Wykorzystanie euro w funkcjach pieniądza światowego

UNIWERSYTET
MARII CURIE-SKŁODOWSKIEJ
W LUBLINIE
Wydział Ekonomiczny
Studia podyplomowe:
Mechanizmy funkcjonowania strefy euro
Kordian Tokarz
nr albumu: 9365639
Wykorzystanie euro w funkcjach pieniądza
światowego
Praca dyplomowa napisana
pod kierunkiem dr Tomasza Białowąsa
Lublin rok 2016
Spis treści
Wstęp ................................................................................................................ 3
1. Czynniki decydujące o międzynarodowej roli euro ................................. 5
2. Funkcje pieniądza światowego ................................................................. 10
3. Wykorzystanie euro w sferze oficjalnej .................................................. 12
3.1. Waluta rezerwowa .............................................................................. 12
3.2. Waluta odniesienia.............................................................................. 15
3.3. Waluta interwencyjna ........................................................................ 17
4. Wykorzystanie euro w sferze prywatnej ................................................. 19
4.1. Euro jako waluta fakturowania i rozliczania transakcji
handlowych ................................................................................................. 19
4.2. Euro na międzynarodowym rynku kapitałowo-finansowym ......... 22
4.3. Euro na międzynarodowym rynku pożyczek i depozytów
i instrumentów dłużnych ........................................................................... 23
4.3. Międzynarodowy rynek walutowy .................................................... 26
Zakończenie ................................................................................................... 27
Bibliografia..................................................................................................... 28
Spis tabel:.................................................................................................... 29
Spis wykresów: ........................................................................................... 29
2
Wstęp
Powstanie Unii Europejskiej sprawiło, że integracja między należącymi do niej
państwami zaczęła się zacieśniać i przenosić na kolejne obszary. Członkowie UE swoje
interesy zaczęli postrzegać przez pryzmat wspólnoty a nie osobnych państw. Wraz
z rozwojem integracji gospodarczej państwa członkowskie postanowiły o pogłębieniu
integracji walutowej, któremu miało służyć wprowadzenie wspólnej waluty. Do jej
wprowadzenia doszło w 1999 roku. Euro zastąpiło 11 walut państw członkowskich.
Obecnie używa jej 19 z 28 państw należących do Unii Europejskiej.
Wprowadzenie euro było odpowiedzią na niestabilny system oparty na stałych
kursach walutowych, a także słabnącą pozycję dolara, któremu nie pomógł kryzys systemu
z Bretton Woods. Kraje Wspólnoty Europejskiej dążyły do utworzenia własnej
autonomicznej strefy walutowej, której głównym zadanie miało być stabilizowanie wahań
walut narodowych wobec siebie, jak również dolara amerykańskiego. W ten właśnie
sposób doszło do zmiany sytemu walutowego z wielodewizowego na oparty głównie na
dwóch walutach dolarze i euro. Zastosowanie euro nie miało ograniczać się tylko do
obszaru Europy, lecz również stać się ważnym graczem na światowym rynku walut.
Wprowadzenie wspólnej waluty z jednej strony postrzegane było, jako sukces mający
poprowadzić wspólnotę do dobrobytu, z drugiej jednak wiązało się to z ogromnym
ryzykiem podjętym przez państwa członkowskie, które wycofały swoje waluty narodowe
i zainwestowały w kreowanie wspólnego pieniądza Europy.
Euro wykorzystywane jest zarówno w sferze prywatnej przez podmioty
indywidualne, gospodarcze, instytucje finansowe, jak i w sferze oficjalnej przez banki
centralne. Euro od początku swojego istnienia miało być odpowiedzią Europy na
amerykańskiego
dolara.
Rewolucja
monetarna
wykreowała
obszar
gospodarczy
obejmujący ponad 300 mln ludzi, jak się wydawało zdolny do rywalizacji z amerykańskim
potentatem. Wykorzystanie waluty jako pieniądza światowego jest jednym z aspektów tej
rywalizacji.
Celem mojej pracy jest zbadanie w jakim stopniu euro spełnia funkcje pieniądza
światowego. W pracy omówię czynniki decydujące o międzynarodowej roli euro.
Przedstawię funkcje pieniądza światowego, a także przybliżę stopień wykorzystania euro
w międzynarodowej sferze prywatnej i oficjalnej na różnych obszarach jej działania.
Przedstawię również dane porównawcze euro i dolara w dziedzinach decydujących
3
o międzynarodowym znaczeniu waluty, które pozwolą ocenić na ile euro może zagrozić
pozycji dolara na światowych rynkach.
4
1. Czynniki decydujące o międzynarodowej roli euro
Znaczenie i zastosowanie waluty krajowej w międzynarodowych stosunkach
gospodarczych determinowane jest przez szereg czynników, które możemy podzielić na
krótkoterminowe i długoterminowe. Czynniki krótkoterminowe swoim działaniem
wpływają na aktualną sytuację na międzynarodowych rynkach kapitałowo-finansowych.
Decydują również o zwiększeniu się popytu na określone waluty w stosunku do innych
walut. Te czynniki to w szczególności kursy walutowe oraz stopy procentowe. Czynniki
długoterminowe, które wpływają na międzynarodową rolę waluty to przede wszystkim:
stabilność i wielkość gospodarki, polityka makroekonomiczna zwłaszcza pieniężna,
stabilność waluty, rozwinięty krajowy rynek finansowy i system bankowy, istnienie innych
walut, które pełnią funkcję pieniądza światowego i regionalnych stref walutowych.
W przypadku, gdy waluta pełniąca funkcję pieniądza światowego dominuje, dochodzi do
powiększenia jej przewagi w wyniku efektów sieciowych w szczególności dotyczy to
niższych kosztów transakcyjnych1.
Kraj, który posiada walutę międzynarodową powinien charakteryzować się również
dużym udziałem w światowym PKB. Musi on również posiadać dobrze rozwinięte
powiązania handlowe i charakteryzować się wysoką otwartością gospodarczą. Rynek
finansowy swoją efektywnością, płynnością oraz różnorodnością oferowanych dóbr
finansowych powinien zachęcać zarówno inwestorów krajowych jak i zagranicznych. Kraj
swoją politykę gospodarczą powinien prowadzić tak, by zapewnić stabilność
makroekonomiczną oraz stabilność siły nabywczej waluty. Powinno się to odbywać
poprzez utrzymywanie zakładanego poziomu cen i kursu walutowego. Ważna jest również
wiarygodność na rynku kapitałowo-finansowym, której sprzyja niewielki poziom długu
publicznego oraz deficytu budżetowego. Międzynarodowa waluta musi być również
w pełni wymienialna, a jej emitent powinien stosować system płynnego kursu walutowego,
który kształtują mechanizmu rynkowe2.
Za pierwszą międzynarodową walutę uważa się rzymskiego srebrnego denariusa,
który funkcjonował już w III w. p.n.e., od V do VII w. n.e. dominował bizantyjski solidus,
do którego z czasem dołączył islamski dinar. W XIII w. rolę międzynarodowych walut
1
B. Mucha-Leszko, Strefa euro. Wprowadzanie, funkcjonowanie, międzynarodowa rola euro, Wyd. UMCS,
Lublin 2007, s. 279.
2
D. A. Skopiec, Perspektywy internacjonalizacji waluty Chin , Gospodarka Narodowa styczeń-luty 2014,
s. 8, http://gospodarkanarodowa.sgh.waw.pl/p/gospodarka_narodowa_2014_01_01.pdf, 12.04.2016.
5
pełniły 3 waluty włoskie. Były to: weneckie ducato, genujskie genoino oraz florenckie
florino. W XIX w. wraz ze wzrostem znaczenia Wielkiej Brytanii na arenie
międzynarodowej jej waluta dominowała na całym świecie. Funt brytyjski odgrywał
znaczącą rolę w międzynarodowym systemie walutowym aż do drugiej wojny światowej,
jednak jego pozycja słabła z uwagi na kryzys przemysłowy w Wielkiej Brytanii. Do dziś
waluta Wielkiej Brytanii zajmuje ważną pozycję głównie z uwagi na istnienie w Londynie
jednego z największych centrów finansowych. Wraz z końcem pierwszej wojny światowej
swoją pozycję na międzynarodowych rynkach coraz wyraźniej zaznaczały Stany
Zjednoczone. Dzięki olbrzymiemu potencjałowi gospodarczemu dolar stał się pieniądzem
światowym, z którym przez wiele lat ciężko było konkurować innym walutom krajowym.
