Ekonomika górnictwa naftowego. Pdf plik

Ekonomika górnictwa naftowego. Pdf plik

Ekonomika górnictwa naftowego
Zarządzanie jednostkami gospodarczymi górnictwa naftowego odbywa się w trudniejszych
warunkach niż w przedsiębiorstwach innych branż. Trudności te wynikają z kilku
przyczyn:
losowego (stochastycznego) charakterem wszystkich zjawisk i skutków związanych z
poszukiwaniami naftowymi,
dużego ryzyka występującego w trakcie poszukiwań, powodującego istnienie elementów
pecha i szczęścia nawet przy najbardziej prawidłowych decyzjach,
wysokiego kosztu wszystkich inwestycji i trudności w pozyskiwaniu kapitału na ich
sfinansowanie,
długości cyklu inwestycyjnego, często trwającego kilkanaście lat,
długiego czasu eksploatacji inwestycji.
Metody stosowane w ekonomice górnictwa powinny dać odpowiedź na szereg pytań, z
którymi spotyka się manager przedsiębiorstwa naftowego, jak np.:
ile zasobów węglowodorów znajduje się w danej jednostce geologicznej,
jak ocenić wartość finansową danej jednostki,
jak opracować racjonalny program poszukiwań naftowych dla określonej jednostki
geologicznej.
Do osiągnięć ekonomiki górnictwa naftowego zaliczyć należy:
- rozwój geostatystyki naftowej, która zajmuje się analizą prac poszukiwawczych i ich
wyników przy użyciu odpowiednich metod statystyki matematycznej,
- opracowanie metod oceny efektywności ekonomicznej inwestycji poszukiwawczych w
warunkach zdeterminowanych (gdy złoże jest rozpoznane),
- opracowanie metod oceny inwestycji poszukiwawczych w warunkach ryzyka i
niepewności,
- określenie sposobów aplikacji metod optymalnej alokacji środków produkcji i kapitału
w zakładach poszukiwawczych (w oparciu o modele badań operacyjnych),
- określenie możliwości stosowania innych metod optymalizacji, w tym np. wymiany
urządzeń, sterowania zapasami, w warunkach przedsiębiorstw poszukiwawczych,
- rozwój teorii użyteczności umożliwiający uwzględnianie tzw. czynnika ludzkiego w
procesie podejmowania decyzji inwestycyjnych.
Teoretyczny dorobek ekonomiki górnictwa naftowego uzupełnia pakiet programów
komputerowych pozwalający na praktyczne stosowanie modeli teoretycznych.
Dorobek geostatystyki naftowej w szacowaniu zasobów
węglowodorów
Problem liczby złóż węglowodorów znajdujących się w danym basenie geologicznym oraz
ich wielkość interesuje wszystkie służby górnictwa naftowego, w tym służby ekonomiczne,
gdyż zasobność basenu decyduje o jego wartości ekonomicznej, a tym samym o celowości
inwestowania w poszukiwania i w budowę infrastruktury naftowej na danym obszarze. Do
rozwiązywania
problemów
związanych
z
oszacowaniem
zasobów
węglowodorów
wykorzystuje się prawidłowości odkryte przez geostatystykę naftową.
Jednym z modeli do oszacowania wielkości złóż basenu geologicznego, proponowanych
przez literaturę i z powodzeniem wykorzystywanych w praktyce, jest model KontorowiczaDiemina.
Model ten pozwala na konstrukcję rozkładu populacji złóż w postaci liczby złóż i ilości
zasobów w danej klasie wielkości złoża.
Ważną zależnością statystyczną, wykorzystywaną do prognozowania zasobów i planowania
poszukiwań naftowych, jest zależność pomiędzy nakładami poniesionymi na poszukiwania i
uzyskanymi efektami. W literaturze zwana jest ona również modelem Arpsa-Drewa.
Funkcja poszukiwań naftowych, bo o niej mowa, umożliwia oszacowanie pierwotnych
zasobów basenu geologicznego i współczynnika spadku efektywności poszukiwań.
