szótár 1 - Lengyelország magyarul
Transkrypt
szótár 1 - Lengyelország magyarul
Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017. T 7144 trabant [1. w średniowieczu: żołnierz należący do straży przybocznej monarchy lub jakiegoś dostojnika; 2. krótki odcinek chromosomu położony na końcu jego ramienia, oddzielony przewężeniem; 3. daw.; zob. satelita w zn. 1.] – (ném.) darabont; a 16-17. században gyalogos katona; fegyveres szolga; megyei v. városi hajdú; képviselőházi teremőr; csatlós; hajdú, poroszló, testőr tracenie – vesztés, elvesztés, eltévesztés, kárvallás; elfecsérlés, elpazarlás, elpusztítás, tönkreverés, kiírtás ; kivégzés tracenie czasu – időveszteség tracenie złoczyńków – gonosztevők kivégzése trach [wykrzyknik nazywający dźwięk, jaki powstaje wtedy, kiedy coś pęka lub łamie się] – (hangu.) bumm! reccs! trache(o)- [w złożeniach: tchawica] – légcsőtrachea [śrdw.łac. trachea 'tchawica' z późn.łac. trachia 'jp.' od gr. (arteria) tracheia 'szorstka (arteria)' z r.ż. od trachýs 'szorstki; nierówny; skalisty'] - (gör.) trachea; (orv.) légcső tracheoskopia [metoda badania tchawicy za pomocą specjalnego wziernika] – tracheoszkópia, légcsőtükrözés, tracheoskopowy, -a, -e – légcsőtükrözéses tracheotomia [med. przecięcie tchawicy i wprowadzenie w otwór dotchawiczny rurki metalowej, przez którą duszący się chory może swobodnie oddychać; 2. Rozcięcie tchawicy - zabieg polegający na otwarciu tchawicy i wprowadzeniu do jej światła rurki tracheotomijnej.] – tracheotómia; légcsőmetszés; a légcső sebészeti megnyitása fulladás veszélye esetén [az a sebészeti operáció, mellyel a nyak elülső részén a légcsövet felhasítják a célból, hogy a levegő a tüdőbe hatolhasson s a beteg újra lélekzetet vehessen, vagy pedig a célból, hogy a gégében vagy légcsőben levő kóros növedékeket (polypus, papilloma), esetleg odajutott idegen testeket (csontdarabok, magok stb.) eltávolítsák] trachit [magmowa skała wylewna, jasnoszara, różowa lub żółtawa] – (gör.) trachit; (geol.) újabb kőkori, porfiros vulkáni kőzet; fiatal, harmad- v. negyedkori vulkáni kőzet trachitowy, -a, -e – (gör.) trachittrachoma [zob. jaglica] – trachoma; a szem kötőhártyájának gennyes, ragályos, idült gyulladása; egyiptomi szemgyullaás (megvakuláshoz is vezethet) tracić (tracę, traci) [1. przestawać coś mieć, zostawać bez kogoś lub bez czegoś; 2. ponosić stratę materialną; 3. marnować coś; 4. wydawać się gorszym, mniej wartościowym; 5. wykonywać na kimś wyrok śmierci] – veszteni; elveszteni; veszíteni, elveszíteni; elhagyni vmit; (zabić) kivégezni, megölni, kiírtani, kivégezni; (marnować) fecsérelni, elfecsérelni, elpazarolni, elpusztítani, tönkretenni; kárt vallani tracić apetyt – elveszti az étvágyát traci pieniądze na zbytki – hiábavalóságokra költeni tracić czas – időt veszíteni tracić fantazję – (dawno) jókedvet, bátorságot elveszíteni tracić głowę – elveszíti a fejét, fejét veszti tracić grunt pod nogami – elveszti a talajt a lába alól tracić kogo przez powieszenie – kötél általi halálra ítélni vkit tracić kogo z oczu – szem elől téveszteni vkit tracić liście – lehullajtja a levelét tracić moc – hatályát veszti tracić moc obowiązująca – érvényét veszti, kötelező erejét veszti; hatálytalanítani tracić na karty – kártyán veszíteni tracić na odwadze – elveszíti bátorságát tracić na wartości – veszt az értékéből, értékéből veszít tracić a. stracić ochotę – elmegy a kedve tracić panowanie na sobą – elveszti önuralmát tracić pieniądze – pénzt veszíteni; (átv.) tékozolni, pazarolni tracić pióra – vedleni tracić pozycję społeczną – elveszti társadalmi pozícióját tracić przyjaciela – barátot veszíteni; elveszti a barátját tracić przytomność – elveszti az eszméletét tracić równowagę – elveszíti az egyensúlyát tracić w struny – megérinti a húrokat, húrokat pengetni tracić wartość – értékét veszti; elértéktelenedik tracić ważność – hatályát veszti tracić wiarę – elveszti hitét; nem hisz tracić wzrok – elveszíti látását, megvakulni tracić z oczu – szem elől téveszteni, elveszti a szeme elől tracić zmysły – elveszti az eszét tracić się [1. niknąć, ginąć; 2. stawać się zakłopotanym] – (znikać) elveszni; (niknąć) eltűnni, elenyészni, elmúlni; szertefoszlani Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 7145 track (ścieżka) – track [1. lásd sáv 2. A megkülönböztethető dalok, zenei darabok.] track-at-once – (ang.) track-at-once (sávegyszerre) [A legtöbb CD-író eszköz és program által támogatott írási módszer, melynél minden sávot külön írnak fel. A felírt sáv minimális hossza 300 szektor (4 másodperc, 600 Kbyte). Ha egy sáv írásra kész, az írólézer kikapcsolódik és kifutó blokkot ír fel. A következő sáv írása előtt a lézer ismét bekapcsolódik és befutó blokkok kerülnek a lemezre. A CD-ROM olvasó ezt a hét blokkot figyelmen kívül hagyja. Az adatolvasást nem zavarják a blokkok, de a hang lejátszásában esetleg rövid kattanás hallható. A disc-at-once módszernél ilyen blokkok nem keletkeznek, ezért az előnyösebb zenei CD-k készítéséhez. A track-at-once írás esetén a legtöbb író a sávok között két másodperc szünetet hoz létre.] tracks per inch (też: tpi); ścieżki na cal [komp.] – Sáv/coll adatrögzítési sűrűség (tracks per inch, egy inch = 2,54 cm) [barázdák sűrűsége] trackball [wym. trakbol] [kulka umieszczana w niektórych klawiaturach komputerowych, służąca do sterowania ruchem kursora po ekranie] – (ang.) tracker ball görgetőgomb, 'hanyategér'; trackball; hanyattegér [1. egy számítógépes pozicionáló eszköz; 2. feladata azonos az egér adatbeviteli eszköz feladatábval, de alátét/asztal nélkül használható; kezdetben kézigépeknél használták, de mára átvették helyét az x-y koordinátás érintőfelületek ], követőgolyó tracz [1. robotnik zajmujący się piłowaniem kłód drzewa za pomocą ręcznej piły; 2. ptak charakteryzujący się długim i wąskim dziobem mającym na brzegach ostre ząbki tworzące rodzaj piły] – (robotnik) fűrészmunkás, fűrészelő (személy); (ptak) búvárréce; (ryba) kardhal (Xiphias Art.), fűrészhal (Pristis antiquorum) [az őshalak (Selachii) rendjébe, a ráják alrendjébe tartozik] - Wersja 01 01 2017. Tracz auklandzki (†Mergus australis) [wymarły ptak z rodziny kaczkowatych (Anatidae). Zamieszkiwał niegdyś Wyspy Auckland leżące ok. 500 km na południe od Nowej Zelandii.] – Auckland-szigeteki bukó (Mergus australis) a lúdalakúak (Anseriformes) rendjébe, ezen belül a récefélék (Anatidae) családjába tartozó mára kihalt faj] Tracz bielaczek (bielaczek) (Mergus albellus L. syn. Mergellus albellus Selby) [średni ptak wodny z rodziny kaczkowatych, zamieszkujący półwysep Skandynawski i Syberię. Zimuje w Zachodniej i Środkowej Europie, we wschodniej części basenu morza Śródziemnego, w Azjoi Środkowej oraz na Bliskim i Dalekim Wschodzie. W Polsce pojawia się na przelotach i zimuje. Liczniejszy na północy.] – kis bukó (Mergellus albellus) [a madarak osztályának a lúdalakúak (Anseriformes) rendjébe, ezen belül a récefélék (Anatidae) családjába tartozó faj] Tracz nurogęś (nurogęś) (Mergus merganser) [duży ptak wodny z rodziny kaczkowatych] – nagy bukó (Mergus merganser) [a madarak osztályának a lúdalakúak (Anseriformes) rendjébe, ezen belül a récefélék (Anatidae) családjába tartozó faj] traczka – fűrész traczka kołowa – körfűrész traczka taśmowa – szalagfűrész trade (handel) – (ang.) trade; kereskedelem trade mark [wym. trejd maak] [znak handlowy, marka fabryczna; ang. 'jw.'; trade, zob. trade-unions; mark 'znak, kreska; handl. marka; stopień (ucznia); cel'] – (ang.) trade mark; gyári jel, védjegy trade-unions [wym. trejd-junienz] [ang. trade(s) unionism 'jw.' od trade-union l.poj. 'robotniczy związek zawodowy'; trade 'handel; rzemiosło; klientela'; union 'połączenie; związek zawodowy; zgoda; unia' z późn.łac. unio;angielskie robotnicze związki zawodowe] – (ang.) trade-union; szakszervezet trade-unionizm [wym. trejd-unionizm] [kierunek w robotniczym ruchu związkowym, ograniczający postulaty klasy robotniczej do żądań czysto ekon. (por. reformizm; syndykalizm)] – (anglat.) trade-unionizmus; a politikai harcot feleslegesnek, a puszta gazdasági harcot elégségesnek tartó megalkuvó áramlat a munkásmozgalmon belül traditio, tradycja [(u Zygmunta Glogera) Tak zwało się zajęcie dóbr z mocy dekretu i Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 7146 oddanie ich wierzycielowi na rzecz jego należności. Taki posiadacz dóbr ex traditione zwany był possessor traditorius, z zastawu zaś possessor diligatorius. Dobra mogły być dekretem tylko na pewien czas, t. j. wytrzymanie zasądzonej sumy wierzycielowi przez burgrabiego (urząd wykonawczy) oddane, czyli – jak mówiono – „tradowane”.] – (lat.) tradíció; hagyomány; (rel) hagyomány [az atyák hitének, tanításának, életvitelének tiszteletben tartása és átvétele, valamint továbbadása. A rk. szóhasználatban az egyház hitének egyik forrása a bibliai kinyilatkoztatással együtt.] Traditionibus et usucapionibus dominia rerum, non nudis pactis, transferuntur [własność rzeczy przenosi się poprzez ich przekazanie (wręczenie) lub przez zasiedzenie, a nie przez gołe umowy.] – (lat.) Traditionibus et usucapionibus dominia rerum, non nudis pactis, transferuntur; A dolog birtoklása annak átadása vagy elbirtoklása révén, és nem a száraz szerződés által valósul meg. tradować – (dawno) lefoglalni, zálogolni tradować zboże – gabonát lefoglalni tradycja [ogół obyczajów, norm, poglądów, zachowań itp. właściwych jakiejś grupie społecznej, przekazywanych z pokolenia na pokolenie; też: ciągłość tych obyczajów, norm, poglądów lub zachowań] – (lat.) tradíció; hagyomány; hagyományos felfogás, szokás; kerestény egyházban szóhagyomány útján fennmaradt tan tradycja artystyczna – művészeti hagyomány tradycja kilkuwiekowa – többszázados v. több évszázados hagyomány v. tradíció tradycja ludowa – néphagyomány tradycja narodowa – nemzeti hagyomány v. tradíció tradycja rodzinna – családi hagyomány tradycja ustna – szájhagyomány tradycjonalista [1. osoba preferująca znane od dawna rozwiązania lub zachowania; 2. osoba o poglądach tradycjonalistycznych]; tradycjonalistka – tradícionalista; a hagyományokhoz mereven és egyoldalúan ragaszkodó (ffi/nő) tradycjonalistycznie – (lat.) tradicionalisztikusan; a hagyományokhoz mereven és egyoldalúan ragaszkodva tradycjonalistyczny, -a, -e – (lat.) tradicionalista tradycjonalizm, tradycjonalność [przywiązanie i szacunek do tradycji traktowanej jako najwyższa wartość; też: ideologia - Wersja 01 01 2017. wynikająca z takiej postawy] – (lat.) tradicionalizmus; hagyománytisztelet; merev és egyoldalú ragaszkodás a hagyományokhoz, a hagyományok túlbecsülése tradycjonalny, -a, -e – hagyományos, szokásos tradycyjnie – hagyományosan tradycyjność – hagyományosság tradycyjny, -a, -e, tradycjonalny, -a, -e [1. zgodny z tradycją; 2. znany lub stosowany od dawna; 3. zachowujący tradycję] – (lat.) tradicionális; hagyományos, szokásos, a hagyományon alapuló tradycyjna trwała – hagyományos dauer tradycyjne salami węgierskie – Pick szalámi tradycyjny zwyczaj – hagyományos szokás tradycyjny zwyczaj ludowy – hagyományos népszokás traf [przypadek, zbieg okoliczności] – véletlen, végtelenség trafarz [(u Zygmunta Glogera) ob. Kurkowe towarzystwa] – (hist.) vadász trafem – véletlenségből, véletlenül Traffic Message Channel (TMC) [jest technologią służącą dostarczeniu kierowcy informacji o ruchu. Pozwala na ciche dostarczanie wysokiej jakości precyzyjnych, aktualnych i istotnych informacji w języku wybranym przez użytkownika. Dane są przesyłane przez specjalnie zakodowane fale FM przy użyciu RDS FM-System, za pomocą satelity lub Digital Audio Broadcasting. Gdy dane są zintegrowane bezpośrednio z systemem nawigacyjnym, kierowca ma możliwość wyznaczenia alternatywnych tras, aby uniknąć wypadków i korków.] TMC (ang.) Traffic Message Channel [1. A TMC az RDS technológián alapul, amely a közutakon zajló forgalomról nyújt hasznos, valós idejű információkat a gépkocsikba szerelt FM rádióvevők kijelzőjén. Amíg az RDS csak egy SMS-szerű szöveges üzeneteket küld, addig a TMC együtt tud működni GPS-alapú navigációs szoftverrel, és lehetővé teszi az útvonal újratervezését az esetleges forgalmi dugók, balesetek, torlódások, útlezárások, forgalomelterelések, határátkelőhelyi várakozási idők függvényében. 2. A TMC az RDS technológián alapul, amely a közutakon zajló forgalomról nyújt hasznos, valós idejű információkat a gépkocsikba szerelt FM rádióvevők kijelzőjén. A TMC együtt tud működni GPS-alapú navigációs szoftverrel, és lehetővé teszi az útvonal újratervezését az Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 7147 esetleges forgalmi dugók, balesetek, torlódások, útlezárások, forgalomelterelések, határátkelőhelyi várakozási idők függvényében.] trafiać komu do przekonania – meggyőzni vkit trafiać na rynek – piacra kerülni trafiać w (czyją) myśl – eltalálni (vkinek) a gondolatait trafiać w próżnie – vmi válasz nélkül marad; pusztába kiáltott szó trafiać w samo sedno – eltalálni, beletalálni; fején találja, érzékeny pontján éri trafiak [(u Zygmunta Glogera) narzędzie dęte muzyczne, którem towarzyszono do grubego basu. Do cieńszego było inne, zwane kawką] – (muz) egykori fúvós hangszer; „csóka” trafić — trafiać [1. strzelając, rzucając czymś, dosięgnąć celu; 2. o pocisku: dosięgnąć celu; 3. znaleźć drogę dokądś; 4. dotrzeć gdzieś; 5. zjawić się gdzieś w jakimś momencie; 6. napotkać kogoś lub coś; 7. wpaść na doskonały pomysł; 8. pot. znaleźć, zdobyć, pozyskać] – találni, rátalálni vmire; eltalálni, odatalálni, betalálni, beletalálni; beletrafálni; (w porę) jókor érkezni; eljutni, odatalálni, hatolni, elhatolni; (vhonnan) kitalálni trafić do celu, trafić w cel – célba találni; eltalálni a célt; odatalál a célba trafić do domu – hazatalálni trafić do nieba – mennyországba jutni trafi do piekła – a pokol tűzébe jut; a pokolba v. pokolra jut; elkárhozik trafić do samego ministra – eljut a miniszterig v. a miniszter színe elé trafić do więzienia – börtönbe kerülni trafić jak kulą w płot – [betalál, mint golyó a kerítésbe] (közm.) eltalálta szarva közt a tőgyét trafić (komu) do gustu – eltalálni (vkinek) az ízlését trafić komu do przekonania – meggyőzni vkit trafić kulą w płot – (átv.) bakot lő trafić na giełdę – tőzsdére kerülni trafić na kłótnię – veszekedésre érkezik trafić na kogo – rátalálni vkire trafić na naradę – tanácskozásra érkezik trafić a. trafiać w sedno [syn. mieć rację, mówić prawdę, nie mylić się] – fején találta a szöget; igaza van; igazat beszél; nem téved trafić pod młotek – kalapács alá kerül trafić ptaka – eltalálja a madarat trafić w co – eltalál vmit - Wersja 01 01 2017. trafić w czułą strunę – (átv.) a gyengéjére tapintani trafić w dziesiątkę [w strzelaniu do tarczy: trafić w środek tarczy] – tízest eltalálni; a céltábla közepébe találni trafić w ręce policji – rendőrkézre kerülni trafić w sedno – fején találja a szöget; elevenére tapintott trafić z deszczu pod rynnę – (közm) cseberből vederbe kerülni v. jutni [trafił z deszczu pod rynnę: cseberből vederbe került] trafić za kratki – rács mögé kerülni trafił go szlag – megütötte a guta trafił jak kulą w płot – (közm.) (úgy találja el, mint golyó a kertést) eltalálja szarva közt a tőgyét; mellétalál trafił na franta – emberére akadt trafił swój na swego – (közm.) megtalálja a zsák a foltját; párjára akadt v. talált; emberére talált trafił w sam środek – a kellős közepébe v. telibe talált v. találta trafiła kosa na kamień – [kőre akadt a kasza] emberére akadt trafiła mu się guwernerka – nevelői állás kínálkozott neki trafić się — trafiać się [1. pot. zdarzyć się niespodziewanie; 2. pot. przybyć, zjawić się niespodziewanie; 3. pot. wystąpić sporadycznie] – akadni, adódni, előfordulni; kerülni; megesni trafił mi się gość – véletlenül vendéget kaptam trafił mi się lokator – albérlőm akadt trafił mi się przypadek – volt egy esetem, megtörtént v. megesett velem trafiło mi się co tanio kupić – sikerült vmit olcsón megkapnom v. vennem trafiło się, jak ślepej kurze ziarno – (közm) a vak tyúk is talál szemet trafienie [1. celny strzał, cios, rzut; 2. trafnie wytypowana liczba w grze liczbowej] – (wojsk) találat trafika [wł. traffico 'ruch; handel'; przest. sklep tytoniowy] – (ol.→ném.) trafik; kereskedelem, forgalom; dohánytőzsde; dohánybolt, dohányos bolt trafikować – (ol.→ném.) trafikálni; mesterkedni, fondorkodni; cimborálni; fecsegni, tereferélni trafiony, -a, -e [1. pot. taki, który osiągnął cel lub udał się; 2. pot. pijany] – talált, eltalált; (átv.) ittas trafna odpowiedź – találó felelet v. válasz trafna uwaga – találó megjegyzés, helyes észrevétel trafnie – találóan, helyesen Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 7148 trafnie odpowiedzieć – találóan megfelelni v. válaszolni trafność – helyesség, pontosság, találat trafność wyrażenia – a kifejezés helyessége trafny, -a, -e [1. właściwy, stosowny, słuszny; 2. trafiający w cel] – találó, helyes, megfelelő, alkalmas, helyénvaló trafny wybór ludzi – az emberek helyes v. megfelelő kiválasztása trafunek – (közb.) eset, esemény, alkalom, véletlen eset Traganek (Astragalus L.) [rodzaj roślin należący do rodziny bobowatych (motylkowatych). Zalicza się do niego ok. 1600 gatunków bylin i krzewów, występujących w Europie, Azji, Afryce i Ameryce.] – (növ.) csődfű (növ., bóka v. bokafű, Artragalus Tourn.) - Wersja 01 01 2017. Tragakantmézga Finom illatú mézgájából balzsamot, kenetet készítettek (2 Kir 20,13; Én 4,14; 5,1.3; 8,2.4; Ézs 39,2) Egyiptomban is használták (1 Móz 34,11 ), a gileádi karavánok áruja volt (1 Móz 37,25). 2. a pillangósvirágúak családjába tartozó növény. - A Szentírásban a Ter 37,25: fűszer (vö. Ter 43,11). Rokon fajai a júdeai, a görög, a horgas és a szúrós csüdfű. - A mézgás csüdfű fajok legtöbbje a gyógyszer- és textiliparban jól használható ragadós mézgát izzad, ami századokon keresztül keresett árucikk volt. A vadon élő fajok közt a legjobb mézgatermő a Betlehem környékén sűrű, nagy kiterjedésű, igen szúrós törpebozótot alkotó, bíborpiros virágú júdeai csüdfű volt.] Gatunki flory Polski traganek duński (Astragalus danicus Retz.) traganek długokwiatowy (Astragalus onobrychis L.) traganek jasny (Astragalus australis (L.) Lam.) traganek piaskowy (Astragalus arenarius L.) traganek pęcherzykowaty (Astragalus cicer L.) traganek szerokolistny (Astragalus glycyphyllos L.) traganek wytrzymały (Astragalus frigidus (L.) A. Gray) traganek zwisłokwiatowy (Astragalus penduliflorus Lam.) Astragalus boëticus L. – efemerofit Traganek gumodajny (Astragalus gummifer Labillardiere) [ten jest krzewem dorastającym do około 1 metra wysokości, należącym do rodziny motylkowatych – Papilionaceae (=Fabaceae). Występuje w Europie Południowej i w południowozachodniej części Azji. Liście parzystopierzaste o 4-6 parach listków, listki dł. 510 mm. Kwiaty motylkowe, żółte, zebrane w kwiatostany; pręcików 10 (9 zrośniętych i 1 wolny); słupek 1; owoc – strąk. Krzew uszkodzony wydziela gumowatą substancję. Jest to mieszanina polisacharydów (tragant). Guma traganka (zawiera basorynę, tagakantynę) pęcznieje w wodzie. Zostało to wykorzystane w przemyśle spożywczym (substancja zagęszczająca) i farmaceutycznym.] – Mézgás csűdfű, sárkánygumi, tragant, bokamézga v. Tragant-mézgafű (gör. tragakantha, lat. Astragalus gummifer) [1. Tragant-mézgafű (Astralagus gummifer, Astralagus tragacantha, nechôt vagy bôsem). traganek szerokolistny (Astragalus glycyphylos) – édeslevelű csűdfű (Astragalus glycyphylos) tragankowy, -a, -e – bóka-, csődfűtragant, tragakant [naturalna żywica niektórych gatunków traganka] – tragant-gumi, tragant-gyanta, műgumi tragarz [człowiek zajmujący się przenoszeniem ciężkich przedmiotów, np. bagaży] – hordár, csomagvivő, teherhordó; (ép.) tartógerenda, ászok tragarze trzeszczą – a tartógerendák recsegnek tragarz kolejowy – vasúti hordár tragedia (łac. tragoedia, z gr. τραγῳδία tragodia, od wyrazów τράγος tragos - kozioł i ᾠδή ode - pieśń) [1. nieszczęście dotykające kogoś; 2. bardzo zła sytuacja dotycząca czegoś; 3. utwór dramatyczny przedstawiający konflikt moralny, ideowy lub psychologiczny prowadzący nieuchronnie do klęski bohatera; 4. dramat wierszem a. prozą, o charakterze poważnym i wzniosłym, zazw. przedstawiający konflikt moralny między bohaterem a siłą wyższą (losem, okolicznościami, interesem publicznym itp.), prowadzący nieuchronnie do klęski bohatera; wielkie nieszczęście, cios, kataklizm w życiu jednostki a. narodu; 5. obok komedii i dramatu właściwego, jeden z trzech podstawowych gatunków dramatu. Tragedia to utwór dramatyczny, Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 7149 w którym ośrodkiem akcji jest nieprzezwyciężalny i kończący się nieuchronną klęską, konflikt wybitnej jednostki z siłami wyższymi - losem, fatum, prawami historii, prawami moralnymi, prawami społecznymi itp. Konflikt ten określa się jako konflikt tragiczny, stanowi on występujący w większości tragedii model sytuacji człowieka, zarazem jako kategoria estetyczna tragizmu stanowiąc o estetycznej wymowie tragedii. Konflikt tragiczny stanowi przeciwieństwo dwóch racji równowartościowych - dlatego też mający dokonać między nimi wyboru musi ponieść klęskę, a jego działania kończą się katastrofą.] – (gör.) tragédia; (irod.) szomorújáték; mély emberi küzdelmet ábrázoló drámai mű, amely legtöbbször a hős pusztulásával végződik; (átv.) nagy szerencsétlenség, borzalmas esemény; (átv.) gyászos, szomorú esemény; gyászeset tragedia antyczna – antik tragédia tragediopisarz – tragédiaíró; a tragédia szerzője tragediowy, -a, -e – tragédiatragi [daw. nosze] – (közb.) hordágy, hordszék tragiczka – (gör.) tragika; drámai hősnő tragiczność – végzetesség, drámaiság tragicznie – tragikusan tragiczny, -a, -e [1. budzący uczucie grozy i rozpaczy; 2. naznaczony nieszczęściem; też: odzwierciedlający taki stan; 3. związany z tragedią – utworem dramatycznym; 4. pot. rażąco zły; 4. to wszak przede wszystkim cecha zdarzeń, losów, charakterów itd., którą w nich samych spostrzegamy i oglądamy, która w nich ma swe siedlisko] – (gör.) tragikus; tragédiába illő, a tragikumra jellemző; (átv.) szomorú, megrendítő; megrendítően, megrázóan szomorú, gyászos; (átv.) végzetes (tévedés, eset), szerencsétlen, tragikus tragiczny wypadek – végzetes eset tragiczny zgon – tragikus halál tragifarsa [1. utwór teatralny lub filmowy łączący w sobie cechy tragedii i farsy; 2. o sytuacji tragicznej, ale groteskowo zabawnej] – (szính.) tragikomédia tragifarsowy, -a, -e – (szính.) tragikomédiatragik [1. tragediopisarz; 2. aktor grający role tragiczne] – (gör.) tragikus; (irod.) (pisarz) tragédia írója, dragédiaíró; (szính.) drámai hős; (aktor) tragédiában szereplő és a tragédiát elszenvedő (hős); tragédiát játszó, tragédiahőst alakító (színész); tragikus színész - Wersja 01 01 2017. tragikomedia [1. utwór teatralny lub filmowy łączący w sobie cechy tragedii i komedii; 2. o sytuacji tragicznej, a jednocześnie zabawnej] – (gör.) tragikomédia; (irod.) a tragédia és a komédia elemeit elegyítő színmű; (átv.) szomorú és egyben nevetséges esemény, jelenet tragikomicznie – (gör.) tragikomédiai módon tragikomiczny, -a, -e – (gör.) tragikomédiai; tragikomikus, szomorú és egyszersmind nevetséges tragizm [1. splot nieszczęśliwych okoliczności stwarzających sytuację bez wyjścia, którą charakteryzuje zaskakująca dysproporcja między problematyczną winą a straszliwą karą, przyjmowaną jednak przez winowajcę w imię jakichś względów natury filoz. (relig., społ., polit. itd.); starcie równorzędnych racji moralnych, powodujące nieuchronną klęskę jednostki szlachetnej (zasadnicza cecha dramatu antycznego i klasycznego); 2. cecha sytuacji lub wydarzenia, które prowadzą nieuchronnie do wielkiego nieszczęścia; 3. w tragedii: cecha sytuacji, w której bohater musi podjąć walkę skazaną na klęskę] – (gör.) tragikum; tragikusság; (irod, műv.) megrendítő és felemelő jellegű drámai helyzet, amelyben vmely emberi nagyság összeütközésbe kerül a világgal, és szükségszerűen elbukik; egy élő kiváló egyén bukása, ennek megrendítő és felemelő jellege; tragikus sors, végzet; (átv.) megrendítő, gyászos mozzanat Trailer [Wiadomość na końcu pakietu danych która przenosi specjalne informacje używane przez sieć do zidentyfikowania stacji docelowej. Trailer jest podobny do nagłówka (header), który występuje na początku pakietu.] – (ang.) Trailer; előzetes train, tren [train 'chód, bieg; orszak; pociąg kolejowy; tabory' od traîner 'ciągnąć'] – (fr. train) trén; szekér, a hadianyag és utánpótlás szállításával foglalkozó fegyvernem; járás, menés, lépés, menet; vasúti vonat; kat. katonai vonat; katonavonat trajektoria [krzywa, którą zakreśla w przestrzeni poruszający się obiekt] – (lat.) trajektória [Egy adott görbesereg trajektórái azok a vonalak, melyek ama seregnek összes görbéit egy állandó j-szögben metszik. P. egy adott O pont körül mint középpont körül rajzolható körök derékszögü trajektóriái nem egyebek, mint az O-n keresztül húzható egyenesek.]; pálya, pont v. test által leírt görbe; röppálya, átszelőpálya trajektoria płaskotorowa – alacsony röppálya, lapos trajektória Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 7150 trajkot, trajkotanie [1. pot. szybkie, głośne mówienie; 2. pot. stukot, terkot, turkot] – kereplés; fecsegés; zakatolás, kattogás trajkotać (trajkoczę, trajkocze) [1. pot. mówić szybko, dużo i beztreściwie; 2. pot. stukać, terkotać, turkotać] – hadarni, eldarálni; fecsegni, csivitelni; kerepelni, lotyogni, tereferélni; zakatolni, kattogni, zörögni trajkotka [pot. kobieta mówiąca dużo i szybko] – kereplő v. pletykáló nő trajlować [1. zob. trajkotać; 2. pot. zmyślać, blagować] – (közb.) füllenteni, lódítani, nagyokat mondani trajlowanie – (közb.) kitalálás, füllentés, lódítás, nagyokatmondás trajluś [reg.; zob. trolejbus] – (közb., argó) troli trak [1. maszyna służąca do przepiłowywania brył kamiennych na płyty; 2. maszyna służąca do przecierania kłód drzewnych na tarcicę] – fafűrész; kőfaragó gép trak taśmowy – szalagfűrész trak przewoźny – rönkfűrész trakcja [1. trasa lub sieć tras przystosowana do ruchu pojazdów szynowych; też: szyny, kable i urządzenia zainstalowane na takiej trasie; 2. napęd pojazdów szynowych zależny od rodzaju zainstalowanego silnika; 3. dział kolejnictwa zajmujący się zastosowaniem napędów do celów przewozowych] – trakció; vontatás, húzás, vontatóerő, vonóerő trakcja elektryczna – villamos vontatás trakcja konna – lóerejű vontatás, lóvontatás, lófogat trakcja parowa – gőzvontatás - Wersja 01 01 2017. trakt [1. gościniec, droga bita; dawn. ciąg, bieg, tok; 2. (u Zygmunta Glogera) Trakt to samo znaczy, co gościniec, większa droga handlowa. Kiedy Litwa, a zwłaszcza Żmudź, mało jeszcze były zaludnione, a lasy pokrywały kraj cały, wśród których przy drogach handlowych głównie skupiały się osady, od takich to gościńców wziął początek podział kraju na ,,trakty”, które znaczyły mniej więcej to samo, co powiaty.] – (lat.) traktus; épületszárny; út, főút, útvonal; országút, útszakasz; (dawno) sorozat, folyamat, menet; (w trakcie) folyamán, közben trakt bity – műút, országút trakt bursztynowy – (dawno) a borostyánkereskedelem útvonala; borostyánút trakt handlowy – kereskedelmi útvonal trakt lubelski – lublini országút traktament [1. daw. poczęstunek, uczta; 2. daw. sposób traktowania kogoś; 3. daw. żołd, płaca] – (dawno) vendégség, lakoma, traktálás; (dawno) zsold, bér traktament wojskowy – katonai zsold v. fizetés traktat [1. ważna umowa międzynarodowa; 2. obszerne dzieło naukowe, zawierające wykład na jakiś temat] – (lat.) traktátus; szerződés, (umowa) szerződés, egyezség, egyezmény; (rozprawa) értekezés, tanulmány, vallásos röpirat; tárgyalás; (rel.) rövid hitbuzgalmi irat traktat celny – vámegyezmény traktat gwarancyjny [zob. umowa gwarancyjna] – garanciális szerződés traktat handlowy – kereskedelmi szerződés v. egyezmény traktat handlowy wygasł – a határideje lejárt traktat historyczny – történelmi értekezés v. traktátum Traktat nicejski (oficjalnie: Traktat z Nicei zmieniający Traktat o Unii Europejskiej, Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską oraz niektóre związane z nimi akty prawne) TN, [umowa międzynarodowa parafowana w grudniu 2000 r., podpisana 26 lutego 2001 r. w Nicei. TN wszedł w życie 1 lutego 2003 roku.] – Nizzai Szerződés [2001. február 26án írták alá az Európai Unió akkori tagállamai, és 2003. február 1-jén lépett hatályba. Kiegészítette a Maastrichti Szerződést (az Európai Unióról szóló szerződést) és a Római szerződést (Európai Gazdasági Közösséget létrehozó szerződést). A Nizzai Szerződés megújította az Unió intézményrendszerét, hogy az a tervezett Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 7151 bővítések után is működőképes legyen. Ezt az Amszterdami Szerződéssel akarták biztosítani, de annak megkötésekor nem jártak sikerrel.] Traktat o całkowitym zakazie prób z bronią jądrową (ang. Comprehensive NuclearTest-Ban Treaty, CTBT) [podpisany 24 września 1996 zakładający całkowity zakaz przeprowadzania prób nuklearnych. Do jego wejścia w życia wymagana jest ratyfikacja 44 państw wyszczególnionych w układzie. Spośród nich proces ratyfikacyjny zakończył się w 34, jednak Indie, Pakistan i Korea Północna nie złożyły jeszcze swych podpisów. Łącznie traktat podpisany został przez 177 państw, z czego 138 go ratyfikowało.] – A teljes körű atomcsendegyezmény [A nagy erőfeszítéssel és körültekintéssel megfogalmazott Comprehensive Nuclear Test Ban Treaty (CTBT) egyezmény szövegét az ENSZ Közgyűlése New Yorkban 1996. szeptember 10-én adaptálta. A CTBT egyezményt amely megtilt mindenféle kísérleti nukleáris robbantást (amelynek hatása nagyobb, mint 2 kg TNT-vel egyenértékű), bármely céllal, bármely környezeti feltétel között aláírás céljára megnyitották 1996. szeptember 24én, és azóta 166 ország írta alá, köztük az 5 atomnagyhatalom.] traktat o zakazie prób z bronią jądrową – az atomfegyverek tilalmáról szóló egyezmény traktat państwowy – államszerződés traktat pokojowy [Umowa międzynarodowa między dwoma lub więcej wrogimi stronami, zazwyczaj państwami lub rządami, formalnie kończąca wojnę lub konflikt zbrojny między tymi stronami. Różni się od rozejmu, który jest umową zaprzestania działań wojennych, lub kapitulacji, gdzie armia zgadza się na oddanie broni, lub zawieszenia broni gdzie strony zgadzają się na czasowe lub permanentne zaprzestanie walk.] – békeegyezmény, békeszerződés Traktat pokojowy w Wersalu. Traktat wersalski (Pokój Paryski); KONFERENCJA POKOJOWA W PARYŻU ORAZ TRAKTATY ZAKOŃCZAJĄCE I WOJNĘ ŚWIATOWĄ. [1. Dnia 18 stycznia 1919 roku miał miejsce początek obrad paryskiej konferencji, w której udział ogółem brało 27 państw. Przedstawiciele Niemiec nie uczestniczyli w konferencji, dopiero wezwano ich na koniec, żeby podpisali już gotowy traktat. Pracami konferencji paryskiej kierowała Rada - Wersja 01 01 2017. Najwyższa, która złożona była z: premiera Wielkiej Brytanii (David Lloyd George), premiera Włoch (Vittorio Orlando), premiera Francji (Georges Clemenceau), prezydenta Stanów Zjednoczonych (Woodrow Wilson) oraz przedstawiciela Japonii. Delegat Japonii wcale się nie interesował sprawami Europy, zaś pozycja Włoch była zdecydowanie słaba, dlatego o powojennym porządku zadecydowały tylko trzy państwa, tak zwana Wielka Trójka czyli USA, Wielka Brytania oraz Francja. — 2. główny układ pokojowy kończący pierwszą wojnę światową, podpisany 28 czerwca 1919 roku przez Niemcy, mocarstwa Ententy i państwa sprzymierzone i stowarzyszone. Został ratyfikowany 10 stycznia 1920 roku i z tą datą wszedł w życie. Traktat ustalił wiele granic międzypaństwowych w Europie oraz wprowadził nowy ład polityczny. Traktat wersalski został zawarty podczas paryskiej konferencji pokojowej, trwającej od 18 stycznia 1919 roku do 21 stycznia 1920 roku. Brało w niej udział 27 zwycięskich państw. Polska była reprezentowana przez Ignacego Paderewskiego i Romana Dmowskiego. Państwa pokonane w I wojnie światowej (Niemcy, Austro-Węgry, Turcja, Bułgaria) nie zostały dopuszczone do konferencji. Przedstawiono im tylko traktaty do podpisania. Rosja Sowiecka również nie została zaproszona, gdyż mocarstwa Ententy nie uznawały rządu bolszewickiego, który w marcu 1918 podpisał w imieniu Rosji separatystyczny pokój z Niemcami (Traktat brzeski), co było złamaniem porozumień sojuszniczych w ramach Ententy. W konsekwencji Rosja nie była uznawana za państwo sojusznicze i zwycięskie. Do oficjalnego uczestnictwa w konferencji pokojowej nie zostało dopuszczone również żadne przedstawicielstwo białej Rosji. W konsekwencji Rosja nie była oficjalnie reprezentowana na konferencji pokojowej i nie była stroną traktatów pokojowych.] – versailles-i békeszerződés [az I. világháború végeztével megkötött béke. Az Antant (a Szövetséges és Társult Hatalmak) írták alá 1919. június 28-án franciaországi versailles-i kastély Tükörtermében. A békeszerződés 1920. június 28-án lépett életbe, miután ratifikálta Németország, az Egyesült Királyság, Franciaország, Olaszország és Japán. A békeszerződést a párizsi békekonferencián fogalmazták meg és dolgozták ki. A legyőzött Németországnak Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 7152 - semmi beleszólása nem volt a békeszerződés kidolgozásába. A békefeltételek rendkívül szigorúak voltak és ellent mondtak a fegyverszüneti tárgyalásokon tett ígéreteknek. A szerződés értelmében Franciaországnak adták Elzász és Lotaringia területét, a Saar-vidéket pedig 1935-ig népszövetségi ellenőrzés alá helyezték. Németországtól elcsatoltak három kisebb területet Belgium javára, a Schleswigben tartott népszavazás után a tartomány északi részét visszaadták Dániának. NyugatPoroszország és Poznań (Posen) területét Lengyelország kapta meg, valamint korridort kapott a Balti-tengerhez (ezzel KeletPoroszországot elválasztották Németország többi részétől). Népszavazás eredményeként Felső-Szilézia egy része szintén Lengyelországhoz került. Danzigot (Gdańsk) szabad várossá nyilvánították. Németország gyarmatai az antant hatalmak és Japán mandátumterületei lettek. A Rajna mindkét partján demilitarizált övezetet hoznak létre, ami annyit jelentett, hogy 50-50 km-es körzetben nem tartózkodhatott ott német katona. A békeszerződésben Németországot háborús agresszornak nyilvánították, ezért jóvátétel megfizetésére kötelezték. Ezt 1921ben 33 millió dollárban állapították meg. Módot adtak a bűntetőintézkedések foganatosítására is, ha Németország fizetési hátralékba került volna. A német hadsereg létszámát 100 000 főre korlátozták, megtiltották a páncélautók, harckocsik, tengeralattjárók, repülőgépek és mérges gázok gyártását. A Rajnától keletre eső 50 km széles sávot demilitarizált övezetté nyilvánították. A békeszerződésbe belefoglalták a Nemzetek Szövetségének Egyezségokmányát, amelyben a tagok garantálták egymás függetlenségét és területi integritását.] Po zawarciu traktatu z Niemcami nastąpiło zawarcie dalszych porozumień pokojowych z państwami pokonanymi: 10 września 1919 z Austrią w SaintGermain-en-Laye Austrią) (traktat pokojowy z 27 listopada 1919 z Bułgarią w Neuilly-surSeine (traktat pokojowy z Bułgarią) 4 czerwca 1920 z Węgrami w Trianon (traktat w Trianon) 10 sierpnia 1920 z Turcją w Sèvres (Traktat pokojowy w Sèvres 1920) Traktat Północnoatlantycki zwany też traktatem waszyngtońskim [ten jest porozumieniem zawartym w oparciu o Kartę Narodów Zjednoczonych, na podstawie którego powstało NATO. Został zawarty 4 Wersja 01 01 2017. kwietnia 1949 roku w Waszyngtonie, pomiędzy Belgią, Danią, Francją, Holandią, Islandią, Kanadą, Luksemburgiem, Norwegią, Portugalią, Stanami Zjednoczonymi, Wielką Brytanią i Włochami. Wszedł w życie 24 sierpnia 1949.] – Észak-atlanti Szerződés Organizacja Traktatu Północnoatlantyckiego (OTP, ang. North Atlantic Treaty Organization, NATO, fr. Organisation du Traité de l'Atlantique Nord, OTAN) – az Észak-atlanti Szerződés Szervezete [ang.: North Atlantic Treaty Organisation, rövidítve NATO, franciául Organisation du Traité de l’Atlantique Nord] Traktat w Trianon – podpisany 4 czerwca 1920 w pałacu Grand Trianon w Wersalu traktat pokojowy między Węgrami a państwami Ententy: USA (które go nigdy nie ratyfikowały), Wielką Brytanią, Francją, Włochami, Rumunią, Królestwem SHS (późniejsza Jugosławia), Czechosłowacją i Polską. Państwo węgierskie powstało w miejsce Królestwa Węgier, części dualistycznej monarchii austro-węgierskiej, która rozpadła się po I wojnie światowej. Do jego utworzenia potrzebna była wspólna ofensywa wojsk czeskich, serbskich, francuskich i rumuńskich, która rozbiła w 1919 roku Węgierską Republikę Rad, Budapeszt zajęły oddziały rumuńskie. W listopadzie, za zgodą aliantów, do miasta wkroczyła organizowana w pośpiechu Armia Narodowa admirała Miklósa Horthy'ego, którego rząd był jednak tak słaby, że musiał przyjąć do wiadomości warunki postawione przez zwycięzców. – trianoni békeszerződés [A trianoni békeszerződés az első világháborút lezáró Párizs környéki békeszerződések rendszerének részeként, a háborúban vesztes Magyarország (mint az Osztrák–Magyar Monarchia egyik utódállama) és a háborúban győztes antant szövetség hatalmai (Nagy-Britannia, Franciaország, Olaszország) között létrejött békeszerződés, amely többek között az Osztrák–Magyar Monarchia felbomlása miatt meghatározta Magyarország és Ausztria, Románia, valamint az újonnan létrejött Csehszlovákia és a Szerb-HorvátSzlovén Királyság új határait. (Ausztria határairól emellett a Saint Germain-i békeszerződés is rendelkezik.) A trianoni békét az 1920 tavaszán kinevezett SimonyiSemadam Sándor kormányának két politikailag súlytalan tagja írta alá, majd június 19-ével helyüket az első Telekikormány vette át. A szerződés Magyarország Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 7153 (Magyar Királyság) új határainak megállapítása mellett 35 000 főben korlátozta a magyar hadsereg létszámát, megtiltotta légierő és nehézfegyverek tartását. Tartalmazta az akkor létrejött Népszövetség alapokmányát is. 1920. június 4-én budapesti idő szerint 16:32-kor írták alá a franciaországi Versailles-hoz tartozó NagyTrianon-kastély 52 méter hosszú és 7 méter széles folyosóján, a Galérie des Cotelle-ben. A szerződést nem írta alá a szintén az antanthoz tartozó Amerikai Egyesült Államok, amely akkor nem lett tagja a Népszövetségnek. Az USA és Magyarország később Washingtonban kötött békét: ez a Népszövetségre vonatkozó cikkelyek kivételével szó szerint megegyezik a trianonival. A trianoni békeszerződést gyakran trianoni békediktátumnak is nevezték és nevezik – még aláírói és törvénybe iktatói is –, azt jelezve ezzel, hogy a szerződésben foglaltakat a győztesek által a vesztesek számára diktált kényszer szülte. A trianoni tragédiára emlékezve június 4-ét a magyar Országgyűlés 2010-ben a Nemzeti összetartozás napjává nyilvánította.] traktat przyrodniczy – természettani értekezés Traktat z Maastricht [oficjalnie Traktat o Unii Europejskiej (fr. Traité sur l'Union européenne, ang. Treaty on European Union), TUE, umowa międzynarodowa parafowana 11 grudnia 1991 r., podpisana 7 lutego 1992 r. w Maastricht w Holandii. TUE wszedł w życie 1 listopada 1993 roku po referendach przeprowadzonych w niektórych krajach członkowskich] – Maastrichti Szerződés [maastrichti szerződést (hivatalosan Szerződés az Európai Unióról) 1992. február 7-én írták alá Maastrichtban az Európai Közösség (EK) tagjai és 1993. november 1-jén lépett hatályba, a Delors Bizottság idején. Az Európai Unió megalakulásához vezetett, a pénzügyi és politikai unióról szóló különböző tárgyalások eredménye volt. A szerződés tartalmazta az euró bevezetésének körülményeit, és itt jelenik meg az Unió három pilléres szerkezete.] traktatowy, -a, -e – szerződési, szerződéses traktaty religijne – hitvitázó irodalom traktaty tylżyckie, pokój w Tylży [dwa porozumienia zawarte przez cesarstwo Francji z Imperium Rosyjskim i królestwem Prus w 1807.] – tilsiti béke (1807. július 8–9.) [a napóleoni háborúk idején Oroszország és Franciaország, valamont Poroszország és Franciaország közötti béke, amely lezárta a 4. koalíció - Wersja 01 01 2017. háborúit. A kelet-poroszországi Tilsitben (ma Szovjetszk, Oroszország) folyó béketárgyalások eredményeként írták alá.] traktiernia [daw. podrzędna restauracja] – (dawno) vendéglő, étterem, ételbár traktor [łac. tractus; mech. ciągnik; 2. pojazd mechaniczny o dużej sile pociągowej, napędzany silnikiem spalinowym; ciągnik 3. potocznie o butach na grubej, gumowej podeszwie mającej głębokie wręby] – (lat.) traktor; (gép) vontatógép; vontatásra, meghajtásra szolgáló, főleg a mezőgazdaságban használt motoros erőgép; vontató, motoros vontató traktor gąsienicowy – hernyótalpas v. lánctalpas traktor v. vontató traktor kołowy – kerekes traktor traktor polowy – mezőgazdasági traktor traktorowy, -a, -e – traktor-, traktoros traktory – traktorok; (átv.) terepjáró talp, hernyótalp traktorzysta, [kierowca prowadzący traktor]; traktorzystka – traktoros (ffi/nő); traktorvezető traktować1 [1. postępować z kimś lub z czymś w pewien określony sposób; 2. mieć coś za przedmiot rozważań; 3. pot. poddawać kogoś, coś działaniu czegoś; 4. Można traktować kogoś, coś jak kogoś, coś i traktować coś jako coś: Traktowano mnie jak wariata; Traktowali to jako szczególną szkołę życia. Nie można natomiast mówić (bo to językowy błąd!) traktować kogoś, coś za kogoś, coś. Czasownik traktować występuje też w innym, czasem błędnie przytaczanym, związku frazeologicznym: traktować kogoś, coś z przymrużeniem oka – błędem jest w tym wypadku (bo takie sformułowanie brzmi zbyt dosłownie) zwrot traktować kogoś, coś z przymrużonym okiem: nie: Dyrektorka miała do niej wyraźną słabość i traktowała jej wybryki z przymrużonym okiem/ Dyrektorka miała do niej wyraźną słabość i traktowała jej wybryki z przymrużeniem oka.] – (lat.) traktálni; (dawno) (o czym) értekezni, tárgyalni, tárgyalást folytatni (vmiről), foglalkozni; (kogo/co) (odnosić się) bánni (vkivel/vmivel), kezelni (vkit/vmit) traktować kogo z góry – fölényesen kezelni vkit [traktują nas z góry: fölényeskednek felünk szemben] traktować kogo z wysoka – felülről kezelni vkit; lóhátról beszél (vkivel) traktować2 [daw. częstować, ugaszczać, raczyć] – – (lat.) traktálni; (częstować) kegyeskedni, szíveskedni; kínálni, megkínálni, kínálgatni; Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 7154 (traktować) vendégelni, megvendégelni; fogadni, vendégül látni vkit traktować bardziej z pańska – felülről v. félvállról kezelni traktować co po macoszemu – mostohán kezelni vmit traktować coś jako konieczność – szükségszerűnek, elengedhetetlennek tartani vmit traktować coś serio – komolyan venni vmit traktować kogo arogancko – pökhendien bánni vkivel traktować kogoś per noga a. przez nogę – traktować kogoś protekcjonalnie a. bez zbytniej uwagi; traktować kogo przez nogę – félvállról kezelni vkit traktować kogo/co po macoszemu – źle coś traktować; źle się z czymś obchodzić – mostohán kezelni vkit/vmit traktować (kogo) przez ramię – félvállról beszél (vkivel) traktować kogo winiem – borral kínálni v. megvendégelni vkit traktować kogo z góry – z wyższością – lenézően kezelni vkit; lenézően v. félvállról bánni vkivel; lekezelni vkit traktować kogo z wyróżnieniem – megkülönböztetett bánásmódban részesíteni, kitüntetni (vkit) traktować kogoś źle – rosszul bánni vkivel traktować metal kwasem – savval kezelni a fémet traktować o pokój – béketárgyalást folytatni traktować o zawieszenie broni – fegyverszüneti tárgyalást folytatni traktować przedmiot naukowo – tudományos alapon foglalkozni a tárggyal traktować (kogo) z wysoka – felülről kezelni (vkit) traktować się1 [odnosić się do siebie wzajemnie w jakiś sposób] – viszonyulni egymáshoz traktować się2 [daw. częstować się, ugaszczać się wzajemnie] – megvendégelik egymást; megkínálja magát, vesz magának traktowanie – traktálás; bánásmód, eljárás, kezelés; (częstowanie) megvendégelés traktowanie z góry – fölényesség tralka [mała ozdobna kolumienka, element balustrady; balas; balaska] – korlátláb; kis díszes oszlop a balusztrádban - Wersja 01 01 2017. trał [1. zob. włok; 2. urządzenie służące do wykrywania i niszczenia min morskich; 3. urządzenie służące do rozminowywania terenu] – fenékháló; aknakereső, aknamentesítő berendezés trałować – aknát keresni v. szedni v. felszedni; fenékhálóval halászni trałowanie – aknaszedés, aknakeresés; fenékhálóval való halászás trałowiec [okręt wojenny przeznaczony do wykrywania i niszczenia min morskich] – (haj) trawler, halászhajó; aknaszedő trałowy, -a, -e – fenékhálós; aknakereső, aknamentesítő tram [1. dolna belka wiązania dachowego, na której spoczywają słupy podtrzymujące konstrukcję dachu; 2. duża belka, kloc drewna, pień; 3. przyrząd gimnastyczny w postaci poziomej, drewnianej belki; 4. tram, trom – starożytna nazwa szerokiej belki dawanej wpoprzek pod innemi belkami pułapu przez środek izby] – (haj) hajógerinc, tőke; fűrészelőbak; (ép) gerenda tramontana [wł. 'wiatr płn.; gwiazda polarna; północ' od tramontano 'północny; wiatr płn., człowiek Północy' z łac. transmontanus 'zagórski, zaalpejski'; zob. trans-; montanus 'górski' od mons dpn. montis 'góra'; wiatr północny, zwł. suchy, porywisty wiatr płn. wiejący nad Adriatykiem.] – (ol) tramontana; (földr.) északi szél; a hegyek felől fúvó, hideg északi és északkeleti szél Olaszországban tramp [ang. tramp 'piesza wędrówka, stąpanie; jw.' włóczęga, wagabunda, obieżyświat, powsinoga; towarowy (frachtowy) statek morski kursujący nieregularnie, bez stałej marszruty] – (ang.) tramp; amerikai munkanélküli, aki folytonos vándorlás, csavargás közben próbál munkát v. megélhetést szerezni; csavargó tramping [żegluga nieregularna] – csavargás; irreguláris hajózás trampka, trampek; trampki [1. sportowy, sznurowany but płócienny z cholewką do kostek, na gumowej podeszwie; 2. płócienno-gumowe obuwie sport. na grubej i elastycznej podeszwie; 3. obuwie sportowe z grubego płótna, sznurowane o gumowanej podeszwie. Wymyślono je w 1917 roku w stanach zjednoczonych w firmie Converse jako buty dla graczy w koszykówkę. Model ten nazwano All Stars; popularność zyskał dopiero gdy butów tych zaczął używać Charles „Chuck” Taylor – koszykarz Akron Firestones. Stąd też na oryginalnych conversach widnieje jego podpis, a w Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia krajach anglojęzycznych buty te nazywa się czasem „Chuck’s”. Bardzo popularne wśród młodzieży i muzyków rockowych w latach 50 i 60 XX wieku. Ostatnio wróciły do łask i są jednymi z najchętniej kupowanych sportowych butów. W Polsce trampki produkowała firma „Stomil”. 4. rodzaj sportowego, sznurowanego obuwia tekstylnego, na podeszwie z gumy.] – trampcipő; tornacipő, gumicipő; vászongumi rugalmas sportcipő; (gumitalpas vászon) sportcipő 7155 trampkowy, -a, -e – tornacipő-, gumicipőtrampolina [1. elastyczna deska umożliwiająca wysokie wybicie się w górę przy skokach do wody; 2. pochyło ustawiona deska z podpórką, służąca do odbijania się przy skokach gimnastycznych; 3. sprężysta siatka rozpięta na dużej ramie, służąca do wykonywania ewolucji akrobatycznych w powietrzu; 4. wieża służąca skoczkom spadochronowym do ćwiczeń] – (ol) trambulin, (ang.) trampoline; ugródeszka, ugróasztal tramwaj (ang. tramway) [pojazd o napędzie elektrycznym, poruszający się po szynach] – (ang.) tram, tramway; villamos, villamoskocsi; (dawno) utcai vasút; lóvonat v. villamos (jechać tramwajem: villamossal menni) tramwaj konny; "Żelazna Droga Konna" – lóvasút tramwaj nocą nie kursuje – a villamos éjjel nem közlekedik tramwaj piętnastka – tizenötös villamos - Wersja 01 01 2017. tramwaj stoi w zajezdni – a villamos a remízben áll tramwaj wodny [1. zob. hydrobus; 2. mały statek śródlądowy lub portowy przewożący ludzi pomiędzy kilkoma (kilkunastoma) przystaniami na stałej trasie i według określonego rozkładu jazdy. Podstawową różnicą w stosunku do promu jest to, że nie łączy dwóch punktów oddzielonych przeszkodą wodną, a kursuje po wyznaczonej trasie] – vízibusz . tramwajarz [ten, kto zawodowo prowadzi tramwaj; też: inny pracownik zatrudniony w przedsiębiorstwie tramwajowym]; tramwajarka – villamos vasúti alkalmazott v. munkás, villamosvezető (ffi/nő) tramwajarski, -a, -ie – villamosvezető-, villamosvezetői tramwaje kursują – villamosok közlekednek tramwajowy, -a, -e – villamostran [płynny tłuszcz otrzymywany z ryb i ssaków morskich] – halzsír, cethalzsír; (med) csukamájolaj tranquillus [łac. tranquillus 'spokojny, cichy']; tranquillo ["trankilo" = spokojnie] – (lat.) tranquillus; csöndes, nyugodt, higgadt; (zene) tranquillo; nyugodtan trans [1. stan podobny do niepełnego snu, charakteryzujący się obniżoną świadomością; 2. stan braku kontaktu z otoczeniem, połączony z zatraceniem się w jakiejś czynności] – (ang.) trance, transz, önkívület, révület, elragadtatás, delejes álom; álomszerű állapot, hipnózis (spiritizmus jelenségeinél észlelhető), révület, elragadtatás trans hipnotyczny – hipnotikus transz [hypnotic trance] [A hipnotizőr által egy személyben létrehozott álomszerű állapot, amelyet erős szuggerálhatóság jellemez.] Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia [pierwszy człon wyrazów złożonych oznaczający: przez, poprzez, poza, za, z drugiej strony] – (fr.) trance-, (lat.) trans-, (szóképző előtag) transz-, tranz-; túl, mögött, át, keresztül, mögötte, a túlsó oldalon fekvő transakcja [z późn.łac. transactio 'dokonanie'; 1. operacja handlowa dotycząca kupna lub sprzedaży towarów lub usług; 2. umowa handlowa na kupno lub sprzedaż towarów lub usług; też: zawarcie takiej umowy; 3. kupno-sprzedaż, zwł. nie w detalu, nie na drobną skalę; umowa, ugoda (handl., giełdowa, ubezpieczeniowa, bankowa itd.).] – (lat.) transactio, transzakció, tranzakció; (ker.) művelet, ügylet, ügykötés; vállalkozás, főleg nagyobb szabású pénz- v. bankügylet; politikai, jogi, kereskedelmi tárgyalás; egyezség, peregyezség, megegyezés; (átv.) üzlet; (informatika) tranzakció [A fizikai tranzakciók biztosítják, hogy az indexek mindig konzisztensek az adatokkal, és az adatrekordok tartalma végig sértetlen marad akkor is, ha a munkaállomás "elszáll", vagy ha az adatbázis szerver vagy a hálózat összeomlik. A logikai tranzakciók biztosítják, hogy a logikailag összefüggő műveletek vagy mind végrehajtódnak, vagy egyetlen egy sem. Ez azt jelenti, hogy még véletlenül sem fordulhat elő, hogy egy bizonylat ne teljes egészében kerüljön az adatbázisba, hanem például csak néhány mezeje.] transakcja bankowa – banki tranzakció; bankügylet, bankművelet transakcja barterowa [zob. barter] – barterügylet transakcja clearingowa – klíringügylet transakcja dewizami – devizaügylet transakcja dwustronna – kétoldalú tranzakció transakcja eksportowa – exportügylet transakcja finansowa – pénzügyi művelet v. egyezség transakcja giełdowa – tőzsdeügylet transakcja gospodarcza – gazdasági művelet transakcja gotówkowa – készpénzüzlet transakcja handlowa – kereskedelmi ügylet, művelet transakcja handlu zagranicznego – külkereskedelmi ügylet transakcja importowa – importügylet transakcja jednorazowa – egyszeri ügylet transakcja jednostronna – egyoldalú ügylet transakcja komisowa – bizományosi ügylet transakcja kompensacyjna – kompenzációs ügylet transakcja kredytowa – hitelügylet trans- 7156 - Wersja 01 01 2017. transakcja kupna-sprzedaży – vételi- eladási ügylet transakcja licencyjna – licencügylet transakcja maklerska – alkuszügylet transakcja nie doszła do skutku – az üzlet nem jött létre transakcja pieniężna – pénztranzakció transakcja premiowa – díjügylet transakcja rynkowa – piaci tranzakció transakcja spekulacyjna – spekulációs ügylet transakcja terminowa – határidős ügylet transakcja towarowa – árutranzakció transakcja walutowa – valutaügylet transakcja wiązana [transakcja polegająca na uzależnieniu dostawy lub odbioru towaru od określonych świadczeń kontrahenta] – összekötő tranzakció transakcja wolnorynkowa – szabadpiaci tranzakció transakcja wymienna – csereügylet transakcja wiązana [transakcja polegająca na uzależnieniu dostawy lub odbioru towaru od określonych świadczeń kontrahenta] – kapcsolt szerződés transakcje bankowe – bankügyletek transakcje bankowe aktywne – aktív bankügyletek (a bank követelést keres) transakcje bankowe pasywne – passzív bankügyletek (a bank tartozást vállal) transakcje gotówkowe – készpénzügyletek, készpénzüzletek transakcje handlowe – tranzakció; kereskedelmi ügylet transakcje kompensacyjne – kompenzációs ügyletek v. üzletek transakcje kredytowe – hitelügyletek transakcje terminowe – határidős ügyletek transalpejski, -a, -ie [łac. transalpinus 'znajdujący się za Alpami (z punktu widzenia Rzymian)', położony na północ od alp; por. cisalpejski] – (lat.) transalpin; az Alpokon túli transatlantycki, -a, -ie [1. przebiegający lub kursujący przez Atlantyk; 2. położony po drugiej stronie Atlantyku] – (lat.) transzatlanti, transzatlantikus; az Atlantióceán túlsó partján fekvő; az Atlanti-óceánon keresztül vezető; tengerentúli; (np. okręt) óceánjáró transatlantyk [duży statek pasażerski odbywający regularne rejsy przez Ocean Atlantycki] – óceánjáró hajó Transbajkalia – Transzbajkália; KeletSzibériában, a Bajkál-tótól keletre elterülő vidék Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia transceiver – (ang.) transceiver; fizikai szintű jelátalakító - transceiver {rzecz.} [komp.] (też: network interface adapter, network interface card) karta sieciowa {f.} [komp.] [zł.] – hálózati kártya - transceiver {rzecz.} [komp.] - urządzenie nadawczo-odbiorcze {n.} [komp.] [zł.] – adóvevő készülék - transceiver {rzecz.} [komp.] - modem radiowy {m.} [komp.] [zł.] – rádió modem 7157 transcendencja [filoz. istnienie poza granicami bytu lub poza granicami ludzkiego poznania] – transzcendencia (a szó a latin scando, scandere igéből származik) [Ez Finály szótára szerint - tárgyas vonzattal annyit jelent: ,,hág, lép valamire,,. Ugyanez a szótár ismeri a transcendere igét is, ,,átmegy,,, tárgyas kapcsolatban ,,átlép, túlhalad, áthág (pl. valamilyen törvényt),,, illetőleg ,,felülmúl valamit, túltesz valamin,, jelentésben. A transcendens és a transcendentia a középkori, illetőleg a kései latinságban jelent meg a filozófia szakszavaként.] transcendentalny, -a, -e [filoz. dotyczący apriorycznych form poznania, nie zaś jego przedmiotu i treści (Kant)] – (lat.) transcendentális, transzcendentális; (fil.) a tapasztalattól függetlenül létező (Kant idealista filozófiai műszava); a megismerésnek az a módja, amely minden tapasztalatot megelőz, és amely az objektív tapasztalást lehetővé teszi transcendentność – (lat.) transzcendentálisság; (fil.) a tapasztalattól függetlenül való létezés transcendentny, -a, -e [śrdw.łac. transcendentalis 'transcendentny' z łac. transcendens p.pr. od transcendere 'przekraczać; postępować'; zob. trans-; -scendere do scandere, istniejący na zewnątrz czegoś (por. immanentny); filoz. znajdujący się poza zasięgiem naszego doświadczenia i poznawalnego świata (Kant).] – (lat.) transcendens, transzcendens (átlépő, az érzéki világ kereteit áttörő, világfeletti); (fil.) a megismerés határán túli, a tapasztalaton felüli, érzékfeletti, értelemmel fel nem fogható; nem anyagi; magasabbrendű, felsőbbrendű; a lélektanban: tudat alatti; tapasztalattól független transept [nawa prostopadła do nawy głównej w kościele zbudowanym na planie krzyża] – kereszthajó (vagy transzept) transfer [łac. transferre 'przenosić'; 1. przekazanie, przelew pieniędzy, zwł. w obrocie bankowym (por. clearing); przeniesienie tytułu własności imiennych papierów wartościowych na innego - Wersja 01 01 2017. właściciela; psych. przenoszenie się wprawy (doświadczenia) z jednego typu sytuacji na inny, zwł. zastosowanie umiejętności a. wiedzy, zdobytej w innej dziedzinie studiów a. działania. 2. transakcja gospodarcza polegająca na przekazaniu pieniędzy, usługi, technologii itp. przez jedną instytucję drugiej, bez ekwiwalentu; 3. przeniesienie lub przesłanie czegoś z miejsca na miejsce; 4. przejście zawodnika z jednego klubu do innego w zamian za wynegocjowaną kwotę; 5. wpływ, jaki wywiera wcześniej nabyta umiejętność na przyswojenie sobie innej umiejętności] – (lat.) transzfer; (közg.) pénzátutalás; külföldi tartozás kifizetése idegen pénznemben; (közb.) sportoló nagyobb összegért való átigazolása; (kol.) átszállás transfer pieniądza – pénztranszfer transferowy, -a, -e – transzfertransferować – (lat.) transzferálni; végrehajtani, elárverezni; áthelyezni, átszállítani, átvinni; (közg.) átváltani, átutalni (pénzt); külföldi pénznemben fizetni transfiguracja [przeobrażenie, przeistoczenie] – (lat.) transfiguratio v. transzfiguráció; átalakulás, átváltozás; (w biblii) Krisztus színeváltozása (Mt 17) transgraniczny, -a, -e [przekraczający granice państw, istniejący ponad granicami państw] – határon átnyúlótransfiliacja [przeniesienie się zakonnika z prowincji do kustodii tak własnej jak i obcej prowincji, lub do kustodii generalnej] – transzfiláció [a szerzetes átköltözése a provinciából a kusztódiába, függetlenül attól, hogy ugyanabba, vagy másik provinciába, vagy a generális kusztódiába költözik-e] transfobia (lub rzadziej: transuprzedzenia i transmizogynia – to ostatnie odnosi się do transfobii wobec transseksualistek m/k) [dyskryminacja osób transpłciowych (transseksualnych, transwestytycznych, transgenderowych). Celowa bądź niecelowa transfobia może mieć poważne konsekwencje dla osób będących jej obiektem. Wiele osób transpłciowych doświadcza również homofobii ze strony osób błędnie traktujących medycznie rozpoznane zaburzenia tożsamości płciowej jako formę homoseksualizmu.] – transzfóbia; a transzszexuális egyének elleni averzió, ellenérzés transformacja [1. późn.