19 Ochrona srodowiska JLewandowski

Jerzy Lewandowski
OCHRONA ŚRODOWISKA
Środowisko geograficzne
Synonim powłoki ziemskiej, na którą składają się: skorupa ziemska, część atmosfery (troposfera
i dolne piętro stratosfery), wody (hydrosfera), pokrywa glebowa, szata roślinna i świat zwierzęcy.
Za górną granicę powłoki ziemskiej przyjmuje się pas atmosfery (stratosfery) odległy o 20-25 km
od powierzchni ziemi, w którym następuje maksymalna koncentracja ozonu.
Za dolną granicę–spąg skorupy ziemskiej, leżący średnio 30-40 km pod powierzchnią terenu.
TROPOSFERA
HYDROSFERA
LITOSFERA
Środowisko geograficzne
Stanowi nie tylko przekształconą przyrodę, ale zawiera także elementy antropogeniczne – domy,
osiedla, drogi, lotniska, porty, sztuczne zbiorniki itp.
Niektórzy geografowie identyfikują środowisko geograficzne z przyrodą, człowieka zaś taktują jako
podmiot, na który środowisko oddziałuje, a który jednocześnie działa odkształcająco na
środowisko.
Wyrazem zewnętrznym środowiska geograficznego jest krajobraz.
Środowisko przyrodnicze
Ogół czynników przyrody ożywionej (biotycznych) i przyrody nieożywionej (abiotycznych).
Na środowisko przyrodnicze składa się zewnętrzna część skorupy ziemskiej wraz z pokrywą
glebową, nadto szata roślinna i świat zwierzęcy, tworzące wraz z drobnoustrojami biosferę.
W ekologii pojęcie środowiska przyrodniczego odnoszone jest zwykle do całości warunków
egzystencji określonego gatunku lub zespołów różnych gatunków.
Środowisko społeczne
Ogół warunków i zespół czynników rzeczowych i osobowych powstających w wyniku społecznego
współżycia i działania ludzi, odgrywający decydującą rolę w kształtowaniu się osobowości
społecznej człowieka i wyznaczający jego zachowanie się.
Środowisko społeczne obejmuje również warunki społeczne, ekonomiczno-polityczne, stosunki
narodowe, typ więzi społecznych, sposoby wytwarzania środków do zaspokojenia potrzeb
życiowych i stopień ich zaspokojenia, stosunki produkcji, poziom rozwoju sił wytwórczych, a więc
całokształt struktury społeczno-ekonomicznej danej zbiorowości oraz jej kulturę.
Środowisko jako otoczenie systemu
Wszystko, co znajduje się poza układem rozważanym i co może wywierać na niego wpływ
(wejście) lub na co dany układ oddziałuje (wyjście).
Środowisko:
Według ISO 14001, oznacza otoczenie, w którym przedsiębiorstwo prowadzi swoją działalność
i które obejmuje atmosferę, wodę, glebę, zasoby naturalne, florę, faunę, ludzi oraz wzajemne
powiązania między nimi. W tym kontekście, otoczenie obejmuje przestrzeń biorącą początek
wewnątrz organizacji i sięgającą do systemu globalnego.
Skutki środowiskowe
Obejmują wszelkie bezpośrednie lub pośrednie, ujemne lub korzystne wpływy, jaki na środowisko
naturalne mają działalność, produkty i usługi oferowane przez organizację.
122
Zagrożenie środowiska przedsiębiorstwa
Obejmują ryzyko spowodowania obrażeń i strat u pracowników, lokalnej społeczności
i w miejscowym lub szerszym środowisku, wynikające z działalności, produktów lub odpadów
przedsiębiorstwa wraz z osłabieniem funkcjonowania i przyszłości samego przedsiębiorstwa.
Środowisko pracy
W środowisku pracy wyróżnia środowisko społeczne i materialne
Środowisko materialne
• Środowisko materialne oznacza zespół czynników materialnych towarzyszących pracy,
takich jak: hałas, drgania mechaniczne, zanieczyszczenie powietrza, mikroklimat,
promieniowanie elektromagnetyczne, oświetlenie itp.
