerwcu 1996 r. Zdecydowano również o
stworzeniu Połączonych Sil Wielonarodowych do Zadań Specjalnych (ang. Combined Joint
Tasks Force – CJTF). Siły CJTF miały być wykorzystywane w operacjach bez udziału
Stanów Zjednoczonych, Sojusz natomiast miał zapewnić Europejczykom niezbędne
wyposażenie. Problem polegał jednak na tym, iż samo NATO dysponowało ograniczoną
ilością zasobów, dlatego w praktyce powodzenie koncepcji CJTF uzależnione zostało od
udostępnienia Europie zasobów wojskowych USA. Nie rozstrzygnięto także kwestii
politycznego kierownictwa nad CJTF, a samą koncepcję ETBiO podważała niska
efektywność UZE. Ostateczne fiasko koncepcji ETBiO spowodował kryzys kosowski, który
pokazał brak wiarygodności militarnej projektu18.
Równie istotna okazała się częściowa zmiana stanowiska Wielkiej Brytanii. Już na szczycie
szefów państw i rządów w Pörtschach w październiku 1998 r., nowo wybrany premier
Zjednoczonego Królestwa wyraził gotowość do debaty nad budową obronnego aspektu
Wspólnoty, włącznie z inkorporacją UZE do UE. Dowodem na wycofanie kategorycznego
weta wobec unijnej polityki obronnej była francusko-brytyjska „Deklaracja w sprawie obrony
europejskiej” z Saint-Malo z grudnia 1998 r. Jeden z punktów deklaracji podkreślał
konieczność posiadania przez Unię zdolności do podejmowania autonomicznych działań w
18
Ibidem, s. 32.
6
Analiza UniaEuropejska.org
przypadku międzynarodowych kryzysów, która obejmowałaby również dysponowanie siłą
wojskową i możliwością jej użycia19. Na francusko-brytyjskim spotkaniu przyjęto również
ideę włączenia UZE do UE, a więc propozycję przekazania potencjału wojskowego UZE do
struktur UE, która mogłaby łatwiej określić wymogi casus foederis z Traktatu Brukselskiego
w odniesieniu do państw o odmiennym statusie członkowstwa w UZE.
Inicjatywa francusko-brytyjska została podjęta na szczycie Rady Europejskiej w Kolonii w
kwietniu 1999 r. oraz w Helsinkach w grudniu 1999 r. Właśnie w dokumentach dołączonych
do konkluzji z posiedzenia w Kolonii po raz pierwszy został użyty termin Wspólna
Europejska Polityka Bezpieczeństwa i Obrony, którym określono nową politykę UE,
realizowaną jednak w ramach II filaru Unii. Deklaracja z Kolonii zapowiadała włączenie do
UE tych funkcji UZE, które są konieczne do samodzielnego prowadzenia misji
petersberskich. Proces ten miał zapewnić Unii uzyskanie samodzielnych zdolności
operacyjnych. Do Wspólnoty nie włączono jednak art. 5 Traktatu Brukselskiego z 1948 r.,
który zawierał gwarancje zbiorowej obrony państw członkowskich UZE. Europejską Politykę
Bezpieczeństwa i Obrony (ang. European Security and Defence Policy – ESPD) ograniczono
do realizacji misji petersberskich20. Podkreślono zarazem, że podstawą zbiorowej obrony
państw członkowskich pozostaje Sojusz Północnoatlantycki, a inkorporacja niektórych
funkcji UZE nie może naruszyć zróżnicowanego statusu państw członkowskich UE w
zakresie zbiorowej obrony21. Ustalenia Rady Europejskiej z Helsinek doprecyzowały zasady
funkcjonowania EPBiO. Rada Europejska pokreśliła, że w przypadku, gdy NATO jako całość
nie byłoby zaangażowane w konkretny kryzys międzynarodowy, Unia powinna samodzielnie
prowadzić operacje wojskowe. A w celu wypełniania misji petersberskich państwa Unii mają
być gotowe do wystawienia w ciągu 60 dni i utrzymania przez okres co najmniej roku sił
wojskowych w liczbie 50-60 tysięcy22. W ten sposób powstała koncepcja Europejskiego Celu
19
J. Barcik, Europejska polityka bezpieczeństwa i obrony. Aspekty prawne i polityczne, Oficyna
Wydawnicza BRANTA, Bydgoszcz-Katowice 2008, s. 96-97.
