PROGRAM WŁASNY WYCHOWANIA DO ŻYCIA W RODZINIE DLA

PROGRAM WŁASNY
WYCHOWANIA DO ŻYCIA W RODZINIE
DLA KLAS I – III GIMNAZJUM
„Bliżej dorosłości”
Agata Kurowska-Kacprzak
nauczyciel Gimnazjum nr 2
w Łukowie
WSTĘP
Zajęcia z wychowania do życia w rodzinie zostały wprowadzone do
gimnazjum na podstawie Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia
12 sierpnia 1999 roku „ w sprawie sposobu nauczania szkolnego oraz zakresu
treści dotyczących wiedzy o życiu seksualnym człowieka, zasadach świadomego
i odpowiedzialnego rodzicielstwa, o wartości rodziny, życia w fazie prenatalnej
oraz metodach i środkach świadomej prokreacji zawartych w podstawie
programowej kształcenia ogólnego”. Wprowadzenie tego typu zajęć wynikało z
potrzeby szeroko rozumianej edukacji seksualnej dzieci i młodzieży.
Edukacja seksualna to przede wszystkim zadanie rodziców, szkoła ma
pełnić tu rolę wspomagającą, a nauczyciele i wychowawcy powinni kierować
się zasadą pomocniczości.
Z zasady pomocniczości wynikają zadania szkoły określone w
wymienionym wyżej rozporządzeniu. Są one następujące:
1. Wspieranie wychowawczej roli rodziny. Integrowanie działań szkoły i
rodziców.
2. Kształtowanie postaw prorodzinnych, prozdrowotnych i prospołecznych.
3. Pomoc w kształtowaniu pozytywnego stosunku do płciowości jako
wartości opartej na wartościach nadrzędnych – takich jak: miłość,
małżeństwo, rodzina oraz przyjaźń, akceptacja i szacunek w relacjach
międzyludzkich.
4. Pomoc w kształtowaniu dojrzałości psychoseksualnej, która wiąże się z
podejmowaniem dojrzałych i odpowiedzialnych decyzji, właściwym
przygotowaniem do przyszłych ról małżeńskich i rodzinnych.
5. Uświadamianie młodym roli rodziny w życiu człowieka – promowanie
trwałych związków małżeńskich, opartych na miłości, wierności i
współpracy.
6. Przekazywanie rzetelnej wiedzy na temat zmian biologicznych,
psychicznych i społecznych na różnych etapach rozwoju człowieka,
dostosowanej do wieku, potrzeb i poziomu rozwoju ucznia.
Z zadań szkoły wynika również rola nauczyciela wychowania do życia
w rodzinie, który powinien wspierać uczniów w kształtowaniu osobowości,
pomagać poznawać siebie i otworzyć się na drugiego człowieka. Rola ta
wymaga jasnego określenia celów prowadzonych zajęć.
Niżej zaprezentowane cele ogólne zgodne są z nową podstawą
programową – Rozporządzenie MEN z 28 grudnia 2008 roku.
Cele zajęć z wychowania do życia w rodzinie:
1.Okazywanie szacunku innym ludziom, docenianie ich wysiłku i pracy,
przyjęcie postawy szacunku wobec siebie; wnoszenie pozytywnego wkładu w
życie swojej rodziny.
2. Przyjęcie integralnej wizji osoby; wybór i urzeczywistnianie wartości
służących osobowemu rozwojowi; kierowanie własnym rozwojem,
podejmowanie wysiłku samowychowawczego zgodnie z uznawanymi normami
i wartościami; poznawanie, analizowanie i wyrażanie uczuć; rozwiązywanie
problemów i pokonywanie trudności okresu dorastania.
3. Znajomość organizmu ludzkiego i zachodzących w nim zmian oraz
akceptacja własnej płciowości; przyjęcie integralnej wizji ludzkiej seksualności;
umiejętność obrony własnej intymności i nietykalności seksualnej oraz szacunek
dla ciała innej osoby.
4. Korzystanie ze środków przekazu w sposób selektywny, umożliwiający
obronę przed ich destrukcyjnym oddziaływaniem.
5. Umiejętność korzystania z systemu poradnictwa dla dzieci i młodzieży.
Treści nauczania i cele szczegółowe
Zgodnie z rozporządzeniem MEN zajęcia z wychowania do życia w
rodzinie w gimnazjum realizowane będą po 14 godzin, w tym 5 z podziałem na
grupy dziewcząt i chłopców na każdym poziomie nauczania.
