Przyczyny trudnosci opanowania zasad ortograficznych
Transkrypt
Przyczyny trudnosci opanowania zasad ortograficznych
1 PUBLIKACJA DO BIBLIOTEKI SZKOLNEJ Przyczyny trudności opanowania zasad ortograficznych i sposoby ich przezwyciężania Opracowała: mgr Elżbieta Drzewiecka 2 Przyczyny trudności opanowania zasad ortograficznych Problem opanowania zasad ortograficznych przez uczniów istnieje od dawna. Każde nowe pokolenie zmaga się z trudnościami ortograficznymi, zaś nauczyciele wkładają wiele wysiłku, aby ukształtować u uczniów umiejętności ortograficzne. Na ile dziecko zrozumie i uzna za konieczne poprawne pisanie, będzie dostrzegało trudności ortograficzne oraz pozna sposoby ich przezwyciężania, zależy w dużym stopniu od nauczyciela, zwłaszcza tego pierwszego, wprowadzającego w arkana wiedzy. W obecnej koncepcji kształcenia zintegrowanego zwraca się szczególną uwagę na szybkość opanowania poszczególnych umiejętności. A poprawne wypowiadanie się na piśmie ma duży wpływ na sprawne funkcjonowanie uczniów w rzeczywistości szkolnej. Jednak nie wszystkie dzieci są w stanie szybko osiągnąć postawione przed nimi zadania i cele. Ogromny na to wpływ ma brak dojrzałości szkolnej, spowodowany najczęściej opóźnieniem jednej lub nawet kilku funkcji psychoruchowych. Widoczne jest to szczególnie w pierwszych latach nauki. Wtedy bowiem uczeń powinien nabyć umiejętność czytania i poprawnego pisania, a w tym również nawyk ortograficzny. Wiąże się to nie tylko z poznaniem liter, ale również ze znajomością zasad pisowni oraz reguł ortograficznych. Ich opanowanie jest niezbędne dla wykształcenia świadomej postawy wobec problemów pisowni. O poprawnym zapisie wyrazów w znacznym stopniu decyduje sprawność analizatorów: • wzrokowego • słuchowego • kinestetyczno-ruchowego 3 jak również poziom takich procesów poznawczych, jak: spostrzeganie, uwaga, pamięć, mowa i myślenie. Barbara Sawa wyróżniła trzy grupy przyczyn trudności w czytaniu i pisaniu: • przyczyny wywodzące się z niedoskonałości metody dydaktycznej • czynniki natury emocjonalnej • defekty podstawowych funkcji psychofizycznych zaangażowanych w procesie czytania i pisania. Badania wykazały, że w większości przypadków naukę ortografii utrudniają: wady i błędy wymowy wady wzroku i słuchu słaba zdolność koncentracji uwagi i zapamiętywania zaburzenia funkcji percepcyjno-motorycznych zaburzenia lateralizacji, orientacji w schemacie ciała i przestrzeni przyczyny zewnętrzne(zaniedbania pedagogiczne) pośpiech i brak systematyczności oraz DYSLEKSJA – oznacza trudności w opanowaniu umiejętności czytania. Większość badaczy jednak pojęciem dysleksji obejmuje nie tylko trudności w czytaniu, ale również współwystępujące z nimi trudności w pisaniu o charakterze dysgraficznym i dysortograficznym. Dysleksja jest więc zaburzeniem, które przejawia się niemożnością opanowania umiejętności czytania i pisania mimo prawidłowego rozwoju intelektualnego i dobrych warunków środowiskowych, w jakich dziecko się wychowuje. HIPERDYSLEKSJA – oznacza trudności w czytaniu ze zrozumieniem. Czytanie jest prawidłowe, ale treść tekstu nie jest zrozumiała dla czytającego. PSEUDODYSLEKSJA – to trudności w czytaniu i pisaniu, które są uwarunkowane zaniedbaniem środowiskowym, błędami dydaktycznymi szkoły, 4 brakiem motywacji do nauki, przebywaniem w dwujęzycznym lub obcojęzycznym otoczeniu. DYSORTOGRAFIA – to trudność w opanowaniu poprawnej pisowni. Chodzi także o wszelkiego rodzaju odstępstwa od prawidłowego zapisu, nie tylko błędy ortograficzne. DYSGRAFIA – oznacza trudności w zakresie techniki pisania, niski poziom graficzny pisma, a więc tzw. brzydkie, niekaligraficzne pismo. 