łac. transformatio 'przekształcenie' z łac. transformare 'przekształcać'; przemiana, Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 7158 przeobrażenie, przekształcenie, transfiguracja; mat. zmiana formy przy zachowaniu nie zmienionej treści; odwzorowanie; przetwarzanie energii elektr. z jednego napięcia na inne za pomocą transformatora; 2. przemiana; 3. jęz. przekształcenie jednej struktury gramatycznej w inną; 4. zob. funkcja w zn. 5.; 5. przetworzenie prądu elektrycznego na prąd elektryczny o innych parametrach; 6. przekształcenie kategorialne wyrazu polegające na jego przejściu z jednej kategorii mowy do drugiej, np. rzeczownik pływak do czasownika pływać] – (lat.) transformatio, transzformáció; átalakulás, átalakítás; átváltozás, átváltoztatás; (mt.) transzformálás; az a művelet, amelynek folyamán koordinátákat egyik koordinátarendszerből egy másikba alakítanak át, áttolás, forgatás és változtatás transformacja (typ gastrulacji) [jeden z typów gastrulacji] – transzformáció (a gasztruláció egyik típusa) transformacja DNA [zjawisko i proces aktywnego pobierania DNA, zwykle plazmidowego DNA, przez organizmy jednokomórkowe, najczęściej bakterie i drożdże] – DNS transzformáció transformacja Galileusza [jest to transformacja współrzędnych przestrzennych i czasu z jednego układu odniesienia do innego poruszającego się ruchem jednostajnym prostoliniowym względem pierwszego]; transformacja Lorentza (przekształcenie Lorentza) [ przekształcenie liniowe przestrzeni Minkowskiego umożliwiające obliczenie wielkości fizycznych w pewnym układzie odniesienia, jeśli znane są te wielkości w układzie poruszającym się względem pierwszego] (fizyka) – (fizika) Lorentz-transzformáció [lehetővé teszi a koordináta-rendszerek közti relativisztikus transzformációt. Ebből következik, hogy egy fizikai elmélet helyességének elengedhetetlen feltétele, hogy Lorentztranszformáció után azonos maradjon, vagyis a Lorentz-transzformációval szemben invariáns legyen. Egy-egyértelmű megfeleltetést teremt egy pontszerű esemény két inerciarendszerben mért helykoordinátái és időadatai között.] transformacja genetyczna [wprowadzenie do komórki obcego materiału genetycznego (DNA), zwłaszcza niewielkiej jego porcji, obejmującej jeden do kilku genów. Zmodyfikowana w ten sposób komórka oraz - w przypadku organizmów wielokomórkowych - zregenerowany z - Wersja 01 01 2017. niej organizm nosi nazwę transformanta.] – genetikai transzformáció [genetikai információátvitel, izolált DNS molekula sejtbe (sejtmagba) való bejuttatásával] transformacja gospodarcza [pojęcie o szerokim znaczeniu. Punktem wyjścia jest definicja transformacji systemowej M. Nasiłowskiego z 1955 roku: "przejście od gospodarki centralnie planowanej do gospodarki rynkowej obejmujące zmianę ustroju politycznego oraz tworzenie rynkowych warunków funkcjonowania wszystkich podmiotów gospodarczych, tj. przedsiębiorstw, jednostek budżetowych i gospodarstw domowych"] – gazdasági átalakítás transformacja ustrojowa [to zmiany zachodzące wewnątrz systemu politycznego oraz partyjnego, danego kraju lub też ich grupy. Zmiany związane z jakościową zmianą sposobu rządzenia, sprawowania władzy. Wiąże się także wielokrotnie ze zmianą elit. Transformacja prowadzi także do zmiany ustroju państwa] – szervezeti átalakítás; (pol.) rendszerváltás transformacja w matematyce – matematikai transzformáció transformacja w Polsce po 1989 [przemiany w Polsce po 1989 roku] – szerkezeti átalakítás lengyelországban 1989 után transformacja wolnorynkowa [proces przechodzenia z gospodarki centralnie planowanej lub nakazowo-rozdzielczej do kapitalistycznej, czyli wolnorynkowej] – szabadpiac szerkezetátalakítása transformacyjny, -a, -e – (lat.) transzformációs transformator [przyrząd przetwarzający prąd elektryczny na prąd elektryczny o innych parametrach] – (lat.) transzformator, trafó; (vill.) áramátalakító; váltóáram feszültségének megváltoztatására szolgáló berendezés [olyan eszköz, amely a beléje vezetett feszültséget meghatározott arányban növeli v. csökkenti] transformator dopasowujący – illesztőtranszformátor transformator elektryczny – transzformátor transformator kaskadowy – kaszkádátalakító transformator małej częstotliwości – kisfrekvenciájú áramátalakító transformator masztowy – oszloptranszformátor (állomás) transformator mikrofonu – mikrofontranszformátor transformator napięcia prądu – áram-feszültség átalakító v. transzformátor Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 7159 transformator prądu stałego – egyenáramú transzformátor transformator prądu zmiennego – váltóáramú transzformátor transformator sieciowy – hálózat transzformátor v. áramátalakító transformator sprzęgający – csatolótranszformátor, illesztőtranszformátor transformator symetryczny – szimmetrikus v. szimmetrizáló transzformátor transformator wejściowy – bemeneti transzformátor transformator wysokiej częstotliwości – nagyfrekvenciájú áramátalakító transformatornia [1. zespół urządzeń elektroenergetycznych zawierający transformator; 2. pomieszczenie lub teren otwarty z takim zespołem urządzeń] – transzformátorállomás, áramátalakítóhely transformatorowy, -a, -e – áramátalakító-, transzformátortransformista [teatr. aktor, zwł. estradowy, specjalizujący się w błyskawicznej zmianie charakteryzacji i kostiumu za kulisami, połączonej z odmianą głosu, chodu, gestu i postawy - na scenie] – átalakuló művész transformizm [teoria biol., wg której współczesne gatunki powstały z gatunków wymarłych, w drodze stopniowych zmian i przekształceń; por. ewolucjonizm] – (lat.) transzformizmus; (él) az élő szervezetek megváltozásáról és átalakításáról szóló, a teremtés elvét tagadó tanítás transformować – (lat.) transzformálni; átalakítani, átváltoztatni; átformálni, átformázni; (vill.) váltóáram feszültségét megváltoztatni (transzformátorral) transformowanie – (vill.) áramátalakítás, transzformálás; (mt.) képátalakítás transformowanie optyczne – optikai képátalakítás transformowanie wektorów – (mt.) vektortranszformáció transfuzja (transfusio) [1. zabieg polegający na wprowadzeniu do układu krwionośnego chorego krwi lub jej preparatów pobranych od dawcy; 2. przelew, przelanie, przeniesienie z jednej osoby na drugą jej wierzytelności, akcyi, praw i skarg, później nazywane cesją.] – (lat.) transfusio, transzfúzió; átömlesztés, átöntés, átömlés; (orv.) vérátömlesztés transfuzja krwi – vérátömlesztés transfuzyjny, -a, -e – transzfúziós, átömlesztési, átömlési transgender [z łac. trans (poza, poprzez, po drugiej stronie) oraz ang. gender (płeć) – ogólny - Wersja 01 01 2017. termin przypisywany całej różnorodności jednostek, zachowań i grup, wykazujących tendencje do odbiegania od roli płciowej człowieka, przydzielonej zwykle (choć nie zawsze fizjonomicznie, jednak zawsze genetycznie) przy urodzeniu, a także od przypisywanych jej tradycyjnych ról społecznych. — Transgender jest formą "tożsamości płciowej" (samoidentyfikacja jako mężczyzna, kobieta), która nie zgadza się z "rodzajem przypisanym" (identyfikacja w oczach innych jako kobieta bądź mężczyzna na podstawie płci fizycznej/genetycznej). Transgender nie pociąga za sobą ustalonej orientacji seksualnej. — Transgenderysta może reprezentować cechy, które są zwykle powiązane z określonym rodzajem, określać się jako usytuowany gdzieś indziej w tradycyjnym kontinuum rodzajowym albo egzystować poza kontinuum jako "other", "agender", "intergender" lub "trzeciego rodzaju." Transgenderyści mogą również określać się jako osoby rodzaju zarazem męskiego, jak i żeńskiego albo usytuowane w kilku miejscach w przebiegu któregokolwiek z tradycyjnych kontinuów transrodzajowych lub też szerzej ogarniających kontinuów, które zostały opracowane w odpowiedzi na znacznie bardziej szczegółowe badania przeprowadzone w ostatnich latach.] – transzneműség [a születéskor kapott nemmel való azonosulás vagy az ennek megfelelő testi megjelenés hiánya.] transgeniczny, -a, -e – 1. transzgén- [Organizmy transgeniczne, inaczej GMO, czyli Organizmy Modyfikowane Genetycznie, w tłumaczeniu na j. angielski Genetically Modified Organism, organizmy te zawierają we własnym genomie obce geny, które pochodzą z innego organizmu. = GMO: genetikailag módosított organizmus = transzgén élőlény; transzgén állatok / növények; (biol) Olyan növények vagy állatok, melyek öröklődési anyagába stabilan beépült egy idegen gén. (Deutschland 1998/1, 30.); 2. transzgénikus; (biol) Olyan élőlény, amelynek genomjába emberi beavatkozással (génsebészet) más fajból származó, illetve mesterségesen előállított gén vagy géndarab került. Transistor-transistor logic (TTL) [klasa cyfrowych układów scalonych. Zapoczątkowana przez Texas Instruments w 1961 w rodzinie 7400 TTL, była pierwszą techniką masowej Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 7160 produkcji cyfrowych układów scalonych, układy cyfrowe w standardzie TTL są nadal w szerokim użyciu.] – TTL (transistor-to-transistor logic) [1. tranzisztortranzisztor logika The workhorse digital logic integrated circuit family introduced as a standard product line in 1964 2. Két tranzisztor kimenet vezérlésű digitális áramkör.] Transkaspia – Transzkáspia; sztyeppés, sivatagos terület a kaszpi-tó és az Amudarja közt Transkaukazja – Transzkaukázia; (földr.) a Kaukázustól délre fekvő terület; a Kaukázosuntól transkontynentalny, -a, -e [1. przebiegający lub kursujący przez cały kontynent albo między kontynentami; 2. rozciągający się na (sięgający przez; przechodzący przez; przecinający) cały kontynent (ląd stały, część świata)] – (lat.) transzkontinentális; a kontinenst átszelő transkrybować – transzkribálni; átírni transkrypcja [1. łac. transcriptio 'przepisywanie' od transcribere 'przepisywać'; transkrypcja przerobienie utworu muz. na inny instrument, głos a. zespół niż pierwotnie był przeznaczony (por. aranżowanie); (t. fonetyczna) używany w nauce jęz. obcych i w pracach z zakresu fonetyki system zapisywania głosek za pomocą liter i znaków specjalnych; 2. zapisanie tekstu mówionego na podstawie ścisłej odpowiedniości głosek i znaków pisma; też: zapisanie tekstu pisanego w innej konwencji graficznej; też: tekst zapisany w ten sposób; 3. opracowanie utworu muzycznego na inny instrument, głos lub zespół instrumentów niż ten, na który był on pierwotnie skomponowany; też: utwór tak przerobiony; 4. jeden z etapów biosyntezy białka w komórce] – (lat.) transscriptio, transzkripció; átírás, átdolgozás [valamilyen írásrendszer átkódolása egy másikba, amely legtöbbször fonetikus átírást jelent] transkrypcja fonetyczna [system pisowni lub system konwersji pisma oparty na zasadzie ścisłej odpowiedniości głosek i liter - jednej głosce odpowiada tu zawsze jeden znak (czasem z diakrytyką), a jednemu znakowi jedna głoska. W węższym rozumieniu jest to sposób zapisu wymowy danego języka za pomocą ustalonego wzorca zrozumiałego także dla osób nie znających obowiązujących w piśmie tego języka zasad ortografii.] – hangtani v. fonetikai átírás - Wersja 01 01 2017. Najczęściej spotykanym zapisem tego rodzaju jest zapis za pomocą znaków międzynarodowego alfabetu fonetycznego, na przykład: ząb ['zɔmp] ślub ['ɕlup] kręty ['krɛntɨ] bieżnia ['bʲɛʒɲa] Transkrypcji fonetycznej najczęściej przeciwstawia się transliterację, jako system grafemicznego oddawania zapisu. transkrypcja Fitelberga na orkiestrę symfoniczną 1937 [Grzegorz Fitelberg (ur. 18 października 1879 w polsko-żydowskiej rodzinie w Dyneburgu (Daugavpils) na Łotwie, zm. 10 czerwca 1953 w Katowicach) – polski dyrygent i kompozytor] – Fitelberg (1879-1953) átírása szimfónikus zenekarra (1937) transkrypcja śpiew na fortepian – éneket zongorára átírni transkrypcji na skrzypce i fortepian (fortepian, skrzypce) – hegedű és zongora átiratok transkrypcyjny, -a, -e – átírási, átírásos transkrybować – átírni translacja [ łac. translatio 'przeniesienie' od transferre 'przenosić; przekładać'; 1. przekład, tłumaczenie; 2. przesunięcie figury geometrycznej w przestrzeni lub na płaszczyźnie o dany wektor; 3. proces tłumaczenia przez program komputerowy tekstów zapisanych w danym języku programowania na język, w którym są one wykonywane przez komputer; 4. jeden z etapów biosyntezy białka w komórce; 5. telef., telegr., radio automatyczne przesyłanie, wzmacnianie a. powtarzanie sygnałów, zwł. stosowane między centralami o różnych systemach; przest. tłumaczenie, przekład; Kośc. rz.kat. przeniesienie (beneficjanta na inne beneficjum a. święta na inny dzień.)] – (lat.) translatio; átvitel, áttétel, fordítás, átültetés, közvetítés; (geom) eltolás translacja formuł, język programowania; Fortran – Fortran, Formula Translation translacja prawa – jogátvitel, jog átruházása translacyjny, -a, -e – átvivő, áttevő, közvetítő translator1 [1. cybern. program maszyny cyfrowej służący do tłumaczenia programu ułożonego w języku zewn. na język wewn. maszyny; 2. program komputerowy służący do tłumaczenia tekstów zapisanych w danym języku programowania na język, w którym są one wykonywane przez komputer] – transzlátor; fordító program Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 7161 translator2 [tłumacz]; translatorka – (dawno) transzlátor, tolmács, fordító (ffi/nő) translatorski, -a, -ie – transzlátor-; fordítótransliteracja [1. system przepisywania tekstów innym alfabetem niż alfabet oryginału z dokładnym zachowaniem jego ortografii, a pominięciem wymowy; 2. zapis jakiegoś tekstu literami innego alfabetu, oparty na zasadzie ścisłej odpowiedniości literowej wyrazów, bez uwzględnienia właściwości wymowy; 3. grafemiczny sposób konwersji pisma] – (lat.) transzliteráció, transzliterálás; (nyelvt.) betű szerinti átírás; vmely írásrendszer betűinek közvetítése egy másik írásrendszer betűinek segítségével [egy idegen ábécé átbetűzése egy másik, a kiindulónyelvtől eltérő írásrendszert használó nyelvre a nyelvészetben valamilyen írásrendszer átkódolása egy másikba, például: Москва – Moszkva] transliteracyjny, -a, -e – (lat.) transzliterációs transliterować – betű szerint átírni translokacja [1. przeniesienie na inne miejsce; 2. aberracja chromosomów polegająca na wystąpieniu kopii genu w innym położeniu w genomie organizmu] – átköltözés, áthelyezés; transzlokáció: két nem homológ kromoszóma közötti részek kölcsönös kicserélődése translokacja urzęsnika – tisztviselő áthelyezése translokacyjny, -a, -e – transzlokációs; áthelyezési translokować – áthelyezni transmigracja [zob. reinkarnacja] – (lat.) transmigratio; átköltözés; lakóhely változtatás, áttelepülés transmigracja dusz, reinkarnacja [relig., filoz., przejście indywidualnej duszy po śmierci w nowe ciało a. nową formę życia, zazw. ludzką a. zwierzęcą; metempsychoza; reinkarnacja] – (lat.) transmigratio; átköltözés, lélekvándorlás, reinkarnáció transmisja [łac. transmissio 'przesyłka; przejazd' od transmittere 'przesyłać; przechodzić; przekraczać'; 1. bezpośrednia relacja z jakichś wydarzeń, przekazywana przez telewizję lub radio; też: przekazywanie takiej relacji; 2. przesyłanie na odległość dźwięków, obrazów lub innych sygnałów za pośrednictwem fal elektromagnetycznych; 3. przekazywanie energii silnika innym urządzeniom; 4. przekazywnaie na odległość sił, sygnałów, programów RTV itd.; urządzenie do przekazywnia maszynom napędu silnika.] – (lat.) transmissio, transzmisszió; átvitel, erőátvitel; (rad) közvetítés; rádióadás; (műsz.) átvitel, közlőmű, közlő-hajtómű; - Wersja 01 01 2017. tengelyvezeték; meghajtó áttétel; erőátvitel; átbocsátás, átengedés; (orv.) betegség átvitele; (jog) átvitel, átruházás, átadás transmisja audycji – adás v. rádióadás közvetítése transmisja bezpośrednia – élőadás, élő közvetítés transmisja danych [zob. teledacja] – adás, közvetítés; (inf.) adatátvitel transmisja dwukierunkowa (dupleks, ang. duplex) [to, w informatyce i telekomunikacji, określenie połączenia, w którym możliwe jest nadawanie i odbieranie informacji w obu kierunkach. Nadajnik i odbiornik mogą zamienić się funkcjami lub pełnią te funkcje jednocześnie.] – (ang.) duplex; kérirányú átvitel transmisja dźwięków; transmisja dźwięków powietrznych – hangközvetítés transmisja dźwięku i obrazu – hang és kép közvetítése v. adása transmisja koncertu – köncertközvetítés transmisja radiowa – rádióadás; rádióközvetítés transmisja satelitarna – műholdas adás transmisja sportowa – sportközvetítés transmisja synchroniczna (ang. Synchronous transmission) [sposób przesyłania danych, w którym przesył następuje w wyznaczonych chwilach czasu określonych dodatkowym sygnałem tzw. sygnałem zegarowym CLK wspólnym dla nadajnika i odbiornika informacji(danych). Po synchronizacji, w czasie trwania sygnału zegarowego, następuje faza transmisji, która odbywa się ze stałą prędkością, a 'odbiorca' zlicza przesyłane bity(na podstawie czasu).] – szinkron átvitel [Szinkron átvitelről akkor beszélünk, ha az adatátvitel meghatározott ütemben történik. Ezt időzítő jel (szinkronjel) segítségével lehet elérni. Ilyenkor a kommunikáló gépek mindegyike az adott ritmusban adja, veszi, illetve értelmezi az adatokat. Ha a két gépnek nincs küldendő adata, a byte-ok küldése akkor sem áll le: olyan adatot (szinkronkarakter) küldenek egymásnak, amellyel a szinkront tartják fent (ebben különbözik a szinkron az aszinkron átviteltől). A vevő oldal veszi a szinkronkaraktereket, de azokat nem továbbítja a processzorhoz, hanem mintegy lenyeli őket. A szinkronizáláshoz nyilván olyan byte-ot érdemes választani, amely az adatok közt nem fordulhat elő. Éppen ezért nincs előírás a szinkronkarakterre, az adó és a vevő a kommunikáció kezdetén megegyeznek, hogy mit tekintenek szinkronkarakternek.] Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 7162 transmisja światłowodowa [Metoda transmisji danych, w której wykorzystywane są impulsy światła wysyłane za pośrednictwem kabli szklanych.] – hálózati kábelen való adattovábbítás transmisja z teatru – színházi közvetítés transmisje interwizyjny – intervíziós közvetítések transmisyjny, -a, -e – transzmissziós; (műsz.) áttételi, átviteli, közlőmű-, hajtómű-; tengelyvezetéki transmission facilities - (urządzenia transmisyjne) [To nośniki używane do przenoszenia sygnałów w sieci do ich miejsca przeznaczenia. Nośnikami takimi mogą być kable koncentryczne, skrętka dwużyłowa, a nawet kabel światłowodowy.] – (ang.) transmission facilities; szállítóberendezések transmission speed; prędkość transmisji – (ang.) transmission speed; adatátviteli sebesség [Az átvitt adatbitek száma időegység alatt.] transmitancja [[łac.], autom. funkcja charakteryzująca własności dynamiczne układu liniowego (np. układu automatycznej regulacji); określa zależność między sygnałem wejściowym a sygnałem wyjściowym (odpowiedzią) układu.] – áteresztőképesség transmitować [przekazywać; RTV nadawać (program)] – átvezetni, átvinni, átadni, közölni; (rad) közvetíteni transmitować na żywo – élőben közvetíteni transmitować prąd – villamosáramot átvinni v. átvezetni transmitować program – műsort közvetíteni; műsort adni; közvetíteni vmit transmitujący, -a, -e – közvetítő transmutacja [1. łac. transmutatio 'zamiana; przestawienie'przemiana, przeobrażenie, przeistoczenie (zwł. u śrdw. alchemików) metali nieszlachetnych w złoto; transmutacji teoria - wg której świat zwierzęcy wywodzi się z nielicznych prosto zbudowanych form pierwotnych (przedstawiona w r. 1809 przez Lamarcka); 2. przemiana, przeobrażenie; 3. przekształcenie się jednego pierwiastka chemicznego w inny; 4. w alchemii: przemiana metali nieszlachetnych w złoto lub w srebro pod wpływem kamienia filozoficznego] – (lat.) transmutatio; elcserélés transmutacyjny, -a, -e – (lat.) transzmutációs transoceaniczny, -a, -e [1. przebiegający lub kursujący przez ocean; 2. znajdujący się po drugiej stronie oceanu lub kierujący się na jego drugą stronę] – (lat.+gör.) - Wersja 01 01 2017. transzóceáni, transzoceanikus; az óceánt átszelő; az óceánon túli, tengerentúli transparent [1. fr. 'przezroczysty; przejrzysty; ryga, podkładka do pisania; materiał ażurowy' ze śrdw.łac. transparens 'przejrzysty' od transparēre 'przeświecać';napis na tablicy a. wstędze noszony w pochodach, na wiecach itp.; podświetlony rysunek, obraz, napis, wykonany na materiale przejrzystym; 2. tablica lub pas tkaniny z napisem o treści propagandowej lub okolicznościowej; 3. obraz na materiale przepuszczającym światło, podświetlony od tyłu lub rzutowany na ekran] – (lat.) transzparens; világító reklám v. felirat; jelmondatos hordozható tábla; ilyen felirata, hosszú, széles, papír- v. szövetszalag; átlátszó, áttetsző, világító felírás, fényírás transparent GIF – transparent GIF [főleg Weboldalakhoz használt GIF formátum, melynél a kép egyik színe (többnyire a háttér színe) "átlátszóvá tehető", vagyis felveszi a mögötte levő színeket; így a kép mintegy beleolvad a Web-oldalba] transparentowo – (lat.) transzparensszerűen transparentowy, -a, -e – (lat.) transzparens; átlátszó, áttetsző transpiracja [1. wydzielanie przez rośliny lądowe wody w postaci pary; 2. pocenie się] – (lat.) transpiratio; kipárolgás, izzadás; bőrpárolgás, folyadék kiürülése páraszerűen, észrevétlenül a bőrön át transpiracyjny, -a, -e – (lat.) transpirációs transpirować – (lat.) transpirációt végezni; bőrpárolgást folytatni transplantacja [1. późn.łac. transplantare 'szczepić; przesadzać';przeszczepianie, przemieszczenie jakiegoś narządu a. jego części (tkanki) w obrębie ciała jednego osobnika (autotransplantacja) lub z osobnika na osobnika w obrębie tego gatunku (homotransplantacja) a. pomiędzy różnymi gatunkami (heterotransplantacja). 2. przeszczep; 3. szczepienie na starych, słabo owocujących drzewach wartościowszych odmian] – (lat.) transplantatio (transplantatio), transzplantáció, transzplantálás; (él., orv.) átültetés; más helyről vett szövet beültetése a szervezetbe; szervátültetés; átültetés más helyről vett szövet, szerv beültetése transplantacja ksenogeniczny – xenogén transzplantáció transplantacyjny, -a, -e – (lat.) transzplantációs transplantować – (lat.) transzplantálni; (orv., él.) szövetet átültetni Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 7163 transponder (XPDR, XPNDR lub TPDR) [jest bezprzewodowym urządzeniem komunikacyjnym, które automatycznie odbiera, moduluje, wzmacnia i odpowiada na sygnał przychodzący w czasie rzeczywistym. Termin pochodzi z połączenia słów (transmitter i responder). Transpondery można podzielić na dwie główne kategorie różniące się sposobem zasilania: aktywne i pasywne.] – transzponder [A műholdakon lévő transzponderek a felküldött mikrohullámú jeleket egy másik frekvencián felerősítve visszasugározzák.] transponować – (lat.) transzponálni; (zene) zeneművet más hangnembe áttenni; áthelyezni, átvinni transponować zwór do innej tonacji – zeneművet más hangnembe átteni transport [1. środki i czynności związane z przewozem ludzi (t. osobowy) lub przemieszczaniem a. przesyłaniem ładunków (t. towarowy); partia towarów dostarczanych jedną przesyłką; 2. przewóz ludzi i ładunków różnymi środkami lokomocji; 3. środki lokomocji służące do przewozu ludzi i ładunków; 4. ogół środków i działań związanych z przewozem ludzi i ładunków; 5. konwojowana grupa ludzi; 6. ładunek wysłany dokądś] – (lat.) transzport; (przewóz) szállítás (száll.), fuvar, fuvarozás (fuv.), (ładunek, towar) szállítmány, fuvar; vitel transport ciężarowy – teherszállítás transport dalekobieżny – távolsági szállítás transport do domu – házhoz szállítás transport drobnicy – darabáru-forgalom transport drogowy – közúti szállítás transport handlu zagranicznego – külkereskedelmi szállítás transport hydrauliczny [zob. hydrotransport] – hidraulikus szállítás [a szállítandó szemcsés, darabos anyagot vízáramban továbbítják] transport kolejowy [gałąź transportu lądowego obejmująca trzy podsektory: pasażerski transport kolejowy, towarowy transport kolejowy i infrastrukturę transportu kolejowego] – vasúti szállítás transport komunalny – kommunális szállítás transport krajowy – belföldi szállítás transport layer {rzecz.}; warstwa transportowa a. warstwa transportu {f.} [komp.] [zł.] [1. Zastosowania warstwy transportowej w internecie; 2. Jest czwartą warstwą modelu referencyjnego OSI. Pełni ona funkcje podobną do funkcji warstwy łącza danych, w tym sensie, że jest - Wersja 01 01 2017. odpowiedzialna za integralność końcową transmisji, Jednak w odróżnieniu od warstwy łącza danych - warstwa transportu umożliwia tę usługę również poza lokalnymi segmentami sieci LAN. Potrafi bowiem wykrywać pakiety, które zostały przez routery odrzucone i automatycznie generować żądanie ich ponownej transmisji. Inną ważną funkcją warstwy transportu jest resekwencjonowanie pakietów, które mogły zostać przysłane w nieodpowiedniej kolejności.] – szállítási réteg (transport layer) [Feladata a hosztok közötti átvitel megvalósítása. A kapott adatokat szükség esetén kisebb darabokra vágja, átadja a hálózati rétegnek. Fontos része a címzések kezelése. Egy viszonyréteg által igényelt összeköttetési kérés általában egy hálózati összeköttetést hoz létre, ha azonban nagyobb hálózati sebesség szükséges akkor több hálózati kapcsolatot is igénybe vehet. Fordítva, ha kisebb adatátviteli sebesség is elegendő, akkor egy hálózati összeköttetést lehet felhasználni több viszonyréteg kapcsolat lebonyolítására. Ezt a szállítási rétegnek a felsőbb rétegek felé nem érzékelhető módon kell megvalósítania. További feladatai: Több üzenetfolyam egyetlen csatornára nyalábolása, illetve forrás-cél összeköttetések létrehozása a névadási mechanizmus felhasználásával.] transport lądowy – szárazföldi szállítás transport lotniczy – légi szállítás transport masowy – tömegszállítás transport międzynarodowy – nemzetközi szállítás transport morski – tengeri szállítás transport osobowy – személyszállítás transport państwowy – állami szállítás transport pasażerski – utaszállítás transport pneumatyczny [przenoszenie ciał stałych za pomocą powietrza płynącego zamkniętym przewodem, w którym panuje podciśnienie lub nadciśnienie] – pneumatikus szállítás transport pomarańczy – naracsrakomány transport powietrzny – légi szállítás transport rucociągowy – csővezetékes szállítás transport rzeczny – folyami szállítás, vízi úton történő szállítás transport samochodowy – gépkocsival történő szállítás transport samowyładowczy – önkirakodós szállítás transport taśmowy – szalag-szállítás transport towarowy – áruszállítás Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 7164 transport tranzytowy – tranzitszállítás transport wewnątrzkrajowy – belföldi szállítás transport wewnętrzny [zespół środków służących do przemieszczania surowców, produktów itp. na terenie zakładu pracy lub na terenie budowy] – belső szállítás transport wodny – vízi szállítás transport wojenny – katonai szállítás, hadianyagszállítmány transport z pomocą – segélyszállítmány transport zbiorowy – gyűjtőszállítás transporter [łac. transportare 'przewozić'; wojsk. opancerzony pojazd mech. do przewożenia piechoty pod ogniem nieprzyjaciela; techn. (taśmowy, łańcuchowy) przenośnik do transportu bliskiego] – (fr.) transzportőr; szállítmányozó, fuvaros; (műsz.) szállítószalag, futószalag, szállítószerkezet, berendezés, szállítómű transporter gwintowy – csavaros szállítóberendezés, szállítócsiga transporter kubełkowy – páternoszter, örökmozgó, mozgólépcső transporter opancerzony – lövészpáncélos transporter rolkowy – görgős transzportőr, görgős járat, görgősor transporter taśmowy – szalagtranszportőr, szalagszállító berendezés, hevederes szállító, szalagos szállító, szállítószalag, futószalag transportować [zob. przewozić] – szállítani, fuvarozni, elvinni, elküldeni, szállítmányozni transportować coś czymś – szállítani, szállítmányozni, fuvarozni vmit vmivel transportować kogoś do szpitala – kórházba szállítani vkit transportować morzem – tengeren szállítani transportować towary – árut szállítani transportować w terminie – határidőre szállítani transportować z opóźnieniem – késedelmesen szállítani transportowanie – szállítás, fuvarozás transportowiec1 [okręt a. samolot do przewozu wojska] – (okręt) katonai teherszállító hajó; csapatszállítóhajó, teherhajó; (rep.) katonai teherszállító repülőgép transportowiec2 – szállítómunkás transportochłonność [stopień zaangażowania transportu przy obsłudze przewozowej innych działów gospodarczych] – szállításigényesség transportochłonny, -a, -e – szállításigényes transportowy, -a, -e – szállítási, fuvarozási, szállítmányozási - Wersja 01 01 2017. transpozycja (z łac. średn. transpositio = przestawienie, przełożenie) [1. zmiana charakteru utworu, obiektu itp.; też: to, co powstało w wyniku takiej zmiany; 2. opracowanie lub zagranie utworu muzycznego w innej tonacji niż ta, w której został napisany; 3. muz. przeniesienie utworu do innej tonacji (na inną wysokość dźwięków); 4. mat. zmiana kolejności dwóch sąsiednich elementów ciągu lub dwóch kolumn albo wierszy macierzy 5. mat. przestawienie miejscami dwóch elementów danego ciągu; 6. muz. przeniesienie utworu do innej tonacji, tj. wszystkich jego dźwięków o pewien stały interwał na inną wysokość; w piśmie nutowym do tego celu używa się znaków podwyższeń i obniżeń jako znaków transpozycyjnych] – (lat.) transzpozíció; áttétel; (zene) áttétel más hangnembe; áthelyeződés transpozycyjny, -a, -e – (lat.) transzpozíciós; áttételi transpozycyjne znaki [znaki podwyższeń i obniżeń (akcydencje) użyte w celu przeniesienia utworu do innej tonacji lub do notowania partii instrumentów transponujących] – (muz.) traszpozíciós jelek transponować [1. przenieść, przenosić z jednej dziedziny do innej; 2. dokonać, dokonywać transpozycji utworu muzycznego] – (lat.) transzpozícionálni; áttételezni, áthelyezni transsubstancjacja [śrdw.łac. transsubstantiatio 'jw.';przeistoczenie, przemiana (eucharystycznej substancji chleba i wina) w ciało i krew Chrystusa (wg doktryny Kośc. rz.kat.)] – (lat.) transsubstantiatio v. transzszubsztanciáció; átlényegülés (az egyház tanítása szerint a szentmiseáldozatban a megszentelt ostya és bor Jézus Krisztus valóságos testévé és vérévé válik; ünnepe: Úrnapja); átlényegülés, a rk. egyháznak az oltáriszentségre vonatkozó tanítása a tridenti zsinat óta [a teológiában a 12. sz. óta az Eucharisztiával kapcsolatban az a természetfölötti változás, amelyet Krisztus szavai - „ez az én testem, ez az én vérem” - idéznek elő. - Magának a termfölötti változásnak a ténye mindig benne volt az egyh. meggyőződésében, hiszen csak így lehetett igaznak tartani Krisztusnak az utolsó vacsorán a kenyérre és a borra tett kijelentését. A kenyér a termfölötti rendben nem maradhatott kenyér, a bor nem maradhatott bor, még ha a külső látszat ezt is mutatta.] Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 7165 transsumpt [wypis z oryginału, inaczej wyciąg, ekstrakt, kopia wierzytelna] – (daw) kivonat, extraktum; hiteles másolat transsyberyjski, -a, -ie [kursujący lub przebiegający przez Syberię]; transsyberyjny, -a, -e – transzszibériai; Szibérián túli (terület); Szibériát átszelő (vasút) transumować [daw. zatwierdzać dokument wystawiony przez kogoś innego] – megerősíteni; hitelesíteni (vki által kiadott dokumentumot) transuranowiec, transuran [promieniotwórczy pierwiastek chemiczny] – transzurán elem transzurán elemek (mesterséges elemek) Az uránnál nagyobb rendszámú elemek. A természetben előforduló legnagyobb rendszámú elem az urán (92). Az első transzurán elemet a neptúniumot /Np (93) 1940-ben 238U-t neutronokkal bombázva. Azóta számos transzurán elemet sikerült előállítani a részecskegyorsítókban. Ezek mind bomlékony, rövid élettartamú (a másodperc törtrésze), mesterséges elemek, amelyeknek valamennyi izotópja radioaktív. Korábban feltételezték, hogy a 114-es rendszám környékén a transzurán elemek stabilak, de ez nem igazolódott. Bár a 114-es elem élettartama valóban hosszabb a többinél, mintegy fél perc. Az eddig előállított transzurán elemek (zárójelben a rendszám): Neptúnium / Np (93), Plutónium / Pu (94), Americium / Am (95), Kűrium / Cm (96), Berkélium / Bk (97), Kalifornium / Cf (98), Einsteinium / Es (99), Fermium / Fm (100), Mendelévium / Md (101), Nobelium / No (102), Lawrencium / Lr (103), Rutherfordium / Rf (104), Dubnium / Db (105), Seaborgium / Sg (106), Bohrium / Bh (107), Hassium / Hs (108), Meitnerium / Mt (109), Darmstadtium / Ds (110), Röntgenium / Rg (111), Ununbium / Uub* (112), Ununtrium / Uut* (113), Ununquadium / Uuq* (114), Ununpentium / Uup* (115), Ununhexium / Uuh* (116), Ununoctium / Uuo* (118) A *-gal jelölt transzurán elemek létét már bizonyították, de még csak ideiglenes nevük van. transuranowy, -a, -e – uránon túli Transylwania (historyczny Siedmiogród) – (lat.) Transylvania, Transsylvania, (hist) Erdély (erdőkön túli terület) transylwański, -a, -ie – erdélyi transuranowce, transurany [pierwiastki (po)zauranowe, o liczbach porządkowych większych od 92, wytworzone sztucznie: neptun, pluton, ameryk, kiur, berkel, kaliforn, einstein, ferm, mendelew, nobel, - Wersja 01 01 2017. lawrens, kurczatow, han] – (lat+gör.) transzuránok; (fiz.) az urániumnál magasabb rendszámú, mesterségesen előállított radioaktív vegyi elemek transwersalny, -a, -e (poprzeczny) [śrdw.łac. transversalis 'jw.' z łac. transversus od p.p. od transvertere 'obrócić w poprzek'; poprzeczny, przecinający coś w poprzek, na ukos, przebiegający poprzecznie] – (lat.) transversal, transzverzális; átlós, keresztben álló, összekötő; keresztben, ferdén futó; (fiz.) a haladás irányára merőlegesen keletkező v. így haladó transwestyta [nm. Transvestit 'jw.'; osoba mająca skłonność do noszenia ubiorów, przejmowania sposobu bycia (a. często i roli seksualnej) płci odmiennej]; transwestytka – (lat.) transzvesztita; olyan ember, aki a másik nem ruhájában szeret járni transwestytyzm [zaburzenie identyfikacji z własną płcią, polegające na upodabnianiu się w sposobie bycia i ubierania się do osób płci przeciwnej] – transzvesztitimus [1. a transzvesztitizmus fogalma az ellenkező nem ruháinak viselését takarja; tehát az ellenkező nem ruháit viselő személy a transzvesztita; 2. Olyan, kisgyermek korban kezdődő identifikációs zavar, ami abban nyilvánul meg, hogy az egyén előszeretettel visel biológia nemével ellentétes ruhadarabokat. A jelenség gyakran jár együtt homoszexualitással.] transwersalny, -a, -e (poprzeczny) [śrdw.łac. transversalis 'jw.' z łac. transversus od p.p. od transvertere 'obrócić w poprzek'; poprzeczny, przecinający coś w poprzek, na ukos, przebiegający poprzecznie] – (lat.) transversal, transzverzális; átlós, keresztben álló, összekötő; keresztben, ferdén futó; (fiz.) a haladás irányára merőlegesen keletkező v. így haladó transza [fr. tranche 'płat, plasterek, brzeg (książki); jedna z równych części' i tranchée 'rów; przesieka; okop' od trancher '(od)ciąć'przest. jedna z części jakiejś całości, zwł. partia towaru a. części emisji papierów wartościowych lub pożyczki państwowej] – (fr.) tranche; sorrend, sor, sorozat (lövedék); vmely értékpapírkibocsátás részösszege transzeja [wojsk. rów łączący różne urządzenia obronne a. oblężnicze] – (wojsk.) sorozat; árok, lövészárok, futóárok tranzystor [1. ang. transistor 'jw.'; trójelektrodowy przyrząd półprzewodnikowy do wzmacniania, generacji i przemiany drgań elektr.; pop. Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 7166 przenośny radiowy odbiornik tranzystorowy; 2. trójelektrodowy element półprzewodnikowy umożliwiający wzmacnianie sygnałów elektrycznych; 3. odbiornik radiowy zbudowany na bazie takich elementów] – (lat.) tranzisztor; (távk.) parányi félvezető kristály a nagy frekvenciájú elektromágneses hullámok erősítésére v. átalakítására [aktív félvezető eszköz, amely erősítésre vagy jelkapcsolásra alkalmas. Legfontosabb tulajdonságai: hosszú élettartam, azonnali üzemkészség, (az elektroncsőhöz képest) csekély melegedés.]; (inf.) tranzisztor [olyan háromelektródájú félvezető eszköz, amelyet erősítőnek vagy kapcsolónak használnak]; (közb.) tranzisztoros rádió tranzystor polowy, tranzystor unipolarny, FET (ang. Field Effect Transistor) [tranzystor, w którym sterowanie prądem odbywa się za pomocą pola elektrycznego] - FET (Field Effect Transistor) (térvezérlésű tranzisztor) [a szokványos bipoláris tranzisztor egy különleges változata: Előnye: kedvező nagyfrekvenciás tulajdonságok, csekély zaj, nagy bemeneti impedancia, termikus stabilitás, könnyű integrálhatóság (IC-gyártás).] tranzystor polowy złączowy, JFET (ang. Junction Field-Effect Transistor) [jeden z rodzajów tranzystorów polowych] – J-FET JunctionField Effect Transistor (réteg-térvezérlésű tranzisztor) tranzystorek – kicsi v. mini tranzisztor tranzystorowo-diodowy układ logiczny (układ realizujący funkcje logiczne zbudowany z diod i tranzystorów) – (kat.: technika) DTL Diode-Transistor–Logic (dióda-tranzisztorlogika) tranzystorowy, -a, -e – tranzisztoros tranzyt [1. przejazd osób lub przewóz towarów przez obszar danego państwa w drodze do innego państwa; 2. przejazd ludzi a. przewóz towarów przez terytorium jakiegoś państwa (z jednego obcego kraju do drugiego); 3. przechodzenie planet przez znaki zodiaku] – (lat.) tranzit, tranzitó; átutazás; átmenet, átszállítás; (handl) áruk v. utasok szállítása vmely országból egy közbeeső államon keresztül a rendeltetési országba; átmenő forgalom; teherrakomány szállítása közbenső átrakás nélkül a kiindulópontról rendeltetési helyére; tranzitforgalom tranzyt bezcłowy – vámmentes tranzit tranzyt międzynarodowy – nemzetközi tranzit tranzyt morski – tengeri tranzit - Wersja 01 01 2017. tranzytowy, -a, -e – tranzit-; átmenő-, az országon áthaladó tranzytywność (zob. przechodniość) – (az ige) tranzitív v. tárgyas volta tranzytywny, -a, -e [cechujący relację, która zachodzi między przedmiotami x i z, jeśli zachodzi między x i y oraz y i z, np. relację mniejszości, równości lub starszeństwa] – (lat.) tranzitív; átható; (gram) tranzitív, tárgyas (ige) 1 trap [ruchome schodki, pomost lub kładka służące m. in. do wchodzenia z nabrzeża na statek] – mozgólépcső, csapóajtó, gyalogos híd (hajón) trap burtowy – hajólépcső, hajóhíd trap2 [zob. zapadnia] – (w teatrze) süllyesztő, (szính.) süllyesztőlyuk trap3 [konkurencja strzelecka polegająca na strzelaniu ze strzelby śrutowej do rzutków] – trap-lövészet a koronglövészet egy ága, korábbi neve agyaggalamb-lövészet traper [1. myśliwy, który w lasach Ameryki Północnej poluje na zwierzęta futerkowe; 2. osoba wędrująca w miejsca położone daleko od cywilizacji] – (ang.) trapper; csapdával/kelepcével vadászó északamerikai prémvadász v. prémvadász trapery – bakancs, túrabakancs trapery z wysokiej jakości skóry – kiváló minőségű bőrből készült bakancs trapez [1. czworokąt o dwóch bokach równoległych i dwóch pozostałych nierównoległych; 2. drążek zawieszony na linach, służący do wykonywania ćwiczeń gimnastycznych] – (gör.) trapéz; (menny.) olyan négyszög, amelyben csak az egyik szemben fekvő oldalpár párhuzamos; (przyrząd) lengő nyújtó, függőnyújtó; két erős kötélben függő rúdból álló tornaszer; kötélhinta trapezoedr [wielościan, którego ściany mają kształt trapezoidów] – (mt.) trapezoéder trapezoid [czworokąt o bokach parami nierównoległych i nierównych] – (gör.) Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia trapezoid; (menny.) általános négyszög; olyan négyszög, amelynek nincsenek párhuzamos oldalai trapezoidalny, -a, -e [mający kształt trapezoidu] – trapéz formájú, trapéz alakú trapezoidalny mięsień – trapézizom trapezowy, -a, -e – trapéztrapezowa klapka zamykająca [klapka zamykająca koperty w kształcie trapezu] – boríték trapéz alakú zárófedéle 7167 trapiący, -a, -e – aggasztó, kínzó, gyötrő trapić [1. niepokoić, martwić; 2. nękać, gnębić] – kínozni, gyötörni, aggasztani; bántani (szomorítani); (lelkileg) marcangolni trapić się [martwić się czymś] – bánkódni, aggódni, gyötrődni; elepedni; senyvedni trapienie – gyötrődés, bajlódás, kínlódás trapienie się – kínlódás, gyötrődés trapista [członek zakonu kontemplacyjnego w Kościele katolickim, odznaczającego się surową regułą] – trappista; (vall.) szigorú szabályzatú katolikus szerzetesrend tagja (a franciaországi La Trappe apátságról) [a trappista szerzetesrendet Rancé apát 1665ben alapította; a ciszterci rendből kiszakadt szigorú szabályzatú rk. szerzetesrend] trapować – (ném) trappolni; ügetni; egész nap járni-kelni, lótni-futni trapowy, -a, -e – süllyesztő-, trap-lövészetitrasa [1. szlak komunikacyjny, linia komunikacyjna; też: ważniejsza droga, ulica; 2. droga, którą się przebywa; też: droga wytyczona dla zawodników; 3. linia wytyczona w terenie lub naniesiona na mapę, wyznaczająca oś jakiejś drogi lub kierunek jakiejś linii łączności] – út, útvonal, nyom, nyomvonal, irányvonal, sugárút; sín, vágány, vonal, pálya trasa kablowa – kábelvezetés, kábel nyomvonala trasa karawanowa – karavánút trasa kolejowa – vasúti pálya trasa komunikacyjna – közlekedési út v. útvonal trasa koncertowa, tournée (fr. tournée) [szereg następujących po sobie koncertów na - Wersja 01 01 2017. żywo artysty lub grupy muzycznej i wykonywanych zgodnie z ustalonym harmonogramem w określonym rejonie geograficznym] – hangversenykörút; turné trasa lotów – légi útvonal trasa narciarska – sípálya, lesiklópálya trasa okrętowa – hajójárat trasa pochodu – felvonulási útvonal trasa powietrzna – légi útvonal trasa propagacji – terjedés útja trasa przemarszu – útirány, menetirány trasa rowerowa - – kerékpárút, bicikliút Trasa Toruńska [trasa szybkiego ruchu łącząca północne dzielnice prawobrzeżnej Warszawy, część planowanej ekspresowej obwodnicy Warszawy. Budowę rozpoczęto w 1977 według projektu zespołu architektów pod kierunkiem Wiesława Piątkowskiego (ur. 3 listopada 1929 w Warszawie, zm. 28 sierpnia 2011 w Olsztynie). Część trasy otwarto w 1981, a ok. 1983 przerwano prace.] – Trasa Toruńska („Toruń-út”) [Budziska (litván határ)–Białystok–Varsó–Wrocław–Kudowa Zdrój (cseh határ) (a nemzetközi E67 része)] Most gen. Stefana Grota-Roweckiego (czasami też most Toruński, Grota-Roweckiego lub Grota) [most w Warszawie na Wiśle. Został zbudowany w latach 1977-1981 jako część Trasy Toruńskiej przez Przedsiębiorstwo Robót Kolejowych nr 15 (przyczółki i podpory) i Mostostal (konstrukcja nośna i montaż). Aktualnie jest też częścią etapowej obwodnicy Warszawy.] – Toruński-híd (1981) [645 m hosszú, a legforgalmasabb varsói híd (164 ezer kocsi naponta 2009-ben), a Trasa Toruńska („Toruńút”) része; a híd Stefan Grot-Rowecki tabornok - a Honi Hadsereg (Armia Krajowa) utolsó főparancsnokának - nevét viseli] Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 7168 Trasa Toruńska po przebudowie Trasa W-Z w Warszawie [(Trasa WschódZachód) – pierwsza większa inwestycja komunikacyjna po II wojnie światowej w Warszawie, budowana w latach 19471949, oddana 22 lipca 1949 w 5. rocznicę uchwalenia manifestu PKWN; od roku 1996 nieodłączny element trasy turystycznych linii tramwajowych (T, W, M), obsługiwanych zabytkowym taborem przez warszawski Klub Miłośników Komunikacji Miejskiej.] – Kelet-Nyugatiútvonal (Varsóban) trasant [wystawca weksla trasowanego] – kibocsátó, váltókibocsátó, intézvényező trasat [osoba wymieniona na wekslu trasowanym, zobowiązana do zapłacenia określonej sumy pieniędzy] – (váltó) intézvényezett trash, thrash [wym. trasz], trash metal, thrash metal [wym. trasz metal] [1. styl w muzyce heavymetalowej z widocznymi wpływami muzyki punk; 2. (sporadycznie thrash) – gatunek muzyczny, odmiana heavy metalu, będąca połączeniem jego cech charakterystycznych i cech muzyki gatunku punk, mająca swój początek w latach 80. XX wieku w USA. Nazwa gatunku, "thrash" (ang. chłostać), nawiązuje do surowego, agresywnego brzmienia. Określenia "trash" (ang. śmieci) i "trash metal" powstały z nieznajomości języka angielskiego i są uznawane za błędne, a używanie tego zwrotu w środowisku metalowym jest odczytywane jako nieznajomość tematu] – (ang.) trash metal [a metal egyik részműfaja. Az 1980-as évek elején-közepén alakult ki többé-kevésbé egymástól függetlenül az USA-ban illetve Európában. — Legegyszerűbb megközelítésben a hardcore punk és a heavy metal keveréke, de a műfaj igen nehezen kategorizálható. Ami többékevésbe általánosan jellemzi a műfajt, az a sebesség, a gyors, és komplex gitárriffek a - Wersja 01 01 2017. power akkordok (kvint) szinte kizárólagos használatával, és a „palm-muting” technika gyakori alkalmazása, agresszív ének (sokszor üvöltés), technikás, intenzív dobmunka, a duplalábgép/duplázó sűrű használata, valamint a gyakori tempó és ritmusváltások, és a műfaj nevét is adó tört ritmusok gyakori alkalmazása.] trashowy, thrashowy, trashmetalowy, thrashmetalowy, -a, -e – trash metaltrasować [1. wyznaczać linię jakiejś drogi, jakiegoś szlaku w terenie lub na mapie; 2. wyznaczać na powierzchni przedmiotu obrabianego linie i punkty, według których ma być dokonana jego obróbka] – útvonalat kitűzni, nyomkelezni; intézvényezni trasować in blanko – üresen v. forgattmány nélkül v. in bianko intézvényezni trasować weksel [obciążać kogoś płatnością weksla] – váltót intézvényezni v. kibocsátani trasować weksel na kogoś – váltót intézvényezni vkire trasowanie (ang. routing, pol. ruting, routowanie) [w informatyce wyznaczanie trasy i wysłanie nią pakietu danych w sieci komputerowej. Urządzenie węzłowe, w którym kształtowany jest ruch sieciowy, nazywane jest routerem – jego rolę może pełnić np. komputer stacjonarny czy oddzielne dedykowane urządzenie.] – útválasztás, hálózati forgalomirányítás v. routing (még mint: routeing, route-olás, routolás) [1. az informatikában annak kiválasztását jelenti, hogy a hálózatban milyen útvonalon haladjon a hálózati forgalom. Útválasztásról beszélhetünk telefonhálózatok, elektronikus adathálózatok (mint amilyen az internet) vagy akár közúti hálózat esetében is. Ebben a cikkben a csomagkapcsolt számítógép-hálózatokkal foglalkozunk. 2. egy adatcsomagnak a hálózaton való továbbításához szükséges "optimális" útvonal kiválasztása a routerben; 3. egy adatcsomagnak a hálózaton való továbbításához szükséges "optimális" útvonal (route) kiválasztásának folyamata] traszka [płaz o wydłużonym, oliwkowobrunatnym ciele i bocznie spłaszczonym ogonie] – (áll.) tarajos gőte Traszka grzebieniasta (Triturus cristatus) [gatunek płaza ogoniastego z rodziny salamandrowatych (Salamandridae)] – Tarajos gőte (Triturus cristatus) [a kétéltűek (Amphibia) osztályának a farkos kétéltűek (Caudata) rendjébe, ezen belül a szalamandrafélék (Salamandridae) családjába tartozó faj. A korábbi alfajok Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia jelenleg négy közeli fajként vannak elkülönítve: közönséges tarajosgőte (T. cristatus), dunai gőte (T. dobrogicus), alpesi tarajosgőte (T. carnifex), balkáni tarajosgőte (T. karelini). Magyarországon ebből három faj fordul elő: a korábbi törzsalak, ma tarajos gőteként meghatározott faj a leggyakoribb, a Dél-Dunántúlon a dunai tarajos gőte is él, és az Alpokalján valószínűsíthető az alpesi tarajos gőte előfordulása.] - Wersja 01 01 2017. 7169 traszki, trytony [płazy ogoniaste o smukłej budowie, głównie z rodzaju Triturus z rodziny salamandrowatych] – gőték [kétéltűek egy csoportjának a megnevezése, nem tekinthető precíz rendszertani kategóriának. Magyar nyelvterületen a farkos kétéltűek rendjébe tartozó, inkább vízi életmódot folytató fajokra (a szárazföldi fajok elnevezése: szalamandrák), továbbá a lábatlan kétéltűek rendjének összes fajára (a gilisztagőtékre és féreggőtékre) használatos elnevezés – más nyelvterületeken azonban más-más besorolást kaphat ugyanaz a faj. Az Ambystoma mexicanum fajt például magyarul mexikói gőtének, németül mexikói szalamandrának, angolul pedig mexikói sétáló halnak nevezik.] traszka alpejska (Triturus carnifex) – alpesi tarajos gőte [Triturus carnifex (LAURENTI, 1768)] traszka chińska (Cynops orientalis) – Kínai tűzhasú gőte (Cynops orientalis) traszka górska (Triturus alpestris syn. Mesotriton alpestris) [gatunek płaza z rodziny salamandrowatych] – alpesi gőte (Triturus alpestris) [a kétéltűek (Amphibia) osztályába, a farkos kétéltűek (Caudata) rendjébe, ezen belül a szalamandrafélék (Salamandridae) családjába tartozó faj] traszka grzebieniasta (Triturus cristatus) – tarajos gőte (Triturus cristatus) [a kétéltűek (Amphibia) osztályának a farkos kétéltűek (Caudata) rendjéhez, ezen belül a szalamandrafélék (Salamandridae) családjához tartozó faj] traszka helwecka (Lissotriton helveticus) – talpas gőte (Triturus helveticus) v. (Lissotriton helveticus) [a kétéltűek (Amphibia) osztályának a farkos kétéltűek (Caudata) rendjéhez, ezen belül a szalamandrafélék (Salamandridae) családjához tartozó faj] traszka hongkońska (Paramesotriton hongkongensis) – hongkongi szemölcsös gőte (Paramesotriton hongkongensis) traszka japońska traszka karpacka (Lissotriton montandoni) kárpáti gőte (Triturus montandoni vagy Lissotriton montandoni) [a kétéltűek (Amphibia) osztályának a farkos kétéltűek (Caudata) rendjéhez, ezen belül a szalamandrafélék (Salamandridae) családjához tartozó faj] traszka marmurkowa (Triturus marmoratus) – Márványos gőte (Triturus marmoratus) traszka naddunajska (Triturus dobrogicus) – dunai gőte (Triturus dobrogicus) [a kétéltűek (Amphibia) osztályának a farkos kétéltűek (Caudata) rendjéhez, ezen belül a szalamandrafélék (Salamandridae) családjához tartozó faj] traszka pazurzasta (Onychodactylus fischeri) – Onychodactylus fischeri traszka turecka (Triturus karelinii) – balkáni tarajosgőte (Triturus karelinii) traszka Waltla (Pleurodeles waltl) – bordás gőte (Pleurodeles waltl) [a kétéltűek (Amphibia) osztályának a farkos kétéltűek (Caudata) rendjéhez, ezen belül a szalamandrafélék (Salamandridae) családjához tartozó faj.] traszka zwyczajna (Lissotriton vulgaris) – pettyes gőte (Triturus vulgaris vagy Lissotriton vulgaris) [a kétéltűek (Amphibia) osztályának a farkos kétéltűek (Caudata) rendjéhez, ezen belül a szalamandrafélék (Salamandridae) családjához tartozó faj] traszka żabiozębna (Ranodon sibiricus) – Békafogú gőte (Ranodon sibiricus) trata [zob. weksel trasowany] – (ol.) tratta; idegen váltó; kibocsátott váltó; kiadás, veszteség, pazarlás, ráfordítás, pénzkidobás trata handlowa – kereskedelmi veszteség tratować [niszczyć coś, depcząc po tym nogami lub kopytami] – tiporni, taposni, nyomtatni; elgázolni tratować się [deptać się wzajemnie] – tiporják, tapossák egymást tratują łąki – letapossák a réteket tratować zboże końmi – gabonát nyomtatni lóval trattoria [wł. od trattore 'szynkarz, restaurator' z fr. traiteur 'kucharz' od traiter 'traktować, ugaszczać, częstować', z łac. tractare; szynk, jadłodajnia, restauracja] – (ol.) trattoria; kocsma, vendéglő (Olaszországban) tratwa (ros. płot) [1. platforma z połączonych ze sobą pni drzew, belek, trzciny itp. służąca jako środek transportu rzeką; 2. kłody drzew, bale itp. ułożone obok siebie i Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 7170 powiązane, spławiane z prądem rzeki; 3. to kilka gumowych pływaków ustawionych poprzecznie do kierunku płynięcia połączonych drewnianym (sprężystym) szkieletem; szkielet można pokryć np. siatką; z przodu i z tył (karma) znajdują się spore wiosła, które umożliwiają manewrowanie] – tutaj; mentőcsónak tratwa ratunkowa [urządzenie o różnej konstrukcji wyrzucane za burtę lub spływające z pokładu podczas tonięcia statku, zastępujące łódź ratunkową] – mentőcsónak tratwiarz [zob. flisak] – tutajos, tutajozó trauma, traumatyzm [gr. traumatikós 'dotyczący ran' od trauma 'rana; uraz; klęska'; 1. uszkodzenie organizmu będące następstwem obrażenia ciała; 2. trwała zmiana w psychice spowodowana gwałtownym, przykrym przeżyciem; 3. med. uraz; psych. szok] – (gör.) trauma; (orv.) sérülés, lelki megrázkódtatás; hirtelen keletkező testi-lelki károsodást okozó mechanikai, vegyi v. lelki behatás; súlyos lelki megrázkódtatás [Testi sérülések és a velük járó károsodások. A pszichológiában a pszichés zavarok emocionális okát jelölő kifejezés.] traumatolog [specjalista w zakresie traumatologii] – baleseti sebész traumatologia [1. med. urazowość; dział chirurgii zajmujący się leczeniem urazów; 2. dział chirurgii zajmujący się leczeniem obrażeń ciała wywołanych przez urazy] – (gör.) traumatológia; (orv.) a sebészet sérülésekkel foglalkozó ága traumatologiczny, -a, -e – (gör.) traumatológiai traumatyczny, -a, -e – (gör.) traumás, traumatikus trautonium [instrument muzyczny z grupy elektrofonów elektromechanicznych skonstruowany przez niemieckiego inżyniera Freidricha Trautwein'a w 1930 roku] – keveréses trautonium, szintetizátor trawa [1. drobne rośliny rosnące gromadnie, tworzące gąszcz cienkich, długich listków wyrastających prosto z ziemi; też: jedna taka roślina; 2. roślina o długich, wąskich liściach, z pochwą obejmującą łodygę, i drobnych kwiatach ujętych w kłoski; 3. pot.; zob. trawka w zn. 2.; 4. słowo użyte symbolicznie dla oznaczenia ludzkiej słabości.] – fű, gyep, pázsit [Általános megnevezés sokféle zöld növényre (1Móz 1,11-12; Mt 6,30), beleértve a gyomot is. A test mulandóságának, illetve az ember megromlott természetének jelképe (1Pt 1,24).] - Wersja 01 01 2017. angielska – zöld pántlikafű, nádas polyvacsak (Phalaris arundinacea), polyvacsukk trawa kanarkowa [zob. kanar] – (dawno) finom nádcukor (a Kanári szigetekről), kanárieledel v. madáreledel Trawa kuśa (Desmostachya bipinnata, tamil: dharbai, ang.: kusha) [gatunek trawy opisywany w Wedach, często wspominany w mitach indyjskich, używany w kulcie hinduistycznym. Również na asanie z tej trawy medytował Budda Siakjamuni w Bodh Gaya.] – csillagpázsit (Cynodon dactylon) [a pázsitfűfélék (Poaceae) családjába, a tőtippanfélék (Poaceae) alcsaládjába tartozó levélhullató növényfaj. Tudományos nevének generikus része a görög kynodon = kutyafog, specifikus része a görög daktülosz = ujj szóból származik. Egyéb nevei: Bermuda-fű, boszorkánykása, burkos kutyapázsit, daruláb, tarackfű, ebfogfű, ujjas muhar.] trawa trawa łąkowa – réti fű trawa morska [określenie niektórych roślin lub surowca roślinnego o wyglądzie trawiastym, w istocie bez związku z trawami sensu stricto.] – tengeri fű, hínár, afrik trawa perłowa (perłówka) [wysoka roślina z rodziny traw, o dwukwiatowych kłosach] – (növ.) gyönygfű trawa schnie – szárad v. elszárad a fű trawa ścięta – lekaszállt fű trawa wyrosła – a fű kinőtt trawa zieleni się – a fű kizöldül trawers [fr. traverse 'poprzecznica; tama poprzeczna; przeszkoda' i ang. 'jp.'; 'jw.' z łac. transversus 'poprzeczny' p.p. od transvertere 'obrócić a. ustawić w poprzek'; 1. szlak górski biegnący w poprzek zbocza góry lub ściany skalnej; 2. pokonanie zbocza góry lub ściany skalnej w poprzek; 3. kierunek Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 7171 prostopadły lub nachylony pod innym kątem do płaszczyzny symetrii płynącego statku lub lecącego samolotu; też: kurs w tym kierunku; 4. poprzeczna belka wzmacniająca konstrukcję czegoś; 5. grobla biegnąca od brzegu w kierunku głębokiego miejsca w korycie rzeki; 6. belka poprzeczna, wiązar poprzeczny; odcinek trasy wysokogórskiej biegnący w poprzek a. w skos ściany, zbocza; przejście w poprzek a. w skos po stoku góry; zygzakowaty kurs statku a. samolotu.] – (fr.) travers, traverz; (ép) keresztgerenda, keresztrúd, kereszttartó, vasgerenda, keresztkötő, gyámtartó; (rep.) keresztmerevítés trawersowy, -a, -e – (fr.) traverztrawersować [posuwać się (w przód a. pod górę) zakosami, zygzakiem] – traverzálni; keresztirányban menni v. mászni trawertyn (martwica wapienna, źródleniec, tuf wapienny) [1. porowata skała osadowa składająca się głównie z kalcytu i aragonitu. Odmiana martwicy wapiennej. 2. porowata skała osadowa, podobna do tufu] – (ásv.) travertin, mésztufa trawestacja [przeróbka czyjejś wypowiedzi, jakiegoś wątku, utworu literackiego, muzycznego itp.; też: utwór będący taką przeróbką] – travesztáció; tréfásan utánzó, anakronisztikus módon átköltött, más viszonyok közé helyezett írásmű; tréfás utánzat, átköltés trawestacyjny, -a, -e – travesztációs trawestować – (fr.) travesztálni; tréfásan utánozni, átkölteni; (irod.) komoly tárgyú írásművet a szatírikus hatás kedvéért anakronisztikus módon átkölteni, más viszonyok közé áthelyezni trawestowanie – (ol) travesztia; átöltöztetés, komoly irodalmi mű tréfás utánzata; tréfás utánzat, átköltés trawiasty, -a, -e [1. porośnięty trawą; 2. mający kolor trawy] – füves, gyepes, fűvel benőtt, fűnemű, fűszerű; (szín) fűszínű trawiata (La Traviata) [opera Giuseppe Verdiego] – (ol) traviata; tévedt nő (Verdi népszerű operája) [Traviata v. La Traviata Giuseppe Verdi egyik háromfelvonásos operája] trawiący, -a, -e – emésztő trawić [1. o żywiołach, kataklizmach: niszczyć, pochłaniać; 2. o chorobach: wyniszczać, wycieńczać; 3. poświęcać czas na jakąś czynność; 4. o uczuciu, zjawisku: opanowywać kogoś, coś; 5. o żywym organizmie oraz o jego narządach: - Wersja 01 01 2017. wchłaniać, przyswajać substancje pokarmowe; 6. o sokach, enzymach trawiennych: rozkładać substancje pokarmowe; 7. usuwać z powierzchni metali rdzę, zgorzelinę itp.; 8. wykonywać wgłębienia na płycie metalowej za pomocą kwasów] – (coś) (jedzenie) emészteni, fogyasztani, megemészteni (vmit); (techn.) marni; (műsz.) étetni, maratni, pácolni, csávázni; (átv.) felemészteni, elsorvasztani, pusztítani; rékozolni, pazarolni, fecsérelni trawić czas na niczym – elfecsérli az idejét; henyélni, időt vesztegetni, semmittevéssel tölti idejét trawić kwasem – savval maratni, timsózni, timsóval kezelni trawić pokarm – eledelt megemészteni trawienie – emésztés, fogyasztás; (műsz.) marás, maratás, étetés, pácolás, csávázás; sorvasztás, emésztés; fecsérlés, pazarlás, tékozlás trawienie czasu – időfecsérlés, időpazarlás trawienie majątku – a vagyon eltékozlása trawieniec (abomasum) [jedna z czterech komór żołądka przeżuwaczy, w której znajdują się gruczoły trawienne] – oltógyomor (abomasum) [Az oltógyomor a kérődzők valódi, mirigyes gyomra. Marhában a bendő után következő legnagyobb, juhfélékben pedig a recésnél kisebb gyomor. Hosszant megnyúlt, körte alakú. Százrétű felőli kezdeti szakasza tágabb, ez a fundus abomasi; középső, fokozatosan szűkülő része a teste, corpus abomasi, ventralisan domborúan ívelt. Csatornává szűkülő vége, pars pylorica abomasi, a bendőhöz fekszik. Nagygörbülete, curvatura major, ventralisan és balra, kisgörbülete, curvatura minor, dorsalisan és kissé jobbra irányul; a kisgörbületéről eredő savóshártya-kettőzet a kiscseplesz egyik része, a lig. hepatogastricum; az oltót a májhoz rögzíti. Jobb oldali felülete, facies parietalis, a májra és a jobb hasfalra, a bal oldali, facies visceralis, a bendő alsó zsákjára fekszik rá.] trawieniec cielęcy – borjú oltógyomor trawienny, -a, -e [mający związek z przyswajaniem pokarmów lub rozkładem substancji pokarmowych na związki prostsze] – emésztő, emésztési trawka [1. zdr. od trawa w zn. 1, 2; 2. pot. lekki narkotyk w postaci papierosa] – fűszál, kis fű trawler, trauler [statek rybacki przystosowany do łowienia ryb za pomocą trału] – halászhajó, vontatóhajó, fenékhálóval halászó hajó, aknaszedő hajó Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 7172 trawler minowy – aknakereső halászhajó trawler rzeczny – folyami aknaszedő trawnik [1. teren zasiany trawą; 2. teren, na którym ułożono sztuczne pokrycie przypominające trawę; też: samo takie pokrycie] – pázsit, gyep trawopolny, -a, -e – fűtermesztő trawożerność – fűevő, fűvel táplálkozó életforma trawożerny, -a, -e [zwierzęciu: odżywiający się głównie trawą] – fűevő, fűvel táplálkozó trawy kwaśne [trawy zawierające dużo krzemionki, rosnące na glebach kwaśnych] – savanyúfüvek trawy pastewne [trawy nadające się na paszę] – takarmányfűvek trawy słodkie [trawy odznaczające się wysoką wartością odżywczą] – édesfüvek tray (taca, tacka) (CD, DVD); CD tray – (ang.) tray (tálca) [CD ill. DVD-lemez adagolási mód. A lemezt a meghajtóból kiugró vagy motorral kitolt tálcára kell tenni, és külön művelettel (betolás vagy motoros behúzás) kerül a lemez a meghajtóba. Asztali készülékek esetén a leggyakoribb lemezadagolási mód.] trąba [1. dęty blaszany instrument muzyczny; 2. silnie wydłużony narząd chwytny u niektórych zwierząt, zakończony nozdrzami; 3. gwałtowny wir powietrza powstający w chmurze burzowej, porywający i niszczący wszystko, co spotka na drodze; 4. lekcew. o kimś nieenergicznym, niezaradnym] – (muz.) kürt, trombita, síp, harsona; (słonia) ormány; (műsz.) cső, csatorna; víztölcsér, örvény, forgatag, forgószél; (átv.) hülye, ügyefogyott, mamlasz; (közöns.) pofa; szócső trąba bojowa – harci kürt v. trombita trąba jerychońska [1. oznacza kogoś głupiego, ofermę, niezdarę, w dodatku hałaśliwą; 2. krzykacz, głupiec (Joz 6 rozdział, a zwłaszcza 6,20): Lud wzniósł okrzyk wojenny i zagrano na trąbach. Skoro tylko usłyszał lud dźwięk trąb, wzniósł gromki okrzyk wojenny i mury rozpadły się na miejscu. A lud wpadł do miasta, każdy - Wersja 01 01 2017. wprost przed siebie, i tak zajęli miasto.] – (átv.) nagyszájú, lármás, szájhős, pofázó; buta, ostoba, bolond, tökfilkó, hülye, lüke trąba jerychońska [Zwrot wywodzi się ze Starego Testamentu. Rzeczone trąby odegrały kluczową rolę w zdobyciu przez Izraelitów warownego miasta Jerycha. Księga Jozuego mówi: Siedmiu kapłanów niech niesie przed Arką siedem trąb z rogów baranich. Siódmego dnia okrążycie miasto siedmiokrotnie, a kapłani zagrają na trąbach. Gdy więc zabrzmi przeciągle róg barani i usłyszycie głos trąby, niech cały lud wzniesie gromki okrzyk wojenny, a mur miasta rozpadnie się na miejscu i lud wkroczy, każdy wprost przed siebie. (Joz 6,4-5) Jozue skrzętnie wykonał polecenie Pana, mury Jerycha rozpadły się a miasto zostało zdobyte. Tak więc nawet głupia trąba morze być narzędziem w rękach Boga, co stawia ofermy w pozytywnym świetle, choć przyznam, że wydźwięk zwrotu "trąba jerychońska" w dzisiejszych czasach zatracił swoje pierwotne znaczenie.] – jerikói trombita v. harsona [Ótestamentumban Jerikó elfoglalásakor hat napon át egyszer-egyszer körbejárta az egész nép a város falait. A papok elől vitték a frigyládát és fújták a harsonát.] trąba morska – víztölcsér, vízforgatag; örvény trąba myśliwska – vadászkürt trąba pasterska – pásztorkürt trąba powietrzna [wiatr wirowy wokół osi pionowej o ograniczonej średnicy (kilkadziesiąt metrów) w postaci wirującego słupa, zwisającego z rozbudowanej chmury cumulonimbus do powierzchni ziemi. Słowo używane jest w Polsce zarówno w stosunku do trąb wodnych (ang.: waterspout) jak i lądowych (ang.: landspout).] – forgószél tölcsére trąba słonia – az elefánt ormánya trąba powietrzna – légörvény trąbiasty, -a, -e – hosszú orrú, ormányos, trombitaszerű trąbić [1. dąć w trąbę lub w trąbkę; 2. wydawać dźwięk podobny do dźwięku trąby; 3. dawać sygnał dźwiękowy za pomocą klaksonu; 4. pot. głośno wydmuchiwać nos; 5. pot. mówić bardzo głośno lub powtarzać coś wielokrotnie; 6. pot. rozgłaszać coś; 7. pot. pić coś łapczywie i w dużych ilościach] – kürtölni, tülkölni, trombitálni, fújni, dudálni; (átv.) szétkürtölni, széttrombitálni; kikürtölni; (átv.) vedelni trąbić do ataku – rohamra fúj Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia trąbić 7173 do odwrotu – visszavonulót fújni; visszavonulásra fúj trąbić do ucha – a fülébe trombitál trąbić na alarm – trombitaszóval felriasztani, ébresztőt fújni trąbić na apel – ébresztőt, takarodót, sorakozó fújni trąbienie – trombitaszó, kürtjel, kürtölés, dudálás, fújás, tülkölés trąbienie myśliwskie (bywało rozmaite) [Nietylko mowę łowiecką rozumieć musiał myśliwy, ale i głos trąbki myśliwskiej.] – (vad) kürtjelek trąbik (Buccinum) [rodzaj mięczaków zaliczany do podgromady ślimaków przodoskrzelnych. Zamieszkują morza arktyczne oraz morza półkuli północnej w strefie umiarkowanej.] – (áll.) hullámos kürtcsiga Trąbik zwyczajny (łac. Buccinum undatum) gatunek morskiego ślimaka, żyjącego głównie w chłodnych wodach wokół Wysp Brytyjskich, jak również Islandii, Norwegii i wysp Arktyki, a także wzdłuż wybrzeży Ameryki Północnej (na północ od New Jersey) i Francji.] – közönséges kürtcsiga (Buccinum undatum) [a csigák (Gastropoda) osztályának a Sorbeoconcha rendjéhez, ezen belül a kürtcsigafélék (Buccinidae) családjához tartozó faj] - Wersja 01 01 2017. garattal összekötő járat (B. Eustachio 16. századi olasz anatómus nevéről) trąbka fanfarowa [zob. fanfara w zn. 2] – (zene) fanfár trąbka myśliwska [1. trąbka służąca myśliwym do dawania sygnałów na polowaniach; 2. trąbka używana przez myśliwych do wabienia byka łosia lub jelenia w czasie rykowiska] – vadászkürt trąbka pocztarska – postakürt trąbka słuchowa, Eustachiusza [przewód łączący ucho środkowe z gardłem] – (bonctan) fülkürt; Eustach-kürt; a fület a szájüreggel összekötő járat (B. Eustacchio XVI. sz.-i olasz anatómus nevéről) trąbka słuchowa – hallócső trąbkowy, -a, -e – trombita-, kürt-, síptrąbnik [(u Zygmunta Glogera) Tak nazywał się nietylko ten, co robił trąby, ale również była to nazwa naczynia drewnianego z klepek, dość wązkiego, ale wysokiego na 2 do 3 łokci, napełnionego zimną wodą, przez które przechodziły spadzisto 2 rury od alembika, używanego po domach do oczyszczania wódki. W wojew. Mazowieckiem za Kongresówki pierwszą dystylarnię założył Cyprjan Zabłocki w Rybnie. Pierwej we wszystkich dworach szlacheckich oczyszczano okowitę, gotując w miedzianym alembiku i skraplając przez trąbnik.] – (daw) csöves eszköz (lepárló) trąby anielskie [bieluń, datura] – (növény) maszlag (Datura) trąbka [1. dęty blaszany instrument muzyczny o jasnej, metalicznej barwie dźwięku; 2. przyrząd sygnalizacyjny przypominający ten instrument; 3. jakikolwiek przedmiot przypominający kształtem trąbkę; 4. ssawka u niektórych owadów, służąca do wypijania soku z kwiatów] – (muz.) kürt, trombita; (trąbienie) tombitaszó; (u samochodu) duda, (dawno) tülök; (bonc.) kürt; (műsz.) csövecske, cső, tölcsér trąbka akustyczna – hallócső trąbka Eustachego; trąbka Eustachiusza (słuchowa) – Eustach-kürt, fül-kürt; a fület a trąby jerychońskie [według Biblii: trąby, od których dźwięku zostały zburzone mury Jerycha] – (biblia) jerikói trombita, jerikói kürt; (átv.) égszakadás, földindulás; pusztulás trąby mosiężne – rézkürtök trąby piaszczyste – homokos forgószelek trącić (trącę, trąci) — trącać [lekko uderzyć, popchnąć, dotknąć] – lökdösni, lökni, meglökni, érinteni, döfni, taszítani, ütni trącić (w strunę) – (húrt) megpendíteni Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 7174 trącić [1. wydzielać niemiłą woń; 2. odznaczać się czymś w pewnym stopniu] – bűzleni trącić głową o mur – fejét a falhoz üti v. veri trącić kogo – meglökni vkit trącić myszką – egérszagú (borról); (átv.) elavult nézetei vannak, régimódi trącić się — trącać się [1. lekko uderzyć siebie nawzajem; 2. podczas wznoszenia toastu: stuknąć swoim kieliszkiem, kuflem o kieliszek, kufel współbiesiadnika] – (o co) beleütközni (vmibe); hozzáütődni (vhihez); összekoccintani, összeütközni (vkivel) trącić się a. trącać się z kimś (kieliszkiem) – koccintani vkivel trącać się kieliszkami – koccintani a poharakkal trącać się z kim – vkivel koccintani trąćmy się jeszcze raz! – koccintsunk mégegyszer! trąd [1. z łac. również lepra - jedna z najdłużej towarzyszących człowiekowi zakaźnych chorób skóry i nerwów. 