Klasa I
Zagadnienia
programowe
Treści nauczania
1. Poznajmy
się- o czym
będziemy
rozmawiać?
Jestem kobietą, jestem
mężczyzną.
Kształtowanie i
akceptacja tożsamości
płciowej.
2. Faza
prenatalna
Rozwój człowieka w
fazie prenatalnej.
Osiągnięcia uczniów
Po przeprowadzonej lekcji uczeń
powinien:
- wiedzieć, jaki zakres treści obejmują
zajęcia,
- rozumieć zasady dotyczące kultury
dyskusji, aktywności i otwartości
wobec poruszanych problemów,
- nabrać umiejętności refleksyjnego
spojrzenia na siebie samego,
- akceptować własną płciowość
- rozumieć wpływ zdrowia kobiety
oraz jej trybu życia na rozwój płodu,
życia
człowieka.
- mieć przekonanie o konieczności
okazywania wsparcia kobiecie w
okresie ciąży przez osoby bliskie i
otoczenie,
-poznawać etapy i przebieg rozwoju
dziecka w rozwoju prenatalnym,
- wykazywać postawę szacunku
wobec życia poczętego ,
3. Fazy życia Fazy życia człowieka:
- znać fazy rozwojowe człowieka,
człowieka.
niemowlęca,
- potrafi wskazać przykładowe cechy
wczesnodziecięca,
charakterystyczne dla danej fazy
przedpokwitaniowa,
rozwoju człowieka,
dojrzewania, młodości, - ma świadomość zmian
wieku średniego, wieku zachodzących w życiu człowieka,
późnego. Życie jako
- wykazywać postawę szacunku dla
fundamentalna wartość. życia ludzkiego na każdym jego
etapie,
4. Różne
Dojrzewanie.
- rozumieć różnice między
aspekty
Rozumienie i akceptacja poszczególnymi rodzajami
dojrzewania. kryteriów dojrzałości
dojrzałości,
biologicznej,
- znać czynniki wpływające na
psychicznej i
osiągnięcie danego etapu dojrzałości,
społecznej.
- akceptować zmiany zachodzące w
swoim organizmie,
5.
Problemy i trudności
- mieć świadomość przejściowego
Zachowania okresu dojrzewania –
charakteru problemów wieku
asertywne.
zachowania asertywne. dojrzewania,
- uczyć się otwarcie o nich mówić,
- rozumieć, na czym polega asertywne
zachowanie,
- wyrażać negatywne uczucia w
sposób akceptowany społecznie,
- rozumieć sens pracy nad sobą i jej
efekty,
6.Presja
Płciowość człowieka i
- znać przejawy ludzkiej płciowości:
seksualna.
jej przejawy: napięcie
napięcie, podniecenie, działanie
seksualne, podniecenie i seksualne,
działanie seksualne.
- rozpoznawać sytuacje, w których
Trudności: chłopiec –
może dojść do presji seksualnej,
panowanie nad
- zachować ostrożność w doborze
popędem, dziewczyna – znajomych oraz unikać sytuacji, w
nad emocjami. Mylące
których może dojść do wykorzystania
sygnały dziewcząt. Jak
seksualnego: alkohol, narkotyki,
Narodziny.
7. Rodzina,ale jaka?
8. Konflikty
– jak ich
unikać?
9. Przyjaciel
to skarb – o
przyjaźni.
10. Od
zakochania
do miłości
dojrzałej.
przeciwstawiać się
presji seksualnej?
Rodzina.
Odpowiedzialność
wszystkich za atmosferę
panującą w rodzinie.
Rodzina niepełna.
Konflikt pokoleń;
przyczyny i sposoby
rozwiązywania
konfliktów.
pigułki gwałtu,
- rozumieć i doceniać rolę rodziny,
- znać różne modele rodziny: pełna,
niepełna, zastępcza, adopcyjna,
- uświadamiać sobie wpływ własnego
postępowania na życie rodzinne,
- rozumieć, że konflikty są
nieodłącznym elementem relacji
międzyludzkich,
- uczyć się przewidywać
konsekwencje swoich zachowań,
- poznawać sposoby radzenia sobie w
sytuacjach konfliktowych,
- mieć świadomość, że każdy członek
rodziny ma wpływ na atmosferę w
niej panującą,
Relacje międzyosobowe - znać cechy dobrego przyjaciela,
i ich znaczenie.