• Czynniki te mogą być dla człowieka obojętne, uciążliwe lub szkodliwe, jeżeli ich stężenie
lub natężenie przekroczy określone wartości dopuszczalne.
Środowisko człowieka
Składa się zarówno z Ziemi (jako cała planeta) z jej polem magnetycznym, strefami klimatycznymi
i atmosferą, jak i współżyjący z człowiekiem świat roślinny, zwierzęcy, a także wytwory naszej
cywilizacji: domy, przemysł, hałas uliczny itp.
Ekologia
Nauka biologiczna o gospodarce przyrody w jej ekosystemach, o strukturze i funkcjonowaniu
żywej przyrody; obejmuje całość zjawisk dotyczących wzajemnych zależności i między
organizmami i ich zespołami a ich żywym i martwym środowiskiem.
Biocenoza
Stanowi powiązaną ze sobą organiczną całość organizmów żywych, egzystujących w określonym
środowisku.
Homeostaza
Stałość środowiska wewnętrznego organizmu przy zmiennym środowisku zewnętrznym.
Sozologia
Nauka o ochronie przyrody i jej zasobów.
Sozotechnika
Dział nauk technicznych zajmujących się specjalnie sprawami ochrony środowiska
i jego racjonalnego kształtowania za pomocą doboru odpowiednich metod
i stosowania środków ochronnych, zapobiegawczych itp.
Główne kierunki badań sozotechnicznych
• ochrona i racjonalne wykorzystanie odnawialnych zasobów środowiska,
• oszczędna eksploatacja zasobów praktycznie nieodnawialnych,
• zapobieganie zagrożeniom powodującym degradację środowiska,
• techniczna ochrona walorów środowiskowych,
• rehabilitacja zdegradowanych elementów środowiska.
Przedsiębiorstwo i środowisko
Współcześnie daje się zauważyć, że funkcjonowanie przedsiębiorstwa, a w szczególności
zarządzanie nim posiada pewne uwarunkowania brzegowe.
Uwarunkowania brzegowe:
• cele przedsiębiorstwa,
• wzrastające oczekiwania klienta,
• wzrastająca konkurencja,
123
•
ograniczenia prawne.
Ograniczenia ekologiczne rozwoju przedsiębiorstw
Zrównoważony rozwój w polityce Unii Europejskiej
Pojęcie „zrównoważony rozwój” (sustainable development) zostało rozpowszechnione przez raport
„Nasza wspólna przyszłość” (Our Common Future) opracowany przez Światową Komisję
Środowiska i Rozwoju ONZ (tzw. Raport Brundtland).
W raporcie tym pojęcie zrównoważonego rozwoju zdefiniowano jako ...prawo do zaspokajania
aspiracji rozwojowych obecnego pokolenia, bez ograniczenia praw pokoleń do zaspokajania ich
potrzeb rozwojowych.
Koncepcja sprawiedliwości międzypokoleniowej nakłada obowiązek racjonalnego gospodarowania
nieodnawialnymi i odnawialnymi zasobami naturalnymi oraz zakłada integrację celów
ekologicznych, społecznych i gospodarczych.
Zrównoważony rozwój to proces, którego celem jest zapewnienie trwałego wzrostu jakości życia w
czystym, naturalnym środowisku.
Jego cechą jest efektywne wykorzystywanie surowców, racjonalizacja zużycia energii i pracy,
rozwój proekologicznych technologii, ochrona i dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego.
Jego cechą jest efektywne wykorzystywanie surowców, racjonalizacja zużycia energii i pracy,
rozwój proekologicznych technologii, ochrona i dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego.
Jego cechą jest efektywne wykorzystywanie surowców, racjonalizacja zużycia energii i pracy,
rozwój proekologicznych technologii, ochrona i dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego.
Jednym ze sposobów zapewnienia trwałego rozwoju jest wplatanie celów ekologicznych do
sektorowych polityk ekonomicznych. Ocenia się, że skuteczna polityka klimatyczna możliwa jest
tylko przy realizacji modelu rozwoju zrównoważonego.
Unia Europejska na drodze do zrównoważonego rozwoju:
Rio de Janeiro, czerwiec 1992
Konferencja „Szczyt Ziemi” - przyjęcie dokumentu Agenda 21, deklaracji w sprawie
zrównoważonego rozwoju i podpisanie Konwencji Klimatycznej.