Międzynarodową rangę dolara ustanowił system z Bretton Woods, który w 1944 roku
uczynił go gwarantem stabilności światowego systemu finansowego. W latach 70. XX
wieku dolar stracił część swojej pozycji na rzecz niemieckiej marki oraz japońskiego jena.
Pozycja waluty Stanów Zjednoczonych była jednak na tyle mocna, że żaden samodzielny
kraj nie był wstanie się z nią równać3.
Powstanie Unii Europejskiej oraz ustanowienie na jej obszarze wspólnej waluty
sprawiło, że na arenie międzynarodowej pojawiła się gospodarka o sile i potencjale
zdolnym do rywalizacji ze Stanami Zjednoczonymi. Unia Europejska jest obok Japonii
i Chin głównym konkurentem Stanów Zjednoczonych w rywalizacji o dominację pieniądza
światowego. Ludność zamieszkująca strefę euro stanowi zaledwie 5% ogółu populacji
świata jednak potencjał gospodarczy sprawia, że jej udział w światowym PKB wynosi
około 13,1%, co jest niewiele gorszym wynikiem od znacznie większych Chin, których
udział w światowym PKB wynosi 15,4%. Pod względem udziału w światowym PKB
górują natomiast Stany Zjednoczone, których udział w roku 2013 szacuje się na 19,3%.
Strefa euro w światowym eksporcie towarów znajduje się na wysokim poziomie
w stosunku do Stanów Zjednoczonych. Z wyłączeniem handlu wewnątrzunijnego eksport
unii walutowej to 13,6% a Stanów Zjednoczonych 9,4%, co sytuuje gospodarkę europejską
na trzecim miejscu na świecie. Uwzględniając handel wewnątrz wspólnoty europejskiej
wartość eksportu wzrosłaby do 24,8% co jest najlepszym wynikiem światowych
gospodarek. 4
3
K. Kuziemska, Euro w roli waluty międzynarodowej, w: P. Kowalewski, G. Tchorek (red.), Mechanizmy
funkcjonowania strefy euro, Wydawnictwo NBP, Warszawa, 2014, s. 155.
4
IMF (2013), Word Economic Outlook, October, International Monetary Found, Washington D.C. s, 163164.
6
Tabela 1. Charakterystyka największych światowych gospodarek w 2013 roku
*- z wyłączeniem handlu wewnątrzunijnego
Główne wskaźniki 2013
Strefa
roku
euro 19
Liczba ludności
EU 28
Stany
Japonia
Chiny
Zjednoczone
338,6
508,4
316,5
127,3
1360,7
8,1
11,4
11,8
3,3
9,4
13,1
18,7
19,3
5,4
15,4
13,6*
13,3*
9,4
14,8
23,4
13,1*
12,9*
13,9
17
20,6
w milionach
PKB w milionach euro,
obliczone zgodnie z
parytetem siły nabywczej
Udział w światowym PKB
podany w % wg parytetu
siły nabywczej
Eksport towarów w %
PKB
Import towarów w %
PKB
Źródło: opracowanie własne na podstawie
http://ec.europa.eu/economy_finance/publications/general/pdf/euro_area_map_pl.pdf, 13.04.2016.
Dzięki wprowadzeniu wspólnej waluty w strefie euro wzrosła integracja jej
gospodarek narodowych oraz współzależności gospodarcze między jej podmiotami.
Obecnie stanowi ona jednolity obszar gospodarczy, niezależny i samowystarczalny.
Sprawia to, że staje się ona atrakcyjniejszym obszarem zarówno dla inwestorów
i kredytobiorców lokalnych jak i zagranicznych. Zapewnia ona również większą
różnorodność rynków finansowych, a także wyższy poziom usług finansowych. Dzięki
znacznie niższemu stopniowi otwartości gospodarczej strefy euro w stosunku do innych
rynków staje się on mniej narażony na wpływy krajowej polityki pieniężnej na sektor
biznesowy i wzrost gospodarczy. W takiej sytuacji Europejski Bank Centralny nie ma
wielkiego wpływu na zewnętrzną pozycję gospodarczą całego obszaru UGiW. Dzięki temu
strefa euro jest bardziej niezależna od zewnętrznych czynników gospodarczych
i politycznych. Europejski Bank Centralny w ten sposób może łatwiej kształtować kurs
7
euro w stosunku do innych walut. Sprawia to, że strefa euro postrzegana jest, jako
jednolity organizm a nie szereg krajów członkowskich wraz z ich własnymi politykami5.
Do czynników wpływających na pozycję euro na rynku międzynarodowym
zaliczamy swobodę wymiany. Gwarantuje ją artykuł 56 Traktatu o Wspólnocie
Europejskiej. Zapewnia on swobodę przepływu kapitału pomiędzy krajami członkowskimi
a także pomiędzy krajami członkowskimi i krajami nienależącymi do wspólnoty.
Kolejnym elementem definiującym walutę międzynarodową jest integracja rynków
finansowych, a w szczególności rynku obligacji. W pierwszych 4 latach po utworzeniu
UGiW rynek ten był porównywalny z rynkiem Stanów Zjednoczonych. W latach 19981999 podwoił on swoją wartość z 668 mld euro do 1238 mld euro. W kolejnych latach
uwidaczniała się jednak przewaga w tym segmencie Stanów Zjednoczonych. W 2012 roku
wartość akcji w obrocie na rynku finansowym krajów należących do unii walutowej
stanowiła 35% takich akcji na rynku amerykańskim. Na rynku papierów wartościowych
obrót w strefie euro stanowił natomiast wartość o 38% mniejszą niż w Stanach
Zjednoczonych6.
Wykres 1. Największe gospodarki rynku finansowego
Źródło: Opracowanie własne na podstawie: IMF: Global Financial Stability Report, kwiecień 2014.
5
B. Mucha-Leszko, Strefa, op. cit., s.280-282.
L. Oręziak, Euro-pieniądz międzynarodowy, Europejska integracja monetarna od A do Z, Bank i Kredyt,
Narodowy Bank Polski, styczeń 2008, s. 8-14.
6
8
By mówić o międzynarodowej pozycji waluty krajowej konieczna jest również
odpowiednia polityka prowadzona przez państwo emitenta. Rozważna polityka fiskalna
i pieniężna zależy od wskaźnika stopy inflacji, który wskazuje procentowy wzrost
ogólnego poziomu cen w ciągu roku. Za politykę pieniężną w strefie euro odpowiada
polityka prowadzona przez Europejski Bank Centralny oraz polityka prowadzona przez
kraje
członkowskie.
Polityka
makroekonomiczna
strefy euro
jest
połączeniem
instrumentów polityki pieniężnej i budżetowej. Sprawia to, że w strefie euro mamy niskie
stopy procentowe i zwiększa się rola automatycznych stabilizatorów koniunktur.
Zachowanie stabilności poziomu stopy inflacji pozwala również na zwiększenie rangi
waluty na arenie międzynarodowej. Do 2008 roku strefa euro jak i Stany Zjednoczone
swoje wskaźniki inflacji utrzymywały na względnie stałym poziomie poniżej 4%.
Gwałtowne zmiany przyniósł kryzys gospodarczy z 2008 roku. W strefie euro poziom
inflacji spadł do 0,3% zaś w Stanach Zjednoczonych do -0,3%. W kolejnych latach poziom
inflacji stopniowo wzrastał jednak po 2011 roku po raz kolejny zaczął się zmniejszać.
Zachowanie stabilnego stopnia inflacji zależy w głównej mierze od polityki prowadzonej
przez Europejski Bank Centralny. Utrzymanie w dłuższej perspektywie stałego poziomu
inflacji zwiększyłoby rangę euro, jako waluty międzynarodowej. Dla zachowania
stabilności makroekonomicznej bardzo ważne są również saldo budżetowe oraz wielkość
długu publicznego. Wskutek kryzysu finansowego poziom długu publicznego w strefie
euro oraz Stanach Zjednoczonych będzie miał tendencję wzrostową. Główną przyczyną
jest przemianowanie długu prywatnego na dług publiczny. Nadmiernie zadłużone banki
oraz korporacje zwróciły się o pomoc do rządów. Zachwiało to w pewnym stopniu
stabilnością długu publicznego, który poniósł konsekwencje związane z działaniami
sektora prywatnego7.