- rozumieć różnicę między
Przyjaźń.
koleżeństwem a przyjaźnią,
- kształtować w sobie cechy dobrego
przyjaciela,
- rozwijać w sobie zdolność empatii,
- uświadamiać sobie swój wpływ na
budowanie więzi przyjacielskich,
Relacje międzyosobowe - uświadamiać sobie różnice między
i ich znaczenie:
zakochaniem a miłością,
zakochanie, miłość;
- poznawać cechy miłości dojrzałej,
pierwsze fascynacje,
- uzmysławiać sobie różne sposoby
miłość platoniczna,
okazywania miłości,
miłość młodzieńcza,
- nabierać przekonania o związku
miłość dojrzała.
między miłością a pełnieniem ról
małżeńskich,.
Klasa II
Zagadnienia
programowe
1.Tożsamość
płciowa –
Treści nauczania
Osiągnięcia uczniów
Po przeprowadzonej lekcji uczeń
powinien:
Podstawowe informacje - wiedzieć, kto i w jaki sposób
o rozwoju seksualnym
wpływa na kształtowanie naszej
kobiecość i
męskość.
człowieka: tożsamość
płciowa: kobiecość i
męskość.
2. Rozwój
Różnice w rozwoju
psychoseksualny psychoseksualnym
człowieka.
dziewcząt i chłopców;
postawy i wzajemne
oczekiwania.
3. O problemach Problemy i trudności
wieku
okresu dojrzewania
dojrzewania.
( napięcia seksualne,
masturbacja), sposoby
radzenia sobie z nimi,
pomoc w rozeznaniu
sytuacji wymagających
porady lekarza lub
innych specjalistów.
4. „Jeśli mnie
kochasz,
udowodnij to…”
– film.
5. Czy seks jest
dowodem
miłości?
Inicjacja seksualna;
związek pomiędzy
aktywnością seksualną
a miłością i
odpowiedzialnością.;
dysfunkcje związane z
przedmiotowym
traktowaniem
człowieka w dziedzinie
seksualnej. Ryzyko
związane z wczesną
inicjacją.
6. Zagrożenia
wieku
dojrzewania.
Zagrożenia okresu
dojrzewania: presja
seksualna, pornografia,
prostytucja nieletnich.
tożsamości płciowej,
- potrafić wymienić cechy
kobiecości i męskości,
- rozumieć wpływ różnic między
kobietą a mężczyzną na wzajemne
relacje,
- znać fazy rozwoju
psychoseksualnego człowieka,
- rozumieć i akceptować różnice w
tymże rozwoju,
- mieć świadomość, że istnieją
problemy związane z płciowością
człowieka naturalne dla procesu
dojrzewania, np. napięcie
seksualne, masturbacja,
- znać sposoby radzenia sobie z
nimi,
- delikatnie i otwarcie rozmawiać o
swoich problemach,
- wiedzieć, gdzie szukać pomocy w
sytuacjach nie radzenia sobie z
problemami natury seksualnej,
- uświadomić sobie, że dojrzewanie
do miłości jest procesem,
- uświadomić sobie związek
między sferą psychiczną i
seksualną człowieka,
- poznać konsekwencje wczesnej
inicjacji seksualnej ( ,
społecznych),
- nabrać przeświadczenia o
negatywnym wpływie alkoholu i
narkotyków na podjęcie decyzji o
inicjacji seksualnej,
- wykazywać postawę szacunku
wobec ciała człowieka ( również
własnego),
- wiedzieć, że każdy ma prawo do
intymności,
- rozróżniać sytuacje naruszające
granice godności osobistej,
7. Uzależnienia
nieletnich.
Zagrożenia okresu
dojrzewania:
uzależnienia.
8. Nasze
autorytety ?
Rola autorytetów w
życiu człowieka.
9.
Wykorzystanie
wolnego czasu.
