Etymologia slowa POGORIA

GENEZA NAZWY „POGORIA”
A.
Bogorya, rzeczka, bierze pocztek koło młyna Bogoryi, za Zbkowicami, w pow. Bdziskim,
przerzyna plant kolei warszawsko-wiedeskiej, trakt z Gołonoga do Zbkowic i ubiegłszy 10 wiorst
wpada pod Gzichowem do Przemszy czarnej. Płynie okolic lesist i bagnist. Na karcie woj. top. król.
(XXI c.) mylnie nazwana Pogory.
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego
i innych krajów słowiaskich, t. 1, Warszawa 1880, s. 279.
B.
Czy jednak uda nam si złczy nazw tej rzeczki z rodem Bogorjów? [...] Na próno szukalibymy
ladu owego młyna na najdokładniejszych mapach sztabowych. Zwrócilimy si zatem do „Mapy
województwa krakowskiego i ksistwa siewierskiego”, sporzdzonej i wydanej w r. 1792 przez geografa
nadwornego królewskiego, pułkownika Karola de Perthées’a, gdzie wród szeroko jeszcze wówczas
zalesionych obszarów, na przestrzeni midzy Zbkowicami a Gołonogiem nad rzeczk Bogorj leał
młyn Bogorja, uwidoczniony przez autora na mapie.
Ale na tem nie koniec. Z kocem XVIII w. (1784) wystpuje sdzia grodzki siewierski Jan
Zakrzewski, który na jednym akcie wycisnł sw piecz z herbem Bogorja. Znana ta rodzina z Zakrzewa
lub Zakrzowa, uywajca tego herbu, osiedlon była w granicach ks. Siewierskiego, musiała jednak
posiada majtki równie i poza granicami ziemi siewierskiej, skoro spotykamy si z nazw rzeczki i
młyna Bogorji. W ten sposób byłaby załatwion kwestia genezy nazwy rzeczki Bogorja, która
niewtpliwie nazwana została od herbu właciciela terenu, przez który płynła.
Zygmunt Wdowiszewski – Ród Bogorjów w wiekach rednich,
„Rocznik Polskiego Towarzystwa Heraldycznego we Lwowie”,
t. 9, r. 1928-1929, Kraków 1930.
C.
BOGORYA
S dwie strzały złamane białe, w polu
czerwonem, takim kształtem; e elece, jednej ku
górze, drugiej ku ziemi obrócone, na hełmie paw, z
ogonem rozcignionym, w praw tarczy pyskiem
skierowany, w którym strzał take złaman z
elecem do góry skrconym trzyma. [...]
Wszyscy si na to zgadzaj nasi pisarze, e si
ten herb w Polszcze naszej urodził, z tej okazyi.
Bolesław miały, trzema tylko tysicami, swojej
kawaleryi uzbrojony, na daleko wiksz zgraj
Połowców pod Snowskiem natarł, i na głow
nieprzyjaciół poraził; w tej potyczce pułkownik
midzy inszemi pierwszemi jeden, Bogorya
nazwany, z wielkim serca mstwem Połowców
siekc, i swoich do zwycistw zapalajc, kilka ran i
postrzałów na ciele wyniósł z tej batalji.
Powracajcego tak z placu Bogory postrzegłszy
Bolesław, i owe postrzały z piersi sam mu rk Kró-
lewsk wyjł, i jak były złamane, tak jemu i jego
potomkom, na wieczny zaszczyt nadał.
Herbarz Polski Kaspra Niesieckiego,
w opracowaniu J. N. Bobrowicza,
t. 2, Lipsk 1839, s. 194.
http://en.wikipedia.org/wiki/Image:Herb_Bogorya.jpg
D.
Rozpatrzmy obecnie genez samej nazwy Bogorja. Nazw geograficznych o podobnem brzmieniu
spotykamy kilka w obrbie Polski; nale do nich: Złotoryja, Czartoryja, Osoryja, Boryja, winoryje itd.
Uywanie formy Bogorja lub Czantorja, jak to ma miejsce w dzisiejszej mowie potocznej, jest niewłaciwe
ze wzgldu na prawidła jzykowe, jest ono tworem nowym, powstałym analogicznie do Marja, Azja itp.