20
Joanna Starzyk-Sulejewska twierdzi, iż z tego powodu decyzje z Kolonii zahamowały w pewien
sposób rozwój EPBiO. Deklaracja kolońska pomija bowiem zapis Traktatu Amsterdamskiego dotyczący
„stopniowego kształtowania wspólnej polityki obronnej (…), która może prowadzić do wspólnej obronności”.
Casus foederis pozostawał zatem w ramach Unii Zachodnioeuropejskiej, ale w związku z przekazaniem UE
zdolności operacyjnych tej organizacji, dalszy sens istnienia UZE stanął pod znakiem zapytania. Zob. Joanna
Starzyk-Sulejewska, Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa Unii Europejskiej, Oficyna Wydawnicza
ASPRA, Warszawa 2001, s. 287-290.
21
J. Barcik, op. cit., s. 98.
22
Siły wojskowe Unii powinny wyposażone we własne struktury logistyczne i struktury dowodzenia.
Wkrótce państwa UE zadeklarowały oddanie do dyspozycji unijnych Sił Szybkiego Reagowania (ang. Rapid
Reaction Force – RRF) 100 tys. żołnierzy.
7
Analiza UniaEuropejska.org
Zasadniczego (ang. European Headline Goal – EHG23). W Helsinkach uregulowano także
kwestię organów EPBiO24, zasady współpracy z NATO oraz kwestię niewojskowych
środków rozwiązywania kryzysów25.
Projektowana EPBiO otrzymała charakter międzyrządowy i wykluczyła powstanie armii
europejskiej. Głównym gwarantem zbiorowej obrony pozostał Sojusz Północnoatlantycki,
choć Unia Europejska uzyskała ograniczone możliwości samodzielnego działania w
sytuacjach kryzysowych. Na unijnym szczycie w Nicei uzgodniono tekst nowego traktatu i
dołączono do niego deklarację dotyczącą EPBiO oraz postulującą szybkie osiągnięcie przez
Unię zdolności operacyjnej. Traktat nicejski oficjalnie poszerzał WPZiB o komponent
obronny26. W ten sposób przybliżono realizację zapowiedzi z Maastricht o określeniu przez
UE wspólnej polityki obronnej i stworzeniu w przyszłości wspólnej obrony. EPBiO stała się
militarnym narzędziem WPZiB27. Tym samym zaangażowanie Unii w zakresie polityki
bezpieczeństwa i obrony osiągnęło taki poziom, iż niezbędne okazało się sformułowanie
unijnej strategii bezpieczeństwa.
Dokument „Bezpieczna Europa w lepszym świecie: Europejska strategia bezpieczeństwa”
został zatwierdzony przez Radę Europejską w Brukseli 12 grudnia 2003 r. W strategii
zapisano, iż Unia jest globalnym graczem i jest gotowa dzielić odpowiedzialność za globalne
bezpieczeństwo i budowanie lepszego świata28. Dokument został podzielony na trzy
zasadnicze części: w pierwszej skupiono się na globalnych wyzwaniach i zagrożeniach, w
drugiej części określono cele strategiczne Unii, w trzeciej przedstawiono implikacje
polityczne dla Europy.