Wyznacza prognozę dalszych poszukiwań na podstawie dotychczasowej ich historii.
Inną funkcją, niezbędną do analizy rentowności złóż węglowodorów, jest funkcja
naturalnego (tj. nie powodowanego spadkiem popytu) spadku wydobycia ropy lub gazu z
odwiertu w miarę upływu czasu. Bogaty materiał empiryczny pozwolił ustalić, że funkcja
spadku wydobycia jest krzywą wykładniczą i taka jest wykorzystywana do modelowania
rzeczywistości. W praktyce najistotniejszym elementem funkcji wykładniczego spadku
wydajności odwiertów jest tempo spadku wydobycia. Parametr ten oblicza się korzystając z
danych empirycznych i analizy regresji nieliniowej.
Praktyczne wykorzystanie modeli geostatystycznych umożliwiają specjalne programy
komputerowe KODEM, PROGNOSIS, MONEY (Pakiet KALIF).
Metody oceny inwestycji poszukiwawczych w warunkach
zdeterminowanych
Informacje
potrzebne
do
podjęcia
decyzji
o
inwestowaniu
w
poszukiwanie
i
zagospodarowanie złoża ropy naftowej lub gazu mają pierwotnie charakter informacji
technicznych i są z reguły zawarte w programie poszukiwań naftowych.
Do uzyskania prawidłowej oceny inwestycji geologicznej, konieczne jest przedstawienie w
takim programie wszystkich potrzebnych informacji zgromadzonych przez służby
geologiczne, geofizyczne, wiertnicze eksploatacyjne, jak np.:
1. Budowa geologiczna rejonu i potencjalnego złoża,
2. Zinterpretowane dane petrofizyczne,
3. Programy wiercenia,
4. Prognozy zasobów ropy naftowej,
5. Programy eksploatacji potencjalnego złoża,
6. Różne analizy z zakresu inżynierii złożowej.
Wyniki oceny rentowności rozważanej inwestycji są tak dokładne i wiarygodne, jak
dokładne i wiarygodne są dane użyte do obliczania tej rentowności.
Dalszym krokiem w kierunku dokonania oceny inwestycji jest zamiana informacji
technicznych w odpowiadające im informacje ekonomiczne, zwane strumieniami
finansowymi.
Strumienie finansowe to pieniężny odpowiednik harmonogramu realizacji i eksploatacji
inwestycji. Strumienie te stanowią swojego rodzaju model ekonomiczny inwestycji,
opisujący wydatki na budowę i eksploatację inwestycji oraz wytwarzane przez nią
przychody.
Inwestycje w górnictwie naftowym i gazownictwie przynoszą efekty rzeczowe i finansowe na
ogół dopiero po wielu latach. Skutki realizacji inwestycji są rozłożone w czasie, wydatki i
wpływy środków pieniężnych pojawiają się w różnych momentach. Analiza rentowności
złoża ropy naftowej lub gazu nie może polegać na prostym porównywaniu strumieni
wydatków na odkrycie i zagospodarowanie złoża ze strumieniem przychodów, uzyskanym
przez pomnożenie wydobywalnych zasobów złoża przez cenę ropy lub gazu.
Stąd istotne znaczenie ma fakt, iż pieniądz otrzymany w różnych momentach musi być, dla
porównywalności, przeliczany na ten sam moment czasowy, czyli dyskontowany.
Do ostatecznej oceny projektów wykorzystywane są specjalne miary rentowności. Do oceny
inwestycji poszukiwawczych w warunkach zdeterminowanych w praktyce wykorzystuje się
aż 12 różnych wskaźników:
- wielkość złoża, czyli ilość zasobów węglowodorów zawartych w rozpatrywanym obiekcie
geologicznym,
- nakłady inwestycyjne niezdyskontowane i zdyskontowane,
- okres zwrotu nakładów inwestycyjnych - najstarsza i najprostsza miara, która określa
czas, z reguły w latach, pomiędzy momentem rozpoczęcia inwestycji a momentem
odzyskania przez inwestora wszystkich poniesionych nakładów inwestycyjnych,
-koszt pozyskania 1 tony paliwa umownego niezdyskontowany i zdyskontowany -jest to
miara kapitałochłonności poszczególnych projektów,
- zysk niezdyskontowany i zdyskontowany (NPV), - zysk jednostkowy,
- stopa zysku niezdyskontowanego i zdyskontowanego - czyli ilość złotówek
generowanych przez 1 złotówkę zainwestowaną w dany projekt,
- graniczna stopa zwrotu (IRR).