2. choroba zakaźna, rozpowszechniona w południowej Azji, północnej Afryce i innych krajach gorących. Niszczy całe tkanki organizmu ludzkiego i powoduje zniekształcenia. W Biblii użyty jako symbol grzechu. Naaman został uzdrowiony z trądu w cudowny sposób przez siedmiokrotne zanurzenie w rzece Jordan. Jezus uzdrawiał trędowatych.] – (lat.) lepra; (orvosi) bélpoklosság [a forró égövön és a középkorban Európában is elterjedt, a szervezet fokozatos felbomlásával járó, igen nehezen gyógyítható fertőző betegség] trądowy, -a, -e – leprás trądzik [łojotokowe schorzenie skóry w postaci grudek i krostek na twarzy i plecach] – pattanásos v. pörsenéses kiütés, bőratka trądzik jodowy – jódkiütés trądzik (młodzieńczy) – pattanás, pattanásos kiütés trądzik różowaty (łacińska nazwa - "rosacea") [choroba skóry twarzy] – (orv) Rosacea (az orron, az orcákon, az állon és a szemek körül okoz bőrpirosodást, égető érzést. A kezdedben időszakosan jelentkező bőrpír az idő múlásával állandósulhat. Emellett jellemző a bőrszárazság, előfordulhatnak gyulladt, gennyes csomók, értágulatok.) trebusz (fr. trébuchet, lat. trabatium) [starożytna i średniowieczna broń; barobalistyczna machina miotająca, wykorzystująca zasadę dźwigni, miotająca pociski stromotorowo ze znaczną celnością. Trebusz był stosowany dość powszechnie i stąd ma w różnych językach różne miejscowe nazwy: trebuszet, trebuczet, trabutium, frondibola, perier, bleide, - Wersja 01 01 2017. tribock, petraria itd. Dla przykładu francuską nazwę frondibola utworzono z połączenia francuskiego słowa fronde (proca) i greckiego bolis (pocisk).] – (fr.) trébuchet; hajítógép [állványra helyezett hideglőfegyver fajta, mechanikus szerkezet. A puskapor feltalálása előtt az ókor és a középkor meghatározó ostromgépe illetve tábori tüzérsége volt. A hajítógépek a mechanikus energia tárolására és felszabadítására alkalmas szerkezetek, az egyszerű emberi erővel működtetett lövedékvetőkhöz képest nehezebb lövedékeket, nagyobb távolságra képesek eljuttatni.] trebusz a. tripantium trecento [wym. ...czen...] [wł. '300', skr. od '1300', tj. liczby, po której rozpoczyna się numeracja lat XIV w.'; nazwa XIV wieku w odniesieniu do dziejów kultury wł.;] – (ol) trecento (háromszáz); a XIV. sz. (13001399 közötti korszak) olasz művészetének összefoglaló elnevezése tref [pokarmy, których spożywania zabraniają wyznawcom judaizmu żydowskie przepisy religijne; też: te przepisy] – nem kóser ételek trefić1 [daw. układać włosy w loki] – bodorítani, fésülni, göndöríteni, hajat sütni trefić2 [czynić trefnym – niezgodnym z przepisami Talmudu o zachowaniu czystości pokarmów] – (rel.) tiltott dolgot cselekedni trefl [1. o kartach do gry: mający kolor oznaczony stylizowanym, czarnym listkiem koniczyny; 2. jeden z czterech kolorów w kartach oznaczany stylizowanym, czarnym listkiem koniczyny; 3. karta tego koloru] – (fr.) trefle: lóhere; (fr-ném.) treff; fekete lóhere alakú figurával ellátott szín, ill. lap a francia kártyában Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 7175 trefl atut – treff adu treflowy, -a, -e – trefftrefniś [na dawnych dworach: błazen] – tréfás, mókás ffi; tréfamester, tréfacsináló, kópé; (dawno) bohóc; bolond, udvaribolond trefny, -a, -e – (tréf.) tréfli; nem kóser; (biz.) gyanús, komolytalan trel, trele [1. melodyjny śpiew niektórych ptaków charakteryzujący się szybkim powtarzaniem dźwięków; 2. czyjś śpiew, zwłaszcza o wysokich tonach; 3. zob. tryl w zn. 1.] – trillázás, trilla trel skowronka – pacsirtaszó trel słowikowy – fülemülecsattogás trele-morele [brednie, bzdury, niedorzeczności] – értelmetlenség, ostobaság, idétlenség, badarság, dőreség trelować – trillázni trema [podniecenie połączone ze zdenerwowaniem, objawiające się przed publicznym wystąpieniem] – (gör.) tréma; magánhangzók külön ejtésére hívja fel a figyelmet (jele: két pont a második magánhangzó felett, pl. poëta); fellépés előtti remegés, lámpaláz trema aktora – a művész lámpaláza tremo [fr. trumeau 'przestrzeń między parą okien, lustro zajmujące tę przestrzeń'; 1. długie stojące lustro, zazw. w ozdobnej ramie, dające odbicie całej postaci; 2. wysokie lustro, często sięgające od sufitu do podłogi lub połączone ze stolikiem konsolowym] – (fr.) trumeau, trümó; oszlopos tükrös szekrény; állótükör, lábon álló nagy tükör tremolando na bębnie – dobpergés tremolo, tremolando [szybkie powtarzanie jednego lub na przemian dwóch dźwięków albo akordów w grze na instrumencie lub w śpiewie, dające efekt wibrowania dźwięku] – (ol) trem, tremoló; (zene) hangremegtetés; vmely hang többszörös gyors egymásutánban; remegően, lebegve, rezegtetve tremometr [przyrząd do mierzenia tremoru mimowolnych, rytmicznych, drobnych ruchów całego ciała lub jego części] – - Wersja 01 01 2017. tremométer; test- v. kézremegésvizsgáló készülék tremować się [odczuwać tremę] – félni, szurkolni, trémázni tren1 [1. ogon długiej sukni damskiej, jej część wlokąca się po ziemi; wydłużona część sukni lub płaszcza, ciągnąca się z tyłu po ziemi; 2. przest., wojsk. tabory ― 1. fr., traîne 'tren (sukni); włok (sieć)' i 2. train 'chód, bieg; orszak; pociąg kolejowy; tabory' od traîner 'ciągnąć'] – (fr.) trén; (u sukni) uszály (női ruhán), slepp; (wojsk) szekerészet, szállítóoszlop, (tabor) vonat, vonatosztály, vonatosztag, trén; utánpótlás tren [1. przedłużona tylna część sukni lub spódnicy, która ciągnie się w różnych długościach po ziemi; przedłuża sylwetkę oraz dodaje noszącemu ubranie godności i szlachetności. Użytkowane jako modna ozdoba do ślubnych, wieczorowych i innych sukni noszonych na specjalne okazje. Może być integralną lub odłączalną częścią sukni. W dawnych czasach noszono go jedynie na dworze królewskim. W średniowieczu, stanowił oddzielne ubranie, noszone na ramionach, także przez mężczyzn. 2. wydłużona cześć sukni ciągnąca się po ziemi. Dawniej zwana również „ogonem”. Obecnie suknie z trenem używane są raczej rzadko, w Polsce właściwie tylko przy okazji ślubów. Treny występują w różnych długościach, w zależności od kroju sukni, a także statusu osoby noszącej tren (np. gigantyczny, ponad siedmiometrowy tren sukni ślubnej księżnej Diany)] – uszály [Nagyon hosszú szoknya után húzott hátsó szoknyarész, vagy különálló, a vállra és derékra rögzített kelmecsík. Megnagyobbítja az alakot és viselőjének előkelő és nemes külsőt kölcsönöz. Nagyon ünnepélyes alkalmakkor hordják, része lehet például esküvői ruhának, estélyi ruhának. A középkorban a ruházat reprezentatív eleme volt, különösen a királyi udvarban; még férfiak öltözködésében is megjelent.] Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 7176 tren korpusu – a hadtest vonatja tren2 [gr. thrēnos 'lament, pieśń żałobna; opłakiwanie'; 1. lit. utwór liryczny opiewający osobę zmarłą; muz. pieśń żałobna; por. elegia; 2. utwór liryczny o charakterze elegijnym, opłakujący zmarłego oraz sławiący jego zalety i zasługi; 3. z greck. pieśń żałobna, elegja] – panaszdal, elégia, gyászének, siralom, sirató, siratóének, bánatos hangú költemény trencz [1. luźny, dwurzędowy płaszcz ściągnięty szerokim paskiem, z patkami; 2. jednolub dwurzędowy damski lub męski płaszcz z szerszymi klapami i kołnierzem; ma sportowy styl, szycie na tyle i często naramienniki, yoke oraz rękawy reglanowe. Wytwarzany z płaskiej, lekkiej tkaniny, która zwykle jest impregnowana, gabardyną lub rypsem jedwabnym). Oryginalnie był noszony w Anglii jako płaszcz żałobny. 3. dwurzędowy płaszcz z dużym kołnierzem i wyłogami, ściągnięty paskiem. Charakterystyczne są dla niego luźne karczki z tyłu i z przodu na guzik, naramienniki i paski wokół rękawów zastępującymi ściągacze. Tradycyjne trencze szyje się z tkanin impregnowanych, ale używa się również zamszu, grubszego płótna czy nawet sztruksu. Pierwotnie oficerski płaszcz w armii angielskiej w czasie I wojny światowej. 4. wojskowy płaszcz angielski z okopów I wojny światowej. Od lat dwudziestych XX wieku oznacza płaszcz męski, a także kobiecy, o pewnych cechach wojskowych (na przykład epolety), z wymienną zapinaną na guziki podszewką. 5. Płaszcz wzorowany na angielskim mundurowym z czasów I wojny światowej. Luźny, jedno- lub dwurzędowy, z szerokimi klapami i kołnierzem, ściągnięty szerokim paskiem. Do jego popularności w istotny sposób przyczynili się i słynni filmowi detektywi, i takie gwiazdy kina, jak Marlena Dietrich, Grace Kelly i Audrey Hepburn.] – trench coat; trencskó (kabát) [1. Egysoros vagy kétsoros gombolású, sportos, minden időben hordható férfi- vagy női kabát, övvel, széles reverrel és gallérral, sokszor díszvarrattal, gyakran váll-lapokkal, nyereggel és raglánujjal. Gabardinból vagy ballonszövetből) készítik, esetenként vízlepergető kikészítéssel. Eredetileg angol katonák viselték; az angol "trench" szó egyik jelentése: lövészárok, futóárok. 2. a trench coat az első világháború idejéből származik. Eredetileg angol katonatisztek esőkabátja volt. Az első trencskó-modellt a híres - Wersja 01 01 2017. londoni Burberry cég gyártotta. Az európai hadseregek tisztjei különböző színekben viselték, a khaki és a fűzöld, illetve a földbarna árnyalataiban. A kabát alapanyagául szolgáló igen jó minőségű, erős szövésű, finoman bordázott szövetnek köszönhetően az első világháború után a civil lakosság is hordani kezdte ezt a fajta kabátot, amelynek szabása az idők folyamán kisebb-nagyobb változásokon ment át. Hossza és bősége módosult. Idővel a hölgyek körében is kedveltté vált. 3. Vízhatlan szövetkabát; 4. Eredetileg minden időjárásra alkalmas kabát. Bátor színekkel mostanában éledt újra a női felsőruházatban, ám a férfi felsőruházatban is a modern hétköznapok darabjává vált. Széles revers, bújtató, öv, slicces lépéshajtás, ujja bújtató jellemzi.] Trenczyn (słow. Trenčín, węg. Trencsén, niem. Trentschin, łac. Laugaricio, gr. Leukaristos) [miasto w zachodniej Słowacji nad rzeką Wag. Stolica kraju trenczyńskiego. Trenczyn słynie ze średniowiecznego zamku, położonego na górze nad miastem.] – Trencsén (szlovákul Trenčín, németül Trentschin, latinul Trentsinium) [város Szlovákiában. A róla elnevezett egykori vármegye székhelye, ma a Trencséni kerület központja.] Trencsén trend [istniejący w danym momencie kierunek rozwoju w jakiejś dziedzinie] – trend; irány, áramlat, tendencia trend rozwojowy – fejlődési irányvonal trendowy, -a, -e – trend- Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 7177 trendy [wym. trendi] [modny, na czasie] – trendi treny [utwory liryczne, pieśni, w których wylany został żal z powodu bólu lub krzywdy, śmierci drugiej osoby. Treny (zwany także lamentacjami) Jeremiasza powstały około roku 588 przed Chrystusem, po zburzeniu Jerozolimy. Płacz proroka przypomina nam płacz Pana nad Jerozolimą w Jego czasach.] – gyászdalok treny Kochanowskiego – Kochanowski gyászdalai trener [1. osoba kierująca rozwojem sprawności fizycznej sportowców; 2. środ. osoba prowadząca jakieś szkolenie; 3. zob. trenażer], trenerka – (ang.) trainer, tréner, edző (ffi/nő); idomító, versenylovat idomító személy trener bokserski – ökölvívó edző trener koni – lóidomító trener piłki nożnej – labdarúgó edző v. tréner trener reprezentacji – szövetségi kapitány trener szermierki – vívómester, vívóedző trenerka [1. forma ż od trener; 2. zajęcie, zawód trenera] – női tréner, edzőnő; edzői foglalkozás, mesterség trenerski, -a, -ie – edzői trening [1. ćwiczenia wykonywane w celu uzyskania większej sprawności w uprawianej dyscyplinie sportu; 2. ćwiczenie umiejętności innych niż sportowe] – (ang.) training, tréning; edzés; idomítás; (biz.) előgyakorlat, felkészülés trening asertywny – asszertív tréning [assertiveness training] [A viselkedés gyakorlásának alkalmazása a saját szükségletek hatékony, de nem ellenséges kifejezésének megtanulásában.] trening autogeniczny, autogenny [metoda stosowana w psychoterapii, polegająca m.in. na wykonywaniu ćwiczeń likwidujących napięcie nerwowe] – autogén tréning [az egyik legjobban megalapozott, legtöbbet kutatott relaxációs módszer, amely erősíti a test természetes, öngyógyító mechanizmusait] trening konia wyścigowego – versenyló idomítás - Wersja 01 01 2017. trening relaksacyjny (trening relaksacyjny Jacobsona) – relaxációs tréning [relaxation training] [Az izomfeszülés ellazításának valamilyen módszerrel való megtanítása. Az eljárás Jacobson progresszív relaxációs módszerén alapul, amelyben a személy azt tanulja meg, hogyan lazítson el izomcsoportokat egymás után, és amelynek feltételezése szerint az izomrelaxáció érzelmi relaxációt is eredményez.] trening siłowy – erősítő edzés trening wytrzymałościowy – állóképességet fokozó edzés; kondíciójavító edzés trening zbiorowy – csoportos edzés trening ze zmiennym obciążeniem – edzés váltott terheléssel treningowy, -a, -e – edzési, edző, tréningtrenować [1. ćwiczyć w celu zwiększenia swojej sprawności w określonej dyscyplinie sportu; 2. kierować rozwojem sprawności fizycznej sportowców; 3. wykonywać określone ćwiczenia w celu uzyskania sprawności innej niż sportowa] – (ang.ném.) trenírozni; (sp) edzeni, edzést tartani; gyakorolni; versenylovat idomítani; (lovat) futtatni trenować bieg – futást gyakorolni trenować boks – boxedzést tartani trenować wioślarzy – evezősöket edzeni trenować się – gyakorolni, edzést tartani, trenírozni trenowanie – gyakorlás, tréningezés, edzés trenowanie się – gyakorlás, tréningezés, edzés trente-et-quarante [fr., "30 i 40", hazardowa gra w karty (rouge et noir)] - (fr.) trente-etquarante; harminc és negyven (hazárd kártyajáték) trente-et-un [fr., "31", hazardowa gra w karty] – (fr.) trente-et-un; 31 (hazárd kártyajáték) trep, trepy [1. pot. lekki but na drewnianej podeszwie; też: prymitywny but z drewna lub łyka; 2. stary, znoszony but; 3. obraźl. o ograniczonym, zachowującym się arogancko mężczyźnie; 4. środ. żołnierz zawodowy; 3. obuwie o grubiej podeszwie drewnianej, bez pięty; na nodze but trzyma się dzięki szerokiemu pasowi tkaniny lub skóry przymocowanemu do podeszwy. Pace mogą być odsłonięte lub Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia nie. 4. żartobliwa nazwa ciężkich, mało subtelnych butów.] – bocskor, facipő, saru, szandál; papucs 7178 trepak [rosyjski i ukraiński taniec ludowy o szybkim tempie] – trepák (orosz népi tánc) trepan [narzędzie chirurgiczne służące do cięcia tkanki kostnej i do wiercenia w niej otworów] – (orv.) koponyafúró, koponyalélekő, trepán trepan ręczny – kézi koponyafúró trepanacja [operacja chirurgiczna polegająca na wywierceniu otworu w kości] – (gör.) trepanáció; (orv.) koponyalékelés, koponyafúrás (orvosi műtét) [A sebészi trepanációt valószínűleg harci sérülések vagy daganatok gyógyítására alkalmazták a prehisztorikus korokban, és alkalmazzák ma is a természeti népeknél. A trepanáció bal oldalon gyakoribb, ami összefügg a jobbkezesség nagyobb gyakoriságával. Trepanáció az agykoponya minden területén előfordul.] trepanacja czaszki [operacja mająca na celu odsłonięcie opon mózgowych i mózgu] – (gör.) trepanáció; (orv.) koponyalékelés; agylékelés trepanacyjnie – (gör.) trepanációs módon trepanacyjny, -a, -e – (gör.) trepanációs; (orv.) koponyalékelési trepanator – koponyalékelő orvos v. készülék v. berendezés trepang [malaj. těripang 'jw.'; zool. strzykwa, gatunek jadalnego szkarłupnia wybrzeży Indii Wsch. i płn. Australii, zwany także bêche-de-mer; chińska potrawa (zupa) ze strzykw] – (maláj) trepang; szárított, füstölt és sózott tengeri uborkák, melyeket Kínában és Japánban ételekben fűszerül fogyasztanak trepanować – trepanálni; koponyát lékelni; trepanációt végezni trepek [1. zdrobnienie od: trep; 2. lekki but, składający się zwykle z podeszwy i przyszwy, okrywającej palce stopy] – szandál; saru trepele, treperele, teperele [(u Zygmunta Glogera) krezy czyli kołnierze wielkie, marszczone, bardzo modne swego czasu w Europie i Polsce, na które starzy, rycerscy Polacy sarkali.] – (daw) fodor v. nagy gallér - Wersja 01 01 2017. trepka; tsz. trepki [zdrobnienie od: trepy (rodzaj obuwia)] – saru, szandál Trepki [wieś w Polsce położona w województwie kujawsko-pomorskim, w powiecie brodnickim, w gminie Brzozie] – földr. Trepki (lengyel falu) treptuch (kryptuch, reptuch, reptucha, treptuch) ["płócienny worek na obrok dla koni": (1391) — 1. Treptuchami, jak pisze Kitowicz, nazywano w XVIII wieku żłoby płócienne rozpinane na kołkach, w których koniom, gdy w polu stać było trzeba, dawano obroki. B. Gemb. 2. żłób przewoźny z płotna rozpinanego na palikach, używany w XVIII wieku w Polsce w czasie podróży.] – (daw) abrakos zsák tres faciunt collegium (D. 50.16.85) [1. łac., dosł. 'trzej stanowią kolegium', w prawie rz. potrzeba przynajmniej trzech osób do utworzenia stowarzyszenia zdolnego do działań prawnych; gdy zebrały się trzy osoby, można rozpocząć dyskusję, wykład, zabawę; 2. trzy osoby tworzą stowarzyszenie. Do zawiązania stowarzyszenia potrzebne są minimum trzy osoby. 3. Trzech tworzy stowarzyszenie.] – (lat.) tres faciunt collegium; hárman alkotnak egy testületet; hárman már társaságot alkotnak, érvényesen határozhatnak; hárman alkotnak egy társaságot (a társaság alapításához legalább három fő szükséges) treser [mężczyzna zajmujący się tresurą] – állatidomár, állatidomító treserka – állatidomár nő v. lány "treserka dzieci" – „gyermekidomárnő” treserka z delfinem w delifnarium – delfináriumi delfinidomár (nő) treska, tresa [przypinane włosy w celu uzupełnienia lub przyozdobienia fryzury] – paróka, vendéghaj, pepi treser, treserka – idomító, szelídítő (ffi/nő) treserski, -a, -ie – idomítói tresować – idomítani, betanítani; dresszírozni tresować psy – kutyát idomítani v. betanítani tresować zwierzęta – állatokat idomítani tresowanie – idomítás, betanítás, dresszírozás tresownik – idomító Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 7179 tresura, tresowanie (niem. Dressur z fr. dresser) 1. uczenie zwierząt rozumienia i wykonywania poleceń; 2. uczenie kogoś za pomocą nakazów, zakazów i surowych kar] – idomítás, betanítás, dresszúra; állatidomítás; (átv.) lélektelen, külsőséges eszközökkel való fegyelmezés, nevelés tresura zwierząt – állatidomítás tresurowy, -a, -e – idomítási treściowo – tartalmasan treściowy, -a, -e – tartalmi treściwie – röviden, tömören, velősen, tartalmasan treściwość – tartalmasság, tömörség treściwość listu – a levél gazdag tartalma treściwość stylu – a stílus tömörsége treściwość wykładu – az előadás tartalmassága treściwy, -a, -e [1. pełen treści dzięki odrzuceniu zbędnych słów; 2. taki, który wypowiada się lub pisze zwięźle; 3. o pokarmie: dostarczający wszelkich istotnych składników odżywczych] – tartalmas, tömör, magvas treściwe opowiadanie – tartalmas elbeszélés treść [1. to, co jest zawarte w czyjejś wypowiedzi; też: to, co przekazuje odbiorcy dzieło sztuki, w przeciwstawieniu do formy; 2. to, co stanowi istotę, sens czegoś; 3. zawartość przewodu pokarmowego, niektórych jam wewnątrz ciała lub żywych komórek] – tartalom, kivonat, lényeg; nedv, tartalom; lelke, zamata (vminek) treść dzieła – a műalkotás tartalma treść jawna (ang. manifest content) – manifeszt álomtartalom [manifest content] [Az a része az álomnak, amelyre emlékezünk, annak szereplõi és cselekedeteik. Megkülönböztetendő az ebből kikövetkeztetett latens álomtartalomtól.] treść książki – a könyv tartalma treść miodu – a méhsör lelke treść utajona (ang. latent content) [we freudowskiej analizie marzeń sennych, ukryta, rzeczywista treść marzenia sennego] – latens álomtartalom [latent content] [Az álom mögöttes jelentése (vagyis az általa kifejezett motívumok és vágyak), amelyek a manifeszt álomtartalomból bonthatók ki.] treść wina – a bor zamata treść znaczeniowa wyrazu [to, co wyraz znaczy] – a kifejezés jelentéstartalma treść życia – az élet lényege treuchy [rodzaj nakrycia głowy popularny w Rosji w XVI wieku noszonego przez kobiety zamężne. Był to pokrytej tkaniną - Wersja 01 01 2017. grubej zimowej czapki, dosyć niskiej, której charakterystyczną cechą były „ucha” z futra sobolego, dwa zwisały po bokach i jedno z tyłu.] – (daw) XVI. sz.-i női télisapka fajta Treuga Dei [wym. treuga de-i] [1. śrdw.łac. 'pokój boży'; treuga 'rozejm'; "pokój Boży"; ustanowiony ok. 1040 r. przez Kościół rz.kat. zakaz starć zbrojnych od środy wieczór do poniedziałku rano, później również w adwencie i w poście (z wyjątkiem okresów wojny), łącznie przez 230 dni w roku; 2. zakaz prowadzenia wojen w okresie adwentu i wielkiego postu, wprowadzony przez Kościół katolicki w Europie średniowiecznej] – (lat.) treuga dei; Istenbéke; (hist.) tilos időszak minden háborúskodásra, fegyveres erőszakra a középkorban, amelynek megsértése kiátkozással járt; (átv.) a harc, viszálykodás ideiglenes felfüggesztése Treuhänder [wym. trojhänder] [nm. 'urzędowy zarządca (komisarz) cudzego majątku'; powiernik (komisarz), zwł. naznaczony przez okupanta nm. dla zarządzania polskim przedsiębiorstwem a. majątkiem (1939-45)] – (ném.) Treuhand [főként fizetésképtelen esetekben feladata, hogy a kereskedőt a csődbejutástól megóvja, a hitelezőket pedig követelésük lehetőleg magas hányadához juttassa; Németországban és Angliában önálló rendszeres foglalkozás] trezor [1. fr. trésor 'skarb(iec); izba skarbowa' z łac. thesaurus; skarbiec, zwł. bankowy; stacjonarne urządzenie osłonne do przechowywania substancji promieniotwórczych; 2. skrytka w gmachu banku; 3. skarbiec, zwykle bankowy] – (fr.) trezor; páncélfiók, páncélszekrény, páncélkamra értékek megőrzésére; kincs, kincstár trezor Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 7180 trębacz [1. muzyk grający na trąbce lub na trąbie; 2. osoba zawodowo używająca trąbki jako narzędzia sygnalizacyjnego] – kürtös, trombitás trębacz pułkowy – ezredkürtös trębacze [w jeździe nosili zwykle mundury odmienne od szeregowych oraz dosiadali koni siwych lub srokatych, aby tem wyraźniej byli odróżniani. Gdy kawalerja narodowa nosiła mundur granatowy, przepis z r. 1779 przeznaczał dla trębaczów barwę karmazynową. Barwa ta była przyjęta pierwotnie dla trębaczów pułku lekkokonnego gwardyi w r. 1807, lecz wkrótce zamieniono ją na barwę białą dla munduru paradnego.] – kürtösök; trombitások - Wersja 01 01 2017. Trębacze 1 Pułku Szwoleżerów-Lansjerów Gwardii 1810-14 – Od lewej: trębacz (brygadier) w mundurze marszowym 1810-14, bębenica 1811-14, szwoleżer w mundurze koszarowym Forrás: Piotr Pacak Ilustracje ze zbiorów autora http://napoleon.org.pl/polska/szw.php 1 Pułk Szwoleżerów Gwardii Cesarskiej 1807-14 Od lewej: wachmistrz 1807-09, szwoleżer 1807-09, szwoleżer-lansjer 1810-12, szwoleżer drugiego szeregu 1813-14, szwoleżer w płaszczu 1813-14 Oficerowie szwoleżerów 1807-12 Od lewej: wyższy oficer w mundurze paradnym 180714, pułkownik w mundurze paradnym 1807-08, młodszy oficer w mundurze służbowym 1807-14, młodszy oficer w mundurze polowym 1810-14 Oficerowie szwoleżerów 1807-14 Od lewej: młodszy oficer w mundurze balowym 180708, oficer w mundurze wyjściowym 1810-14, wyższy oficer w mundurze wyjściowym Oficerowie szwoleżerów Od lewej: oficer w mundurze polowym i w płaszczu 1812-13, oficer w płaszczu "redignote", oficer w surducie Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017. Trędownik bulwiasty (Scrophularia nodosa) [gatunek rośliny wieloletniej należący do rodziny trędownikowatych. Występuje na terenie całej Europy oraz we wschodniej Azji. W Polsce jest pospolity na całym terenie.] – Csomós görvélyfű, barna gyökér, bodzacseresznye, disznóterjék, fekete cseresznye, csalán, vagy bodzafigefű, fekete csalán, sutyfű, torokgyíkfű, álarcfű, v. vorág (Scrophularia nodosa). [A tátogatókhoz (Scrophulariaceae) tartozik. 60-125 cm.] 7181 Trębacze szwoleżerów 1807-10 Od lewej: trębacz w mundurze paradnym 1807-10, trębacz w mundurze marszowym 1807-10 trędownik omszony (Scrophularia scopoli) – bársonyos görvély (Scrophularia scopoli Hoppe) trędownik oskrzydlony (Scrophularia umbrosa = S. alata) – Szárnyas görvélyfű (Scrophularia umbrosa) Trębacze szwoleżerów 1810-14 Od lewej: trębacz w mundurze paradnym 1810-14, trębacz w mundurze do służby eskortowej 1810-14 trędowacieć – bélpoklos lesz, leprásodni trędowatość (trąd) – bélpoklosság, lepra trędowaty, -a, -e [1. chory na trąd; też: pokryty trądem; 2. nieakceptowany w jakimś środowisku] – leprás, bélpoklos trędowaty [1. osoba chora na trąd; 2. osoba nieakceptowana w środowisku, do którego należy lub aspiruje] – leprás, bélpoklos ffi trędownik (Scrophularia L.) [1. rodzaj roślin należący do rodziny trędownikowatych. Gatunkiem typowym jest Scrophularia nodosa L.: 2. roślina o jajowatych albo sercowatych liściach i czerwonobrunatnych lub żółtozielonych kwiatach, zawierająca trujące związki chemiczne] – görvélyfű, tákajak trędownik wiosenny (Scrophularia vernalis) – Tavaszi görvélyfű (Scrophularia vernalis) Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 7182 trędownik wodny v. skrzydełkowy – vízi görvényfű tręzelka – rövid kötőfék tręzla (daw. uzda) – zabla, kantár, kötőfék, csikófejhám tri- [łac. a. gr. tri- 'trój-'; w złożeniach: trzy, trój; mający 3 części, trójdzielny; 3 razy; w trojaki sposób; odbywający się raz na 3 okresy (np. lata); zawierający 3 składniki, atomy, grupy określonego rodzaju] – (gör.-lat.) tri-; háromtriada [1. zespół trzech elementów; 2. w koncepcjach religijnych: trójca bóstw; 3. w filozofii Hegla: trójstopniowy dialektyczny cykl rozwoju rzeczywistości; 4. grupa złożona z trzech pierwiastków wykazujących podobieństwo pod względem właściwości fizycznych i chemicznych; 5. trzy główne akordy w każdej tonacji, stanowiące szkielet utworu; 6. mafia dalekowschodnia] – triász; három, hármas-; (bölcs) triáda (a görög triaszból), régibb elnevezése a hármas hangzatoknak; távolkeleti maffia triada kapitolińska (Jowisz, Junona, Minerwa) – capitoliumi trias (Jupiter, Juno, Minerva) triadyczny, triadowy, -a, -e – triász-, triádatrializm [współistnienie trzech państw na zasadzie równorzędności] – (lat.) trializmus; (hist.) egy Ausztriából, Magyarországból s a volt monarchia szláv népeiből álló hármas államalakulat terve trialistyczny, -a, -e – (lat.) trialista triangel, triangiel, trianguł [zob. trójkąt w zn. 3.] – (zene) triangulum triangulacja [1. łac. triangulum 'trójkąt' z r.nij. od triangulus 'trójkątny';metoda pomiarów większych obszarów, stosowana w geodezji, polegająca na dzieleniu obszaru mierzonego na przylegające do siebie trójkąty; 2. metoda wyznaczania w terenie współrzędnych punktów za pomocą układów trójkątów utworzonych przez te punkty] – (lat.) trianguláció; háromszögelés [egy trigonometriai, geometriai művelet, amellyel egy háromszög két csúcsának koordinátáit, valamint a belső szögeket ismerve meghatározhatóak a harmadik csúcs koordinátái.] triangulacja satelitarna [metoda wyznaczania współrzędnych punktów na Ziemi za pomocą obserwacji pozycyjnych sztucznego satelity] – műholdas háromszögelés triangulacyjny, -a, -e – háromszögelési triangulator – triangulátor; háromszögelő (berendezés) - Wersja 01 01 2017. triangulum (trójkąt) – (lat.) triangulum; (menny.) háromszög; (zene) háromszög; kétszer meghajlított fémrúdból álló, éles hangú ütőhangszer; fémháromszög fémből készült idiofon hangszer, az ütőhangszerek közé tartozik trias [pierwszy okres ery mezozoicznej] – (gör.) triász; háromtagú csoport; (geol.) triász; a földtörténeti középkor első korszaka, harmadkor triasowy, -a, -e – (geol.) triász-, harmadkori, triászkori tribadia (stosunki dorosłych kobiet z młodymi dziewczętami - Skowroński, 2003) – (gör.lat.) tribádia; 'női homoszexualitás' [1. Nemzetközi szó a latin tribas, illetve előzménye, a görög tribasz, tribadosz ('leszbikus nő') nyomán, a tribé ('dörzsölés') szóból. 2. (orv) a nemi eltévelyedések egyik formája; nőknek egymással való szeretkezése] tribologia [zob. trybologia] – tribológia Tribulus Terrestris [jest rośliną występującą naturalnie w przyrodzie. Od wieków była wykorzystywana w Europie jako lekarstwo na impotencję; to roślina winna rosnąca w umiarkowanych I tropikalnych klimatach w USA, Meksyku, wschodniej Europie, Indiach i Chinach.] – Királydinnye (Tribulus terrestris) [(növ., sulyomszurdancs Diószegiéknél, földi sulyom, koldustetü, Tribulus Tourn.), a róla nevezett család füve. 15-35 faja mind a két földségnek mezein terem. Hazánkban 1-2 faja nő. A T. orientalis Kern. a magyar flórának kiváló nevezetessége; egynyári szára a homokon messzire szétfut, levele 6páruan szárnyalt, hűsítő orvosság volt; termése szúrós, a maltai kereszthez v. érdemjelhez hasonlító, virága sárgás. Nálunk a homokkötés előkészítője, a futóhomokon telepedik meg, a földet javítgatja, végre kényesebb füveknek is előkészíti a talajt.] Tribulus Terrestris – Királydinnye trichotillomania (TTM; gr. tricho → włosy, ang. till → wyrywać) [niemożność powstrzymania się od wyrywania włosów. Czynność wyrywania włosów poprzedzana wzrastającym napięciem, a po jej Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 7183 zakończeniu następuje uczucie ulgi lub zadowolenia. Niekiedy przymusowi wyrywania włosów towarzyszy trichofagia, czyli przymus ich zjadania.] – hajtépdesés (trichotillomania) (la) tricolore [wym. trikolor] [sztandar trójkolorowy, zwł. fr. (niebiesko-białoczerwony, przyjęty w r. 1789, symbolizujący zgodę między królem i Paryżem: kolor dynastii - biały, kolory herbu Paryża - niebieski i czerwony)] – (lat.) trikolór; háromszínű; háromszínű zászló (főleg a francia) tricorne [także trikorn, kapelusz trójrożny lub trójróg. Rodzaj kapelusza męskiego z rondem podwiniętym w trzech miejscach do góry przez co powstawały trzy szpice (rogi). Był zrobiony zwykle z czarnego filcu, w wersji wojskowej ozdabiany kokardą albo jakimś symbolem narodowym. Noszony zarówno przez żołnierzy jak i cywili. Noszony w XVII i XVIII wieku.] – tricorne kalap v. háromszögletű kalap tricorne trilby [miękki, filcowy kapelusz z wąskim rondem i główką z głębokim rowkiem, zakończoną ostro z przodu. Obecnie kapelusze trilby wykonuje się również z tkanin wełnianych, tweedu i innych materiałów. Noszony powszechnie w latach 20 do 60 XX wieku, obecnie ponownie popularny.] – trilby kalap trident [ang. 'trójząb] – (lat.) tridens; három ágú szigony (ókori istenábrázolásokon) triennale [impreza kulturalna odbywająca się regularnie co trzy lata lub trwająca trzy lata] – triennálé triennium [wym. tri-enium] [okres trzyletni, trzylecie] – (lat.) triennium; háromévi időszak v. időköz (2009-2011) - Wersja 01 01 2017. triera [starogrecki okręt wojenny o trzech rzędach wioseł w jednej burcie] – (gör.) triremis; három evezősoros hadihajó Triest (wł. Trieste, słow. Trst) [miasto i gmina w północno-wschodnich Włoszech, nad Morzem Adriatyckim. Jest stolicą regionu autonomicznego Friuli-Wenecja Julijska i prowincji Triest.] – Trieszt (olaszul Trieste, horvátul és szlovénül Trst, németül Triest) [kikötőváros Észak-Olaszországban, FriuliVenezia Giulia régió közigazgatási székhelye] trifolium [łac. 'trójliść, jw.'; bot. koniczyna] – (lat.) trifolium; háromlevelű lóhere; lóhere, továbbá a hármas lóherelevél (díszítéseknél), különösen a csúcsíves építészet alkalmazta ablakokon triforium [śrdw.łac. 'jw.';w archit. romańskiej i gotyckiej - rząd ślepych a. otwartych arkad; zespół dwóch a. trzech arkad, wypełniających otwory empor] – (gör.) trifórium (hármas nyílás); [román és csúcsíves templomok oszlopsorainak alsó ívezetei fölött és az ablak alatt létesített árkád, mely vagy csak a fal élénkítésére szolgál (és ekkor ún. vakárkád is lehet, t. i. az oszlopkörök be vannak falazva), v. pedig egy mögötte futó keskeny folyosónak nyílása, amely folyosó eszerint empóriumszerűleg nyílik a templom középső hajójára. A trifóriumnak rendszerint hármas árkádja van (innen a neve is), lehet azonban kettős vagy négyes is.] trifurkacja – (lat.) trifurkáció; háromfelé ágaztatás trik, trick [wym. trik] [1. zabieg mający na celu osiągnięcie specjalnego efektu, stosowany zwłaszcza w filmie; 2. sprytne posunięcie służące osiągnięciu jakiegoś celu] – (fr.) trükk; fortély, csíny, fogás, cselfogás; vminek (ravasz, ügyes) működési elve, ötlete trik filmowy – filmtrükk; triki filmowe – filmtrükkök trikowy, trickowy, -a, -e – trükk-; trükkös trilobal (włókno) [kształt poprzecznego odcinka trójstronnego, okręconego, profilowanego syntetycznego włókna, które tworzy świecące efekty w tkaninie.] – trilobál szál [Szintetikus alapanyagú, fényes felületű szál, amelynek keresztmetszete lekerekített sarkú háromszögre emlékeztet. Oldalai emiatt laposak és erősen visszaverik a fényt.] trimurti [w hinduizmie: trójca bogów, w której skład wchodzą: Brahma, Wisznu i Śiwa] – (szanszkrit) Trimurti; a hinduizmus szentháromsága (Brahma, Visnu és Siva) trinitas [trójca] – (lat.) trinitás; háromság; (vall.) Szentháromság Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia Trinitas (łac.) –Trójca Święta – Szentháromság (Sancta Trinitas); a kereszténységnek az az alaptanítása, hogy az Egyisten három személyben (Atya, Fiú, Szentlélek) nyilatkoztatja ki magát trinitrotoluen (trotyl) – trinitro-toluol (más néven TNT vagy trotil) trikini (strój kąpielowy) – trikini [Fürdőruha, amely melltartóból és két alsórészből áll. Az egyik alsó stringtanga, a másik csípőszabású sort.] 7184 trio [wym. trio, trijo] [1. muz. zespół wykonawczy trzech instrumentalistów (por. tercet); klasyczna forma instrumentalna (zazw. 4-częściowa), zbudowana wg zasad cyklu sonatowego, wykonywana przez trio; środkowa, kontrastująca część wielu trzyczęściowych utworów muz. (np. marsza, menueta); 2. zespół złożony z trzech instrumentalistów lub wokalistów; też: utwór przeznaczony dla takiego zespołu; 3. troje ludzi robiących coś razem; 4. środkowa, kontrastująca część wielu trzyczęściowych utworów instrumentalnych] – (ol) trió; (zene) hármas; három hangszerre írt zenemű; ilyen művet előadó művészegyüttes; középrész (dalban, rondóban stb.) - Wersja 01 01 2017. bębny, gitara/bas, instrumenty klawiszowe (np. Emerson, Lake and Palmer, Atomic Rooster, jeden z muzyków jest równocześnie głównym wokalistą) trioda [lampa elektronowa mająca trzy elektrody] – (gör.) trióda; (távk.) a legegyszerűbb irányító elektroncső, egy-egy hűtőkatóddal, vezérlőráccsal és anóddal triola [figura rytmiczna złożona z trzech zamiast dwóch dźwięków o tej samej łącznej wartości czasowej] – (ném.) triola; (zene) három, többnyire egyenlő értékű hangjegyből álló csoport, amelyeket két, ugyanolyan értékű hang ideje alatt kell megszólaltatni [Három egyenlő értékből álló csoport. Bármely hangértéket, ha kettő helyett három egyenlő részre osztunk, triolát kapunk.] triolet [strofa ośmiowersowa, w której wers pierwszy powtarza się jako czwarty i siódmy, a drugi występuje ponownie jako ostatni[ – (fr.) triolett [(ir.) nyolc-sorú költemény, melyben csak kétféle rím van; az első két sor veti fel a fő gondolatot, ugyanezek a költemény végsorai is; azonkivül az első sor mint 4-ik sor is ismétlődik, úgy hogy az egész versben három sor fordul elő; innen a kis költményforma neve. Nálunk először Kisfaludy Károly írta e dalszakot.] trioletowy, -a, -e – trioletttriolowy, -a, -e – (ném.) triolatriowy, -a, -e – (ol) trio- Zespół jazzowy bębny, bas, fortepian (np. trio Michela Petruccianiego) bębny, bas, gitara (trio gitarowe, np. Pat Metheny (g), Jaco Pastorius (b), Bob Moses (dr)) bębny, bas, saksofon (w takim składzie grał John Coltrane (ts), proszę zwrócić uwagę na brak instrumentu harmonicznego) bas, gitara, trąbka (np. skład Christian McBride (b), Mark Whitfield (g), Nicholas Payton (t)) bębny, Organy Hammonda, gitara (często powiększone przez saksofon do kwartetu zobacz Trio organowe Zespół rockowy bębny, bas, gitara (jeden z muzyków jest równocześnie głównym wokalistą; Cream, Jimi Hendrix Experience, Massacre, The Police, Nirvana, Green Day) Trébuchet Wielkie tripantium z XIII wieku konstrukcji Wilarda de Honnecourta, rycina F. Funckena Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia tripantium (manga, marga, matafunda) [to machina barobalistyczna miotająca pociski stromotorowo, będąca połączeniem trabutium i biffy z przeciwwagą stałą i ruchomą, co pozwoliło na miotanie pocisków celniej od biffy i dalej niż trabutium.] – Trébuchet ; hajítógép 7185 Głogów védelménél használt korabeli trebusz és tripantium rekonstrukciója triplet, tryplet [1. grupa trójelementowa; 2. zob. kodon; 3. trzy kolejne strzały trafiające trzy sztuki zwierzyny; 4. przysłowie lub zagadka trójwierszowa] – (ang.) triplett; három személy/dolog; három egységből álló együttes, hármas; hármas ikrek tripletowy, trypletowy, -a, -e – triplettTriskelion (albo triskele, z gr. τρισκελης "trójnóg", "trójnożny"), zwany też trykwetr [znak złożony z trzech jednakowych elementów: ramion, spiral, meandrów itp.) tworzących cykliczny wzór geometryczny w postaci grupy cyklicznej C3. Znaczenie triskelionu wiąże się z postępem i rywalizacją. — Występował już w sztuce starożytnej. Zachował się na flagach Wyspy Man oraz terytorium Sycylii, widoczny jest też w litewskim magnackim herbie Trąby rodu Radziwiłłów. Współcześnie używany jest także w charakterze alternatywy swastyki w postaci triskelionu z trzech siódemek jako symbol organizacji neonazistowskich.] – Triskelion [Az ókori görögöknél elterjedt szimbólum volt a triskelion, ami háromlábút jelent, de hívták triskelének, trinacriának is. Más népek is átvették alkalmazásra. pl. A Kelet-Ázsiában használatos hármas jin-yang ábra három tachionnak felel meg és az időfizikában az időforrás hármas virtuális felhasadását jelképezi.] Triskelion celtycki - Wersja 01 01 2017. Tristan [imię męskie błędnie wywodzone od łac. tristis - smutny, ponury, nieszczęśliwy. Najprawdopodobniej pochodzi ono od celtyckiego imienia Drustan, zostało rozsławione przez średniowieczną legendę o Tristanie i Izoldzie.] – Trisztán [latin → francia eredetű férfinév, jelentése: szomorú.] Tristan i Izolda [bohaterowie legendy celtyckiej, związanej z opowieściami o królu Arturze. Jej najstarsze pisemne wersje pochodzą z XII wieku, a sama legenda stała się inspiracją dla wielu średniowiecznych utworów literatury europejskiej.] – Trisztán és Izolda legendája egy középkori romantikus tragédia, a lovagi irodalom egyik leghíresebb alkotása. [Számos változata ismert, de mindegyik középpontjában Trisztán cornwalli lovag és Izolda ír hercegnő tiltott szerelme áll. A mű első, XII. századi megjelenése után nagy hatással volt a középkor európai irodalmára és művészetére.] triste lub tristamente albo con tristezza (wł.) [smutno, żałośnie; określenie wykonawcze] – (ol.) triste; szomorúan (zene) tristia [cykl wierszy (poematów) elegijnych wyrażający nostalgię, tęsknotę za ojczyzną, i przynoszący pełne smutku i przygnębienia opisy miejsc, w których się poeta znalazł; od tytułu zebranych w pięciu księgach elegii Owidiusza, powstałych po wygnaniu go przez cesarza Oktawiana Augusta w 8 r. n.e. z Rzymu do Tomi(s) nad Morzem Czarnym (dziś Konstanca); łac. 'żale'] – (lat.) tristia; Ovidius számkivetésben írt elégiáinak, a „Szomorú Dalok”-nak címe tritlenek diazotu (trójtlenek azotu), N2O3 [nieorganiczny związek chemiczny z grupy tlenków azotu, w którym jeden atom azotu jest na formalnym stopniu utlenienia +4, a drugi +2.] – dinitrogéntrioxid [a nitrogén egyik oxidja, folyadékfázisban sötétkék színű vegyület, képlete N2O3. Még a forráspontja alatti hőmérsékleten bomlik, barna gáz keletkezik. Ilyen módon nincs gyakorlati jelentősége.] triumf, tryumf [1. wspaniałe zwycięstwo nad przeciwnikiem; 2. wielki sukces w jakiejś dziedzinie; 3. radość i satysfakcja z odniesionego zwycięstwa lub sukcesu; 4. zwycięstwo jakichś idei lub wartości nad innymi ideami lub wartościami; 5. w starożytnym Rzymie: uroczysty wjazd zwycięskiego wodza do stolicy] – (gör.) triumphus, triumfus; diadal, győzelem; (hist.) az ókori Rómában: a győztes hadvezér Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia diadalmenete, ünnepi bevonulása a fővárosba; (átv.) diadalmenet Triumf cnoty (wł. Trionfo della Virtù) [obraz włoskiego malarza i rytownika Andrei Mantegni] – Rossz tulajdonságokat elűző Minerva (Andrea Mantegna festménye) 7186 Triumf cnoty - Andrea Mantegna, ok. 1499 – 1502 ― Rossz tulajdonságokat elűző Minerva, 1504, tempera, płótno, 160 × 192 cm; Luwr (Louvre, Párizs) triumfalnie, tryumfalnie – diadalmasan, győztesen triumfalny, tryumfalny, -a, -e [zwycięski] – diadalmas, győztes, győzelmes; győzelmi, diadaltriumfator, tryumfator; triumfatorka, tryumfatorka – triumfátor; győztes, nyertes triumfować, tryumfować (zwyciężać) – (gör.) triumfálni; ujjongani; diadalmaskodni, győzni, győzedelmeskedni, győzelmet v. diadalt aratni; (hist.) diadalmenetet tartani triumfująco, tryumfująco – ujjongva, győzve, diadalmasan, győzedelmesen triumfujący, tryumfujący, -a, -e [wyrażający dumę, radość z odniesionego zwycięstwa, sukcesu] – ujjongó, győző triumwir [członek triumwiratu] – (lat.) triumvir; a triumvirátus tagja triumwirat [1. w starożytnym Rzymie: porozumienie polityczne między trzema mężami stanu w celu sprawowania wspólnych rządów; też: trzej mężowie stanu, którzy zawarli takie porozumienie; 2. trzy osoby podejmujące wspólnie jakieś działania] – (lat.) triumvirátus; (hist.) három személy szövetkezése a legfőbb hatalom gyakorlására az ókori Rómában; közös tevékenységre egyesült három személy [a régi rómaiaknál többféle háromágú papi v. hivatalnoki testületek neve. Így nvezték Caesar, Pompeius és Crassus (Kr.e. 59.), és Octavianus, Antonius és Lepidus (Kr.e. 43.) szövetkezését] triumwiratowy, -a, -e – (lat.) triumvirátus- - Wersja 01 01 2017. trivium (stopień niższy) (łac., „rozstaje, (potrójne) rozdroże”, od tri – trzy, via – droga; łac. trivialis, „będący na rozstajach”, stąd: „pospolity”), [również trywium oraz triwium (l.mn. trivia, trywia, triwia): trivium – trzy pierwsze, obok quadrivium, z siedmiu sztuk wyzwolonych] – 1. trivium; a hét szabad művészet első csoportja (latin nyelvtan, logika és retorika); 2. (lat.) trivium; a tanítás alsó fokozata a középkorban (innen származik triviális, közismert, elcsépelt) trocheiczny, -a, -e – trocheusitrochej [w wersyfikacji antycznej: stopa wierszowa złożona z sylaby długiej i krótkiej; w wersyfikacji nowożytnej: z sylaby akcentowanej i nieakcentowanej] – (gör.) trocheus; egy hosszú és egy rövid szótagból álló versláb (― υ) trochę1 [przysłówek komunikujący, że stopień cechy lub zakres stanu rzeczy bądź zjawiska, o których mowa w zdaniu, nie jest duży, np. Trochę go martwiła ta pogoda., lub komunikujący, że to, o czym mowa, trwało przez krótki czas, np. Musisz trochę poczekać.] – (határozószó) kicsit, egy kicsit; keveset, kissé, kevéssé; egy kis ideig; trochę2 [partykuła komunikująca o niewielkim stopniu nasilenia cechy, np. To trochę naiwność.] – (partikula) kicsit, keveset, csepp, cseppet trochę3 [zaimek komunikujący o niedużej ilości rzeczy lub osób, np. Odłożył trochę pieniędzy na remont., bądź o niewielkim stopniu natężenia cechy lub stanu, np. To wymaga trochę ostrożności.] – (névmás) kis, kicsi, kevés, valamennyi trochę głośniej – kissé hangosabban [mów trochę głośniej: beszélj kicsit hangosabban] trochę krzywa – kicsit görbe, kevéssé hajlott trochę lepszy – valamivel jobb; kicsit jobb trochę mniej – kicsit kevesebb v. kevesebbet trochę nudzę się – kicsit unatkozom trochę o języku polskim – egy kicsit a lengyel nyelvről trochę silniejszy – kicsit erősebb trochę się przespałem – egy kicsit kialudtam magam trochę się skurczy – egy kicsit összemegy (trochę) się uczyć – tanulgatni trochę trzeba czekać – egy kicsit várni kell trociczka [pręcik lub stożek wykonany z wonnej masy, używany jako kadzidło] – tömjénező szagos gyertya trociniarka – (áll.) fűzfarontó v. nagy farágó pille Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 7187 trociniarka czerwica (Cossus cossus) [1. owad z rzędu motyli, jeden z największych motyli występujących w Polsce; 2. motyl nocny o brunatnych skrzydłach w białe i czarne kreski] – nagy farontólepke (Cossus cossus) [a valódi lepkék (Glossata) alrendjébe tartozó farontó lepkefélék (Cossidae) családjának a Kárpát-medencében is honos faja] Trociniarkowate, trociniarki (Cossidae) [rodzina motyli, zaliczana do dużych motyli nocnych. Obejmuje ok. 670 gatunków. Cechą charakterystyczną dla rodziny jest uwsteczniony narząd gębowy. Czułki są krótkie, piłkowane, a czasem grzebieniaste. Skrzydła o rozpiętości od 210 cm, gęsto owłosione. Larwy żerują na drewnie drzew i krzewów.] – farontó lepkefélék (Cossidae) [a valódi lepkék alrendjébe tartozó Heteroneura alrendág Cossoidea öregcsaládjának névadó családja] W Polsce występuje trociniarka czerwica (Cossus cossus). Kárpát-medencei fajok: nagy farontólepke (avagy nagy farágólepke avagy fűzfarontó lepke, Cossus cossus L., 1758); kis farontólepke (avagy kis farágólepke avagy almafarontó lepke, Zeuzera pyrina L., 1761) fokhagymamoly (avagy fokhagymalepke, Dyspessa ulula Borkhausen, 1790) spárgalepke Parahypopta caestrum Hb., 1808) nyárfarontó lepke (Lamellocossus terebrus) – természetvédelmi értéke: 10 000 Ft trociny [1. wióry; 2. rzeczy bezwartościowe] – fűrészpor, törmelék; forgácspor trocinowy, -a, -e – fűrészpor-, törmelék-; fűrészporos, törmelékes trockista, trockistka – trockista (ffi/nő); Trockij, ill. a trockizmus híve trockistowski, -a, -ie – trockista; a trockizmussal kapcsolatos, rá jellemző, azon alapuló trockizm [koncepcja ideologiczno-polityczna, głosząca m.in. teorię permanentnej rewolucji i rozszerzenie jej poza ZSRR] – trockizmus; Trockij körül csoportosult antileninista irányzat az orosz szociáldemokrata pártban, amely a Nagy októberi Szocialista Forradalom után a szovjethatalom ellenségévé vált troczek – vékony kis szíj, fűző, szalag; hajcsavaró (papír) troczyć [1. wiązać coś lub krępować kogoś trokami; 2. przywiązywać do czegoś za pomocą troków] – összefűzni, összeszorítani, megkötni, felkötni - Wersja 01 01 2017. trofea – (gör.-lat. trpheaum) győzelmi jelvény; az ellenségtől elragadott zsákmány; (sp) versenyen nyert emléktárgy; vadászemlék (pl. elrejtett vad agancsa) trofea łowieckie, myśliwskie [spreparowane rogi, skóry, łby itp. upolowanych zwierząt, przechowywane przez myśliwych na pamiątkę odbytych łowów] – trófea, vadásztrófea trofea wojenne – hadizsákmány trofeum [1. dowód odniesionego zwycięstwa; 2. dawniej: łup wojenny, np. w postaci zdobytej broni, zbroi; 3. zdobycz, zwłaszcza wojenna lub myśliwska, będąca dowodem odniesionego zwycięstwa lub jakiegoś sukcesu; też: nagroda otrzymana w zawodach sportowych lub innej rywalizacji] – (gör.-lat.) trófeum, trófea (győzelmi jelvény) trofealny, -a, -e – trófeatrofofil (inaczej liść asymilacyjny) [liść przeprowadzający fotosyntezę] – asszimiláló levél (fotoszintetizáló levél) troglodyta [1. człowiek jaskiniowy; 2. człowiek współczesny mieszkający w domostwach zbudowanych z wykorzystaniem naturalnych jaskiń; 3. o człowieku ograniczonym lub nieokrzesanym] – (gör.) troglodita; barlanglakó; fejlődés menetét felfogni képtelen, maradi ember troglodycki, -a, -e – (gör.) troglodita-; barlanglakótroić (troję, troi) – (dzielić) három részre osztani; (przymnażać) megháromszorozni troić pieniądze – megháromszorozza a pénzt troić rolę – háromszorozza a szántást, háromszor szánt troić się (troję się, troi się) [1. powiększać się trzykrotnie; 2. ukazywać się, być widzianym w potrójnej postaci; 3. rozdzielać się na trzy części, powiększać się trzykrotnie; 4. potocznie: usiłować coś szybko wykonać; wychodzić z siebie] – három részre oszlani; megháromszorozódni troi ci się w głowie – képzelődöl troi ci się w oczach – káprázik a szemed troistość – hármasság troisty, -a, -e – hármas, háromszoros, háromfajta troiście – háromszorosan trojaczki [1. pot. troje dzieci urodzonych podczas jednego porodu; też: troje zwierząt urodzonych w jednym miocie; 2. środ. podręcznik napisany przez trzech autorów; 3. małe trojaki – naczynie] – hármasikrek; három szerző által írt mű v. tankönyv v. kézikönyv Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 7188 trojak [1. ludowy taniec śląski, tańczony przez trzy osoby; 2. dawna drobna moneta; 3. (u Zygmunta Glogera) Pospolita nazwa monety przedstawiającej wartość 3-ch groszy. W XVI i XVII wieku, gdy nie było jeszcze w Polsce groszy miedzianych tylko srebrne, trojak oznaczał 3 groszową monetę srebrną.] – három garasos; lengyel népi tánc trojaki, -a, -ie [I dawne gliniane naczynie do przenoszenia jedzenia, składające się z trzech jednakowych części połączonych uchwytem; II występujący w trzech rodzajach, gatunkach, rzadziej jednostkach, zrobiony na trzy sposoby] – (átv.) háromféle, háromfajta trojako – háromféleképpen, háromféle módon trojański, -a, -ie – trójai troje – három, hárman troje dzieci – három gyermek troje nas było – hárman voltunk Trojeść amerykańska (Asclepias syriaca L.) [gatunek rośliny z rodziny toinowatych (w systemie Reveala i APG II, w systemie Cronquista z rodziny trojeściowatych Asclepiadaceae). Pochodzi z Ameryki Północnej. We florze Polski antropofit zadomowiony.] – selyemkóró (Asclepias) [a meténgfélék (Apocynaceae) családjába tartozó növénynemzetség. Hazánkban egy faj fordul elő, az A. syriaca, egy észak-amerikai eredetű, agresszíven terjeszkedő évelő gyomnövény.] selyemkóró (Asclepias) trojka [trzykonny zaprzęg rosyjski] – (or.) trojka; hármas lovasfogat trokar, troakar [narzędzie chirurgiczne służące do nakłuwania powłok ciała] – (orv.) trokár (szarvasmarha-gyógyító eszköz) trok, troki [1. rzemień, pas, powróz, służący do wiązania, przywiązywania czegoś; 2. pot. pasek, sznurek, tasiemka przyszyte do ubrania, służące do wiązania jego części] – öv, szíj, pánt; hosszú szíj, rabszíj, rablánc troki ciężarowe – teherhordó szíj - Wersja 01 01 2017. trolej [ang. trolley 'trolej'; odbierak (zbieracz) prądu, dostarczający go do silnika tramwaju a. trolejbusu, pałąk ślizgający się po drucie jezdnym (por. pantograf)] – (ang.) trolley; áramszedő (áramszedő korong) trolejbus [ang. trolleybus 'trolejbus'; 1. autobus elektr., pobierający energię z wiszących przewodów jezdnych; 2. pojazd komunikacji miejskiej podobny do autobusu, napędzany energią elektryczną pobieraną z przewodów sieci trakcyjnej] – (ang.) troli, trolibusz; felsővezetékes, villamos meghajtású autóbusz trolejbusowy, -a, -e – troli-, trolibusz trolejbusy w Warszawie [system miejskiej komunikacji trolejbusowej działający w Warszawie od 1945 do likwidacji w 1995.] – varsói trolibuszok (1945-1995) trombectomia (thrombectomia) – trombektómia (thrombectomia); a thrombus (vérrög) műtéti eltávolítása [thrombus eltávolítás, thrombus excisio;: thrombus műtéti eltávolítása] trombina [enzym niezbędny w procesie krzepnięcia krwi] – trombin; enzim hatású anyag a vérplazmában trombita, trembita [1. węg. trombita 'jw.' (i wł. trombone 'puzon(ista); żonkil; bombarda' zgrub.) od wł. tromba 'trąba' pochodzenia germ. muz. huculska (dawn. też i podhalańska) ligawka (trąba) drewniana długości półtora do dwóch metrów; pot. Lur; 2. ludowy, huculski, dęty instrument muzyczny w postaci bardzo długiej, prostej, drewnianej rury] – (ol) tromba; lég- (és víz-), örvény, forgóvihar; (zene) trombita tromblon [garłacz, strzelba z szerokim wylotem. W "Panu Tadeuszu" mowa oczywiście o Macieju Konewce. Skrzydłowe roty w plutonie jazdy Napoleona były flankierskie, przeznaczone do wywiadów i obrony oddziałów (les flanes). Flankierzy uzbrojeni byli zawsze w karabinki, choćby reszta plutonu ich nie miała.] – széles csövű lőfegyver, mordály Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 7189 tromblon trombon [muz. puzon] – (n.: Posaune, fr-ol: irombone) pozan, puzón, harsona trombonista – (zene) harsonás, puzonjátékos trombocyt [krwinka biorąca udział w procesie krzepnięcia krwi] – (gör.) trombocita v. thrombocyta; (orv.) vérlemezecske, vérlemezke; az egyéb típusú sejteknél jóval kisebb, mag nélküli vérsejt [1. thrombocyták (vérlemezkék) létfontosságúak a normál véralvadáshoz; 2. vérlemezke, az érpályán kívüli vér alvadását (pl. sérülésnél) biztosító véralkotórész] tromboza a. trombosis [1. zmniejszanie prześwitu żył; 2. zakrzep; skrzeplina; 2. zakrzepica żył głębokich] – (gör.) trombózis (thrombosis); (orv.) vérrög képződés; trombusképződés; rögösödés a vérben; a vér megalvadása a vérpálya vmely részében tromtadracja [1. krzykliwe, efekciarskie przedstawianie jakichś poglądów lub wzniosłych haseł pozbawionych treści; 2. osoby, środowiska, które w ten sposób głoszą jakieś poglądy lub hasła] – lármázás, pofázás, nagyszájúskodás; hencegés tromtadracki, -a, -ie – hangos, hangoskodó, nagyszájú tromtadrata [osoba uprawiająca tromtadrację; krzykacz] – hangos v. nagyszájú demokrata; (krzykacz) nagyszájú, lármás, szájhős, pofázó tron [1. ozdobny fotel stanowiący honorowe miejsce monarchów lub dostojników kościelnych; 2. władza lub godność króla Tron - oficjalne określenie siedziska najczęściej o kształcie krzesła, na którym monarcha zasiada przy oficjalnych okazjach. W sensie abstrakcyjnym tron określa również władzę monarchii. Wstąpienie monarchy na tron (intronizacja) podczas obrzędu koronacji oznacza początek panowania władcy.] – (gör.) trón, trónus [általában baldachinos emelvényen álló díszes szék]; királyi szék; ülés, szék, ülőhely; (mennyezetes) emelvényen elhelyezett díszes karosszék uralkodó számára; az uralkodói hatalom jelképe, ill. maga az uralom - Wersja 01 01 2017. Tron, Stolica (Biblia Gdańska) [krzesło ozdobne dla królów, książąt i innych (ozn. Chrystusa, który jest ubłaganiem, za grzechy nasze).] – trónszék [Díszes ülőhely, kizárólag nagy méltóságú és hatalmú személyek részére, mint pl. főpapok, bírák, helytartók vagy királyok (1Móz 41,40; 2Sám 3,10; Neh 3,7; Zsolt 122,5; Jer 1,15; Mt 19,28; Jn 19,13).] Tron Biały * Dzień Pański – Nagy Fehér Trón (Jel 20,11-15); harag napja, ÚR (Jáhve) napja Nagy Fehér Trón ítélete, ahol Krisztus fog ítélni a hitetlenek fölött. — A Biblia természetes olvasata ennél egyszerűbb képet sugall. Lesz egy napja az ítéletnek. Ez lesz a Nagy Fehér Trón ítélete, amelyről a Jelenések könyve huszadik részében olvasunk. Ez lesz a harag napja, vagy ahogy az Ószövetségben nevezték, az ÚR (Jáhve) napja. Az első, amit János lát, a trón – a kifejezést talán És 6,1-ből vette a szerző, hogy így is érzékeltesse a kép megdöbbentő nagyszerűségét. „Nagy fehér trón”: a kifejezés ennek a trónnak az egész látóteret döntően meghatározó központi jellegére utal. A „fehér” szín említésének jelképes jelentősége van: ez a trón nemcsak Isten mérhetetlen, világfölényes hatalmát, hanem örökkévaló tökéletességét, minden bűnt elkárhoztató szentségét is jelképezi. Jézus Krisztus minden hitetlen ember fölött ítélni fog. Az egész hitetlen világ ott fog állni az Isten trónusa előtt. "És láttam egy nagy fehér trónust és a rajta ülőt... és láttam, hogy a halottak, nagyok és kicsinyek, a trónus előtt állnak és könyvek nyittattak ki. Még egy könyv nyittatott ki, az élet könyve és a halottak a könyvbe írottak alapján ítéltettek meg cselekedeteik szerint." (Jel 20,11-12) Az ítélet napján a legtitkosabb dolgok is elő fognak kerülni. Jézus azt tanította, hogy minden rejtett dolog le fog lepleződni. A Prédikátor könyvében is ezt olvassuk: "mert Isten megítél minden tettet, minden titkolt dolgot, akár jó, akár rossz az" (12,14). Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 7190 tron elekcyjny – választott királyság tronować [1. sprawować władzę monarszą; królować, panować; 2. zajmować naczelne, najważniejsze miejsce] – trónolni tronowy, -a, -e – tróntrony się walą – a trónusok ledőlnek trop [I. odbicie stopy zwierzęcia na ziemi lub na śniegu; II. 1. wyraz lub zwrot w znaczeniu przenośnym, tworzący zwrot stylistyczny; 2. wstawka melodyczna dodawana wraz z nowym tekstem do melodii chorałowej, rozpowszechniona w IX–XIII wieku; 3. wyraz a. zadanie użyte w znaczeniu przenośnym, tworzące zwrot stylist. (np. alegoria, hiperbola, litotes, metafora, metonimia, peryfraza, prozopopeja, synekdocha)] – nyom, vágás, csapás, ösvény, csapa; nyomdok; (koła) kerékvágás trop gonny [trop zwierzęcia w biegu] – versenyfutás nyom; vadállat csapása, menekülő állat nyoma v. csapása tropiciel [osoba tropiąca zwierzynę; osoba biegła w tropieniu, osaczaniu] – szimatoló, nyomozó, nyomon követő, üldöző tropiczny, -a, -e [dotyczący tropiku; tropikalny] – trópusi tropić [1. ścigać jakieś zwierzę, idąc jego tropem; 2. śledzić kogoś; 3. ścigać kogoś; 4. z uporem, z zacięciem szukać oznak, śladów czegoś postrzeganego jako szkodliwe, złe itp.] – nyomon követni, nyomozni; kifürkészni tropić się – aggódni, bánkódni tropienie – nyomozás, szimatolás, üldözés; cserkészés, cserkelés [rövid lesállások hosszú sorozata (a legősibb vadászati mód)] tropik [1. obszar na kuli ziemskiej o klimacie gorącym i wilgotnym; też: klimat na tym obszarze; 2. lekka, przewiewna tkanina na letnie ubrania męskie, z wełny czesankowej łączonej zwykle z przędzą z włókien syntetycznych; 3. wierzchnie nakrycie namiotu; 4. lekka tkanina wełniana albo bawełniana o splocie płóciennym produkowana z potrójnie lub poczwórnie skręconej lekkiej przędzy czesankowej. Bardzo przewiewna dzięki przestrzeniom pomiędzy nitkami wątku i osnowy. Stosowana do produkcji letnich ubrań męskich.] – (gör.) trópus; (földr.) a forró égöv, ill. általában forró, csapadékdús, buja növényzetű vidék; (gör→fr.) tropikal; (text) könnyű nyári ruhaszövet; sátor különálló felső lapja tropikalnie – trópusian tropikalny, -a, -e; tropikowy, -a, -e [gorący, upalny, zwrotnikowy, położony między - Wersja 01 01 2017. tropikami, zwrotnikami (Raka i Koziorożca)] – (gör.) trópusi, tropikus; forró égövi, délszaki tropikalne noce – forró égövi v. trópusi éjszakák tropikalny upał – perzselő v. trópikus hőség tropizm [reakcja roślin lub osiadłych niższych organizmów zwierzęcych na bodziec działający kierunkowo] – (gör.) tropizmus; (növ. a növénynek külső ingerkeltő (fény, víz stb., irányába való fordulása, ill. tőle való elfordulása troposfera [najniższa warstwa atmosfery Ziemi, sięgająca do 11 km w górę] – (gör.) troposzféra; a földi légkörnek kb. 10 km magasságig terjedő legalsó, az időjárást meghatározó rétege troppo (szybko) [za bardzo, za wiele; allegro non troppo, allegro ma non troppo - żywo, ale nie za bardzo] – (ol) troppo; (zene) nagyon troska [1. uczucie niepokoju wywołane trudną sytuacją lub przewidywaniem takiej sytuacji; 2. sytuacja, w której doznajemy takiego uczucia; 3. dbałość o kogoś, o coś lub zabieganie o coś] – bú, bánat, gond, aggodalom, gondoskodás; (kłopot) baj troska o zaspokojenie potrzeb człowieka – az ember szükségleteiről való gondoskodás troskać się [1. daw. martwić się, niepokoić się czymś; 2. daw.; zob. troszczyć się w zn. 2.] – bánkódni, búsulni, agódni troski i zgryzoty – gond és bánat troskliwie – gondosan, gondossággal, buzgón, aggódóan troskliwość – gondosság, gondoskodás, törődés, aggodalom, aggódás troskliwość braterska – testvéri gondosság troskliwość macierzyńska – anyai aggódás v. gond troskliwy, -a, -e – gondos, buzgó, aggódó, törődő, szorgos, gondoskodó troskliwa matka – gondos anya troskliwe pełnienie obowiązków – buzgó kötelességteljesítés troszczenie się – gondoskodás, törődés, aggódás troszczyć się [1. przejawiać troskę o kogoś, o coś; 2. myśleć o kimś, o czymś z troską] – (o kogo/co) gondoskodni (vkiről/vmiről); törődni (vkivel/vmivel); aggódni troszczyć się kimś – gondoskodni vkiről; törődni vkivel; ellátni vkit troszczyć się o coś – gondoskodni vmiről; törődni vmivel troszczyć się o zdrowie – törődik az egészéségével, vigyáz az egészségére troszeczkę – egy kicsit troszkę, troszeczkę, troszeńkę – kicsike, kicsikét Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 7191 trotuar [fr. trottoir 'jw' od trotter 'kłusować; dreptać' pochodzenia germ.;przest. chodnik uliczny (w odróżnieniu od jezdni)] – (fr. trottoir) trottoár; gyalogjáró, járda, kövezet trotuar asfaltowy – aszfaltjárda trotyl [chem. tr(initr)ot(oluen)+-yl (z gr. hýlē 'drewno; materiał'). chem. trójnitrotoluen (TNT), związek organiczny stosowany jako materiał wybuchowy] – (gör.+sp.+lat.) trotil, trinitrotoulol; (vegyt.) a legelterjedtebb és legfontosabb robbanószer trój- [pierwszy człon wyrazów złożonych oznaczających całość składającą się z trzech części, cechę składania się z trzech elementów] – háromtrója [pot. trójka – ocena szkolna] – hármas trójbarwnie – háromszínűen trójbarwność – háromszínűség trójbarwisty, -a, -e; trójbarwny, -a, -e [trójkolorowy] – háromszínű trójbarwna choragiew – háromszínű zászló v. lobogó trójbarwnie – háromszínűen trójbarwność – vminek háromszínű volta trójbiegowe schody – háromkarú lépcső trójboczny, -a, -e [dotyczący trójboku, mający trzy boki, ograniczony trzema płaszczyznami itp.] – háromoldalú trójbój [konkurencja sportowa złożona z trzech dyscyplin; też: zawody rozgrywane w trzech konkurencjach] – háromtusa trójboista, trójboistka – háromtusázó (ffi/nő) trójca [trzy osoby, trzech] – három, háromság, szentháromság Trójca Szatańska [pierwszą osobą trójcy szatańskiej jest szatan, zwany także smokiem, przeciwnikiem, diabłem. On pobudził Dawida do policzenia Izraela, co było przeciw woli Boga. Kusił Pana i traktował Go jako szatana. Jest siewcą złego (kąkolu) w serce człowieka. Chodzi jak ryczący lew. Miał być pomazanym cherubem; był w Edenie, w sadzie Boga i - Wersja 01 01 2017. na świętej Górze Boga; był istotą wolną i z własnej chęci miał miłować Boga; ten wielki przywilej wolności i wywyższenia wykorzystał do wbicia się w dumę i zbuntował się przeciw samemu Bogu, którego miejsce chciał zająć. Opis jego podany jest w opisie króla Tyru, nazwany jest ''upadłą z nieba jutrzenką'' (w innych przekładach ''lucyferem''); on jest osobą piękna i powagi, podobnie jak Saul po utraceniu Ducha Świętego; jest bogiem świata (tego cielesnego, z którego nie powinniśmy brać przykładu). Księciem władzy w powietrzu; jemu jest dana moc i sława tego świata, które on może dać, komu chce; z Księgi Joba widzimy, że ma dostęp do nieba, miejsca, które ongiś otrzymał od Boga, skąd został wyrzucony wraz z jego aniołami, będzie związany w czasie tysiąclecia (Millenium), pod koniec którego będzie uwolniony na krótki czas. Po czym wrzucony będzie do jeziora ognistego. Drugą osobą tej trójcy jest głowa nowego Rzymu, który odrestaurowany będzie po pewnym okresie nieistnienia. Jego opis podany Jest w Objawieniu Jana 13;1-8. On będzie człowiekiem; będzie posiadać wielką siłę i władzę nad wieloma państwami; on będzie wiedział, kim Chrystus jest i jawnie będzie przeciwko Niemu działał, dlatego nazwany jest antychrystem. On jest człowiekiem grzechu, bezbożnikiem, bestią. Trzecią osobą trójcy szatańskiej jest fałszywy prorok, druga bestia, o której czytamy w Objawieniu Jana 13:11-18. On będzie nakazywał wielbienie bestii pierwszej, władcy nowego Rzymu; będzie dyktatorem Żydów w Jerozolimie, a wpływ jego sięgać będzie znacznie dalej poza granice politycznego Izraela; będzie czynił cuda; wprowadzi znakowanie swoich ludzi. Cała trójca szatańska podana jest w Objawieniu Jana 16;13: smok, bestia, fałszywy prorok.] – Sátáni háromság [A Jelenések Könyve két vadállatról beszél; a 13,1-8-ban egy párduchoz hasonló, míg a 13,11-18-ban egy másik vadállat szerepel, amelynek bárányhoz hasonló szarvai vannak. A második fenevad: az Antikrisztus „prófétája” (Jel. 13, 11-18)] A második fenevad a szárazföldből jön elő, ám rangban nem áll az első mellett, hanem szolgálatában áll. Ezt a fenevadat következetesen és megkülönböztetett jelleggel „hamis prófétának” mondja. Mindkét állat démoni származású. A végidőben a történelem minden mélysége megnyílik, és az Antikrisztus betölti mindkét oldalt. Az 1.