- wiedzieć, gdzie można szukać
pomocy i wsparcia w sytuacjach
zagrożenia godności osobistej,
- mieć przekonanie o szkodliwym
wpływie alkoholu, nikotyny,
narkotyków na zdrowie człowieka
oraz życie rodzinne,
- odróżniać sytuacje sprzyjające
zachowaniu zdrowia od
ryzykownych i niebezpiecznych,
-podejmować próby radzenia sobie
w sytuacjach wymagających
przeciwstawienia się negatywnym
wpływom otoczenia ( zachowania
asertywne),
- zdobywa umiejętność odróżniania
wzorów wpływających na
kształtowanie jego osobowości,
- rozumie konieczność
dokonywania właściwych celów
życiowych,
- korzysta ze środków masowego
przekazu w sposób selektywny,
szukając pozytywnych wzorców,
Wpływ sposobu
- doskonalić umiejętności
spędzania wolnego
organizacji czasu pracy i
czasu ( w tym
wypoczynku,
korzystania ze środków - korzystać z różnych form
masowego przekazu) na wypoczynku,
człowieka.
- świadomie korzystać z oferty
środków masowego przekazu,
wybierając te style życia, które
korzystnie wpływają na rozwój
osobowości.
Klasa III
Zagadnienia
programowe
Treści nauczania
1.
Seksualność
człowieka.
Wartości związane z
seksualnością
człowieka: męskość,
kobiecość. Główne
funkcje płciowości:
wyrażanie miłości,
budowanie więzi i
rodzicielstwo.
2. Małżeństwo i
rodzicielstwo –
miłość i
odpowiedzialność.
Wartości związane z
seksualnością
człowieka: małżeństwo
i rodzicielstwo.
Znaczenie
odpowiedzialności w
przeżywaniu własnej
płciowości oraz
budowaniu trwałych i
szczęśliwych więzi.
3. Płodność
wspólną sprawą
kobiety i
mężczyzny.
Płodność wspólną
sprawą kobiety i
mężczyzny.
4. Naturalne
planowanie
rodziny.
Planowanie rodziny.
Metody rozpoznawania
płodności
Osiągnięcia uczniów
Po przeprowadzonej lekcji uczeń
powinien:
- postrzegać kobiecość i męskość
jako wartość człowieka związaną
z jego płciowością,
- znać główne funkcje
wynikające z jego seksualności,
- widzieć związek między
seksualnością a sferą uczuciową
człowieka,
- znać cechy odpowiedzialnego
małżeństwa i rodzicielstwa,
- mieć przekonanie, że
przekazywanie życia wiąże się z
odpowiedzialnością obojga
rodziców,
- rozumieć, że odpowiedzialność
jest integralnym elementem
dojrzałości do rodzicielstwa,
- rozumieć rolę kobiety i
mężczyzny w budowaniu więzi
małżeńskiej,
- rozumieć, że poczęcie dziecka
jest wspólną sprawą kobiety i
mężczyzny,
- znać fizjologię organizmu
kobiety i mężczyzny,
- wiedzieć, na czym polega
płodność człowieka,
- rozumieć, że człowiek jest
odpowiedzialny za własną
płodność i jej konsekwencje,
- rozpoznawać objawy płodności,
- umieć obserwować własną
płodność,
-wyznaczać dni płodne na
podstawie objawów płodności,
5. Metody
antykoncepcyjne.
6.Ciąża – różne
aspekty.
7.Dramat aborcji.
8. Zaburzenia
tożsamości
płciowej.
9. Choroby
przenoszone
- znać zalety i wady naturalnego
planowania rodziny,
Planowanie rodziny.
- rozumieć pojęcie
Antykoncepcja – aspekt antykoncepcja,
zdrowotny,
- znać środki antykoncepcyjne i
psychologiczny i
zasady ich działania,
etyczny.
- znać zalety i wady środków
antykoncepcyjnych,
Rozwój dziecka w łonie - poznać rozwój dziecka w fazie
matki- faza prenatalna. prenatalnej,
Kontakt matki z
-rozumieć rolę trybu życia matki
dzieckiem. Styl życia
dla prawidłowego rozwoju
matki w ciąży. Ciąża a dziecka w okresie prenatalnym,
używki.
-uświadomić wpływ ojca na
Rola rodziców w
samopoczucie matki i dziecka,
rozwoju dziecka w fazie - wskazać zagrożenia zdrowia
prenatalnej.
dziecka w pierwszych 9 m-cach
życia,
-kształtować postawę
odpowiedzialnego rodzicielstwa,
Terminologia: aborcja, -wiedzieć, czym jest aborcja,
przerwanie ciąży,
- znać jej skutki fizyczne i
zabieg, sztuczne
psychiczne,
poronienie, skrobanka. -zdawać sobie sprawę, że aborcja
Ryzyko powikłań i
jest dramatem dla dziecka i
konsekwencje
matki,
psychiczne aborcji.