Za podstawowe mierniki w tej grupie uważa się zysk zdyskontowany NPV (od: Net Present
Value) i graniczną stopę zwrotu IRR (od: Internal Rate of Return).
Zysk zdyskontowany NPV określany inaczej jako aktualna (bieżąca, zaktualizowana)
nadwyżka finansowa netto jest sumą zdyskontowanych przepływów gotówkowych w
poszczególnych latach funkcjonowania inwestycji.
Miary rentowności
Do ekonomicznej oceny projektów górniczych stosowanych jest wiele dynamicznych lub
prostych wskaźników:
wielkość złoża,
nakłady inwestycyjne,
okres zwrotu nakładów inwestycyjnych,
koszt pozyskania 1 tony kopaliny niezdyskontowany i zdyskontowany,
NPV – zysk jednostkowy (wartość zaktualizowana netto),
stopa zysku niezdyskontowanego. Ilość złotówek generowanych przez 1 złotówkę
zainwestowaną w projekt,
IRR - graniczna (wewnętrzna) stopa zwrotu. (NPV=0).
NPV – wartość zaktualizowana netto (zł). Suma zdyskontowanych oddzielnie dla każdego
roku różnic między wpływami i wydatkami przy stałym poziomie stopy dyskontowej
NCFi
n
ati
r
– różnica między wpływami i wydatkami w i-tym roku obliczeń (zł/rok)
– okres obliczeń, lata
- współczynnik dyskontowy
- stopa dyskontowa
Zainwestowany kapitał powinien przynieść inwestorowi bezpieczną stopę zysku, równą co
najmniej aktualnej stopie oprocentowania kredytów długoterminowych.
Im większe ryzyko inwestycyjne (niski stopień rozpoznania zasobów, wysokie i
zmienne stopy dyskontowe, rosnące koszty środków produkcji, niestabilne ceny
metali) to tym wyższa musi być bezpieczna stopa zysku, aby projekt górniczy był
finansowany.
Uzyskanie wartości NPV większej od zera oznacza, że inwestycja zwróci poniesione
nakłady, przyniesie od nich odsetki i da dodatkową wartość równą obliczonemu NPV Im
wyższa wartość NPV tym projekt inwestycyjny bardziej atrakcyjny pod względem
ekonomicznym. Miara ta ma szereg zalet: określa w łatwy i bezpośredni sposób
atrakcyjność analizowanych inwestycji, umożliwia porównywanie i rangowanie kilku
projektów, uwzględnia zmianę pieniądza w czasie, umożliwia sprawdzenie, czy rentowność
inwestycji przekracza założone minimum, jest też miarą addytywną. Dlatego też jej
powszechne stosowanie nie budzi wątpliwości.
Stopa graniczna IRR to wartość stopy dyskontowej, przy której NPV=0.
Wartość IRR odpowiada najwyższemu poziomowi odsetek od włożonych w inwestycję
środków finansowych. Powszechność stosowania wskaźnika IRR wynika m.in. z tego, że
bezpośrednio odzwierciedla on zdolność danej inwestycji do zarabiania pieniędzy. Wiele
firm naftowych uważa, że wartość tego wskaźnika powinna rozstrzygać definitywnie o tym,
czy inwestycja zostanie skierowana do realizacji czy odrzucona jako mało atrakcyjna.
Ocenę ekonomiczną odkrytego złoża przy różnych wariantach eksploatacji i finansowania
inwestycji umożliwiają programy WEZYR i FIELD (Pakiet KALIF ).
