Praktyczne aspekty postępowania niefarmakologicznego w redukcji

Praktyczne aspekty postępowania niefarmakologicznego w redukcji

Żywność dla zdrowia
Spis treści
Szanowni Państwo!
Każdy kolejny numer to dla nas wielkie wyzwanie – by
zaprosić do współpracy niepodważalne autorytety/
specjalistów oraz ekspertów i wyszukać wartościowe tematy, które ugruntują posiadane przez Państwa
informacje lub pogłębią wiedzę, także tę możliwą do
wykorzystania w codziennej praktyce.
Praktyczne aspekty postępowania
niefarmakologicznego w redukcji czynników
ryzyka sercowo-naczyniowego
dr hab. n. med. Anna Posadzy-Małaczyńska
................ 3
Skuteczność Danacolu w redukcji cholesterolu
.... 6
Wpływ fitosteroli produktu Danacol®
na metabolizm i wchłanianie lipoprotein
Dr n. farm. Paweł Bodera ...................................... 7
Rola Lactobacillus casei (DN-114 001)
w zapobieganiu zachorowaniom na choroby
infekcyjne u dzieci
prof. nadzw. dr hab. n. med. Bożena Cukrowska
......... 12
Actimel pomaga wzmacniać
naturalną odporność ..................................... 14
Immunomodulacja przez przewód pokarmowy
prof. dr hab. Kazimierz Madaliński ......................... 15
Mikroflora jelitowa a odżywianie organizmu
dr Tomasz Pytrus .............................................. 17
Jogurt probiotyczny zawierający Bifidobacterium
lactis DN- 173 010 pomaga zwiększać komfort
trawienny .................................................... 19
Wpływ Bifidobacterium animalis subsp. lactis na
zmniejszenie nasilenia stanu zapalnego w jelicie
dr hab. med. prof. nadzw. Piotr Radwan ................... 20
Witamina D - stary przyjaciel w nowej roli
prof. dr hab. n. med. Anna Woźniacka ..................... 23
Deficyt witaminy D jako czynnik ryzyka nadciśnienia
tętniczego i chorób sercowo-naczyniowych
Karczmarewicz Elżbieta ...................................... 25
Danonki pomagają redukować niedobory wapnia
i witaminy D w diecie dzieci ............................ 28
Żywność dla zdrowia
Adres redakcji: ul. Redutowa 9/23, 01-103 Warszawa
Redaktor Naczelny: Ewa Zacharewicz
Wydawca: Danone Sp. z o.o.
Nr ISSN: 1896-4346
2
W niniejszym numerze biuletynu „Żywność dla
Zdrowia” poruszamy problematykę podwyższonego
cholesterolu w populacji dorosłych Polaków. Przybliżamy standardy postępowania niefarmakologicznego
redukującego czynniki ryzyka sercowo-naczyniowego u pacjentów często lekceważonych, bo z nieznacznie podwyższonym LDL, nie kwalifikującym ich
do leczenia statynami.
Przyjrzymy się też bliżej probiotykom i ich skuteczności w świetle aktualnych badań oraz opowiemy
o roli napoju probiotycznego w zapobieganiu chorobom infekcyjnym u najmłodszych, przytaczając najświeższe naukowe dane. Analiza prac poświęconych
probiotykom w ujęciu terapeutycznym również zagości na łamach aktualnego numeru.
Uwaga poświęcona witaminie D to z kolei efekt statystyk donoszących o rosnącym deficycie tej ważnej
– zwłaszcza w rozwoju dzieci – witaminie. Eksplorowana na innych kartach tematyka żywności funkcjonalnej jest nam bliska, zgodnie z postulatem Hipokratesa, by „żywność stała się Twoim lekarstwem”.
Mam nadzieję, że zawarte w biuletynie informacje
okażą się przydatne w codziennej praktyce oraz staną się dla niej merytorycznym wsparciem. Zachęcam
do lektury publikacji, a sama, razem z zespołem redakcyjnym, wracam do pracy nad kolejnym numerem
„Żywności dla Zdrowia”.
Z poważaniem
Ewa Zacharewicz
Redaktor Naczelna
Praktyczne aspekty postępowania
niefarmakologicznego w redukcji
czynników ryzyka sercowonaczyniowego
Choroby sercowo-naczyniowe nadal stanowią najczęstszą przyczynę zgonów zarówno w Polsce, jak i na świecie.