-8. v. politikai akcentusa mellé most vallási és szociális lép. Most az Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 7192 emberiség az ő kezében van, mint az agyag a fazekas kezében. Ebből adódik a legsötétebb szenvedési idő a gyülekezet számára. A földből jövő állatnak két szarva van, hasonlóan a Bárányhoz. Itt a szarvak nem agresszív lökő erőt jelentenek, és nem politikai hatalmat képeznek, hanem kifejezetten egy Bárány alakját jelöli. A hamis próféta csak külsőleg emlékeztet a Bárányra, viszont „úgy szól, mint a sárkány.” A bárány maszkon áthallatszik a sárkány hang, úgy hogy itt is mondható: „a te beszéded is elárul téged!” Az alak és hang szembeállítása jellemző Jánosra: Jn. 5,37; hang, mint ismertetőjel: 10, 27; 20,16. – Egy farkas a juhok ruhájában (Mt. 7,16). Ez az alak tehát közvetlenül a Sátán teremtménye, mint az első állat. Ezzel megvalósul a sátáni hármasság, az isteni hármasság utánzására. A Sátán az antiisten; a tengerből feljövő állat az Antikrisztus, és a földből való állat az antilélek. A harmadik értelmezést még alátámasztjuk. Ahogy a Szentlélek Krisztus imádására vezet, úgy vezet ez az állat az Antikrisztus imádására. A 15. v. is különleges viszonyban van a „lélekkel.” A 12. vers összefoglalja a második fenevad feladatát. Az első állat nem önmagában aktív, hanem a második fenevadat teszi magának propagandistává. A „színe” előtt: azaz annak megbízásából, felhatalmazásából, és vele teljes egyetértésben viszi véghez művét. Az Antikrisztust helyezi világosságba, és tartja eben a világosságban csendesen. Magyarázóan folytatja a textus: „és azt teszi, hogy a föld és annak lakósai imádják az első állatot, amelynek halálos sebe meggyógyult.” Abban csúcsosodik ki ezen „hazug próféta” szándéka – ahogy ezt a második állatot más helyen nevezi – hogy világot átfogó istentisztelet legyen az állat előtt, úgy hogy a sárkány, miután a mennyet elvesztette, legalább a földet nyerje meg. Abból körülményből, hogy a földből jövő állat a textusban később lép fel, mint a tengerből jövő állat, nem zárható ki, hogy az első állat a végidő egy részében egyedül tevékenykedik. Az, pl. nem fogadható el, hogy a 4. és 8. vers állat hódolata a 11.-17. vers dobosa és közvetítője nélkül valósul meg. Kézenfekvőbb, hogy az Antikrisztus soha sincs az adjunktusa nélkül. Együtt tevékenykednek, csakhogy a fejezetünkben egymásután mutatja be, először az Antikrisztust, mint főszemélyt, és aztán a hazugprófétát, mint szolgáját. Habár a második állat e módon az első állatnak van alárendelve, az mégiscsak történelemfeletti, sátáni nagyságot ábrázol, amely persze a történelmen belül testesül meg. Túlzottan könnyen szövetkezik a politikai hatalmi visszaélés a vallási hatalom visszaélésével. Az elfajzott államnak meg van a maga hamis egyháza, amely neki engedelmes. Akkor a császárhatalmat kiszolgálta a császárkultusz. Annak centruma, és ezzel erős császári papsága Ázsia provinciájában volt található. Kimutathatóan a keresztyénüldözésnél - Wersja 01 01 2017. különösen kitett magáért. Az élén állt a főpap. Ő szervezte a császárt megillető tiszteletet az egész provinciában. A következő vers magyarázata nem mulasztja el megemlíteni, ahol ezen alak bizonyos vonásai visszatükröződnek. De távol legyen, hogy a földből való állatot csak ezzel a főpappal azonosítsuk. A „hamis prófétaság” is Bálám óta Isten népe körében az igehirdetési fogalomhoz tartozik. Trójca Święta [1. dogmatyczne określenie w większości wyznań chrześcijańskich, niemające jako termin bezpośredniego źródła w Biblii, ujmujące istnienie Boga w Trzech Osobach. Formuła Trójcy zatwierdzona została w 325 roku podczas soboru nicejskiego. 2. jest ich więcej, chociaż wyrazu tego w Piśmie Świętym nie ma. Najważniejszą jest ta, która potocznie nazywa się Trójcą Świętą. Pierwszą Osobą Jej jest Sam Bóg, Ojciec. Drugą Osobą jest Syn Boży, Jezus Chrystus. Trzecią Osobą jest Duch Święty. O wszystkich trzech Osobach możemy czytać w Ewangeliach. Jest i trójca człowieka: duch, dusza i ciało; które mogą być rozdzielone; jest ciało cielesne i duchowe, duch człowieka jest częścią, którą zna. Dusza jest częścią uczuciową (jest smętna, wesoła). Ciało to materia ożywiona, siedziba zmysłów, którymi się dusza i duch posługują. Tylko duchowa część w człowieku (zwana także czasami duszą) posiada zdolności poznania duchowego.] – Szentháromság (Sancta Trinitas) [a legtöbb keresztény felekezet tanítása szerint a három isteni személy (Atya, Fiú, Szentlélek), Egyisten három személyben. A szentháromságbeli személyek egységéről, Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 7193 egyenlőségéről és különbözőségéről szóló tan a Szentháromságtan.] trójchlorek [sól kwasu chlorowodorowego zawierająca trzy atomy chloru] – (vegyt.) triklorid trójchlorek arsenu (AsCl3) [otrzymuje się przez działanie chloru na arsen lub kwasu chlorowodorowego na trójtlenek arsenu] – arzéntriklorid (AsCl3) trójczyna [pot. słaba, naciągana trójka – ocena szkolna] – (közb.) szerény, gyenge kis hármas (osztályzat); elégséges trójćwierciowy, -a, -e (trzyćwierciowy) – háromnegyedes trójdzielność – háromrétűség, hármastagozódás, háromrészesség, háromszakaszosság, hármas felosztás, háromrészre osztás, trichotonia trójdzielny, -a, -e (trzyczęściowy) – háromosztású, hármas felosztású, háromrészes, háromrekeszes trójdzielny podział pojęć – (bölcs.) a háromrészes fogalmak hármas felosztása; trichotómia [valamely egész felosztása 3 részre, különösen az u. n. trializmus, az a bölcsészeti felfogás, mely az embert a dualizmussal szemben nem 2, hanem 3 részre, t. i. testre, lélekre és szellemre osztja]; (átv.) szőrszálhasogatás; (bot.) elágazás trójdźwięk [akord zbudowany z trzech dźwięków: prymy, tercji i kwinty] – (zene) hármashangzat v. akkord trójdźwięk durowy – dúr hármashangzat trójdźwięk toniki – hármashangzású alaphang trójeczka – hármaska trójfazowy, -a, -e [składający się z trzech faz stadiów rozwoju czegoś] – háromfázisú trójfazowy przekształtnik tranzystorowy AC/DC – háromfázisú tranzisztoros AC/DC átalakító trójgłowy, -a, -e [mający trzy głow] – háromfejű trójgraniasty, -a, -e [mający trzy wystające krawędzie] – háromélű, háromoldalú, háromszögletű trójjęzyczny, -a, -e, trzyjęzyczny, -a, -e [1. posługujący się trzema językami; 2. napisany w trzech językach; 3. o jakimś terenie: zamieszkany przez ludność posługującą się trzema językami] – háromnyelvű trójjęzyczny Szwajcaria – a háromnyelvű Svájc trójka [1. cyfra oznaczająca liczbę 3; 2. to, co jest oznaczone liczbą 3; 3. trzy osoby, troje zwierząt, rzadziej trzy przedmioty; 4. zob. ocena dostateczna; 5. pokój, pomieszczenie dla trzech osób; 6. szereg złożony z trzech osób, samolotów itp., wchodzący w skład kolumny; 7. trzy - Wersja 01 01 2017. punkty na kostce do gry, trzy oczka na kostce domina; 8. trzy prawidłowe skreślenia w totolotku; 9. zob. trojka; 10. karta oznaczona cyfrą 3, mająca taką wartość] – hármas, hármas szám; hármas (osztályzat); hármas csoport; hármasfogat, (trzy konie) trojka trójka murarska – hármas kőművescsoport v. falazó brigád trójkami – hármasával, hármanként trójkącik – kis háromszög, háromszögecske trójkąt [1. figura geometryczna złożona z trzech punktów płaszczyzny nieleżących na jednej prostej oraz z trzech odcinków prostoliniowych łączących te punkty; 2. to, co ma kształt podobny do tej figury geometrycznej; 3. instrument perkusyjny w postaci metalowego pręta w kształcie niedomkniętego trójkąta, uderzany pałeczką] – háromszög Trójkąt Bermudzki – Bermuda-háromszög Trójkąt Bermudzki [1. obszar wód Oceanu Atlantyckiego w pobliżu Bermudów; 2. zwyczajowa nazwa obszaru Atlantyku, w rejonie Bermudów, przez fascynatów zjawisk paranormalnych uznawanego za miejsce wielu niewyjaśnionych zaginięć statków, jachtów i samolotów. (uważają oni, iż na tym obszarze mają miejsce zjawiska łamiące prawa fizyki, wykrywana jest obecność "obcych" – co ma ich zdaniem wyjaśniać rzekomo niewytłumaczalne zdarzenia). Nie istnieje jeden ustalony kształt trójkąta, jego kształt opisywany jest różnie w poszczególnych legendach miejskich. 3. Diabelski Trójkąt, obszar na płn.-zach. Atlantyku zawarty między Florydą, Bermudami i Puerto Rico; znikanie samolotów i statków na tym obszarze przypisuje się często jakimś tajemniczym potęgom a. wyprawom z kosmosu; spopularyzowany przez książkę The Bermuda Triangle (1974) Charlesa Berlitza i przez sensacyjną prasę popularną.] – Bermuda-háromszög [A Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 7194 Bermuda-háromszög, vagy más néven az Ördög-háromszöge egy terület neve az Atlanti-óceánon, ami repülőgépek és hajók különös eltűnéséről vált ismertté. Az eltűnésekkel kapcsolatos dokumentációk hiányossága miatt sokan paranormális és természetfeletti jelenségekben, vagy éppen földönkívüliek jelenlétével magyarázzák az eseteket, de született számos tudományos alapokon nyugvó magyarázat is. A legkevésbé ismert, de legracionálisabb alapokon álló elmélet (Lawrence David Kusche) szerint maga a rejtély nem létezik, a Bermuda-háromszög csupán a tengerész legendák megszokott változatainak egyike, melyet néhány író fantáziája nagyított fel és tett ismertté világszerte. Földrajzilag a háromszöget Bermuda szigete, Puerto Rico és Miami rajzolja ki.] trójkąt kreślarski [zob. ekierka] – háromszögvonalzó, derékszögvonalzó trójkąt (małżeński) – szerelmi háromszög trójkąt nawigacyjny [przyrząd służący do wykreślania kursów i namiarów na mapie morskiej] – navigációs háromszög trójkąt nieforemny – egyenlőtlenoldalú háromszög; általános háromszög trójkąt nierównoboczny – egyenlőtlen oldalú háromszög trójkąt odblaskowy, ostrzegawczy [trójkąt z odblaskowego tworzywa, ustawiany na drodze za zepsutym pojazdem, aby zapobiec wypadkowi] – közúti elakadásjelző háromszög (fényvisszaverő figyelmeztető háromszög) trójkąt ostrokątny [trójkąt, którego wszystkie kąty są ostre] – hegyesszögű háromszög trójkąt paralaktyczny [sferyczny kąt na sklepieniu nieba, którego wierzchołkami są: zenit, biegun nieba i badane ciało niebieskie] – parallaktikus háromszög trójkąt pitagorejski [trójkąt prostokątny o bokach, których długości wyrażone są liczbami naturalnymi] – pitagóraszi háromszög trójkąt prostokątny [trójkąt, którego jeden z kątów wewnętrznych jest prosty] – derékszögű háromszög [Egy belső szög és a hozzátartozó külső szög összege mindig 180°, tehát együtt egyenesszöget alkotnak. Ezek más néven kiegészítő szögek, ugyanis két olyan szöget, amelyek együttesen egyenesszöget alkotnak, azokat kiegészítő szögeknek nevezzük.] - Wersja 01 01 2017. trójkąt prostokątny trójkąt rozwartokątny [trójkąt, którego jeden z kątów jest rozwarty] – tompaszögű háromszög trójkąt równoboczny [trójkąt, którego każdy bok jest innej długości, to trójkąt różnoboczny] – egyenlő oldalú v. szabályos háromszög trójkąt równoramienny – egyenlő szárú háromszög trójkąt różnoboczny – általános v. egyenlőtlen oldalú háromszög trójkąt rysunkowy [zob. ekierka] – háromszögvonalzó, derékszögvonalzó trójkąt sferyczny [część powierzchni kuli ograniczona łukami trzech kół wielkich] – szférikus háromszög; gömbháromszög trójkątny, -a, -e; trójkątowy, -a, -e – háromszög (alakú), háromszögletű, háromszögű, háromélű, háromsarkú trójkolorowo – háromszínűen trójkolorowy, -a, -e [mający trzy kolory] – trikolór, háromszínű trójkolorowa szarfa – háromszínű szalag trójkołowiec – háromkerekű motor v. gépkocsi trójkołowy, -a, -e [mający trzy koła, poruszający się na trzech kołach] – háromkerekű trójkondygnacyjny, -a, -e – háromszintes trójkowicz (pot. uczeń trójkowy) – (közb.) hármas v. közepes tanuló trójkowy, -a, -e – három-, hármas trójelementowy, -a, -e [składający się z trzech elementów] – háromelemes; három elemből álló trójlistek – (növ.) hármas levél trójlistek koniczny – a lóhere hármaslevele trójlistkowy, trójlistny, -a, -e [1. mający trzy listki; 2. mający kształt listka składającego się z trzech części] – háromlevelű trójlufka [strzelba myśliwska o trzech lufach] – (vadászat) háromsörétes vadászpuska trójmasztowy, -a, -e [o statku: mający trzy maszty] – háromárbócos Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 7195 trójmasztowiec – háromárbócos hajó trójmecz [zawody rozgrywane między trzema drużynami] – hármas mecs, hármas találkozó trójmian [mat. suma trzech jednomianów] – (mt.) trinom, polinom trójmiasto [1. zespół trzech miast położonych blisko siebie, połączonych wspólną komunikacją; 2. zespół trzech miast położonych blisko siebie, połączonych wspólną komunikacją] – háromváros (Gdynia, Sopot, Gdańsk) Trójmiasto [potocznie: nazwa zespołu miejskiego tworzonego przez Gdańsk, Gdynię i Sopot] – Trójmiasto (Gdynia, Sopot, Gdańsk) trójmiejski, -a, -ie – háromvárosi trójnasób – háromszorosan trójniak [miód pitny, w którym na jedną część miodu przypadają dwie części wody] – hároméves méhser trójnóg [1. sprzęt o trzech nogach; 2. zob. statyw] – háromláb; háromlábú szék v. állvány trójnożny, -a, -e; trójnogi, -ia, -ie [o sprzętach, przedmiotach: mający trzy nogi] – háromlábútrójnóg [1. sprzęt o trzech nogach; 2. zob. statyw] – (stołek) háromlábú szék; (podstawa) háromlábú állvány trójpalczasty, -a, -e [1. o kończynach: zakończony trzema palcami; 2. mający trzy wyraźnie wystające części; 3. o zwierzęciu: mający kończyny o trzech palcach] – háromujjú, hármas ujjazatú trójpasmowy, -a, -e [1. mający trzy pasma (linie, pasy, wstęgi); 2. zob. trzypasmowy] – háromsávos trójplatowiec – háromfedelű repülőgép, triplán trójpolowy, -a, -e – három táblás, három szakaszos trójpolówka [dawny system uprawy roli podzielonej na trzy pola, uprawiane na przemian] – háromnyomásos v. háromtáblás gazdálkodás v. gazdaság trójprzęsłowy, -a, -e – (műsz) háromfesztávú trójprzymierze [1. tajny układ pomiędzy trzema państwami: Cesarstwem Niemiec, Królestwem Włoch i C.K. AustroWęgrami zawiązany 20 maja 1882 r.; 2. , państwa centralne, tajny sojusz polityczno-wojskowy Niemiec, AustroWęgier i Włoch, podpisany 20 maja 1882 z inicjatywy kanclerza II Rzeszy O. von Bismarcka. Przewidywał pomoc sojuszników w razie niesprowokowanego ataku Francji lub Rosji na któregokolwiek - Wersja 01 01 2017. z sygnatariuszy. Układ był odnawiany w 1887, 1892, 1902, 1912. Formalnie przetrwał do 1915, tj. do momentu przystąpienia Włoch do wojny po stronie ententy.] – hármasszövetség, központi hatalmak trójramienny, -a, -e – háromágú (świecznik trójramienny: háromágú gyertyatartó) trójskok [konkurencja lekkoatletyczna polegająca na trzech następujących po sobie skokach za pomocą odbicia z jednej nogi] – hármasugrás Trójskrzyn, kroton (Codiaeum) [rodzaj roślin z rodziny wilczomleczowatych. Należy do niego 16 gatunków krzewów występujących na wyspach Pacyfiku i w Azji południowo-wschodniej. Niektóre gatunki, zwłaszcza trójskrzyn pstry Codiaeum variegatum należą do najpopularniejszych roślin doniczkowych. Nazwa handlowa "kroton" stosowana w odniesieniu do trójskrzyna pstrego jest niefortunna, bowiem myli się z rodzajem Croton też z rodziny wilczomleczowatych, którego przedstawiciele spotykani są w całej strefie równikowej.] – Csodacserje, Kroton (Codiaeum v. Codiaeum variegatum) [Dúsan elágazó akár 1-1,5 méter magasra megnövő cserje. Szépségét gyönyörű formás színes levelei adják, amelyek a keskenytől a tojásdadig minden formában megtalálhatók. Feltűnően színes és formás leveleivel kivívta a növénybarátok szeretetét ez a trópusi cserje. Sajnos nem a legkönnyebben nevelhető növények közé tartozik, ezért csak akkor vállalkozunk nevelésére, ha otthonunk elég világos, és egyenletes a hőmérséklet.] trójstronny, -a, -e [1. działający z trzech stron; 2. taki, w którym biorą udział trzy strony] – háromtagú, háromoldalú trójstronna komisja – háromtagú bizottság trójstronne porozumienie – háromoldalú megállapodás trójścienny, -a, -e [mający trzy ściany] – háromfalú, hármas oldalú Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 7196 trójtlenek [związek chemiczny, którego cząsteczka składa się z trzech atomów tlenu z jednym atomem lub z kilkoma atomami innego pierwiastka – (vegyt.) trioxid trójtlenek arsenu, Tlenek arsenu(III) (As2O3, dawniej: trójtlenek arsenu, popularnie: arszenik) [nieorganiczny związek chemiczny, tlenek arsenu na III stopniu utlenienia; arszenik] – arzenolit (névváltozata: arzénvirág), [arzénoxid a szabályos kristályrendszerben kristályosodik. Az egyszerű oxidok ásványcsoportjának tagja.] trójwartościowy, -a, -e – háromvegyértékű trójwiersz [1. zwrotka o trzech wierszach; 2. wyjątek z dłuższego utworu liczący trzy wiersze] – (ir.) terzina (vagy tercina) (olasz) – ötöd- vagy hatodfeles jambusokból álló, a strófákat összekötő rímképletű, háromsoros versszak trójwierszowy, -a, -e – (ir.) terzinatrójwodorek azotu – ammónia, nitrogén-hidrid, HN3 trójwodorek fosforu – foszfor-hidrid, PN3 trójwymiarowość – háromértékűen, háromdimenziósan trójwymiarowy, -a, -e [1. mający trzy wymiary: długość, szerokość i wysokość; 2. dający złudzenie, że przedstawiane, np. w filmie, przedmioty lub obrazy mają trzy wymiary] – háromértékű, háromdimenziós; (inf.) 3D [three dimensional], 3 dimenziós, térbeli trójząb [1. broń podobna do wideł, mająca trzy metalowe zęby; 2. mit. gr.-rzym. trójzębna laska zakończona z jednej strony trzema zębami, stanowiąca godło Posejdona i Neptuna] – háromágú szigony trójzębny, -a, -e – háromfogas, háromfogú trójzmianowy, -a, -e (zob. trzyzmianowy) – háromműszakos trójżagłówka – három vitorlás (hajó v. csónak) trubadur [fr. troubadour: średniowieczny poeta i śpiewak wędrujący po dworach południowej Francji] – (fr.) trubadúr; udvari, nemesi dalnok a XI-XIII. században Nyugat-Európában; (átv.) lovag, lovagias udvarló trubadurski, -a, -ie – (fr.) trubadúrtrubadurzy [fr. troubadour 'trubadur' ze st.prowans. trobador 'jp.' od trobar 'tworzyć (wiersze, pieśni)'; poeci, a zarazem kompozytorzy i śpiewacy, często ze stanu rycerskiego, działający od XI do końca XIII w., gł. w Prowansji (płd. Francja) i płn. Włoszech, uprawiający - Wersja 01 01 2017. poezję liryczną o kunsztownych miarach i rymach, zwł. miłosną] – (fr.) trubadúrok truchcik – ügetés, poroszkálás, baktatás truchleć (truchleje) [drętwieć z przerażenia] – porladni, szétporlik, szétmálik; korhadni; ájuldozni, megdermedni, kővé válni; reszketni, remegni; félni, rettegni truchleć ze strachu – a félelemtől megdrmed v. kővé válik truchło [1. posp. o człowieku starym, niedołężnym; 2. daw. ciało zmarłego] – korhadék, rothadék; (átv.) hulla trucht [1. bieg konia, rzadziej innego zwierzęcia, pośredni między stępem a kłusem; 2. bieg drobnymi kroczkami] – ügetés trucht tatarski – tatárügetés truchtać (dyrdać, iść, spieszyć, udawać się, zmierzać) – ügetni, ügetve lovagolni, menni, sietni; törekedni truciciel [1. ten, kto truje lub otruł kogoś; 2. zakład przemysłowy, komunalny itp. zanieczyszczający środowisko naturalne], trucicielka – méregkeverő (ffi/nő) truciciel środowiska – környezetszennyező trucicielski, -a, -ie – méregkeverőtrucicielstwo – méregkeverés trucie – mérgezés trucie alkoholem – szesz- v. alkoholmérgezés trucie gazem – gázmérgezés trucizna [1. substancja, która może zakłócić funkcje życiowe organizmu, a nawet spowodować śmierć; 2. coś, co działa szkodliwie na zdrowie fizyczne lub na psychikę człowieka] – méreg; (átv.) bosszúság, keserúség, elrontás, méreg trucizna działa – a méreg hat truć (truję, truje) [1. zabijać za pomocą trucizny; 2. dawać złe jedzenie, powodujące chorobę przewodu pokarmowego; 3. zanieczyszczać środowisko naturalne; 4. pot. wywoływać niepokój, obawę; 5. pot. natrętnie prosić; 6. lekcew. mówić długo i rozwlekle lub zamęczać kogoś wielokrotnym powtarzaniem czegoś; też: narzekać] – mérgezni, megmérgezni; (átv.) elrontani, megmérgezni, megrontani, elpusztítani, ölni truć komu życie – megkeseríti vkinek az életét truć potrawą – étellel megmérgezni truć umysły – értelmet megmérgezni, gondolatot megölni truć się [1. zażywać truciznę; 2. powodować u siebie chorobę przewodu pokarmowego, jedząc niezdrowe potrawy; 3. pot. zadręczać się] – megmérgezi magát; (átv.) Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 7197 aggódni, árt magának, bosszankodni, mérgelődni trud [1. ciężka praca, wielki wysiłek; 2. niewygoda lub ciężkie warunki panujące gdzieś] – nehéz v. fáradságos munka, fáradtság, fáradozás; vesződség, erőfeszítés, erőltetés, gürcölés Truda, Trudka – a Gertrúd beceneve trudnić się (trudnię się) [zajmować się czymś, zwłaszcza zarobkowo] – (czym) foglalkozni (vmivel), dolgozni, ellátni vmit; vezetni, irányítani, elintézni; (foglalkozást) folytatni, űzni trudnić się bednarką – bognármesterséget űzni trudnić się gospodarstwem – gazdálkodni trudnić się handlem – kereskededést folytatni v. űzni; kereskedni; kereskedelemmel foglalkozni trudnić się hodowaniem koni – lótenyésztéssel foglalkozni trudnić się kupiectwem – kereskedéssel foglalkozni trudnić się lichwą – uzsorát űzni; uzsoráskodni trudnić się nauczaniem – tanítással foglalkozni trudnić się rzemiosłem – kézműiparral v. kisiparral foglalkozni trudnić się rybołówstwem – halászni trudno – nehezen, bajosan, aligha, fáradtságosan, üggyel-bajjal; sajnos, hiába (nem fokozható), mit tegyünk trudno bym ci wierzył – hiába akarok hinni neked trudno, cóż zrobić – nincs mit tenni trudno domyć ręce po pracy – nehéz tisztára mosni a kezet munka után trudno jest pytać po polsku – nehéz lesz lengyelül kérdezni trudno mi to zrobić ― nehezemre esik ezt megtenni trudno mu było udźwignąć ten ciężar – nehéz volt (neki) ezt a terhet felemelni trudno o coś – nehéz vmit szerezni trudno o dobre mieszkanie – nehéz jó lakást szerezni trudno o posadę – bajos állást szerezni trudno osiągalny cel – nehezen elérhető cél trudno przeciew wodzie płynąć – nehéz az ár ellen v. az árral szemben úszni trudno przekładalna poezja – nehezen fordítható versek trudno się domyślić – nehéz kitalálni trudno spamiętać tyle nazwik – nehéz ennyi nevet észben tartani trudno z nim dojść do ładu – nehéz vele megegyezni v. megállapodni - Wersja 01 01 2017. trudno z nim wytrzymać – nehéz vele bírni v. kibírni trudno z wilka uczynić barana – (nehéz farkasból bárányt csinálni) bajos a farkast báránnyá változtatni trudno znieść takie zimno – nehéz elviselni ilyen hideget trudności – nehézségek trudności gospodarcze – gazdasági nehézségek trudności językowe – nyelvi nehézségek trudności pieniężne – pénzszűke; pénzügyi nehézségek trudności piętrzą się – a nehézségek tornyosulnak trudności płatnicze – fizetési nehézségek trudności przejściowe – átmeneti nehézségek trudności w oddychaniu – nehéz légzés trudność [1. to, co jest trudne, uciążliwe; 2. komplikacja, przeciwność, przeszkoda; 3. właściwość tego, co jest trudne] – nehézség, fáradtság, akadály, gát; bökkenő, viszontagság; átv. nehézkesség; zökkenő trudność oddychania – nehéz légzés, légzési nehézség trudność pracy – munka nehézsége trudność w połykaniu – nyelési nehézség trudność zadania – a feladat nehézsége trudny, -a, -e [1. taki, którego zrobienie lub osiągnięcie wymaga wysiłku; 2. niełatwy do zrozumienia; 3. o człowieku: nieprzystępny, oporny; 4. o charakterze: przykry, uciążliwy; 5. w odniesieniu do jakiejś sytuacji, sprawy: kłopotliwy] – nehéz, fáradtságos, fáradságos, bajos, ügyesbajos; súlyos, komoly; körülményes; nehézkes trudna droga – fáradságos v. nehéz út trudna młodzież, trudne dziecko [młodzież, dziecko sprawiające kłopoty wychowawcze] – nehéz ifjú; nehéz gyerek trudna rada – nehéz tanácsot adni trudna rada; nie da rady – nincs mit tenni, nincs más megoldás, ez van trudna sprawa – nehéz ügy, bajos dolog trudna sprzedaż – akadozó eladás trudna sytuacja – nehéz helyzet Trudne Czasy, Chwile [właściwe czasy ostateczne, w których będzie takie zgorszenie, jakiego nie było jeszcze na świecie. Zdaje się, że wstęp do tych czasów już się rozpoczyna, bo dużo mamy pogardzania wiarą, fałszywej pobożności, zgorszenia, zaniku miłości, nieposłuszeństwa rodzicom itd.] – nehéz idők [Amikor megkérdezték a tanítványok az Urat, hogy milyen jele lesz az ő Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 7198 eljövetelének és a világ végének, akkor Jézus ezzel kezdte a mondandóját: „Meglássátok, hogy valaki el ne hitessen titeket (vö. Mt 24,4).” Ez mindjárt felhívja a figyelmünket arra, hogy az utolsó idő egyik legjellegzetesebb vonása a hitetés lesz. Ez nemcsak a politikai csatározásban fog megnyilvánulni, hogy tömegeket fognak ígéretekkel és más eszközökkel befolyásolni, hanem ez a vallás területére is érvényes, mert Jézus azzal folytatta, hogy: „Sokan jönnek majd az én nevemben, akik ezt mondják, én vagyok a Krisztus, és sokakat elhitetnek (Mt 24,5).” Krisztus nevében és Krisztus helyére állva megy végbe a legnagyobb elhitetés, mert azt senki sem gondolná, hogy ilyen módon ez megtörténhet. Pál apostol ezt írja erre vonatkozóan Timóteusnak: „Azt pedig tudd meg, hogy az utolsó napokban nehéz idők állnak be. Mert lesznek az emberek magukat szeretők, pénzsóvárgók, kérkedők, káromkodók, szüleik iránt engedetlenek, hálátlanok, tisztátalanok, szeretet nélkül valók, kérlelhetetlenek, rágalmazók, mértéktelenek, kegyetlenek, a jónak nem kedvelői. Árulók, vakmerők, felfuvalkodottak, inkább a gyönyörnek, mint Istennek szeretői; kiknél meg van a kegyesség látszata, de megtagadják annak erejét. És ezeket kerüld (2Tim 3,1-5).” Annyira megdöbbentő ez a felsorolás, hogy nem lehet napirendre térni fölötte, különösen az utolsó megjegyzésen, azon, hogy tömegek fogják magukon viselni a vallásosság látszatát, de annak erejét megtagadják; vagyis, az Isten parancsolatainak nem fognak engedelmeskedni (vö. Jn 14,21-24;1Jn 5,3). Tehát, az utolsó idők egyik jele a Szentírás szerint éppen a valódi megtérések nélküli vallásosság elterjedése lesz.] trudne położenie – komoly v. nehéz helyzet trudne podjał zadanie – nehéz feladatot vállalt magára trudne pytanie – (vizsgán) fogas kérdés trudny do wykrycia – titkos trudny do wymówienia – nehéz kimondani; nehezen ejthető trudny poród – nehéz szülés trudy jego zostały uwieńczone powodzeniem – fáradozásait siker koronázza trudy podróży – úti fáradalmak trudy wojenne – háborús erőfeszítések trudzić (trudzę, trudzi) [1. narażać kogoś na trud, fatygę; 2. powodować zmęczenie] – fáradni, fárasztani, bajlódni, gyötrődni, gyötörni, zaklatni, kimeríteni, untatni trudzić kogo – fárasztani v. foglalkoztatni vkit - Wersja 01 01 2017. trudzić nad czym – bajlódni vmivel, gyötrődni vmin trudzić przy robocie – munkával bajlódni, vmilyen dologban fáradozni trudzić się [1. robić coś z dużym wysiłkiem; 2. zajmować się, trudnić się; 3. trudzić, fatygować jeden drugiego] – fáradni, fáradozni, bajlódni; munkálkodni true color, 24-bit-per-pixel truecolor – (ang.) true color [1. A számítógépes szakmában azoknak a VGA-grafikus kártyáknak a szokásos megnevezése, amelyek a 24 bites színmélység segítségével 16,7 millió különböző, a képernyőn egyidőben megjeleníthető színt képesek előállítani. Mivel a színek ilyen nagy választékából gyakorlatilag minden színárnyalatot elő lehet állítani, ezt az eljárást „valós színű ábrázolásnak” illetve angolul „True Color”nak nevezik. 2. 24 bites (True Color) színmélység] TrueType [format fontów wymyślony przez firmę Apple jako antidotum na PostScript (za który trzeba było płacić), stosowany na komputerach Macintosh od 1991 obecnie rozpowszechniony na wszystkich platformach komputerowych na równi z fontami Type 1. Znaki w TrueType opisane są za pomocą krzywych Béziera tylko drugiego stopnia, jednak jest to format znacznie bardziej skomplikowany technicznie. Daje za to większe możliwości – szczególnie pod względem jakości wyświetlania na ekranie monitora.] – TrueType [vektoros betűkészlet-formátumot az 1980-as évek végén fejlesztette ki az Apple Inc. az Adobe PostScript Type–1-es betűkészlet-formátumának versenytársául. A modern grafikus felületek betűkészleteinek és betűkészlet-formátumainak (Apple Advanced Typography, Graphite és részben az OpenType) alapja.] trufla [1. grzyb o podziemnych, kulistych owocnikach, uważany za ekskluzywny przysmak; 2. czekoladka wypełniona spoistą, suchą masą o smaku rumowym] – szarvasgomba Trufla (Tuber) [rodzaj jadalnych grzybów należący do workowców. Trufle to grzyby podziemne mikoryzowe występujące na prawie wszystkich kontynentach. Rosną 10-13 cm pod ziemią i współżyją z korzeniami drzew (najczęściej dębu, lipy, topoli, wierzby).] – szarvasgombák (Tuber spp.) trufla letnia (Tuber aestivum Vittad. 1831) gatunek wymarły – Nyári szarvasgomba Tuber aestivum Vittadini Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia trufla biaława (Tuber borchii Vittad. (1831= T. albidum) - gatunek rzadki trufla czarnozarodnikowa (Tuber melanosporum Vittad. 1831) -brak informacji o wyst. - Périgordi fekete szarvasgomba, francia szarvasgomba - Tuber melanosporum Vittadini trufla czerwona (Tuber rufum Pico) - brak informacji o wyst. trufla wydrążona (Tuber excavatum Vittad. = T. mesentericum) - gatunek wymierający Kátrányszagú szarvasgomba Tuber mesentericum Vittadini 7199 trufla omszona (Tuber puberulum Berk. et Br.) - brak informacji o wyst. trufla zimowa (Tuber brumale Vittad. 1831) - - Wersja 01 01 2017. chowało się zmarłych w czasach PRL-u. 3. buty popularne w latach 50. Były to przerobione domowym sposobem białe tenisówki, z których wycinało się środkową część z dziurkami i sznurówkami, obszywało czarną tasiemką i malowało na czarno tuszem do rysunków technicznych. Buty takie, na łamach tygodnika „Przekrój”, zaproponowała czytelniczkom Barbara Hoff. Nazwa „trumniaki” nawiązywała do tekturowych butów, w jakich chowało się w ówczesnych czasach zmarłych. Prawdopodobnie nazwę tę butom przypisała Stefania Grodzieńska w jednym ze swoich felietonów o Alicji.] – (daw) cipőfajta brak informacji o wyst. - Téli szarvasgomba Tuber brumale Vittadini trufla zwyczajna v. jadalna – fekete szarvasgomba isztriai szarvasgomba (Tuber magnatum) Nagyspórás szarvasgomba Tuber macrosporum Vitt. Fehér szarvasgomba Choiromyces meandriformis Vitt. Homoki szarvasgomba - Mattirolomyces terfezioides (korábban: Terfezia terfezioides) truflowy, -a, -e – szarvasgombatruizm [banał, komunał] – truizmus; közhely, köznapiság, elcsépeltség truistyczny, -a, -e – banális, elcsépelt trująco – mérgesen, mérgezően trujący, -a, -e – mérgező, mérges trująca domiszka – mérges keverék trujące gazy – mérgező gázok, mérges gázok trujące grzyby – mérges gombák trukczasz (stolnik nadworny) – (dawno, hist) pohárnok trukczaszy (ob. Strukczaszy) – (dawno, hist) pohárnokok trumienka – kis koporsó trumienny, -a, -e – koporsó-, síritrumienne wieko – koporsófedél trumna [1. skrzynia z zamykanym wiekiem, do której kładzie się ciało zmarłego; 2. pot. o samolocie lub statku, którym podróżowanie grozi katastrofą] – koporsó trumniaki [1. w latach 50 nazwa balerinek wytwarzanych domowym sposobem z białych tenisówek. Trzeba było odciąć część tenisówki z dziurkami, obszyć czarną tasiemką i przemalować całość na czarno. Na pomysł taki wpadła Barbara Hoff, redaktorka działu mody w Przekroju. 2. tekturowe buty w których trumniaki trumniarski, -a, -ie [przymiotnik od: trumniarz] – koporsókészítő-, temetkezésitrumniarz [rzemieślnik wyrabiający trumny] – koporsókészítő truncation (obcięcie, obcinanie) – (ang.) truncation [szavak végének (esetleg elejének) csonkolása az adatbázisok esetében használt keresőkérdéseknél (pl. a * vagy a $ "joker" karakterrel); így lehet a ragozott, képzett, ill. összetett szavakat egyszerűen lekeresni] trunek (napój alkoholowy) – itóka, ital, szeszes ital trunek chłodzący – hísítő ital trunek odurzył – az ital megrészegített, mámorossá tett, elkábított trunki orzeźwiające – frissítő, felfrissítő italok trunkowy, -a, -e 1. dotyczący trunku; 2. taki, który często pije alkohol] – ital-, itóka-, italos, iszákos trup [1. zwłoki; 2. ciało padłego zwierzęcia; 3. pogard. całkowicie zniszczony przedmiot, urządzenie, najczęściej pojazd mechaniczny] – hulla, holttest, tetem trupa [1. fr. troupe 'gromada; banda; jw.; oddział wojska'; przest. zespół aktorów teatru a. artystów cyrku; 2. dawny zespół artystów teatralnych lub cyrkowych, zwłaszcza wędrowny; 3. Truppa. W „Dykcjonarzyku teatralnym” z r. 1808 czytamy pod tym wyrazem: „U nas każda truppa ma swego antreprenera. W innych krajach a szczególniej w stolicy Francyi, Towarzystwa Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia same rządzić się zwykły…”] – (fr.-ném.) trupp; társulat; színházi v. cirkuszi társulat; csapat, színtársulat 7200 trupa artystyczna – színtársulat trupa liliputów [Pod nazwą "Trupa Liliputów" w latach 50. XX wieku występowała w Izraelu rodzinna trupa Ovitzów, siedmiorga żydowskich liliputach, którzy przeżyli piekło Auschwitz] – törpékszíntársulata, liliputi színház, törpék csapata trupa wędrowna – vándortársulat trupek – kis hulla v. tetem trupi, -ia, -ie – hulla-, holt-, haláltrupia bladość – halálsápadtság trupia czaszka [1. czaszka nieokryta mięśniami i skórą; 2. rysunek lub inne wyobrażenie tej czaszki, pojmowane jako symbol śmierci] – koponya (koponya); a halott koponyája; halálfej trupia głowa [duża ćma mająca na ciemno owłosionym tułowiu jasną plamę] – halálfej; (ćma) halálfejes pillangó trupia główka (Zmierzchnica trupia główka) [duża ćma mająca na ciemno owłosionym tułowiu jasną plamę] – halálfejes pillangó (Acherontia atropos Ochs.) [a pikkelyes szárnyuak rendjébe, a szendderek családjába tartozó lepkefaj] trupiarka – hullamosó és –öltöztető asszon; hullaszállító kocsi trupiarnia [1. pot. kostnica; 2. posp. miejsce, w którym przebywają starzy ludzie] – hullakamra, hullaház, halottas ház; halottaskamra; ravatalozó trupiarnia przy szpitalu – kórházi hullakamra v. hullaház trupieszeć – hullává lenni; elporladni, elkorhadni trupio a. trupio blady [jak trup lub jak u trupa] – hullafehér, halálsápadt, holtsápadt - Wersja 01 01 2017. truposz, truposzczak (pot. trup) – hulla, tetem trusia [1. pot. królik; 2. pot. człowiek bojaźliwy, cichy, milczący; 3. pot. o kimś, kto udaje cichego, skromnego] – nyuszi; (átv.) félénk, gyáva ember truskawka, truskawki [1. roślina o dużych, ząbkowanych na brzegach liściach i czerwonych, aromatycznych owocach; też: owoc tej rośliny; 2. inaczej zwana poziomka ananasowa (Fragaria x grandiflora), bylina z rodzaju poziomek, powstała w połowie XVIII w. Ze skrzyżowania poziomki wirginijskiej i poziomki chilijskiej. W Polsce najczęściej są uprawiane następujące odmiany: kama, honeoye, kent, senga sengana, dukat, elsanta, marmelada. Owoce smaczne, znacznie większe niż u gatunków wyjściowych, bogate w witaminy i składniki mineralne, które spożywa się na surowo oraz przetwarza na soki, dżemy i konfitury. Truskawka jest popularna w różnych częściach świata, Polska należy do liczących się jej producentów.] – földieper, eper; szamóca truskawka ananasowy – ananászeper truskawki oranżeryjne – melegházi eper trust [wym. trast, trust] [wielkie przedsiębiorstwo monopolistyczne powstałe z połączenia przedsiębiorstw tej samej branży] – (ang.) tröszt; (közg.) azonos v. rokon iparágak szerződéses egyesülése a termelés és piac racionalizált kihasználása céljából (miáltal a tröszt monopolisztikus helyzetbe kerül és diktálni tudja az árakat); a kapitalista monopóliumok egyik fajtája, amelyben a beletartozó vállalatok elvesztik kereskedelmi és termelési önállóságukat és egységes irányítás alá kerülnek; a szocialista gazaságban: az azonos termelési v. kereskedelmi ághoz tartozó vállalatok egyesülése, ill. ezek központi szervezete trust bankowy – banktröszt trust finansowy – pénzügyi tröszt trust inwestycyjny – beruházási tröszt trust naftowy – petróleumtröszt, naftatröszt trust przemysłowy – ipari tröszt trust stalowy – acéltröszt TRUSTe [niedochodowa (non-profit) organizacja z siedzibą w San Francisco, założona w 1997 r. przez Electronic Frontier Foundation (EFF) i CommerceNet Consortium. Jej misją jest promowanie problematyki poufności w Internecie. Pieczątka TRUSTe, znana jako "trustmark", oznacza, że dana witryna stosuje się do zasad ochrony informacji Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 7201 przekazanej jej przez jej użytkowników.] TRUSTe® [1. független nonprofit szervezet, amely az interneten megadott személyes információk védelmén alapul. 2. A TRUSTe egyfüggetlen nonprofit szervezet, melynek saját maga által meghatározott célja, hogy az egyének és a különböző szervezetek között a személyes adatok és információk tiszteletben tartásán alapuló kapcsolat jöhessen létre. A TRUSTe erre a korrekt információs gyakorlatok reklámozásával törekszik. Az áruházak akkor tehetik fel a webhelyükre a TRUSTe minősítő pecsétjét, ha betartják a szigorú előírásokat például a panaszok, viták rendezésére és a személyes adatok felhasználására vonatkozóan.] Trusted Platform Module (TPM) [standard układu scalonego (nazywany jest tak również sam układ) opracowany przez Trusted Computing Group. Obowiązuje wersja specyfikacji TPM 1.] – TPM (Trusted Platform Module) [Specifikáció mobil számítógépek adatainak védelmére, ahol egy chipben vannak tárolva a hozzáférési jelszavak.] trustowy, -a, -e – tröszttruś (zob. trusia w zn. 1.) – nyuszi truteń [1. samiec pszczoły miodnej; 2. pot. ktoś, kto nie pracuje i żyje cudzym kosztem] – hereméh, (átv.) here, ingyenélő, élősdi ffi trutka [pot. trucizna wymieszana z pokarmem, wykładana dla trucia zwierząt wyrządzających szkody; też: porcja tej trucizny] – méreg; mérgezett csalétek, légypapír trutka na szczury – patkányméreg trutowy, -a, -e – hereméh-, (átv.) heretruty, -a, -e – megmérgezett trwać [1. istnieć lub odbywać się przez pewien czas; 2. pozostawać bez zmiany w pewnej pozycji lub sytuacji; 3. pozostawać przy kimś; 4. obstawać przy czymś] – tartani, eltartani (idő); folyni; kitartani; (idő) nyúlni trwać (nadal) – folytatódni trwać trwa spadek kursu – az árfolyam esése folytatódik trwa wzrost kursu – az árfolyam emelkedése folytatódik trwać na posterunku – kitart az őrhelyén trwać przy swoim – (átv.) nem tágít; kitartani trwać w milczeniu – hallgatásba merülni trwać w uporze – makacs, önfejű marad; makacskodni trwający, -a, -e – tartó; eltartó; folytonos trwający ciągle – szüntelen; folyton tartó trwale – tartósan, állandóan, folyton, maradandóan trwalnikowy, -a, -e – rozsdagomba- - Wersja 01 01 2017. trwała [1. pot. trwała ondulacja; 2. rodzaj zabiegu fryzjerskiego mającego na celu nadanie nowego kształtu włosom. Przy pomocy środków chemicznych struktura włosa zostaje zmieniona i dzięki temu nowa fryzura utrzymuje się dłużej. Taką metodą uzyskuje się zwykle loki i fale.] – tartós hullám, dauer trwała ondulacja – dauer; tartós hullám trwałość – tartósság, állandósság, maradandóság, kitartás, szilárdság, erősség trwałość barwnika [odporność barwnika materiału włókienniczego który chroni przed różnymi efektami pojawiającymi się w produkcji oraz podczas praktycznego użytkowania.] – színtartóság [Egy kelme fontos tulajdonsága abból a szempontból, hogy a színét mennyire tartja meg a feldolgozás és a használat során bekövetkező különböző hatásokkal szemben.] trwałość betonu – a beton szilárdsága trwałość owocu – a gyümölcs tartóssága trwałość przyjaźni – a barátság állhatatossága trwały, -a, -e [1. istniejący przez dłuższy czas lub nieulegający szybkim zmianom; 2. zdatny do użytku przez dłuższy czas] – maradandó, időálló, tartós, állandó; erős; (növ.) évelő; (med) (stacioner) maradandó, nem változó; helyhez kötött; állandósult állapotú; értékálló trwała lekka – laza dauer trwała mocna – erős dauer trwała ondulacja [zabieg fryzjerski polegający na takim sfalowaniu lub skręceniu włosów, żeby nie uległy szybkiemu rozkręceniu] – tartós hullám, dauer trwała piankowa – habdauer trwała przyjaźń – tartós barátság trwała tkanina – tartós, erős kelme trwała utrata słuchu – maradandó hallásveszteség trwała ziołowa – kímélő dauer trwałe uszkodzenie słuchu – tartós halláskárosodás Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 7202 trwały materiał – tartós v. erős anyag trwały pokój – tartós béke trwały zapach – tartós illat trwanie – tartam, időtartam, fennállási idő; tartás, eltartás trwoga [silny strach] – rettegés, nyugtalanság, félelem, ijedtség, rémület, izgalom, riadalom, aggódás, szorongás trwoga na niego pada – ijedtség vesz rajta erőt; rémületbe esni trwoga wojenna – háborús félelem v. riadalom trwoniciel – pazarló, tékozló; költekező ffi trwoniciel pieniędzy – költekező v. pazarló ffi trwoniciel rodzinnej fortuny – családi szerencsét elpazarló ffi trwonić [marnować, marnotrawić] – pazarolni, tékozolni, eltékozolni; elpazarolni, fecsérelni, elfecsérelni, pocsékolni; vesztegetni; elherdálni trwonić pieniądze – pénzt pazarolni v. pocsékolni; herrdálni v. elherdálni a pénzt trwonienie – pazarlás, tékozlás, pocsékolás trwożliwie – rettegve, szorongva, félénken, bátortalanul trwożliwość – rettegés, szorongás, félénkség, ijedtség, bátortalanság trwożliwy, -a, -e [1. taki, który się łatwo trwoży; 2. wyrażający trwogę] – rettegő, szorongó, félénk, ijedős; bátortalan, ijedt, nyugtalan trwożny, -a, -e [1. odczuwający trwogę; 2. zob. trwożliwy w zn. 2.] – félénk, aggódó, ijesztő, rémületet keltő trwożyć (trwożę, trwoży) [przejmować trwogą] – félni, ijedni, rémülni, aggódni, izgulni, nyugtalankodni, ijeszteni, rémíteni, izgatni trwożyć kogo czym – ijeszteni vkit vmivel trwożyć się [1. odczuwać trwogę; 2. bać się o kogoś, o coś] – félni, megijedni, megrémülni, aggódni, megijeszteni, megrémülni trwoży się serce – a szív reszket v. aggódik trwożyć się czym – félni vmitől; aggódni vmi miatt tryb [1. procedura; 2. obracające się koło o zębatym brzegu, będące częścią niektórych mechanizmów; 3. kategoria gramatyczna służąca do wyrażenia za pomocą form czasownika stosunku osoby mówiącej do treści zdania; 4. durowa lub molowa odmiana każdej tonacji, skali, gamy lub każdego akordu] – mód; életforma, életmód; szokásmód, (bieg) menet, futam, folyamat, rendszer; (gram) mód, igemód; (inf.) üzemmód tryb asynchroniczny [Metoda transmisji, w której odstępy czasu między znakami nie - Wersja 01 01 2017. muszą być takie same. Bity początku i końca mogą zostać dodane do transmitowanych sygnałów w celu skoordynowania przesyłania znaków.] – (inf.) aszinkron üzemmód v. aszinkron átviteli mód tryb awaryjny (ang. safe mode) [tryb pracy systemu operacyjnego w przypadku wystąpienia nieprawidłowości, umożliwiający przywrócenie kontroli nad maszyną i usunięcie usterki. Większość sterowników nie jest wczytywana, aby możliwe było zlokalizowanie i usunięcie problemów funkcjonowania systemu.] — (ang. safe mode) csökkentett mód tryb bezpośredni [(tryb, w którym komputer wykonuje instrukcję natychmiast po jej wprowadzeniu) - immediate mode] – kapcsolt, on line üzemmód tryb doraźny (sądzenia), tryb postępowania doraźnego [postępowanie sądowe polegające na uproszczeniu procedury oraz natychmiastowym wydaniu i wykonaniu wyroku z wyłączeniem środków odwoławczych] – rögtönbíráskodás, statárium, statáriális eljárás tryb egzekucyjny – végrehajtási eljárás tryb interakcyjny, tryb konwersacyjny, konwersacja (angielskie interactive mode, conversational mode) [1. sposób pracy, najczęściej stosowany w przypadku komputerów osobistych, polegający na bezpośrednim kontrolowaniu przez użytkownika działań komputera. Użytkownik przekazuje maszynie do wykonania pojedyncze polecenia, korzystając z interfejsu graficznego lub znakowego i – obserwując sposób ich wykonania – podejmuje na bieżąco decyzje co do następnych działań. Przeciwieństwo trybu wsadowego. 2. inform. sposób działania programów komputerowych umożliwiający użytkownikowi wpływ na przebieg procesów obliczeniowych w trakcie ich trwania; przeciwieństwo trybu wsadowego] – interaktív üzemmód; párbeszédes üzemmód tryb interaktywny – (inf.) interaktív üzemmód tryb korbowy – forgattyús hajtókerék tryb łączący (łac. coniunctivus, subiunctivus) [to tryb gramatyczny, występujący w wielu językach indoeuropejskich, służący do wyrażania życzeń, poleceń, emocji, możliwości, osądów, potrzeb oraz stwierdzeń przeciwnych aktualnym faktom. Użycie trybu jest zależne od zasad Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 7203 kierujących językiem. W języku polskim, funkcje trybu łączącego są podzielone między tryb przypuszczający oraz tryb rozkazujący.] – (nyelvtan) kötőmód [az igemódok egyike, az indoeurópai nyelvekben a kijelentő mód mellett az egyik legjelentősebb igemód. Elnevezésének eredete a latin coniunctivus („kötő, összekapcsoló”) vagy subiunctivus („alávető, összefűző”) fordítása. Elnevezését onnan kapta, hogy általában az alárendelő összetett mondatok mellékmondataiban állva olyan cselekvést vagy történést fejez ki, amely a főmondat tartalmához vagy a mondatrészek közötti kapcsolat által kifejezett körülményhez kötődve – annak alávetve – nem tényszerű (bizonytalan, kétséges, lehetséges, valószínű, feltételezett, vélt, megkívánt stb.) jelleget ölt. Alárendelő mellékmondatokban, függő beszédben, illetve feltételes mondatok feltétel részében használatos.] tryb mollowy – (muz) moll hangnem tryb niebezpośredni INDIRECT – kikapcsolt, off line üzemmód tryb nieświadka (łac. imperceptivus, auditivus) [tryb gramatyczny, charakterystyczny dla język bułgarskiego, języka macedońskiego, języka tureckiego oraz (w pewnym stopniu) dla języka albańskiego. Tryb ten informuje o dystansie mówcy wobec wypowiadanej informacji. Najczęściej tryb ten bywa wykorzystywany do przekazywania informacji zaczerpniętej z "drugiej ręki", służy także do wyrażania wątpliwości wobec przytaczanej informacji.] – „nem tanú” v. „másodkéz” mód tryb odwoławczy – fellebbezési folyamat tryb orzekający (także: tryb oznajmujący, łac. indicativus) [1. tryb czasownika wyrażający obiektywny stosunek mówiącego względem wypowiadanej treści; 2. - podstawowy tryb w większości języków świata. Wyraża neutralny lub obiektywny stosunek mówiącego do podawanych faktów, również wskazuje, że użytkownik identyfikuje się z podawanymi przez niego faktami, lub uważa je za bardzo prawdopodobne. W trybie oznajmującym podawane są informacje w mediach, jest podstawowym trybem w narracji zarówno w języku mówionym, jak i pisanym. W mowie zależnej używa się go w celu obiektywnego przekazania czyjejś myśli. Przeciwieństwem trybu warunkowego jest (w języku polskim) tryb przypuszczający, - Wersja 01 01 2017. w języku francuskim i niemieckim tryb łączący.] – (gram) kijelentő mód [(latinul indicativus) az igemódok egyike, amely tényszerű közlést, állítást, illetve bekövetkezett, folyamatban lévő vagy a jövőben bekövetkező cselekvést, történést, állapotot fejez ki. Például: Tegnap későn jöttem haza. Péter éppen tanul. Holnap péntek lesz. A nyelvekben általában az alapértelmezés szerinti, leggyakrabban használt igemód: amennyiben az adott közlendő kifejezésére nem vonatkoznak egyéb nyelvtani szabályok, vagy nem áll rendelkezésre más igemód, minden esetben a kijelentő mód használható. Az indoeurópai nyelvekben viszont sok esetben, ha a közlendő valóságtartalma kétséges – vagyis a közlő nem tekinti ténynek –, a kijelentő mód helyett a kötőmód használatos. Azokban a nyelvekben, amelyekben a kötőmód (alaktanilag) nem létezik, ebben az esetben is leggyakrabban a kijelentő módot használják. A magyar nyelvben a kijelentő módnak jelen, múlt és jövő ideje van (a régi nyelvben több igeidő is létezett, azonban ezek mára kivesztek). Önálló igealakokkal azonban csak a jelen és a múlt idő rendelkezik; a jövő idejű alakokat a fog segédigével és a főnévi igenévvel lehet képezni (pl. menni fogok). Külön jövő idejű alakjai csupán a létigének vannak (leszek, leszel, lesz stb.), amely nyelvtörténetileg a lesz ige jelen idejű alakjaiból ered.] tryb oznajmujący [jęz. związek dwóch wyrazów, w którym oba wyrazy znajdują się zawsze w tym samym rodzaju, przypadku, liczbie i osobie; zob. też związek zgody] – (lat.) indicativus; kijelentő mód, tryb postępowanie – az eljárás módja tryb potencjalny (także łac. modus potentialis) [w językoznawstwie: tryb zbliżony to trybu życzeniowego, wyrażający możliwość zaistnienia jakiejś sytuacji (w sensie prawdopodobieństwa). Występuje w niewielu językach, m.in. w niektórych językach ugrofińskich. Przejawia tendencję do zanikania.] – potenciális mód [Egyes nyelvekben szonoritáshierarchián alapuló hasonulási szabályok is vannak, például a finn potenciális mód.] tryb przyjmowania w poczet kandydatów – tagjelöltek felvételi rendje tryb przypuszczający (łac. conditionalis) [jeden z podstawowych trybów w mowie, występujący w większości języków] – nyelv. feltételes mód [az igemódok egyike, amely azt fejezi ki, hogy egy adott cselekvés, Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 7204 történés megvalósulása, illetve valaminek a létezése, állapota valamilyen feltételtől függ] tryb pytający – kérdő mód [A kérdő mód rákérdez az ige által kifejezett cselekvésre, történésre, létezési állapotra, vagy érdeklődik felőle. A mondat kérdő módját beszédben általában csak a hangsúlyozás, írásban pedig a mondat végén lévő kérdőjel (?) jelzi. Az ige toldaléka bármilyen lehet (tárgyatlan, tárgyas, kijelentő, felszólító és feltételes is). Az ige alakja ugyanolyan, mint a kijelentő módban.] tryb przypuszczający, warunkowy (łac. conditionalis) [1. tryb czasownika wskazujący, że mówiący traktuje treść zdania nie jako rzeczywistą, tylko możliwą; 2. jeden z podstawowych trybów w mowie, występujący w większości języków. Wyraża przypuszczenie, wątpliwość, niezdecydowanie, wskazuje na zdystansowanie się mówcy od opisywanych przez niego faktów, Fakty opisane trybem warunkowym mogą być nierzeczywiste, hipotetyczne lub co najmniej wątpliwe. W wielu językach (np. angielski, niemiecki, polski) tryb przypuszczający służy do wyrażania życzeń i rozkazów w sposób grzeczny, np. ang. Would you..., pol. zrobiłbyś to? itp. Występuje w czasie teraźniejszym i przeszłym. W wielu językach tryb przypuszczający nie ma morfologicznej formy, a jedynie jest konstrukcją modalną, np, w jęz, angielskim I would/should have done that. W innych językach tryb morfologiczny, mimo że istnieje, ustępuje konstrukcjom omownym i modalnym, np, w języku niemieckim forma würde + bezokolicznik zastępuje coraz częściej formy I i II koniunktiwu.] – (gram) feltételes mód [az igemódok egyike, amely azt fejezi ki, hogy egy adott cselekvés, történés megvalósulása, illetve valaminek a létezése, állapota valamilyen feltételtől függ.] tryb rozkazujący (łac. imperativus) [1. tryb czasownika wyrażający rozkaz, polecenie, życzenie lub przyzwolenie osoby mówiące; 2. jeden z podstawowych trybów w mowie. Wyraża zazwyczaj rozkaz, życzenie lub prośbę. Stosowany jest do wszystkich osób, łącznie z pierwszą osobą liczby pojedynczej, choć w tym wypadku rozumiany jest jako figura retoryczna. W wielu językach występuje również w czasie przeszłym. Aby wzmocnić wymowę, często używa się wykrzyknika. Istnieje kilka form omownych, zastępujących tryb gramatyczny – najczęściej jest to - Wersja 01 01 2017. konstrukcja z czasownikiem musieć. Dla drugiej osoby obu liczb oraz pierwszej osoby liczby mnogiej istnieją formy morfologiczne. Tryb rozkazujący dla pozostałych osób tworzymy przez partykułę niech i odpowiednie formy czasu teraźniejszego w trybie orzekającym.] – (gram) parancsoló v. felszólító mód (imperativus) [az igemódok egyike, amely számos nyelvben utasítás, parancs, illetve kérés kifejezésére használatos. Latin elnevezése, az imperativus nyomán régebben parancsoló módnak is hívták bizonyos nyelvekben. A felszólító módú igeragozás az indoeurópai nyelvek többségében hiányos: önálló alakjai általában csak a második személyekre léteznek. A magyarban valamennyi személyre külön alakja van (pl. menjek, menjél, menjen, menjünk, menjetek, menjenek), bár ez bizonyos igetípusok tárgyas ragozásánál azonos alakú a kijelentő módú ragozással (pl. hagyja, hagyjuk, hagyjátok, hagyják).] tryb stożkowy – kúpfogaskerék tryb strojenia – üzemmód tryb użytkownika [podwójny tryb działania] – felhasználói üzemmód tryb warunkowy [zob. tryb przypuszczający] – (gram) feltételes mód tryb wielodostępny – többfelhasználós üzemmód (multiuser mode) tryb z podziału czasu – időosztásos üzemmód tryb zmienny – váltófogaskerék, leszedőkerék tryb życia – életmód tryb życia zbieracko-łowiecki – gyűjtögetőhalászó életmód tryb życzący (optativus) [tryb czasownika, występujący w niektórych językach. Wyraża życzenie, nadzieję lub możliwość. Znany jest m. in. w klasycznej grece i sanskrycie, a z żywych języków w farerskim, tureckim, rumuńskim, łotewskim i innych. Optativus rekonstruowany jest też dla języka praindoeuropejskiego. Na język polski optativus tłumaczony jest zwykle przez użycie konstrukcji z wyrażeniami oby, gdyby (tylko) lub w niektórych kontekstach za pomocą trybu przypuszczającego lub rozkazującego] – (nyelvt.) óhajtó mód tryba [pas wycięty w drzewostanie, dzielący las na ostępy] – nyiladék; faállományban kivágott vonal trybada [fr. tribade 'jw.' z łac. tribas dpn. tribadis 'jw.' od gr. tríbein; lesbijka] – (gör.) tribád; homoszexuális nő; leszbikus nő Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 7205 trybadyzm [homoseksualne stosunki między kobietami, naśladujące stosunki heteroseksualne] – (gör.) tribadizmus; női homoszexualitás trybik – rövidebb folyamat; futamocska trybo-, tribo- [pierwszy człon wyrazów złożonych wskazujący na ich związek znaczeniowy z tarciem] – tribotrybologia, tribologia [nauka zajmująca się zjawiskami zachodzącymi między powierzchniami trącymi elementów maszyn i urządzeń] – tribológia [az egymással kölcsönös mozgási viszonyban lévő felületeket kutató tudományág (a súrlódás, kopás, kenés tudománya)] trybologiczny, tribologiczny, -a, -e – tribológiai trybować [1. oddzielać mięso od kości i oczyszczać je z błon, wnętrzności itp.; 2. zob. repusować] – húst kicsontozni; trébelni, kovácsolni (trébelt ötvösművek) trybowy, -a, -e – hajtó-, fogas-, fogazott-, hajtási; életforma-, életmódtrybt [materia jedwabna (Vol. leg. IV, f. 81, r. 1643)] – (daw) selyem anyag trybula [roślina o wiotkich, pierzastych liściach i żółtych lub białych kwiatach, zebranych w baldachy, używana jako przyprawa] – (növ.) turbolya (Anthriscus) Trybula leśna (Anthriscus sylvestris L.) [1. gatunek rośliny należący do rodziny selerowatych. Jest szeroko rozprzestrzeniony. Występuje w Azji, Afryce i Europie. W Polsce jest pospolity, 2. gatunek rośliny jednorocznej należącej do rodziny selerowatych. Roślina pospolita] – (növ.) erdei turbolya (Anthriscus sylvestris) [az zellerfélék (Apiaceae) családjába tartozó turbolya (Anthriscus) nemzetség Magyarországon is őshonos faja.] trybula ogradowa – (növ.) zamatos turbolya - Wersja 01 01 2017. trybula pospolita (Anthriscus caucalis) – Borzas turbolya (Anthriscus caucalis) trybularz [1. kadzielnica kościelna; 2. (kadzielnica) metalowe naczynie umocowane na łańcuszkach, zamykane perforowaną przykrywką, w którym spala się kadzidło] – (egyh.) tömjénező trybularz lub kadzielnica [1. rodzaj utensyliów liturgicznych służący do okadzania w czasie uroczystości religijnych. Stanowi go metalowa szkatuła umocowana na łańcuszkach i zamykana przykrywką, w którym umieszcza się metalowy koszyczek (kociołek) wypełniony rozżarzonymi bryłkami węgla drzewnego, na które sypie się kadzidło. Substancje żywiczne i różne zioła zawarte w kadzidle pod wpływem temperatury wydzielają aromatyczną woń. W liturgiach chrześcijańskich, zarówno rzymskiej jak i wschodnich trybularz używany jest do okadzeń: Najświętszego Sakramentu, celebransa, wiernych, ołtarza, darów ofiarnych, krzyża, ewangeliarza, paschału, relikwii świętych i obrazów Chrystusa wystawionych do publicznej czci. 2. Trybularz - popularnie zwany kadzidłem. Jest to sprzęt liturgiczny służący do okadzania. Składa się z pojemnika w kształceie miski, w której spoczywają rozpalone węgielki trybularzowe. Część ta połączona jest za pomocą trzech lub czterech łańcuszków z nakrywką, którą regulowane jest wydostawanie się aromatycznego dymu (podnosząc ja do góry umożliwiamy obfitsze wydostwanie się dymu). Z kolei nakrywka łączy się z rączką, dzięki której kadzidło można trzymać i nim operować. Kadzidło trzyma w lewej ręce ministrant kadzidła (turyferariusz), idący po prawej stronie ministranta trzymającego łódkę (naviculariusza). Okadzenia winne być wykonywane lewą ręką, zaś samo otwarcie nakrywki kadzidła należy regulować ruchami kciuka (góra-dół).Trybularz służy najczęściej do okadzania Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 7206 Najświętszego Sakramentu podczas rozmaitych nabożeństw czy adoracji. Kadzidło może być także używane podczas uroczystej celebracji Eucharystii. Okadza się wówczas: krzyż, ołtarz, dary ofiarne, celebransa i koncelebransów, lud, paschał (jeśli jest), a także relikwie świętych. Zasady dotyczące sposobu i liczby okadzeń można znaleźć w OWMR.] – füstölő (thuribulum) v. tömjénező [Láncokon függő, fedővel ellátott edény, melyben a tömjénezéshez szükséges faszénparazsat tartják. Fedelét egy lánc segítségével fel lehet húzni, s így a parázsra a tömjént rászórni.] trybulka – kis turbolya, turbolyácska trybun [1. osoba występująca w imieniu ludu; 2. propagator jakichś idei społecznych lub politycznych; 3. w starożytnym Rzymie: urzędnik będący przedstawicielem i obrońcą spraw plebsu; 4. w starożytnym Rzymie: każdy z sześciu najwyższych oficerów w legionie; 4. stopień urzędniczy lub wojskowy u Rzymian. W NT występuje tylko w drugim znaczeniu dowódcy większych oddziałów.] – (lat.) tribun, tribunus; (hist.) katonai, pénzügyi, bírói feladatokat végző előljáró az ókori Rómában trybuna [1. podwyższenie przeznaczone dla przedstawicieli władz podczas defilady, pochodu, manifestacji; 2. mównica ustawiona na pewnej wysokości; 3. forum dla wyrażania opinii; 4. miejsca dla widzów wokół boiska na stadionie, areny w cyrku itp.] – (fr.) tribün; (lat.) tribunál; emelvény, karzat, szónoki emelvény; szószék; (sp) lelátó, tribün trybuna honorowa – dísztribün Trybuna Ludu [gazeta codzienna wydawana w PRL, o jednym z największych nakładów w Polsce (większy nakład miała tylko Trybuna Robotnicza, wychodząca na Górnym Śląsku) (1948-1990). W Warszawie od 1972 roku organizowała z ogromnym rozmachem doroczne „Święto Trybuny Ludu”. - W czasie ostatniego - Wersja 01 01 2017. zjazdu PZPR gazeta doraźnie zmieniła tytuł na "Trybuna Kongresowa", jej redaktorem naczelnym zaś został Marek Siwiec. Po przemianach demokratycznych w Polsce (1989) i likwidacji PZPR gazetę w roku 1990 oficjalnie zlikwidowano. Jednocześnie zaczęła się ukazywać Trybuna, która nie jest formalnie organem żadnej partii (wydawana przez prywatną spółkę AdNovum) i uchodzi za nieoficjalny dziennik polskiej lewicy postkomunistycznej] – Trybuna Ludu, „A Nép Szószéke” (a Lengyel Egyesült Munkáspárt egykori lapja) trybunalski, -a, -ie – (hist.) ítélőszéki, törvényszéki, bírósági trybunał [1. sąd o specjalnych kompetencjach lub o szczególnym znaczeniu; 2. forum, na którym dokonuje się osąd nad kimś lub nad czymś; 3. w dawnej Polsce: stanowy sąd szlachecki drugiej i ostatniej instancji; 4. Trybunały. W artykule o Sądach mówiliśmy i o trybunałach w Polsce. Zakres Enc. st. nie pozwolił nam pisać tam obszerniej w tym przedmiocie.] – (hist.) a lengyel királyság legfelsőbb törvényszéke; ítélőszék, törvényszék, bíróság trybunał haski [Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości (MTS)] – a hágai Nemzetközi Bíróság Trybunał Konstytucyjny [organ sądowy powołany do rozstrzygania sporów o konstytucyjność działania organów państwowych] – Alkotmánybíróság (jogelődje hazánkban az 1984 óta működő Alkotmányjogi Tanács volt) Trybunał Konstytucyjny w Rzeczypospolitej Polskiej [Trybunał Konstytucyjny to organ sądownictwa konstytucyjnego w Polsce, znany także ustrojom innych państw. Jego głównym zadaniem jest kontrolowanie zgodności norm prawnych niższego rzędu z normami prawnymi wyższego rzędu, a głównie z Konstytucją (tzw. "sąd nad prawem").] – a Lengyel Köztársaság Alkotmánybírósága trybunał norymberski – nürnberni törvényszék trybunał opinii – a közvelény ítélőszéke Trybunał Papieski – Szentszék Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 7207 Trybunał Skarbowy Radomski [1. najwyższa izba obrachunkowa Korony I Rzeczypospolitej, mająca uprawnienia sądu skarbowego. Pełnił też funkcję współczesnej Prokuratorii Generalnej. Powołany został przez sejm w 1613 jako komisja sejmowa tzw. komisja radomska. Na jego czele stał marszałek, którym zostawał wybierany przez sędziów alternatą senator świecki i prezydent, którym był biskup katolicki. Od 1677 w jego obradach uczestniczyli deputaci szlacheccy, wybierani przez sejmiki gospodarcze. Od 1717 komisja została przekształcona w stały organ trybunalski. W 1764 jego funkcje przejęły komisje skarbowe. 2. Gdy sejm w r. 1613 nie miał czasu na dopełnienie obrachunku z poborcami i dzierżawcami podatków, oraz z wojskiem co do należnego mu żołdu, przydano podskarbim komisje skarbowowojskowe, złożone z 6 senatorów i po jednym pośle z każdego województwa. Komisje te, urzędownie nazywane „trybunałami skarbowymi”, zasiadały: koronna w Radomiu a litewska w Wilnie.] – Kincstári Felügyelőség [Radom stał się siedzibą Koronnego Trybunału Skarbowego: 1613-ban Radom a Kincstári Felügyelőség (stał się siedzibą (Trybunał Skarbowy Radomski) székhelye lett.] Trybunał skarbowy (ob. Komisja radomska i wileńska.) – (hist.) Kincstári Felügyelőség Trybunał Stanu [specjalny organ sądowy rozpatrujący zarzuty przeciw prezydentowi i członkom rządu w przypadku oskarżenia ich przez parlament o działalność sprzeczną z konstytucją] – Állambíróság trybut [łac. tributum 'podatek; danina' od tribuere '(roz)dawać; udzielać; łożyć' z tribus,hist. haracz, danina składana, płacona przez jednego władcę (państwo, kraj) innemu jako wyraz zależności polit., w zamian za pokój, opiekę a. na podstawie traktatu.] – (lat.) tributum; háborús helyzetben fizetett rendkívüli hadiadó [a római polgár adója az államnak. Rendkívüli esetekben már az első királyok idejében fizettek a polgárok fejadót, azaz, a melyet viritim róttak ki rájuk. A római polgárok nem fizettek adót, azonban háborús helyzetben rendkívüli hadiadó fizetésére kötelezhették, amelyet az állam a hadizsákmányból visszatérített.] tryby [system organizacji czegoś lub mechanizm pewnych działań, w którym ktoś musi żyć - Wersja 01 01 2017. i działać według narzuconych mu zasad] – életformák, életmódok trycezyma [zob. msza gregoriańska (pot. gregorianka, staropolskie - trycezyma)] – gregorián mise; nagy halottakért mondott mise trychina (zob. włosień kręty) – (gör.-lat.) trichina [Ow. a fonálférgek osztályának Trichotrachelidae családjába tartozó féregnem, melynek eddig ismert egyetlen faja, a T. spiralis Ow. az emberben s még pár más emlős állatban élősködik.] trychinoskopia [mikroskopowe badanie mięsa zwierząt rzeźnych w celu wykrycia trychin] – (gör.