Ocena inwestycji poszukiwawczych w warunkach ryzyka i
niepewności
Miary wartości ekonomicznej inwestycji uwzględniające ryzyko poszukiwawcze to:
prawdopodobieństwo odkrycia złoża,
oczekiwana ilość zasobów węglowodorów w złożu,
oczekiwany efekt finansowy EMV.
Oczekiwany efekt finansowy EMV (od: Expected Monetary Value) wyznaczamy określając
możliwe zyski (straty) z przedsięwzięcia i prawdopodobieństwa ich wystąpienia, a następnie
stosując powszechnie znany wzór na wartość oczekiwaną. Najczęściej stosowana formuła
ma postać:
EMV = p. * NPV+(1-p) * K,
gdzie:
NPV -zysk zdyskontowany z inwestycji w przypadku odkrycia złoża,
K -koszty badań i wierceń potrzebnych do stwierdzenia negatywności obiektu,
p - prawdopodobieństwo odkrycia złoża.
Podejmowanie decyzji poszukiwawczych odbywa się również w warunkach niepewności.
Niepewność polega na tym, że decydent nie jest w stanie przewidzieć żadnej informacji o
skutkach podjętej decyzji - ani jej efektu rzeczowego, ani efektu finansowego. Niepewność
dotyczy zarówno wartości parametrów geologicznych jak i ekonomicznych złoża. Mimo
przeprowadzonych badań geologicznych nie znane są do końca wartości takich cech jak
porowatość, miąższość, powierzchnia; nie można przewidzieć dokładnie przyszłych kosztów
wierceń czy cen węglowodorów.
Najczęściej stosowane metody uwzględniania niepewności to stosowanie rozkładów
prawdopodobieństwa parametrów geologicznych i ekonomicznych, symulacja komputerowa
i analiza wrażliwości.
Miary opłacalności inwestycji mają w tym przypadku postać rozkładów
prawdopodobieństwa.
Nowe kierunki ekonomiki górnictwa naftowego
Nowe kierunki w ekonomice górnictwa naftowego polegają głównie na pogłębianiu wiedzy i
praktycznych osiągnięć w dotychczasowych obszarach, przy równoczesnym poszerzaniu
zestawu narzędzi informatycznych i ekonomicznych używanych przy rozważaniach
teoretycznych i zastosowaniach praktycznych.
Nadal więc największą wagę przywiązuje się do oceny obiektów geologicznych - zarówno
pod względem zasobności jak i wartości rynkowej - i do metod podejmowania decyzji w
warunkach ryzyka różnego rodzaju.
Jednakże studiując amerykańską literaturę naftową z lat 1989-1993 napotyka się na świat
pojęć i metod o wiele bogatszy niż podstawy ekonomiki górnictwa naftowego opracowane w
latach 70. i 80. Na szczególną uwagę zasługują liczne próby powiązania dorobku
teoretycznego różnych dziedzin nauki o zarządzaniu przedsiębiorstwem (gospodarka
finansowa, giełda, rynek pieniężny, rachunek kosztów, podejmowanie decyzji, negocjacje
handlowe itd.) z codzienną praktyką amerykańskiego rynku naftowego.
Wykaz podnoszonych tematów przedstawia się następująco:
- szacowanie zasobów węglowodorów,
-ocena wartości rynkowej złoża węglowodorów,
- szacowanie kosztów działalności firm naftowych,
-ocena sytuacji finansowej firm naftowych,
-ocena ryzyka w naftowej działalności gospodarczej.
Szacowanie zasobów węglowodorów
W tym kluczowym dla geologów-praktyków zagadnieniu nadal dominują podejścia
uwzględniające niepewność. Nikt już nie pisze o zasobach złoża jako o stałej,
zdeterminowanej liczbie.
W dalszym ciągu przyjmuje się - tak jak ustalono wcześniej (Łucki, 1995) - że rozkład
wielkości złóż w dowolnym basenie sedymentacyjnym jest rozkładem logarytmicznonormalnym.