Przy definiowaniu waluty międzynarodowej podkreśla się również tzw. efekty
sieciowe (network effects), do których powstania doprowadza wykorzystanie jednej waluty
w transakcjach. Efekty te obniżają koszty transakcji, a także pozwalają na zdobycie jeszcze
mocniejszej pozycji międzynarodowej przez walutę. Efekty sieciowe oceniamy
i obserwujemy na podstawie znaczenia waluty w rozliczeniach, fakturowaniu transakcji
i notowaniach na giełdach towarowych. Dzięki wieloletniej dominacji na rynkach
światowych dolar ma jeszcze bardzo dużą przewagę w tym aspekcie nad euro8.
7
8
K. Kuziemska, Euro, op. cit., s. 179.
B. Mucha-Leszko, Strefa, op. cit., s.285-286.
9
2. Funkcje pieniądza światowego
Waluta międzynarodowa w teorii spełnia trzy główne funkcje: środka wymiany
i płatniczego, jednostki rozrachunkowej, a także środka przechowywania wartości.
Międzynarodowe waluty są źródłem płynności międzynarodowej. Taka waluta jest
używana i utrzymywana poza granicami kraju pochodzenia. Wykorzystywana jest
w znacznym stopniu do handlu z krajami trzecimi. Te trzy funkcje waluty
międzynarodowej nie odzwierciedlają w pełni jej wykorzystania w konkretnych operacjach
międzynarodowych.
Współcześnie
rolę
waluty
międzynarodowej
postrzega
się
uwzględniając dwie sfery jej zastosowania, prywatną i oficjalną. W sferze prywatnej
waluta międzynarodowa występuje, jako waluta inwestycyjna, transakcyjna oraz
fakturowania. W sferze oficjalnej, jako waluta rezerwowa, inwestycyjna i odniesienia.
W prywatnych transakcjach walutę tę stosują osoby indywidualne, podmioty gospodarcze
bądź instytucje finansowe. Przez banki centralne stosowana jest głównie w oficjalnych
transakcjach9.
Tabela 2. Charakterystyka funkcji waluty światowej
Funkcje pieniądza
Sfera prywatna
Sfera oficjalna
Środek wymiany/płatniczy
Środek wymiany
i powszechnie akceptowany
środek płatniczy:
-Waluta transakcji na rynku
towarów i usług
-Waluta wykorzystywana
w transakcjach na rynku
walutowym
Środek wyrażania wartości,
miernik wartości- waluta
fakturowania i notowań
giełdowych
Waluta finansowania
i inwestycyjna , służy do
pozyskiwania środków
finansowych
i przechowywania zasobów
finansowych
-Waluta interwencyjna,
w której władze monetarne
przeprowadzają
interwencyjne zakupy lub
dokonują sprzedaży walut
w celu zmiany relacji
między popytem a podażą
na rynku walutowym
Waluta referencyjna lub
zaczepu, miernik kursów
walutowych
Jednostka rozrachunkowa
Środek przechowywania
wartości
(środek tezauryzacji)
Waluta rezerwowa
gromadzona przez banki
centralne
Źródło: Opracowanie własne na podstawie : B. Mucha-Leszko, Strefa euro. Wprowadzanie, funkcjonowanie,
międzynarodowa rola euro, Wyd. UMCS, Lublin 2007, s.287.
9
B. Mucha-Leszko, Strefa, op. cit., s. 286-288.
10
Waluta międzynarodowa w sferze oficjalnej jest miernikiem wartości w przypadku
stosowania waluty referencyjnej, w przyjętym przez dany kraj systemie kursowym oraz
powiązana zostaje z walutą krajową. Odbywa się to w ramach systemu kursu stałego,
a także szeregu reżimów kursowych klasyfikowanych, jako hybrydowe systemu kursu
walutowego. Wybór waluty referencyjnej jest ściśle powiązany z wyborem waluty
interwencyjnej, w której to bank centralny przeprowadza działania na rynku walutowym
by utrzymać pożądany poziom kursu walutowego. Utrzymywana przez bank centralny
waluta rezerwowa jest tożsama z walutą interwencyjną i referencyjną10.
W sferze prywatnej główną rolą pieniądza światowego jest pełnienie funkcji środka
płatniczego, jako waluty transakcyjnej. Wykorzystywana jest poza krajem emitenta
w rozliczeniach transakcji międzynarodowych, a także na rynku kapitałowym. Gdy
mówimy o handlu zagranicznym walutą transakcyjną jest waluta eksportera, importera lub
waluta trzecia, w której rozliczają oni transakcje. W procesie tym uczestniczą aktywnie
również banki, w których eksporterzy i importerzy nabywają walutę transakcyjną. Waluta
ta jest stosowana, jako waluta przejściowa, gdy dochodzi do wymiany walut na mało
znaczące
na
międzynarodowym
rynku
finansowym.
Pieniądz
światowy
w międzynarodowym handlu pełni również funkcję miernika wartości, czyli waluty
kwotowania. W handlu międzynarodowym określa ona cenę i fakturowanie, zaś na rynku
walutowym używana jest do określania kursów walutowych. Waluta międzynarodowa
w sferze prywatnej pełni również funkcję środka tezauryzacji, jako waluta inwestycyjna,
w której nominowane są akcje i obligacje budzące zainteresowanie inwestorów11.
Euro, jako środek płatniczy w niektórych krajach pozostających poza strefą euro
jest drugą walutą funkcjonującą obok pieniądza narodowego. Europejski Bank Centralny
podał, że z końcem 2011 roku poza strefą euro w obiegu znajdowało się 20-25% euro.
Pośredniczenie euro w wymianie między dwoma różnymi walutami podmiotów
nienależących do UGiW w transakcjach handlowych i finansowych po stopniowym
załamaniu w czasie kryzysu po 2010 roku odzyskała trend wzrostowy. Pod koniec 2011
roku udział ten wynosił 40% jednak dalej wiodącą role w tej kwestii odgrywa dolar12.
10
D. A. Skopiec, Perspektywy, op. cit., s. 8.
Ibidem.
12
J. Giżyński, R. Wierzba, Funkcjonowanie euro jako waluty międzynarodowej w warunkach kryzysu
gospodarczego, 2012, s.168-169.
11
11
3. Wykorzystanie euro w sferze oficjalnej
3.1. Waluta rezerwowa
Bardzo duże znaczenie dla międzynarodowej pozycji waluty ma jej zastosowanie
w sferze oficjalnej, zwłaszcza jako waluty gromadzenia rezerw dewizowych. Funkcja euro
w tej dziedzinie ma zastosowanie w dwóch aspektach. Po pierwsze uczestniczy
w budowaniu portfeli inwestycyjnych przez prywatne podmioty po drugie zaś ma istotny
udział w tworzeniu przez narodowe banki centralne i organizacje międzynarodowe
oficjalnych rezerw dewizowych. Gromadzenie przez banki centralne rezerw sprzyja
zwiększeniu wiarygodności kredytowej państwa, wyrównaniu bilansu płatniczego, a także
zmniejszeniu możliwości gwałtownego odpływu kapitału. Do oficjalnych aktywów
rezerwowych zaliczamy: dewizy, złoto w postaci sztab kruszcu, zasoby SDR, tzw. transzę
rezerwową w Międzynarodowym Funduszu Walutowym, a także inne należności
w walutach wymienialnych13.
Przez wiele lat złoto było głównym składnikiem rezerw walutowych. Wynikało
to głównie z obowiązującego porozumienia z Bretton Woods z 1944 roku, które
ustanowiło system dolarowo-złoty. Od 1949 do 1965 roku złoto stanowiło około 30%
rezerw, by w kolejnych latach dojść nawet do 45%. Pozycja złota znacznie osłabła po
upadku systemu z Bretton Woods w latach 1971-1973. Wtedy to zaczął obowiązywać
system kursów płynnych, którego najważniejszym składnikiem stały się waluty. Pod
koniec 2000 roku udział złota w rezerwach wynosił zaledwie 2%. Po upadku systemu
dolarowo-złotego mogliśmy zauważyć bardzo szybki wzrost rezerw. Wzrost ten
obserwujemy od 1994 roku. Rezerwy wynosiły wówczas 1,2 bln dolarów, a w 2005 roku
już ponad 4 bln dolarów 14.