Amsterdam, czerwiec 1997
Przyjęcie Traktatu z Amsterdamu, w którym uznano osiągnięcie zrównoważonego rozwoju za jeden
z głównych celów polityki Unii Europejskiej. Szczególny nacisk położono na konieczność
integrowania polityki ekologicznej z innymi politykami sektorowymi.
Cardiff, czerwiec 1998
Rada Europejska zobowiązuje Rady Unii Europejskiej (tematyczne posiedzenia ministrów krajów
członkowskich) do podjęcia działań na rzecz uwzględnienia problematyki ochrony środowiska w
dziedzinach podlegających ich kompetencjom.
Goeteborg, czerwiec 2001
Rada Europejska przyjmuje kompleksową strategię w dziedzinie zrównoważonego rozwoju
(European Union Strategy for Sustainable Development) opartą na dziewięciu strategiach
sektorowych.
124
Można wyróżnić dwa rodzaje ekologicznych barier rozwoju gospodarczego:
• ekologiczne bariery naturalne,
• ekologiczne bariery kreowane.
Ekologiczne bariery kreowane (środki ochrony środowiska) można klasyfikować następująco:
• organizacyjno-techniczne,
• prawne,
• ekonomiczne.
organizacyjno-techniczne (zmiany technologii na bezodpadowe, zmiany paliwa, urządzenia
ochronne, monitoring),
prawne (ekologizacja planów społeczno-gospodarczych i planów zagospodarowania, system opłat
za korzystanie z zasobów naturalnych, nakazy, zakazy, w tym normy dopuszczalnych stężeń
zanieczyszczeń
i sankcje),
ekonomiczne (instrumenty bezpośrednie: zasady lokalizacji i projektowanie inwestycji,
uwzględniające wymogi ochrony środowiska, ograniczenia i zakazy wytwarzania półproduktów
i wyrobów uciążliwych dla środowiska oraz zagrażających zdrowiu człowieka, nakazy okresowego
wstrzymania produkcji, zadania obligatoryjne produkcji urządzeń ochronnych, limity centralnie
przydzielanych środków zaopatrzeniowo-technicznych, służących ochronie środowiska, dotacje na
finansowanie inwestycji ochronnych),
ekonomiczne (instrumenty pośrednie (sensu stricto): opłaty za korzystanie z zasobów naturalnych,
formuły cen i surowców i wyrobów przemysłowych uwzględniające koszty ochrony środowiska,
warunki kredytowania inwestycji ochronnych, preferencje i ulgi podatkowe z tytułu podejmowania
działań ekologicznych, kary i odszkodowania za nieprzestrzeganie norm).
Według B. Commonera istnieją cztery prawa ekologiczne
1. Każda rzecz jest powiązana ze wszystkimi innymi rzeczami.
2. Każda rzecz musi się gdzieś podziać.
3. Przyroda wie najlepiej.
4. Nie istnieje coś takiego jak obiad za darmo.
W ostatnich latach daje się zauważyć krystalizowanie nowego paradygmatu rozwoju ludzkości.
Szczególnym przykładem może być tu deklaracja przyjęta przez kraje członkowskie Narodów
Zjednoczonych na konferencji „Środowisko i Rozwój” w Rio de Janeiro w 1992r., która określiła,
poprzez zasady ją konstytuujące, pożądany kierunek rozwoju ludzkości i zobowiązała wszystkie
kraje świata do realizacji jego w sposób zrównoważony i harmonijny.
W roku 1992 przyjęto na konferencji Narodów Zjednoczonych „Środowisko
i Rozwój” 27 zasad zrównoważonego rozwoju.
Możliwość realizacji powyższych zasad będzie możliwa w przypadku m.in. wprowadzenia w
społeczeństwie Świata globalnej etyki, której projekt przedstawiony został 18 marca 1997 roku na
ponownie zorganizowanej konferencji w pięciolecie konferencji „Środowisko i Rozwój”.
Literatura:
Lewandowski J., Zarządzanie środowiskiem w przedsiębiorstwie, Wydawnictwo Politechniki
Łódzkiej, Łódź 2000.
125