Dlatego niezwykle ważne jest, by wszelkie wysiłki prozdrowotne koncentrować zarówno na prewencji pierwotnej,
jak i wtórnej, związanej nierozerwalnie z redukcją ryzyka
chorób układu krążenia. Powszechnie przyjmuje się, że
obniżenie ryzyka sercowo-naczyniowego można uzyskać
poprzez modyfikację czynników lipidowych oraz pozalipidowych, z których najpoważniejszym jest nadciśnienie
tętnicze. W odróżnieniu od braku wpływu na czynniki niemodyfikowalne, którymi są wiek, płeć czy rodzinna predyspozycja do występowania chorób sercowo-naczyniowych,
pozostałe czynniki możemy i powinniśmy korygować.
Skuteczne leczenie nadciśnienia tętniczego nie jest możliwe bez wprowadzenia zmiany stylu życia z uwzględnieniem: zaprzestania palenia tytoniu, zmniejszenia masy ciała
u osób z nadwagą, ograniczenia spożycia alkoholu, zwiększenia aktywności fizycznej, zmniejszenia spożycia soli oraz
zwiększenia spożycia owoców i warzyw. Istotna jest przede
wszystkim korekta nieprawidłowego profilu lipidowego surowicy krwi – także przez zmniejszenie spożycia tłuszczów
nasyconych i całkowitego spożycia cholesterolu.
Jak wykazano w badaniu NATPOL PLUS, w Polsce najbardziej rozpowszechnionym czynnikiem ryzyka są właśnie
zaburzenia lipidowe. Zaobserwowano je u ponad połowy
dorosłych Polaków (>17,5 mln) [1]. Liczne metaanalizy wykazały, iż niezwykle istotnym czynnikiem w redukcji ryzyka
sercowo-naczyniowego (zarówno w prewencji pierwotnej
jak i wtórnej) jest obniżenie frakcji LDL-cholesterolu [2,3].
Ryzyko względne wystąpienia
choroby niedokrwiennej serca
3,7
2,9
2,2
1,7
1,3
1,0
0
40
70
100
130
160
LDL-Cholesterol (mg/dL)
Ryc. 1. Zmiana poziomu LDL-cholesterolu o 30 mg/dL to zmiana
ryzyka wystąpienia choroby niedokrwiennej serca o 30% (na
podstawie [4]).
190
Temat numeru
dr hab. n. med.
Anna Posadzy-Małaczyńska
Klinika Hipertensjologii,
Angiologii i Chorób Wewnętrznych
Uniwersytet Medyczny w Poznaniu
Zależność względnego ryzyka wystąpienia powikłań sercowo-naczyniowych jest wprost proporcjonalna do stężeń
LDL-cholesterolu w surowicy, przy uwzględnieniu wartości
1,0 dla stężenia LDL-cholesterolu 40 mg/dl (ryc.1)
Z kolei stężenie HDL-cholesterolu jest bardzo silnym czynnikiem ”antyryzyka” odwrotnie korelującym z ryzykiem powikłań sercowo-naczyniowych, gdy jego stężenie w surowicy
przekracza 60 mg/dL [5]. Niskie stężenie HDL-cholesterolu na ogół towarzyszy innym czynnikom ryzyka sercowo-naczyniowego, chociażby takim jak np. otyłość, zespół
metaboliczny czy insulinooporność, dlatego trudno jednoznacznie ocenić przełożenie zmian w jego stężeniu na
zachowanie się powikłań sercowo-naczyniowych. Niemniej
jednak za zdecydowanie „niskie” i patologiczne uznaje się
stężenia HDL-cholesterolu <40 mg/dL, zarówno u kobiet,
jak i u mężczyzn. Nie ustalono jak dotąd docelowych wartości HDL-cholesterolu, które by rekomendowano w terapii,
jednakże dążenie do podwyższenia jego stężenia w surowicy powinno być uwzględniane w postępowaniu zarówno
farmakologicznym jak i niefarmakologicznym.