-uświadamiać sobie, że życie
Aborcja a przemoc.
zaczyna się od poczęcia,
-ukształtować postawę szacunku
wobec życia
Kształtowanie i
- akceptować własną płeć,
akceptacja tożsamości
- wiedzieć, jakie zachowania
płciowej. Możliwości
świadczą o zaburzeniach
pomocy w
tożsamości płciowej,
pokonywaniu trudności - wiedzieć, gdzie szukać porady
związanych z
w sytuacjach wątpliwości
tożsamością płciową.
związanymi z własną
tożsamością płciową,
- okazywać postawę tolerancji
wobec inności drugiego
człowieka,
Infekcje przenoszone
- znać czynniki wywołujące
drogą płciową. Drogi
choroby przenoszone drogą
drogą płciową.
10.
AIDS
zagrożeniem
współczesnego
świata.
przenoszenia zakażenia, płciową i ich objawy,
profilaktyka, aspekt
- znać konsekwencje zdrowotne,
społeczny.
moralne i społeczne wynikające z
zarażenia tymi chorobami,
- mieć przeświadczenie o
konieczności poddania się
leczeniu w sytuacji, gdy dojdzie
do zarażenia chorobą
przenoszoną drogą płciową,
- uświadomić sobie, że wierność
jest najlepszym sposobem
zapobiegania tym chorobom,
AIDS: drogi
- znać czynniki wywołujące
przenoszenia zakażenia, AIDS oraz przyczyny jej
profilaktyka, aspekt
występowania,
społeczny.
- wiedzieć, na czym polega
profilaktyka tej choroby,
- znać konsekwencje zdrowotne,
moralne i społeczne wynikające z
zarażenia AIDS,
- mieć przeświadczenie o
konieczności poddania się
leczeniu w sytuacji, gdy dojdzie
do zarażenia chorobą ,
- uświadomić sobie, że wierność
jest najlepszym sposobem
zapobiegania AIDS.
- rozumieć, że ponosi się
odpowiedzialność za zdrowie
swoje i drugiego człowieka.
Procedury osiągania celów
Specyfika przedmiotu wychowanie do życia w rodzinie ( tematyka ,
brak oceny) powoduje, że powinien być prowadzony atrakcyjnie
i nieschematycznie. Ważne jest, aby zmotywować uczniów do udziału w
zajęciach, zaktywizować ich do pracy. W związku z tym nad metodami
tradycyjnymi – wykład, pogadanka, powinny przeważać aktywizujące – praca w
grupach, dyskusja, burza mózgów, interpretacja tekstów, technika zdań
niedokończonych, odgrywanie scenek, „karo”, oraz eksponujące – pokaz,
plakat, film .
PREZENTACJA METOD PRACY
Mini – wykład
Jest rodzajem krótkiej ( 5 – 10 min.) prelekcji stosowanej tylko wtedy, kiedy
trzeba przekazać niezbędne, nowe informacje. Powinien być wygłoszony
prostym, zrozumiałym językiem. Dobrze, jeśli przekazaną wiedzę ilustrujemy
przykładami z życia.
Praca w małych grupach
Podstawowa metoda stosowana w scenariuszach zajęć. Umożliwia jednocześnie
pracę wielu osobom podzielonym na grupy ( 4 – 6 osobowe), przez co daje
możliwość zaangażowania się w proces poznania i rozwiązywania problemów.
Uczy współpracy ,daje poczucie bezpieczeństwa, stwarza korzystne warunki
pracy osobom nieśmiałym. Poszerza horyzonty poprzez prezentację efektów
pracy każdej z grup.
Burza mózgów
Polega na tworzeniu dużej liczby pomysłów związanych z rozwiązaniem
problemu czy zadaniem. Pomysły trzeba zgłaszać szybko, niedozwolone jest
komentowanie czy zadawanie pytań. Wszystkie pomysły zapisywane są na
tablicy przez prowadzącego lub inną osobę, a następnie analizowane i
opracowywane przez całą grupę. Odroczenie fazy oceniania pomysłów rozwija
twórcze myślenie, uczy szacunku dla odmiennych postaw, integruje klasę.