-lat.) trichinoscopia [sertéshús mikroszkópos vizsgálata trichinosis veszélye miatt] trychinowaty, -a, -e – (lat.) trichinaszerű, trichinás trychinoza, trichinelloza (łac. trichinosis, trichinellosis) [włośnica] – (gör.-lat.) trichinosis, trichinózis [a trichináktól okozott betegség, melyben az emberek főleg ott betegszenek meg, ahol a sertéshúst nyersen vagy félis sült, illetőleg főzött állapotban szokták enni. Közép- és Észak-Európában több ízben járványosan lépett fel. Legtöbb halálos kimenetelü betegséget okozott.] trycykl [dawny trójkołowy rower lub samochód] – (fr.) tricikli; háromkerekű kocsiszekrényes kerékpár, főleg kisebb tömegű anyag szállítására; háromkerekű gyermekkerékpár Tryfon [Imię pochodzenia greckiego Tryph-n utworzone od rzeczownika tryph'swawola, rozpasanie'] – Trifon (görög eredetű férfinév) Święty Tryfon, Tryfon męczennik, scs. Muczenik Trifon (ur. na początku III wieku we wsi Kampsada, ang. Campsada, w Azji Mniejszej, zm. 250 w Nicei) [męczennik chrześcijański, święty Kościoła katolickiego i prawosławnego. Pochodził z Frygii, urodził się we wsi Kampsada. Według tradycji od młodości posiadał dar uzdrawiania osób opętanych przez diabła i leczenia, zaś jego modlitwa uratowała jego rodzinną wieś od klęski głodu. Tryfon miał również uleczyć opętaną córkę cesarza rzymskiego Gordiana III, specjalnie zawezwany w tym celu do Nicei. Równocześnie propagował wiarę chrześcijańską wśród pogan, także po rozpoczęciu prześladowań jej wyznawców przez cesarza Trajana Decjusza. Z tego powodu został zatrzymany i poddany torturom: wbijano mu gwoździe w nogi, bito pałkami, przypalano rany. Wreszcie został skazany na ścięcie mieczem. Został stracony w Nicei w 250. Miejscowi Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 7208 chrześcijanie chcieli pochować go w tym samym mieście, jednak święty miał ukazać im się i nakazać pogrzeb w rodzinnej wsi. Jego relikwie zostały przeniesione do Konstantynopola, a następnie do Rzymu. ― Wspomnienie liturgiczne św. Tryfona, w Kościele katolickim obchodzone jest 10 listopada. Cerkiew prawosławna, jak i Kościół greckokatolicki, wspominają męczennika Tryfona 1/14 lutego, tj. 14 lutego wg kalendarz gregoriańskiego. W dniu tym w Bułgarii obchodzone jest święto wina, zwane od imienia świętego Trifon Zarezan.] – Szent Trifon (Trifon Zarezan, azaz ,,Szőlőmetsző Trifon", a szőlőművesek védőszentje). [Szent Trifon vértanú a frigiai Kampszadában született szegény szülőktől. Eleinte libák őrzésével foglalkozott. Még fiatal korában megkapta Istentől a csodatevés, gyógyítás és az ördögűzés ajándékát, és meggyógyította III. Gordiánosz császár (238-244) démonoktól gyötört lányát is. Egy hagyomány szerint megmentette helységének lakóit a kártékony férgektől, amelyek lerágták a fák leveleit és veszélyeztették a kenyérnekvalót is. Szent Trifon megsajnálta az embereket és kitárt kezekkel kérte Istent, hogy küldje el angyalát a baj elűzésére. Szent Trifon csodáinak híre messzire elterjedt. Ezeket látva a pogányok sokan lettek keresztényekké, felvéve a keresztséget. Décius császár(249-251) keresztényüldözése alatt kelet kormányzójának Aquilinnek jelentették, hogy Trifon keresztény és téríti a pogányokat. A kormányzó maga elé hozatta Nikeába kihallgatásra. Mivel sem hízelgéssel, sem fenyegetéssel nem tudta eltéríteni a keresztény hittől, megparancsolta, hogy kínozzák meg. Fára függesztették, verték, sütögették, szaggatták, lábaiba szeget vertek és úgy hurcolták a városokon át a nagy hidegben. A szent vértanú hősiesen tűrte el a kínzásokat. Végül fejvesztésre ítélték. Mielőtt azonban a hóhér levágta volna fejét, Trifon imádság közben visszaadta lelkét Istennek Nikeában, 250ben. Ereklyéit Kotor város (Montenegró) római katolikus székesegyházában őrzik, amely egyébként Szent Trifonnak, mint a város védőszentjének van szentelve. Szent Trifon a bolgár néphitben a szőlő védőszentje.] tryforium [w budynkach romańskich i gotyckich: trójdzielne arkadowe okno lub przezrocze; triforium] – (ép) trifórium tryforyjny, -a, -e – (ép) trifóriumos tryftong [połączenie trzech samogłosek w jednej sylabie w ten sposób, że tylko jedna, - Wersja 01 01 2017. środkowa, jest elementem zgłoskotwórczym] – triftongus; hármashangzó tryftongiczny, -a, -e – hármashangzótryglif [1. to prostokątna płyta stosowana w starożytności w porządku doryckim. Była ona umieszczana między metopami we fryzie oraz na narożnikach budowli. – 2. czworoboczna płyta z dwoma pionowymi żłobkami dzielącymi ją na trzy pola, występująca na fryzach budowli w stylu doryckim] – triglüphosz v. triglif; , párkánydíszítmény [a dór stílusú párkány frízének metopéit elválasztó, a szélein fél-fél, a közepén két egész, függőleges bemetszéssel tagolt, álló téglalap alakú kőlemez vagy hasáb.] trygonometria [1. dział matematyki zajmujący się badaniem związków między bokami i kątami trójkątów na płaszczyźnie (t. płaska) oraz na powierzchni kuli (t. sferyczna) za pomocą tzw. Funkcji; 2. Dział matematyki, nauka o ktrójkątach, funkcjach trygonometrycznych i ich zastosowaniach. Metody trygonometryczne pozwalają znaleźć związek między wielkościami kątów w trójkącie i długościami jego boków.] – (gör.) trigonometria; (menny.) háromszögtan; a geometriának a háromszögek oldalai és szögei közötti összefüggéseket vizsgáló ága trygonometria sferyczna v. kulista – gömbháromszögtan trygonometryczny, -a, -e – (gör.) trigonometriai; háromszögtani, háromszögelési, háromszögtryjer, trier [maszyna do sortowania ziarna według wielkości] – (fr.) trieur, triőr; (mezőg.) konkolyozógép; gabonatisztító gép; a centrifugális erő elvén alapuló magtisztító és osztályozógép; rostálógép tryjer cylindrowy – közönséges triőr, magtisztító tryjer pszeniczny – búzatriőr, konkolyozógép tryk [samiec owcy] – kos tryk (trik, trick) – tréfa, trükk tryknąć — trykać [1. zob. pobóść; 2. pot. uderzyć kogoś lub coś, zwłaszcza czymś ostrym; 3. posp. o mężczyźnie: odbyć stosunek płciowy] – döfni, öklelni; ütni, vágni; dugni, közösülni tryknąć się — trykać się [1. zob. pobóść się; 2. posp. odbyć stosunek płciowy] – döfködik, öklelik egymást; közösülnek tryknąć się kielonkiem – vodkáspohárral koccintani trykociarski, -a, -ie – kötőszövő, trikó- Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia trykot 7209 [1. dzianina wykonana sposobem pończoszniczym; 2. odzież z takiej dzianiny; 3. dzianina wykonana w splocie kolumienkowym, odzież z takiego materiału to zwłaszcza kostiumy gimnastyczne, kąpielowe, baletowe oraz ciepła bielizna. 4. „tkanina z jedwabiu, bawełny lub wełny, wyrabiana na drutach, pręcikach albo warsztatach pończoszniczych, z jednej nici”. (Słownik języka polskiego, t. 7, red. J. Karłowicz, A. Kryński, W. Niedźwiedzki, Warszawa 1952 – 1953, s. 136). Wyrób dziewiarski dziany ręcznie lub maszynowo. 5. dzianina z wełny, jedwabiu lub bawełny o splocie kolumienkowym lub też odzież z niej zrobiona. Stroje trykotowe przylegają ściśle do ciała, są elastyczne i nie krępują ruchów. Produkuje się z trykotu stroje kąpielowe, bieliznę, kostiumy gimnastyczne i baletowe] – (fr.) trikó; (text.) kötött gyapjú-, gyapotv. selyemanyag; kötött szövet; (text.) ilyen anyagból készült öltözet, ruhadarab; (sp) sportolók és cirkuszi akrobaták testhez álló, a végtagokat gyakran szabadon hagyó öltözete; fürdőruha trykot (splot tkacki) (1) [jej wygląd – dzięki charakterystycznym nacięciom – jest podobny do dzianiny trykotowej. Tworzony z pustych, podwójnie osnowowych, podwójnie nabieranych splotów, w ten sposób, że podczas tkania punkty łączące nie są pokryte, zamiast zmniejszać obroty ostrza w tkaniu sekwencyjnym tworzy się nacięcia podobne do dzianych. Stosowane w produkcji tkanin wełnianych do formalnych garniturów, damskich garsonek i mundurów.] – trikókötésű szövet [Speciális kettős kötésű szövet, amelyben a felső és az alsó szövetréteg néhány fonal után helyet cserél. Így a szövetben hossz- vagy keresztirányú üreges részek keletkeznek. Leggyakrabban hossztrikókötést alkalmaznak. Lágy fogású, nagy rugalmasságú szövet, sok esetben hasonló egy kötött kelméhez. Főleg gyapjúból - Wersja 01 01 2017. készítik. Az elnevezés a francia "tricoter" ejtsd: trikoté - szóból ered, aminek jelentése: kötni.] trykot (splot tkacki) (2) [podstawowy jednostronny splot osnowowy, w którym tkanina jest wykonana z threaded warp. Jedna nić tworzy sploty na przemian w dwóch sąsiadujących kolumnach. Poprzez przeciąganie oczek, sploty wykonane są na przemian na jednej stronie, później na następnej. Stosowane w produkcji atłasowej bielizny.] – féltrikó kötés [A láncrendszerű kötött kelme egyik alapkötése. Egy láncfonal-rendszerből készül. Az egymás melletti fonalakat felváltva hol a tőlük jobbra, hol a tőlük balra eső tűre fektetik, ahol azok ott szemet képeznek, ezáltal az egymás melleti láncfonalak szemei egymás fölött összekapcsolódnak és összefüggő kelmét alkotnak. Ha egy-egy fonalat mindig az egymás melletti tűkre fektetik, akkor egyugrásos féltrikó keletkezik. Ha a fonalat nem a közvetlenül mellette, hanem attól távolabbi tűkre fektetik váltakozva, akkor két-, három- stb. ugrásos féltrikóról beszélünk. A kelmét soronként jobbra-balra dőlő szemek jellemzik. Ez a kelmeszerkezet önmagában ritán használatos, általában más kötésmódokkal kombinálják, de mint alapkötés nagyon jelentős. (A "féltrikó" onnan kapta a nevét a magyar szaknyelvben, hogy tulajdonképpen fele a "teljes" trikó kötésnek.)] trykot trykot bieliźniany – fehérnemű trikó trykot damski – női trikó trykotarski, -a, -ie – gépkötési, gépkötőüzemi trykotarstwo [wyrób, produkcja trykotów] – gépkötés, gépkötőüzem trykotaż [wyrób z trykotu] – (fr.) trikotázs; kötszövés, kötöttáru, kötszövött áru; kötöttáruosztály trykotażowy, -a, -e – (fr.) trikotázs-; kötöttárutrykotowy, -a, -e – kötszövött, trikótrykotowa koszula – trikóing trykotowa koszulka – pramuttrikó trykotowe majtki – trikónadrág, trikóbugyi tryktrak (ang. backgammon; fr. tric-trac) [1. gra planszowa dla dwóch graczy. Każdy z graczy dysponuje 15 pionami w różnych kolorach, które przesuwa po planszy, składającej się z 24 pól (trójkątów), Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 7210 nazywanych liniami, zgodnie z liczbą oczek wyrzuconych na dwóch kostkach. Celem gry jest zdjęcie wszystkich swoich pionów z planszy. Wygrywa gracz, który uczyni to pierwszy. 2. Tryktrak czyli puf – rodzaj gry warcabowej w XVIII w.] – Ostábla (triktrak, backgammon) [1. ostábla egy nagy táblajátékcsalád része. Lehetséges elnevezései még: Tavli, Backgammon, Shesh besh. Rengeteg alváltozata létezik (pl.: jacquet, tric-track) 2. Régi, kétszemélyes játék, amely a mai napig töretlen népszerűségnek örvend különösen KeletEurópában, a Balkánon és az arab világban. Közkedveltségét annak köszönheti, hogy a szerencsén kívül jelentős szerepet játszik benne a taktika megválasztása is. A játékban az nyer, aki előbb kijuttatja a korongokat a tábláról.] tryl [1. ozdobnik muzyczny polegający na szybkim powtarzaniu dwu sąsiadujących ze sobą dźwięków; 2. zob. trel w zn. 1.] – (zene) trilla trylion [fr. trillion 'tysiąc bilionów; (od 1948 r.) jw.'; zob. tri-; (mi)llion 'milion'. milion bilionów, jedynka z 18 zerami; zob. bilion] – (fr.) trillió; milliószor billió (nálunk és a németeknél); billió (franciáknál) trylogia [1. gr. trilogía 'grupa trzech połączonych tematycznie klasycznych tragedii gr., odgrywanych seryjnie'; cykl trzech utworów lit. (zwł. dramatów, powieści) a. filmów, o odrębnych tytułach (i zazw. łącznym tytule ogólnym) i wspólnym temacie; por. tetralogia; 2. cykl trzech połączonych tematycznie utworów literackich, muzycznych lub filmowych, z których każdy stanowi zamkniętą całość; 3. w starożytnej Grecji: zespół trzech tragedii wystawionych w ramach jednego widowiska] – (gör.) trilógia; (irod) három, önmagában is kerek, de tárgyánál fogva egymással szervesen összefüggő irodalmi v. zenei mű; általában három részből álló költői mű trylogia Sienkiewicza – Sienkiewicz trilógia trymer [1. kondensator służący do dostrajania obwodów elektrycznych; 2. wychylna część steru w samolocie; 3. dodatkowa płetwa sterowa na jachcie; 4. przyrząd do trymowania sierści psów; 5. ostrze golarki do przystrzygania zbyt długiego zarostu; też: urządzenie o takim ostrzu; 6. urządzenie do cięcia papieru, folii, zdjęć itp.; 7. robotnik portowy trymujący ładunek na statku; 8. żeglarz odpowiedzialny za trymowanie żagla, liny - Wersja 01 01 2017. itp.] – párhuzamos kiegyenlítő kondenzátor; trimmer, szerelő, kikészítő (munkás) trymestr [fr. trimestre 'kwartał; czynsz kwartalny' z łac. trimestris 'trzymiesięczny'; jedna z trzech części roku akademickiego] – (lat.) trimeszter (háromhónapos tanulási idő); az iskolaév harmada; negyedév trymetr [wiersz trójstopowy] – (ir.) három lábból álló vers, triméter [(gör. a. m. háromméretü, lat. senarius, hatlábu), hat jambusi (egyszerü) lábból, azaz három (összetettÜ ütemből álló sor, a görög drámai költészetben a dialog rendes formája; cezurája rendesen a harmadik láb, néha a negyedik láb közepén, két egyenlőtlen félre osztotta. A páratlan lábakban, vagyis minden dipodia kezdetén spondeus is helyettesíthette a tiszta jambust, sőt meg voltak engedve egyéb felosztások is, kivált a komikus szinművekben, ahol anapesztusok, sőt daktilusok váltják fel a tiszta jambusokat.] trynitarz [n.łac. trinitarius 'trynitarski' z późn.łac. trinitas 'trójca'; członek zakonu kanoników regularnych, łac. Ordo Sanctissime Trinitatis de redemptione captivorum 'Zakon Św. Trójcy dla wykupywania jeńców (chrześc. z niewoli muzułm.)', zał. w 1198 we Francji (w Polsce w 1685), później misjonarskiego.] – (lat.) trinitárius; szentháromsághívő; betegápolással és missziós munkával foglalkozó rk. szerzetesrend tagja [a trinitáriusok vagyis a Szentháromság foglyok kiváltásával foglalkozó rendjét a provencei báró Mathai János (+1213) párizsi teológiai magiszter, Notre Dame-i kanonok és Valois Félix (+1212), a Capetingek királyi véréből származó Cer-Froid-é (Aisne vidéki) remete alapították.] Trynitarze [ob. Okup (Enc. Star. t. III, str. 287). O zasługach trynitarzy polskich pisał Adrjan Krzyżanowski w „Pamiętniku religijnym”.] – trinitáriusok trynka [w grze karcianej trzy tuzy, potrójne szczęście] – (daw., ká) három ász v. három hatos tryp [półaksamicie; tkanina jedwabna, tkana jednak z lichej jakości nici jedwabnych, bardzo tania, przeznaczona dla ubogiej szlachty i mieszczan. Szybko się niszczyła i przecierała. Produkowany również w Polsce w XVII wieku w manufakturach gdańskich.] – félbársony, velvet Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia tryp 7211 tryper [nm. Tripper 'jw.' ze śr. i d.nm. trippen 'kapać'. med. rzeżączka, gonorea] – (ném.) tripper; (orv.) kankó v. gonorrhoea [a Neisseria gonorrhoeae által okozott, legtöbbször közösülés útján terjedő nemi betegség (tripper)] tryplet (zob. triplet) – triplett Trypolis (arab. – طراب لسŢarābulus al-Gharb) [stolica Libii, w Trypolitanii, nad Morzem Śródziemnym.] – Tripoli (arabul: سلبارط Tarábulusz – esetleg طراب لس ال غرب Tarábulusz al-Gharb, Ṭrābləs) [Líbia fővárosa.] tryprowy, -a, -e – kankós tryprowe zapalenie stawów – kankós izületi gyulladás tryptyk [1. ołtarz składający się z trzech części; 2. dzieło malarskie, literackie, filmowe itp. składające się z trzech części połączonych wspólnym tematem; 3. fr. triptyque, plast. 'jw.; dzieło lit. a. nauk. złożone z 3 części' z gr. tríptychos 'złożony w troje'; płaskorzeźba, ołtarz(yk), malowidło, złożone z 3 części dających się składać (por. poliptyk); (składające się z 3 części) zaświadczenie przekroczenia granicy dla samochodu.] – (gör.) (tryptyk) triptichon; (műv.) szárnyas oltár, hármaskép; hármas osztatú oltárkép, amelyben a középső részhez kétoldalt egy-egy szárny csatlakozik; három részre tagolt mű; (tryptyk) (fr. triptyque) triptik; gépkocsi-útlevél, gépkocsik, motoros járművek, csónakok vámmentes határátlépési igazolványa tryskać zdrowiem – kicsattan az egészségtől; majd kicsattan az egészségtől tryskający, -a, -e – pezsgő trysnąć (trysnę, tryśnie) — tryskać [1. o płynach: wylać się skądś nagle, silnym i wąskim strumieniem; 2. wyrzucić coś z siebie gwałtownie; 3. wystąpić, przejawić się; 4. okazać coś w nadmiarze lub w sposób widoczny] – serkenni; fröcskölni, ömleni, szökni, lövellni; fröccsenteni, kifröccsenni; felszökni, feltörni, felbuzogni, ömleni, permetezni, zuhanyozni; pezsegni; (iskry) szikrázni - Wersja 01 01 2017. tryszak czyli straszak [zwany jeszcze i flusem, że flus ma w nim wielką rolę – dawna, hazardowna gra w karty] – (daw., ká) blöff tryt [promieniotwórczy izotop wodoru] – (gör.) tricium; (vegyt.) a hidrogén három atomsúlyú, radioaktív izotópja trytef (z niem. die Trift) [(u Zygmunta Glogera) droga sypawa na trzęsawicach] – marhacsapás (mocsáron átvezető út) tryton [1. zool. traszka (na wpół wodny płaz ogoniasty). 2. muz. odległość (interwał) równa trzem całym tonom, połowa oktawy; zob. tryt; 1. gr. Trítōn, mit. gr.rz. 'Tryton, bóstwo morskie, syn Posejdona i Amfitryty; tryton, półczłowiek-półryba z ich orszaku' 2. fr. triton, muz. 'tryton' z gr. trítonos 'złożony z 3 tonów'] – (gör.) triton; embertörzsű és halfarkú tengeristen az ókori görög mitológiában vagy embertestű, delfinfarkban s lólábakban végződő tengeri isten; (áll.) (traszka) gőte; a szalamandrafélék családjába tartozó kétéltű trytowy, -a, -e – (gör.) triciumtryumf (triumf) – (gör.) triumph, triumphus, triumfus; diadal, győzelem, siker; diadalmenet tryumf Chrystusa – Krisztus győzelme Tryumf Chrystusa nad złem i śmiercią. – Krisztus győzelme a rossz és a halál felett tryumf nad nieprzyjacielem – ellenség feletti győzelem tryumf prawdy – az igazság diadala tryumfalnie – diadalmasan, diadalmenetben tryumfalny, -a, -e – diadalmi, győzelmi, triumfális tryumfator (triumfator) – triumfátor; győztes, hős tryumfować (triumfować) – triumfálni; diadalmaskodni, diadalt ülni trywializm [trywialny charakter czegoś; trywialność] – trivialitás; közönségesség trywialnie – triviálisan; közönségesen, elcsépelten trywialność – trivialitás; durvaság, közönségesség, szellemtelenség, parlagiasság, köznapiság trywialny, -a, -e [1. mało wyszukany, pospolity, ordynarny; 2. oczywisty i banalnie łatwy; 3. dotyczący trivium] – (lat.) triviális; közönséges, szellemtelen, parlagi, köznapi, ízléstelen, durva, útszéli, pórias; magától értetődő; (dawno) lapos, elkoptatott, sekélyes, elcsépelt trywialne wyrażenie – közönséges v. durva kifejezés tryzna1 [obrzęd pogrzebowy u dawnych Słowian. Tryzna przypominała nieco stypę, z tą różnicą, że poza wystawną ucztą i wspominaniem zmarłego urządzano również igrzyska na jego cześć, w skład Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 7212 których wchodziły gonitwy, zapasy i wesołe zabawy w maskach. Obrzęd miał zasięg ogólnosłowiański (wspomina o nim m.in. Powieść minionych lat); miał na celu wprowadzenie duszy w zaświaty i uniemożliwienie jej powrotu pomiędzy żywych, jak również uwolnienie uczestników od zgubnych wpływów duchów zmarłych.] – (hist.) ószláv halotti szertartás tryzna2 [oznacza zapaśnictwo, turnieje] – (hist.) torna; verseny trywialny dowcip – durva tréfa trza (reg. śl. trzeba) – kell, szükséges trzask [I. suchy, urywany odgłos; II. pot. wykrzyknik nazywający dźwięk spowodowany uderzeniem, pęknięciem, wystrzałem itp.] – I. recsegés, ropogás, reccsenés, csattanás, csettintés, pattintás, pattogás, kattogás, durranás, zakatolás; puffanás; II. (közb.) repedés, hasadás, pattanás; bumm!, durr! trzask bicza – ostorpattogás trzask go w pysk – durr neki!, vágd pofon! trzask łamanych gałęzi – a letört gallyak recsegése trzask-prask, trzask i prask, trzask prask [pot. szybko i niespodziewanie] – dirr-durr, csihipuhi, piff-puff trzaska [mały kawałek drewna odłupany od czegoś, używany zazwyczaj na podpałkę] – forgács, szilánk trzaskać – csattanni, kattanni; puffogni; ropogni trzaskać a. trzasnąć drzwiami – becsapni (ajtót) trzaskać z bicza – csattogtatja a korbácsot trzaskać (z bata) – pattogtatni trzaskający, -a, -e – pattogó, reccsenő, ropogó, csattanó, zörrenő, recsegő trzaskający mróz – csikorgó v. fagyasztó hideg trzaskanie – pattogás, recsegés, ropogás, csattanás, rezgés, zörgés, kopogás, kopácsolás, dübörgés, dörgés; puffogás trzaskanie piorunów – mennydörgés, égzengés trzaski – recsegés, csattanás, kattanás, kopogás trzasnąć (trzasnę, trzaśnie) — trzaskać [1. uderzyć silnie w coś, o coś lub czymś, powodując powstawanie trzasku; 2. wydać charakterystyczny suchy odgłos, pękając, rozrywając się, łamiąc się, płonąc itp.; 3. pot. zrobić coś bardzo szybko i sprawnie lub bez namysłu; też: zrobić czegoś dużo] – recsegni, reccsenni; ropogni; (o piorunie) csattogni, csattogtatni; puffanni; roppanni; pattogni, pattogtatni; zörrenni; (drzwiami) csapkodni, csapni, becsapni [jak z biczem trzasł: csak úgy csattant (mint az ostor); - Wersja 01 01 2017. gyors (volt) mint a villám]; (közb.) ütni, pofozni; odavágni; rácsapni; átv. pukkadni trzasnąć (trzasnie) – reccsenni, roppanni; zördülni trzasnąć (jedną rzecz o drugą) — (hirtelen összecsukni) összecsapni trzasnąć (trzaśnie) – (o piorunie) csattanni, elcsattanni (pofon); pattanni trzasnąć drzwiami – becsapja az ajtót trzasnąć kogo w twarz – arcul ütni vkit; nyaklevest adni (vkinek) trzasnąć z bata – csattant egyet ostorával trzasnąć się — trzaskać się [1. pot. uderzyć się mocno; 2. trzaskać się: pot. wzajemnie zadawać sobie ciosy] – verik egymást, verekedni trzaśnięcie – pattogás, csattogás, pukkadás; becsapás (ajtó); roppanás trzaśnięty, -a, -e [pot. niespełna rozumu] – nem teljesen, nem egészen értelmes trząściony, -a, -e – rázott, lerázott trząść (trzęsę, trzęsie) [1. potrząsać, szarpać; 2. o środkach lokomocji: jechać, powodując podskakiwanie wiezionych ludzi i przedmiotów; 3. pot. o silnych negatywnych emocjach: poruszać kogoś; 4. pot. rządzić despotycznie] – rázni, lerázni, megrázni; zökkenni trząść domem – önállóan rendelkezik a házzal v. vezeti a házat; (közb.) a házisárkány szerepét tölti be trząść głową – fejét rázza trząść instytucją – önállóan rendelkezik az intézménnyel v. igazgatja az intézményt trząść jabłka, gruszki – almét, körtét rázni (fáról) trząść odmownie głową – tagadólag fejet csóválni v. bólogatni trząść pienidzmi – pénzt csörgetni; szórja a pénzt trząść wóz trzęsie – a kocsi ráz trząść się [1. dygotać, drgać, drżeć; 2. o środkach lokomocji: jadąc, przechylać się na boki i podskakiwać; 3. odbywać podróż w niewygodnych warunkach lub po złych drogach; 4. o głosie: drżeć; 5. o pomieszczeniach: huczeć od gwaru, śpiewu, śmiechu itp.; 6. pot. być czymś poruszonym; 7. pot. bardzo czegoś pragnąć] – rázkódni, rázódni; remegni, vacogni, reszketni, dideregni; zökkenni, zötyögni trzęsą się komuś wargi – remeg az ajka trzęsą się mu ręce – reszket a keze trzęsie się jak galatera – remeg mint a kocsonya trząść się jak galareta – reszket mint a (miskolci) kocsonya v. nyárfalevél Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 7213 trząść się jak w febrze – úgy remeg, mintha hideglelése volna v. mintha a hideg rázná trząść się o co – (átv.) reszket vmiért trząść się (ziemia) – reng (a föld) trzęsie się jak galareta – reszket, mint a kocsonya trzcina (Phragmites L.) [1. rodzaj roślin należący do rodziny wiechlinowatych. 2. roślina o wysokiej łodydze, z kwiatami w postaci wiech, rosnąca przy brzegach wód i na mokradłach; 3. zbiorowisko, zarośla tych roślin; też: teren porośnięty trzciną; 4. materiał otrzymywany z tej rośliny; 5. łodyga tej rośliny używana dawniej jako narzędzie kary; 6. (u Zygmunta Glogera) Trzcina była podporą, ozdobą i orężem dla mieszczan, gdyż przy szabli nie godziło się im chodzić, ponieważ nie byli jak szlachta z zawodu stanem rycerskim. Jedynie mieszczanie krakowscy i magistrat poznański, wileński, lwowski i warszawski, wedle służących im przywilejów, mogli chadzać z orężem u boku.] – nád (Phragmites L.; Phragmites communis Trin., Gramineae) [Álló és lassan folyó vizeink állományképző évelő növénye.]; káka, sás trzcina bambusowa – bambusznád Trzcina cukrowa, cukrowiec lekarski (Saccharum officinarum) [1. potężna trawa (do 6 m wysokości) pochodząca prawdopodobnie z Nowej Gwinei, uprawiana między 30° szerokości geograficznej północnej i 30° szerokości geograficznej południowej w klimacie równikowym i podrównikowym, wilgotnym, na glebach dobrych, mało przepuszczalnych (klimatyczne strefy). 2. trzcina, z której wytwarza się cukier] – cukornád (Saccharum) [a pázsitfűfélék (Poaceae) közé tartozó fenyérfűfélék (Andropogoneae) egyik, gazdaságilag igen jelentős nemzetsége] Trzcina pospolita (Phragmites australis (Cav.) Trin. ex Steud) [ gatunek rośliny z rodziny wiechlinowatych (Poaceae).] – 1. közönséges nád (Phragmites australis) [az egyszikűek (Liliopsida) osztályának a pázsitfüvek (Poales) rendjéhez, ezen belül a pázsitfűfélék (Poaceae) családjához tartozó Phragmites nemzetség egyetlen faja. A nád kifejezés leggyakrabban erre a fajra utal.]; 2. Közönséges nád (Phragmites vulgaris, agmôn) [A nád álló, vagy lassan folyó vizekben hatalmas állományokat alkot (Jób 40,16), magas termetű, indákkal kúszó és azzal szaporodó növény. Szára építkezési anyag, de erről nincs adat, viszont készült - Wersja 01 01 2017. belőle mérőpálca (Ez 40,3) és írótoll (2 Sám 8,17; Ézs 33,18 és Jer 36,36).] trzciniak, trzcinnik [1. ptak z rodziny pokrzewkowatych, owadożerny, żyjący wśród bujnej roślinności, szczególnie nad wodami, wśród trzcin; trzciniak drozdówka; 2. ryba z rodziny wielopłetwcowatych, wyglądem przypominająca węża; wąż trzcinowy] – (ptak) nádirigó; (ryba) kígyófejű hal v. afrikai sokúszós angolna (Erpetoichthys calabaricus) Trzciniak zwyczajny (trzciniak drozdówka (Acrocephalus arundinaceus) [niewielki ptak wędrowny z rodziny trzciniaków, wcześniej zaliczany do pokrzewkowatych, zamieszkujący Europę, Azję i północną Afrykę pomiędzy 30°N a 50°N oraz Filipiny, Nową Gwineę, Wyspy Sundajskie i Australię (ostatnie dwie populacje osiadłe). Zimuje w południowej Afryce, na subkontynencie indyjskim i Półwyspie Indochińskim. Przeloty w kwietniu–maju oraz sierpniu. W Polsce nieliczny ptak lęgowy niżu (lokalnie może być średnio liczny lub liczny).] – nádirigó (Acrocephalus arundinaceus) [a madarak osztályának a verébalakúak (Passeriformes) rendjéhez, ezen belül az óvilági poszátafélék (Sylviidae) családjához tartozó faj] trzciniak [właściwie trzcinnik (Erpetoichthys calabaricus) ryba z rodziny wielopłetwcowatych] – kígyófejű hal v. afrikai sokúszós angolna (Erpetoichthys calabaricus) Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 7214 trzcinisko, trzcinowisko [zarośla trzcin; też: teren porośnięty trzcinami] – nádas trzcinka – nádpálca; nádszál trzcinnik – [Emberiza schoeniclus - potrzos] nádi sármány (Emberiza schoeniclus L.), nádiveréb [A nádisármány Magyarországon igen gyakori madár, mindenütt ott van, ahol nagyobb összefüggő nádasok vannak. Egyetlen népies neve: „nádiveréb”.]; (növ.) Siska (nádhoz hasonló növény, házfedésre is használják) Trzcinnik (Erpetoichthys calabaricus syn. Calamoichthys calabaricus) [ryba z rodziny wielopłetwcowatych, nazywana również wężem trzcinowym, jedyny przedstawiciel rodzaju Erpetoichthys Smith, 1865.] – kígyófejű hal v. afrikai sokúszósangolna (Erpetoichthys calabaricus) [a csontos halak (Osteichthyes) főosztályának sugarasúszójú halak (Actinopterygii) osztályának sokúszóscsukaalakúak (Polypteriformes) rendjébe és a sokúszóscsuka-félék (Polypteriformes) családjába tartozó faj.] Trzcinnik (Calamagrostis Adans.) [rodzaj roślin należących do rodziny wiechlinowatych. Występuje ponad 200 przedstawicieli tego rodzaju, z których w Polsce dziko rośnie 8 gatunków.] – Nádperje [(növ., bugafény Sadlernál, nádtippan Hazsl., Calamagrostis Adans.), magasabb bogas pázsitfű, 135 faja (hazánkban 8) mind a két földségnek hidegebb mérsékelt vidékein s a tropusok hegyein nő. Pelyvája a töven szőrös. Nád közt, vizparton, homokon (siska v. siskanád, Calamagrostis Epigeios L.), erdőben, vágásban nő, házfedésnek és aljazónak használatos.] trzcinnik leśny (Calamagrostis arundinacea (L.) Roth) – erdei siska Trzcinnik owłosiony (Calamagrostis villosa) [gatunek rośliny z rodziny wiechlinowatych (Poaceae). Występuje głównie w górach, na niżu jest rzadki.] Calamagrostis villosa (Chaix) Trzcinnik piaskowy (Calamagrostis epigeios (L.) Roth) [gatunek rośliny z rodziny wiechlinowatych (Poaceae). W Polsce wszędzie pospolity. Gatunek pionierski na ubogich nieużytkach, odłogach, zrębach. Traktowany jako uporczywy chwast. – Siska nádtippan (Calamagrostis epigeios) Trzcinnik prosty (Calamagrostis stricta (L.) Roth) [gatunek rośliny z rodziny wiechlinowatych (Poaceae). Występuje w strefie chłodnej półkuli północnej. W Polsce osiąga południową granicę - Wersja 01 01 2017. zwartego zasięgu.] – Lápi nádtippan (Calamagrostis stricta) trzcinować – nádazni, náddal befedni v. betakarni trzcinować sufit – mennyezetet náddal befedni trzcinowy, -a, -e – nád-, káka-, sás-; nádi; nádból készült trzcinowa laska – nádpálca trzcinowe meble – nádbútor, nádból fonott bútor trzeba [1. powinno się, należy, wypada; 2. coś jest potrzebne, konieczne, niezbędne dla kogoś] – kell, szükséges, muszáj trzeba będzie naradzić się co do tego – ezen tanácskoznunk v. tanakodnunk kell majd trzeba by – kell, szüksége van hogy trzeba było – kellett, szükséges volt trzeba było to widzieć – ezt látni kellett volna trzeba ci wiedzieć – tudnod kell trzeba go przydusić o zwrot długu – szorongatni kell őt, hogy megadja a tartozást trzeba holować wóz do warsztatu – be kell vontatni a kocsit a műhelybe trzeba kupić co – vásárolni v. venni kellett vmit trzeba lubić to, co robimy – szeretni kell azt, amit csinálunk trzeba mi – nekem kell trzeba mu to policzyć na plus – ezt javára kell írni trzeba nieszczęścią, że tak się stało – csupán a szerencsétlenségnek köszönheti, hogy ez így történt trzeba płukać gardło – öblögetnie kell a torkát trzeba podkreślić, że… – hangsúlyozzuk v. hangsúlyozni kell v. hangsúlozandó v. ki kell emelni, hogy… trzeba poskromić te jego zapędy – meg kell fékezni rossz hajlamait trzeba poznać literaturę przedmiotu – a tárgy v. tárgykör irodalmát meg kell ismerni trzeba pójść do dentysty – el kell mennie a fogorvoshoz trzeba przypadku że cię spotkałem – tisztán a véletlenen múlott, hogy találkoztam veled trzeba przyznać, że… - meg kell adni, hogy..; el kell ismerni, hogy… trzeba się imać byle czego – bármi kínálkozik is, meg kell ragadnunk (azt) trzeba się poddać operacji – meg kell operáltatnia magát trzeba to natychmiast a. bezzwłocznie zrobić – ezt azonnal meg kell csinálnia trzeba trafu, że… - a véletlenség folytán… trzeba usunąć (wyrwać) ząb – ki kell húzni a fogat; fogat kell húzni trzeba wypełnić kartę meldunkową – ki kell tölteni a bejelentőlapot Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 7215 trzeba wziąć to na rozum – ezt jól meg kell gondolni trzeba z tym raz na zawsze skończyć! – legyen már vége, egyszer s mindenkorra! trzeba zamówić nowe – újat kell rendelni trzeba zaplombować ząb. – be kell tömni a fogat trzeba zaprowadzić ład – rendet kell teremteni; be kell vezetni a rendet trzeba żebyś ją poznał – ideje, hogy megismerjed trzebić [1. usuwać lub niszczyć coś; 2. przerzedzać las; 3. wybijać zwierzynę; 4. usuwać gruczoły płciowe u zwierząt hodowlanych] – irtani, kiirtani, kivágni, ritkítani, tarolni, tisztítani, válogatni, rostálni; pusztítani, kipusztítani; (pleć chwasty) gyomtalanítani; (samca) herélni, kiherélni; kasztrálni; megnyírni, kiírtani, kivagdalni trzebić barany – bárányokat megnyírni trzebić chwasty – gyomot írtani gyomlálni, gyomtalanítani trzebić las a. lasy – erdőt írtani, kivágni az erdőt Trzebinia [miasto w woj. małopolskim, w powiecie chrzanowskim, siedziba gminy miejskiej Trzebinia] – Trzebinia (lengyel város) Trzebinia-Siersza [Miasto Trzebinia-Siersza powstało 1 stycznia 1969 roku w wyniku połączenia miasta Trzebinia z osiedlem Siersza. To nazwa obecnego miasta Trzebinia, używana w latach 1969-1977] – Trzebinia-Siersza (ma Trzebinia) trzebienie – irtás trzebienie, kastracja, ubezpłodnienie [w zootechnice operacyjne usunięcie gruczołów płciowych samca. Trzebienie wykonuje się m.in. u zwierząt młodych, przeznaczonych na tucz, a także u rozpłodników nie spełniających wymogów hodowlanych.] – herélés, kasztrálás trzebienie ogiera – csődör herélése trzebieniec (daw. kastrat; * Eunuch) – herélt, eunuch [Herélt férfi, a király háremének őre vagy udvari tisztségviselő (Dán 1,3; ApCsel 8,27; 2Kir 20,18; Jer 41,16; Eszt 1,10-15; 2,21). A zsidóknál ez a szokás ismeretlen volt; heréltek nem vehettek részt a gyülekezet istentiszteletén (5Móz 23,1).] trzebież [1. pielęgnacyjne cięcie lasu; 2. miejsce po wyciętym lesie; 3. wybijanie zwierzyny] – irtás, tarolás, tustószedés, irtvány trzech – három, hárman trzech nas było – hárman voltunk Trzech Króli, Święto Trzech Króli [święto katolickie obchodzone na pamiątkę - Wersja 01 01 2017. objawienia się Jezusa Chrystusa] – Háromkirályok; Vízkereszt trzech rodzajów – háromféle trzechletni, -ia, -ie (zob. trzyletni) – hároméves, háromévi trzechsetny, -a, -e [będący ostatnim elementem zbioru składającego się z trzystu jednostek lub jedną z trzystu części, na które można coś podzielić] – háromszázadik trzechtysięczny, -a, -e (zob. trzytysięczny) – háromezredik trzeci [1. trzeci dzień miesiąca; 2. osoba występująca po dwóch poprzednich; też: jeden z trzech] – harmadika; harmadik trzeci, -a, -e [1. będący ostatnim elementem zbioru składającego się z trzech jednostek lub jedną z trzech części, na które można coś podzielić; 2. niebezpośredni] – harmadik trzeci dzień – harmadik nap trzeci gatunek [trzeci stopień jakości towaru] – harmad osztály (III. o.) Trzeci List św. Jana [3 J lub 3 Jan] [księga Nowego Testamentu przypisywana św. Janowi Apostołowi, autorowi Ewangelii Jana, autor nazywa siebie prezbiterem. Jana, List III - został napisany przez apostoła Jana około roku 90; jest adresowany do Gajusa, którego nazywa przyjacielem w prawdzie. Po przekazaniu pozdrowień Jan wspomina o podróżujących braciach, rozszerzających świadectwo; nadmienia, że nie biorą niczego od pogan; pochwala Gajusa; ale gani srodze Diotrefesa, któremu zarzuca bardzo nieprzyjemne rzeczy: że on chce być przedniejszym w zborze, że nie przyjmuje braci, obmawia braci, nie pozwala przyjmować braci drugim, usuwa ich ze zboru. W końcu przypomina dobre świadectwo dane Demetriuszowi. List ten jest często nie należycie traktowany w dzisiejszym życiu zborowym. Mamy bowiem wielu takich, co chcą być Diotrefesami i dlatego o liście tym mówić nie chcą; to także czynią z 23-im rozdziałem Ewangelii Mateusza, z ostrzeżeniami przed Nikolaitami itp. W Diotrefesie widać chęć do opuszczenia kierownictwa Ducha Świętego w życiu chrześcijan i silny zaczątek klasy kleru, który samowolnie rządził i dyktował przez wiele wieków. Chrześcijanie nie mogą zapominać tej wielkiej zasady, podanej (między innymi) w Flp. 2;3: '' (...) w pokorze uważajcie jedni drugich za wyższych od siebie''.] – János 3. Ievele [János III. levele a hét katolikus levél Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 7216 egyike, amely a Újszövetségban található és János evangélista írta az elemzések és a hagyomány szerint. A három "jánosi levél" közül ezt valószínűsítik, hogy a legkorábban keletkezett. Nem lehet kétség a János II. levele és a harmadik között a szerzőség azonossága. Mindkét levél rövid. Szerzője Öregnek (presbiternek) mutatkozik be, és ugyanazok a mondanivaló lényeges pontjai, a egy feltételezett közösség feletti befolyás. Címzettje egy Gájus (4) nevű férfi, akinek keresztyén életmódja és vendégszeretete alapján evangélistákat ajánl a figyelmébe, akiket majd hozzá elküld; ugyanakkor megdorgál egy Diotrefész nevű férfit nagyravágyása miatt, és komolyan rendreutasítja őt.] trzeci koń w zaprzęgu [Trzeci koń w zaprzęgu w zaprzęgu występował dosyć sporadycznie. W Etymologii Świętego Izydora z Sewilli spotykamy zapis dotyczący trigi – czyli zaprzęgu ciągniętego przez trzy konie, używanego w wyścigach rydwanów w trakcie publicznych igrzysk (ludi), które odbywały się w związku z niektórymi świętami religijnymi. Kwadryga wg. Izydora reprezentowała słońce, biga – księżyc, triga natomiast poświęcona była bogom świata podziemi (Dis Pater, Veiovis), złożona z trzech koni reprezentujących trzy etapy w życiu człowieka: dzieciństwo, młodość i starość.] – (harmadik ló a fogatban) lógós ló trzeci raz – harmadszor trzeci stan – (hist.) harmadik rend (polgárság) Trzeci Świat [postkolonialne, słabo rozwinięte gospodarczo kraje Afryki, Ameryki Łacińskiej, Azji i Oceanii] – Harmadik Világ trzeci zakon [zob. tercjarstwo] – harmad rend; világi rend Trzeci Zakon Regularny (TOR) [skupia instytuty zakonne, męskie i żeńskie, żyjące początkowo według Reguły św. Franciszka z Asyżu. Aktualnie obowiązująca Reguła TOR, zatwierdzona w 1982 r. przez Jana Pawła II (albertyni, elżbietanki, sercanki, serafitki i inne).] – Harmadik Reguláris Rend (lat. Tertius Reguláris, TOR) v. Reguláris Harmadik Rend (TOR) [szerzetesi intézményeket tömörít, női és férfi rendeket egyaránt, kezdetben Assisi Szent Ferenc Regulája szerint éltek. Jelenleg a TOR Regulája kötelezi őket, amelyet 1982-ben fogadott el II. János Pál (albertinusok, Szent Erzsébet-apácák, Jézus Szíve-apácák és mások).] Trzeci Zakon św. Franciszka [zgromadzenia i wspólnoty zakonne powstałe obok - Wersja 01 01 2017. Pierwszego i Drugiego zakonu, wywodzące się z ruchu pokutnego.] – Szent Ferenc Harmadik Rendje [1. Az első és a második rend mellett alapított harmadik közösség. Lásd Ferences Világi Rend, Reguláris Harmadik Rend. 2. az első és a második rend mellett alapított harmadik közösség] Franciszkański Zakon Świeckich – Ferences világi rend – Ordo Franciscanus Secularis (OFS) Trzeci Zakon Regularny – Reguláris Harmadik Rend trzecia – harmadik; harmad rész trzecia [godzina trzecia po południu lub w nocy] – három óra trzecia część – harmad, harmadrész trzecia klasa – harmadik osztály; (vasúti kocsi) fapados trzecia osoba – (nyelvt.) harmadik személy trzecia potęga – köb (x3) trzecia potęga danej liczby [sześcian liczby] – köb; adott szám harmadik hatványa trzeciak – hároméves méhsör; (régi pénznem) trzeciak [pot. trzecioklasista] – harmadik osztályos trzecie [trzecie danie] – harmadik fogás trzecie danie – harmadik fogás trzeciego maja – május harmadikán trzeciego stopnia – harmadfokú trzeciego września – szeptember 3-án trzeciorząd, trzeciorzęd [starszy okres ery kenozoicznej] – (földt.) kanozoikum; harmadkor trzeciorzędny, -a, -e [podrzędny, pośledni, marny] – harmadrendű, harmadszoros; átv. huszadrangú, jelentéktelen trzeciorzędna jakość – harmadrendű minőség trzeciorzędny, -a, -e [podrzędny, pośledni, marny] – hamadrendű, harmadrangú trzeciorzędowy, -a, -e – harmadrendű, harmadlagos, harmadkori trzeciorzędowe cechy płciowe [piersi, owłosienie i inne różnice w budowie ciała] – harmadlagos nemi jelleg trzeczszeć (trzeszczy) – csikorogni trzeszczący, -a, -e – csikorgó trzeć (trę, trze) [I 1. naciskając, przesuwać czymś po czymś; 2. o dwóch rzeczach, z których jedna jest w ruchu: dotykać do siebie, utrudniając ruch; 3. rozdrabniać na tarce lub mieszając, rozgniatać na jednolitą masę; 4. wyrównywać lub wygładzać powierzchnię obrabianego przedmiotu przez pociąganie po niej odpowiednimi narzędziami; II środ. rozcinać piłą, rżnąć Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 7217 coś] – dörzsölni, horzsolni, súrolni, reszelni, aprítani, morzsolni, kenni, szétkenni; törölni; vágni, levágni, szeletelni, metszeni vmit; (len) sajtolni; civakodni, zsörtölődni trzeć czym o co – dörzsölni v. hozzádörzsölni vmi vmihez trzeć farby malarskie – féstéket dörzsölni v. szétkenni trzeć len – lent törni v. tilolni trzeć mak – mákot törni trzeć na tarce – reszelni vmit trzeć się [1. pocierać sobą o coś; 2. o dwóch rzeczach, z których jedna jest w ruchu: dotykać się; 3. o rybach: odbywać tarło] – dörzsölődni, ledörzsölni; letörli magát; súrlódni vmihez; (o rybach) ívni, ikrát rakni trzej – három, hárman trzej królowie - három királyok v. napkeleti bölcsek; [az újszövetségi elbeszélés szerint a gyermek Jézust imádó személyek (Mt 2,112)] Trzej Królowie, Trzej Mędrcy, Trzej Magowie, (gr. μάγοι magoi) [osoby, które miały podążać za Gwiazdą Betlejemską, przybyć do miejsca narodzin Jezusa Chrystusa i przekazali mu dary. Ich tożsamość jest nieznana, możliwe, że byli Persami. W Biblii jedyna informacja o Trzech Mędrcach znajduje się w Ewangelii Mateusza (2,1-12). Tradycyjnie uznawani są za świętych w katolicyzmie, prawosławiu oraz w starożytnych Kościołach Wschodu. W zaratusztrianizmie występują jako astrologowie.] – napkeleti bölcsek v. három királyok [A bibliai napkeleti bölcsek a csillag vezetésével keletről Betlehembe érkeztek, hogy hódoljanak Jézusnak, a zsidók új királyának. Szokás őket három királyoknak is nevezni, ám a Biblia nem nevezi őket királyoknak, és nem beszél arról sem, hogy hárman volnának. A Biblia szóhasználata alapján helyesebb a napkeleti bölcsek elnevezés. A keresztény hagyomány névvel is illeti őket, magyar nevük: Gáspár, Menyhért és Boldizsár.] Trzej Ogrodnicy (Zimni ogrodnicy, zimna Zośka) – fagyosszentek [a magyar népi hagyomány szerint a Pongrác, Szervác, Bonifác napok (május 12., 13., 14.), valamint Orbán napjának (május 25). a közös elnevezése. Az Ipoly mentén a néphagyomány az ezután következő Zsófianaptól is fagyot várt.] trzem [(u Zygmunta Glogera) w średniowiecznej polszczyźnie: pałac. Brückner powiada, że wyraz ten należy do tych dawnych - Wersja 01 01 2017. terminów słowiańskich, które w końcu średnich wieków wyszły u nas z użycia.] – (daw) palota trzepaczka [1. narzędzie do trzepania z kurzu; 2. narzędzie kuchenne do ubijania białka jaj] – poroló; prakker; sulyok, fakalapács; tiloló; (w kuchni) habverő; keverő trzepaczka do dywanów – szőnyegporoló trzepaczka do piany – habverő trzepaczka konopi – kendertiloló trzepać (dywan) – kiporolni (szőnyeget) trzepak [1. rusztowanie stawiane na podwórzu, służące do rozwieszania rzeczy trzepanych z kurzu; 2. pot. o człowieku szybko mówiącym lub roztrzepanym] – tiloló, verőgép; poroló állvány; kerepelő, haradó ember trzepalnia – tilolóüzem, tépő üzemrész, verőüzem trzepanie – porolás, tilolás, csépelés, hadarás, verés, cibálás, széttépés; fecsegés, locsogás trzepanie wielokrotne – (szöv.) többszörös tépés TRZEPARKA AC86 trzeparka [maszyna do oczyszczania włókien lnu, konopi i bawełny przed przędzeniem] – verőgép; kártológép trzeparka podwójna – kettős verőgép trzeparka futrzarska [maszyna używana w przemyśle futrzarskim w celu usuwania z okrywy włosowej skór pozostałości typu pył, trociny, kurz mającej na celu uzyskanie jak największej puszystości włosów skóry obrabianej] – szőrme kártológép trzepnąć — trzepać (trzepię, trzepie) [[1. poruszyć czymś energicznie, uderzając o coś; 2. uderzyć w coś, najczęściej trzepaczką, potrząsnąć czymś w celu usunięcia kurzu; 3. pot. zadać ciosy; 4. pot. rzucić czymś o coś; 5. trzepać: pot. trajkotać, pleść; 6. pot. wykonać coś szybko lub w dużych ilościach; 7. trzepać: pot. drobiazgowo sprawdzać bagaże podróżnych; 8. trzepać: oczyszczać włókna lnu, konopi z paździerzy, bawełnę przed przędzeniem] – (trzepać) porolni, kiporolni; (len) (trzepać) tilolni; hadarni, Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 7218 kerepelni; (trzepnąć) megütni, ráhúzni, odasózni, elpáholni, elnadrágolni, elverni; csapkodni, röpködni; (átv.) hadarni, csacsogni, lotyogni, fecsegni trzepać dywany – szőnyegeket porolni trzepać językiem – járatja a nyelvét, kerepel trzepać len, konopie – lent, kendert tilolni trzepać zadaną lekcję – elhadarja a feladott leckét trzepiot [człowiek lekkomyślny, roztrzepany, beztroski], trzepiotka – szeles (ffi/nő) trzepnąć co językiem – fecseg, hadar vmit; nyelvét járatja trzepnął go rózgą – vesszővel v. virgáccsal megverte v. elnáspángolta trzepnął go w kark – nyakon verte, nyaklevest adott neki trzepnąć się — trzepać się [1. pot. uderzyć siebie samego; 2. trzepać się pot. o rybach, ptakach: wykonywać nieskoordynowane ruchy] – megüti magát; (hal) csapkod trzepnąć się o co – megüti magán vmin trzepot [1. szybkie ruchy czegoś na wietrze; 2. odgłos trzepotania; 3. mocne bicie serca] – lebegés, szállongás, röpködés, csapkodás; heves szívverés trzepot skrzydeł – szárnycsapkodás trzepotać (trzepoczę, trzepocze) [1. poruszać czymś szybko albo wykonywać czymś szybkie ruchy, często powodujące szelest, szum; też: sprawiać, że coś się porusza; 2. o skrzydłach ptaków, rozwieszonych ubraniach itp.: poruszać się na wietrze szybko, rytmicznie; 3. o sercu: bić mocno; 4. o płomieniu: palić się nierówno] – csapkodni, erősen verni, lebegni, szállongani, röpködni; csattogni trzepotać skrzydłami – csapkod a szárnyaival trzepotać się [1. o rybach, ptakach, owadach: wykonywać szybkie, nieskoordynowane ruchy; 2. to samo co trzepotać w zn. 2, 3.] – csattogni trzepotanie przedsionków (serca) [zob. migotanie przedsionków (serca)] (łac. fibrillatio atriorum) [jest zaburzeniem rytmu pracy serca objawiającym się zbyt szybką, ale miarową akcją elektryczną i skurczową przedsionków. Częstotliwość fali pobudzenia przedsionków wznosi ok. 250300/min.] – (lat.) fibrillatio atriorum; a szívkamra, v. pitvar gyors rángatózó mozgása, amely a helyzetétől függően a pulzus elvesztéséhez, vagy a pulzus rendszertelenségéhez vezethet trzepotliwy, -a, -e [1. poruszający się szybko; 2. świecący, połyskujący nierównym lub - Wersja 01 01 2017. przerywanym światłem] – csapkodó, lebegő, szállongó, röpködő trzeszcz [środ. oko zająca] – (łowieckie) nyúlszem trzeszczeć (trzeszczę, trzeszczy) [1. chrzęścić, skrzypieć; 2. pot. brzmieć nieprzyjemnie, drażniąc słuchającego; 3. pot. mówić szybko, w sposób przykry dla kogoś] – recsegni, ropogni, nyikorogni, csikorogni; sercegni, sisteregni, pattogni, hasadni; (ogień) pattogni, pattogtatni trzeszczenie – pattogás, recsegés, ropogás, zörgés, sercegés, sistergés trzeszczyć – sercegni, kopogni, pattogni, hadarni trześnia (Czereśnia dzika) – (ritka) cseresznye trześniowy, -a, -e – cseresznyés; csersznye-, meggy- Trześniowy Groń (Tymoski) [polana w Paśmie Radziejowej, na stoku Niemcowej. Stanowi część miasta Piwniczna-Zdrój. Znajduje się na niej kilka gospodarstw rolnych oraz Studenckie Schronisko Turystyczne "Chatka pod Niemcową" (chatka studencka otwarta okresowo). Beskid Sądecki, Karpaty; 49°26'23″N 20°38'58″E] – Trześniowy Groń (hegyi terület Lengyelországban) trzewia [1. narządy wewnętrzne człowieka lub zwierzęcia; 2. wewnętrzne części czegoś] – zsiger; belek, zsigerek, belsőségek trzewiczek – félcipőcske; (növ.) rigópohár trzewiczkowy, -a, -e – kiscipőtrzewik [1. rodzaj obuwia, charakteryzujący się twardą (trwałą) zelówką i obejmującą kostkę sznurowaną cholewką; 2. sznurowany lub zapinany but z krótką cholewką] – férficipő; cipő, félcipő; bakancs trzewik ciśnie – szorít a cipő trzewik damski – női félcipő trzewik drewniany – facipő trzewik zapinany – begombolható cipő trzewiki sznurowane – fűzős félcipő trzewikowy, -a, -e – cipő- Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 7219 trzewiowy, trzewny, -a, -e – zsiger-, zsigeres, zsigeri trzewny, -a, -e – bél-, zsigertrzeźwiąco – kijózanítóan trzeźwiący, -a, -e [taki, który powoduje odzyskanie przytomności] – kijózanító trzeźwić [1. przywracać do przytomności; 2. przywracać komuś zdolność jasnego myślenia] – józanítani, kijózanítani, magához téríteni; (orzewiać) felfrissíteni trzeźwić pijanego – részeget kijózanítani, eszméletre v. magához téríteni trzeźwić zemdlonego – ájultat magához téríteni v. fellocsolni trzeźwieć [1. odzyskiwać przytomność; 2. budzić się] – józanodni, kijózanodni (kijózanodik), eszméletre v. magához tér, feleszmélni trzeźwienie – józanodás, kijózanodás; eszméletre v. magához térés, feleszmélés trzeźwo – józanul, higgadtan, meggondoltan, mértékletesen trzeźwość – józanság, mértékletesség trzeźwość umysłu – az ész józansága trzeźwy [mężczyzna trzeźwy], trzeźwa – józan, higgadt (ffi/nő) trzeźwy, -a, -e [1. niezamroczony alkoholem; 2. rzeczowy, rozsądny; też: świadczący o czyimś rozsądku; 3. taki, który nie jest senny lub zaspany] – józan, nem ittas; higgadt, meggondolt, okos, mérsékelt; (átv.) józan trzeźwy i realny polityk – józan és reális politikus trzeźwy pogląd na życie – józan életszemlélet trzęsawica – mocsár, ingovány, láp, posvány trzęsawisko [1. podmokły, grząski teren, zarośnięty szuwarami, trzciną, mchem itp.; 2. o trudnej, grożącej katastrofą sytuacji, w którą ktoś lub coś się pogrąża i której nie umie rozwiązać] – (trzęsawica) mocsár, ingovány, láp, posvány; reszketés trzęsawisty, -a, -e – mocsaras, ingoványos, lápos, iszapos trzęsący, -a, -e – reszketeg; rázós trzęsący się – rezgő trzęsidło [1. (Nostoc) – rodzaj kolonijnych sinic, należących do rzędu Nostocales; 2. rodzaj należący do gromady sinic, ok. 50 gatunków tworzących kuliste, śluzowate kolonie złożone z nitkowatych sinic. Występują w wodzie, na wilgotnej glebie, czasem współżyją z roślinami wyższymi.; 3. glon w postaci kulistej plechy utworzonej z nitkowatych kolonii ułożonych w galaretowatym śluzie; 4. daw. pęk piór, włosia stanowiący ozdobę nakrycia głowy, uprzęży końskiej, - Wersja 01 01 2017. uczesania kobiecego] – (növ.) hasadó moszat; kékmoszat (Nostoc sp.); (dawno) rengő, rezgő dísz v. ékszer; lengő, ringó sisakforgó trzęsidło pospolite – hártyás kékmoszat trzęsidła [drżące i błyszczące ozdoby stroju głów niewieścich; wspominają o nich w XVII w.] – (daw) női fejék; rezgő dísz v. ékszer trzęsienie [gwałtowne wstrząsy skorupy ziemskiej wywołane głównie przemieszczeniami mas skalnych w głębi Ziemi] – remegés, reszketés; lökés, rengés, rázás, rázkódás; (ziemi) rengés; földrengés; zökkenés trzęsienie ziemi [gwałtowne wstrząsy skorupy ziemskiej wywołane głównie przemieszczeniami mas skalnych w głębi Ziemi] – földrengés trzęsienia ziemi w Polsce – földrengések Lengyelországban; földrengések Lengyelország területén trzęsienie ziemi dotknęło a. nawiedziło południową część kraju – földrengés érte v. rázta meg az ország déli részét trzęsiogonek [Pliszka siwa (Motacilla alba)] – barázdabillegető trzęsionka [pot. trzęsienie się z zimna, ze strachu, ze zdenerwowania lub podczas jazdy po złej, wyboistej drodze] – pelyva, törek, szecska; hidegrázás Trzęślica modra, t. jednokolankowa (Molinia caerulea) [gatunek roślin z rodziny wiechlinowatych. Gatunek (biologia) szeroko rozpowszechniony w całej Europie, Azji i Ameryce Północnej. Występuje na całym niżu Polski] - nyugati kékperje (Molinia caerulea) [a perjefélék (Poaceae) családjába tartozó növényfaj] trzęsło – piros moszat trzmiel (łac. Bombus) [1. rodzaj owadów społecznych z rodziny pszczołowatych, podrodziny Bombinae. Do rodzaju Bombus należą duże owady (do 30 mm), Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia gęsto owłosione, często jaskrawo ubarwione, ale zwykle z przewagą czerni, lub też całkiem czarne. 2. duży owad podobny do pszczoły, żyjący w roju w gniazdach zakładanych w ziemi] – dongó, poszméh (Bombus) [a rovarok (Insecta) osztályának a hártyásszárnyúak (Hymenoptera) rendjéhez, ezen belül a fullánkosdarázs-alkatúak (Apocrita) alrendjéhez és a méhfélék (Apidae) családjához tartozó nem.] - Wersja 01 01 2017. Trzmielina pospolita, t. zwyczajna (Euonymus europaea L., syn. Evonymus europaea L.) [gatunek krzewu należący do rodziny dławiszowatych (Celastraceae). Występuje w Europie i Azji, w Polsce jest dość pospolity na całym obszarze] – kecskerágó v. csíkos kecskerágó (Euonymus europaeus) [a kétszikűek (Magnoliopsida) osztályának a kecskerágóvirágúak (Celastrales) rendjéhez, ezen belül a kecskerágófélék (Celastraceae) családjához tartozó faj.] 7220 trzmielina (Euonymus L.) [1. rodzaj krzewów z rodziny dławiszowatych. Czasem występują w formach drzewiastych. Znanych jest około 120 gatunków, z czego w Polsce dziko wstępują 2 gatunki. 2. drzewo, krzew lub pnącze o drobnych, jasnozielonych albo ciemnozielonych kwiatach z czerwonymi kropkami, zebranych w zwisłe baldachogrona] – (növ.) kecskerágó Trzmielina brodawkowata (Euonymus verrucosus Scop.) – gatunek krzewu należący do rodziny dławiszowatych (Celastraceae R.Br.), zdecydowanie rzadziej spotykany niż trzmielina zwyczajna. Występuje w Europie i Azji, w Polsce osiąga północną i zachodnią granicę zasięgu. – Bibircses kecskerágó (Euonymus verrucosus) [a kétszikűek trzmielina japońska (Euonymus japonicus) – Japán kecskerágó (Euonymus japonica) trzmielina niska (Euonymus nanus) trzmielina zwyczajna (Euonymus europaea) – Csíkos kecskerágó (Euonymus europaea L.) trzmielówka [to stosunkowo duży przedstawiciel bzygowatych. Czasami jest bardzo płochliwa i nie daje się podejść, innym razem łakomie pożywia się pyłkiem kwiatowym lub nektarem i wtedy nie sprawia to trudności. Lata szybko i wysoko. Owady dorosłe pędzą słodki żywot pośród kwiatów, zaś drapieżne larwy żyją w gniazdach trzmieli i os.] – lebegőlégy (Syrphida), pihelégy (Magnoliopsida) osztályának a kecskerágóvirágúak (Celastrales) rendjéhez, ezen belül a kecskerágófélék (Celastraceae) családjához tartozó faj.] trzmielina Hamiltona (Euonymus hamiltoniana Wall.) – gatunek uprawiany – kecskerágó (Euonymus hamiltoniana) Trzmielówka leśna (Volucella pellucens) –– üvegpotrohú légy v. üveghátú pihelégy (Volucella pellucens) trzmielina oskrzydlona (Euonymus alata (Thunb.) Siebold.) – gatunek uprawiany – kecskerágó (Euonymus alata) trzmielina Fortune`a, t. pnąca (Euonymus fortunei (Turcz.) Hand.-Mazz., syn. E. fortunei Hand.-Mazz.) – gatunek uprawiany – Kúszó kecskerágó (Euonymus fortunei) trzmielina wielkoowocowa (Euonymus latifolia (L.) Mill.) – gatunek uprawiany Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017. trznadel [drobny ptak śpiewający, nieco większy od wróbla, o żółtym i rdzawobrązowym upierzeniu] – citromsármány Trznadel zwyczajny, trznadel, trznadel żółtobrzuch (Emberiza citrinella) [mały ptak częściowo wędrowny z rodziny trznadlowatych] – citromsármány (Emberiza citrinella) [a madarak (Aves) osztályának a verébalakúak (Passeriformes) rendjéhez, ezen belül a sármányfélék (Emberizidae) családjához tartozó faj] trzonowy, -a, -e – törzs-, törzsi, csap-, nyál, szár-, gyök-, tőtrzonowy ząb – zápfog trzoda [1. gromada zwierząt, zwykle domowych; 2. tłum w przeciwstawieniu do jednostki; 3. * Stado] – csorda, konda, nyáj, falka; csürhe trzoda chlewna [świnie hodowane dla mięsa] – disznócsorda, konda; állatállomány, állatlétszám trzon [1. główna, zasadnicza część czegoś; 2. nadziemna część grzyba, na której osadzony jest kapelusz] – rostélylap; tűzserpenyő; (techn) fogó, nyél, fogantyú, markolat, rúd; (element szabli) markolat; (ép.) oszloptörzs; (bot) szár; törzs, fatörzs; (műsz.) csap, rúd; (grzyb) tönk trzon grzyba – a gomba szára trzon klapy – szeleprúd, szelepszár trzon kolumny [główna część kolumny między podstawą a głowicą] – oszloptörzs trzon korby v. korbowy – forgattyúrúd trzon kręgu v. kręgowy – (anatómia) csigolyatest, corpus vertebrae trzon macicy [najgrubsza i najszersza część macicy] – anyaméh törzse trzon nitu – szegecsszár trzon pompy – szivattyúrúd, szivattyúfogantyú trzon tłokowy [zob. tłoczysko w zn. 1.] – dugattyúszár, dugattyúrúd trzon zaworowy – szellentyúcsap, szelephímcsavar trzon zbioru – a gyűjtemény törzsanyaga v. állománya v. alapja trzonek [uchwyt jakiegoś narzędzia; rękojeść, rączka] – száracska; nyél, szár, fogó, markolat, rúd; foglalat trzonek grzyba – a gomba szára trzonek narzędzia – szerszámnyél, szerszámfogó trzonek noża – a kés nyele trzonek żarówki – izzólámpafoglalat trzos, trzosek (z niem. strotzen) [1. pas z kieszeniami na pieniądze używany w dawnej Polsce, później też: woreczek na pieniądze; 2. worek podłużny na pieniądze, zwykle skórzany, robiony w rodzaju pasa i do opasywania się służący (ob. Pasy w Enc. Star. t. III, str. 326). 3. inaczej sakiewka, woreczek na monety popularny w średniowieczu i później, przypinany do pasa lub noszony w kieszeni; 4. podwójny skórzany pas, element ludowego stroju krakowskiego; szeroki, bogato zdobiony, lub nieco węższy biały z metalowymi kółeczkami, nabijany gwoździkami z mosiądzu. 5. czrzos, trzosek, trzosie - od XV w. pas z kieszeniami na pieniądze, sakiewka, woreczek. 