Wobec znacznego rozpowszechnienia hipercholesterolemii
priorytetowym zadaniem powinno być zatem obniżenie
podwyższonego stężenia cholesterolu w całej populacji,
a zwłaszcza u osób z grup wysokiego ryzyka, poprzez ko-
3
Żywność dla zdrowia
Schemat postępowania w terapeutycznej zmianie stylu życia pacjentów na podstawie NCEP ATP III
6 tygodni
6 tygodni
Co 4-6 miesięcy
WIZYTA 1
WIZYTA 2
WIZYTA 3
Podwyższony LDL
Ocena stężenia LDL
Ocena stężenia LDL
Jeśli nie osiągnięto
docelowego poziomu LDL
Jeśli nie osiągnięto
docelowego poziomu LDL
Modyfikacja stylu życia:
- odpowiednia dieta
- aktywność fizyczna
Modyfikacja stylu życia:
- odpowiednia dieta
- aktywność fizyczna
- spożywanie
fitosteroli
WIZYTY KOLEJNE
Monitorowanie stężenia LDL
Przestrzeganie leczenia poprzez
modyfikację stylu życia
Modyfikacja stylu życia:
- odpowiednia dieta
- aktywność fizyczna
- spożywanie
fitosteroli
- farmakoterapia*
*zastosowanie farmakoterapii, jeśli nie osiągnięto docelowego stężenia LDL; rozpocząć leczenie farmakologiczne zespołu metabolicznego.
Ryc. 2. Standardy postępowania w przypadku podwyższonego stężenia poziomu LDL (na podstawie [4]).
rektę diety, zwiększenie aktywności fizycznej i – w razie potrzeby – odpowiednią farmakoterapię.
Eksperci trzeciego panelu Narodowego Programu Edukacji
Cholesterolowej (NCEPT ATP III) w USA zaproponowali trzystopniowy model postępowania niefarmakologicznego, mający na celu terapeutyczne zmiany stylu życia prowadzące do
obniżenia LDL-cholesterolu (ryc. 2.) [4]. Osobą przybliżającą
pacjentowi istotę szkodliwości podwyższonego stężenia w surowicy cholesterolu – zarówno całkowitego, jak
i jego frakcji LDL–cholesterolu oraz pozytywnego wpływu HDL-cholesterolu na ryzyko sercowo-naczyniowe, powinien być lekarz pierwszego kontaktu. To właśnie on poSkładnik diety
winien (po ocenie czynników i oszacowaniu łącznego ryzyka
sercowo-naczyniowego u danego pacjenta) zaproponować
wizyty w odstępach 6-tygodniowych, podczas których zainteresowany otrzyma wskazówki dotyczące redukcji spożycia
w diecie cholesterolu oraz tłuszczy zawierających nasycone
kwasy tłuszczowe i zwiększenia aktywności ruchowej. Jeśli
po pierwszych 6 tygodniach osiągnięto cele terapeutyczne
w zakresie stężeń LDL-cholesterolu, dalsze postępowanie powinno dotyczyć utrzymania pozytywnych nawyków prozdrowotnych. Jeśli natomiast stężenie LDL-cholesterolu odbiega
od założonych wartości, lekarz ma kilka sposobów do dyspozycji, by próbować wpłynąć na obniżenie jego stężenia. Są
Zmiana w diecie
Obniżenie stężenia LDL-Cholesterolu
Główne
Tłuszcze nasycone
<7% wartości energetycznej
8-10%
Cholesterol w diecie
<200 mg/dzień
3-5%
Redukcja wagi
~4,5 kg
5-8%
Błonnik rozpuszczalny
5-10 g/dzień
3-5%
Fitosterole
2g/dzień
6-15%
Inne
Łącznie
Tabela 1. Wpływ modyfikacji dietetycznych na obniżenie stężeń LDL-cholesterolu (modyfikacja wg 6)
4
20-30%
nimi: intensyfikacja ograniczenia w diecie zawartości cholesterolu i nasyconych tłuszczy, wzbogacenie diety w produkty
zawierające fitosterole (sterole roślinne) i błonnik rozpuszczalny.
Fitosterole są to związki przypominające budową cholesterol, będące składnikami błon komórek roślinnych. Podobieństwo w budowie sprawia, że w jelitach, gdzie następuje
wchłanianie cholesterolu, fitosterole łączą się z receptorami komórek jelitowych i blokują w ten sposób wchłanianie
cholesterolu dostarczonego z pożywieniem. Kompetycyjna
blokada wchłaniania cholesterolu owocuje zmniejszeniem
stężenia LDL-cholesterolu we krwi o 6-15%, pod warunkiem
dostarczenia ich w pożywieniu około 2 g dziennie [6]. Niestety zawartość fitosteroli w produktach spożywczych
jest stosunkowo niska, stąd dzienne ich spożycie jest
na ogół wielokrotnie mniejsze. Głównymi źródłami tych
związków są oleje roślinne, rośliny strączkowe, sezam
i słonecznik. Dobrym źródłem są również płatki zbożowe i pieczywo z mąk gruboziarnistych. Oprócz tego
fitosterole dostępne są w produktach żywności funkcjonalnej, np. w postaci jogurtów.