W pierwszej części strategii stwierdzono, iż w okresie po zimnej wojnie znacznie wzrosła
otwartość granic, a zatem nastąpiło trwałe powiązanie zewnętrznych i wewnętrznych
23
Wobec trudności w realizacji tego programu, został on zastąpiony w czerwcu 2004 r. przez Cel
Operacyjny 2010 (2010 Headline Goal), który wydłużył perspektywę pełnego przygotowania Unii Europejskiej
do prowadzenia wojskowych misji petersberskich. Zob. Ryszard Zięba, „Koncepcja bezpieczeństwa Unii
Europejskiej”, [w:] Ryszard Zięba (red.), Bezpieczeństwo międzynarodowe po zimnej wojnie, Wydawnictwa
Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2008, s. 157.
24
Przede wszystkim zapowiedziano utworzenie Komitetu ds. Cywilnych Aspektów Zarządzania
Kryzysowego (ang. skrót CivCom), Komitetu Politycznego i Bezpieczeństwa, Komitetu Wojskowego oraz
Sztabu Wojskowego.
25
Postulowano przede wszystkim przygotowanie odpowiedniego personelu, udostępnienie specjalnej
bazy danych oraz stworzenie Funduszu Szybkiego Reagowania.
26
R. Zięba, Europejska Polityka Bezpieczeństwa…, s. 51.
27
R. Zięba, Instytucjonalizacja bezpieczeństwa…, s. 230.
28
Ryszard Zięba, Europejska Polityka Bezpieczeństwa…, s. 52.
8
Analiza UniaEuropejska.org
aspektów bezpieczeństwa. Do głównych zagrożeń zaliczono terroryzm, proliferację broni
masowego rażenia oraz konflikty regionalne, upadek niektórych państw i przestępczość
zorganizowaną.
W części drugiej sformułowano cele strategiczne Unii Europejskiej. Zauważono, iż nowe
zagrożenia nie mają charakteru wyłącznie wojskowego, a zatem nie należy ich zwalczać
metodami czysto wojskowymi. Do najważniejszych celów Wspólnoty zaliczono:
- budowanie bezpieczeństwa w swoim sąsiedztwie poprzez integrowanie przystępujących do
Unii państw, zaangażowanie na Bałkanach, w południowym Kaukazie oraz na Bliskim
Wschodzie , a także pogłębianie współpracy w ramach Partnerstwa Śródziemnomorskiego;
- umacnianie społeczności międzynarodowej i wspieranie porządku opartego na prawie
międzynarodowym29.
W trzeciej części dokumentu zawarto wnioski dla WPZiB oraz EPBiO. Zauważono, iż Unia
musi być bardziej aktywna, bardziej przysposobiona i bardziej spójna. Do zarządzania
kryzysowego i zapobiegania konfliktom UE powinna wykorzystywać pełniej środki, jakimi
dysponuje – działania dyplomatyczne, wojskowe i cywilne, handlowe i prorozwojowe.
Stwierdzono, iż Unia licząca 25 państw powinna być w stanie prowadzić kilka operacji
zagranicznych równocześnie. Strategia zwraca też uwagę na znaczenie stałych porozumień
między NATO a UE w procesie zwiększania zdolności operacyjnej Unii oraz w celu
budowania partnerstwa strategicznego NATO – UE w zarządzaniu kryzysowym. Dokument
podkreśla zarazem konieczność współpracy z organizacjami międzynarodowymi oraz
kluczowymi aktorami stosunków międzynarodowych, a zrównoważone i efektywne
partnerstwo z USA uznaje za ważne dążenie Wspólnoty30.
***
Przyjęcie większej odpowiedzialności za bezpieczeństwo międzynarodowe w swoim
otoczeniu oraz chęć samodzielnego planowania misji petersberskich spowodowały
konieczność utworzenia własnych organów planistycznych. Na spotkaniu ministrów spraw
zagranicznych w Neapolu w listopadzie 2003 r. zdecydowano o utworzeniu stałej komórki
planistycznej UE przy Kwaterze Głównej NATO w Europie (ang. SHAPE) oraz biura
29
30
Ryszard Zięba, Europejska Polityka Bezpieczeństwa…, s. 52-55.
Ibidem, s. 55-57.