Praktyczne zastosowanie tej teorii pokazał Roebuck (1990). Znając zasoby kilku złóż
(odwiertów poszukiwawczych można oszacować rozkład zasobów dla całego basenu.
Wskazane jest przy tym, aby potencjalne horyzonty produktywne miały podobną litologię,
aby wydobycie odbywało się w tych samych warunkach energetycznych i aby udostępnianie
złoża odbywało się tą samą techniką (np. bez równoczesnego używania otworów poziomych
i pionowych).
Beninger i Caldwell (1991) opisali z kolei jak oszacować metodami statystycznymi rozkład
zasobów pozostałych do wydobycia w eksploatowanym złożu. Wprowadzony przez nich
element niepewności to wykładnik funkcji spadku wydobycia, natomiast jako wartości stałe
przyjmuje się: wydajność początkową, roczne tempo spadku wydobycia i wydajność
końcową.
Najnowszym wkładem matematyki w poszukiwania naftowe jest zastosowanie teorii
zbiorów rozmytych do oceny basenów geologicznych (Fang i Chen, 1990; Li, Chen i Fang,
1992; Chen i Fang, 1993). Ta nowa metoda wprawdzie wychodzi - tak jak poprzednio
opisane - z sytuacji pełnej niepewności, ale wykorzystuje całkiem inny rodzaj matematyki,
nie mający nic wspólnego z rachunkiem prawdopodobieństwa.
Od inżynierów-geologów, dysponujących -jak wiadomo - bardzo skąpymi i
fragmentarycznymi danymi, nie żąda się ilościowych informacji (na przykład porowatość
od 10 do 1%). Przy metodzie zbiorów rozmytych wystarczą informacje słowne, jakościowe:
porowatość bardzo dobra, dobra lub kiepska. Metoda wykorzystuje teorię możliwości (nie
mylić z teorią prawdopodobieństwa) oraz teorię wielokryterialnego podejmowania decyzji.
Efektem zastosowania metody są wykresy użyteczności danego basenu, umożliwiające
wydanie jego jakościowej oceny w skali od "bardzo złej" do "wyśmienitej".
Zastosowanie sztucznej inteligencji w górnictwie naftowym
Inżynier naftowy powinien zacząć studiowanie tych problemów od artykułu Mc Cormacka i
Daya (1993) dotyczącego zastosowania systemów eksperckich i sztucznej inteligencji w
przemyśle naftowym. Historia rozwoju sztucznej inteligencji obejmuje następujące techniki
- od najbardziej rozwiniętych do dopiero "raczkujących":
- systemy eksperckie,
- sieci neuronowe,
- zbiory rozmyte,
- algorytmy genetyczne,
- analiza przeszłości (case-based reasoning),
- analiza baz danych (data base mining).
Tak więc system wyszukiwania informacji powinien odznaczać się pewną "inteligencją" i
umieć pomagać użytkownikowi w formułowaniu nie jednoznacznie sformułowanych pytań.
Przykładem takiej sytuacji jest prośba użytkownika skierowana do systemu: "znajdź mi
inne rzeczy jak ta", co w języku naukowym nazywa się "szukaniem analogów" (np. złóż
wzorcowych). Drugie źródło niepewności to same dane -jak wiadomo, w poszukiwaniach
naftowych danym jest daleko od poprawności, gdyż są one wynikiem ocen opartych na
ograniczonej liczbie obserwacji i na ogólnych założeniach. Wychodząc z takiej sytuacji,
Chany i Inder opisują technikę posługiwania się zbiorami rozmytymi do opisu niepewnych
danych geologicznych przy użyciu liczb i symboli.
Fogelman-Soulie (1992) zajmuje się zastosowaniem sieci neuronowych w górnictwie
naftowym. Wymienił on następujące ich zastosowania praktyczne:
-analiza obrazów sejsmicznych (ograniczanie szumu, kompresja obrazów, wykorzystanie
wzorów w obrazach),
- analiza produktywności odwiertów (przewidywanie jakości odwiertów, analiza sygnałów uzyskiwanych w trakcie wiercenia, przewidywanie wydobycia na podstawie
szeregów czasowych),
-analiza własności skał (klasyfikacja i datowanie skał),
-analiza obrazów satelitarnych (segmentacja obszarów, budowa map), -sterowanie
(modelowanie instalacji, sterowanie procesami, analizy, badania nieniszczące).