6. woreczek na pieniądze; sakwa, kiesa] – tarsoly, táska, pénzestáska, pénzes zacskó, erszény; tüsző trzosik [mały woreczek na pieniądze] – kis pénzes zacskó v. pénztárca trzódka – kisebb csorda, falka; kondácska, nyájacska trzpiennik [owad błonkoskrzydły z rodziny trzpienników] – fadarázs Trzpiennik olbrzymi Sirex = Urocerus gigas (Siricidae, Hymenoptera) – óriás fenyődarázs (Urocerus gigas) [a rovarok (Insecta) osztályába, a hártyásszárnyúak (Hymenoptera) rendjébe és a fadarazsak (Siricidae) családjába tartozó faj] 7221 Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 7222 trzpień [1. walec, kolec lub pręt służący do osadzania na nim czegoś; 2. wydłużona, o kolistym przekroju, centralna część narzędzia; 3. część zamka, sztyft, na który wkłada się klucz z okrągłym otworem] – nyelvszeg; csap, hegy; cövek, pecek, szár, nyél, rúd trzpień frezarski – marógéppecek, marógépcsap trzpień gwoździa – szeg hegye trzpień kosy – kaszapecek (a nyélhez rögzítő ék) trzpień nitu – a szegecs hegye trzpień tokarski – esztergapecek, esztergacsap trzpiot [człowiek lekkomyślny, roztrzepany, beztroski]; trzpiotka [kobieta lekkomyślna, roztrzepana, wesoła] – kelekótya, szeleburdi, hebehurgya, csapodár, csélcsap, könnyelmű, szeles, könnyelmű, széltoló (ffi/nő) trzpiotek – csapodár, csélcsap, szeleburdi, könnyelmű, ingatag trzpiotowato – kelekótyán, szeleburdian trzpiotowatość – kelekótyaság, szeleburdiság, csapodárság trzpiotowaty, -a, -e [1. nieco lekkomyślny, niefrasobliwy, roztrzepany; też: właściwy zachowaniu takiej osoby] – kelekótya, szeleburdi, csapodár; könnyelmű trzustka (łac. pancreas) [jest gruczołem składającym się zarówno z części wewnątrzwydzielniczej (hormonalnej) jak i zewnątrzwydzielniczej (trawiennej). Trzustka jest położona w jamie brzusznej] – hasnyálmirigy (pancreas) [a gerincesekben megtalálható belső (endokrin) és külső (exokrin) elválasztású mirigy. Endokrin funkcióját tekintve számos igen fontos hormont termel mint az inzulin, glukagon, és szomatosztatin. Exokrin mirigyként a pancreas által termelt nedvben számos fontos emésztőenzim mint a lipáz, amiláz található] trzustkowy, -a, -e – hasnyálmirigytrzy [liczebnik główny oznaczający liczbę 3; ocena dostateczna w szkolnym systemie ocen], trzej (trzech) – három trzy całe i pięć dziesiątych – 3,5 (három egész, öt tized) trzy całe jedna dziesiąta – három egész egy tized trzy cnoty boskie [(teologalne) wiara, nadzieja, miłość] – három isteni erény: hit, remény, szeretet trzy czwarte [trzy części całości podzielonej na cztery równe części] – háromnegyed (3/4) trzy dni temu sprowadziłem się do tego domu – három nappal ezelőtt költözködtem v. hurcolkodtam ebbe a házba - Wersja 01 01 2017. trzy dni upłyneło od chwili jego wyjazdu – három nap telt el elutazása óta trzy fazy – három fázis Trzy Karczmy [miejsce w pobliżu Rzymu, przy Apijskiej Drodze*, która istnieje do dziś, gdzie bracia spotkali się z Pawłem po opuszczeniu Puteoli. (*:Via Appia, Droga Apijska, najstarsza bita droga w starożytnym Rzymie, zwana też Regina Viarum (z łacińskiego "królowa dróg").) - Zbudowana 312 p.n.e. w czasie pełnienia urzędu cenzora przez Appiusza Klaudiusza Cekusa, łączyła początkowo Rzym z Kapuą.] – „Három csárda” (hely Róma közelében, a Via Appia (latinul via=út) az ókori Római Birodalom talán legfontosabb útja mellett, ahol a testvérek Pál apostollal találkoztak.) trzy kwadranse – (idő) háromnegyed trzy kwadranse na …. – háromnegyed … trzy kwadranse na dwunastą – háromnegyed tizenkettő trzy kwadranse po czwartej – háromnegyed öt trzy lata temu – három évvel ezelőtt, három éve trzy ma się tak do pięciu, jak sześć do dziesięciu – három úgy aránylik az öthöz, mint hat a tízhez trzy metry długości – három méter hosszú trzy osiemnaste – három tizennyolcad (3/18) trzy pary trzewików – három pár cipő trzy posiłki dziennie – napi háromszori étkezés trzy razy – háromszor trzy razy dziennie – napjában háromszor trzy razy dziennie po dziesięć kropli – naponta háromszor tíz csepp(et) trzy razy dzienne po łyżeczce – naponta háromszor egy-egy kávés kanállal trzy razy odpukać w niemalowane drewno – háromszor lekopogni festetlen fán trzy setne – három század (0,03) trzy stopnie ciepła – három fok meleg trzy tygodnie temu – három héttel ezelőtt trzy tysiące – háromezer trzy- [pierwszy człon wyrazów złożonych, oznaczający występowanie tego, co nazywa drugi człon złożenia, w potrójnej ilości, w trzech egzemplarzach, jednostkach] – háromtrzyaktowy, -a, -e – háromfelvonásos trzyaktówka – háromfelvonásos trzyatomowy, -a, -e – háromatomos trzyatomowy ozon – háromatomos ózon (O3) trzycyfrowy, -a, -e [złożony z trzech cyfr] – három számjegyű Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 7223 trzyczęściowy, -a, -e [składajacy się z trzech części] – háromrészes; (zene) háromnegyedes (ütem) trzyćwierciowy, -a, -e [daw. wynoszący trzy czwarte jakiejś całości] – háromnegyedes trzydniowy, -a, -e [mający lub trwający trzy dni] – háromnapos, háromnapi, három napig tartó trzydniówka [1. pot. okres trzydniowy; też: czynność, zjawisko trwające trzy dni; 2. pot. choroba małych dzieci objawiająca się trwającą trzy dni wysoką gorączką] – (pobyt) háromnapi tartózkodás; háromnapi munka; (odpoczynek) háromnapos pihenő; (deszcz) három napig tartó eső trzydziestka [1. liczba 30; 2. całość składająca się z 30 części lub jednostek; 3. to, co jest oznaczone liczbą 30; 4. pot. o wieku: 30 lat; 5. pot. szybkość trzydziestu kilometrów na godzinę; 6. pot. kobieta mająca trzydzieści lat] – harminc (30); harmincas, (wiek) harminc év; harmincéves nő trzydziestego pierwszego sierpnia – augusztus 31én trzydziestokrotnie – harmincszorosan trzydziestokrotny, -a, -e [1. powtarzający się trzydzieści razy; 2. taki, który zdobył coś trzydzieści razy; 3. trzydzieści razy większy lub mniejszy od czegoś] – harmincszoros trzydziestolatek [mężczyzna mający trzydzieści lub trzydzieści kilka lat; też: zwierzę, roślina lub przedmiot mające tyle lat] – harminc éves ffi; harmincas trzydziestolatka – harminc éves lány v. nő; harmincas trzydziestolecie [1. okres trzydziestu lat; 2. trzydziesta rocznica] – harminc éves időszak; harminc éves évforduló trzydziestoletni, -ia, -ie [mający lub trwający trzydzieści lat] – harminc éves v. harmincéves trzydziestozłotowy, -a, -e – harminc zlotys trzydziestozłotowy wydatek – harminc zlotys költség trzydziestu (trzydzieści) – harmincan (hímnemű személyekre vonatkozóan) Trzydziestu Trzech Orientalczyków [to nazwa grupy mężczyzn dowodzonych przez Juana Antonio Lavelleja, którzy wyruszyli z Argentyny z ekspedycją w 1825, aby wyzwolić terytorium Urugwaju okupowanego przez Brazylię.] – Harminchárom Orientalista (1825. Brazília függetlenségének kivívása) - Wersja 01 01 2017. trzydziesty, -a, -e [będący ostatnim elementem zbioru składającego się z trzydziestu jednostek lub jedną z trzydziestu części, na które można coś podzielić] – harmincadik trzydziesty tom encyklopedii – az enciklopédia harmincadik (XXX) kötete trzydziesty [trzydziesty dzień miesiąca] – harmincadika trzydzieści [liczebnik główny oznaczający liczbę 30] – harminc trzydzieści raz – harmincszor trzydzieści srebrników – harminc ezüstpénz trzydzieści srebrników dla Judasza – harminc ezüstpénz Júdásnak trzydzieścioro [liczebnik zbiorowy odpowiadający liczbie 30] – harminc trzygłosowy, -a, -e [złożony z trzech głosów, skomponowany na trzy głosy, wykonywany przez trzy głosy itp.] – háromszólamú, három szólamú trzygłosowy kanon – háromszólamú kánon trzygodzinny, -a, -e [mający lub trwający trzy godziny] – háromórás, háromórai trzyklasowy, -a, -e [obejmujący trzy klasy, mający trzy klasy; trójklasowy] – háromosztályos, háromosztályú trzykołowy, -a, -e (zob. trójkołowy) – háromkerekű trzykołowiec – háromkerekű motor v. robogó v. tricikli trzykonny, -a, -e [1. o pojeździe: zaprzężony w trzy konie; 2. o silniku: mający moc trzech koni mechanicznych] – háromlovas, hármasfogat; három lóerős (3 LE-s) trzykroć [trzy razy, trzykrotnie]; po trzykroć – háromszor, háromszorosan trzykrotka (Tradescantia) [1. roślina o długich, zwisających pędach i jajowatych, często barwnych liściach; 2. rodzaj roślin z klasy jednoliściennych, z rodziny komelinowatych (Commelinaceae), pochodzących z Ameryki. Należy do niego ok. 70 gatunków występujących od południowej Kanady do północnej Argentyny. Gatunkiem typowym jest Tradescantia virginiana L.. Naukowa nazwa rodzajowa upamiętnia Johna Tradescanta starszego (ok. 1570–1638), ogrodnika Karola I Stuarta.] – (növ.) tradeszkancia [népnyelv által "pletykának" nevezett tradeszkancia (Tradescantia blossfeldiana variegata) cserepes dísznövény majdnem minden lakásban fellelhető, mert könnyen szaporítható és mostoha, Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 7224 fényszegény körülményekhez is jól alkalmazkodik] trzykrotnie – háromszor, háromszorosan, háromízben trzykrotny, -a, -e [1. powtarzający się trzy razy; 2. taki, który zdobył coś trzy razy; 3. trzy razy większy lub mniejszy od czegoś] – háromszoros trzylampówka – (dawno) háromlámpás rádió trzylatek [dziecko mające trzy lata; też: zwierzę, roślina lub przedmiot mające tyle lat] – hároméves (gyerek v. állat v. növény v. tárgy) trzylatka – hároméves (kislány v. állat v. növény v. tárgy) trzylecie [1. okres trzech lat; 2. trzecia rocznica] – három év, három éves időszak trzyletni, -ia, -ie [mający lub trwający trzy lata] – hároméves, háromévi trzymać [1. ująwszy coś, nie wypuszczać; 2. nie pozwalać komuś oddalić się skądś; 3. położywszy coś w jakimś miejscu, ustawiwszy w jakiejś pozycji, pozostawiać w takim położeniu; 4. przechowywać, przetrzymywać coś; 5. utrzymywać w jakimś stanie, w jakiejś sytuacji; 6. mieć nadzór nad kimś, nad czymś; 7. pot. zajmować się chowem zwierząt; 8. pot. stanowić zamocowanie, podporę czegoś; 9. pot. o niepożądanych zjawiskach atmosferycznych i fizjologicznych: trwać, nie słabnąć; 10. daw. mieć coś pod swym zarządem; 11. daw. żywić, utrzymywać; też: najmować, zatrudniać] – állni; fogni, tartani (w ręku: kézben); tartogatni; tartani, fenntartani; feltartani; vezetni; (nie puszczać) tartani, folyni; (za kim) pártján állni (vkinek); (sp) szurkolni, drukkolni (vmiért/vkinek); tartani, őrizni; tartogatni; (dawno) bérelni; alkalmazni; összetartani trzyma konia na munsztuku – fékezi, megfékezi, megzabolázza a lovat trzymać bank – bankot tartani (játékban) trzymać biżuterię w sejfie – széfben tartani az ékszert trzymać buzię na kłódkę – lakatot tenni a szájra trzymać co na wodzy – fékentartani, fékezni (vmit) trzymać co w chłodnym miejscu – hűvös helyen tartani vkit trzymać co w cieple – melegen tartani vmit trzymać co w garści – markában tartani vmit trzymać co w tajemnicy – titokban tartani vmit trzymać co w ukryciu – rejtve, titokban tartani vmit trzymać coś w czymś – tartani vmit vmiben - Wersja 01 01 2017. trzymać coś w ręku – kézben tartani vmit; kézzel fogni v. markolni vmit trzymać (kogo) za rękę; trzymać za rękę kogoś – kézben fog (vkit); kézen fogva tartani (vkit) trzymać czyjąś stronę – vki pártját fogni trzymać do chrztu – keresztvíz alá tart trzymać do dyspozycji – rendelkezésre tartani trzymać dziecko do chrztu – keresztvíz alá tartani a gyereket trzymać fason – tartja magát trzymać gębę na kłódkę – lakatot tenni a szájra trzymać jak pijany płotu – [úgy ragaszkodik hozzá, mint részeg a palánkhoz] (közm.) köti az ebet a karóhoz; egyre csak ugyanazt hajtogatja trzymać język za zębami – fékezi a nyelvét; befogja a száját; hallgat, tud hallgatni; féket tesz a nyelvére, nem szól trzymać karczmę – korcsmát v. kocsmát bérelni trzymać klawisz naciśnięty – lenyomva tartja a billentyűt trzymać kogo na dystans – (átv.) távol tart magától vkit trzymać kogo na wodzy – rövidre fogja a gyeplőt trzymać kogo oddaleniu – tisztes távolságban tartani vkit trzymać kogo ostro – szigorúan v. keményen fogni vkit trzymać kogo/co pod kluczem – (átv.) lakat alatt tartani vkit/vmit trzymać kogo pod strażą – vkit őrizetben tartani trzymać kogo przed drzwiami – az ajtó előtt tartani v. megvárakoztatni vkit trzymać kogo w garści – markában tart vkit trzymać kogo w karbach – féken tartani v. rövidre fogni v. kordában tartani vkit; korlátok között, erős kézben tartani vkit trzymać kogo w napięciu – (átv.) feszültségben a. izgalomban tartani; vkit bizonytalanságban hagyni v. tartani trzymać kogo w szachu – sakkban tartani vkit trzymać kogo w więzieniu – fogva v. fogságban tartani vkit trzymać kogo w zawieszeniu – bizonytalanságban hagyni (vkit) trzymać kogo z daleka od siebie – (átv.) távoltartani magától vkit trzymać kogo za puls – vkinek a pulzusát fogni trzymać kogo za rękę – kézen fogni vkit trzymać kogo zawieszeniu – (átv.) bizonytalanságban tartani vkit trzymać (kogo) za słowo – szaván fogni v. tartani vkit; számítani vki igéretére Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 7225 trzymać kogoś pod kloszem – elzárni vkit a külvilágtól, elszigetelni trzymać kogoś w dybach – rabláncon tartani vkit trzymać kogoś w strachu – rettegésben tartani vkit trzymać koniec lejców – a gyplőszár végét fogni trzymać krok – lépést tartani trzymać krowy – teheneket tartani trzymać krótko – rövid pórázon tartani (kutyát) trzymać na kolanach – ölében tartani vkit/vmit trzymać na składzie – raktáron tartani trzymać na smyczy – pórázon v. járószalagon tartani trzymać na wodzy – féken tart trzymać nerwy na wodzy – fékezi magát, féken tartja az indulatait trzymać niemowlę w beciku – pólyában tartja a csecsemőt trzymać pierwszeństwo – tartja az első helyet; övő az elsőbbség; első helyen áll trzymać (sprawować) komendę – teljesíteni a parancsot trzymać pióro – tollat tartani (a kézben), titkárkodni trzymać pod kłódką – lakat alatt tartani trzymać pod kluczem – elzárva tartani, zár alatt tartani trzymać prym – első hangot tartani, vezetni trzymać prym w czym – tartja az elsőbbséget v. a főszerepet, hangadó vmiben trzymać psa na łańcuchu – kutyát láncon v. pórázon tartani trzymać ręce za pasem – (átv.) ölbe tett kézzel ülni trzymać rękę na pulsie – a pulzusán v. az ütőerén tartja kezét; (átv.) aktuálisan figyelemmel kísér vmit; naprakészen tájékoztatott v. tájékozott trzymać sklep – üzletet tartani fenn trzymać służącą – szolgálót v. háztartási alkalmazottat tartani trzymać ster rządu – a kormányt kezében tartja; kormányozni trzymać takt – ütemet tartani trzymać towar na pasek – (dawno) üzérkedés céljából tartani árut; árut rejtegetni trzymać w ewidencji – evidenciában tartani; nyilvántartani trzymać w garści – kézben tartani, hatalmában tartani trzymać w karbach [kontrolować, mieć władzę, trzymać w ryzach, władać] – féken tart trzymać w klubach – (átv.) kordában tartani vkit trzymać w miejscu niedostępnym dla dzieci – gyermektől távol tartandó - Wersja 01 01 2017. trzymać w ręku – kézben tart trzymać w ręku – kézben tartani; hatalmában tart trzymać w rezerwie – tartalékolni trzymać w ryzach – rövidre fogni, kordában tartani trzymać w tajemnicy – titokban tartani trzymać wartę (honorową) – (dísz)őrszolgálatot teljesíteni trzymać z kim sztamę – barátságot tart vkivel trzymać za kieckę – anyja szoknyájába kapaszkodik trzymać za kim v. z kim – összetartani vkivel; igazodni vkihez, kiállni vkiért; pártját fogja v. pártján áll (vkinek) trzymać za słowo – szaván fogni trzymać zwierząt gospodarskich – gazdasági állatokat tartani trzymać zwierzę w klatce – ketrecben tartani állatot trzymać zwierzę w niewoli – állatot fogságban tartani trzymaj, gdzie się da! – fogd, ahol éred! trzymaj język za zębami! – vigyázz a nyelvedre!, hallgass! fogd be a szád v. pofádat! trzymać się [1. chwytać się kogoś, czegoś, aby nie upaść, nie odsunąć się itp.; 2. trzymać jeden drugiego; 3. przestawać w czyimś towarzystwie; 4. być umocowanym, wspierać się na czymś; 5. zachowywać wyznaczony kierunek; 6. utrzymywać jakąś postawę; 7. pot. zachowywać kondycję fizyczną; też: wyglądać młodo; 8. pot. walczyć, stawiać opór; 9. pot. zachowywać odporność psychiczną; 10. pot. być w dobrym stanie, w całości; 11. pot. o zwierzętach: żyć gdzieś; 12. pot. o roślinach: rosnąć gdzieś; 13. pot. nie odstępować od przyjętych zasad; 14. pot. utrzymywać się na stałym poziomie, nie przemijać] – fogni, tartani; tartja magát v. tartják magukat; (kogo/czego) fogódzkodni, kapaszkodni (vkibe/vmibe); (czego) fogódzkodni (vmibe); (przestrzegać) (czego) tartja magát (vmihez); (stosować się) tartja magát, igazodni (vkihez/vmihez); védekezni, kitartani; ragaszkodni; betartani, összetartani; kitartani, kitartja magát; hozzászegődni trzymać się czego rękami i nogami – kézzellábbal kapaszkodni vmibe; görcsösen ragaszkodni vmihez trzymać się czegoś – fogódzkodni, kapaszkodni trzymać się czyjego fartuszka – (átv.) vkinek a szoknyáján ülni trzymać się czyjego zdania – ragaszkodik (vki) nézetéhez; kitart (vki) nézete mellett Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 7226 trzymać się (kogo/czego) – tartja magát (vkihez/vmihez); igazodni (igazodik) (vkihez/vmihez) trzymać się do upadłego – a végsőkig v. végkimerülésig kitartani; kitart a végsőkig trzymać się dobrze – jól tartja magát trzymać się dobrze na koniu – jól üli meg a lovat trzymać się garbato – púposan v. görbén tartja magát; görnyedten járni trzymać się kogoś, czegoś – tartja magát vkihez/vmihez trzymać się kogoś, czegoś jak pijany płotu v. płota – [kapszkodik, mint részeg ember a kerítésbe] (közm.) köti az ebet a karóhoz; egy tapodtat sem engedni; görcsösen ragaszkodni vmihez trzymać się kolei – sorrendet tartani trzymać się koślawo – görbén tartja magát trzymać się krzepko – keményen v. erősen v. derekasan tartja magát trzymać się litery prawa – a törvényt betű szerint betartani v. megtartani v. végrehajtani; betűszerint ragaszkodni a törvényhez; betű szerint tartja magát a joghoz trzymać się na uboczu – háttérben maradni, távoltartja magát, félreállni, félrevonulni, visszavonulni; félrehúzódni; távoltartja magát (vmitől) trzymać się na ustroniu – visszavonultan élni trzymać się od kogo/czego w przyzwoitym dystansie – (átv.) tisztes távolban maradni vkitől/vmitől trzymać się pańskiej klamki – [az urak kilincsét tartani] az urak kegyét keresni trzymać się planu – betartani a tervet; ragaszkodni a tervhez trzymać się pochyło – görbén tartja magát, hajlott hátú, görnyedt tartású trzymać się poręczny – a karfát v. korlátot fogja trzymać się porządku dziennego – napirendhez tartja magát trzymać się prawidła – megtartani a szabályt trzymać się przepisów – betartja az előírásokat trzymać się prosto – egyenesen tartja magát; egyenes testtartású trzymać się razem – összetartani, együtt maradni trzymać się spódnicy (matki v. żony) – (az anyja v. a felesége) szoknyájába v. kötényébe kapaszkodik; egy lépést sem mer tenni önállóan trzymać się swojego zdania – kitart a véleménye mellett trzymać się umowy – szerződést betartani trzymać się w dobrej kondycji – jó kondícióban v. kondiban van - Wersja 01 01 2017. trzymać się w przyzwoitej odległości od kogo/czego – tisztes távolban maradni vkitől/vmitől trzymać się wskazań lekarza – tartja magát az orvos utasításaihoz trzymać się z boku – félre állni, nem részt venni vmiben trzymać się z daleka (od czego) – távoltartja magát (vmitől) trzymać się za brzuch – hasát fogja trzymać się za ręce – egymás kezét fogják trzymać się zdania – ragaszkodik nézetéhez; tartja a szavát trzymaj się! – vigyázz magadra! trzymaj się ciepło! – [tartsd magad melegen!] vigyázz magadra! trzymają się go psie figle – buta tréfákat csinál, ostoba tráfái vannak trzymają się za ręce – egymás kezét fogják trzymadło [1. pot. uchwyt, trzonek, rękojeść; 2. daw. przyrząd do umocowywania obrabianych lub szlifowanych przedmiotów] – fogantyú, fogó, markolat, nyél, kallantyú; satu, sikattyú trzymadło popędowe – indítófogantyú, indítóforgattyú trzymadło ręczne – szélespofájú sikattyú; kézisatu trzymadło spawalnicze – hegesztőszerszám fogantyúja, hegesztőpisztoly nyele trzymanie – tartás, fogás, markolás; (állat) tartás trzymanie czego w tajemnicy – titkolózás, titoktartás trzymanie głowy – fejtartás trzymanie się – magatartás, testtartás trzymanie się (czego) – ragaszkodás vmihez trzymanie się na uboczu – távoltartás trzymanie się z daleka – távoltartás trzymany w tajemnicy – titkos trzymasztowy, -a, -e (zob. trójmasztowy) – háromárbócos trzymetrowy, -a, -e [mający trzy metry lub zajmujący trzy metry kwadratowe powierzchni] – háromméteres; három méter magas v. széles, háromnégyzetméteres; (dawno, közb.) háromszáz kilós (három métermázsás) trzymiesięczny, -a, -e [mający lub trwający trzy miesiące] – háromhónapos, háromhónapi, háromhavi; negyedévi trzynastka [1. liczba 13; 2. całość składająca się z 13 części lub jednostek; 3. to, co jest oznaczone liczbą 13; 4. pot.; zob. trzynasta pensja] – tizenhármas (szám, csoport); (átv.) tizenharmadik havi fizetés Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 7227 trzynastoletni, -ia, -ie [mający lub trwający trzynaście lat] – tizenhárom éves trzynastozgłoskowiec – tizenhárom szótagból álló verssor trzynastozgłoskowy, -a, -e [o wersie: mający trzynaście zgłosek; też: o utworze: składający się z takich wersów] – tizenhárom szótagból álló, tizenhárom szótagos trzynasty, -a, -e [będący ostatnim elementem zbioru składającego się z trzynastu jednostek lub jedną z trzynastu części, na które można coś podzielić] – tizenharmadik trzynasta pensja – a 13. havi illetmény v. fizetés trzynasty [trzynasty dzień miesiąca] – tizenharmadika trzynasty rok – a tizenharmadik év trzynastego – tizenharmadikán trzynaście (trzynastu) [liczebnik główny oznaczający liczbę 13] – tizenhárom trzynaścioro [liczebnik zbiorowy odpowiadający liczbie 13] – tizenhárom trzynaścioro dzieci – tizenhárom gyerek trzyosobowy, -a, -e [1. przeznaczony dla trzech osób; 2. składający się z trzech osób] – háromfős, három főből álló, háromszemélyes trzypasmowy, -a, -e [o drodze, autostradzie itp.: składający się z trzech oddzielnych pasm dla ruchu w tym samym kierunku] – háromsávos trzypiętrowy, -a, -e [mający trzy piętra] – háromemeletes trzypokojowy, -a, -e [składający się z trzech pokojów] – háromszobás trzysetny, -a, -e; trzechsetny, -a, -e – háromszázadik trzykibowiec – háromrészes eke, hármaseke [dwuskibowiec, trzyskibowiec i czteroskibowiec: kettes-, hármas-, négyeseke] trzysta (trzystu) [liczebnik główny oznaczający liczbę 300] – háromszáz (300) trzytysięczny, -a, -e [1. będący ostatnim elementem zbioru wielkości trzech tysięcy lub jedną z trzech tysięcy części, na które można coś podzielić; 2. złożony z trzech tysięcy jednostek; 3. przeznaczony dla trzech tysięcy osób lub rzeczy] – háromezredik trzywieżowa brama – háromtornyos kapu - Wersja 01 01 2017. Budapest címere alsó részén háromtonyos kapuval trzyzmianowość – vminek háromműszakos volta trzyzmianowość pracy Straży Miejskiej – a helyi renőri munka háromműszakos volta trzyzmianowy, -a, -e [przebiegający lub wykonywany na trzy zmiany] – háromműszakos tsangia tsangia [typ obuwia noszonego w cesarstwie bizantyńskim od I wieku, były to wzorowane na butach perskich dochodzące do połowy łydki trzewiki. Cholewka bogato zdobiona aplikacjami z kolorowej skóry. Widocznie zaznaczony kształt napiętka. Pozbawione obcasa.] – (daw) régi bizánci csizmafajta tse-tse [1. rodzaj owadów z rodziny much obejmujący około 20 gatunków żyjących w Afryce, przenoszących groźne choroby (m.in. śpiączkę afrykańską); 2. mucha tsetse - mucha z rodzaju tse-tse] – (áll.) cecelégy T-shirt [1. wym. tiszert] [bawełniany podkoszulek z krótkimi rękawkami; 2. rodzaj podkoszulka lub koszulki bawełnianej z krótkimi rękawami i okrągłym płytkim dekoltem bez kołnierza. Wkładana przez głowę, nie zapinana. Może być biała lub kolorowa, często z nadrukiem. Nazwa wzięła się z jej podobieństwa do litery T.] – póló, trikó T-shirt na ramiączkach – vállpántos póló Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 7228 T-shirt z dekoltem z tyłu – kivágott hátú póló v. trikó tu, tutaj [I 1. «zaimek odnoszący się do miejsca postrzeganego jako bliskie, wskazanego przez mówiącego, np. Czekaj tu na mnie., lub do miejsca, o którym była albo będzie mowa, np. Wszedł do pokoju i dopiero tu zauważył, że zapomniał kupić masło., Stał tu, gdzie kiedyś był dom.; 2. zaimek odnoszący się do wiadomej lub wskazanej w tekście sytuacji, np. Tu płacz nic nie pomoże.; II 1. partykuła używana z reguły w rozmowach telefonicznych, wprowadzająca wyrażenie, za pomocą którego mówiący przedstawia się, np. Dzień dobry, tu Ania.; 2. pot. partykula o charakterze ekspresywnym, wyrażająca najczęściej zniecierpliwienie, a nawet złość, np. Ty mi tu nie płacz!] – (o miejscu) itt, ebben; (o kierunku) ide tu bliżej – idébb, közelebb tu człowiek dobrze się czuje – az ember itt jól érzi magát tu i ówdzie – itt-ott; itt is, ott is; imitt, amott; helyenként tu i tam – szanaszét; itt-ott, imitt-amott; elvétve; ide-oda tu jest (tu był/była/było; tu będzie) + A. – itt van (volt, lesz) tu jest 1 złoty – itt van egy zlotyi tu jest 5-21 ------- 25-31 35–41, (…) złotych – itt van 5-21; 25-31, 35–41 (…) złoty tu jest adres – itt van a cím tu jest bardzo duszno – nagyon fülledt a levegő tu jest cała moja rodzina – az egész családom itt van tu jest dużo ciekawych obrazów – itt sok érdekes kép van tu jest dużo książek – itt sok könyv van tu jest karta gwarancyjna – itt a garanciajegy tu jest lampa – itt van a lámpa tu jest ludno – látogatott hely, ez nagyon népes hely tu jest mój bagaż – itt (van) a csomagom tu jest niedaleko – itt van nem messze tu jest okno, a tam są drzwi – itt van az ablak, és ott van az ajtó tu jest pies pogrzebany [1. wyrażenie używane, gdy ktoś znajduje sedno sprawy, przyczynę problemu; 2. syn. w tym sęk; w tym rzecz; tu jest pies pogrzebany; tu pies pogrzebany; cały dowcip polega na tym; cały wic polega na tym; 3. etym.: z niem., napis na psim nagrobku z 1630 roku znajdującym się w Winterstein, w Turyngii] – átv. itt van a kutya elásva - Wersja 01 01 2017. tu jest pusty przedział – itt egy üres fülke tu jest ratusz, Biblioteka Narodowa, Rynek Starego Miasta, Pałac Królewski, zamek średniowieczny – itt a városháza, a Nemzeti Könyvtár, az Óvárosi Piactér, a királyi palota, egy középkori vár tu jest stół, tam jest krzesło – itt van az asztal, ott van a szék tu jest uniwersytet, a gdzie jest park? – itt van az egyetem, és hol van a park? tu jest zasłona, jaka ona jest? – itt van a sötétítő függöny, milyen (ő)? tu jestem – itt vagyok; (rég) imhol vagyok tu każdy dom jest zabytkiem – itt minden ház műemlék tu mię los sprowadził – ide vezetett a sors; ide vetődtem tu mieszkam – itt lakom tu mówi Andrzej – itt András beszél (telefonban) tu może złapać Warszawę – (radio) itt lehet fogni Varsót tu można kupić + T. – itt lehet kapni tu na dole (na górze, na przodzie, w tyłe) boli mnie – itt lenn (fenn, elöl, hátul) fáj tu na górze – idefenn tu, na końcu korytarza – itt, a folyosó végén tu, na lewo jest okno – itt balra van az ablak tu nie ma + B. – itt nincs tu nie ma mojego ojca (twojego dziadka) – nincs itt az apám (nagyapád) tu nie ma nowoczesnego mieszkania – itt nincs modern lakás tu nie ma wysokiego domu – itt nincs magas ház tu nie można kupić + B. – itt nem lehet kapni tu nie wolno palić – itt nem szabad dohányozni tu nie wolno się kąpać – itt nem szabad fürdeni tu niedaleko jest schronisko – itt nem messze van turistaház tu pomnik, a za nim ogród – itt a szobor és mögötte a kert tu, przy głównej ulicy – itt a főutcában tu są 2, 3, 4 ----- 22, 23, 24, 32–34 (…) złote – itt van 2,3,4; 23,24,25, 32–34 (…) złoty Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 7229 tu są pewne niedociągnięcia – itt bizonyos hiányosságok vannak tu są słowniki, rozmówki, podręczniki języka polskiego, literatura piękna, powieści kryminalne – itt vannak a szótárak, a társalgási zsebkönyvek, a lengyel nyelvkönyvek, a szépirodalom, a bűnügyi regények tu tam; tu i tam – néhol; itt-ott; elvétve, nyomokban, elszórtan, szórványosan, helyenként, hellyel-közzel tu wewnątrz – idebenn tu wszystko można dostać – itt mindent lehet kapni tu wysiadamy! – itt kiszállunk! tu w środku – idebenn [Kto mieszka tu w środku?: Ki lakik idebenn?] tuba [1. łac. tuba 'trąba'jeden z największych muz. instrumentów dętych blaszanych, o b. niskiej skali; por. helikon; 2. opakowanie w kształcie rurki służące do przechowywania substancji półpłynnych; też: zawartość takiego opakowania; 3. lejkowata rura służąca do wzmacniania głosu przy porozumiewaniu się na odległość; 4. krój płaszcza, sukienki lub spódnicy o podobnym kształtcie; 5. o kimś, kto propaguje poglądy jakiejś osoby lub organizacji; 6. instrument dęty blaszany, basowy lub kontrabasowy, o najniższej skali] – (lat.) tuba; szócső; (zene) a legmélyebb hangú réz fúvós hangszer; hangszóró; tubus tuba akustyczna – hangcső, szócső, tölcsér, hangtölcsér tuba do mówienia – szócső <nagyothalló oktatás> tuba dzwonowa – harangformájú tölcsér tuba głośnika – hangszórótölcsér tuba sfałdowana głośnika – hajtogatott hangszórótölcsér tuba stożkowa – gömbhullámú tölcsér tuba wielodrożna – sokcellás tölcsér tuba wykładnicza – exponenciális tölcsér tuba wykładnicza – exponenciálistölcsér Tubal (wytwór) [1. syn Jafeta, wnuk Noego. Podobno jego potomkowie osiedlili się około Morza Czarnego. 2. (w tekstach klinowych Tabal) zapewne znani z Herodota Tybareńczycy, lud zamieszkujący w Azji Mniejszej obszar późniejszej Frygii.] – Tubál (visszatért; őt vezetik) [Jáfet fia és ennek leszármazottai (1Móz 10,2; 1Krón 1,5; Ézs 66,19; Ez 27,13).] tubalny, -a, -e [o głosie, dźwięku: głośny i niski] – hatalmas, nagy, óriási, fenyegető, - Wersja 01 01 2017. veszedelmes, rémes, borzasztó; átható, erős, erőteljes; messzehanzó; dörgő; hangos, visszhangzó; harsogó, dörgő, mennydörgő (hang) tubalny głos [potężny, donośny, grzmiący] – dörgő, harsogó, ordító, hangos, öblös hang tube [wym. tju:b] [pop. kolej podziemna w Londynie] – (ang.) tube, cső; a londoni földalatti vasút tuber [łac. 'guz; garb'] – (lat.) (tuberculum) gumócska, gümő tuberkuliczny, -a, -e – tüdőbajos, gümőkóros, tüdővészes tuberkulina [mieszanina białek i polisacharydów, otrzymywana z hodowli prątków gruźlicy, wstrzykiwana w skórę w celach diagnostycznych] – (lat.) tuberculin, tuberkulin; (orv.) a gümőkor baktériumából nyert oltóanyag a fertőzöttség megállapítására (Koch ajánlatára) tuberkulinowy, -a, -e – (lat.) tuberkulin-, tuberkulinos (oltás, bőrpróba, szempróba); tuberkulotikus; (orv.) gümőkóros tuberkuloza (1. łac. tuberculum zdrobn. od tuber 'guz; garb'; med. przest. gruźlica) – (lat.) (med.) tuberkulózis tbc, tüdővész, tüdőbaj, gümőkór, görvélykór (a Koch által 1882-ben felfedezett gümőbacilus okozta megbetegedés) tuberkuły [potocznie: prątki gruźlicy] – tüdővész, gümőkór (baktériumok) tuberoza [roślina o dzwonkowatych, białych lub różowych, silnie pachnących kwiatach] – tubarózsa (Polianthes tuberosa) [a latin tuberosából am gumós, növ., Polianthes L.), a liliomféléknek hagymás virága, 4 faja Mexikóban, Közép-Amerikában és KeletIndiában terem. őshazája Mexikó, Európába körülbelül 1600-ban került.]; bazsarózsa (peonia) tubing [ang. tubbing 'oszalowanie szybu; obudowa tunelu złożona z żeliwnych pierścieni' od tub 'wanna; cebrzyk; balia; podstemplowanie (szybu)'; wielki pierścień żeliwny, stalowy a. żelbetowy, będący elementem obudowy tunelu a. szybu; obudowa z takich pierścieni] – (ném., ang.) tübbing; mélyépítésnél használatos, öntöttvas szelvényekből álló gyűrű Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 7230 tubka – cső, tubus tubula [„anat.” kanalik] – tubulus; csövecske, csatornácska tubus [łac. 'rura'rura w lunecie a. mikroskopie, w której zamocowane są soczewki] – (lat.) tubus; cső; kupakkal ellátott kis fém v. műanyag tartály krémek, paszták, kenőcsök stb. tartására; cső, cső alakú tok tubylczy, -a, -e – bennszülött, belföldi, őslakó-; őslakói; helybeli, itteni, idevalósi, idevaló tubylcza ludność – bennszülött lakosság, helybeli népesség tubylec [1. człowiek należący do rdzennej ludności miejscowej; 2. stały mieszkaniec jakiegoś terenu] – bennszülött, őslakó; helybeli, itteni, idevalósi ember tucz [intensywne żywienie świń i drobiu w celu uzyskania żywca rzeźnego] – hízlalás; (np. gęsi) tömés tucz świń – sertéshízlalás tucz trzody chlewnej – sertéshízlalás tuczarnia [pomieszczenie, w którym tuczy się zwierzęta przeznaczone do uboju] – (hely) hízlalda; (eljárás) hízlalás tuczarnia gęsi – lúdtömőhely, libahízlaló tuczący, -a, -e [powodujący tycie] – hízlaló, hízótuczenie – hizlalás, tömés tuczenie trzody chlewnej – sertéshízlalás tucznik [świnia w okresie tuczu] – hízó, hízódisznó; zsírsertés tuczny, -a, -e [o zwierzęciu hodowlanym: intensywnie tuczony z przeznaczeniem na ubój] – hízott, hízlalt, tömött, hízó; hízlalótuczna gęs – hízott, hízlalt v. tömött liba tuczny wieprz – hízósertés, hízott sertés tuczny wół – hízlalt v. hízott ökör tuczony, -a, -e – hízlalt, hízott, tömött (pl. liba) tuczona gęś – hízott liba tuczyć [1. o pokarmie: powodować tycie; 2. pot. karmić kogoś zbyt obficie; 3. intensywnie karmić zwierzęta hodowlane w celu uzyskania przyrostu mięsa i tłuszczu] – hízlalni, (átv.) tömni, jóltartani tuczyć gęś – libát tömni v. megtömni tuczyć świnię – disznót hízlalni tuczyć wieprze – sertést hízlalni tuczyć się; tucznieć [1. pot. o człowieku: jeść zbyt wiele; 2. pot. bogacić się czyimś kosztem; 3. o zwierzęciu hodowlanym: przybierać na wadze] – hízni tudzież [spójnik używany do łączenia zdań lub innych wyrażeń, które odnoszą się do tych samych przedmiotów, osób lub faktów] – szintén, így, éppúgy, hasonlóképpen, - Wersja 01 01 2017. egyformán, egyúttal, azonnal, emellett, ugyancsak tuf [lekka, porowata skała składająca się głównie z piasku i popiołu wulkanicznego] – tufa; (geol.) megszilárdult vulkáni hamuból képződött kőzet; laza, lukacsos törmelékkőzet, anyaga cementté vált vulkáni hamu v. homok tuf marglowy – mágrás tufa (kő) tuf wapienny – mésztufa tuf wulkaniczny – vulkánikus tufa tufowy, -a, -e – tufatuja [wiecznie zielony krzew lub drzewo iglaste o stożkowatej koronie i łuskowatych igłach] – tujacserje, tujafa; Életfa (Thuja) [Életfának a hagyományos népnyelvben mindazon örökzöldeket nevezték; amelyek télen nem hullatták le levelüket. A kertészetben életfának nevezik a keleti tuját és a nyugati tuját. Életfának nevezték továbbá a családfát is amelyen az élet továbböröklődött. A mesei, mondai világ is foglakozik az életfákkal különböző formákban, és különböző misztikus jelentőséggel felruházva azokat. Igen bőséges formavilág jellemzi az életfa ábrázolásokat, de legtöbbjük osztott. A nappalok és éjjelek váltakozását épp úgy megtalálhatjuk rajtuk mint a négy égtájat, vagy a négy évszakot, de sokuk jellemzője a hármas osztás; a múltjelen-jövő életértelmezése is.] tuja książkowa [żywotnik wschodni] – keleti tuja v. életfa (Platycladus orientalis, korábban Biota orientalis és Thuja orientalis) tuja wężowa [żywotnik 'Filiformis'] – nyugati tuja (Thuja occidentalis) Tujałka (Salpiglossis sinuata) [roślina jednoroczna o wielobarwnych kwiatach, pochodząca z Ameryki Południowej] – (növ.) trombitavirág (Salpiglossis sinuata); (dawno) kürtvirág trombitavirág (Salpiglossis sinuata) tujowy, -a, -e – tujacserje-, tujafatuk (regionalnie: tłuszcz) – csontvelő tukan [fr. toucan 'jw.' z port. tucano 'jp.' z jęz. tupi pieprzojad, zool. ptak z rzędu dzięciołowatych, o potężnym dziobie, jaskrawym ubarwieniu, rozpowszechniony w Ameryce Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia zwrotnikowej] – (áll.) tukán (Rhampastas ariel); borsevő-féle madár, Braziliában honos 7231 Tukán (Ramphastos sulfuratus) Tukany (Ramphastidae) [rodzina ptaków z rzędu dzięciołowych (Piciformes). Obejmuje gatunki leśne, zamieszkujące Amerykę od południowego Meksyku po Paragwaj i północną Argentynę.] – tukánfélék (Ramphastidae) [a madarak osztályának harkályalakúak (Piciformes) rendjébe tartozó családja] A családba az alábbi 4 alcsalád tartozik: Capitoninae alcsaládba 3 nem tartozik: o Capito o Eubucco o Semnornis Lybiinae alcsaládba 8 nem tartozik: o Gymnobucco o Stactolaema o Pogoniulus o Buccanodon o Tricholaema o Lybius o Trachyphonus o Trachylaemus Megalaiminae alcsaládba 3 nem tartozik: o Psilopogon o Megalaima o Calorhamphus Ramphastinae alcsaládba 6 nem tartozik: o Aulacorhynchus o Pteroglossus o Baillonius o Andigena o Selenidera o Ramphastos Alternatív rendszerezés DNS-vizsgálatok alapján harkályalakúak (Piciformes) rendjébe o harkályszerűek (Picida) harkályfélék (Picidae) mézkalauzmadár-félék (Indicatoridae) o tukánszerűek (Rhamphastida) - Wersja 01 01 2017. óvilági bajszika-félék (Megalaimoidea) Megalaimidae tukánalkatúak (Rhamphastoidea) tukánfélék (Rhamphastidae) újvilági bajszosmadárformák (Capitoninae) tukánformák (Rhamphastinae) Do rodziny należą następujące rodzaje i gatunki Rodzaj: Capito o brodacz krasnoczapkowy (Capito aurovirens) o brodacz krasnopręgi (Capito wallacei) o brodacz jasnoczapkowy (Capito maculicoronatus) o brodacz ognistoczelny (Capito squamatus) o brodacz białogrzbiety (Capito hypoleucus) o brodacz czarnowstęgi (Capito dayi) o brodacz brązowawy (Capito brunneipectus) o brodacz czarnoplamy (Capito niger) o brodacz złocisty (Capito auratus) o brodacz pięciobarwny (Capito quinticolor) Rodzaj: Eubucco o brodacz żółtogardły (Eubucco richardsoni) o brodacz czerwonogłowy (Eubucco bourcierii) o brodacz szkarłatnogłowy (Eubucco tucinkae) o brodacz pstry (Eubucco versicolor) Rodzaj: Semnornis o brodacz żółtogłowy (Semnornis frantzii) o brodacz wielkodzioby (Semnornis ramphastinus) Rodzaj: Aulacorhynchus o pieprzojad białobrody (Aulacorhynchus wagleri) o pieprzojad szmaragdowy (Aulacorhynchus prasinus) o pieprzojad niebieskogardły (Aulacorhynchus caeruleogularis) o pieprzojad panamski (Aulacorhynchus cognatus) o pieprzojad kolumbijski ulacorhynchus lautus) o pieprzojad szarogardły (Aulacorhynchus griseigularis) o pieprzojad zmiennogardły (Aulacorhynchus albivitta) o pieprzojad czarnogardły (Aulacorhynchus atrogularis) o pieprzojad czerwonodzioby (Aulacorhynchus sulcatus) o pieprzojad żółtodzioby (Aulacorhynchus calorhynchus) o pieprzojad amazoński Aulacorhynchus derbianus) o pieprzojad czerwonorzytny (Aulacorhynchus haematopygus) Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia o pieprzojad żółtobrewy (Aulacorhynchus 7232 huallagae) o pieprzojad andyjski (Aulacorhynchus coeruleicinctis) Rodzaj: Pteroglossus o arasari czarnogłowy (Pteroglossus viridis) o arasari żółtobrzuchy (Pteroglossus inscriptus) o arasari rdzawoszyi (Pteroglossus bitorquatus) o arasari amazoński (Pteroglossus azara) o arasari brązowodzioby (Pteroglossus mariae) o arasari czarnoszyi (Pteroglossus aracari) o arasari brązowouchy (Pteroglossus castanotis) o arasari wielopręgi (Pteroglossus pluricinctus) o arasari obrożny (Pteroglossus torquatus) o arasari pręgodzioby (Pteroglossus sanguineus) o arasari ekwadorski (Pteroglossus erythropygius) o arasari płomienny (Pteroglossus frantzii) o arasari kędzierzawy (Pteroglossus beauharnaesii) o tukaniec (Pteroglossus bailloni syn. Baillonius bailloni) Rodzaj: Selenidera o tukanik złotouchy (Selenidera spectabilis) o tukanik gujański (Selenidera culik) o tukanik czarnopierśny (Selenidera reinwardtii) o tukanik żółtolicy (Selenidera nattereri) o tukanik brazylijski (Selenidera gouldii) o tukanik plamodzioby (Selenidera maculirostris) Rodzaj: Andigena o andotukan niebieski (Andigena hypoglauca) o andotukan pstrodzioby (Andigena laminirostris) o andotukan czarnogłowy (Andigena cucullata) o andotukan czarnodzioby (Andigena nigrirostris) Rodzaj: Ramphastos o tukan zielonodzioby (Ramphastos dicolorus) o tukan kolumbijski Ramphastos citreolaemus) o tukan górski (Ramphastos brevis) o tukan tęczodzioby (Ramphastos sulfuratus) o tukan wielki (t. toko) (Ramphastos toco) o tukan czerwonodzioby (Ramphastos tucanus) o tukan brązowodzioby (Ramphastos swainsonii) o tukan czarnodzioby (Ramphastos ambiguus) Mielczarek i Cichocki zaliczali rodzaje Capito, Eubucco i Semnornis do rodziny brodaczy - Wersja 01 01 2017. (Capitonidae), która przez Gilla i Wrighta nie jest wyróżniana. tukan żółtogardły (Ramphastos vitellinus) feketecsőrű tukán avagy narancsmellű tukán (Ramphastos vitellinus) [a harkályalakúak (Piciformes) rendjébe és a tukánfélék (Ramphastidae) családjába tartozó faj] tukowy, -a, -e – csontvelőtul [pierwiastek chemiczny, miękki, srebrzystobiały metal] – tula; újezüst (Tula orosz város nevéből) tulący się – hízelgő; simulékony Tule [łac. Thule, Thyle z gr. Thoúlē 'Tule, wyspa na płn. Atlantyku, do której w IV w. p.n.e. dotarł Piteasz z Marsylii (prawdop. Wyspy Szetlandzkie), uważana w staroż. za płn. granicę zamieszkanego świata'] – Thule (mesebeli, legendás sziget az óceán közepén a középkori népek képzeletében) tuleja [1. opakowanie, oprawka w kształcie lejkowatej lub walcowatej rurki; 2. element konstrukcyjny niektórych maszyn w postaci krótkiego odcinka rury] – tok, hengertok, szelence, hüvely, persely; csőszály, csőszerű öntőszerkezet, tölcsér tuleja łożyskowa – csapágytok, csapágyhüvely tuleja prowadząca – vezetőhengertok tuleja sprzegła – kapcsolóhüvely, kapcsolótok tuleja z papieru – papírtölcsér tulejka – tokocska, perselyecske tulejka bagneta – szuronyhüvely tulejka kontaktowa – (vill.) érintkezőhüvely Tulejnik amerykański (Lysichiton americanus) – Sárga lápbuzogány (Lysichiton americanus) [Ezt a növényt még a görény sárga káposztájának is nevezik. Többnyire a lápokban és a nedves erdőkben találjuk meg, magas folyóvizek mentén vagy a Csendesóceán észak-nyugati nedvesebb szigetein. Tavasszal nyílik. Ugyanakkor, ez a virág hőt is termel, úgyhogy télen elolvad a hó körülötte és így képes a túlélésre. Szörnyű szagokat áraszt.] Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017. dísznövény. Nevét líra alakú leveleiről és tulipánra emlékeztető virágjáról kapta.] tulipanowcowy, -a, -e – tulipánfatulipanowy, -a, -e – tulipán-; tulipános tuł - tulec [w XV - XVI w. pochwa na strzały, sajdak, kołczan] – (daw) tegez, nyíltartó, puzdra 7233 Tulejnik amerykański (Lysichiton americanus) tulić [1. trzymać w objęciach, w uścisku; 2. zbliżać, przykładać do czegoś; 3. zwijać, kulić, podginać jakąś część ciała; 4. o kwiecie: zamykać płatki] – ölelni, megölelni, magához szorít, simulni, lecsillapítani, megengesztelni tulić do piersi – kebléhez v. keblére ölel, kebléhez szorít; magához szorít tulić płaczące dzieci – síró gyermekeket lecsillapítani tulić się [1. pieszczotliwie przyciskać się do kogoś lub czegoś; 2. zbliżać się do czegoś, zwykle szukając schronienia] – simulni; (átv.) hízelegni; ölelkezni, összeölelkezni tulipan [roślina o długich, lancetowatych liściach i dużych, dzwonkowatych kwiatach, osadzonych pojedynczo na szczycie dość grubej łodygi] – tulipán (Tulipa Gesneriana) (népnyelven tulipánt, Lippainál tulipa, Tulipa L.) [kedvelt hagymás dísznövény, a liliomfélék családjának fűnemü génusza, 50 fajjal az óvilág északi meleg és mérsékelt égövében, hazánkban 4 vad fajjal]; (nép.) tulipánt tulipan papuzi [odmiana tulipana o dwubarwnych lub trójbarwnych kwiatach] – kétszínű tulipán tulipanowiec [drzewo o bardzo dekoracyjnych liściach oraz zielonkawożółtych kwiatach z pomarańczowymi plamami, podobnych do tulipanów] – tulipánfa (növ., Liriodendron L., pompafa) [a magnoliafélék fajaszakadt fája Észak-Amerikában. Levele karéjos, a csúcsa tompított; virága nagy harangforma, a tulipánéhoz hasonlít, csinos szinü, tüsző-termése tobozformán csoportosodik, fel nem nyilik.] tulipanowiec amerykański (Liriodendron tulipifera L.) [jeden z dwóch gatunków tulipanowca] – amerikai tulipánfa (Liriodendron tulipifera) [a liliomfavirágúak (Magnoliales) rendjébe tartozó Tuła (ros. Ту́ла) - Tula [1. (dawno) kormányzóság (Tulszkaja gubernija) európai Oroszország középső részeiben, Moszkva, Rjezán, Tambov, Orel és Kaluga közt; 2. Tula, az ugyanily nevü kormányzóság, járás és egy püspökség székhelye, az Upa és több mellékvize összefolyásánál, vasút mellett] tułacki, -a, -ie (tułaczy) – bolyongó, vándor, kóbor, bujdosó, földönfutó tułackie życie – kóbor v. vándorélet tułactwo – bujdosás, kóborlás, bolyongás, vándorlás, vándorélet; hányódás; (bezdomność) hontalanság tułactwo Polakó́ w we Francji – lengyelek hontalansága Franciaországban Tułactwo Polaków we Francji dziennik emigranta by Józef Alfons Potrykowski Published in 1974, Wydawn. Literackie (Kraków) tułacz [1. człowiek niemający stałego miejsca zamieszkania, własnego domu; 2. daw. Emigrant; 3. człowiek niemający stałego miejsca zamieszkania, własnego domu, schronienia, tułający się; włóczęga; 4. osoba przebywająca poza granicami ojczyzny (zwykle wbrew swej woli); emigrant, wygnaniec, wychodźca] – földönfutó, hazátlan, bujdosó, vándor, hontalan; (dawno) emigráns ffi tułacz [houtynia, Houttuynia cordata] – Kaméleonvirág (Houttuynia cordata) [Erősen tarackoló, színes levelű, nedves helyet kedvelő mocsári évelő. Teljesen télálló. Félárnyékkedvelő, nedves talajt, folyó, sekély vízet igényel. Magassága 15-50 cm. Szív alakú, kihegyezett, husos, bőrnemű, aromás illatú levelei tavasszal jelennek meg. Június-júliusban hozza füzérben álló jelentéktelen fehér virágait.] Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia tułacz 7234 tułaczka [1. forma ż od tułacz; 2. życie bez własnego domu, ciągłe przenoszenie się z miejsca na miejsce] – földönfutó, hazátlan, bujdosó, vándor, hontalan; emigráns nő; (tułactwo) bujdosás, kóborlás, bolyongás, vándorlás, hányódás tułaczy, -a, -e – bolygó, bolyongó, kóbor, vándorló, földönfutó, hazátlan, hontalan; (dawno) emigráns tułacza wędrówka – földönfutó vándorlás tułać się [1. przenosić się z miejsca na miejsce, nie mając własnego domu; 2. błąkać się lub włóczyć się] – bolyongani, bujdosni, kóborolni, vándorolni; kószálni, hányódni tułać się po świecie; tułać się po szerokim świecie – hányódni a nagyvilágban; bujdokolni, vándorolni, kóborolni a világban tułać się bezdomnie – hajléktalanul kószálni v. kóborolni tułający się – kóbor tułanie – bujdosás, bolyongás, kóborlás, vándorlás tułowiowy, -a, -e – törzstułów [1. ciało człowieka lub zwierzęcia prócz głowy i kończyn; 2. u owadów i skorupiaków oraz niektórych innych bezkręgowców: główny odcinek ciała] – törzs, derék; torzó; (rovar) tor tułup [długie, szerokie futro; tułub] – bunda, írhabunda, suba tum [1. przestarzale: kościół katedralny, katedra lub kolegiata; 2. średniowieczny kościół katedralny lub kolegiata – székesegyház Tum (wieś w Polsce położona w województwie łódzkim, w powiecie łęczyckim, w gminie Góra Świętej Małgorzaty, na prawym brzegu Bzury, około 2,5 km na wschód od dzisiejszego centrum Łęczycy.) – Tum (lengyel falu) tumak [1. zwierzę drapieżne, podobne do łasicy, o ciele pokrytym ciemnobrązową sierścią z żółtopomarańczową plamą na podgardlu; 2. wyprawiona skóra tego zwierzęcia] – (Kuna leśna) nyuszt; (Łasica, Łaska (Mustela nivalis) menyét - Wersja 01 01 2017. tumaki [futro z wyprawionych skór tumaków] – menyétbunda, menyétprém, menyétszőrme tumakowy, -a, -e – menyéttuman [1. kłąb czegoś sypkiego lub lotnego, unoszący się w powietrzu; 2. pot. obraźliwie o osobie nieinteligentnej lub mało zdolnej; 3. obłok gęstej mgły lub oparów] – sűrű porfelleg, förgeteg, köd; porfelhő; (átv.) tökfilkó, mafla, ostoba, hülye tuman biały – porfergeteg tuman kurzu – porfelhő, porfelleg, porfergeteg tuman kurzu kotłał się na gościńcu – porfelhő kavargott az úton tuman mgły – ködfelleg tuman piasku – homokfúvás, homokfergeteg tuman zawirował – porfelleg kavargott tumanić [pot. oszukiwać] – bolondítani, butítani, becsapni, rászedni, elszédíteni, ostobaságot követ el, balgaságot csinálni, ködösíteni, homályosítani tumanić kogo – bolondítani v. ámítani vkit tumanieć (pot. głupieć) – hülyülni, butulni tumany kurzu ślepią oczy – a porfelhők vakítják a szemét tumba [1. kamienny nagrobek w formie skrzyni przykrytej płytą; 2. rodzaj podpory stropu wyrobiska; 3. postument używany w cyrku przy tresurze zwierząt] – (lat.) tumba; négyszögű síremlék, a sír zárólapján gyakran a megholt domborművével; szarkofág tumbowy, -a, -e – tumbatumor [1. med. obrzmienie (tkanek w obrębie ogniska zapalnego), guz.; 2. łac. 'obrzmienie, obrzęk; wybuch gniewu; pycha' od tumēre 'nabrzmiewać; gniewać się, pysznić'; 3. zob. guz; 4. zgrubienie na roślinie, powodowane m.in. przez wirusy i pasożyty] – (lat.) tumor; (orv.) daganat, duzzanat tumorowy, -a, -e – tumoros; daganatos tumski, -a, -e – székesegyház-, székesegyházi tumult [1. zamieszanie i zgiełk wywołane przez wiele osób będących w ruchu; 2. daw. zamieszki] – (lat.) tumultus; zajos csődület, kavarodás, zenebona, zavargás, háborgás, zajongás tumultowy, -a, -e – (lat.) tumultuózus; zajosan kavargó, zűrzavaros tumultuoso (wł.) [hałaśliwie, burzliwie; określenie wykonawcze] – (ol.) tumultuoso; lármásan, zajosan; viharosan, izgatottan tundra [1. ros. 'jw.' z fiń. tunturi 'góry (na północy)'; bezdrzewne równiny okolic arktycznych i subarktycznych o stale zamarzniętym podglebiu, pokryte Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 7235 roślinnością złożoną z mchów, porostów, nielicznych ziół i pięknie zazw. kwitnących krzewinek; 2. bezleśny obszar w północnej strefie podbiegunowej, na którym rosną m.in. krzewy, mchy i porosty; też: zbiorowisko roślinne tego obszaru] – (finn→or) tundra; (földr.) zuzmóval és mohával fedett, helyenként mocsaras, az év legnagyobb részében fagy borította északi síkvidék (főleg a Jeges-tenger partvidékére és szigeteire jellemző övezet, a déli féltekén alig van jelen) tundrowy, -a, -e – tundra-, tundrás tunel [1. odcinek drogi wykopany pod ziemią; 2. okolony czymś, słabo oświetlony fragment przestrzeni przypominający podziemne przejście; 3. poziome wyrobisko górnicze mające na obu końcach połączenie z powierzchnią ziemi; 4. budowla komunikacyjna w postaci długiego korytarza, podziemna lub podwodna, wykonana metodą odkrywkową lub drążenia, umiejscowiona pod przeszkodą. Tunele to najczęściej budowle geotechniczne mające swoje wyloty na powierzchni ziemi.] – (ang.) tunnel; alagút [Alagútnak nevezik a közlekedésre, szállításra, tárolásra vagy egyéb különleges célra szolgáló földfelszín alatt létesített, vonalas jellegű mélyépítési műtárgyakat.] tunel aerodynamiczny [1. urządzenie laboratoryjne służące do badania zjawisk zachodzących przy opływie powietrza wokół ciał stałych; 2. miejsce zapewniające symulację rzeczywistych procesów atmosferycznych] – aerodinamikai szél-alagút tunel bazowy – bázisalagút Tunel Bazowy Lötschberg (niem. LötschbergBasistunnel) [tunel kolejowy w Szwajcarii. Do użytku został oddany w roku 2007, po ośmiu latach budowy. Kosztował 3,5 miliarda dolarów. Ma 34,6 km długości.] – Lötschberg bázisalagút [egy vasúti alagút, mely az Alpok alatt halad 34,6 km hosszan Svájcban. Ez jelentősen lerövidítette az utat Milánó és Zürich között. A neve azért Bázisalagút, mert közvetlenül a hegy lábánál fúrták az alagutat.] tunel bazowy Gotharda; Tunel Bazowy św. Gotarda [Gotthard Base Tunnel; ponieważ "tunel bazowy" mi jakoś nie pasuje, a i nazwa ("Gottharda"?, "Gotarda"? "Świętego Gotarda"? "Gothard"?)] – Gotthárd bázisalagút Tunel Bazowy Brennera [1. ang. Brenner Base Rail Tunnel; 2. Wkrótce rozpoczną się - Wersja 01 01 2017. prace związane z budową tunelu bazowego przez przełęcz Brenner na transalpejskiej linii kolejowej łączącej Włochy z Austrią.] – Brenner-bázisalagút [egy tervezett vasúti alagút Ausztriában. Hossza 52 km, a kapcsolódó vonalakkal együtt 62,7 km lesz. Ezzel a világ második leghosszabb alagútja lesz. Megépülése után jelentősen lerövidül Brenner és Bolzano között az eljutási idő, mely Észak- és DélEurópa egyik legforgalmasabb áruszállító útvonala. Jelenleg a vonatok a Brennerhágón át vezető, igen meredek Brennervasútvonalat használják, gyakran kettő villamos mozdonnyal. A vonatok sebessége alig haladja meg a 70 km/h-t. Megnyitása 2020-2022 között várható. Költsége 2006-os árakon kb. 6 milliárd euró. A vonal normál nyomtávú, dupla vágányú és 25 kV 50 Hzcel villamosított lesz. Ez az útvonal része a Transz-Európai vasúti hálózatnak. A megnyitás után a tervezett forgalom napi 80 személyszállító és 320 teherszállító vonat.] tunel chłodniczy [pomieszczenie wyposażone w urządzenie zdolne do wychłodzenia przechowywanych tam produktów do temperatury około 0°C] – hűtőalagút tunel drogowy – közúti alagút Tunel drogowy Świętego Gotarda (niem. Gotthardtunnel, wł. Galleria del San Gottardo) [został zbudowany pomiędzy 1970 a 1980 rokiem i łączy miejscowość Göschenen w kantonie Uri z Airolo w kantonie Ticino w Szwajcarii. Został oddany do użytku 5 września 1980 roku. Tunel jest główną budowlą na szwajcarskiej autostradzie A2 pomiędzy Bazyleą i Chiasso, która to stanowi najkrótsze połączenie autostradowe pomiędzy Hamburgiem i Sycylią. W momencie otwarcia, z długością 16,918 km był najdłuższym tunelem drogowym na świecie. Obecnie prymat wiedzie Tunel Lærdal, o długości 24,51 km, otwarty w Norwegii 27 listopada 2000 roku.] – Gotthárd-alagút (németül Gotthard-Tunnel) [egy közúti alagút elnevezése Svájcban, melyek az Alpokon átkelő Zürich-Milánó útvonal részét alkotják (Európa egyik legforgalmasabb közlekedési útvonala). Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 7236 Sokáig a 2108 m magas Gotthárd-hágó biztosította az összeköttetést Uri és Ticino kantonok, a Reuss és a Ticino völgye között. A világon a 2. leghosszabb közúti alagút, hossza 17 km, Göschenent és Airolót köti össze. Az A2-es autópálya halad át rajta.] tunel foliowy, ogrodniczy [zob. I folia w zn. 2.] – fóliaalagút, fóliasátor, fólia, fóliaház tunel hydrotechniczny podziemny przewód doprowadzający wodę pod masywem skalnym do turbin elektrowni wodnej] – hidrotechnikai alagút tunel kolejowy – vasúti alagút tunel tunel na pasek [tunel tworzony poprzez połączenie dwóch materiałów włókienniczych lub przez złożenie jednego z nich tak, aby elastyczna taśma, taśma, pasek itp., mógł przejść przez niego, co tworzy wymagane udrapowanie.] – övház [Alagútszerű kialakítás a ruhadarabon, ahova övet, rugalmas szalagot vagy egyéb pántot be lehet fűzni, hogy pl. egy ruhadarab derekát össze lehessen vele húzni.] powietrzny [komora, przez którą przepływa powietrze wtłaczane specjalnymi dmuchawami, mająca zastosowanie m.in. w suszarniach] – levegőalagút tunel przejazdowy – aluljáró (autónak) tunelowy, -a, -e – alagúttunelowa suszarnia – szárítóalagút tunelowy piec – alagútkemence tuner {rzecz.}; stroiciel {m.} [urządzenie, które ze złożonego sygnału wejściowego wybiera ten jeden, na podstawie którego konstruowany jest obraz lub dźwięk w telewizorze lub radio. Często poprzez tuner rozumie się kartę telewizyjną albo inne urządzenie, które potrafi przekształcać sygnał analogowy (S-Video, - Wersja 01 01 2017. Composite) na sygnał cyfrowy, zrozumiały dla komputera. Tunerem nazywamy też elektroniczne urządzenie do strojenia instrumentów muzycznych.] – (ang.) tuner (vevőrész) [A tuner minden TV-ben vagy rádióban az az építőelem, amely a rádióilletve TV-jelek befogásáért és a kívánt adó beállításáért felelős. Vannak olyan kártyák, amelyek a számítógépen egy ablakban (video-overlay) képesek megjeleníteni a TVadást.] Tunezja (Tunis, Republika Tunezyjska - AlDżumhurija at-Tunisija) [państwo arabskie leżące w północnej Afryce nad Morzem Śródziemnym. Graniczy z Algierią i Libią. W latach 1881-1956 r. pod protektoratem Francji. Od 12 listopada 1956 roku w ONZ, a od 1 października 1958 r. członek Ligi Państw Arabskich. Stolicą kraju jest Tunis, a inne większe miasta to: Safakis (Sfax), Ariana, Bizerta (Banzart), Kabis (Gabés), Susa (Sousse). – Tunézia v. Tuni (arabul )سنوت, hivatalosan a Tunéziai Köztársaság ([ )ةيسنوتلا ةيرهمجلاegy ország Észak-Afrika mediterrán tengerpartján. Nyugatról Algéria, délkeletről Líbia határolja. Az ország területének 45%át a Szahara homokja borítja. A megmaradó terület megművelhető. A vidék már az ókorban is fontos volt; először Karthágó városa jött létre Tunézia földjén, majd később a Római Birodalom része lett. Az ország fővárosa Tunisz.] Tunga penetrans (L., 1758), T penetrans (Sarcopsylla penetrans) – homoki bolha (Sarcopsylla penetrans) [az ember rettegett ellensége. D-Amerikában otthonos és többnyire homokba furakodva él. Szívó orrmánya akkora, mint a teste. Utóbbi 1 mm. hosszú. A megtermékenyített nőstény befurakodik az ember és emlősállatok lábbőrébe, többnyire a köröm alá és kiszabaduló álcái fájdalmas daganatokat okoznak.]; fekélybolha (Pulex v. Sarcopsylla v. Rhynchoprion penetrans L.) [hazájában Dél-amerikában kichna jiger, nigna v. bichonak nevezik] tungowiec, tung [drzewo o dużych liściach i owocach podobnych do jabłek, rosnące w Azji i Ameryce] Tungowiec, tung, aleuryt (Aleurites) [rodzaj z rodziny wilczomleczowatych, obejmujący 7 gatunków drzew z Azji Wschodniej i Południowo-Wschodniej. Najczęściej uprawiany jest tungowiec Forda (Aleurites fordii) z Chin, dostarczający tzw. oleju tungowego (chińskiego oleju drzewnego) służącego do produkcji farb drukarskich, lakierów, werniksów, linoleum.] – Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 7237 Aleurites L. [a kutyatejfélékhez tartozó növénygénusz; forró Ázsiában és Ausztráliában tenyésző fa. Az A. triloba Forst. 9-10 m. magas Ázsia, Ausztrália, sőt Amerika szigetein (Antillák stb.) is ültetik. Levele nagy, osztatlan v. 3-4 karéjú, s fehéresen szőrös. Apró fehér virágai az ágak csúcsán csoportosulnak, gyümölcse húsos, gömbölyded, olajszínű zöld, magva kis dióhoz hasonlít, Polinézia népe általában világítónak használja.] Tungowiec molukański (Aleurites moluccana) z Malezji [jest również często uprawiany, otrzymywany z jego nasion olej bankul stosowany jest jako smar, środek do zapuszczania drewnianych łodzi, dający wodoodporność i chroniący przed świdrakami. Służy także do wyrobu świec i mydła. Nasiona, zwane orzeszkami bankul, są jadalne.] – kukui dió (más néven mécses dió; latinul: Aleurites moluccana Willd.) (hawaii neve: kukui) [a kutyatejfélék (Euphorbiaceae) növénycsaládba tartozó, Délkelet-Ázsiában előforduló növény, termesztik Kínában és a Fülöp Szigeteken, meghonosították a trópusi területeken pl. Hawaiion.] tunicela [śrdw.łac. tunicella z łac. tunicula, zdrobn. od tunica; Kośc. rz.kat. strój subdiakona podczas mszy odprawianej z asystą, nie różniący się wyglądem od dalmatyki; strój biskupa odprawiającego mszę pontyfikalną] – (lat.) tunicula, tunicella; szövetből, v. selyemből készült dalmatika tunika [1. łac. tunica 'szata; koszula; błona', pochodz. sem. rodzaj koszuli (z rękawami a. bez), zazw. sięgającej do kolan a. dłuższej, noszonej jako wierzchnie a. spodnie odzienie przez mężczyzn (z paskiem) i kobiety w staroż. Rzymie; por. chiton. 2. rodzaj sukienki lub dłuższej bluzki o prostej linii. Tuniki mogą mieć różną długość, od całkiem długich – po kostki, aż do krótkich ledwo dochodzących do linii bioder. Rękawy posiada proste, niezakończone mankietami. Nie posiada kołnierza. Może być noszona do spodni lub spódnicy, albo jako sukienka.3. Pierwotnie długa, prosta koszula z otworami na ręce w bocznych szwach, wkładana na wąską spódnicę lub spodnie, wzorowana na rzymskiej szacie drapowanej z lekkiej tkaniny. Od kilku sezonów przebój mody damskiej, stałe towarzystwo spodni rurek i legginsów.] – (lat.) tunika; (hist.) lenből v. gyapjúból készült ingszerű ruhadarab v. alsóruha az ókori rómaiaknál; középkori tunika (ing); - Wersja 01 01 2017. (div.) csípőig v. kissé lejjebb érő női blúz, eseleg övvel tunika (1) [płaszcz w stylu koszuli, który jest noszony na ubraniu na specjalne okazje.] – tunika (kabát) [Ingszerű kabát, amit különleges alkalmakkor a ruha fölött hordanak.] tunika (2) [odzież noszona przez kobiety i mężczyzn w Starożytnym Rzymie. T. jest w kształcie koszulki i sięga poniżej kolan. Początkowo była bez rękawów; później została wyposażona w rękawy sięgające łokcia. Często była wiązania.] – tunika (ókori római) [1. Az ókori Rómában nők és férfiak általánosan viselt, ingszerű, a térd alá érő ruhadarabja. Kezdetben ujjatlan volt, később könyékig érő ujjakkal készült. Gyakran övvel viselték. 2. A tunica egy gyapjúból készült egyszerű ruhadarab volt, melyet alsóruhaként viseltek nők és férfiak egyaránt, társadalmi rétegre való tekintet nélkül. A férfiak tunicája rövidebb volt, mint a nőké, öv nélkül körülbelül lábszárközépig ért.] tunika (3) [kamizelka bez rękawów o długości siedem-ósmych.] – tunika (mellény) [Ujjatlan, hétnyolcados hosszúságú mellény.] tunika (4) [sukienka o długości siedem-ósmych z rozcięciami z boku. Noszona na spodniach lub spódnicy. Zwykle noszona z paskiem.] – tunika (ruha-felsőrész) [Szoknyán vagy nadrágon kívül hordott, hétnyolcados hosszúságú felsőrész. Rendszerint öv tartozik hozzá.] Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 7238 tunika tunika haftowana (hebr. ketonet) – kötonet [1. teljes hosszúságú köntös; 2. ketonetet a férfiak (Ter 37,3.23.32) éppúgy viselték, mint a királylányok (2Sám 13,18); lehetséges, hogy azonos volt azzal az ókori keleten főleg a hettiták által viselt hosszú, keskeny, tarka ruhadarabbal, melyet csigavonalban közvetlenül a testre tekertek] - Wersja 01 01 2017. Haftowaną tunikę z bisioru arcykapłan zakładał na lniane spodnie, które zakrywały jego biodra i golenie (Wyjścia 28:42). Tunis (arab. [ ;سنوتTūnis]) [stolica Tunezji, położona w odległości ok. 10 km od Morza Śródziemnego, nad zachodnim brzegiem jeziora Tunis.] – Tunisz (arab írással ت ون س , tudományos átiratban Tūnis) [Tunézia fővárosa] tuńczyk (Thunnini) [1. plemię obejmujące kilka gatunków dużych, morskich ryb okoniokształtnych z rodziny makrelowatych. 2. duża drapieżna ryba o wrzecionowatym, silnie umięśnionym ciele i księżycowato wygiętej płetwie ogonowej, żyjąca głównie w Oceanie Atlantyckim i Spokojnym] – (áll.) tintahal, tonhal; a Földközi-tengerben élő nagytestű, ízletes húsú hal tuńczyk błękitnopłetwy (Thunnus thynnus) (największy z tuńczyków) – kékúszójú tonhal (Thunnus thynnus) [a sugarasúszójú halak (Actinopterygii) osztályába a sügéralakúak (Perciformes) rendjébe és a makrélafélék (Scombridae) családjába tartozó faj] Tuńczyk długopłetwy, t. biały, albakora (Thunnus alalunga syn. Germo alalunga) [gatunek morskiej ryby z rodziny makrelowatych. Poławiana gospodarczo na dużą skalę.] – Germon | ALB | Thunnus alalunga Tuńczyk błękitny (południowy) | SBF | Thunnus maccoyji – Déli nagy tonhal | SBF | Thunnus maccoyji Tuńczyki (Thunnini) [plemię obejmujące kilka gatunków dużych, morskich ryb okoniokształtnych z rodziny makrelowatych] – tonhalak nemzetsége Największe znaczenie gospodarcze mają: tuńczyk błękitnopłetwy - największy z tuńczyków, do 700 kg – kékúszójú tonhal (Thunnus thynnus) tuńczyk długopłetwy - do 40 kg tuńczyk wielkooczny (wielkooki, patuda, ang. bigeye) - do 180 kg tuńczyk bonito - (mały, ang. skipjack) - do 20 kg Tunika noszona przez arcykapłana TUNIKA HAFTOWANA (hebr. ketonet) (Wyjścia 28:39, 39:27) Tuńczyk pospolity, tuńczyk, tuńczyk błękitnopłetwy, tuńczyk błękitny, tuńczyk czerwony, tuńczyk niebieskopłetwy, tuńczyk zwykły, ton, tuńczyk północny (Thunnus thynnus) [gatunek morskiej, wędrownej ryby z rodziny makrelowatych (Scombridae), spędzającej zimę w morzach subtropikalnych, a latem wędrującej do Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 7239 wód zimniejszych] – kékúszójú tonhal (Thunnus thynnus) [a sugarasúszójú halak (Actinopterygii) osztályának a sügéralakúak (Perciformes) rendjébe, ezen belül a makrélafélék (Scombridae) családjába tartozó faj.] tuńczykowy, -a, -e – tonhal-; tonhalas tup [wykrzyknik, zwykle powtórzony, naśladujący głośne chodzenie] – topogás tupanie – topogás, toppantás, toporzékolás, taposás, dobogás tupecik [rodzaj peruki z prawdziwych lub sztucznych włosów, zakrywający częściową łysinę. Zwykle noszony przez mężczyzn, choć również niektóre kobiety wybierają tupecik jako alternatywę dla całej peruki. Obecnie coraz popularniejsze jest przywracanie gęstości włosom innymi zabiegami (włącznie z operacją przeszczepu włosów) tak więc prawdopodobne jest, iż tupecik niedługo przejdzie do lamusa.] – paróka fajta tupet [1. fr. toupet 'czelność; kosmyk włosów; czupryna' ze st.fr. top 'czub'. czelność, zuchwalstwo, arogancja; 2. kosmyk włosów, spiętrzony nad czołem, będący w epoce romantyzmu elementem męskiej fryzury 3. duża pewność siebie i zuchwałość granicząca z bezczelnością; 4. półperuka ukrywająca łysinę nad czołem; 5. teatr. półperuczka, nakrywająca wierzch głowy nad czołem] – (fr.) toupet; üstök, paróka, álhaj; a természetes hajat dúsító idegen hajfürt v. hajfürtök; (pewność siebie) nagyhangúság, önteltség, magabiztosság, merészség, arcátlanság, szemtelenség, pimaszság tupnąć — tupać (tupie) [mocno uderzyć stopami, kopytami lub racicami o ziemię lub podłogę] – (tupać) topogni; tipegni-topogni, toporzékolni; (tupnąć) toppantani, dobbantani tupnąć nogą – lábával toppant v. dobbant tupnięcie – toppantás, dobbantás tupot [odgłos tupania] – topogás, dobogás tupotać (tupocę, tupoce v. tupoczę, tupocze) [idąc lub biegnąc, uderzać głośno nogami, kopytami lub racicami o ziemię lub podłogę] – topogni, dobogni 1 tur (zob. tour) – (fr.) tour; fordulat, forgás; forduló, menet tur2 (†Bos primigenius) [1. wymarły gatunek ssaka z rzędu parzystokopytnych, przodek niektórych ras bydła domowego (Bos taurus). Z opisów w starych kronikach i zachowanych drzeworytów wynika, że tur był bardzo podobny do dużych ras bydła. - Wersja 01 01 2017. Odkryty materiał wykopaliskowy jest niewielki.; 2. wymarły przodek bydła domowego] – őstulok (Bos primigenius primigenius vagy Bos primigenius namadicus) [az emlősök (Mammalia) osztályának a párosujjú patások (Artiodactyla) rendjéhez, ezen belül a tülkösszarvúak (Bovidae) családjához kihalt faj] tura [1. fr. tour 'obrót; tokarka; obejście dokoła; kolejność' od śrdw.łac. turnus 'jp.' z gr. tórnos 'obrót; cyrkiel; tokarka'; kolejność, następstwo; każda z grup (ludzi) czyniących coś w ustalonej kolejności, zwł. w granicach jednego dnia a. jego części; por. turnus; 2. jedna z kolejno powtarzających się czynności stanowiących fazę jakiegoś cyklu; 3. jedna z grup ludzi wykonujących kolejno tę samą czynność] – (fr.) túra; csoport, szállítmány; sportszerű kirándulás, gyaloglás; nagyobb utat felölelő, ismeretszerzési v. szórakozási céllal tett kirándulás; (sp.) portya; (műsz.) fordulat turać sie ło siebie [dbać o siebie (zwłaszcza o wygląd)] – ápolja magát; vigyáz v. ügyel magára; ad magára, törődik magával (kiváltképp kinézet) Turan – Turán (perzsául: [ )نارانa letelepedett iráni népektől északra, az Oxus folyón túl elterülő közép-ázsiai sztyeppék vidékét foglalta magában, ahol lovasnomád népek éltek] turanizm – turanizmus v. az ún. turáni gondolat az úgynevezett turáni népek mai összetartozásának eszméje; a magyar-turáni ősrokonságból kiinduló fajelméleti, ellenforradalmi, soviniszta mozgalom, külöünösen a két világháború között (A két világháború között több országban, pl. Törökországban, Japánban és Magyarországon is hivatalos politikai támogatást kapott.) turański, -a, -ie – turáni turbacja [1. łac. turbatio 'zamieszanie' od turbare 'zakłócać; niepokoić'; przest. strapienie, zmartwienie, frasunek, kłopot; trud, fatyga; dawn. Niepokój; 2. trudna lub kłopotliwa sytuacja; też: uczucie niepokoju wywołane taką sytuacją] – (lat.) turbatio; zavargás, pusztítás; (dawno) nyugtalanság, nyogtalankodás; (strapienie) aggasztás, gyötrés, gyötrelem, gond, bánat, lelki kínzás; fáradtság; (jog) megszabott határidő, melyen belül az özvegy új házasságot nem köthet Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 7240 turban [1. nakrycie głowy z długiego pasa lekkiej materii, owiniętej wokół głowy, noszone przez mężczyzn w krajach muzułmańskich i w Indiach; 2. kobiece nakrycie głowy z materiału udrapowanego na wzór wschodniego zawoju; 3. nakrycie głowy oryginalnie noszone przez narody Muzułmańskie, składa się z czapki z pasem jedwabnego materiału owiniętego wokół niej. Pod wpływem inspiracji do wytworzenia kapeluszy damskich w tym samym kształcie, stał się modny w późniejszych latach II Wojny Światowej. T. dotarł do Europy w czasie Krucjat. W modzie burgundzkiej t. był noszony przez kobiety mi mężczyzn w sądzie. 4. rodzaj nakrycia głowy noszony przez mężczyzn w Indiach, na Półwyspie Arabskim oraz w Iranie. Turban otrzymuje się poprzez zawinięcie długiego (nawet 4-metrowego) fragmentu bawełnianej tkaniny na głowie. W latach 30 i 40 ubiegłego wieku turbany stały się również elementem zachodniej mody kobiecej. 