9
Analiza UniaEuropejska.org
łącznikowego Sojuszu przy Sztabie Wojskowym UE oraz unijnej komórki cywilnowojskowej w ramach Sztabu. Unijna komórka w SHAPE miałaby odpowiadać za planowanie
misji operacyjnych z wykorzystaniem zasobów NATO. W przypadku autonomicznych misji
UE planowanie odbywałoby się w sztabach narodowych lub w Brukseli31.
Istotnym ograniczeniem zdolności Wspólnoty w dziedzinie bezpieczeństwa i obrony był
względnie słaby przemysł zbrojeniowy. Również w tej kwestii, w dużej mierze dzięki
poparciu Komisji Europejskiej, udało się dokonać pewnego postępu. Po wielu dyskusjach
ustanowiono decyzją Rady z 12 lipca 2004 r. Europejską Agencję Obrony (ang. EDA), jako
organ ds. rozwoju zdolności obronnych, badań, zamówień i uzbrojenia.
EPBiO przejęła także niektóre agendy UZE. O początku 2002 r. na potrzeby UZE pracują
Centrum Satelitarne w Torrejón oraz Instytut Studiów Bezpieczeństwa w Paryżu. W ramach
polityki treningowo-szkoleniowej EPBiO utworzono Europejskie Kolegium Bezpieczeństwa i
Obrony. Kolegium działa jako sieć współpracujących narodowych instytucji i nie potrzebuje
własnej infrastruktury32.
Równocześnie Unia podjęła konkretnie działania na rzecz rozwoju zdolności wojskowych
oraz cywilnych, aby uzyskać realną i samodzielną możliwość prowadzenia operacji
antykryzysowych. Budowanie sił szybkiego reagowania opiera się na wnoszeniu wkładów
poszczególnych państw członkowskich, nie można zatem mówić o powstaniu armii
europejskiej. Jednak oddanie narodowych zasobów do realizacji wspólnego celu wskazuje na
pewien element ponadnarodowości33. Już w grudniu 2001 r. Rada Europejska ogłosiła, iż
Unia osiągnęła częściową zdolność operacyjną. Wówczas przyjęto także Plan Działania na
Rzecz Europejskich Zdolności Obronnych (ang. ECAP), którego realizacja powinna
uzupełnić braki i niedobry UE zakresie reagowania kryzysowego. Podjęte decyzje napotkały
na liczne problemy podczas ich wdrażania w życie, stanowią one jednak zasadnicze
przewartościowanie wzajemnych relacji Unii i Sojuszu w zakresie bezpieczeństwa
europejskiego.
***
31
R. Zięba, Europejska Polityka Bezpieczeństwa…, s. 61.
Ibidem, s. 64.
33
Ibidem, s. 65.
32
10
Analiza UniaEuropejska.org
Ratyfikacja traktatu lizbońskiego oznacza dalsze wzmocnienie ESDP. Postanowienia
dotyczące wspólnej polityki bezpieczeństwa i obrony znalazły się w Rozdziale 2 Tytułu V
Traktatu, a dokładnie w Sekcji 2 tego rozdziału. Traktat ustanawia możliwość stworzenia
wspólnej obrony na podstawie jednomyślnej decyzji Rady Europejskiej. Potwierdza zarazem
specyfikę polityki zapisanej w omawianej sekcji i podkreśla poszanowanie zobowiązań
niektórych państw, jakie wynikają z traktatu północnoatlantyckiego34. W przypadku gdy
państwo członkowskie stanie się ofiarą zbrojnej agresji na jego terytorium, pozostałe państwa
mają obowiązek udzielenia mu pomocy i wsparcia przy zastosowaniu wszelkich dostępnych
im środków, zgodnie z artykułem 51 Karty Narodów Zjednoczonych35. Pojawia się również
tzw. klauzula sojusznicza, która zobowiązuje państwa członkowskie do udzielenia wzajemnej
pomocy w przypadku klęsk żywiołowych i ataków terrorystycznych. Dokument lizboński
ustanowił także tzw. strukturalną współpracę w dziedzinie bezpieczeństwa. Mogą ustanowić
ją państwa, które spełniają wyższe kryteria zdolności wojskowej oraz zaciągnęły w tej
dziedzinie dalej idące zobowiązania w związku ze szczególnie wymagającymi misjami. O
ustanowieniu stałej współpracy strukturalnej decyduje Rada. Inny zapis traktatowy pozwolił
uzyskać umocowanie w prawie pierwotnym Europejskiej Agencji Obronnej36.