Drugi człon nazwy ma widoczny zwizek ze słowem r y  , a podobne formacje znajdujemy w
jzyku polskim: wodomyja, wilkomyja, wilkowyja, w starosłowiaskim: krtoryja, brgoryja, groboryja,
w serbskim: arobija (incantatio), goobija itp. Stosunek syntaktyczny i znaczeniowy obu członów
złoenia moe by rozmaity. e człon drugi, w danym razie r y j a moe znaczy: 1) miejsce wyryte,
2) czynno rycia, 3) ryjcy (np. osoryja = sp, czyli ryjcy osy, gniazda os). Trudno w kadym wyrazie
odgadn ten stosunek. Przypuszcza jednak mona, e przezwiska osobowego Bogorja nie było w
jzyku polskim, a mogło tak brzmie tylko zawołanie herbowe, raczej rodowe [...]
Ks. Kozierowski przypuszcza, e bogo = bogactwo, zatem Bogoryja = miejsce, gdzie si bogactwo
ryje; wydaje nam si jednak, idc za cennemi wskazówkami prof. Łosia, e pierwsza cz tego złoenia
wyraa pojcie „Boga”, cały wyraz zatem znaczyłby: „miejsce wyryte przez Boga lub dla Boga”.
Z. Wdowiszewski – Ród Bogorjów..., ibidem.
E.
Pogorya (Bogorya), osada nad rzek Bogory alias Strachowiec, powiat bdziski, gmina OlkuskoSiewierska, parafia Siewierz, ma 1 dom, 4 mieszkaców, 48 morgów ziemi dworskiej.
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego
i innych krajów słowiaskich, t. 8, Warszawa 1887, s. 504.
F.
Pogorja, kolonia – gmina Olkusko-Siewierska; powiat Bdzin; województwo kieleckie; poczta, stacja
kolejowa, parafia – Gołonóg; linia autobusowa Olkusz-Bdzin; sd grodzki Dbrowa Górnicza; sd
okrgowy Sosnowiec.
Skorowidz miejscowoci Rzeczypospolitej Polskiej
„Ksinica Naukowa”, Przemyl-Warszawa 1931-37, s. 1331
G.
Pogoria, os. – siedziba PRN – Dbrowa Górnicza; województwo katowickie; poczta – Dbrowa
Górnicza 3; stacja PKP – Zbkowice Bdziskie; siedziba USC – Dbrowa Górnicza.
Spis miejscowoci Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej,
Wydawnictwo Komunikacji i Łcznoci, Warszawa 1967, s. 889
H.
Najwaniejszymi sztucznymi zbiornikami wodnymi województwa katowickiego s:
[...]
5) zbiornik „Pogoria” koło Dbrowy Górniczej o powierzchni około 80 ha, który powstał przez
wyeksploatowanie do głbokoci kilkunastu metrów pokładu piasku.
Bogumił Rychłowski – Województwo katowickie,
zarys geograficzno-ekonomiczny, PWN, Warszawa 1967, s. 63.
I.
Po sezonie nawigacyjnym 1947 napisałem do paru najwierniejszych kursantów w RK [Radiowy Klub
eglarski], pochodzcych ze lska i Zagłbia, i prosiłem o pomoc w znalezieniu na tych terenach
odpowiedniego zbiornika wodnego, by od przyszłego sezonu móc rozpocz działanie wymarzonego przeze
mnie orodka. Wymieniano róne istniejce ówczenie wiksze i mniejsze akweny (raczej mniejsze i mało
tego było bardzo), wreszcie padło słowo: POGORIA. e to moe by to. [...]
Zbiornik niewielki, mała, ceglana buda na brzegu („na jej strychu” – mówilimy wtedy – „moe by
magazyn osprztu...”), w sumie wraenie nie zachcajce, ale, jak sdzi mona było z dotychczasowych
penetracji – było to jedyne realnie istniejce miejsce blisko miejsca zamieszkanaia wikszoci kursantów
RK.
[...] obiecywalimy im, e ju sezon nawigacyjny 1949 spdz pod swoimi aglami, na swoim akwenie
– na Pogorii. Rzeczywicie – spdzili go. Wszystko było bardzo prowizoryczne, ale robione od pocztku do
koca własnymi rkami i pełne takiego zapału i takiej woli, by wszystko było naprawd jak najlepiej, e ten
sierpie 1949 był podobno – w sensie eglarstwa i atmosfery – znakomity. [...]
Leałem w szpitalu do marca 1950. Rok. Z oficjalnym otwarciem naszego orodka – czekano na mnie.
Moment ten nastpił 1 maja 1950 roku.
Dalekie to było od tego, co na Pogorii jest teraz, ale pełne miłoci do tego spłachetka wody, z własnym
sprztem i zakochanymi w swej pracy instruktorami [...], którzy, jako gospodarze terenu, dwoili si i troili,
by orodek rósł i pikniał. [...]
A na Pogorii, 2-6 czerwca 1951, odbyły si w klasach H i DINGHI pierwsze mistrzostwa okrgu – i tak
ju poszło dalej.