Z kolei błonnik rozpuszczalny (pektyny) zawarty głównie
w owocach jest rozkładany do trójkarboksylowych kwasów
tłuszczowych, odpowiadających za hamowanie syntezy
cholesterolu w wątrobie. Dzięki swej konsystencji wyłapuje
i usuwa z jelit kwasy żółciowe, będące ogniwem w syntezie cholesterolu w wątrobie. Zawartość dobowa w diecie
5-10 g błonnika rozpuszczalnego może obniżyć stężenie
LDL-cholesterolu w surowicy o 3-5% (tab.1) [6].
Uzyskane metodami niefarmakologicznymi obniżenie
stężenia LDL-cholesterolu wynoszące średnio ok. 6%
jest równoważne z efektem, jaki daje z reguły podwojenie dawki statyny. Postępowanie takie stanowi więc
wartość samą w sobie, jak również jako uzupełnienie
farmakoterapii hipercholesterolemii statynami na zasadzie synergizmu addycyjnego [7]. Zalecenia dietetyczne
zatem, wdrożone efektywnie, są preferowane jako uzupełnienie progresji dawkowania statyn, które jak dotychczas
są preparatami najsilniej obniżającymi stężenia LDL-cholesterolu, bo aż o ok.18-55% w porównaniu z wartościami
wyjściowymi.
Jeśli w ciągu kolejnych 6 tygodni modyfikowania stylu życia
nie uda się uzyskać docelowych wartości LDL-cholesterolu,
należy rozważyć leczenie farmakologiczne z kontrolą jego
skuteczności co 4-6 miesięcy.
Korzystnym uzupełnieniem zaleceń lekarskich dotyczących
zmiany stylu życia w aspekcie dietetycznym, na każdym
etapie leczenia, powinna być porada specjalisty dietetyka.
Pozwoliłoby to na bardziej szczegółowe i praktyczne przełożenie przesłanek teoretycznych na praktykę w redukcji
czynników ryzyka sercowo-naczyniowego. Niestety z reguły
lekarz rodzinny, z uwagi na ograniczenia czasowe, nie zawsze może sobie pozwolić na tak wnikliwą, systematyczną
i konsekwentną edukację pacjenta.
Piśmiennictwo
1. Zdrojewski T., Bandosz P., Szpakowski P. i wsp., Rozpowszechnienie głównych czynników ryzyka
chorób układu sercowo-naczyniowego w Polsce. Wyniki badania NATPOL PLUS. Kardiol Pol 2004;
61 (supl. IV): IV1-IV26.
2. Cholesterol Treatment Trialists’ (CTT) Collaborators. Efficacy and safety of cholesterol-lowering
treatment: prospective meta-analysis of data from 90 056 participants in 14 randomised trials of
statins. Lancet 2005; 366: 1267–78.
3. Cholesterol Treatment Trialists’ (CTT) Collaborators. Efficacy and safety of more intensive lowering of LDL cholesterol: a meta-analysis of data from 170 000 participants in 26 randomised trials.
Lancet 2010; 376: 1670–81
4. Grundy S.M., Cleeman J.I., Merz C.N.B. i wsp., Implications of Recent Clinical Trials for the National Cholesterol Education Program Adult Treatment Panel III Guidelines. Circulation. 2004;110:22739
5. Gordon D.J., Probstfield J.L., Garrison R.J. i wsp., High-density lipoprotein cholesterol and cardiovascular disease: four prospective American studies. Circulation 1989;79:8-15
6. Jenkins D.J., Kendall C.W., Axelsen M., Augustin L.S., Vuksan V. Viscous and nonviscous fibres,
nonabsorbable and low glycaemic index carbohydrates, blood lipids and coronary heart disease.
Curr Opin Lipidol 2000;11:49-56
7. Blair S.N., Capuzzi D.M., Gottlieb S.O., Nguyen T., Morgan J.M., Cater N.B. Incremental reduction
of serum total cholesterol and low-density lipoprotein cholesterol with the addition of plant stanol
ester-containing spread to statin therapy. Am J Cardiol 2000;86:46-52
5