Ryszard Zięba uważa, że już od wiosny 2003 r.37 UE dysonuje wystarczającym potencjałem
cywilnym i wojskowym do podejmowania misji humanitarnych i ratowniczych. Natomiast
przeprowadzanie operacji wymuszania pokoju, a także równoległe prowadzenie kilku
operacji, może jeszcze stwarzać problemy38. Częściowo, miały one zostać rozwiązane
poprzez wykonanie nowego Celu Operacyjnego 2010 (ang. Headline Goal 2010), który został
oficjalnie przyjęty przez Radę w 2004 r. i zastąpił helsiński Europejski Cel Operacyjny39.
Artykuł powstał na podstawie fragmentów pracy magisterskiej Tomasza Betki pod tytułem „Nowa rola
Unii Europejskiej i NATO na arenie międzynarodowej. Implikacje dla bezpieczeństwa współczesnej
34
Wersja skonsolidowana Traktatu... , Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej z 9 maja 2008 r. seria C,
nr 115, s. 13-46.
35
Ibidem.
36
Ibidem.
37
W maju 2003 r. odbyła się trzecia konferencja planistyczna oraz spotkanie Rady UE, na którym
ministrowie spraw zagranicznych oraz ministrowie obrony państw członkowskich odnotowali wyraźne postępy
w rozwoju ESDP.
38
R. Zięba, Europejska Polityka Bezpieczeństwa… , s. 72-73.
39
Dobrym przykładem działań na rzecz poprawy zdolności wojskowych UE jest zainicjowana w lutym
2004 r. niemiecko-francusko-brytyjska koncepcja „grup bojowych”.
11
Analiza UniaEuropejska.org
Europy”, pisanej pod kierunkiem prof. dr. hab. Ryszarda Zięby i obronionej we wrześniu 2009 r. na
WDiNP Uniwersytetu Warszawskiego.
Bibliografia:
Barcik Jacek, Europejska polityka bezpieczeństwa i obrony. Aspekty prawne i polityczne, Oficyna Wydawnicza
BRANTA, Bydgoszcz-Katowice 2008.
Łastawski Kazimierz, Od idei do integracji europejskiej, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej TWP,
Warszawa 2004.
Starzyk-Sulejewska Joanna, Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa Unii Europejskiej, Oficyna
Wydawnicza ASPRA, Warszawa 2001.
„Wersja skonsolidowana Traktatu o Unii Europejskiej”, Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej z 9 maja 2008 r.
seria C, nr 115, s. 13-46.
„Wersja skonsolidowana Traktatu o Unii Europejskiej”, Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej z 29 grudnia 2006
r., seria C, nr 321 E, s. 5-36.
Zięba Ryszard, Europejska Polityka Bezpieczeństwa i Obrony, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2005.
Zięba Ryszard, Instytucjonalizacja bezpieczeństwa europejskiego, Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR,
Warszawa 2004.
Zięba Ryszard, „Koncepcja bezpieczeństwa Unii Europejskiej”, [w:] Ryszard Zięba (red.), Bezpieczeństwo
międzynarodowe po zimnej wojnie, Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2008, s. 147166.
Zięba, „Polityka zagraniczna i bezpieczeństwa Unii Europejskiej”, [w:] Jakubowski Wojciech, Wojtaszczyk
Konstanty Adam, Społeczeństwo i polityka. Podstawy nauk politycznych, Warszawa 2003, s. 727-738.
Analiza UniaEuropejska.org