Teoria sieci neuronowych wprawdzie wiąże się z klasycznymi technikami matematycznymi
(analiza dyskryminacyjna, bayesowska itd.), ale równocześnie stanowi ich rozszerzenie,
gdyż wchodzi w obszary nieliniowości.
Zastosowanie sieci neuronowych prawie podwoiło wartość współczynnika korelacji
pomiędzy przepuszczalnością zmierzoną dla rdzeni wiertniczych a przepuszczalnością
przewidywaną.
Sieci te nie są programowane, lecz same uczą się na przykładach.
Ustalanie godziwej wartości złoża ropy lub gazu
Jeżeli chodzi o czysty, bezpośredni rachunek ekonomiczny, najwięcej artykułów w ostatnich
latach poświęcone było ustalaniu godziwej wartości rynkowej (fair-market-value) obiektów
geologicznych.
Metody te tworzą oddzielną subdyscyplinę naftową - inżynierię oceny obiektów
geologicznych (evaluation engineering), a specjaliści z tej dziedziny - taksatorzy (evaluators)
- muszą się odznaczać najwyższym stopniem profesjonalizmu. Zwykle są to doświadczeni
inżynierowie złożowi o dostatecznej znajomości problemów fizycznej i ekonomicznej
niepewności. Muszą oni umieć oceniać zasoby geologiczne, sytuację finansową
przedsiębiorstw, ekonomikę i ryzyko.
Klasyczna definicja godziwej wartości rynkowej złoża jest według Hickmana następująca:
„jest to wartość ustalona przez chętnego kupującego i chętnego sprzedającego w trakcie
transakcji pomiędzy niezależnymi uczestnikami, gdy żadna ze stron nie jest zmuszona
kupować bądź sprzedawać, a obie dysponują dobrą znajomością istotnych faktów".
Obecnie określa się ją zwykle na podstawie prognozy zasobów i na podstawie szacunku
NPV (zysku zdyskontowanego), skorygowanego o pewien poziom ryzyka zależnego od
kategorii sprzedawanych zasobów. Dużą rolę odgrywają też inne wskaźniki omówione w
pierwszej części tego wykładu (koszt jednostkowy, IRR i okres zwrotu).
Metody ustalania wartości rynkowej złoża są podzielone na 4 kategorie:
sprzedaże porównawcze,
sztywne wzory (wskaźniki),
prognozy dochodu,
koszt ekwiwalentny.
Wszystkie te metody mają na celu ustalenie takiej godziwej ceny za obiekt, która będzie
chroniła nabywcę przed skutkami wszystkich rodzajów przewidywanego ryzyka i
niepewności w interesach, mających charakter technologiczny, ekonomiczny lub
polityczny.
Obecnie najczęściej stosowane są prognozy dochodu (zysku zdyskontowanego), ale
prawidłowe zachowanie się na rynku wymaga równoczesnego stosowania wszystkich metod,
co powinno ograniczyć możliwość przeoczenia jakiegoś negatywnego aspektu
projektowanego zakupu.
Ocena wartości złoża jest więc zależna w bardzo dużym stopniu od rodzaju użytego "cash
tlow" (czyli od sposobu liczenia zysku zdyskontowanego) i od przyjętego scenariusza
wzrostu cen i kosztów w przyszłości.
W USA wieloletnią średnią stopę dyskontową, używaną do oceny omawianych obiektów,
przyjmuje się na poziomie 8,4%.
Koszty poszukiwań naftowych i eksploatacji złóż
Chodzi tu o odwieczny spór między teoretykami i praktykami, czy uwzględniać już wydane
pieniądze w analizie rentowności przedsięwzięć, którą mogą być realizowane w przyszłości.