Stefan Wysocki – Takie były pocztki na Pogorii,
„agle i jachting Motorowy”, nr 6, czerwiec 1980.
Cytowane za: Robak, Kazimierz. Pogori na koniec wiata,
Wydawnictwo Morskie, Gdask 1983, s. 161-163.
*****
Na ten temat w 2001 r. wypowiedział si jeszcze Beno,
redaktor Internetowego piewnika Szantowego:
aglowiec „Pogoria” zwodowano, gdy I sekretarzem KC PZPR był Edward Gierek,
pochodzcy z Zagórza - jednej z dzielnic Sosnowca, głównego miasta Zagłbia Dbrowskiego. Z
Zagłbia pochodziło te wielu działaczy politycznych i decydentów tamtego okresu, a wród
nich szef Radiokomitetu, pierwszego armatora „Pogorii” - Maciej Szczepaski.
Nazwa „Pogoria” oznacza: mał rzeczk, lewy dopływ Czarnej Przemszy, majc swe ródła
obecnie na terenie Huty Katowice, w Dbrowie Górniczej, take osiedle robotnicze w Dbrowie
Górniczej, wybudowane w okresie midzywojennym przez Francusko-Włoskie Towarzystwo
Kopal Wgla dla robotników piaskowni. Nas jednak interesuj najbardziej zbiorniki wodne, na
terenie Dbrowy Górniczej, bdce pozostałociami po wyrobiskach piasku podsadzkowego dla
kopalni wgla „Pary”, dawniej „Generał Zawadzki”. Zbiorniki te maj bardzo czyst wod i
czciowo stanowi rezerwaty przyrody, ostoje ptactwa wodnego, tarliska ryb i wielu chronionych
rolin.
•
Pogoria I, pow. 75 ha, powstała w 1943 r. Jest otoczona kilkunastoma orodkami
wypoczynkowymi, nalecymi do okolicznych zakładów przemysłowych. Niegdy było to
główne miejsce letniego wypoczynku mieszkaców Górnego lska i okolicznej ludnoci.
Jezioro było dawniej szkoł dla eglarzy i kajakarzy - wychowało si tu sporo dobrych
eglarzy starszego pokolenia. Trenował tutaj równie na swoich lizgaczach wielokrotny
mistrz wiata - Waldemar Marszałek. Swoje pierwsze (i jak mawiaj złoliwi - jedyne)
kroki eglarskie włanie tutaj stawiał Maciej Szczepaski – i std włanie nazwa aglowca.
Na Pogorii I wci jeszcze koncentruje si główne ycie eglarskie (10 klubów!), które
dopiero pomału zaczyna migrowa na najwikszy, trzeci zbiornik.
•
Pogoria II, pow. 2,5 ha, jezioro czciowo zasypane nadkładem, przywoonym
z odkrywkowej kopalni wgla „Brzozowica”. Otoczone zarolami, trzcinami i
szuwarami, stanowi czciowo rezerwat przyrody (młaki nad Pogori). Zbiornik ten nie
jest udostpniony do eglugi i rekreacji, natomiast gsto obsadzony przez wdkarzy.
•
Pogoria III, pow. 205 ha (2 km kw.), najwikszy z zalanych zbiorników, z
powstajc dopiero baz turystyczn i sportow. Rezerwowe ujcie wody dla Huty
Katowice. Z powodu płycizn eglarstwo rozwija si powoli, natomiast jest to prawdziwa
wielka oaza windsurfingowców dla całego regionu. Jezioro ma przejrzyst wod, lec w
dogodnych warunkach geologicznych wród warstw przepuszczajcych (a wic i
filtrujcych) wod, a dodatkowo jest ona naturalnie oczyszczana w dwu pierwszych
zbiornikach. Zalew stanowi du baz wypadow dla płetwonurków, którzy załoyli
sobie tutaj nawet sztuczn raf. Najwiksze głbokoci na zbiorniku dochodz do 18
metrów. Zim zaczyna si na akwenie rodzi take ruch bojerowy.
•
Na terenach, z których obecnie wydobywany jest piasek, powstanie zbiornik
wodny, rozcigajcy si od Dbrowy Górniczej a po granice miasta Siewierz.
Prawdopodobnie jednak nie bdzie si ju nazywał Pogoria, tylko „Kunica
Waryska”. Zakoczenie wydobywania piasku - jesie 2001. Układ wszystkich tych
akwenów jest ródłem interesujcych planów zagospodarowania całego obszaru z
systemem luz i parkiem wodnym.
[http://szanty.art.pl/spiewnik/piosenka.php?id=603]