5. Długi pas lekkiej tkaniny, owinięty wokół głowy w sposób praktykowany przez mężczyzn w krajach muzułmańskich i Indiach. Do mody wprowadzony kolekcjami Poireta. Wraca cyklicznie, gdy wzmaga się zainteresowanie Orientem. Ulubiony „kapelusz” Jadwigi Grabowskiej, legendarnej założycielki Mody Polskiej.] – (perzsa-tör. dulbend) turbán [Eredetileg a muzulmán népek által viselt fejfedő; hosszú, selyem-fátyolszövetből készült kelmecsík, amelyet a fej köré tekertek. A középkorban a burgundi stílus tartozékaként férfiak és nők egyaránt hordták. A 19. század első felében és a 20. század elején is a női estélyi öltözet kedvelt kiegészítője.]; a mohamedán népeknél szokásos, kúpos alakú, hosszú kendőből csavart föveg; (div.) az ezt utánzó női sapka turbina [silnik rotacyjny przetwarzający energię kinetyczną określonego czynnika (jak wody, pary, gazu) na pracę użyteczną za pomocą wirnika] – (lat.) turbina; (műsz.) forgólapátos kerékkel vmely áramló anyag – víz, gőz, gáz – energiáját mechanikai - Wersja 01 01 2017. munkává alakító gőzgép; víz- v. gőzerő kihasználására szolgáló gépezet turbina gazowa – gázturbina; robbanógázok által hajtott erőgép, melynél az égő gázkeverék kereket forgat turbina kombinowana – vegyes áramlású turbina turbina kondensacyjna – kondenzátoros turbina turbina kołowa – kerékturbina turbina parowa – gőzturbina turbina reakcyjna – túlnyomásos v. reakciós turbina turbina wodna – víziturbina turbinka – kis turbina turbinowiec [statek napędzany turbiną] – turbinahajó turbinownia [pomieszczenie w zakładzie energetycznym mieszczące turbiny] – turbinaház turbinowy, -a, -e – turbinaturbo- [łac. turbo dpn. turbinis 'obrót; wir; cyklon, burza; bąk'. w złożeniach: sprzężony bezpośrednio z turbiną napędową; turbinowy] – turboturbo [1. o silniku, samochodzie, urządzeniu: wyposażony w turbosprężarkę; 2. pot. mający zwielokrotnioną moc] – (lat.) turbó turboagregat [zob. turbozespół] – turbinagépcsoport turbogenerator [szybkoobrotowa prądnica elektryczna napędzana turbiną parową lub gazową, z którą jest sprzężona] – (újlat.) turbogenerátor; (műsz.) azonos tengelyen egyesített gőz- v. gázturbina és váltóáramú dinamó (generátor) turbokompresor – (újlat.) turbokompresszor turboodrzutowy, -a, -e – (rep.) gázturbinás, turboreaktoros turbosprzężarka – turbókompresszor, turbólégsűrítő turbośmigłowiec [samolot wyposażony w silnik turbośmigłowy] – (rep.) turbolégcsavaros repülőgép turbować [daw. «sprawiać kłopot lub martwić kogoś] – megverni; (dawno) háborgatni, zaklatni turbować się [daw. odczuwać lęk o kogoś lub o coś] – aggódni, gondoskodni, nyugtalankodni, alkalmatlankodni turbozespół [zespół złożony z turbiny i napędzanej przez nią maszyny roboczej] – turbinagépcsoport turbulencja [1. fiz. turbulentny ruch cząsteczek cieczy (a. gazów); późn.łac. turbulentia 'zamieszanie' z łac. turba 'jp.; niepokój; hałas; tłum; ciżba'. (burzliwy, Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 7241 chaotyczny); 2. chaotycznie poruszające się wiry i strumienie powietrza w atmosferze ziemskiej; 2. ruch cieczy lub gazu, w którym tory poszczególnych elementów cieczy lub gazu przecinają się ze sobą w chaotyczny sposób] – (lat.) turbulencia; háborgás, zajongás; (met., fiz.) örvénylés; gáz- v. légtömegek részecskéinek örvénylő keveredése turbulencyjny, turbulentny, -a, -e – (lat.) turbulens; forrongó, zavargó Turcja (tur. Türkiye, Republika Turcji – Türkiye Cumhuriyeti) [państwo położone w Azji na półwyspie Azja Mniejsza, a częściowo również w Europie ze stolicą w Ankarze.] – Törökország (törökül Türkiye Cumhuriyeti) [állam, amelynek területe kisebbik részben Európában, nagyobbik részben Ázsia délnyugati részén fekszik. A Fekete-tenger és a Földközi-tenger között elhelyezkedő Anatóliai-félsziget alkotja az ország fő területét.] Turczyn – (dawno) török ffi; (keresztnév) Turczyn [Nazwa tego hasła odnosi się do więcej niż jednego pojęcia]: Turczyn - wieś w województwie podlaskim, w powiecie grajewskim, gminie Rajgród Turczyn - wieś w woj. podlaskim, w pow. białostockim, w gminie Choroszcz Turczyn - wieś w województwie podlaskim, w powiecie białostockim, gminie Juchnowiec Kościelny Turczynka (obywatelka Turcji) – (dawno) török nő, török lány Turda [miasto w środkowej Rumunii, w Siedmiogrodzie w okręgu Kluż, nad rzeką Arieş (dopływ Maruszy). Znane z Dekretu z Turdy Ludwika Węgierskiego z r. 1366] – Torda (románul Turda, németül Thorenburg, római neve Potaissa volt) [város, municípium Romániában Kolozs megyében. Az egykori Torda vármegye, majd Torda-Aranyos vármegye székhelye volt.] turecczyzna [1. język turecki; 2. to, co tureckie] – törökség; török nyelv és szokások; a törökök földje; (átv.) ami érthetetlen turecki, -a, -ie [dotyczący Turcji, Turków] – török turecki (język turecki) – török; török nyelv turek [1. przestarzale: a) koń rasy tureckiej; b) turecki tytoń; 2. potocznie o aksamitce (roślinie ozdobnej z rodziny astrowatych)] – (dawno) török dohány turek [aksamitka, karafioł] – büdöske v. bársonyvirág (Tagetes) Turek [obywatel Turcji] – török (ffi) - Wersja 01 01 2017. turf [ang. 'darń, murawa; jw.; torf'; 1. łyżwa starego typu w postaci prostej płozy, przykręcanej do podeszwy buta; 2. przest. daw. wyścigi konne; też: tor wyścigowy] – (ang.) turf; (ném.) turfa; (darń, murawa) pázsit, gyep; (sp.) tér, gyep, lóversenypálya, lóverseny, lóversenytér; (műsz.) (torf) tőzeg, tökéletlen kőszén; tufa turfowy, -a, -e – turfTurion (pąk zimowy, pąk przetrwalny, zimujące pąki śpiące) [forma rozmnażania i przetrwalnikowa wielu roślin wodnych (np. wywłócznika okółkowego, żabiścieku pływającego, rogatka sztywnego) umożliwiająca przetrwanie okresu mrozów. Rośliny przed zimą tworzą skrócony pęd z pąkiem wierzchołkowym, zwykle osłonięty gęsto rosnącymi wokół liśćmi. Po oddzieleniu od macierzystej rośliny turion opada na dno zbiornika i przeczekuje niekorzystny okres podczas gdy roślina macierzysta ginie. Wiosną turiony rozwijają się w nowe rośliny, przy czym w wielu przypadkach by rozwinąć się muszą zostać przemrożone w okresie zimowym.] – (lat. turio, -onis) turion; rügy, bimbó turkawka (Streptopelia turtur) [1. średni ptak wędrowny z rodziny gołębiowatych, zamieszkujący Europę, północną Afrykę i środkowo-zachodnią Azję; 2. ptak przelotny, podobny do gołębia, wydający dźwięki przypominające turkot; 3. daw. o młodej, miłej dziewczynie lubiącej dużo i prędko mówić] – gerlice, gerle, vadgerle, vadgalamb (Streptopelia turtur) [a madarak (Aves) osztályának galambalakúak (Columbiformes) rendjéhez, ezen belül a galambfélék (Columbidae) családjához tartozó faj]; (átv.) fiatal lány, csitri Turkawka zwyczajna, turkawka (Streptopelia turtur) [średni ptak wędrowny z rodziny gołębiowatych] – vadgerle (Streptopelia turtur) [a madarak (Aves) osztályának galambalakúak (Columbiformes) rendjéhez, ezen belül a galambfélék (Columbidae) családjához tartozó faj. A közeli rokon Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia balkáni gerlével (Streptopelia decaocto) együtt vadgalambnak is nevezik.] 7242 © Jurek Grzesiak 2010 - Fotograficzny atlas flory i fauny Turkawka turkolog [specjalista w zakresie turkologii] – (arab+gör.) turkológus; (tud.) a turkológia kutatója, tudósa turkologia [nauka o języku tureckim oraz literaturze i kulturze tureckiej] – (arab+gör.) turkológia; (tud.) a török nyelvű népek, elsősorban az oszmán törökök műveltségével, főleg nyelvével és irodalmával foglalkozó tudományág turkologiczny, -a, -e - (arab+gör.) turkológiai turkot, turkotanie [niski, monotonny dźwięk, jaki wydają toczące się po bruku koła pojazdu lub niektóre urządzenia będące w ruchu] – zörej, zörgés, robaj, robogás, kopogás, érczúzás, zaj, lárma, zavaró búgás, dörgés, dübörgés, zakatolás, csörömpölés turkotać (turkoczę, turkocze v. turkoce ) [o motorach, maszynach, pojazdach będących w ruchu: wydawać krótkie, szybko następujące po sobie dźwięki] – zörögni, robogni, csörömpölni, kopogni, búgni, dübörögni, zakatolni turkuć, turkuć podjadek (Gryllotalpa gryllotalpa) [1. duży owad z rodziny turkuciowatych z rzędu prostoskrzydłych; 2. ciemnobrązowy owad o rozszerzonych w kształcie łopatki przednich nogach służących mu do rozgrzebywania ziemi] – lótücsök, lótetű (Gryllotalpa gryllotalpa); vakondtücsök Turkuć podjadek, turkuć pospolity (Gryllotalpa gryllotalpa) [gatunek owada prostoskrzydłego z rodziny turkuciowatych (Gryllotalpidae), jeden z największych owadów w Polsce. Dobrze przystosowany do życia w ziemi, gdzie - Wersja 01 01 2017. spędza większość czasu. Larwy identyczne jak imago, ale początkowo bezskrzydłe, a później z krótszymi skrzydłami. Samica opiekuje się jajami, a początkowo młodymi. Owad wszystkożerny, dożywający dwóch do czterech lat.] lótücsök v. lótetű (Gryllotalpa gryllotalpa) [a rovarok (Insecta) osztályának az egyenesszárnyúak (Orthoptera) rendjéhez, ezen belül a lótücsökfélék (Gryllotalpidae) családjához tartozó faj] turkus [1. minerał, niebieskawy lub niebieskozielony kamień szlachetny; 2. kolor niebieskozielony] – türkiz; (minerał) türkiz (kallait) (hidratált rézalumínium foszfát) [réz-, alumínium- és foszfortartalmú triklin kristályrendszerű, a víztartalmú foszfátok csoportjába tartozó ásvány; Képlete: CuAl6(PO4)4(OH)8x5H2O]; (kolor) türkizkék, türkiz szín turkusowy, -a, -e – törkiz-; türkizkék (színű) turlać [pot. przemieszczać po jakiejś powierzchni coś okrągłego lub walcowatego] – görgetni, gurítani; odagurítani turlać się [1. pot. o czymś okrągłym, walcowatym: obracając się wokół własnej osi, przemieszczać się po jakiejś powierzchni; 2. pot. o człowieku lub zwierzęciu: przesuwać się w jakimś kierunku, obracając się raz na plecy, raz na brzuch; 3. pot. o pojeździe: jechać wolno, z trudem; 4. pot. o człowieku: iść powoli, z wyraźnym wysiłkiem] – gördülni, gurulni turlanie – görgés, gurulás turlej [(u Zygmunta Glogera) rozgardiasz, zgiełk, igrzysko] – (daw) zűrzavar, rendetlenség, öszevisszaság, riadalom, ijedelem, ziláltság; lárma, zsivaj, ricsaj, kiabálás, zaj; zenebona, zsibongás; (sport) játék, játékok, ünnepi játékok, tornaverseny, ünnepély, sportünnepély torlen [(Ubrania i moda) elastyczny; elastor; przędza na dzianinę] – kötőfonal torlen elastyczny (zob. elastor) – elasztikus kötőfonal turma (zob. tiurma) – (dawnej) börtön turmalin [minerał, borokrzemian glinu, sodu, wapnia, magnezu i innych metali, najczęściej czarny] – (ásv.) turmalin [A turmalin elnevezés a turmali szingaléz szóból ered, ami vörös színére utal.] turmalin czarny – fekete turmalin: sörl [(vasturmalin) NaFe+23Al6Si6O18(BO3)3(OH)4 kékesfekete, barnásfekete, fekete.] turmalinowy, -a, -e – (ásv.) turmalin-, turmalinos Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 7243 turnia [skała lub szczyt górski o ostrym wierzchołku i stromych zboczach] – sziklás hegycsúcs, „torony” (a Tátrában) turniej [1. st.fr. tourneoi 'jw.' z łac. tornare 'toczyć; obracać' od gr. tórnos; śrdw. sport rycerski, polegający na walce opancerzonych jeźdźców, uzbrojonych zazw. w stępione włócznie (kopie) a. miecze, mającej wykazać zręczność i odwagę zwycięzcy i zdobyć dla niego nagrodę a. łaskę damy, wybranej na tę okazję; zawody sport. obejmujące większą liczbę dyscyplin; rozgrywki eliminacyjne o mistrzostwo, zwł. w szachach; 2. zawody, w których bierze udział większa liczba drużyn lub zawodników; też: rozgrywki eliminacyjne o mistrzostwo; 3. w średniowieczu: zawody rycerskie; 4. Turnieje ob. Gonitwy (Enc. Star. t. II, str. 201). Opisy turniejów i gonitw w Polsce podał K. Wł. Wójcicki w dziele swojem „Obrazy starodawne”, Warszawa, 1843 r., tom II.] – (fr.) tourné-; turné; körút, körutazás, (szính, zene) művészkörút, hangversenykörút, verseny; (dawno) lovagi torna; (sp) portya, verseny; (hist.) (lovagi) torna turniej krokietowy – krokettverseny turniej rycerski; turnieje rycerskie [wykształciły się w ramach ewolucji kultury rycerskiej. Turnieje były formą zawodów i sprawdzania umiejętności rycerza. Polegały na prowadzeniu walki według ściśle określonych zasad, a rozgrywane były często na dworach królewskich i książęcych (choć np. we Włoszech popularne były głównie turnieje w mieście).] – lovagi torna [A lovagi kultúra kialakulásának alapvető feltétele a helyhez kötött királyi udvartartás volt, ami Magyarországon először III. Béla (1172– 1196) uralkodása alatt jött létre. A király a különböző pénzjövedelmeiből – adók, bányajog, stb. – pompás királyi székhelyeket alakított ki, melyek kiváló otthont teremtettek a lovagi kultúra létrejöttének. Az első ilyen királyi székhely Esztergom volt, majd a tatárjárás után IV. Béla Budát, később Károly Róbert pedig Visegrádot választotta ki udvara színhelyéül. Nagy Lajos felváltva Visegrádon és Budán tartotta udvarát; Zsigmond idejében pedig véglegesen Buda vált a magyar királyok székvárosává. A lovagi tornák hajdanán hozzátartoztak a középkori ember mindennapjaihoz, s több funkciójuk is volt. A lovagoknak alkalmat adott arra, hogy bizonyítsák rátermettségüket és bajvívásban szerzett tudásukat. A tornák istenítéletként is szolgáltak, amely esetekben a vesztest ítélték el, a győztes pedig - Wersja 01 01 2017. szabadon távozhatott. Később, a XII. századra a lovagok közötti küzdelmek az imádott hölgy kegyének megszerzéséért indultak, s a párbaj végén a hölgy „ítélkezett” győztes és vesztes felett.] turniej rycerski turniej szachowy – sakkverseny, sakktorna turnieje konne – (dawno) lovagi torna turniejowy, -a, -e – lovagi tornaturnikiet [1. drzwi obrotowe; 2. narzędzie chirurgiczne służące do zaciskania tętnic w celu tamowania krwi; ściskacz, krępulec] – forgóajtó; forgókereszt, forgósorompó; (orv.) érszorító turnikiet wyjściowy (dworcowy) – kijárati forgókereszt (vasútnál) turniura [1. fr. tournure 'obrót (rzeczy); zwrot (mowy); postać, trzymanie się; jw.' od tourner 'obracać' z łac. tornare; poduszeczka, którą damy podkładały pod suknię z tyłu poniżej talii, w okresach, kiedy bywało to nakazem mody (np. 187079); również: cul de Paris.; 2. poduszka z sierści konnej, która była stosowana poniżej pleców jako rozszerzenie i ozdoba spódnic. Było bardzo modne pod koniec XIX wieku. 3. element ubioru kobiecego podkreślający biodra i pośladki. Miała ona formę poduszek, spiętrzonych fałd, albo draperii upinanych na spódnicy, a w końcowym okresie jej stosowania była to już spora metalowa konstrukcja, podobna nieco do krynoliny, na której układano suknie. Użycia turniury zaprzestano w latach 80 XIX wieku. 4. sukienka kobieca z wydatnym spiętrzeniem z tyłu bioder, modna pod tą nazwą w latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych XIX wieku. Turniura z lat siedemdziesiątych, tak zwana pierwsza, rozwinęła się z krynoliny przez zebranie zbytniej obfitości z przodu i z boków i upięcie kaskady wstążek, wolantów, pienistych materii - z tyłu, na poziomie bioder. Po turniurze pierwszej, mniej więcej w roku Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 7244 1878 modna stała się princesse, suknia futerał, wąska, długa, z trenem w kształcie ogona gołębia. Potem znowu druga turniura, bardziej jeszcze wydatna niż pierwsza. Turniury te upinano na gorsecie oraz na małej poduszce, przypinanej z tyłu bioder , a czasem na rusztowaniu w kształcie podkowy. Te "drugie" turniury, ułożone w szerokie fałdy, przystrojone bogato w różne obszycia i ozdoby, przedstawiały się zgrabnie w majestatycznym chodzie po miękkich kobiercach lub czysto utrzymywanej posadzce, były jednak bardzo niewygodne do pracy. Na ulicy strój taki stawał się przykry i krępujący. Turniury ustąpiły więc miejsca około roku 1890 bardziej praktycznym sukienkom secesyjnym. Poprzednikiem turniury było spiętrzenie tyłu sukni, modne zwłaszcza we Francji, w końcu XVII i XVIII wieku, a więc na 200 i 100 lat przed wystąpieniem turniury prawdziwej, w pełni godnej swej nazwy.] – (fr.) tournure, turnűr; a női ruházatban alkalmazott párnácska (Cul de Paris) [Lószőr párnával kibélelt és így felpuffasztott hátsó szoknyarész az ülep felett. A 19. század végén volt nagyon divatos.] - Wersja 01 01 2017. Poznańskie.] – (lat.) turnus; forduló, menet, kör; ismétlődő sorrend; szakasz; beosztott csoport, csapat; időszakasz turoń [1. kolędnik przebrany za rogate zwierzę; 2. rekwizyt takiego kolędnika w postaci wielkiego drewnianego łba z kłapiącą szczęką] – (hist.) öreg guba (bethlehemeseknél) turówka wonna (Hierochloë odorata) [zob. żubrówka w zn. 2.], Żubrówka – bölényfű Turpes condiciones remittendae sunt [1. warunki niemoralne należy pominąć (uznać za nie dodane); 2. Niemoralne warunki powinny być odrzucone] – (lat.) Turpes condiciones remittendae sunt; az erkölcstelen feltételeket mellőzni kell. turpista, turpistka – (ir.) turpizmus követője, turpista (ffi/nő) turpistyczny, -a, -e – turpistaTurpitudinem suam allegans nemo audiatur [1. nie wysłuchuje się (w postępowaniu sądowym) osoby, która powołuje się na własny czyn bezprawny (lub niemoralny); 2. nikt nie może być wysłuchany, gdy powołuje się na swoją niegodziwość!] – (lat.) Turpitudinem suam allegans nemo audiatur; senki sem lehet kihallgatott, ha saját jogtalan vagy erkölcstelen tettére hivatkozik. turpizm [nurt w literaturze i sztuce, wyrażający się w szczególnym zainteresowaniu przedmiotami i zjawiskami nieestetycznymi] – (ir) turpizmus Stanisław Grochowiak (1934-1976) polonistikát tanult Wrocławban, majd Varsóban. Több irodalmi újság szerkesztője volt. 1954-ben mutatkozott be első verseivel. Az „56-os nemzedék” legkiválóbb képviselője. Költészetét az ún. „turpizmus” stílusa jellemzi. Több prózát és drámát is szerzett. Alkotásaiban szakított a tradicionális irodalmi konvenciókkal. Olyan rekvizítumokat épített be verseibe (csúnyaság, nyomorékság, bomlás, halál), melyeket nem tartottak épp költőinek. Mégis olyan stílusban tette ezt, amellyel nem provokált és nem festett undorító képeket. Ezeket a témákat nagyon finoman alkalmazta, sőt, szépségként, az élet természetes velejárójaként tálalta az olvasó elé. Bemutatta, hogy a csúnyaságban lehet több szépség, hogy az a mindennapi életben teljesebb és igazabb képét mutatja a valóságnak. (A „turpizmus” (turpism (latin) = csúnyaság) kifejezést J. Przyboś adta ennek a költészetnek, Grochowiak inkább „mizerabilizmusnak” (miser (latin) = szegénység, nyomor) nevezte ezt a stílust.) turniura turnus [1. kolej(ność), następstwo; każda z grup (ludzi) czyniących coś w ustalonej kolejności, zwł. przez okres paru tygodni, miesiąca; por. tura; 2. (u Zygmunta Glogera) Turnus, per turnum (po franc. à son tour) znaczyło kolejne, jak na kogo kolej przypadnie, spełnianie danej czynności, np. wotowania deputatów w Trybunale albo głosowania porządkiem województw. W Koronie zaczynało naprzemian raz Krakowskie a drugi raz Turyn (wł. Torino) [miasto w północnozachodnich Włoszech, nad rzeką Pad, stolica Piemontu. Patronem miasta jest św. Jan Chrzciciel (święto obchodzone 24 Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 7245 czerwca)] – Torino (piemontiul, valamint több európai nyelven Turin) [Olaszország negyedik legnagyobb városa Róma, Milánó és Nápoly után 900 609 (2006) lakossal, a harmadik legfontosabb gazdasági központ Róma és Milánó után, Piemont és Torino megye székhelye, fontos üzleti, kulturális, és oktatási központ.] Turyngia (niem. Thüringen) [to kraj związkowy Republiki Federalnej Niemiec, określany jako Republika (Freistaat Thüringen)] Türingia (ném.: Thüringen) [Németország középső régiójában elhelyezkedő szövetségi tartomány. Teljes megnevezése "Türingia Szabad Állam" (Freistaat Thüringen)] turysta [osoba uprawiająca turystykę, wędrująca, zwłaszcza pieszo; wędrowiec, podróżnik, piechur, wędrownik], turystka – turista, természetjáró, kiránduló (ffi/nő); más helységekbe, főleg külföldre látogató, utazgatómszemély turysta indywidualny – egyéni utazó v. turista turystycznie – turistásan turystyczny, -a, -e – turista, turistaturystyka [zorganizowane wyjazdy poza miejsce stałego zamieszkania] – (fr.-lat.) turisztika, természetjárás; utazgatás, idegenbe látogatás; idegenforgalom, turizmus; túristáskodás turystyka krajowa – országjárás turystyka zagraniczna – idegenforgalom turystyka zorganizowana [formy wypoczynku dla wielu osób, którym zapewnia się całodzienne wyżywienie, rozrywki itp.] – (fr.-lat.) turizmus; szervezett turisztika; utazgatás, idegenbe látogatás turzan [przymiotno ogrodowe] – Küllőrojt (Erigeron x hybridus) turzy, -a, -e – bölény-; őstulokturzyca [1. roślina przypominająca trawę; 2. łow. sierść zająca lub królika; 3. samica tura] – (növ.) sás; (áll.) vadnyúl bundája; bölénytehén, őstulok nősténye Turzyca (Carex L.) [rodzaj roślin z rodziny ciborowatych (turzycowatych). Liczy 1100-2000 gatunków spotykanych na całym świecie, jednak głównie rozpowszechnionych w strefie klimatów umiarkowanych. W Polsce występuje ok. 100 gatunków.] – sás (Carex) [a pázsitfüvek (Poales) rendjébe, a palkafélék (Cyperaceae) családjába tartozó növénynemzetség, a palkafélék legfajgazdagabb nemzetsége. Esetenként más nemzetségbe tartozó növényfajok közönséges nevében is szerepelhet a „sás” szó.] Gatunki flory Polski turzyca bagienna (Carex limosa L.) - Wersja 01 01 2017. turzyca biała (Carex alba Scop.) - Carex alba (fehér sás) turzyca blada (Carex palescens L.) turzyca bladozielona (Carex pallens (Fristedt) Harmaja) turzyca błotna (Carex acutiformis Ehrh.) turzyca brunatna (Carex brunnescens (Pers.) Poir.) turzyca brzegowa (Carex riparia Curtis) – Parti sás (Carex riparia CURT) turzyca Bueka (Carex buekii Wimm.) turzyca Buxbauma (Carex buxbaumii Wahlenb.) turzyca ciborowata (C. bohemica L., syn. Carex cyperoides L.) turzyca ciemnokłosa, t. zwisła (Carex melanostychya M. Bieb. ex Willd., syn. C. nutans Host) turzyca cienista (Carex umbrosa Host) turzyca czarna (Carex parviflora Host, syn. C. nigra Bellardi) turzyca czarniawa (Carex atrata L.) turzyca dacka (Carex dacica Heuff.) turzyca darniowa (Carex caespitosa L.) turzyca Davalla (Carex davalliana Sm.) – Carex davalliana (lápi sás) Sm. turzyca delikatna (Carex supina Wahlenb.) turzyca długokłosa (Carex elongata L.) turzyca drobna (Carex demissa Hornem,, syn. C. tumidicarpa Andersson) turzyca drobnozadziorkowa (Carex microglochin Wahlenb.) – w Polsce gat. wymarły turzyca drżączkowata (C. brizoides L.) turzyca dwupienna (Carex dioica L.) turzyca dwustronna (Carex disticha Huds., syn. C. intermedia Gooden) turzyca dzióbkowata (Carex rostrata Stokes) Carex rostrata (csőrös sás) Stokes turzyca filcowata (Carex tomentosa L.) turzyca gładkodzióbkowa (Carex rhynchophysa Fisch., C. A. Mey. & Avé-Lall., syn. C. laevirostris Blytt) turzyca gwiazdkowata (Carex echinata Murray, syn. C. stellulata Gooden.) turzyca Hartmana (Carex hartmanii Cajander) turzyca Hosta (Carex hostiana DC., syn. C. hornschuchiana Hoppe) turzyca japońska (Carex morrowii Boott) – gatunek uprawiany turzyca kulista (Carex globularis L.) turzyca krótkokłosa (Carex brachystachys Schrank & Moll) turzyca Lachena (Carex lachenalii Schkuhr., syn. C. lagopina Wahlenb.) turzyca leśna (Carex sylvatica Huds.) Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia turzyca lisia (Carex vulpina L.) turzyca loarska (Carex ligerica J. Gay) turzyca luźnokwiatowa (Carex vaginata 7246 Tausch, syn. C. sparsiflora (Wahlenb.) Steud.) turzyca łuszczkowata (Carex lepidocarpa Tausch.) turzyca Michela (Carex michelii Host.) turzyca mocna (Carex firma Host.) turzyca najeżona (Carex pairae F.W. Schultz., syn. C. pairaei F. W. Schultz) turzyca nibyciborowata (Carex pseudocyperus L.) turzyca niby-lisia (C. cuprina (I. Sándor ex Heuff.) Nendtv. Ex A. Kern., syn. C. nemorosa Rebent.) turzyca niska (Carex humilis Leyss.) turzyca nitkowata (Carex lasiocarpa Ehrh.) turzyca obła (Carex diandra Schrank.) turzyca odgięta (Carex curvata Knaf.) turzyca odległokłosa (Carex distans L) turzyca Oedera (Carex oederii Michx.) turzyva omska (Carex omskiana Meinsh.) turzyca orzęsiona (Carex pilosa Scop.) turzyca oścista (Carex atherodes Spreng, syn. C. aristata R. Br.) turzyca owłosiona (Carex hirta L.) – Borzas sás (Carex hirta) turzyca pagórkowa (Carex montana L.) turzyca patagońska (Carex magellanica Lam.) turzyca palczasta (Carex digitata L.) turzyca pchla (Carex pulicaris L.) turzyca pęcherzykowata (Carex vesicaria L.) turzyca piaskowa (Carex arenaria L.) [gatunek byliny należący do rodziny turzycowatych] - Homoki sás (Carex arenaria L.) turzyca pigułkowata (Carex pilulifera L.) turzyca pospolita (Carex nigra Reichard, syn. C. fusca Bellardi & All.) turzyca poznańska (Carex repens Bellardi, syn. C. posnanensis Sprib.) turzyca prosowa (C. paniculata L. ) – Carex paniculata (bugás sás) L. turzyca prosowata (Carex panicea L.) turzyca przydymiona (Carex fuliginosa Schkuhr) turzyca ptasie-łapki (Carex ornithopoda Willd.) turzyca punktowana (Carex punctata Gaudin) turzyca Reichenbacha (C. pseudo-brizoides Clavaud, syn. C. reichenbachii Kük.) turzyca rozsunięta (Carex divulsa Stokes) turzyca rzadkokłosa (Carex remota L.) - Wersja 01 01 2017. turzyca siedmiogrodzka (Carex transsilvanica Schur) turzyca sina (Carex flacca Schreb., syn. C. glauca Murray) turzyca siwa (Carex canescens L.) turzyca skalna (Carex rupestris All.) turzyca skandynawska (Carex scandinavica E. W. Davies, syn. Carex oederi subsp. pulchella Lönnr.) turzyca skąpokwiatowa (Carex pauciflora Lightf.) turzyca stopowata (Carex pediformis C. A. Mey.) turzyca strunowa (Carex chordorrhiza L.) turzyca szczupła (Carex disperma Devey, syn. C. tenella Schkuhr) turzyca sztywna (C. elata All., syn. Carex hudsoni) turzyca ściśniona (Carex spicata Huds., syn. C. contigua Hoppe) turzyca tęga (C. bigelowii Torr. ex Schwein., syn. Carex rigida Gooden.) turzyca torfowa (Carex heleonastes Ehrh. in L.) turzyca tunikowa (Carex appropinquata Schumach, syn. C. paradoxa Willd.) turzyca wąskolistna (Carex stenophylla Wahlenb.) turzyca wczesna (Carex praecox Schreb.) turzyca wiosenna (Carex caryophyllea Latourr.) turzyca włosowata (Carex capillaris L.) turzyca wrzosowiskowa (Carex ericetorum Pollich) turzyca wyciągnięta (Carex extensa Gooden.) – w Polsce gat. wymarły turzyca zajęcza (Carex leporina Gooden, syn. C. ovalis Gooden.) turzyca zaostrzona (C. gracilis Curtis, syn. C. acuta L.) turzyca zawsze zielona (Carex sempervirens Vill.) turzyca zgrzebłowata (Carex strigosa Huds.) turzyca zwisła (Carex pendula Huds.) turzyca żółta (Carex flava L.) turzyca życicowa (Carex loliacea L.) turzyca żytowata (Carex secalina Wahlenb.) Carex amgunensis F. Schmidt – efemerofit Carex vulpinoidea – efemerofit csátés sás (Carex divisa) az egyszikűek (Liliopsida) osztályába, ezen belül a pázsitfüvek (Poales) rendjébe és a palkafélék (Cyperaceae) családjába tartozó faj. turzyca ostra – éles sás turzycowy, -a, -e – sásos tusculanum, tuskulanum (okolica Tuskulum, miasta znanego z życia Cycerona) – (lat.) Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 7247 tusculanum; kis vidékies lak; menedék a világ zaja elől (eredetileg Cicero római író villája Tusculumban) Tuskulanum pod Wilnem – vilniusi menedék v. lak 1 tusz [1. prysznic, natrysk; 2. kąpiel, podczas której korzysta się z prysznica] – (ném.) (woda) tus, zuhany tusz2 (niem Tusch; z fr. touche) [1. fanfara; 2. uroczysta krótka fanfara, wykonywana przez orkiestrę na instrumentach dętych i perkusyjnych] – (fr.) tus (jel); (zene) (przegrywka na instrumentach) zenei éljenzés; a zenekar harsány, rövid ideig tartó, üdvözlő üdvrivalgásként ható játéka 3 tusz , touche [wym. tusz] [1. w szermierce: trafienie; 2. w zapasach: położenie przeciwnika na łopatki] – (fr.) tus; (sp) (w szermierce) találat (vívásban); két vállra fektetés (bírkózásban); (wojsk) találat 4 tusz [1. farba wodna, pigmentowa szybkoschnąca; 2. środek kosmetyczny do barwienia rzęs; 3. malowidło lub rysunek wykonane tuszem] – (ném.) (farba) tus (tinta); rajzok kihúzásához, díszítő íráshoz használt, vízálló és kitörölhetetlen író és festőanyag tusz do rzęs – szempillafesték tusz litograficzny – litográfiai tus tusza [1. rozmiary ludzkiego ciała, zwykle dość duże; też: figura człowieka, zwykle dość otyła; 2. ubite zwierzę rzeźne po wstępnej obróbce; też: odgłowiona i wypatroszona ryba] – kövérség, testesség, hájtömeg; emberi test nagyságai; kövér emberi alak; lefejezett és kizsigerelt hal tuszka [sztuka ubitego drobiu lub królika, zająca po wstępnej obróbce; też: odgłowiona i wypatroszona ryba] – tisztított v. bontott baromfi v. nyúl v. hal tuszować [1. czynić wady lub braki mniej widocznymi; 2. ukrywać lub bagatelizować coś kłopotliwego, wstydliwego lub nielegalnego; 3. malować tuszem, zwłaszcza rzęsy; 4. przen. zacierać, zamazywać, ukryć aferę, przykrą sprawę, w obawie przed kompromitacją a. skandalem.] – (ném.) tusolni; tusrajzot készíteni, tussal rajzolni v. festeni v. bevonni v. kihúzni; (átv.) eltakarni, leplezni, elhallgatni, elnyomni; hibát eltusolni, eltitkolni; hirtelen megérinteni, tusolni, tust adni tuszować fakty – elkenni a tényeket (elkeni a tényeket) tuszować jaką sprawę – elhallgatni v. eltakarni vmilyen dolgot; leplezni - Wersja 01 01 2017. tuszowanie – tussal rajzolás; elnyomás, elhallgatás tuszowy, -a, -e – 1. tus-; 2. tus-, zuhanytuszyć [daw. spodziewać się czegoś, mieć nadzieję] – (dawno) remélni, reménykedni tuszę sobie, że... – reménykedem abban, hogy... tutać [dziecięce: pić] – inni (gyerek) tutaj (tu) – (o miejscu) itt, itten, emitt; (o kierunku) ide tutaj codziennie uczymy się języka polskiego – itt tanuljuk naponta a lengyel nyelvet tutaj mnie boli – itt fáj tutaj nie ma ani jednego przykładu – itt egyetlen példa sincs tutaj straszy – kísértet jár itt tutejszy, -a, -e [pot. miejscowy] – itteni, helyi, idevalósi; idevaló tutejszy, tutejsza [pot. stały mieszkaniec miejsca, w którym znajduje się mówiący o tej osobie] – itteni, helybeli, helyi lakos (ffi/nő) tutka [zespół złożony z turbiny i napędzanej przez nią maszyny roboczej] – papírtölcsér, papírorsó; hüvely, cigarettahüvely tutka do papierosów – cigarettahüvely tutkowaty, -a, -e – orsószerű, tölcsérformájú, csőalakú, hüvelyszerű tutkowaty pojemnik – csőalakú tartály v. konténer tutor [ang. z łac. 'obrońca; opiekun małoletnich' od tutus p.p. od tueri 'patrzeć; bronić, zachować; strzec'; dawn. opiekun, wychowawca; [wym. tju:te] na wyższych uczelniach anglos. - adiunkt kierujący indywidualnie pracą studentów] – (lat.) tutor; (jog) gyám; pártfogó, gyámolító, védő személy tutor; korepetytor {m.} (podręcznik) – (ang.) tutor - (gépi) tanító, oktatóprogram [új szoftver vagy hardver mellé a szerkesztők gyakran kézikönyvek helyett, egy kis vizuális tanfolyamot, oktatót mellékelnek] Tutor loco parentis habetur [opiekun zajmuje miejsce rodzica] – (lat.) Tutor loco parentis habetur; a gyám a szülő helyét foglalja el. Tutor personae, non rei vel causae datur (Digesta 26, 2, 14, Marcian) [opiekun jest ustanawiany dla osoby, a nie dla rzeczy lub załatwienia sprawy.] – (lat.) Tutor personae, non rei vel causae datur; gyám a személy mellé rendelt, és nem a dologhoz vagy az ügy elintézéséhez. tutta, l.m. tutte (wł. cała, całe, wszystkie; tutto = cały) [tutta la forza - z całą siłą; określenie dynamiczno-wykonawcze; tutte le corde (wł. wszystkie struny) - zob. corda] – (ol.) tutta; tutte tsz., teljes, egész [tutta (la) forza (olasz) = teljes erővel (zene)] Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 7248 tutti (wł., l.m. od tutto = wszystek, cały; zob. tutta) [wł. muz. 1. wszyscy (cała orkiestra; partia orkiestry w koncercie); część koncertu instrumentalnego grana przez samą orkiestrę w chwili pauzowania solisty; 2. fragment utworu wykonywany przez wszystkie przewidziane w partyturze instrumenty; 3. udział wszystkich wykonawców określonego w danym utworze zespołu orkiestrowego; 3. wszyscy, łącznie; 4. wszyscy, cały zespół; 5. także ripieni albo concerto - zespół orkiestry w concerto grosso. 6. partia orkiestry wykonywana w czasie pauzowania solisty w koncertach i innych utworach przeznaczonych dla solisty i orkiestry. 7. udział wszystkich wykonawców w określonym dla danego utworu zespole orkiestrowym] – (ol) tutti; (zene) a teljes zenekar belépése a magánszólam után tutti frutti [wł., "wszystkie owoce"; mieszanina, zbieranina; 1. konfitura z różnych owoców; 2. mieszanka różnych surowych, pokrajanych owoców, przyprawionych cukrem, rumem, likierem; 3. lody z mieszanką krajanych, często kandyzowanych, owoców; 4. mieszanina różnych rzeczy] – (ol.) tutti frutti; „minden gyümölcs”; különböző gyümölcslekvár; asztalt gyümölcsök; különböző dolgok keveréke v. egyvelege; vegyes gyümölcsfagylalt tutti quanti [wym. tutti kanti] [wszyscy razem, wszyscy bez wyjątku] – (ol) tutti quanti; valamennyi, hiánytalanul tuwalnia, towalja [1. były to szerokie ręczniki, które w XVI w. z Włoch do Polski przywożono; 2. Tuwalnia jest to wyraz średniowieczny łaciński, oznaczający welon, którym osłaniają się ręce dla uszanowania niesionych przedmiotów. Osłanianie rąk już u starożytnych było znakiem uszanowania. Jest to więc welon naramienny, velum humerale. Wkłada się on na ramiona celebransa, gdy ma wziąć w ręce monstrancję lub puszkę z przenajświętszym Sakramentem dla niesienia jej w procesji lub błogosławienia wiernych w taki sposób, aby wiszącymi jego częściami mógł okryć podstawę monstrancji lub puszkę. Barwa tuwalni, przy przenajświętszym Sakramencie używanej, jest zawsze biała, choćby szaty celebransa były innej barwy.] – (daw) stóla tuwalnia (wł. Tovaglia) [1. chusty którymi opasywały się kobiety 2. dawne określenie części ubioru, chusty którymi opasywały się kobiety. Szeroki pas zdobionej, - Wersja 01 01 2017. wzorzystej, delikatnej, cieńszej od pajęczyny tkaniny. W znaczeniu liturgicznym może być to określenie welonu naramiennego, pasa tkaniny, który trzymano przed przystępującymi do komunii oraz przepaski Jezusa. Znane są także tuwalnie żałobne. Tradycja tuwalni jako elementu pamięci, zapisu, pozostała do dziś. 3. szeroki pas materiału] – stóla tuwalnia tuz [1. osoba na wysokim stanowisku lub będąca znakomitością w jakiejś dziedzinie; 2. daw. najwyższa karta, zwykle as; 3. najstarsza karta] – (közb.) befolyásos személy, nagy kutya; (ká) ász; (közb.) disznó tuziemiec (daw.; zob. tubylec) – őslakos, állandó lakos; bennszülött; idevaló, idevalósi (ember) tuzin [1. dwanaście sztuk czegoś; 2. znaczna liczba czegoś] – tucat, tizenkét darab tuzin serwet – egy tucat szalvéta tuzinami – tucatjával, tucatostul; tucatszámra tuzinkowe obuwie – gyenge minőségű cipő tuzinkowość – tucatszerűség, tucat volta vminek tuzinkowy, -a, -e [niczym się niewyróżniający, taki jakich wiele] – tucat-, tizenkét-; (átv.) közönséges, gyenge minőségű, hitvány, silány tuzinkowy człowiek – tucatember tuzinkowy pisarz – átlagíró, tucatíró tuziny [zaimek oznaczający dużą liczbę czegoś lub kogoś] – tucat tuzować – (táj) ütni, verni, ütlegelni; (táj) korholni, szidni, durván lehordani tuż [Ojciec mieszka tuż obok., lub komunikująca, że między dwoma zdarzeniami upłynęło bardzo mało czasu, np. Zachorowała tuż po maturze.] – itt, közel, egész közel, közvetlen mellette, egymás mellett, nem Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 7249 messze, éppen itt, éppen most; (átv.) máris, rögtön, azonnal tuż obok – egészen közel, tőszomszédságban [jesteś tuż obok mnie: közel vagy hozzám] tuż pod Krakowem dom zbudował – közvetlen Krakkó mellett házat épített tuż przed nim – közvetlen előtte tużurek (z fr.: tout jour, co znaczy: każdy dzień), anglez [1. dwurzędowy, długi surdut męski z ciemnej wełny, z aksamitnym kołnierzem, noszony na przełomie XIX i XX w.; 2. słowo z francuskiego, oznaczało biedermeierowski surdut "na co dzień". Tużurek z lat 40-tych XIX wieku miał zwykle aksamitny kołnierz, kieszonki po lewej stronie na piersiach, rękawy z bardzo wąskimi mankietami i na przodzie 5 guzików. 3. wierzchnie odzienie męskie przypominające nieco surdut o wyciętych i zaokrąglonych połach. Jednorzędowy, często z aksamitnym kołnierzem, popularny jako strój codzienny w latach 40 XIX wieku. Zwykle szyty z tego samego materiału co spodnie i kamizelka, ponoć ulubiony strój Stanisława Wyspiańskiego. 4. dwurzędowy długi surdut męski; anglez] – rövid kabát, zeke, házikabát tużurek brązowy – barna rövid kabát v. zeke TV nadaje a. emituje coś – a TV sugároz vmit TWAIN [standard komunikacji między skanerami, aparatami cyfrowymi a programami graficznymi, opracowany dla Windows i systemów Apple Macintosh, a także Linux/Unix (od wersji 2.0, która jest dostępna jako open source).] – TWAIN, Technology Without Any Interesting Name; szkenner-képfeldolgozó illesztési szabvány [Szkenner és grafikus szoftver közötti interfész, amely lehetővé teszi a képek beolvasását és a képfeldolgozó programokba való közvetlen bevitelét.] twarda głowa – nehéz felfogású twarda waluta – kemény valuta - Wersja 01 01 2017. twarda wymowa [wymowa, w której jest mało zmiękczonych spółgłosek] – kemény kiejtés twardawy, -a, -e [1. pot. dość twardy – sztywny, nieelastyczny; 2. pot. o potrawach: niedogotowany] – kissé kemény, keménykés twarde łóżko – kemény ágy twarde meble, krzesła, fotele itp. [meble niewyściełane] – kemény bútor (szék, fotel stb.) twarde serce – kemény v. hajthatatlans szív twarde życie – nehéz élet twardnąć, twardnieć [1. stawać się twardym – sztywnym, nieelastycznym; 2. stawać się odpornym na trudności, surowym, nieustępliwym; 3. zaczynać wyrażać bezwzględność, surowość, nieustępliwość; 4. o spółgłosce miękkiej: zatracać element miękkości] – keményedni, megkeményedni, szilárdulni, megszilárdulni, dermedni, kötni (cement), merevedni twardniejący, -a, -e – keményedő, szilárduló, dermedő twardniejące pod wpływem ciepła – hőre keményedő twardnienie – keménykedés, edzés, szilárdulás, dermedés, kötés (cement), merevedés twardnienie cementu – cement megkeményedése v. kötése twardo – keményen, szilárdan; (átv.) szigorúan, erősen, határozottan twardo co trzymać – erősen tartani vmit twardo spać – méylen aludni twardo stać przy kim – szilárdan állni vki mellett twardo z nim się obchodzi – szigorúan v. keményen bánik vele twardogłowy, -a, -e [ograniczony, niepodatny na żadną perswazję, niedający się przekonać] – keményfejű; begyepesedett, maradi twardogłowy polityk – begyepesedett, maradi politikus twardogłowy [pot. «przedstawiciel ortodoksyjnego, niereformowalnego odłamu partii] – keményfejű ember twardość – keménység, szilárdság, merevség; szívtelenség, érzéketlenség, keményszívűség twardość członka a. penisa – (med.) a pénisz merevsége twardość drzewa – a fa keménysége twardość metali [wielkość odkształcenia zachodzącego pod wpływem działania sił skupionych] – fémek szilárdsága twardość serca – szívtelenség, keményszívűség twardość uderzeniowa – ütőkeménység, ütési szilárdság twardość umysłu – nehéz felfogás Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 7250 twardość wody – vízkeménység twardówka [zewnętrzna, nieprzejrzysta, biaława błona gałki ocznej] – ínhártya, szaruhártya twardszy, -a, -e – keményebb, szilárdabb twardy, -a, -e [1. słabo uginający się pod naciskiem, nieelastyczny; 2. o warunkach życia: wymagający wyrzeczeń, trudu; 3. niepoddający się przeciwnościom; też: o charakterze takiej osoby; 4. surowy, bezlitosny; też: będący objawem czyjejś surowości; 5. niedający się nakłonić do zmiany zdania, decyzji; też: będący przejawem działania takiej osoby; 6. niepoddający się emocjom] – kemény, szilárd; merev, erős; (átv.) nehéz, zord twarda dyscyplina – szigorú fegyelem, vasfegyelem twarda głowa – (átv.) kemény fej, makacs, nyakacs twarda konieczność – kemény szükségszerűség twarda natura – kemény természet, rideg v. merev hajlam twarda okładka – kemény borító twarda opona mózgu – agyvelő kemény burka twarda szkoła – szigorú iskola, kemény lecke twarda woda – kemény víz twarde podniebienie – kemény szájpad v. szájpadlás twarde postanowienie – szilárd elhatározás twarde warunki – kemény v. szigorú feltételek twarde życie – nehéz, fáradtságos, kemény v. küzdelmes élet twardówka [zewnętrzna, nieprzejrzysta, biaława błona gałki ocznej] – (bonc.) ínhártya twardy (ton) – kemény (hang) twardy (pot. dolar) – keményvaluta; dollár twardy chłopak – keménykötésű legény; erős fiú twardy do łóżko – kemény fekhely v. ágy twardy dysk [1. zob. dysk w zn. 3.; 2. HDD, hard drive] – merevlemez; HDD, Hard Disk Drive, merevlemez-meghajtó twardy grunt – kemény talaj twardy jak kamień – kőkemény twardy jak skała – sziklaszilárd; szilárd v. kemény, mint a szikla twardy ołówek [ołówek o pręciku grafitowym odpornym na złamanie] – kemény ceruza twardy orzech – kemény dió twardy orzech do zgryzienia – kemény dió, (átv.) nehéz ügy v. feladat twardy sen – mély álom v. nyomasztó álom twardziel [1. pot. człowiek nieustępliwy, wytrwały, nieugięty; 2. pot. człowiek bezwzględny, zdecydowany na wszystko; 3. środ.; zob. dysk w zn. 3.; 4. przewlekłe - Wersja 01 01 2017. zapalenie błony śluzowej górnych dróg oddechowych; 5. wewnętrzna część drewna w starszych pniach drzew, złożona z martwych komórek] – (növ.) szklerenchima [a növények erősen megvastagodott falú, szűk sejtüregű, protoplazmáját elveszített, élő anyagot nem tartalmazó sejtje vagy szövete; támasztószövet, fő szerepe a növény szilárdítása.]; (orv.) megvastagodás, keményedés; (átv.) nyakas, makacs ember twardziel nosa – orrbőr megvastagodása twardzielec, twardziel (monadnok, inselberg) [forma ukształtowania powierzchni Ziemi – odosobnione wzgórze, zbudowane ze skał twardszych (tzn. odporniejszych na procesy niszczące powierzchnię Ziemi) niż skały go otaczające. Takie izolowane wzniesienia są typowymi formami w krajobrazach poddanych długotrwałej denudacji, m.in. na powierzchniach zrównania.] – (geol) monadnock (kőbörc); aprózódási, vagy mállási folyamatokból (kőfolyás) visszamaradt tönkmaradványhegy twardzizna – nagyon kemény vmi Twardzioszek przydrożny [zob. podróżniczek] Marasmius oreades (Bolt. : Fr.) Fr. [(Bolt.) Fr. | (Fr.) Fr.] – Mezei szegfűgomba twarogowy, -a, -e – túró-; túrós twarożek – tejfölös habarcs (10 dkg tehántúró, kevés tejföl, só, 1 csokor metőlőhagyma) twarożek domowy – házi túró (krémszerűen elkészítve) twaróg [1. produkt otrzymywany z kwaśnego, ogrzewanego mleka; też: potrawa z tego produktu] – túró, tehéntúró twaróg (bryndza) z papryką i cebulą – körözött twaróg krowi – tehéntúró twaróg owczy – juhsajt, liptói sajt twarz [1. przednia część głowy ludzkiej, lico; 2. przenośnie: osoba] – arc, ábrázat, arcvonás, kép; (literackie) orca; (mina) arckifejezés; arculat, jelleg, profil twarz bez wyrazu – kifejezéstelen arc twarz (cała) w zmarszczkach – ráncos arc Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 7251 twarz fotogeniczna – jó fényképarc, fényképezésre v. filmezésre alkalmas arc twarz jajowata – tojásdad, hosszúkás arc twarz jego pojaśniała – arca felderült twarz kameleonowa – változékony arckifejezés, állandóan változó arc twarz lalkowata – babaarc twarz mi narywa – hasogat, szaggat az arcom twarz mi pali – ég az arcom twarz mnie pali – ég az arcom; pirulok; irulokpirulok twarz mu/jej promienieje z radości – sugárzik az arca az örömtől twarz mu się pomarszczyła – ráncos lett v. megráncosodott az arca twarz mu się zmroczyła – (átv.) elsötétült az arca twarz nalana – püffedt arc twarz o delikatnych rysach – finom vonású arc twarz o drobnych rysach – finom arcvonás twarz obrośnie brodą – a szakáll elborítja az arcot twarz opalona – lebarnult arc twarz papierowa – sápadt, finom arc twarz pełna – kerek arc twarz pełna ekspresji – expresszív v. kifejezésteli arc twarz pomarszczona – ráncos arc twarz rozpromieniona – ragyogó ábrázat twarz się schmurzyła – elborult, elszomorodott az arca twarz szeroka – széles arc twarz trędowata – leprás arc twarz trupioblada – halálsápadt arc twarz w twarz – szemtől szembe twarz wydłużona – hosszúkás arc twarz wymizerowana – nyúzott arc - Wersja 01 01 2017. twarz wyrazista – sokatmondó, kifejező arc twarz z dołeczkami – gödröcskés arc twarz zalana łzami – könnyekkel elborított, könnybelábadt arc twarz zapadła – beesett arc twarz zapuchła – megdagadt arc twarzą, do siebie – szemközt; egymással szembe; arccal magához twarzą ku wschodowi v. na wschód – arccal kelet felé twarzą w twarz [bezpośrednio] – (oko w oko) szemtől szembe twarzowo – hozzá illően twarzowy, -a, -e [1. będący częścią twarzy; 2. taki, w którym komuś jest ładnie] – arc-, arcvonás-; (közb.) hozzá illő, jól álló twarzowa sukienka – archoz v. hozzáillő ruha twarzyczka – arocska; pofi, pofika twe – tiéd tweed [wym. tui:d] (Tweed – rzeka w Szkocji) [1. ang. 'jw.' od tweel, twill 'tkanina o splocie rządkowym' (pod wpływem nazwy rzeki Tweed w Szkocji) z łac. bilix dpn. bilicis 'dwunitkowy'; zob. bi-; licium 'nić'; szkocka tkanina wełniana z grubej przędzy zgrzebnej, często w wielobarwne wzory; 2. zgrzebna tkanina wełniana, miękka, ale ścisła; barwnie tkana – powstają efekty nieregularnych barwnych punktów lub elementów geometrycznych. Pierwotnie wytwarzana w domowych warsztatach w Szkocji. 3. miękka i przewiewna tkanina tkana z lekko skręconej, grubej przędzy zgrzebnej. Posiada splot skośny lub płócienny. Do produkcji tweedu używa się zazwyczaj przędzy wątkowej w przynajmniej dwóch kolorach, dzięki czemu powierzchnia zyskuje rodzaj geometrycznego wzoru w kształcie kolorowych punktów. 4. Samodział wełniany z chlubną i długą przeszłością, rozsławiony kostiumami Chanel. Ojczyzną tweedu jest Szkocja, gdzie nad rzeką Tweed ulokowały się tkackie manufaktury.] – (ang.) tweed [1. Kézi szövésű, karakteres, nyugtalan felületű, gyapjújellegű szövet. A noppos tweed esetében jellegzetesek a színes noppok. Kötött kelme esetében hasonló optikát érnek el tweedfonal segítségével. 2. (gyapjúszövet): Ritka szövésű, Bolyhos felületű Négyszögletes vagy kockás mintájú gyapjúkelme, kevés színben. Gyakran használjuk Zsámolyok, székek, kanapék, függönyök szöveteként.]; (text.) kétszínű fonálból szőtt, finom, erős gyapjú- v. félgyapjúszövet] Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017. fonalakból készült. Könnyebb kivitelben öltönyök és kosztümök, nehezebb kivitelben nagykabátok készítésére használják. Elnevezését a dél-skóciai Tweed folyóról kapta, ezen a környéken készítettek először ilyen jellegű, kézi szövőgépen szőtt szövetet (lásd Harris-tweed).] 7252 tweed tweed (1) [prosty lub lekko talkowany płaszcz wykonany z lekkiej tkaniny wełnianej; wąski przy szyi. Był modny w okresie Biedermeier.] – tweed-kabát [Gyapjúszövetből készült egyenes vagy enyhén karcsúsított, zárt nyakú kabát; a biedermeier korában jelent meg.] tweed (2) [elastyczna, porowata, średnio lub bardzo ciężka wełniana tkanina, o czystej, pogrubionej powierzchni; w płóciennym lub odwracalnym splocie skośnym. Wytwarzana z średnio-delikatnych przędz zgrzeblonych oraz szorstkich wełniany przędz, które są elastyczne i często mają pęczki. T. był produkowany oryginalnie ręcznie z wcześniej nieuprzedzonych przędz. Lekki stosowany jest do damskich i męskich płaszczy. Nazwa pochodzi od rzeki the River Tweed w południowej Szkocji, która przepływa przez region, gdzie taki rodzaj tkaniny (Harris tweed)byłam początkowo wytwarzana. Nazwa może być także związana z angielskim słowem "twill" lub szkockim "tweel", co jest powszechnie stosowane do oznaczania tej tkaniny.] – tweed [Közepes súlyú vagy nehéz, rugalmas, légáteresztő gyapjúszövet, jól látható vászon- vagy egyenlő oldalú sávolykötésű szövetszerkezettel. Közepesen finom kártolt és durvább fésült fonalból gyártják, amelyek gyakran szálcsomókat is tartalmaznak. Eredetileg házilag font, egyenlőtlen tweed Donegal [wełniana tkanina z szorstką, porowatą powierzchnią i surowym, wyraźnym wyglądem, o płóciennym splocie. Zazwyczaj osnowa jest jasna a wątek ciemny. Produkowana z szorstkiej przędzy zgrzebnej, często z kolorowymi nopkami. Tkanina ta jest wykorzystywana na damską i męską odzież sportową. Nazwa pochodzi z Irlandii z rejonu Donegal, gdzie produkowana jest tkanina.] – donegal [Rusztikus, kéziszövés hatású, feltűnő megjelenésű kártoltgyapjúszövet. Vászonkötésben készül, világos színű lánc- és sötét színű, gyakran noppos vetülékfonalakból. Felhasználását a szövet súlya határozza meg: sportos férfi- és női kabátokat, zakókat, kosztümöket, felsőkabátokat készítenek belőle. Az elnevezés az írországi Donegal grófság nevéből származik, itt készítették először.] tweed irlandzki [o średniej masie, sprężysta, porowata wełniana tkanina z delikatnym splotem diagonalnym struktura ma charakterystyczną białą osnowę i kolorowy wątek; generalnie robiona ręcznie z przędzy zgrzebnej. Wykorzystywana na męskie marynarki i płaszcze, a także na damskie płaszcze i kostiumy.] – ír tweed [Közepes súlyú, rugalmas, kéziszövésszerű, sávolykötésű gyapjúszövet. Jellemzően fehér lánc- és színes vetülékfonalakból szövik. Férfi- és női kabátokat, zakókat, kosztümöket készítenek belőle.] tweel, twill [tkanina o splocie rządkowym] – (ang.) twill [A sávoly és a sávolykötés angol elnevezése. Tömör szövet diagonális struktúrával. Pamutból sportos nadrághoz, selyemből vagy szintetikus végtelen szálakból blúzokhoz, ruhákhoz, Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia nyakkendőkhöz vagy bélésanyagként használják.]; (text.) sávolykötéses, bordázott ruhaszövet, főleg selyemből twierdza [1. stała fortyfikacja obronna składająca się z fortów i umocnień połączonych w całość; 2. załoga tej fortyfikacji; 3. miejsce, do którego dostęp jest celowo utrudniony; 4. to, co jest podstawą, oparciem czegoś; 5. ciężkie więzienie położone w obrębie fortyfikacji] – bástya, vár; erőd, erődítmény, erősség; (zamek) vár, fellegvár; várbörtön 7253 Twierdza Antonia [1. Tradycja dotycząca Antonii jako miejsca skazania Jezusa pochodzi dopiero z XII wieku, kiedy to kilku krzyżowców lokalizuje tutaj pretorium. 2. zespół konstrukcji obronnych wybudowanych przez Heroda w 31 p.n.e. na końcu wschodniej części murów okalających Jerozolimę, na miejscu wcześniejszych umocnień machabejskich. Miała za zadanie bronić dostępu do Świątyni Jerozolimskiej oraz wzmacniać obronę murów od strony północnej, najbardziej narażonej na ewentualnie szturmy. Swoim wyglądem przypominała wieżę, na której rogach ustawiono cztery inne. Trzy z nich miały 25 m wysokości, a czwarta 35 m. Jej fundamenty znajdowały się na stromej skale wysokiej również na 25 m. W czasach Jezusa służyła jako koszary dla rzymskich żołnierzy. Nazwa ma ścisły związek z patronem Heroda - Markiem Antoniuszem. Została zniszczona przez wojska Tytusa podczas oblężenia Jerozolimy w roku 70. Istnieją przypuszczenia, iż na jej terenie podczas święta Paschy mógł przebywać Poncjusz Piłat.] – Antónia-erőd [a római légiók és Poncius Pilátus lakhelye Jeruzsálemben. A jeruzsálemi templom északnyugati sarkán emelkedő várat Nagy Heródes újíttatta fel és Marcus Antoniusról nevezte el. Lehetséges, hogy Jézust ezen a helyen vádolták meg, ítélték el, gúnyolták ki és ostorozták meg (Ján. 18:28–19:16).] - Wersja 01 01 2017. Twierdza Halicka [Twierdza Halicka położona jest na trudno dostępnym wzgórzu nad głębokim jarem, który zakolem niczym koroną obejmuje wolno i dostojnie płynący Dniestr. Częściowo zrekonstruowana stoi samotnie spoglądając na bezkresną toń rzeki, która przez wieki chroniła dostepu przed najazdami to ze wschodu , to z zachodu.A były one liczne przez wieki i niszczyły, łupiły i paliły domostwa niewielkiego miasta na skraju Rzeczypospolitej. Przewaliły się najazdy tureckie, tatarskie, Kozackie. Zamek Kazimierza Wielkiego wzniesiony w XIV w, okazały i strategicznie ważny przez wieki, zniszczył najazd turecki w 1676 roku. W zaborze austriackim dokonano dalszej dewastacji i rozbiórki tego trwałego śladu polskiej historii . Po 1796 roku pozostawał niszczejącą ruiną. Obecnie w szczątkowej postaci góruje nad miasteczkiem i kryje w sobie zapomiane już dzieje.] – Halics vára [A Halics név (lengyelül Halicz, Галич oroszul és ukránul, Galic latinul) eredete bizonytalan. Egyes történészek azt hiszik, hogy kapcsolatos a környéken letelepedett kelta eredetű népekkel, és egy a sok hasonló névből szerte Európában, mint Galaţi Romániában, Gaul (Franciaország) és Galicia Spanyolországban. Mások azt tartják, hogy a név szláv eredetű a halica \ galica szóból származik, ami kopasz (erdőmentes) dombot, hegyet jelent, vagy a halka, galka szóból, ami csókát jelent. A madár a város címerét tartotta, majd bele is került a címerbe. Valószínű azonban, hogy ez a magyarázat csupán népi etimológia.] twierdza nadgraniczna – végvár twierdza namorska – tengerparti erőd twierdza obronna – védőbástya twierdza zaporowa – erődakadály, erődgát twierdząca odpowiedź – megerősítő, igenlő válasz twierdząco – helyeslően, igenlően twierdzący, -a, -e [1. wyrażający potwierdzenie, akceptację czegoś; 2. o wyrazie, zdaniu: niezawierający przeczenia] – igenlő, helyeslő, állító twierdząca odpowiedź – igenlő válasz twierdzenie [1. zdanie oznajmujące wyrażające jakiś pewnik lub czyjeś mocne przeświadczenie o czymś; 2. log. zdanie udowodnione w danej teorii] – igenlés, állítás, megállapítás, kijelentés, jóváhagyás, megerősítés; (mat.; tudomány) tétel Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017. twierdzenie o czterech barwach [dla każdego skończonego grafu planarnego (V, E) istnieje funkcja , taka że 7254 twierdzenie Desarguesa twierdzenie Desarguesa [jedno z pierwszych twierdzeń geometrii rzutowej, sformułowane i udowodnione w XVII wieku przez francuskiego matematyka Gerarda Desarguesa. Wraz z twierdzeniem Pascala stanowi przykład twierdzenia, które jest niezależne od oryginalnego układu aksjomatów geometrii podanego przez Euklidesa – oznacza to, że nie da się go udowodnić ani obalić, bez przyjęcia dodatkowych założeń.] – Desargues tétele [Gérard (Girard) Desargues (ejtsd kb. „zsérar dézarg; ”Lyon, 1591. március 2. – Lyon, 1662. október 9. francia építész és matematikus. Perspektív háromszögekre vonatkozó nevezetes tétele (1648) kimondja, hogy ha két háromszög egy pontra nézve perspektív, akkor egy egyenesre nézve is perspektív és viszont.] twierdzenie dogmatyczne – dogmatikus állítás twierdzenie geometryczne – mértani tantétel twierdzenie głosi, że… - a tétel kimondja, hogy… twierdzenie kontrowersyjne – vitatott tétel twierdzenie łatwe do obalenia – könnyen cáfolható állítás twierdzenie niezaprzeczalne; twierdzenie niezbite – cáfolhatatlan állítás v. tétel négyszín-tétel , czyli możliwe jest przypisanie każdemu z jego wierzchołków jednej z czterech liczb 1, 2, 3 i 4 w taki sposób, aby żadne sąsiednie wierzchołki nie miały przyporządkowanej tej samej liczby. Jest to jedno z najsłynniejszych problemów matematycznych.] – négyszín-tétel [A matematikában a négyszín-tétel azt állítja, hogy egy tetszőleges régiókra osztott síkot, akár egy politikai térképet egy ország megyéiről, ki lehet úgy színezni legfeljebb négy szín felhasználásával, hogy ne legyen két azonos színű szomszédos régió. Két régiót akkor nevezünk szomszédosnak, ha nem csak izolált pontokban, hanem egy görbe mentén érintkeznek. A régióknak összefüggőeknek kell lenniük: tehát nem állhatnak különálló részekből.] twierdzenie oryginalne – eredeti állítás twierdzenie przeciwstawne – ellentétes tétel v. állítás twierdzenie Shannona-Hartleya [twierdzenie w teorii informacji dotyczące przepustowości kanału komunikacyjnego. Twierdzenie o przepustowości ShannonaHartleya głosi, że można zwiększyć przepustowość wyrażoną w bitach na sekundę, jeśli zwiększy się szerokość pasma oraz moc sygnału, jednocześnie minimalizując szumy.] – Shannon-Hartley tétel gdzie: C – przepustowość kanału w bitach na sekundę, W – szerokość pasma w hercach, S/N – stosunek mocy sygnału do mocy szumów w skali liniowej. Zajos csatornák adatátviteli kapacitása Shannon-Hartley tétel • B sávszélesség • S/N átlagos jel/zaj arány C = Blog2(1+ S / N) twierdzenie sprzeczne z czymś – vminek ellentmondó twierdzenie ugruntowane; twierdzenie uzasadnione – megalapozott állítás twierdzenie zostało obalone – az állítás megdőlt twierdzić (twierdzę, twierdzi) [1. przedstawiać coś jako rzecz prawdziwą, pewną; 2. przekazywać jakąś informację; Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 7255 3. utrzymywać coś, zapewniać o czymś; 4. to sformalizowana wypowiedź sądu, stosowana we wszystkich naukach ścisłych, składająca się z dwóch zbiorów zdań, które łączy relacja implikacji. Pierwszy zbiór zdań określa ściśle warunki dla których dane twierdzenie jest spełnione i nazywa się założeniem twierdzenia, a drugi zbiór zdań jest właściwym sądem, będącym istotną treścią wypowiadanego twierdzenia i zwany jest tezą twierdzenia] – állítani, megállapítani, kijelenteni, hangoztatni [on twierdzi, że muszę dobrze przygotować się do wyjazdu i na pewno ma rację – állítja, hogy jól elő kell készülni a kiutazáshoz, és bizonyára igaza van] twierdzić coś – állítani v. igazolni vmit twierdzi, że… - (azt) állítja, hogy… twierdzi, że jest bardzo zmęczona – állítja, hogy most nagyon elfoglalt twierdził jakby nie wiedział – azt állította, hogy nem tudta Twin VQ (Transform-domain Weighted Interleave Vector Quantization) [nazywany tez VQF (pliki zapisane w tym formacie mają rozszerzenie *.vqf). W przeciwieństwie do MP3, TWIN VQ został opracowany przez firmę komercyjną - NTT Human Interface Laboratories. Twin VQ jest podobnie jak Mp3 formatem służącym do zapisu cyfrowego audio.] – TwinVQ (Transformdomain Weighted Interleave Vector Quantization) [A Yamaha cég audió tömörítő eljárása. Az állomány kiterjesztése VQF.] twist [[wym. tuist] ang. 'skręt; wykręcenie nogi; 'jw.'; szybki taniec towarzyski pochodzenia amer., w takcie dwudzielnym, charakteryzujący się gimnastyczną niemal ruchliwością ciała i silnymi skrętami nóg i rąk] – (ang.) twist; (zene) igen gyors, lüktető ütemű, vonagló mozdulatokkal járt új kletű társasági tánc twoi – tieid two-step [wym. tu:step] [ang. 'jw.; krok narciarski w biegu płaskim'; two '2'; step, amerykański taniec towarzyski w metrum marsza a. polki, modny ok. 1920 r.; por. paso doble] – (ang.) two-step; (zene) kétnegyedes ütemű társasági párostánc twoje ja przestania ci cały świat – az éned eltakarja előled az egész világot twoje mieszkanie – a te lakásod twoje nieszczęście mocne mnie dotkneło – szerencsétlenséged mélyen megrendített twoje towarzystwo bawi mnie – társaságod szórakoztat - Wersja 01 01 2017. twornik [1. uzwojenie silnika elektrycznego lub prądnicy w którym indukuje się siła elektromotoryczna na skutek względnego ruchu tego uzwojenia i pola magnetycznego wytworzonego przez odrębne uzwojenie wzbudzenia. W tworniku nastepuja przemiana energii elektrycznej na mechaniczną (silnik) lub mechanicznej na elektryczną (prądnica). 