Najlepszym przykładem takiej - często patowej - sytuacji jest odkrycie złoża, które
przyniosło rozczarowanie, gdyż spodziewaliśmy się czegoś znacznie większego. Złoże mimo
to trzeba zagospodarować - jak więc liczyć rentowność zagospodarowania?
Jeśli uwzględnimy koszt poszukiwań - inwestycja będzie nierentowna. Zwykle więc liczy się
tylko samo zagospodarowanie wychodząc z założenia "że nie ma co płakać nad rozlanym
mlekiem". Niby decyzja słuszna, ale firma przecież poniesie straty.
Cały problem komplikuje się w przypadku, gdy projekt jest przekazywany - jak to ma
miejsce w Polsce - z jednej części firmy do drugiej i gdy każda liczy rentowność tylko dla
swojego zakresu prac. Jeszcze większe "zaciemnienie obrazu" powstaje w momencie
sprzedaży projektu obcej firmie i pojawienia się ceny transferowej. Capen proponuje
pozostawienie problemu bez rozstrzygnięcia i podejmowanie decyzji na podstawie obecnej
rynkowej wartości projektu. Wychodzi z założenia, że wszystkie transakcje rynkowe nawet
te dokonywane wewnątrz firmy - polegają na tym, że ktoś coś komuś sprzedaje co ma
określoną wartość. Nie uwzględnianie tej wartości, która jest kosztem dla "kupującego" i
przychodem dla "sprzedającego" oznacza złą politykę inwestycyjną.
Problem pojawił się w związku z obserwowanym na świecie zjawiskiem, że taniej jest kupić
zasoby węglowodorów niż ich szukać. Stało się więc konieczne pewne ujednolicenie metody
rejestracji kosztów odkrycia. Stwierdzono, że istnieją 3 główne sposoby rejestracji tych
kosztów:
1.
S
ame koszty poszukiwań, bez uwzględnienia rewizji zasobów,
2.
S
ame koszty poszukiwań, z uwzględnieniem rewizji zasobów,
3.
K
oszty poszukiwania i zagospodarowania, z uwzględnieniem rewizji zasobów i
wtórnych metod eksploatacji.
Doprowadzenie do jednolitego sposobu liczenia leży w interesie wszystkich
zainteresowanych stron (przemysł, banki, rząd, firmy doradcze), gdyż bez tego jakiekolwiek
porównania kosztów w skali krajowej i międzynarodowej nie mają sensu, co z kolei
utrudnia prowadzenie interesów na rynku. Ze szczególnych problemów warto
zasygnalizować następujące:
konieczność stosowania wieloletniej średniej ruchomej (cykl poszukiwawczy trwa kilka
lat, licząc od rozpoczęcia poszukiwań i zakupu koncesji do zagospodarowania odkrytego
złoża),
przeliczenie ropy naftowej i gazu ziemnego na paliwo umowne z uwzględnieniem ich
kaloryczności,
uwzględnianie zanieczyszczeń w kopalinie.
Spadek cen ropy na świecie spowodował, że wiele mało wydajnych i silnie zawodnionych
niemieckich złóż (podobnie w Polsce) ropy stało się złożami nieopłacalnymi. Wobec braku
perspektyw na gwałtowny wzrost cen ropy w najbliższych latach, przemysł musi podjąć
określone przedsięwzięcia dla zachowania konkurencyjności. Złoża uznane za nieopłacalne
trzeba zamknąć lub sprowadzić do poziomu opłacalności.
Kluczowe elementy tej metody przedstawiają się następująco:
- przeprowadzono dokładną analizę odwiertów, ich wydajności i kosztów w funkcji czasu,
- zidentyfikowano odwierty za drogie i odwierty opłacalne przez zastosowanie rachunku
kosztów marginalnych,
-dokonano oceny rentowności różnych możliwych przedsięwzięć według wybranych
scenariuszy,
-wytypowano odwierty do likwidacji.
Podkreślono, że w wielu przypadkach nie ma potrzeby likwidacji nierentownych odwiertów,
gdyż istnieje możliwość zmniejszenia kosztów ich eksploatacji.