5 Sposoby przezwyciężania trudności opanowania zasad ortograficznych Cele nauczania ortografii narzucają konieczność stosowania w nauczaniu ortografii określonych zasad postępowania dydaktycznego. Oto najważniejsze z tych zasad: • zasada systematyczności • zasada integracji ortografii z innymi formami ćwiczeń w mówieniu i pisaniu • zasada stopniowania trudności • zasada poglądowości • zasada aktywności • zasada profilaktyki • zasada kontroli i oceny postępów. Współczesne teorie dydaktyczne dalekie są od jednoznacznego określenia metod nauczania. Stosuje się różne sposoby nauczania ortografii: • ćwiczenia poprawnej wymowy • analiza trudności ortograficznych • wyjaśnianie pisowni za pomocą przytoczenia zasady lub formy gramatycznej • ćwiczenia pamięciowe • praca ze słownikiem ortograficznym • gry i zabawy dydaktyczne • kontrolę własnego tekstu oraz bardzo ostatnio popularną i lubianą przez uczniów • metodę zaklejania błędów – jest to czynnościowa metoda nauki ortografii, która wychodzi naprzeciw trudnościom, jakie napotykają dzieci w nauce ortografii. Uczy koncentrować się na poprawianiu błędów, a nie 6 na frustracji wywołanej faktem ich popełniania. Nie pozwala na bezczynne przyglądanie się swoim kłopotom. W toku zwykłej nauki szkolnej przynosi bardzo pozytywne efekty. Metoda zaklejania błędów polega na tym, że: dzieci zaklejają w zeszytach i ćwiczeniach wszystkie błędy znalezione przez nauczyciela lub przez siebie samego, wykonują to przy pomocy karteczek, które samodzielnie wycinają i na których piszą poprawnie dany wyraz, robią to innym kolorem, np.zielonym długopisem, przez co zaklejone wyrazy wyróżniają się w zeszycie, dając szansę częstszego spoglądania na nie i utrwalania ich poprawnej, a nie błędnej pisowni. Spotykamy się też z wieloma kryteriami klasyfikacji ćwiczeń ortograficznych. Na uwagę zasługuje: 1. Kryterium opracowania zagadnień ortograficznych wskazujące kolejne etapy pracy, tj.: ćwiczenia wprowadzające – eksponujące tylko jedną trudność, która będzie przedmiotem analizy. Ułatwia to lepsze skupienie uwagi i bardziej wnikliwą obserwację. Ważne przy tym jest uświadomienie istnienia trudności, praktyczne opanowanie pisowni. O zrozumieniu zasady świadczyć będzie umiejętność jej stosowania ćwiczenia utrwalające – organizowane systematycznie i okolicznościowo, mające na celu opanowanie umiejętności i automatyzację poprawnego pisania w zakresie wprowadzonych zagadnień ortograficznych. Systematyczne utrwalanie sprzyja ujawnianiu braków i szybkiemu ich 7 wyrównywaniu, porządkuje wiedzę, ułatwia tworzenie trwałych skojarzeń i przekształcanie umiejętności w nawyk ćwiczenia sprawdzające – uświadamiają aktualny poziom poprawności ortograficznej, co pozwala na określenie osiągnięć i trudności. Ćwiczenia te powinny być prowadzone w różnorodny sposób (obok dyktand, gry i zabawy dydaktyczne) i obejmować wyłącznie utrwalony materiał ortograficzny. 2. Kryterium integracji tematycznej, które pozwala wyróżnić podstawowe typy ćwiczeń: ćwiczenia ortograficzno-artykulacyjne – polegające na analizowaniu materiału ortograficznego z równoczesnym korygowaniem i ćwiczeniem poprawnej wymowy ćwiczenia ortograficzne związane z czytaniem ćwiczenia ortograficzno-gramatyczne – ułatwiają uzasadnianie pisowni i formułowanie zasad ćwiczenia ortograficzno-słownikowe – których istotą jest poznanie strony znaczeniowej; umożliwiają poprawną wymowę i pomagają w utrwalaniu bezbłędnego zapisu. Przykładowe ćwiczenia : • grupowanie wyrazów zawierających określoną trudność ortograficzną według ich znaczenia, • zastępowanie wyrazów, związków frazeologicznych innymi, • dobieranie wyrazów o znaczeniu przeciwnym, wyrazów pokrewnych, • układanie słowniczków tematycznych, • teksty z lukami, układanie zdań z podanym słownictwem, • gromadzenie słownictwa do określonych form wypowiedzi, 8 • ćwiczenia ortograficzno-stylistyczne – polegające na utrwalaniu pisowni określonego materiału ortograficznego w związku z redagowaniem różnych form wypowiedzi. Nieodzownym składnikiem efektywnie organizowanego procesu nauczania ortografii są środki dydaktyczne (tablice ortograficzne, foliogramy, tablice rysunkowe, wyrazowo-tekstowe, schematy, słowniki, taśmoteki itd.). 