Na
arenie
międzynarodowej
możemy
zaobserwować
gromadzenie
walut
rezerwowych głównie w dwóch walutach. Są to amerykański dolar i euro. Przez wiele lat
stanowiły one blisko 90% gromadzonych zasobów walut rezerwowych. Udział euro do
2002 roku stale rósł osiągając poziom około 24%. W kolejnych latach mogliśmy
zaobserwować częste zmiany w udziale euro, jako waluty rezerwowej. W latach 20042005 zmalał on, by w kolejnych trzech latach wzrosnąć do poziomu około 28%. Nastąpiła
13
B. Mucha-Leszko, Znaczenie i perspektywy euro w funkcji waluty rezerwowej, „Annales Universitatis
Mariae Curie-Sklodowska, Sectio H Oeconomia", VOL. XLVIII, 2014, s. 153-154.
14
B. Mucha-Leszko, Strefa, op. cit., s.336.
12
stopniowa dywersyfikacja walut. Zmniejszył się udział dolara do około 60 %, a także
japońskiego jena15.
Wykres 2. Udział walut w oficjalnych rezerwach walutowych
Źródło: http://asgaria.pl/politykawalutowa.html. 15.04.2016.
Tak duża przewaga dolara w stosunku do euro jest wynikiem kilku czynników.
Wynika to głównie z:
1) większego znaczenia rynku amerykańskiego od europejskiego;
2) dolar jest główną walutą interwencyjną;
3) wzrostu rezerw walutowych w krajach azjatyckich, co bezpośrednio wiąże się ze
wzrostem deficytu na amerykańskim rynku obrotów bieżących z uwagi na rezerwy
głównie w dolarach i instrumentach dłużnych denominowanych w dolarach;
4) przewagi instrumentów denominowanych w dolarach w inwestowaniu w rezerwy;
5) wpływu na strukturę rezerw walutowych polityki i udziału głównych walut w Systemie
Rezerwy Federalnej USA oraz innych bankach centralnych krajów o dużym potencjale
gospodarczym; przewagi dolara, jako waluty operacji transgranicznych;
15
B. Mucha-Leszko, M. Kąkol, Perspektywy euro jako waluty międzynarodowej, [w:] Współczesne systemu
ekonomiczne. Wybrane zagadnienia teoretyczne a polityka gospodarcza, red. U. Zagóra-Jonszta, K. Nagel,
Studia Ekonomiczne Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach Nr 129, Wyd.
Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach, Katowice 2013, s. 104.
13
6) przewagi w wiarygodności dolara spowodowanej kryzysem w strefie euro
i wątpliwościach w trwałość unii walutowej16.
Z danych Międzynarodowego Funduszu Walutowego wynika, że rezerwy
walutowe banków centralnych od 2000 roku do 2012 roku wzrosły z poziomu 2 bln do
12 bln dolarów. Zmniejszył się udział dolara. Z 62% spadł do 54%, natomiast udział euro
wzrósł z 16% do 22%. Spadł udział japońskiego jena a wzrósł udział innych walut z 2% do
5%. Wartość rezerw w złocie kształtuje się na poziomie 13%17.
Wykres 3. Zmiana udziału euro w rezerwach walutowych Polski
Źródło: I. Sudak, Rząd wymienia euro w NBP. Czy złoty jest już wystarczająco mocny? 13.04.2012,
http://wyborcza.biz/Waluty/1,111023,11531771,Rzad_wymienia_euro_w_NBP__Czy_zloty_jest_juz_wystar
czajaco.html?disableRedirects=true, 15.04.2016.
Negatywnym skutkiem kryzysu zadłużeniowego w strefie euro był również spadek
rezerw walutowych zgromadzonych przez banki centralne gospodarek wschodzących
utrzymywanych w euro. Taki spadek zanotowały: Wielka Brytania, Litwa, Chorwacja,
Kanada, Rumunia. Wzrost pomimo kryzysu nastąpił jednak w Czechach i Stanach
Zjednoczonych. Światowy kryzys jednak bardziej dotknął dolara, którego udział spadł
w tym czasie o 4,1% natomiast euro o 0,6%. W tym czasie wzrosło znaczenie
16
17
Ibidem, s. 105.
B. Mucha-Leszko, M. Kąkol, Perspektywy, op. cit., s. 157-158.
14
nietradycyjnych walut rezerwowych. Mimo to pozycja dolara, a także euro usytuowanego
na drugim miejscu wydaje się być niezagrożona w dalszej perspektywie18. W Polsce
wartość rezerw denominowanych w euro systematycznie rośnie od roku 20001. Zgodnie
z danymi NBP wartość rezerw w euro w roku 2012 wynosiła 74 mld.
Oceniając pozycję euro w funkcji rezerwowej w poszczególnych krajach możemy
wykorzystać dane z tabeli 3. W grupie krajów Unii Europejskiej, nie należących do strefy
euro, euro ma największy udział w gromadzeniu rezerw w Bułgarii, Rumunii, Chorwacji
i Czechach. W pozostałych krajach jego udział nie przekracza 50%. W Stanach
Zjednoczonych w roku 2014 euro stanowiło 62,9% rezerw walutowych, w Szwajcarii
46,3%, w Norwegii 43,3%. W pozostałych wymienionych krajach udziały nie przekraczały
40%.
Tabela 3. Udział euro w rezerwach walutowych w wybranych krajach
Źródło: The International Role of the Euro, 2015. European Centaral Bank, s.66.
3.2. Waluta odniesienia
Jednym z wyznaczników międzynarodowej pozycji waluty jest jej rola, jako waluty
odniesienia nazywana również walutą referencyjną. Jest to waluta, w której odnosimy się
do kursów innych walut, co decyduje później o wyborze waluty rezerwowej
i interwencyjnej. Euro pełni taką funkcję w około 40 krajach. Wybór waluty odniesienia
zależny jest głównie od czynników geograficznych i instytucjonalnych. Używana jest ona
głównie przez kraje sąsiadujące z Unią Europejską a także kraje, które zawarły z nią lub
z jej państwami członkowskimi porozumienia instytucjonalne. Do krajów, których systemy
18
I. Pszczółka, Współczesne waluty międzynarodowe, Wyd. CeDeWe, Warszawa 2011, s. 121.
15
walutowe opierają się na euro a nie należą one same do UE zaliczamy: Dania, Litwa,
Łotwa uczestniczące w ERM II. Bułgaria, Rumunia. Wyróżniamy również drugą grupę
krajów kandydujących do członkostwa w UE. Są to Kosowo i Czarnogóra, w których
dokonano jednostronnej euroizacji, Bośnia i Hercegowina, w której obowiązuje oparta na
euro izba walutowa oraz kraje z kursem stałym lub płynnym kierowanym z euro w roli
waluty referencyjnej. Dolar jest używany w Ameryce Środkowej oraz Południowej i Azji.
Przez to ma on większy zasięg zastosowania niż euro. Tabela 4 przedstawia procentowy
udział walut światowych w koszyku SDR. Siła euro, jako waluty międzynarodowej
wzrasta wraz z kolejnymi krajami prowadzącymi swoją politykę kursową ściśle powiązaną
z euro19.
Tabela 4. Wagi walut w koszyku SDR
Waluty
2005
2010
2015
DOLAR
44%
41,9%
41,7%
EURO
34%
37,4%
30,9%
JEN
11%
9,4%
8,3%
FUNT
11%
11,3%
8,1%
JUAN
-
-
10,9%
Źródło: na podstawie MFW juan w koszyku walut rezerwowych,
http://wyborcza.biz/Waluty/1,111023,11531771,Rzad_wymienia_euro_w_NBP__Czy_zloty_jest_juz_wystarc
zajaco.html?disableRedirects=true, 15.04.2016.
W tabeli 5 zaprezentowano kraje powiązane za pomocą różnego rodzaju
mechanizmów walutowych w euro.