Rozmowa kierowana
Od zwyczajnej rozmowy różni się tym, że ograniczona jest do jednego tematu
lub aspektu. Zawiera pewien porządek. Ważne są tu pytania, które stawia
nauczyciel albo uczniowie. Kiedy pojawią się dwa stanowiska, może przerodzić
się w dyskusję. Dobrze jest, jeśli na początku określi się ramy czasowe.
Ograniczenie czasu powoduje m.in. to, że rozmowa nie jest monotonna.
Dyskusja
Jej celem jest przeanalizowanie spornej sprawy, poszukiwanie prawdy wśród
rozbieżnych argumentów. Wprowadza się ją na lekcji wówczas, gdy jest
pewność, że prezentowane będą poglądy stojące wobec siebie w opozycji.
Nauczyciel ma za zadanie zadbać o to, aby każda grupa miała okazję
zaprezentować swoje zapatrywania, aby wymiana zdań była rzeczowa, a
adwersarze nie obrażali się wzajemnie.
Technika zdań niedokończonych
Ćwiczenie może przebiegać indywidualnie lub w grupach. Nauczyciel
przygotowuje zestaw niedokończonych zdań, które mają być dokończone przez
uczniów. Metoda ta ułatwia samodzielne wypowiadanie się i przywołuje pewne
skojarzenia. Ciekawe mogą okazać się podobieństwa i różnice między
poszczególnymi wypowiedziami.
Metoda karo
Uczniowie otrzymują 9 kart w kształcie rombu, na których umieszczone są hasła
dotyczące omawianego zagadnienia. Następnie w grupach szeregują karty w
kształcie karo, najwyżej umieszczając kartonik z hasłem według nich
najistotniejszym, niżej umieszczają dwie karty z hasłami istotnym, niżej – trzy z
mniej istotnym, pod nimi dwa jeszcze mniej istotne, a na samym dole kartonik z
hasłem nieistotnym. Zakończenie ćwiczenia polega na porównaniu
uszeregowania kart w poszczególnych grupach. Metoda ta uświadamia uczniom,
że istnieją różne hierarchie wartości, angażuje w dyskusją, pobudza do refleksji.
Odgrywanie scenek
Metoda ta polega na spontanicznym odgrywaniu określonych faktów, zdarzeń
lub sytuacji. Przed przystąpieniem do odgrywania scenki określamy jej treść i
podajemy zasady. Inscenizacja służy do ćwiczenia różnego rodzaju zachowań, a
nie do popisu gry aktorskiej. Po odegraniu ról przez uczniów, pytamy ich o
odczucia i pomysły możliwych rozwiązań postawionego problemu.
Metoda ta rozwija umiejętność wnikania we własne i cudze potrzeby, sprzyja
dogłębnej analizie problemu.
Film edukacyjny
Film można oglądać w całości lub we fragmentach, gdy chcemy zilustrować
jakąś sytuację czy zachowanie. Obejrzenie filmu na dany temat ma pobudzić do
dyskusji. Powinno zakończyć się wyciągnięciem wniosków. Na zajęcia z
wychowania do życia w rodzinie polecam cykl ok. 20 – minutowych filmów z
serii Ja, Ty, My – wychowanie do życia w rodzinie, część 1,2 i 3 – W drodze ku
dorosłości.
Ankiety, krzyżówki, schematy, rysunki, wykresy
Przygotowane przez nauczyciela mogą stanowić formę pracy indywidualnej lub
grupowej. Stosowanie ich umożliwia nauczycielowi sprawdzenie wiadomości i
umiejętności ucznia w sposób niekonwencjonalny, zaś uczniom –
uporządkowanie lub podsumowanie zdobytych informacji.
Jest to szczególnie istotne na zajęciach wychowania do życia w rodzinie,
ponieważ zgodnie z Rozporządzeniem MEN z 12 sierpnia 1999 roku „Zajęcia
nie podlegają ocenie i nie wpływają na promocję ucznia do klasy programowo
wyższej, ani na ukończenie szkoły przez ucznia”.
Dodatkowo nauczyciel może stosować ocenianie wspierające, np.
pochwały za aktywność i pracę na lekcjach, eksponowanie na tablicach
w pracowni efektów pracy indywidualnej czy grupowej. Dopuszczalne jest
stawianie plusów za pracę na lekcji lub minusów za braki, które są również
informacją zwrotną dla rodziców.