9 LITERATURA Sawa Barbara, Jeżeli dziecko źle czyta i pisze, Warszawa 1975 Zakrzewska Barbara, Reedukacja dzieci z trudnościami w czytaniu i pisaniu, Warszawa 1976 Życie szkoły, 1998 nr 5, 2001 nr 4 i 10, 2002 nr 1,5 i 6 10 ZESTAWY ĆWICZEŃ Zapamiętaj, dlaczego tak napisany jest ten wyraz Zabawa: „Znajdź swoją parę”. Ćwiczenie: • uczy wykorzystywania słowniczka ortograficznego do wyjaśnienia pisowni wyrazów, • umożliwia poznanie reguł ortograficznych, • relaksuje, wytwarza dobrą atmosferę przez radość, jaką daje zabawa, • ułatwia przyswojenie trudnego materiału ortograficznego, • wykorzystuje naturalną potrzebę ruchu dzieci. Przebieg zabawy: Uczestnicy poruszają się w rytm muzyki po całej Sali, przekazując sobie kartki, na których napisane są wyrazy (są to wyrazy o pisowni dającej się wyjaśnić znaną regułą ortograficzną). Wyrazy występują podwójnie. Kiedy muzyka ucichnie, zadaniem ucznia jest odnalezienie pary (drugiego identycznego wyrazu). Wśród biorących udział w zabawie jest ktoś, kto nie znajdzie swojej pary. Zadaniem tego uczestnika jest podanie stosownej reguły, która wyjaśni pisownię wyrazu. Posługuje się w tym celu słowniczkiem, mogą pomagać mu inne dzieci. Po wyszukaniu stosownej reguły zabawa trwa dalej. (Nauczyciel bierze udział w zabawie, jeżeli liczba uczniów jest parzysta!) W innej wersji zamiast podwójnie występujących wyrazów można przygotować pary złożone z wyrazu i obrazka do niego pasującego. 11 ROZWIJANIE SPRAWNOŚCI REALIZACYJNYCH Zabawa: ,,Znajdź swoją parę” Wiek uczestników: 7-9 lat Cele: • Usprawnianie analizy i syntezy wzrokowej • Utrwalenie wymowy głoski ,,sz” w wyrazach • Wykorzystanie naturalnej potrzeby ruchu dzieci poprzez zabawę Przebieg zabawy: Uczestnicy poruszają się w rytm muzyki po całej sali, przekazując sobie kartki, na których napisane są wyrazy z głoską ,,sz”. Wyrazy występują podwójnie. Kiedy muzyka ucichnie, zadaniem uczniów jest odnalezienie pary (drugiego identycznego wyrazu). Wśród biorących udział w zabawie jest ktoś, kto nie znajdzie swojej pary. Zadaniem tego uczestnika jest odczytanie tego wyrazu i podzielenie go na głoski (mogą pomagać mu inne dzieci). Po wykonaniu zadania zabawa trwa dalej. (Nauczyciel bierze udział w zabawie, jeżeli liczba uczestników jest parzysta!) W innej wersji, zamiast podwójnie występujących wyrazów, można przygotować pary złożone z wyrazu i obrazka do niego pasującego. 12 Pary wyrazów: (należy wyciąć) szafa szafa szyba szyba szkoła szkoła szabla szabla szalik szalik szosa szosa szuflada szuflada szklanka szklanka Szymek Szymek sznur sznur szewc szewc suszarka suszarka 13 zeszyt zeszyt kasztan kasztan koszyk koszyk baszta baszta kasza kasza ptaszek ptaszek puszka puszka kalosze kalosze listonosz listonosz kapelusz kapelusz mysz mysz kosz kosz 14 BUDOWANIE I ROZWIJANIE KOMPETENCJI I SPRAWNOŚCI JĘZYKOWEJ Zabawa: ,,Przygoda z Ż” (mogą być różne głoski) Wiek uczestników: 9 lat Cele: • Rozwijanie zasobu słownictwa • Kształcenie umiejętności procesu myślenia przyczynowo-skutkowego • Pobudzenie wyobraźni, umożliwienie fantazjowania • Kształcenie umiejętności korzystania ze słowniczka Instrukcja do wykonania ćwiczenia Przeczytajcie wierszyk – zagadkę naklejoną na kopercie. Odgadnijcie zagadkę. Wyjmijcie z koperty obrazki. Przygotujcie tyle papierowych pasków, ile jest obrazków. Podpiszcie obrazki (pod każdym obrazkiem umieśćcie wyraz na papierowym pasku). Obrazki schowajcie do koperty (będą do wykorzystania przez inne dzieci). Wyrazy ułóżcie zgodnie z alfabetem. Sprawdźcie, czy kolejność jest prawidłowa i czy nie ma pomyłek w pisowni – skorzystajcie ze słowniczka. Wylosujcie z koperty obrazki – każdy po jednym obrazku. Ułóżcie historyjkę z wykorzystaniem wylosowanych słówek. Pamiętajcie, że kolejność obrazków jest taka sama jak wcześniej ułożone wyrazy.