Tabela 5. Kraje powiązane z euro za pomocą mechanizmów walutowych w roku 2015
Region
Mechanizm kursowy
Kraje
ERM II
Dania
Kraje UE nienależące do
strefy euro
Izba walutowa oparta na
Bułgaria
euro
Kurs płynny kierowany
Chorwacja,
Czechy,
z euro jako walutą
Rumunia
referencyjną
Kurs płynny związany
Węgry, Polska, Szwecja,
z kryterium stabilności cen
Wielka Brytania
Jednostronna euroizacja
Kosowo, Czarnogóra
Kraje kandydujące oraz
19
Międzynarodowa rola euro III, Narodowy Bank Polski, Departament Integracji ze Strefą Euro (DISE),
Lipiec 2011, s. 13-14.
16
potencjalni kandydaci
do członkowstwa w UE
Inne
Izba walutowa oparta na
euro
Układ stabilizacyjny oparty
na euro jako walucie
referencyjnej
Kurs płynny związany
z kryterium stabilności cen
Euriozacja
Kursy stałe oparte na euro
Kurs pełzający z udziałem
euro
Kursy stałe i kursy płynne
oparte na SRD-ach
i innych koszykach
walutowych zawierających
euro
Bośnia i Hercegowina
Była Jugosłowiańska
Republika Macedonii
Albania, Serbia, Turcja
Europejskie mikropaństwa
(Republika San Marino,
Miasto Watykan, Księstwo
Monako,
Andora),
francuskie
wspólnoty
terytorialne
(Saint-Pierre
i Miquelon, Majotta)
Kraje strefy franka CFA
i CFP, francuskie terytoria
zamorskie, Republika
Zielonego Przylądka,
Związek Komorów Seszele
Botswana
Algieria, Białoruś, Fidżi,
Iran, Kuwejt, Libia
Maroko (80%),Federacja
Rosyjska (45%), Samoa,
Singapur, Syria, Tunezja,
Vanuatu
Źródło: The International Role of the Euro, 2015. European Central Bank, s.67.
3.3. Waluta interwencyjna
Waluta interwencyjna w głównej mierze wykorzystywana jest do niwelowania
niekorzystnych zjawisk, które powstały w skutek wahań rynkowych. Jest w bardzo dużym
stopniu uzależniona od systemów kursów walutowych innych krajów. Główne banki
centralne po kryzysie z 2008 roku zwiększyły swoje oddziaływanie na kursy walutowe.
Udział euro w rezerwach gospodarek rozwiniętych wzrósł z 23,8% do 24,6% w latach
2009-2010. Zmiany te mogą być skutkiem interwencji banku centralnego Szwajcarii, który
interweniował w głównie w euro w celu zmniejszenia presji aprecjacyjnej franka
szwajcarskiego. Następnie wymieniano tam euro na inne waluty takie jak jen oraz dolar
kanadyjski. We wrześniu 2010 roku Bank Japonii sprzedawał jena by zahamować spadek
kursu USD/JPN poniżej 80,00. W 2011 roku po trzęsieniu ziemi w Japonii kraje G-7
dokonały interwencji walutowej, by osłabić jena, umacniającego się w wyniku repatriacji
środków przez japońskie podmioty na rynek rajowy. Wykorzystanie euro, jako waluty
17
referencyjnej najlepiej zaobserwować można w krajach należących do ERM II w 2010
roku. Dla waluty Danii obowiązywało dwustronnie uzgodnione pasmo wahań +/-2,25%,
dla Estonii, Litwy i Łotwy pasmo to wynosiło +/-1% w stosunku do euro. Główną walutą
interwencji w ERM II jest euro i waluty uczestniczące. EBC, a także wszystkie narodowe
banki uczestniczące informują się nawzajem o interwencjach. W 2015 roku w ERM II
pozostała tylko Dania 20.
20
Międzynarodowa rola euro III, Narodowy Bank Polski, Departament Integracji ze Strefą Euro (DISE),
Lipiec 2011, s. 18-19..
18
4. Wykorzystanie euro w sferze prywatnej
4.1. Euro jako waluta fakturowania i rozliczania transakcji handlowych
Najważniejszym czynnikiem decydującym o międzynarodowej pozycji waluty jest
jej wykorzystanie w handlu międzynarodowym i operacjach na rynku finansowym. Euro
w handlu międzynarodowym występuje w dwóch funkcjach. Jako środek wymiany
i w funkcji jednostki rozrachunkowej. Funkcja środka wymiany odnosi się do rozliczania
transakcji i realizacji płatności. Funkcja fakturowania sprawia, że euro wykorzystywane
jest w fakturowaniu dostaw towarów i usług. Waluta w tej funkcji jest instrumentem
wyrażania wartości, w tym również w transakcjach zawieranych na giełdach towarowych,
jako waluta notowań. Głównym obszarem zastosowania euro jako waluty fakturowania są
transakcje krajów należących do strefy euro z innymi krajami członkowskimi oraz
z krajami aspirującymi do członkostwa w tej organizacji. Ważne jest również
wykorzystanie euro w handlu z krajami połączonymi z unią silnymi więziami
ekonomicznymi i handlowymi np. kraje Afryki, Pacyfiku i Karaibów, Rosji, Stanów
Zjednoczonych. Wykorzystanie euro w eksporcie i imporcie jest jednak bardzo
zróżnicowane. Kraje mogą wybrać dwie waluty, z których jedna jest stosowana
w rozliczeniach a druga w fakturowaniu. Najczęściej stosowane waluty w fakturowaniu to
dolar amerykański i euro21.
O wyborze waluty rozliczeniowej w eksporcie i imporcie decyduje szereg
czynników. Bardzo ważna jest stabilność makroekonomiczna, która określa stabilność cen
kraju
emitenta
waluty.
Sprawia
to,
że
im
częściej
zmieniają
się
czynniki
makroekonomiczne w danym kraju tym rzadziej jego waluta jest wykorzystywana
w rozliczeniach międzynarodowych. Istotną rolę pełni również mała zmienność kursu
walutowego. Zwiększa to zainteresowanie eksporterów z uwagi na pewność kursu
niewpływającego na ceny wewnętrzne. Na wybór waluty fakturowania istotny wpływ ma
też siła waluty, stopień rozwoju jej rynku i brak tendencji do wysokiej inflacji22.
Pozycja międzynarodowej waluty w fakturowaniu zależna jest również od:
1. Udziału w rynku zagranicznym kraju eksportującego, określa to udział wszystkich
przedsiębiorstw eksportujących na rynek zagraniczny, lub udział w danym rynku
zagranicznym całego obszaru unii walutowej.
21
B. Mucha-Leszko, M. Kąkol, Perspektywy, op. cit., s.99-100.
Międzynarodowa rola euro III, Narodowy Bank Polski, Departament Integracji ze Strefą Euro (DISE),
Lipiec 2011, s. 42-43.
22
19
2. Wzajemnych relacji zmiennych ekonomicznych takich, jak płace i popyt na
rynkach zagranicznych, przez co zmniejszane jest znaczenie wahań kursów
walutowych.
3. Wpływu siły gospodarki na otoczenie zewnętrzne, przez co dana waluta zyskuje
koleje funkcje pieniądza światowego23.
Pozycja euro na międzynarodowym rynku fakturowania i rozliczeń handlowych rośnie.
W 2006 roku euro było główną walutą w fakturowaniu światowego eksportu z udziałem
około 49,7%. Państwa, które w największym stopniu wykorzystywały w euro
w fakturowaniu eksportu w 2006 roku to: Austria 62,9%, Włochy 53,7%, Hiszpania
53,6%, Holandia 52,5%. Najniższe wskaźniki wykorzystania euro jako waluty
fakturowania w eksporcie osiągnęły Grecja 28,1% i Luksemburg 29,6%. W imporcie poza
unijnym dominującą pozycję waluty fakturowanej miał dolar amerykański 55,7%, zaś euro
zajmowało drugą pozycję z 35,2% takich transakcji. Pozycja dolara jest wynikiem
międzynarodowej dominacji na rynku światowych surowców, których uczestnicy
transakcji przyzwyczaili się do zawierania transakcji właśnie w dolarze24.