Analiza ryzyka
Tradycyjne pojęcie rynku poszukiwawczego (Łucki, 1995) już rzadziej pojawia się w
publikacjach naftowych. Nic nowego poza koncepcją wartości oczekiwanej nie da się chyba
już wymyślić. Ciągle natomiast trwają narzekania, że metody wartości oczekiwanej to w
większości "dość wymyślne i skomplikowane obliczenia" (Downey, 1989).
Większość prac zajmuje się obecnie ryzykiem w aspekcie rynkowym, finansowym,
kapitałowym itp., przede wszystkim na skutek internacjonalizacji przemysłu naftowego. Są
to problemy o wiele trudniejsze od prostego ryzyka poszukiwawczego, gdyż obejmują
zagadnienia w ogóle mało znane w naszym kraju, nie mówiąc już o możliwości ich percepcji
przez inżynierów naftowych.
Dla takich zagadnień główna rola przypada bankom finansującym - w taki czy inny sposób
- działalność firm naftowych. W zagadnieniach tych podstawowym problemem jest
zabezpieczenie transakcji (hedging).
W słownikach istnieją dwa wyjaśnienia terminu "hedging":
transakcja terminowa polegająca na równoczesnym zakupie i sprzedaży takiej samej
partii towaru, aby zabezpieczyć się od spadku lub zwyżki cen na giełdzie towarowej,
zabezpieczenie się przepisami na dwie strony.
Taką formą zabezpieczenia są różnego rodzaju transakcje terminowe (na przykład typu
"futures" i "swap").
"Oil futures" to prawie obowiązujące zobowiązanie dostarczenia lub przyjęcia ropy w
określonej ilości i o określonej jakości, określonego dnia w przyszłości i w danej
miejscowości.
"Oil swaps" to zabezpieczenie dotyczące transakcji pomiędzy producentami (lub
użytkownikami) ropy a instytucją finansową lub firmą handlową.
W przeciwieństwie do rynku transakcji "futures", transakcje "swap" nie są prowadzone na
giełdzie.
"Oil swap" to transakcja, w której jedna strona (producent) zgadza się płacić miesięcznie
lub kwartalnie drugiej stronie (instytucji finansowej) ekwiwalent wartości określonej ilości
ropy po cenie rynkowej. Instytucja finansowa dokonuje odwrotnej opłaty, ale po stałej
cenie. W efekcie producent ma stałą cenę a instytucja finansowa bierze na siebie ryzyko (lub
ewentualnie zyski). Chociaż można takie transakcje uważać za element spekulacji, są one
korzystne dla firm naftowych, gdyż zmniejszają ryzyko i ułatwiają podejmowanie decyzji
inwestycyjnych.
Kredytowanie firm naftowych
Jest regułą, że kredyty udzielane przez banki komercyjne małym i średnim firmom
naftowym są zabezpieczane zasobami złóż, czyli przyszłym wydobyciem. Istnieją różne
rodzaje ryzyka, jakie musi uwzględniać kredytodawca przy finansowaniu zasobów ropy i
gazu, oraz szereg produktów i technik finansowych służących do zmniejszenia ryzyka,
któremu podlega zarówno kredytobiorca jak i kredytodawca. Tak więc przy finansowaniu
górnictwa naftowego można teraz korzystać z takich zabezpieczeń jak "oil futures" i "oil
swaps".
Literatura
Łucki Z., 1995: Ocena inwestycji i podejmowanie decyzji w górnictwie naftowym i
gazownictwie. Polska Fundacja Promocji Kadr, Kraków
Hajdasiński M. Podstawy ekonomicznej oceny projektów górniczych. Techn. University
Sudbury. W: Szkoła Gospodarki Surowcami Mineralnymi
Cieślewicz W.J Przedsiębiorstwa eksploatacji surowców mineralnych, finansowanie,
funkcjonowanie, rentowność i sprzedaż produktów Colorado School of Mines Golden. W: Szkoła
Gospodarki Surowcami Mineralnymi