Tabela 6. Euro w fakturowaniu i rozliczaniu transakcji handlowych krajów strefy
euro z krajami Unii Europejskiej
Kraje
Eksport
Import
2001
2012
2001
2012
Belgia
46,7%
56,2%
47,2%
57,3%
Francja
50,8%
42,6%
43,6%
Grecja
23,5%
32,3%
29,3%
23,6%
Hiszpania
52%
56,2%
49,7%
52%
Bułgaria
48,1%
61,1%
55,5%
61,8%
Czechy
68,7%
77,2%
66,6%
68%
Rumunia
55,7%
70,1%
66,6%
60,5%
48,4%
Źródło: The International Role of the Euro, European Central Bank, July 2014, s. 77-78
Z danych Europejskiego Banku Centralnego z 2010 roku wynika, że obecnie
prawie 70% eksportu kierowanego poza granice wspólnoty rozliczane jest w euro. W 50%
zaś fakturowana w euro jest wartość importu pochodzącego spoza strefy euro. Użycie euro
23
24
B. Mucha-Leszko, Strefa, op. cit., s.292.
Ibidem.
20
w poszczególnych krajach jest bardzo zróżnicowane. W 2010 roku wykorzystywano euro
od 25,9% do 94,4% eksportu towarów poza strefę euro i od 15,6% do 76,5% importu
spoza strefy euro. Krajem, który miał najmniejsze współczynniki rozliczania importu
i eksportu był Cypr. Rola waluty fakturowania i rozliczeń handlowych ma charakter
regionalny, co uwidacznia przewaga euro w wykorzystywaniu na terytorium Unii
Europejskiej, strefy euro oraz Europy. Dolar swoim zastosowaniem dominuje w regionach
Ameryki Północnej, Afryki i Azji 25.
Tabela 7. Udział euro w fakturowaniu/rozliczaniu eksportu towarów extra-UE
w latach 2007-2014 w %
Austria
Belgia
Bułgaria
Cypr
Czechy
Dania
Estonia
Finlandia
Francja
Grecja
Hiszpania
Holandia
Irlandia
Litwa
Luksemburg
Łotwa
Malta
Niemcy
Polska
Portugalia
Rumunia
Słowacja
Słowenia
Szwecja
Węgry
Wielka Brytania
Włochy
2007
2008
75,6
2009
74,9
36,1
4,7
41,5
19,3
45,0
23,4
50,1
37,7
51,5
23,3
58,0
49,3
20,9
55,2
43,8
26,0
57,4
18,9
17,1
42,6
44,9
16,7
45,8
43,9
41,8
66,4
57,9
41,2
58,5
61,1
41,3
82,9
61,2
55,1
81,3
81,5
56,5
52,4
64,1
64,3
2010
74,1
51,6
43,1
63,4
50,8
22,8
43,4
48,0
43,5
26,2
55,1
56,0
14,9
48,5
59,4
38,9
27,4
66,6
0,3
60,7
52,1
81,2
81,7
23,9
48,6
3,6
62,0
2011
75,1
39,5
47,6
50,3
48,6
45,9
27,3
52,6
11,0
50,1
42,0
34,1
67,8
59,2
47,5
81,2
82,8
2012
73,6
50,9
36,7
57,2
50,5
22,3
53,8
50,2
52,7
36,6
61,2
56,4
11,3
56,8
74,2
60,4
19,2
64,6
0,0
65,6
52,0
88,1
83,6
23,3
44,4
3,5
72,6
2014
71,7
41,4
41,7
67,4
49,5
22,7
63,0
58,9
52,7
32,9
62,7
56,9
14,0
59,4
56,0
64,6
21,9
61,8
0,0
65,6
51,4
82,7
79,2
20,5
50,0
3,3
72,3
Źródło: Eurostat, Extra-EU trade by Member State, shares by invoicing currency,
http://eurostat.ec.europa.eu; ECB, The international role of the euro, 2012, s. 74; The international role of
the euro, 2011, s. S15.
W roku 2014 najwyższy udział euro w fakturowaniu eksportu towarów
charakteryzował Słowację (82,7%), Słowenię (79,2%), Włochy (72,3%) oraz Austrię
(71,7%).
W
najmniejszym
stopniu
euro
do
fakturowania
eksportu
extra-UE
wykorzystywano w Polsce (0%), Wielkiej Brytanii (3,3%), Irlandii (14,0%) i Szwecji
25
Międzynarodowa rola euro III, Narodowy Bank Polski, Departament Integracji ze Strefą Euro (DISE),
Lipiec 2011, s. 42-43.
21
(20,5%) (por. tab. 2). W przypadku Polski, Wielkiej Brytanii i Szwecji dominowały waluty
krajowe, a w Irlandii dolar USA.
Analizując tendencje w kształtowaniu się udziału euro w fakturowaniu eksportu
zewnętrznego krajów Unii Europejskiej możemy wskazać cztery grupy gospodarek. Do
pierwszej należą kraje, w których udział euro spada. Możemy do niej zaliczyć Belgię,
Irlandię, Maltę, Niemcy i Węgry. Drugą grupę, charakteryzującą się wzrostową tendencją
tworzą Cypr, Estonia, Finlandia, Grecja, Litwa, Łotwa, Portugalia i Włochy. Spadki
i wzrosty cechują Bułgarię, Francję, Hiszpanię, Luksemburg i Rumunię. Do ostatniej
grupy możemy zaliczyć kraje o relatywnie stabilnym udziale euro w fakturowaniu
eksportu: Austrię, Czechy, Danię, Holandię, Polskę, Słowację, Słowenię, Szwecję i Wielką
Brytanię.
4.2. Euro na międzynarodowym rynku kapitałowo-finansowym
Istnienie globalnego rynku finansowego sprawia, że międzynarodowe znaczenie
walut musi być również postrzegane przez ich udział w tym segmencie. Na takim rynku
można dokonywać inwestycji portfelowych i pozyskiwać środki finansowe. Swoim
zasięgiem obejmuje on rynek pieniężny, czyli depozytowo-kredytowy i kapitałowy. Euro
służy denominacji depozytów i pożyczek, kiedy jedną ze stron postępowania jest uczestnik
UGiW. W przypadku, gdy depozyty są lokalne, a pożyczki udzielane są poza obszarem
euro walutą denominacji jest dolar. Operacje na rynku walutowym są przeprowadzane
w walutach obcych, czyli poza obszarem ich emisji. Na rynku eurowalutowym nie
podlegają żadnym krajowym regulacjom prawnym i krajowym władzom monetarnym.
Rynek eurowalutowy swój rozwój zanotował w latach 50-tych XX wieku. Początkowo
opierał się na udzielaniu depozytów i kredytów w dolarach. Transakcje na tym rynku
obejmują transakcje pożyczkowe i lokalne w eurowalutach w skali międzynarodowej.
Obok rynku pieniężnego bardzo ważne miejsce w pozyskiwaniu rynków finansowych
i inwestycyjnych jest międzynarodowy rynek obligacji. Wyróżniamy obligacje zagraniczne
i euroobligacje. Obligacje zagraniczne to długoterminowe papiery dłużne, których emisja
prowadzone jest przez grupę banków tworzących syndykat, który działał w imieniu
pożyczkobiorcy zagranicznego chcąc wprowadzić go na rynek zagraniczny. Banki
działające w imieniu zagranicznych pożyczkobiorców dają gwarancję na sprzedaż akcji.
W wypadku braku chętnych same zobowiązują się do ich kupna. Euroobligacje zaś
kreowane są przez korporacje międzynarodowe, duże przedsiębiorstwa krajowe
22
i organizacje międzynarodowe. Emitowane są na rynkach kapitałowych różnych krajów
z wyjątkiem kraju pochodzenia waluty denominacji. W XX wieku na międzynarodowym
rynku kapitałowym rozwinął się również rynek akcji. Stopniowe zwiększenie obrotów
akcjami miało wpływ na powstanie krajowych rynków akcji. Tak duży wzrost znaczenia
obrotu akcjami na rynku międzynarodowym spowodowany był działaniami prowadzonymi
przez Londyńską Giełdę Papierów Wartościowych. Wprowadziła ona elektroniczny
system notowań dla kursów akcji emitowanych w innych krajach. Ceny akcji ustalano
w walutach krajowych, a rozliczenia przeprowadzano za przy użyciu lokalnych systemów
rozliczeń.26.
Tabela 8. Największe krajowe rynki akcji w 2015 roku
POZYCJA
NAZWA
ILOŚĆ AKCJI
1.
New York Stock Exchange
19,223
2.
NASDAQ
6,831
3.
London Stock Exchange
6,187
4.
Japan Exchange Group
4,485
5.
Shanghai Stock Exchange
3,986
6.
Hong Kong Stoch Exchange
3,325
7.
EURONEXT
3,321
8.
Shenzhen Stoch Exchange
2,285
9.
TMX Group
1,939
10.
Deutsche Borse
1,762
Źródło: http://www.money.pl/gielda/swiat/
4.3. Euro na międzynarodowym
i instrumentów dłużnych
rynku
pożyczek
i
depozytów
Ważną częścią międzynarodowego rynku kapitałowego jest udział waluty na
międzynarodowym rynku papierów dłużnych. Europejski Bank Centralny określa trzy
rodzaje pożyczek. Pierwsze to pożyczki banków obszaru strefy euro udzielane odbiorcom
nienależącym do UGiW. Drugim rodzajem pożyczek są pożyczki banków spoza strefy
euro dla niebankowych pożyczkobiorców pochodzących z krajów strefy euro. Trzeci
rodzaj pożyczek to pożyczki transgraniczne banków funkcjonujących poza obszarem
UGiW. Gdy policzymy średni udział euro w tych trzech rodzajach transakcji, wówczas
26
B. Mucha-Leszko, Strefa, op. cit., s. 311-313.
23
uzyskamy wynik 16,8% w roku 2014. Jest to rezultat ponad trzykrotnie gorszy od pozycji
dolara USA. Ponadto udział euro w denominacji międzynarodowych pożyczek spada od
roku 2007.
Tabela 9. Udział euro w denominacji międzynarodowych pożyczek w latach 19992014 w% wg bieżących kursów walutowych
euro
dolar
jen
pozostałe
1999
14,0
59,5
11,6
14,9
2000
15,5
59,9
10,3
14,3
2001
15,4
62,5
9,3
12,9
2002
16,9
60,3
4,7
18,0
2003
19,1
57,7
4,3
18,8
2004
21,3
55,0
4,9
18,8
2005
18,4
58,6
3,4
19,6
2006
17,9
59,0
2,6
20,5
2007
20,6
55,2
3,2
21,0
2008
20,2
56,3
3,1
20,3
2009
18,9
57,5
2,1
21,5
2010
18,4
57,6
2,2
21,7
2011
18,9
56,7
3,3
21,1
2012
19,6
56,4
2,7
21,3
2013
18,3
56,9
3,2
21,7
2014
16,8
52,7
2,8
27,6
Źródło: The International Role of the Euro, 2015. European Central Bank, s. 74.
Udział euro w transakcjach dokonywanych poza jej strefą i przez podmioty
niebędące jej uczestnikami utrzymuje się na poziomie 21%. Analogiczny udział dolara
w tym segmencie kształtuje się na poziomie 67,8%. Udział euro w denominacji pożyczek
transgranicznych jest na podobnym poziomie do depozytów, 18,3%-19,6%. Dużo niższy
jest poziom takiej denominacji dla klientów poza obszarem wspólnoty. Ma on tendencję
zniżkową i wynosi 14,2% obniżając sukcesywnie swój udział o ponad 10% w stosunku do
wcześniejszych lat na rzecz dolara. W tym aspekcie euro nie osiągnęło pozycji waluty
międzynarodowej poza obszarem wspólnotowym. Na świecie dominuje dolar z ok 69,2%
udziału27.
Zbliżony udział jak w denominacji międzynarodowych pożyczek euro posiada na
rynku międzynarodowych depozytów. W roku 2014 udział euro wynosił 18,5%, dolara
56,8%, jena japońskiego 1,9%, a pozostałych walut łącznie 22,7%. Podobnie jak
27
European Central Bank, The Internationale Role of the Euro, July 2014, s. 75-76.
24
w przypadku rynku pożyczek udział euro w ostatnich latach spada, głównie na rzecz
innych niż dolar walut.
Tabela 10. Udział euro w denominacji międzynarodowych depozytów w latach 19992014 w % wg bieżących kursów walutowych
euro
dolar
jen pozostałe
1999
20,8
60,0
4,7
14,6
2000
18,9
63,2
4,1
13,9
2001
19,4
60,1
3,5
16,9
2002
18,9
55,7
3,4
22,1
2003
20,7
55,1
2,4
21,8
2004
22,5
54,2
2,7
20,6
2005
20,7
56,8
2,7
19,8
2006
19,6
58,4
2,5
19,6
2007
20,0
58,6
2,2
19,2
2008
20,2
60,1
2,0
17,7
2009
20,4
58,4
1,6
19,6
2010
19,0
60,4
1,3
19,3
2011
18,8
59,7
1,9
19,7
2012
19,2
59,2
1,6
20,0
2013
19,6
58,9
1,8
19,7
2014
18,5
56,8
1,9
22,7
Źródło: The International Role of the Euro, 2015. European Central Bank, s. 73.
Bardzo ważną pozycję na rynku walutowym zajmuje rynek instrumentów dłużnych.
Rynek papierów dłużnych zajmuje tylko 10% globalnego rynku obligacji, ponieważ
obejmuje tylko papiery dłużne wyemitowane przez nierezydentów danego obszaru
walutowego. Najsilniej na tą część rynku wpływają instytucje finansowe i korporacje
międzynarodowe, które stosują kluczowe waluty w operacjach służących finansowaniu ich
zagranicznej aktywności. Międzynarodowy rynek instrumentów dłużnych nie obejmuje
papierów należących do Skarbu Państwa i obligacji korporacji emitowanych w kraju.
Precyzyjnie rolę waluty międzynarodowej w tym rynku określa wąska koncepcja
międzynarodowej emisji dłużnych papierów wartościowych. Odnosi się ona wyłącznie do
emisji w walucie innej niż z kraju pochodzenia pożyczkobiorcy. W 2014 roku wartość
dłużnych papierów wartościowych osiągnęła 13,2 bln USD. 23,1% tej sumy była
denominowana w euro, 55,2% w dolarze, a 4,2% w jenie28
28
European Central Bank, The International Role of the Euro, July 2015, s. 73-74.
25
4.3. Międzynarodowy rynek walutowy
Z uwagi na wprowadzenie euro na międzynarodowym rynku walutowym doszło do
wielu zmian w obrotach. Nastąpił spadek wartości dziennych transakcji, co było
spowodowane wycofaniem aż 11 walut narodowych, które zastąpiło euro. W kolejnych
latach wartość obrotów zaczęła wzrastać, szczególnie w 2004 roku. W latach 2004-2007
wartość dziennych obrotów zwiększyła się z 1,934 bln USD do 3,324 bln USD. Wraz
z kryzysem finansowym wartość obrotów spadła, by w 2010 roku ponownie wzrosnąć do
poziomu 3,981 bln USD. W 2013 roku wartość ta wzrosła do 5345 bln USD.
Największe obroty na międzynarodowym rynku walutowym stanowią waluty
przejścia, które są środkiem wymiany walut o relatywnie niższym stopniu płynności na
wyższy. Euro na tym rynku zajmuje drugą pozycję za dolarem amerykańskim. Najwięcej
transakcji zawieranych jest w Londynie.29. W roku 2013 udział dolara w obrotach na
międzynarodowym rynku walutowym wynosił 87,0%, euro 33,4%, jena japońskiego
23,0%, a funta brytyjskiego 11,8%.
Tabela 11. Struktura obrotów na rynku walutowym w latach 1999-2013
Waluta
1999
2001
2004
2007
2010
2013
USD
87,3
90,3
88,7
86,3
84,9
87,0
EURO
30,1
37,6
37,2
37,0
39,1
33,4
YEN
20,2
22,7
20,3
16,5
19,0
23,0
GBP
11
13,2
16,9
15
12,9
11,8
Źródło: B.Kurowiak, Międzynarodowa pozycja euro-bilans 10 lat istnienia, Studia i prace wydziału nauk
ekonomicznych i zarządzania nr.13, s. 53. BIS, Triennial Central Bank Survey, September 2013, s. 10.
Dolar wraz z euro są najczęściej wymienianymi walutami na międzynarodowym
rynku walutowym. Para dolar/euro stanowiła w 2013 roku 24,1% wszystkich transakcji
walutowych. Na drugim miejscu znajdowała się para dolar/jen z udziałem 18,3%.
29
B. Mucha-Leszko, M. Kąkol, Perspektywy, op. cit., s. 100.
26
Zakończenie
Rola euro, jako pieniądza światowego po początkowym rozwoju i podbijaniu
kolejnych
rynków
stopniowo
wyhamowała
wraz
z
kryzysem
gospodarczym
towarzyszącym całej wspólnocie. Euro dzięki olbrzymiemu potencjałowi gospodarczemu
i dużemu udziałowi w wymianie handlowej jest drugą po dolarze najczęściej
wykorzystywaną walutą zarówno w sektorze oficjalnym, jak i prywatnym. Dominacja
dolara, jako waluty międzynarodowej pozostaje jednak niezagrożona.
Euro pomimo wykorzystania w wielu rodzajach transakcji uznawane jest za walutę
w większym stopniu regionalną niż międzynarodową. Udział dolara w światowych
obrotach jest dwa razy wyższy niż euro. Na terenie Europy wykorzystanie euro w roli
waluty fakturowania jest na znacznie wyższym poziomie niż dolara, jednak patrząc przez
pryzmat całego świata to dolar odgrywa wiodącą rolę w rozliczaniu transakcji
międzynarodowych. Spada znaczenie euro, jako środka gromadzenia rezerw. Tendencję
malejącą ma też udział euro w międzynarodowym rynku dłużnych papierów
wartościowych. Zmniejsza się również udział euro w światowym rynku, jako środka
płatniczego.
Strefa euro boleśnie odczuła zarówno kryzys gospodarczy jak i wzrost znaczenia
walut Japonii i Chin w skali międzynarodowej. Pozycja euro, jako drugiej waluty
światowej jest w miarę bezpieczna jednak zaobserwować możemy stopniowe zmniejszenie
udziału euro w dziedzinach determinujących rolę waluty międzynarodowej. Rosnące w siłę
waluty azjatyckie w dalszej perspektywie mogą zagrozić pozycji euro.
Z każdym rokiem oczekiwania wobec euro wzrastają, co związane jest głównie
z nadzieją osłabienia dolara. Jednak kryzys gospodarczy unaocznił problemy Unii
Europejskiej z prowadzeniem wspólnej polityki pieniężnej, które wynikają głównie
z różnic inflacyjnych, poziomów konkurencyjności i adaptacji do zmian. Wiele gospodarek
strefy euro jest bardzo zadłużonych. Ich poziom konkurencyjności nie pozwala na wzrost
znaczenia euro na rynku globalnym.
Druga pozycja euro jako pieniądza światowego uzależniona jest od rozwoju
gospodarczego Unii Europejskiej. Kraje członkowskie muszą pogłębić integrację jak
również euro musi zwiększyć zasięg swojego występowania. W obecnej kondycji
gospodarczej Europy euro jako pieniądz światowy konkuruje z walutami azjatyckimi
o drugą pozycję a rola dolara w najbliższym czasie pozostanie niezmieniona.
27
Bibliografia
1.
2.
3.
4.
5.
6.
BIS, Triennial Central Bank Survey, September 2013.
Departament Integracji ze Strefą Euro (DISE), Międzynarodowa rola euro III,
European Centaral Bank, The International Role of the Euro, July 2012
European Central Bank The International Role of the Euro, July 2014.
European Central Bank The International Role of the Euro, July 2015.
Eurostat, Extra-EU trade by Member State, shares by invoicing currency,
http://eurostat.ec.europa.eu; ECB, The international role of the euro, 2012, s. 74;
The international role of the euro, 2011.
7. Giżyński J., Wierzba R., Funkcjonowanie euro jako waluty międzynarodowej
w warunkach kryzysu gospodarczego, 2012.
http://ec.europa.eu/economy_finance/publications/general/pdf/euro_area_map_pl.p
df.
http://wyborcza.biz/Waluty/1,111023,11531771,Rzad_wymienia_euro_w_NBP__C
zy_zloty_jest_juz_wystarczajaco.html?disableRedirects=true.
8. IMF (2013), Word Economic Outlook, October, International Monetary Found,
Washington D.C.
9. IMF: Global Financial Stability Report, kwiecień 2014.
10. Indeks notowań giełdowych, http://www.money.pl/gielda/swiat/.
11. Kurowiak B., Międzynarodowa pozycja euro-bilans 10 lat istnienia, "Studia i Prace
Wydziału Nauk Ekonomicznych i Zarządzania", nr.13.
12. Kuziemska K., Euro w roli waluty międzynarodowej, w: P. Kowalewski, G.
Tchorek (red.), Mechanizmy funkcjonowania strefy euro, Wydawnictwo NBP,
Warszawa, 2014.
13. MFW juan w koszyku walut rezerwowych,
14. Mucha-Leszko B., Kąkol M., Perspektywy euro jako waluty międzynarodowej, [w:]
Współczesne systemu ekonomiczne. Wybrane zagadnienia teoretyczne a polityka
gospodarcza, red. U. Zagóra-Jonszta, K. Nagel, "Studia Ekonomiczne Zeszyty
Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach", Nr 129, Wyd.
Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach, Katowice 2013.
15. Mucha-Leszko B., Znaczenie i perspektywy euro w funkcji waluty rezerwowej, [w:]
„Annales Universitatis Mariae Curie-Sklodowska, Sectio H Oeconomia, VOL.
XLVIII, 2014.
16. Mucha-Leszko B., Strefa euro. Wprowadzanie, funkcjonowanie, międzynarodowa
rola euro, Wyd. UMCS, Lublin 2007.
Narodowy Bank Polski, Lipiec 2011.
17. Oręziak L., Euro-pieniądz międzynarodowy, Europejska integracja monetarna od
A do Z, Bank i Kredyt, Narodowy Bank Polski, styczeń 2008.
18. Pszczółka I., Współczesne waluty międzynarodowe, Wyd. CeDeWe, Warszawa
2011.
19. Skopiec D. A., Perspektywy internacjonalizacji waluty Chin , Gospodarka
Narodowa styczeń-luty 2014.
20. Strefa euro,
21. Sudak I., Rząd wymienia euro w NBP. Czy złoty jest już wystarczająco mocny?
13.04.2012.
22. Udział
walut
w
oficjalnych
walutach
rezerwowych
http://asgaria.pl/politykawalutowa.html.
28
Spis tabel:
Tabela 1. Charakterystyka największych światowych gospodarek w 2013 roku.................. 7
Tabela 2. Charakterystyka funkcji waluty światowej .......................................................... 10
Tabela 3. Udział euro w rezerwach walutowych w wybranych krajach ............................. 15
Tabela 4. Wagi walut w koszyku SDR ................................................................................ 16
Tabela 5. Kraje powiązane z euro za pomocą mechanizmów walutowych w roku 2015 ... 16
Tabela 6. Euro w fakturowaniu i rozliczaniu transakcji handlowych krajów strefy euro z
krajami Unii Europejskiej.................................................................................................... 20
Tabela 7. Udział euro w fakturowaniu/rozliczaniu eksportu towarów extra-UE w latach
2007-2014 w %.................................................................................................................... 21
Tabela 8. Największe krajowe rynki akcji w 2015 roku ..................................................... 23
Tabela 9. Udział euro w denominacji międzynarodowych pożyczek w latach 1999-2014
w% wg bieżących kursów walutowych ............................................................................... 24
Tabela 10. Udział euro w denominacji międzynarodowych depozytów w latach 1999-2014
w % wg bieżących kursów walutowych .............................................................................. 25
Tabela 11. Struktura obrotów na rynku walutowym w latach 1999-2013 .......................... 26
Spis wykresów:
Wykres 1. Największe gospodarki rynku finansowego ........................................................ 8
Wykres 2. Udział walut w oficjalnych rezerwach walutowych .......................................... 13
Wykres 3. Zmiana udziału euro w rezerwach walutowych Polski ...................................... 14
29