2. część silnika elektrycznego lub prądnicy, do której doprowadza się energię elektryczną] – (vill.) armatúra, anker; (ép) horgony, anker twornikowy, -a, -e – horgonytworz [(u Zygmunta Glogera) w starym języku bartników polskich oznacza robotę, zajęcie w borach około barci. „Tworzyć” na puszczy, znaczy pracować, robić. W dawnem prawie bartnem czytamy, że niektórzy z bartników, udawszy się do puszczy „na tworz”, zwykli nietylko świętu ale i niedzieli nie borgować. Zakazuje się przeto, aby żaden bartnik nie ważył się w niedzielę i święta uroczyste „na puszczy robić, tworzyć, podmietać”. Musi to być stare wyrażenie, skoro u Słowian południowych fabryka zowie się także „twornicą”.] – (hist.) munka, robot tworząca [mat. krzywa, która poruszając się w przestrzeni, zakreśla powierzchnię] – (mt) alkotó tworzący, -a, -e – teremtő, létrehozó tworzenie – teremtés, alkotás, képzés, alakítás tworzenie cen – árképzés tworzenie funduszu – alapképzés tworzenie rezerw – tartalékok létesítése v. megteremtése tworzenie się – alakulás, képződés, keletkezés, kibontakozás tworzenie się burżuazji – polgárosodás tworzenie się kapitału – tőkeképződés tworzenie się komórki – sejtképződés tworzenie się krwi – vérképződés tworzenie się wydzieliny – váladékképződés tworzyć (tworzę, tworzy) [1. powodować powstawanie czegoś; 2. pracować nad dziełem sztuki; 3. mieć postać czegoś; też: składać się na coś, stanowić coś] – teremteni, létrehozni, tenni; megalakítani; (z istniejący materiałów) alkotni, képezni, alakítani; (wiersz) költeni, szülni; alakítani, képezni, létrehozni, létesíteni, művelni tworzyć brygady robotnicze – munkásbrigádot alakítani tworzyć epokę – korszakot alkotni Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 7256 tworzyć gabinet – kabinetet alakít tworzyć grupę – csoportot alakítani tworzyć harmonijną całość – harmonikus egységet alkotni tworzyć koalicję rządową – kormánykoalíciót kötni tworzyć kolonie – telepeket alkotni tworzyć koło naukowe – tudományos kört alakítani tworzyć pod wpływem natchnienia – az ihlet hatása alatt alkotni v. teremteni tworzyć pozytywny obraz firmy u klienta – a cégről kedvező képet alakít ki a vevőben; kedvező cégképet kialakítani a vevőben tworzyć rząd – kormányt alakítani tworzyć sąd polubowny – egyeztető bíróságot alakítani tworzyć słowo – szót alkotni v. képezni tworzyć system – rendszert teremteni v. létesíteni v. alkotni tworzyć świat fikcyjny – fiktív világot teremteni tworzyć teorię – elméletet felállítani tworzyć wyraz – szót alkotni v. képezni tworzyć zdanie – mondatot alkotni tworzyć się [1. być tworzonym; 2. pojawiać się, powstawać, występować] – létrejönni, keletkezni, alakulni, megalakulni, megszületni, képződni tworzą się odleżyny – felfekvések keletkeznek tworzą się stronnictwa – pártok alakulnak tworzywa opakowaniowe – csomagolóanyagok tworzywa sztuczne (plastik, plastyk) [materiały oparte na polimerach syntetycznych lub zmodyfikowanych naturalnych, zastępujące tradycyjne tworzywa takie jak drewno, ceramika, metal, kauczuk naturalny, gutaperka i inne.] – műanyag (Műanyagnak a mesterségesen előállított polimereket nevezzük.) tworzywo [1. materiał służący do tworzenia czegoś; 2. to, z czego się coś produkuje; 3. coś, co jest podstawą dla czegoś innego, służy jako kanwa do tworzenia nowych przekazów; też: środek, jakim posługuje się określony rodzaj przekazu] – lényeg, állomány, alkotórész, alapanyag, alapelv, anyag, készítmény; műanyag ipari anyag tworzywo chemoutwardzalne [substancja ulegająca utwardzeniu pod wpływem działania czynników chemicznych] – vegyi anyag v. készítmény tworzywo sztuczne [związek chemiczny , który w określonym stadium produkcji staje się plastyczny lub ciekły] – műanyag - Wersja 01 01 2017. tworzywo termoplastyczne [zob. termoplast] – termoplasztok (hőre lágyuló anyagok), termoplaszt alapanyag tworzywo termoutwardzalne [tworzywo sztuczne, które pod wpływem ogrzewania traci plastyczność i utwardza się] – hőre keményedő anyag tworzywo tłumiące dźwięki materiałowe – kopogóhangot gátló anyag tworzywo warstwowe (zob. laminat w zn. 1.) – laminált anyag twoi [pot. ludzie bliscy osobie, do której zwraca się mówiący] – tieid twoja – a te…; tiéd, a tiéd (nőnemű dolgok v. személyek) twoja [pot. twoja żona] – (átv.) feleséged twoja kolejka – Te következel; rajtad van a sor twoja książka – a te könyved twoja sympatia – (egyénről) a kedvesed, ideálod twoje [pot. to, co należy do osoby, do której zwraca się mówiący] – a te…; tiéd, a tiéd (semleges nemű dolgok) twój [pot. twój mąż] – (átv.) férjed twój, twoja, twoje [1. zaimek oznaczający, że to, co jest wyrażone przez rzeczownik, którego dotyczy, należy lub odnosi się do osoby, do której się mówi ty, np. To twoje ubranie., Słyszałam twoje kroki.; 2. zaimek oznaczający, że to, co wyraża rzeczownik, któremu towarzyszy, jest szczególnie lubiane przez osobę, do której się mówi ty, np. Czerwony to twój kolor.] – a te…; tiéd, a tiéd twoja miłość – a te szerelmed v. szereteted twoje szczęście – a te szerencséd, a te boldogságod twój [zaimek dzierżawczy odpowiadający zaimkowi osobowemu "ty"] – a te…; tiéd, a tiéd (hímnemű dolgok v. személyek) twój list – a te leveled twój mąż – (a te) férjed twój strój ma dziadowski wygląd – elhanyagolt az öltözeted; úgy nézel ki, mint egy koldús twór [1. istota żywa; 2. element przyrody nieożywionej, kosmosu; 3. część lub składnik jakiegoś organu spełniający określone funkcje w organizmie żywym; też: guz, narośl itp.; 4. wytwór pracy ludzkiej; 5. o organizmie politycznym lub społecznym] – mű, szülemény, teremtés, teremtmény; (dzieło) mű, alkotás; termék, készítmény, képződmény, alakulat twory literackie – irodalmi műalkotás v. műalkotások v. művek twór fantazji – a képzelet terméke v. szüleménye Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 7257 twór siatkowaty albo układ siatkowaty (łac. formatio reticularis), inaczej: siatkowaty, retikularny, "kora pnia mózgu" [rozciąga się w pniu mózgu od międzymózgowia do rdzenia przedłużonego, a następnie przechodzi w twór siatkowaty rdzenia kręgowego.] – Formatio reticularis [1. Az agytörzsi retikuláris (hálózatos) állomány egy bonyolult idegi hálózat, mely a bejövő információt a megfelelő agytörzsi magokhoz irányítja, információt ad az előagynak, amely az éber érzetet adja. A retikuláris rendszer az idegrendszer készenléti állapotát (vigilitás) határozza meg. 2. a harmadik, ill. negyedik agykamra körüli idegsejtek hálózatából, ill. sejtcsoportosulásából álló agyi terület] twór umysłu – elmeszülemény twórca [1. osoba, która coś tworzy, zwłaszcza w dziedzinie sztuki; 2. osoba, która jest sprawcą czegoś] – teremtő, alkotó (ffi); (autor) szerző; (sprawca) tettes twórca projektu – a terv alkotója twórca usprawnień – az újítás szerzője v. alkotója twórcze rozwijanie – alkotó továbbfejlesztés v. fejlődés twórcze wysiłki – alkotó törekvések twórcze zastosowanie osiągnięć nauki – a tudomány eredményeinek alkotó felhasználása twórczość [1. tworzenie czegoś, zwłaszcza dzieł sztuki; 2. ogół dzieł stworzonych przez kogoś, zwykle przez artystę] – alkotás, műalkotás, teremtés; alkotó erő, teremtőképesség; (działalność) munkásság, alkotómunka, alkotóművészet twórczość amatorska – műkedvelő alkotás twórczość filmowa – filmművészet; filmalkotás twórczość literacka – irodalmi tevékenység; (műveinek összessége) életmű twórczość ludowa – népköltészet twórczość poetycka – költői alkotóerő; költészet twórczość wystawiona – bemutatott mű twórczość zespołowa – kollektív alkotómunka twórczo – alkotóan, teremtően twórczy, -a, -e [1. mający na celu tworzenie; też: będący wynikiem tworzenia; 2. dotyczący twórców] – alkotó, teremtő; építő twórcza fantazja – alkotóképzelet twórcza krytyka – építő kritika twórczy plan – alkotóterv twórczy popęd – alkotási vágy v. kedv twórczy dorobek – alkotói munkásság twórczyni – teremtő, alkotó (nő); (autor) szerzőnő; női tettes - Wersja 01 01 2017. twórczyni Harry'ego Pottera – Harry Potter szerzőnője ty [zaimek odnoszący się do osoby, do której zwraca się mówiący] – te ty bąku zatracony! – te átkozott kölyök!, te rosszcsont! [będziesz ty cicho, bąku zatracony!: csöndbe légy, átkozott kölyök!] ty bogaty ja zaś ubogi – te gazdag vagy én pedig szegény ty bydlaku! – marha! barom! állat! ty durniu! – ostoba! ty głupi kutasie a. chuju! – (wulg.) hülye fasz! ty jedno wiesz, a ja drugie – te tudod a magadét, én meg a magamét ty jesteś Marek – te Marek vagy ty jeszcze nic nie wiesz – de te még semmit sem tudsz ty ładajku! – rohadt dög! ty łotrze jeden! – te, lator, te!; te gazember!; te, csirkefogó!; te gézengúz! ty mnie popamiętasz! – ezt megemlegeted! ty nic nie musisz wiedzieć – neked semmit sem kell tudnod ty nigdy z niego nie jesteś zadowolony – te soha, semmitől sem vagy elégedett ty ofiaro bez kości! – te maflák maflája! te ügyefogyott alak! Ty ośle! – szamár! ty stoisz koło mnie i ciągle pytasz – te mellettem állsz és folyton kérdezel ty szelmo jedna! – te gézengúz! te gazember! te gazfickó! te kópé! ty ścierwo! – rohadt dög! ty, taki, owaki! – te ilyen-olyan! ty też masz wszystko – neked is mindened megvan ty trąbo jerychońska! – (átv.) te tökkelütött hülye! ty wiesz co to jest egzamin? – te tudod, mi az a vizsga? ty wiesz tak dobrze, jak i ja – te is éppen olyan jól tudod, mint én ty zawsze prędko gubisz katar – a te náthád hamar el szokott múlni ty zgniłku! – rohadt dög! ty złodzieju! – te gazember v. tolvaj! Tyber (wł. Tevere, łac. Tiberis) [rzeka w środkowej części Włoch. Długość – 405 km (trzecia co do długości po Padzie i Adydze rzeka Włoch), powierzchnia zlewni – 17,2 tys. km², główny dopływ – Nera (lewy)] – Tevere (latin neve Tiberis) [KözépOlaszország legjelentősebb folyója] Tyberiadzkie Jezioro * Galilea - Tiberiás-tenger (Jn 6,1; 21,1); Galileai-tenger (Mt 4,18; 15,29; Jn 6,1 stb.) [A Galileai-tenger Izrael Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017. legnagyobb édesvizű tava. Más nevei: Kinneret-tó, Tiberias-tó, a Bibliában Genezáreti tó. 2000 óta a Világörökség várólistáján szerepel.] Tyberiusz [cesarz rzymski, syn Tyberiusza Klaudiusza Nero i Liwii. Rządził w latach 14-37, w latach działalności Pana na ziemi.] – Tiberius [A második római császár (Kr. u. 14-37); ő uralkodott Krisztus halála idején (Lk 3,1).] Tybet – Tibet Tybet [1. (tybetański Bod) – region w Azji 7258 Środkowej; obecnie część Chin (zobacz: Tybetański Region Autonomiczny); 2. region geograficzno-historyczny w Azji] – Tibet (régebbi helyesírással Thibet; tibeti:; Wylie: Bod; ; lhászai nyelvjárás; kínai nyelven: pinjin átírás: Xīzàng) [fennsíki terület Közép-Ázsiában (néhány forrás szerint DélÁzsiában) és a tibeti nép otthona] Tybet (Wyżyna Tybetańska) - wyżyna w Azji – Tibeti-fennsík Tybet (Tybetański Region Autonomiczny) [1. jednostka administracyjna Chin; 2. (tybet.:, Bod-rang-skyong-ljongs; chiń.:; pinyin: Xīzàng Zìzhìqū) - region autonomiczny Chińskiej Republiki Ludowej ze stolicą w Lhasie. Powstał w 1965 roku w wyniku połączenia dotychczasowego regionu Tybet i terytorium Qamdo.] - Tibeti Autonóm Tartomány (tibeti (Wylie átírás): Bod-rangskyong-ljongs, kínai:, pinjin: Xīzàng Zìzhìqū, magyar átírás: Hszicang Cecsecsü) [a Kinai Népköztársaság tartományi szintű autonóm régiója. Tartományi székhelye és legnagyobb városa Lhásza] Tybet (Centralny Rząd Tybetański) tybetański rząd na uchodźstwie - Központi Tibeti Adminisztráció (KTI), v. hosszabb nevén Őszentsége a Dalai Láma Központi Tibeti Adminisztrációja Tybet – „Rodzaj tkaniny wełnianej, której wątek i osnowa są z czystej wełny czesanej”. (Słownik języka polskiego, t. 7, red. J. Karłowicz, A. Kryński, W. Niedźwiedzki, Warszawa 1952 - 1953, s. 182). Cienka, miękka tkanina, początkowo z wełny kóz tybetańskich, później z mieszanek wełny owczej z włóknami chemicznymi. Pod koniec XIX w. wzorzysta, najczęściej w kwiaty. Cięższa tkanina wełniana używana na odzież wierzchnią. – gyapjúszövet fajta tybetański, -a, -ie – tibeti tybinki, tebinki [1. klapy ze skóry pokrywające podpięcia popręgów i dające oparcie dla kolan jeźdźca; 2. sztuki skórzane lub kosztowniejsze dla ozdoby u siodła wiszące; 3. dawniej: frędzle i ozdoby skórzane wiszące u siodła; tebinki, tebenki, tabenki] – nyeregszárny Tyburcjusz lub Tyburcy, łac. Tibutius [łacińskie imię męskie pochodzące ze starożytnego Rzymu. Wśród patronów św. Tyburcjusz (Tyburcy), żyjący w III wieku.] – TIBORC [Latin eredetű név. J.: a Rómától keletre fekvô Tibur (ma: Tivoli) városából való (férfi). Vö. Tibor. Védôszentek az ôskeresztény kor két római Szent Tiburtius nevű vértanúja; a legenda az egyiket Szent Cecíliával (ü.: ápr. 14.), a másikat Szent Sebestyénnel (ü.: aug. 11.) hozza kapcsolatba.] Święty Tyburcjusz (Tyburcy), łac. Tiburtius (zm. w III lub IV wieku w Rzymie) [męczennik chrześcijański, święty Kościoła katolickiego — Według legendy Tyburcjusz był jedynym synem prefekta Rzymu, Chromancjusza. Chromancjusz, początkowo zwalczający doktrynę chrześcijańską, został nawrócony przez św. Trankwilinusa i ochrzczony przez św. Polikarpa ze Smyrny (+156). Tyburcjusz zetknął się również z chrześcijanami. Wiele czasu spędzał w towarzystwie św. Sebastiana (+287) wysłuchując jego nauk. Pod ich wpływem zdecydował się przyjąć chrzest, a św. Sebastian był jego ojcem chrzestnym. Może dlatego wiadomości o życiu świętego pochodzą głównie ze źródeł mówiących o życiu i pracy św. Sebastiana.] – Szent Tiburtius vértanú tych – (ezeket) őket Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 7259 Tychik (błogi) [pomocnik Pawła; dostarczył listy do Efezjan, do Kolosan, możliwe, że i list do Filemona] – Tychik (łac.) Tychicus, (gr.) Tychikós [imię męskie pochodzenia greckiego i pochodzący do przymiotnika pospolitego tychikós przypadkowy, oznaczające "przybywający dyskretnie". Św. Tychik był towarzyszem św. Pawła, apostoła.] – Tükhikosz v. Tikhikus [Pál segítőtársa, pl.: 2Tim. 4,12: Tükhikoszt elküldtem Efezusba. [ApCsel 20,4; Ef 6,12-22; Kol 4,7-8; Pál apostolnak titushoz írt levele 3,12. Mikor Ártemást vagy Tikhikust hozzád küldöm, siess hozzám jõni Nikápolyba; mert elhatároztam, hogy ott töltöm a telet.] tyci, tyciutki, tyciusieńki, -ia, -ie [pot. bardzo mały pod względem rozmiarów lub czasu trwania] – ennyicske tycie – hízás, kövérkedés, hájaskodás, zsírosodás tycio – ennyicskén tyczka [1. długi, cienki pręt drewniany; 2. pręt używany w lekkoatletyce jako sprzęt do skoku o tyczce; 3. czerwony lub niebieski pręt z chorągiewką na końcu w tym samym kolorze, używany w narciarstwie alpejskim do wytyczania trasy przejazdu; 4. pot. skok o tyczce; 5. pot. osoba wysoka i bardzo chuda] – karó, gerenda, pózna, cövek; kóró; (bány) feszke; (sp) rúd; (miernictwo) léc tyczka chmielowa – komlókaró tyczka geodezyjna, tyczka miernicza [drążek używany przez geodetów przy pomiarach terenu] – mérórúd, mérőléc tyczka gruchowa – borsókaró tyczka miernicza – mérőléc, mérőpózna tyczka pikietowa – kitűzőléc, kitűzőkaró v. cövek tyczka pomiarowa – mérce; mérőrúd; mérőléc; collstok tyczkarski, -a, -e – rúdugrótyczkarka [kobieta uprawiająca skok o tyczce] – (sp) rúdugró (nő) tyczkarz – (sp) rúdugró - Wersja 01 01 2017. tyczkowaty, -a, -e – hórihorgas, hosszú, sovány, karószerű tyczkowy, -a, -e – karó-, rúd-, cövek-, póznatyczyć [1. ustalać przebieg drogi dokądś; też: oznaczać drogę, trasę tyczkami; 2. zob. tyczyć się; 3. podpierać rośliny pnące tyczkami] – kikarózni, kicövekelni, kipóznázni; (bány.) kitűzni, karóval megtámasztani tyczyć brózdy – barázdát kicövekelni tyczyć chmiel – komlót karóval megtámasztani v. komlót karózni tyczyć zagonki – virágágyat kikarózni tyczyć się [odnosić się do kogoś lub do czegoś] – viszonyulni, tartozni; viselkedni; (mt.) aránylani; (kogo/czego) érinteni (vkit/vmit); illetni (vkit/vmit); vonatkozni vkire/vmire tyć (tyję, tyje) [przybierać na wadze] – hízni, kövéredni, hájasodni, zsírosodni, súlyban gyarapodni; súlyban gyarapszik tyćki, -a, -ie (tyli) – kicsike, picinyke, csöpp tydzień (tygodnia) [część miesiąca licząca siedem dni, od poniedziałku do niedzieli; też: każdy okres liczący siedem dni] – hét Tydzień [podział czasu na tygodnie jest tak stary, że ustalenie jego początku jest dla historyków niemożliwe. Spotykane jest u wielu narodów, które, jeśli chodzi o ich kulturę, nie mają nic wspólnego ze sobą. U Izraelitów tylko siódmy dzień tygodnia miał nazwę (szabat), a wszystkie inne podawano numerami, np. pierwszy dzień tygodnia, drugi dzień tygodnia itd. U Izraelitów mówiono także o tygodniach składających się z 7 lat.] – hét [A hét napjainak az izráelitáknál nem volt külön nevük, hanem folyamatosan számozták őket. A zsidóknál a nap este, az esthajnalcsillag feltűnésével kezdődött. A nappalokat órákra, az éjjeleket "őrjárási idők"-re osztották. Az izráeliták az éjszakát az ÓSZ idején három, az ÚSZ idején pedig négy "őrség"-re osztották föl (2Móz 14,24; Bír 7,19; JSir 2,19).] tydzień filmu – filmhét tydzień filmu polskiego – lengyel filmhét tydzień filmów – filmhét tydzień czasu – egy hetet, egy hétig tydzień książki – könyvhét tydzień książki węgierskiej – magyar könyvhét Tydzień Kultury Węgierskiej – a Magyar Kultúra Hete tydzień ma siedem dni – a hétnek hét napja van; hét nap egy hét tydzień pracy – ötnapos munkahét tydzień temu – egy hete, egy héttel ezelőtt Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 7260 tyfl [„jakaś tkanina”. (Słownik języka polskiego, t. 7, red. J. Karłowicz, A. Kryński, W. Niedźwiedzki, Warszawa 1952 - 1953, s. 183).] – vmilyen szövet fajta tyfoidalny, -a, -e (fr. typhoďde od typhus ‘tyfus’) [daw. 1. charakterystyczny dla tyfusu. 2. chory na tyfus] – (orv.) tifoid, tífusszerű tyftyk [zob. dyftyk, dywdyk; dawniej: a) tkanina wełniana, jedwabna lub bawełniana; ubiór z tej tkaniny b) jedwabna kapa na konia] – régi (gyapotszövet) tyfus [1. ostra choroba zakaźna występująca w kilku postaciach; 2. zakaźna choroba ptaków, głównie dorosłych kur; 3. zakaźna choroba psów, zwykle śmiertelna] – (gör.) typhus, tífusz; (orv.) hagymáz; több súlyos, magas lázzal és önkívülettel járó fertőző betegség tyfus brzuszny [zob. dur brzuszny] – hastífusz tyfus plamisty, osutkowy [zob. dur plamisty] – kiütéses tífusz tyfus powrotny – visszatérő láz v. tífusz tyfus rzekomy [zob. paratyfus] – paratífusz [A Salmonella paratyphi A és B kórokozói által kiváltott fertőzés, amely a tífuszhoz hasonló emésztőszervi tünetekkel jelentkezik. A betegség lefolyása általában enyhébb, mint a tífuszé. Fertőzött élelmiszerrel és vízzel terjed.] tyfusowy, -a, -e – tífuszos, tífusztygiel (niem. Tiegel) [1. naczynie żaroodporne wykonane ze szkła, porcelany, metalu, stosowane w przemyśle i laboratoriach chemicznych do stapiania różnych substancji; 2. naczynie z materiału ogniotrwałego, używane w laboratoriach i w przemyśle do topienia, spalania lub prażenia różnych substancji; 3. daw. naczynie kuchenne w kształcie miseczki z długą rączką; też: zawartość tego naczynia; 4. miejsce, w którym zachodzą gwałtowne przemiany społeczne, narodowościowe, religijne lub w którym mieszają się różne wpływy, narodowości, wyznania] – (koh.) tégely (kemence), olvasztótégely; tégely, üst; (nyomd.) nyomólap tygiel fryszerski – olvasztótégely tygiel gliniany – agyagtégely tygiel pdlewniczy (kadź odlewnicza) – (hoh.) öntőüst, villásüst tygiel porcelanowy – porcellántégely tygiel społeczny – (átv.) olvasztótégely tygiel wytapiający (reakcyjny) – reakció- v. olvasztótégely (aluminotermikus hegesztéshez) - Wersja 01 01 2017. tygielek – kis tégely tygielek do topienia metalów – fémöntőüst v. tégely tyglowy, -a, -e – tégelyTygodni święto inaczej Pięćdziesiątnica lub Zielone Święta. [Jest to drugie po Święcie Paschy święto, w które każdy dorosły Izraelita obowiązany był stawić się w świątyni. Nazwa pochodzi stąd, że przypadało ono w siedem tygodni po Święcie Paschy. Później otrzymało nazwę Pięćdziesiątnicy. Paschą rozpoczynały się żniwa, a na Pięćdziesiątnicę przynoszono do świątyni dwa chleby kwaszone z nowego zboża na podziękowanie Bogu za pomyślne zbiory.] – 1. Sávuot, a hetek ünnepe (sziván hónap hatodik és hetedik napján van); 2. pünkösd (gör. pentekosztesz: ötvenedik) tygodniami – heteken keresztül tygodnik [1. czasopismo wydawane raz w tygodniu; 2. egzemplarz tego czasopisma; 3. czasopismo ukazujące się raz w tygodniu] – hetilap; hetente megjelenő folyóirat tygodnik filmowy – (moziban) híradó tygodnik ilustrowany – képes hetilap; (hetilap) képeslap tygodnik „Polityka” – hetilap tygodniowo – hetenként tygodniowy, -a, -e [dotyczący jednego tygodni] – heti-, hetenkénti tygodniowa robota – heti munka tygodniowy dodatek – heti melléklet tygodniowy rachunek – heti számla tygodniowy [bilet tygodniowy] – hetijegy tygodniówka [1. należność za przepracowany tydzień; 2. pot. kieszonkowe wypłacane co tydzień; 3. pot. czynność, zjawisko trwające tydzień] – hetibér, heti v. hetenkénti fizetés tygodniówkowy, -a, -e – hetibér-, hetibéres tygrys [1. duże drapieżne zwierzę o rdzawożółtej sierści w czarne pręgi, żyjące w południowo-wschodniej Azji; 2. pot. ciężki czołg niemiecki z okresu II wojny światowej] – 1. tigris (Felis T.), a macskafélékhez tartozó ragadozó emlős; 2. (átv.) harckocsitípus a II. világháború idején Tygrys (Panthera tigris) [duży, drapieżny ssak łożyskowy z rodziny kotowatych (Felidae), największy z żyjących współcześnie czterech wielkich, ryczących kotów z rodzaju Panthera, jeden z największych drapieżników lądowych – wielkością ustępuje jedynie niektórym Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia niedźwiedziom.] – tigris (Panthera tigris) [a ragadozók rendjébe és a macskafélék családjába tartozó faj. Valamennyi alfaja veszélyeztetett] 7261 Szibériai tigris (Panthera tigris altaica) A tigrisnek kilenc alfaját írták le, melyek közül három kihalt. szibériai tigris vagy amur tigris (Panthera tigris altaica) dél-kínai tigris (Panthera tigris amoyensis) †bali tigris (Panthera tigris balica) – kihalt az 1940-es években indokínai tigris (Panthera tigris corbetti) maláj tigris (Panthera tigris jacksoni) †jávai tigris (Panthera tigris sondaica) – kihalt az 1980-as években szumátrai tigris (Panthera tigris sumatrae) bengáli tigris vagy királytigris (Panthera tigris tigris) †kaszpi tigris (Panthera tigris virgata) – kihalt az 1970-es években, 2009-től azonosnak tekintik a szibériai tigrissel o Tygrys bengalski (Panthera tigris tigris) [najliczniejszy podgatunek tygrysa i największy, wraz z tygrysem syberyjskim (P. t. altaica), ze współcześnie żyjących kotowatych. Trzecim tak dużym kotem był żyjący jeszcze w latach 60. XX wieku tygrys kaspijski (P. t. virgata). Wszystkie trzy wymienione tygrysy zaliczane są do największych kotowatych jakie kiedykolwiek istniały. Tygrys bengalski jest narodowym zwierzęciem Bangladeszu.] – bengáli tigris vagy királytigris (Panthera tigris tigris) o Tygrys syberyjski, tygrys amurski (Panthera tigris altaica) [drapieżny ssak z rodziny kotowatych, największy z podgatunków tygrysa. Porównywalne rozmiary osiąga jedynie tygrys bengalski (P. t. tigris). Zbliżony wielkością tygrys kaspijski (P. t. virgata) uznawany jest już za gatunek wymarły. Tygrys syberyjski to podgatunek o niskim poziomie zmienności genetycznej.] – szibériai tigris (Panthera tigris altaica) a tigris egyik alfaja. o Tygrys indochiński (Panthera tigris corbetti) [drapieżny ssak z rodziny kotowatych (Felidae), podgatunek największego ze współcześnie żyjących wielkich kotów – - Wersja 01 01 2017. tygrysa. Nazwę corbetti nadano dla upamiętnienia hinduskiego myśliwego pochodzenia irlandzkiego i naturalisty Jima Corbetta.] – indokínai tigris (Panthera tigris corbetti) a tigris egyik alfaja o Tygrys sumatrzański [drapieżny ssak z rodziny kotowatych (Felidae), najmniejszy ze współcześnie żyjących tygrysów i jedyny pozostały przy życiu z grupy tygrysów Archipelagu Sundajskiego. Tradycyjnie jest klasyfikowany jako podgatunek Panthera tigris sumatrae, opisany przez Pococka (1929), co potwierdzają badania genetyczne. Różnice morfologiczne są jednak na tyle wyraźne, że niektórzy badacze powołujący się na filogenetyczną koncepcję gatunku PSC (Cracraft i inni, 1998 oraz Mazák i Groves, 2006) sugerują uznanie tygrysa sumatrzańskiego za odrębny gatunek Panthera sumatrae.] – szumátrai tigris (Panthera tigris sumatrae) a tigris egyik alfaja o Tygrys chiński (Panthera tigris amoyensis) [podgatunek tygrysa, najbardziej zagrożony wyginięciem ze wszystkich tygrysów i drugi skrajnie zagrożony gatunek ssaka w Chinach – po pandzie wielkiej] – dél-kínai tigris (Panthera tigris amoyensis) a tigris egyik alfaja o Tygrys malajski (Panthera tigris jacksoni) [podgatunek tygrysa. Wcześniej uważany za tygrysa indochińskiego, został wyłoniony jako odrębny podgatunek dzięki badaniom genetycznym przeprowadzonym przez Luo i in. w 2004. Nazwę jacksoni nadano dla upamiętnienia Petera Jacksona z IUCN za jego zasługi w ochronie tygrysów.] – maláj tigris (Panthera tigris jacksoni) a tigris (Panthera tigris) egyik alfaja o tygrys kaspijski (P. t. virgata) – †kaszpi tigris (Panthera tigris virgata) – kihalt o tygrys balijski (P. t. balica lub P. sondaica balica) – †bali tigris (Panthera tigris balica) – kihalt o tygrys jawajski (P. t. sondaica lub Panthera sondaica) – †jávai tigris (Panthera tigris sondaica); kihalt o tygrys z Trinil (Panthera tigris trinilensis) [odnaleziony na stanowisku Trinil na Jawie] - (Panthera tigris trinilensis) o Panthera tigris acutidens [najwcześniejszy znany, wymarły podgatunek tygrysa, który zasiedlił niemal całą Azję. Na wyspach Indonezji został on wyparty przez tygrysa trinilskiego. W innych częściach Azji znikł nieco później, tuż po pojawieniu się tygrysa chińskiego (Panthera tigris amoyensis), który jest najprawdopodobniej jego potomkiem. P. t. acutidens nazywany bywa także tygrysem antycznym. Obecnie jego szczątki znajdują się w Narodowym Muzeum Historii Naturalnej (Naturalis) w Lejdzie (Holandia) w kolekcji Eugène Dubois.] - Panthera tigris acutidens; kihalt Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia tygrys - Wersja 01 01 2017. szablastozębny [wymarłe zwierzę z rodziny kotowatych] – kardfogú tigris [kardfogú macskaformák (köznapi nevükön: kardfogú tigrisek) 7262 Darázspók (Argiope bruennichi) tyk [pot. tykanie jakiegoś mechanizmu, urządzenia, np. zegara] – ketyegés, tiktakolás tyk2 [gęste, matowe, czerwone płótno używane na wsypy] – fekete, matt, sűrű, fekete vászon tyka [1. długa, gruba tyczka; 2. pot. o młodym człowieku, wysokim i bardzo chudym; 3. łow.; zob. konar w zn. 2.; 4. pływający znak nawigacyjny w postaci drąga na kotwicy] – pózna, karó, rúd, cövek tyka do chmielu – komlókaró tyka miernicza – mérőpálca tykać – ketyegni (óra); tiktakolni tykać (tknąć) – (tyczyć) érinteni, illetni; érinteni, megérinteni; tapintani, megtapintani tykać [pot. zwracać się do kogoś, używając formy ty] – (mówić per ty) tegezni, tegeződni tykanie – tegeződés; óraketyegés; érintés, megfogás, hozzányúlás, bántás tyknąć — tykać [o zegarze i niektórych urządzeniach: wydać miarowy, powtarzający się odgłos] – (zegar) ketyegni, tiktakolni tykotać (tykocze v. tykoce) – ketyegni tykowaty, -a, -e [pot. wysoki i bardzo chudy] – hosszú, vékony; póznához, rúdhoz, karóhoz hasonló tykowate nogi – piszkalábú tykwa (Lagenaria Ser.) [1. rodzaj jednorocznych, pnących roślin tropikalnych z rodziny dyniowatych; 2. roślina warzywna podobna do dyni, uprawiana w krajach tropikalnych; też: owoc tej rośliny; 3. twarda okrywa tego owocu używana jako naczynie] – tök, lopótök (növ., Lagenaria Ser.; (dawno) kalebasza v. kalabassza, szívó tök, Herkules-buzogány, trombitatök, zarándokpalack] tykwowy, -a, -e – tök-, lopótök-; tökös 1 tygrysi, -ia, -ie – tigristygrysia skóra – tigrisbőr tygrysie oko [odmiana kwarcu, minerał koloru żółtawego lub brunatnego o silnej migotliwości] – tigrisszem [A tigriszem v. sólyomszem a kvarc ásvány egyik drágakőként használt változata.] tygrysica [zool. samica tygrysa] – nősténytigris tygrysię, tygrysiątko – tigriskölyök, kis tigris Tygrysówka pawia (Tigridia pavonia) [roślina wymagająca stanowiska nasłonecznionego o podłożu próchniczym; kwiaty kremowe, żółte, różowe i czerwone z charakterystycznymi tygrysimi plamkami] – Pávaliliom (Tigridia pavonia) Tygrzyk paskowany (Argiope bruennichi) [gatunek pająka sieciowego z rodziny krzyżakowatych. Samice osiągają do 25 mm, samce tylko 7 mm. Pająk ten nazwę swą zawdzięcza ubarwieniu podobnemu do futra tygrysa. Głowotułów ma srebrzysty, odwłok zaś srebrzysty lub złotawy z czarnymi poprzecznymi prążkami.] – darázspók (Argiope bruennichi) [pókok (Araneae) rendjébe és a keresztespókfélék (Araneidae) családjába tartozó, Magyarországon őshonos faj] Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 7263 tylą farb różnych, żywych mak żrenicę mami – a pipacs annyi sok különböző, élénk színnel vonzza szemünket (Miczkiewicz) tylczak [skórna postać nosacizny charakteryzująca się podskórnymi guzami lub wrzodami; nosacizna skóry] – takonykór tylczakowaty, -a, -e; tylczakowy, -a, -e – takonykórszerű, takonykóros Tylda – a Matild beceneve tylda [1. hiszp. tilde 'wężyk nad miękkim n' z łac. titulus; znak w postaci poziomego wężyka zastępujący (w słownikach itd.) opuszczony wyraz a. jego część (dla oszczędności miejsca przy powtarzaniu); takiż znak nad literą, zwł. literą n (jak w hiszp. señor), oznaczający miękkość spółgłoski a. nad samogłoską (w pisowni fonetycznej) oznaczający jej nosowość (np. ã).; 2. znak w tekście w postaci poziomego wężyka (˜), którym zastępuje się opuszczony dla oszczędności miejsca wyraz lub jego część; 3. znak diakrytyczny w postaci poziomego wężyka stawianego nad literą] – (sp) tilde; kiejtési jelzés egyes spanyol betűkön (pl. ã); szótárakban az ismétlődő szavak, szóelemek helyettesítésére használatos jel (~) tyle [I 1. zaimek wskazujący na ilość lub liczbę rzeczy albo osób, określoną za pomocą gestu lub wymienioną w wypowiedzi poprzedzającej daną lub następującej po niej, np. Możemy porozmawiać parę minut? – Tyle możemy.; 2. zaimek komunikujący o dużej ilości lub liczbie rzeczy albo osób, pociągającej za sobą konsekwencje, o których mowa w zdaniu podrzędnym, np. Przynieś tyle krzeseł, żeby wszyscy mogli usiąść.; 3. zaimek wskazujący na taką samą liczbę, ilość lub skalę czegoś, o jakiej jest mowa w zdaniu podrzędnym, np. Ma tylu zwolenników co przeciwników. ― II 1. zaimek komunikujący o dużej ilości zdarzeń, która może pociągać za sobą konsekwencje, o których jest mowa, np. Tyle chodziła, że aż nabawiła się odcisków.; 2. zaimek komunikujący o małej ilości, liczbie lub skali, która ogranicza się do tego, o czym jest mowa w zdaniu podrzędnym, np. Tyle zrozumiała, że ktoś ją gdzieś zaprasza., lub o takiej samej liczbie, ilości lub skali czegoś, o jakiej jest mowa w zdaniu podrzędnym, np. Napisał tyle, ile umiał.; 3. zaimek, który wraz z poprzedzającym przyimkiem na komunikuje, że stopień lub zakres danego stanu rzeczy jest wystarczający do uzasadnienia tego, o czym mowa, np. Był - Wersja 01 01 2017. na tyle sprytny, że wszystko przewidział.; 4. zaimek, który wraz z poprzedzającym przyimkiem o wprowadza wyrażenie charakteryzujące stopień, w jakim można urzeczywistnić lub wyjaśnić to, o czym jest mowa, albo otwiera zdanie zamykające wypowiedź na jakiś temat lub przerywające ją na jakiś czas, np. Była o tyle rozsądna, że nie mówiła o tym.] – ennyi, annnyi; annyit; (tak bardzo) annyira, oly nagyon tyle co – annyi mint (a.m.) tyle, co kot naplakał – alig vmi, annyi mint a semmi, mint körme alatt a piszok tyle co na owinięcie palca – nagyon kevés; annyi mint a körmefeketéje tyle jak w naparstku – (átv.) egy gyűszűnyi (igen kevés) tyle kłopotów spadło na moją głowę – annyi gond szakadt rám tyle kramu było z tą sprawą – annyi baj volt az üggyel tyle ludu zebrało się na placu! – annyi ember gyűlt össze a téren! tyle ma pieniędzy – annyi pénze van tyle mnie obchodzi, co zeszłoroczny śnieg – annyira érdekel, mint a tavalyi hó; semmi közöm hozzá; hidegen hagy tyle pomoże co ślepemu lustro – [annyi haszna van belőle, mint vaknak a tükörből] annyit ér, mint döglött lovon a patkó tyle razy – annyiszor, ennyiszer tyle rodzajów – ennyiféle tyle samo – ugyanannyi, éppen annyi tyle się bierze – ennyit szokás kérni tyle wystarczy – ennyi elég is erről tylec [tylna część jakiegoś przedmiotu; też: tępa strona jednostronnie zaostrzonego narzędzia] – hát, hátoldal; (kés) foka tylekroć (wiele razy) – annyiszor, ennyiszer; többször; oly sokszor; olyan sokszor tylekroć ci powtarzałam – annyiszor elismételtem már! tylekrotny, -a, -e – sokszori; többszöri tyleż [wzmocniony zaimek tyle] – éppenannyi, éppenennyi tyli, -ia, -ie – ilyen nagy, ilyen kicsi (hízelgő kifejezés) tylko [I 1. partykuła ograniczająca odniesienie komunikowanego w zdaniu sądu do tych obiektów i stanów rzeczy, które są wymienione, np. Nosi tylko dżinsy.; 2. partykuła komunikująca, że czegoś jest bardzo mało i że mówiący spodziewał się, iż ilość, zakres lub natężenie tego, o czym Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 7264 mowa, będą większe, np. Uczyła się angielskiego tylko rok.; 3. partykuła komunikująca, że mówiący ogranicza swoją prośbę lub życzenie do minimum, np. Oby jutro tylko nie padało.; 4. partykuła wprowadzająca zastrzeżenie lub dodatkowy komentarz mówiącego do wyrażonej wcześniej zgody na coś, np. Tylko bez żartów.; 5. partykuła używana w zdaniach wyrażających groźbę, np. Spróbuj tylko tam pójść. ― II 1. spójnik przyłączający wyrażenie, które uściśla lub ogranicza zakres tego, o czym była mowa; 2. spójnik przyłączający zdanie lub wyrażenie, za pomocą którego mówiący koryguje czyjąś opinię, zastępując ją nowym sądem; 3. spójnik, który wraz z użytym po nim słowem że przyłącza zdanie lub wyrażenie informujące o czymś niekorzystnym i zaprzeczające temu, co można wnioskować ze zdania poprzedzającego ― III 1. przysłówek komunikujący, że do osiągnięcia pewnego celu wystarczy wykonanie czynności lub zaistnienie stanu, o których jest mowa w zdaniu, lub komunikujący, że niekorzystna sytuacja uległa lub może ulec pogorszeniu] – csak, csakis, csupán, mindössze, egyedül, pusztán; (ale) de, hanem tylko bez ceremonii – csak szertartás és teketória nélkül tylko bez dodatków! – (átv.) csak hazugság v. mese nélkül tylko bez głupstw! – minden butáskodás nélkül! tylko co – alig hogy; alighogy, éppen hogy; éppen most; éppen az imént tylko co wyszedł – épphogy kiment tylko dla osób dorosłych – csak felnőttek részére tylko dotąd dojdziesz ścieżką – csak eddig jutsz el az ösvényen tylko kilka – csak néhány; csak pár tylko kilka dnia – csak pár nap; mindössze néhány nap tylko mu figle w głowie – mindig rosszban töri a fejét; mindig rosszban sántikál tylko mu ptasiego mleka brak – (átv.) nem tudja, mit csináljon jó dolgában tylko na pięć minut – csak öt percre tylko na receptę – csak receptre tylko napomknąć, sam się domyśli – (közm.) csak nógatni kell, maga is rájön tylko nie to! – csak ezt ne! tylko nie wiem jeszcze kiedy – csak azt nem tudom, hogy mikor - Wersja 01 01 2017. tylko … Pan/Pani mówi po polsku – csak … úr/asszony beszél lengyelül tylko parę sztuk – csak pár darab tylko patrzeć – mindjárt itt lesz, csak nézni kell tylko pięć minut – csak öt perc v. percet tylko spróbuj to zrobić! – próbáld v. merd csak megtenni! tylko spróbuj z nim zacząć! – csak merj vele kikezdeni! tylko ślepy tego nie widzi – csak a vak nem látja ezt tylko tego brakowało – még csak ez hiányzott tylko to robi, co umie – csak azt csinálja, amit tud tylko to zrób! – próbáld v. merd csak megtenni! tylko w jedną stronę – csak oda tylko w takiej miłości wyżyć się można do dna – csak ilyen szerelem mellett élvezheti teljesen v. élheti valójában az életet tylko z dobroci serca – (gúny) csupán jószívűségből tylko że – csakhogy tylnojęzykowo-podniebienny, -a, -e – (gram) palato veláris (magas — mély irányú illeszkedés) tylnojęzykowy, -a, -e – (gram) veláris [Veláris hangoknak (mássalhangzó v. magánhangzó) nevezzük a szájüreg hátsó részében képzett beszédhangokat.] tylny, -a, -e [1. znajdujący się w tyle lub na tyle czegoś; 2. o głosce: artykułowana w głębi jamy ustnej] – hátsó, hátulsó tylna brama – hátsókapu tylna część – hátsórész; far tylna część autobusu – a busz hátsó része tylna kieszeń – farzseb tylna noga a. łapa – (áll.) hátsó láb tylna straż – hátvéd tylna (odwrotna) strona – hátoldal tylne nogi – hátsó v. hátulsó lábak tylne podwórze – hátsóudvar tylne siodełko – (pl. motorkerékpáron) pótülés tylne światła – hátsó lámpák tylne wejście – hátsó bejárat tylokrotnie – oly gyakran, oly sokszorosan, annyiszor tylokrotny, -a, -e [1. powtarzający się tyle lub tak wiele razy; 2. taki, który osiągnął coś tyle lub tak wiele razy; 3. wskazaną liczbę razy większy lub mniejszy od czegoś] – oly gyakori, oly sokszori, annyiszoros, annyiszori tylokrotne napomnienia – annyiszori v. többszöri figyelmeztetés tyloma – annyival Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 7265 tyloraki, -a, -ie – annyiféle, sokféle tylorako – annyiféle módon tylu – ennyien Tylża; Sowieck lub Sowietsk (ros. Советск, przed 1946 niem. Tilsit, pol. Tylża, lit. Tilžė) [miasto w obwodzie kaliningradzkim w Rosji (43,3 tys. mieszkańców w 2004)] – Tilsit (Sovetsk) tylżycki, -a, -ie – tilsiti tył [1. tylna strona czegoś; 2. u człowieka: część ciała po stronie pleców; u zwierząt: część ciała położona najdalej od głowy; 3. przestrzeń znajdująca się poza kimś lub czymś, kierunek przeciwny do kierunku patrzenia; 4. euf. pośladki; 5. euf. część ubrania okrywająca pośladki] – hát; hátsó rész, hátulsó rész, hátsórész; hátulja, far (z tyłu – hátul); (ruha) háta tył głowy – tarkó, nyakszirt; a fej hátsó része tył koński – a ló fara tył okrętu – tat, hajófar tyłeczek – farocska, popsi tyłek [1. pot. pośladki; 2. pot. część ubrania okrywająca pośladki; 3. część pantofla okrywająca piętę] – fenék, ülep, alfél; (gyerm.) popó, popsi tyłem – hátra, háttal tyłem się (do kogo) obrócić a. odwrócić – hátat fordítani vkinek tyłowy, -a, -e – hátsó tyłomózgowie (łac. metencephalon) [1. ostatni z trzech pierwotnych pęcherzyków mózgowych, rozwojowa część mózgowia; 2. tylna część mózgu kręgowców] – (bonc) hátsóagy tyłozgięcie – hátrahajlás tyłozgięcie macicy [nieprawidłowe położenie macicy polegające na odchyleniu jej trzonu ku tyłowi] – méh hátrahajlása tyły [1. obszar położony poza frontem działań wojennych; 2. ogół sił i środków przeznaczonych do zaopatrywania wojsk we wszystko, co jest im niezbędne na polu walki] – hátország tym1 [przysłówek komunikujący, że stopień intensywności cechy lub stanu rzeczy, o którym mowa, jest w podanych okolicznościach jeszcze większy, np. Tym lepiej, że wiesz, jak to zrobić.] – annál 2 tym – azzal, ezzel, vele tym bardziej – annál inkább tym falszywym zeznaniem zarznął się do reszty – ezzel a hamis vallomással teljesen tönkretette magát tym gorzej – annál rosszabb - Wersja 01 01 2017. tym jedynie jest zajęty – kizárólag ezzel foglalkozik tym lepiej – annál jobb, annál jobban tym mniej – annál kevésbé, annál kevesebb tym mniej, że… - annál kevésbé, mivel… tym piórem – ezzel a tollal tym razem – ezúttal tym samym – ezzel együtt, egyúttal, egyidejűleg tym sposobem – ilyen módon, így, úgy tym więcej – annyival inkább tymczasem [I partykuła przyłączająca zdanie o treści przeciwstawnej w stosunku do poprzedzającego kontekstu, np. Zdążył wsiąść do pociągu, tymczasem kolega został na peronie., lub przyłączajaca zdanie o treści niezgodnej z tym, co można wywnioskować z poprzedzającego kontekstu, np. Zapowiadali słońce, tymczasem padał deszcz.; II 1. w tym samym czasie, w którym działo się to, o czym wcześniej była mowa; 2. do tego czasu, w którym stanie się to, o czym była mowa; III na razie, do zobaczenia] – közben, ezalatt, eközben, időközben, aközben, azalatt; ugyanakkor; a közbenső időben; (na razie) egyelőre, addig is; de mégis, mindamellett, ezzel szemben tymczasem noc nadchodzi – közben közeleg az éj Tymczasowa Komisja Koordynacyjna (TKK) [założona w konspiracji przez wybitnych działaczy związkowych w dniu 22 kwietnia 1982 jako nowa władza kolegialna zdelegalizowanej przez komunistów Solidarności. Miała zabezpieczyć działalność i struktury związku zawodowego w okresie stanu wojennego.] – (tört.) Ideiglenes Egyezettő Bizottság Tymczasowa Komisja Rządząca Stronnictwa Narodowego (TKR SN) – (tört.) Nemzeti Párt Ideiglenes Kormány Bizottsága Tymczasowa Narodowa Rada Polityczna (TNRP) [polityczny organ zwierzchni Narodowych Sił Zbrojnych.] – (tört.) Ideiglenes Nemzeti Politikai Tanács Tymczasowa Rada Jedności Narodowej (TRJN) [Rada Jedności Narodowej (RJN), do 1962 Tymczasowa Rada Jedności Narodowej, organ zastępujący parlament uchodźstwa pol. w W. Brytanii 1954–72; opozycyjna wobec prezydenta RP A. Zaleskiego; powołała Radę Trzech i Egzekutywę Zjednoczenia Nar.; przewodn.: T. Bielecki, B. Podoski.] – (tört.) Idiglenes Nemzeti Egység Kormány tymczasowe mieszkanie – szükséglakás tymczasowo – ideiglenesen, átmenetileg Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 7266 tymczasowość – ideiglenesség, átmenetiség, átmeneti állapot tymczasowy, -a, -e [mający trwać krótko, do czasu przewidywanej zmiany] – ideiglenes, átmeneti, időleges, provizórikus, ez idő szerinti; időszaki tymczasowe miejsce zamieszkania – ideiglenes lakhely v. lakóhely tymczasowy dowód rejestrajancy – ideiglenes forgalmi v. gépjárműforgalmi engedély tymczasowy pokój – ideiglenes béke tymf, tynf [pieniądz polski srebrny, 18 groszy srebrnych w sobie zawierający, od zarządzającego mincarza Tymfa, Toruńczyka, za Jana Kazimierza tak nazwany.] – (hist) régi lengyel ezüstpénz tymi końmi można kilka razy obrócić – ezekkel az út oda-vissza párszor megtehető v. megjárható tymian – kakukkfű (Thymus serpyllum L.) tymianek a. tymianek pospolity (Thymus vulgaris) [1. roślina o drobnych, szarozielonych liściach, różowofioletowych, niekiedy białych kwiatach, zebranych w główki, silnie pachnąca; 2. przyprawa z suszonego ziela tej rośliny] – kis kakukkfű, kerti kakukkfű (Thymus vulgaris) tymiankowy, -a, -e – kakukkfűTymoteusz (z greki "Bojący się Boga" a. szanujący Boga) [1. to postać Nowego Testamentu, bliski współpracownik Św Pawła 2. On był jednym z młodszych ludzi, którzy towarzyszyli i pomagali apostołowi Pawłowi w podróżach misyjnych i w pracy. Ojciec jego był poganinem, Grekiem, a matka jego, Eunice, Żydówką. Kobietą wiary była także babka jego, Lois. Przyłączył się do Pawła podczas drugiej podróży misyjnej (Pawła), z którym był w Koryncie, w Macedonii, w Efezie i Jerozolimie. Ze względu na Żydów został obrzezany przez Pawła. Dostawał specjalne zlecenia od Pawła, ale sam apostołem nie był. W czasach tych nie było jeszcze ksiąg Nowego Testamentu, a - Wersja 01 01 2017. zadanie, które dziś spełnia Nowy Testament spełniali apostołowie. Tymoteusz, który słuchał wskazówek apostoła i chętnie je czynił, jest typem dzisiejszego wierzącego, który bierze wskazówki z nauki apostolskiej, podanej na piśmie (w Nowym Testamencie). Apostoł Paweł napisał dwa listy do Tymoteusza. Pierwszy List do Tymoteusza napisany został około roku 64; zawiera głównie naukę o porządku życia zbiorowego, ostrzeżenia przed odbieganiem od prawdziwej nauki (czyli przed herezją), podaje specjalne zalecenia, wskazówki dotyczące modlitwy i postępowania kobiet w zborze, starszych i pomocników w zborze, wskazuje na prawdziwe postępowanie sługi Chrystusa i podaje dalsze ostrzeżenia. Drugi list do Tymoteusza Paweł napisał widocznie pod koniec swego życia około roku 67; być może, był to ostatni jego list, bo zbliżał się czas silnych prześladowań za cesarza Nerona, w których Paweł podobno zginął. W liście tym apostoł przewiduje już swój bliski koniec na tym świecie. Zaznacza, że był opuszczony przez wielu. Przepowiada stosunki ostatnich dni; odstępstwa. Radzi trzymać się zdrowej nauki.] – Timóteus, Timoteusz (Isten dicsősége; valaki, aki Istent tiszteli; istenfélő) [Pál kísérője és segítőtársa; zsidó anya és pogány görög apa fia (ApCsel 16,1-3); anyja és nagyanyja istenhitben oktatta (2Tim 1,5; 3,15); Listrában vagy Derbében lakott, ahol Pál által - annak második missziói útja során - jutott hitre Krisztusban (kb. 48-ban); Pál magával vitte, mint segítőtársat második missziói útjára (ApCsel 16,1-4); kiválasztotta gyülekezeti munkára (2Tim 1,6); körülmetélte (ApCsel 16,3); állandó hű kísérője a nagy apostolnak, aki őt különböző feladatokkal bízta meg (ApCsel 16,12; 17,14; 19,22; 20,3-6; 2Kor 1,1; Fil 1,1; Kol 1,1; 1Thessz 1,1; Filem 1); hozzá írta az 1. és 2. Timóteusi levelet; az efézusi gyülekezet elöljárója (1Tim 1,3); kiszabadult a fogságból (Zsid 13,23).] tymotka (Phleum) [1. rodzaj roślin należący do rodziny wiechlinowatych. Należy tu 14-15 gatunków występujących w Europie, Azji i Afryce północnej; 2. trawa o prostych źdźbłach, długich, szorstkich liściach i gęstym, kłosokształtnym kwiatostanie] – komócsin fű Tymotka łąkowa, brzanka pastewna (Phleum pratense L.) [gatunek rośliny zielnej z rodziny wiechlinowatych (traw). W Polsce gatunek pospolity] – mezei komócsin (Phleum pratense) [az egyszikűek Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 7267 (Liliopsida) osztályának a pázsitfüvek (Poales) rendjéhez, ezen belül a pázsitfűfélék (Poaceae) családjához tartozó faj.]; macskafarkú perje, réti lóperje, timótfű tympanon, tympan [1. wewnętrzne pole trójkątnego frontonu, gładkie lub wypełnione rzeźbą; 2. półokrągłe lub ostrołukowe pole umieszczone w górnej części portalu nad nadprożem; 3. antyczny bęben o dwóch membranach; 4. błona bębenkowa ucha] – (gör.) tympanon, timpanon; (műv.) épülethomlokzat orommezeje; szoborművekkel díszített, háromszögletű homlokzati rész; vmely tárgy erősen elhatárolt részére eső díszítés; (muz.) üstdob tyn [1. celtyckie słowo, które oznaczało mur lub ogrodzenie; 2. (u Zygmunta Glogera) stara nazwa ogrodzenia warownego, stąd Tyniec pod Krakowem, drugi Tyniec pod Małogoszczem, inny pod Czemiernikami w Lubelskiem, inny pod Kaliszem, Tynica w pow. Radomskim i wyraz ludowy tynica. Brückner powiada, że tyny i grody – oba słowa znaczyły ogrodzenie, potem miejsce ogrodzone, a wszystko miało powstać z celtyckiego dunum, jak Lugdunum i t. p.] – léckerítés, palánk, sövény tynf, tymf [dawna moneta polska ze srebra i miedzi] – tinf (régi lengyel ezüstpénz) Tyniec [dawna podkrakowska wieś, która w 1973 r. została włączona do Krakowa. Znajduje się w części zachodniej miasta, na prawym brzegu Wisły i wchodzi w skład Dzielnicy VIII Dębniki. Tyniec znany jest głównie dzięki znajdującemu się tu klasztorowi benedyktynów istniejącemu od 1044, jednemu z najbogatszych i najważniejszych w Polsce. Nazwa Tyniec pochodzi od celtyckiego słowa "tyn", które oznaczało mur lub ogrodzenie. Świadczy to o tym, że musiały znajdować się tu umocnienia lub obwarowania. Od 1934 roku do lat powojennych istniała zbiorowa gmina Tyniec.] – Tyniec (1973-ban Krakkóhoz csatolt falu) - Wersja 01 01 2017. tynieckie jabłko [1. „Piękny jak tynieckie jabłko”; 2. Słynął niegdyś pięknymi owocami ogród benedyktynów w Tyńcu pod Krakowem, co dało początek przysłowiu w stronach krakowskich: „piękny, jak tynieckie jabłko”. Słynęły także kobiety ze wsi Tyńca wyszywaniem na chustkach, których na ubranie głowy używają, co znowu dało początek przysłowiu w ziemi krakowskiej o piękności chustek tynieckich.] – tynieci alma (a bencések által termesztett alma) Grafika ze zbiorów Biblioteki Narodowej w Warszawie tynk [1. warstwa zaprawy budowlanej nakładana bezpośrednio na powierzchnię ścian, sufity, filary itp.; 2. pot. zbyt mocny makijaż] – vakolat, habarcs; átv. túl erős smink tynk dźwiękochłonny – hangelnyelő vakolat tynk odleciał ze ściany – a vakolat lehullt, lepattant a falról tynk odpadnie – a vakolat leválik, lepotyog tynk się sypie – potyog v. hullik a vakolat tynk suchy [cienkie płyty z warstwy gipsu zmieszanego z mączką drzewną, oklejone obustronnie tekturą, przymocowywane do ścian budowli] – száraz v. gyenge vakolat tynk szlachetny [tynk składający się z dwu warstw wewnętrznych oraz z warstwy zewnętrznej wykonanej z doborowych zapraw] – nemesvakolat tynkarski, -a, -ie – vakolótynkarz – vakolómunkás tynkować [pokrywać ściany tynkiem] – vakolni, bevakolni, vakolattal bevonni v. borítani tynkowanie [warstwa tynku na ścianie, stropie itp.] – vakolás, bevakolás, vakolattal való bevonás tynkownica [urządzenie służące do narzucania na powierzchnię zaprawy tynkarskiej za pomocą pompy] – vakoló (szerszám) tynkownica mechaniczna – vakoló pisztoly tynktura [1. lecznicza nalewka na substancjach roślinnych lub zwierzęcych; 2. barwa używana przy pokrywaniu pól i godeł w herbach] – tinktura [A tinktúrák növényi Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 7268 (esetleg állati) drogokból készített alkoholos vagy éteres-alkoholos híg kivonatok, melyeknek színe, szaga és íze a felhasznált drogra és a kivonó folyadékra jellemző.]; vízzel, szeszzel v. éterrel készült kivonat; gyógynövény kivonat, oldat tynktura aloesowa – (vegyt.) Tinctura Aloes; aloé festvény tynktura litograficzna – litográfiai tinktura tynta – tinta typ1 [1. wzór, któremu odpowiada pewna seria przedmiotów, ludzi, zjawisk itp.; 2. osoba skupiająca w sobie charakterystyczne cechy ludzi pewnej kategorii; 3. pot. osobnik, indywiduum; 4. sportowiec, koń, drużyna itp. przewidziane przez kogoś na zwycięzcę lub wynik czegoś; 5. charakterystyczna budowa, fizjonomia człowieka związana z jego rasą, przynależnością etniczną; też: osoba mająca taką budowę, fizjonomię; 6. postać literacka mająca cechy ponadindywidualne, właściwe jakiejś grupie ludzi lub tradycyjnie powtarzanemu wzorowi bohatera literackiego; 7. jednostka klasyfikacyjna w systematyce roślin i zwierząt; 8. jednostka klasyfikacyjna obejmująca osobniki o wyrazistych cechach psychicznych lub psychicznych i fizycznych; też: osobnik o takich cechach; 9. wyraz ten nie jest spotykany w polskich przekładach (za wyjątkiem Biblii Tysiąclecia). Może oznaczać zapowiedź albo ilustrację jakiegoś wydarzenia. Typem może być człowiek, może być jakaś rzecz, wydarzenie i inne. I tak np. typami Chrystusa są Adam, w którym wszyscy umierają a w Chrystusie, który jest jego antytypem, wszyscy żyją. Izaak, który miał być ofiarowany podobnie jak Chrystus. Ewa jest typem Oblubienicy Pańskiej (Zboru, Kościoła). Niektórzy używają zamiast wyrazu ''typ'' wyraz ''figura'', co jest całkiem poprawne; np. ''Józef jest figurą Pana Jezusa, bo opuszczony był przez braci''. Typem czegoś może być wydarzenie, na co wskazuje Pierwszy List św. Pawła do Koryntian 10;11. Zasłona (przedmiot) w świątyni jerozolimskiej była typem ofiarowanego ciała Chrystusa. Typami mogą być urządzenia. Typem jest to, co zapowiada (spotykane najczęściej w Starym Testamencie), a antytypem jest wypełnienie tego, co typ zapowiadał. Tak np. Ewa jest typem w ST, a jej antytypem w NT jest Oblubienica, czyli Zbór Pański. Każdy typ, figura, obraz, podobieństwo, - Wersja 01 01 2017. forma powinny mieć swoje potwierdzenie w Nowym Testamencie, a gdzie tego nie ma, tam raczej może być mowa o analogii, albo częściowym podobieństwie.] – (gör.) típus (tip.), fajta, jelleg, mintadarab; vmely faj v. osztály közös jellemző vonásait képviselő alapforma, példakép; (irod., műv.) vmely embercsoport jellemző vonásait megtestesítő, általánosított alak, típusalkotás; nyomat, képmás, minta, szabvány; (cecha) jelleg; (druk) betű; (zsarg.) pasas, alak, fickó, fráter typ [osoba, przedmiot lub wydarzenie biblijne, zazwyczaj z ST, które jest zapowiedzią przyszłych rzeczywistości osób, przedmiotów lub wydarzeń w NT (zob. Rz 5,14; 1 Kor 10,6.11).] – (gör.) típus (tip.), fajta, jelleg, közös jellemző vonásokat képviselő alapforma Lecz śmierć panowała od Adama aż do Mojżesza nawet nad tymi, którzy nie popełnili takiego przestępstwa jak Adam, będący obrazem tego, który miał przyjść. (Rz 5,14) Róm. 5,14 Úgyde a halál uralkodott Ádámtól Mózesig azokon is, a kik nem az Ádám esetének hasonlatossága szerint vétkeztek, a ki ama következendőnek kiábrázolása vala. * 10,6 Ezek pedig példáink lőnek, hogy mi ne kívánjunk gonosz dolgokat, a miképen azok [4 Móz. 11,4.33.] kívántak. 10,7 Se bálványimádók [2 Móz. 20,3.] ne legyetek, mint azok közül némelyek, a mint meg van írva: Leüle a nép enni és inni, és felkelének [2 Móz. 32,6.] játszani. 10,8 Se pedig ne [4 Móz. 25,1.6-9.] paráználkodjunk mint azok közül paráználkodtak némelyek, és elestek egy napon huszonháromezeren. 10,9 Se a Krisztust ne kísértsük, a mint közülök kísértették némelyek, és [4 Móz. 21,5.6.] elveszének a kígyók miatt. 10,10 Se pedig ne zúgolódjatok, miképen ő [4 Móz. 14,2.8.29.36. Zsid. 3,11.17.] közülök zúgolódának némelyek, és elveszének a pusztító által. 10,11 Mindezek pedig példaképen estek rajtok; megírattak pedig a mi tanulságunkra, a kikhez az időknek vége elérkezett. Pál apostolnak a korinthusbeliekhez írt első levele [1 Kor.] typ atletyczny – atlétatípus typ antropologiczny [osobnik o określonej kombinacji cech budowy fizycznej] – antropológiai v. embertani típus typ arktyczny [typ antropologiczny żółtej rasy, charakterystyczny dla Eskimosów] arktikus, sarki, sarkvidéki; északi-sarki, északi-sarkvidéki típus typ audytywny – auditív típus; olyan személy, aki a legkönnyebben hallás útján tanul meg v. jegyez meg valamit typ australoidalny [typ antropologiczny należący do rasy czarnej, występujący w Australii i Oceanii] – ausztráliai típus Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 7269 typ dynarski [typ antropologiczny białej rasy, występujący głównie na Półwyspie Bałkańskim] – dinári típus typ dysplastyczny – diszplasztikus típus typ ekologiczny – ökológiai típus typ ekstrawersyjny – extraverziós típus typ komediowy – vígjátéki típus typ konstytucjonalny [typ budowy ciała ludzkiego, któremu odpowiadają określone właściwości psychiczne człowieka] – alkati típus typ konstytucyjny – alkati típus typ kotła – kazántípus typ laponoidalny [typ antropologiczny charakterystyczny dla dzisiejszych Lapończyków] – lapp típus typ leptosomiczny – sovány, gyenge típus typ litoralny [typ wyróżniany wśród ludności wybrzeży Morza Śródziemnego] typ melancholiczny – malenkólikus típus typ motoryczny – motorikus típus; olyan lelki alkat, amelynél a tudattartalmakban a mozgáselemek játsszák a fő szerepet typ naukowca – tudóstípus typ okrętu – hajótípus typ orientalny – keleti típus typ poligamiczny – poligám alkat typ samochodu – autótípus; az autó típusa typ spod ciemnej gwiazdy – sötét alak typ śródziemnomorski [typ antropologiczny białej rasy, występujący w południowej Europie] – földközi-tengeri típus typ wizualny (wzrokowy) – vizuális típus; olyan ember, aki a látottakat tanulja és jegyzi meg a legkönnyebben typ zdefiniowany przez użytkownika (ang. userdefined type) [typ danych określony przez programistę w jednym z języków umożliwiających tworzenie nowych typów. Możliwość tworzenia nowych typów danych zawierają np. języki Ada, C, C++, Java, Pascal.] – felhasználó v. alkalmazó által definiált v. meghatározott (programnyelv) típus typ znakowy [jeden z podstawowych typó danych w wielu językach programowania, mający na celu przechowywanie pojedynczego znaku tekstu] – karakter [A számítástechnika és a számítógép alapú telekommunikáció szóhasználatában a karakter az információ egy egysége, (ez nagyjából egybeesik a graféma értelmezésével) vagy a természetes nyelv írott nyelvi formájának egy szimbóluma.] - Wersja 01 01 2017. typ2 (rada) – (ang.) tipp; fogadás, jóslat vmilyen mérkőzés, verseny esélyeire; valószínű nyerő fogadása; ötlet Type of Service [pole w nagłówku IPv4 opisujący ważność i wymagania pakietu. Według najnowszej definicji RFC, TOS składa się z sześciobitowego pola Differentiated Services Code Point oraz dwubitowego pola Explicit Congestion Notification.] – (ang.) Type of Service; szolgálat típusa [az IPv4 datagram fejrészében található] typek – pasas, pasi, pali, alak, pofa, jómadár typizacja [1. klasyfikowanie według typów; 2. ujednolicanie wyrobów, urządzeń, konstrukcji itp. według określonych cech charakterystycznych] – tipizálás; mintázás, jellemzés typizować [1. klasyfikować, grupować, kategoryzować, systematyzować, porządkować, uporządkowywać; 2. normalizować, normować, standaryzować, ujednolicać, jednolicić, unifikować, uniformizować, harmonizować, sortować, szufladkować] – (gör.-ném.) tipizálni; tipikussá tenni; (irod.) vmely csoport legjellemzőbb sajátságait megtestesítő alakkal ábrázolni; meghatározott vonások, sajátságok szerint osztályozni; (műsz.) szabványosítani typograf [1. maszyna drukarska do składania wierszy; 2. drukarz; dawniej też: właściciel drukarni; 3. grafik projektujący układ typograficzny drukowanej pozycji] – (gör.) tipográfus; nyomdász; (műsz.) tipográf; nyomdagép typografia [1. technika druku wypukłego; 2. układ graficzny drukowanego tekstu; 3. termin mający szereg pokrewnych znaczeń związanych z użyciem znaków pisarskich w druku, prezentacją ich na ekranie monitora komputerowego itp.] – (gör.) tipográfia; nyomdászat, könyvnyomtatás; (nyomd) vmilyen kiadványban alkalmazott nyomdai előírások (betűk, szedés, formátum stb.) összesége typograficznie – tipográfiailag; nyomdászatilag typograficzny, -a, -e – tipográfiai; nyomdászati, nyomdai, szedési; nyomdatechnikai typograficzne znaki drukarskie [czcionki dające w druku odbitki znaków pisarskich; też: materiał zecerski niedający odbitki w druku] – nyomdai tipográfiai jelek typolitografia – tipolitográfia; kőnyomás, kőnyomda typologia [1. nauka o typach, badanie porównawcze typów w zakresie różnych Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 7270 nauk; 2. podział czegoś według określonych zasad; 3. zbiór zasad umożliwiających grupowanie poszczególnych osób, przedmiotów, zjawisk itp. według określonych typów] – (gör.) tipológia; típustan; a típusok meghatározásának tana; a pszichológiában az egyes lelki típusok rendszertanával foglalkozó tudományág [(arch.) az őskőkori leletegyüttesek rendszerezésének módja eszköztípusok - kaparok, hegyek, pengék stb. szerint. Az egyes típusok és arányaik eltérőek lehetnek a különféle leletcsoportokban.] typologicznie – (gör.) tipológiailag typologiczny, -a, -e – (gör.) tipológiai typologiczny układ [wyobrażenie, na malowidłach, rzeźbach, witrażach, miniaturach itp., par lub grup postaci albo scen staro- i nowotestamentowych, które są podobne do siebie, względnie sobie przeciwstawne (np. Jonasz w brzuchu wieloryba - Chrystus w Otchłani).] – tipológiai felosztás typować [1. wybierać z grupy jednostki najbardziej odpowiednie do czegoś; 2. wyznaczać kogoś na jakieś stanowisko; 3. przewidywać, jakie miejsce zajmie zawodnik, drużyna itp. w zawodach sportowych] – (ang.) tippelni; (sp.) várható eredményt előzetesen megjelölni; fogadni, tippelni vkire/vmire; (átv.) több lehetőség közül az egyiket valószínűnek megjelölni, kiválasztani, kijelölni (vkit v. vkiket); találgatni typować kandydatów na kursy – kijelölni a tanfolyam résztvevőit typować konia na wyścigach – versenyen lóra fogadni typowanie [przewidywanie miejsc zawodników, drużyn itp. uczestniczących w zawodach sportowych lub wyników jakichś gier] – tippelés typowo – tipikusan, jellegzetesen, sajátságosan typowo węgierski – magyaros; jellegzetesen magyar typowość – eredetiség, jellegzetesség, sajátosság typowy, -a, -e [1. odpowiadający pewnemu typowi przedmiotów, ludzi, zjawisk itp.; 2. często spotykany; 3. o osobie: skupiający w sobie charakterystyczne cechy pewnego seryjnego wzoru; 4. wykonany według określonego wzoru] – (gör.) típusos, tipikus, típus-; jellegzetes, sajátságos, jellemző, eredeti; vmely típust képviselő; típusszerű, tipizált; szabvány-, minta-; szokásos, változatlan, ismétlődő - Wersja 01 01 2017. typowa twarz zbrodniarza – jellegzetes betörőarc typowy charakter – eredeti jellemvonás (jakiegoś) typu – típusú typy czcionek – öntött betűk typowy dla epoki – korhű typy socjologiczne – szociológiai típusok Tyr (obecny Sur) [1. to miasto w południowym Libanie na wybrzeżu Morza Śródziemnego. Jego nazwa znaczy "skała". W języku fenickim Ṣur, w akadyjskim Ṣurru, po hebrajsku צורṢōr, po grecku Τύρος Týros, po arabsku صور (as)-Ṣūr. 2. miasto portowe nad Morzem Śródziemnym, w Syrii, na północ od Jeziora Galilejskiego. Jego mieszkańcy, podobnie jak mieszkańcy Sydonu, byli Fenicjanami. Byli wielkimi żeglarzami, rzemieślnikami, architektami i kupcami. Z pochodzenia byli Semitami, podobnie jak Izraelici, ale mieli odrębną religię. Izraelici, podczas obsadzania ziemi Kanaan, nie zabrali sobie tego miasta, ale żyli w przyjaźni z jego mieszkańcami. Hiram, król Tyru, dostarczał Dawidowi i Salomonowi materiałów budowlanych, cieśli i robotników do pracy przy budowie świątyni jerozolimskiej. Ale nie zawsze Tyryjczycy byli sympatykami Izraelitów. Złamali przymierze zawarte z Dawidem i wydali uprowadzonych Izraelitów Edomitom i Synom Jawanowym (tzn. Jończykom czyli Grekom). Prorocki opis króla Tyru jest zarazem opisem szatana. Miasto Tyr było także zdobyte przez Aleksandra Macedońskiego. 3. prastare portowe miasto fenickie między Sydonem (zob.) i Akko] – 1. TÍRUSZ (sziklák, sziklák városa) [Föníciai kikötő Szidóntól (1) délre és Kármel hegyétől északra, Szidón alapítása (Ézs 23,2.12), Áser törzsének jutott osztályrészül, amely azonban sohasem foglalta el (Józs 19,29; 2Sám 24,7); először a szárazföldön épült, később egy közeli szigeten; Dávid és Salamon szívélyes kapcsolatot tartott fenn Hírámmal (1), a város királyával (1Kir 9,10-14; 2Krón 2,316); virágzó kereskedőváros (Ézs 23,8), kivált festékeiről, üvegés fémfeldolgozásáról nevezetes; Karthágót Tíruszból odaköltözött telepesek alapították; a próféták szidalmazták a várost (Ézs 23,117; Jer 27,3; Ez 26-28); Jézust barátságosan fogadták Tírusz környékén (Mk 7,24-31); Pál hét napig tartózkodott itt (ApCsel 21,37). A mai Es Sour.]; 2. TÜROSZ (arabul [ صارṢūr]) [Libanon egyik legjelentősebb városa. A 117 000 lakosú (2003-ban) település a Földközi-tenger partján, az ország Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia fővárosától, Bejrúttól 80 kilométerre délre fekszik. A neve sziklát jelent, mivel a város eredetileg egy sziklára épült. Türosz az ókorban élte fénykorát, mikor egy időben Fönícia legjelentősebb városállama, s a Földközi-tenger meghatározó tényezője volt. A legendák szerint itt született Európé és Dido. Hajósai alapították i. e. 814-ben Karthágót. Napjainkban az ország negyedik legnépesebb városa, ahol a fő bevételi forrás a turizmus. Amit az is segít, hogy az ókori részei 1984-ben világörökségi címet kaptak.] 7271 tyrać [pot. ciężko, mozolnie pracować, najczęściej fizycznie] – (harować) nehézkesen, fáradságosan dolgozni (többnyire fizikailag) tyrada [fr. tirade 'tasiemcowate, wyczerpujące omówienie (w słowie a. piśmie) jakiegoś tematu; teatr. długi monolog; ― 1. oracja, długie pompatyczne przemówienie; perora; 2. długa mowa na jakiś temat, zwykle utrzymana w podniosłym stylu; 3. lit. długie przemówienie bohatera, wygłaszane w ramach dialogu] – (fr. tirade) tiráda; szóáradat, ömlengés, szóvirágokkal teletűzdelt dagályos beszéd; (irod.) hosszú, szenvedélyes v. szónokias monológ (színműben); bőbeszédű, szónokias írásmű; (zene) rövidebb, élénk futam; énekszólamokra írt, felbontott akkordokból álló zenei részlet tyralier [daw. żołnierz oddziału piechoty walczącego w szyku rozproszonym] – (wojsk) csatár, harcos, lövész, előőrs tyraliera (linia tyralierska) [1. szyk bojowy piechoty. Żołnierze pododdziału walczącego w tyralierze tworzą pojedynczy szereg, a odległość pomiędzy pojedynczymi żołnierzami wynosi 6-8 m. 2. luźny, rozproszony szyk bojowy piechoty; 3. żołnierze ustawieni i walczący w takim szyku] – (wojsk) egyenes alakzat, csatárlánc, lövészlánc; frontkatonák tyralierka [luźny szyk bojowy piechoty; tyraliera] – rajvonal, csatársor - Wersja 01 01 2017. tyralierski, -a, -ie – lövész-, harcos-, előőrstyran1 (gr. τύραννος tyrannos) [1. człowiek okrutny, bezwzględny, narzucający innym swoją wolę; 2. władca okrutny, stosujący gwałt i przemoc; 3. w starożytnej Grecji: jedynowładca, który dochodził do władzy przez zamach stanu; 4. osoba sprawująca nieograniczoną władzę, zdobytą niezgodnie z prawem. Rządy tyrana (lub tyranów) noszą nazwę tyranii.] – (gör.) tyrannos, tirannus; zsarnok, kényúr; önkényúr; (hist.) erőszakos úton hatalomra jutott ókori uralkodó; (átv.) könyörtelen ember 2 tyran [ptak leśny charakteryzujący się niezwykle krzykliwym głosem, żyjący w obu Amerykach] – királygébics [királygébicsfélék (Tyrannidae) a madarak (Aves) osztályának verébalakúak (Passeriformes) rendjébe tartozó családja. 107 nem és 429 faj tartozik a családba.] Tyran północny (Tyrannus tyrannus) – keleti királygébics (Tyrannus tyrannus) a madarak (Aves) osztályának a verébalakúak (Passeriformes) rendjéhez, ezen belül a királygébicsfélék (Tyrannidae) családjához tartozó faj. tyrania [1. rządy jednostki oparte na przemocy i terrorze; 2. narzucanie innym własnej woli; 3. negatywny i przemożny wpływ czegoś na kogoś lub na coś; 4. w starożytnej Grecji: forma rządów w wyniku obalenia istniejącego porządku politycznego i przejęcia władzy przez tyrana] – zsarnokság, kegyetlenkedés; kegyetlen, önkényúri kormányzás; kényuralom; önkényuralom tyranizm – (gör.) tirannizmus; zsarnokság; (átv.) önkényeskedés, erőszakos elnyomás tyranizować [narzucać komuś swoją wolę i wymuszać posłuszeństwo w sposób brutalny i bezwzględny] – (gör.) tirannizálni; zsarnokoskodni, önkényesen elnyomni, kegyetlenkedni tyranizować poddanych – az alattvalókat elnyomni, alattvalóival kegyetlenkedik tyranizować żonę – feleségén zsarnokoskodik tyrański, -a, -ie – (gör.) tirannusi, tirannikus; zsarnoki, kényúri, önkényes, kényuralmi, kegyetlen tyrański charakter – zsarnoki jellem Tyreoglobulina, Tg [jest glikoproteiną, hormonalnym białkiem produkowanym wyłącznie przez komórki pęcherzykowe tarczycy, zarówno prawidłowe, jak i nowotworowo zmienione. W surowicy zdrowych osób wykrywa się Tg w stężeniu Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 7272 2-70 ng/ml. Tyreoglobulina zawiera trijodotyroninę oraz tyroksynę (tetrajodotyroninę). Ponieważ tyreoglobulina jest produkowana przez niemal wszystkie typy zróżnicowanego raka tarczycy, powszechnie wykorzystywana jest jako marker tego nowotworu.] – tireoglobulin [a pajzsmirigyben folyó hormonszintézis előanyaga, nagy molekulájú, tirozinban gazdag, jódozott fehérje] Tyrol (niem. Tirol, wł. Tirolo) [region geograficzny, historyczny i etnograficzny w północnych Włoszech i w zachodniej Austrii, graniczący z Niemcami i Szwajcarią. Rozciąga się w Alpach Wschodnich, w dolinie górnego Innu, górnej Adygi i górnej Drawy. Główny region turystyczny Austrii. Liczne uzdrowiska, ośrodki wypoczynkowe i sportów zimowych. Rozwinięte energetyka wodna i przemysł drzewny.] – Tirol [egy közép-Európai terület, mely ma Ausztria és Olaszország része. Nevét Tirol grófjairól kapta, akik a Meran közeli Tirol (ma Tirolo) településről származtak. A történelmi Tirolt az 1919-es Saint-Germain-i béke osztotta ketté.] tyrolski, -a, -ie [związany z Tyrolem] – tiroli [dom a domek tyrolski: tiroli v. alpesi ház] tyrolski kapelusz – tiroli kalap tyrolski klimat – alpesi klíma Tyrsus, Palmacjusz i Bonifacy, łac. Tyrsus, Palmatius, Bonifatius (zm. ok. 291 w okolicach Trewiru w Galii) [męczennicy chrześcijańscy w czasach panowania Dioklecjana, święci Kościoła katolickiego. Tyrsus i Bonifacy byli rzymskimi oficerami legendarnej Legii Tebańskiej, którzy uniknęli decymacji legionu w Agaunum (dzisiejsze Saint-Maurice d'Agaune na terytorium Szwajcariii) schronili się w Trewirze. Palmacjusz miał być konsulem Trewiru. Podstawą informacji o trewirskich męczennikach była inskrypcja odkryta na kamieniu w 1071 roku w kościele św. Pawła w Trewirze. Wraz z oficerami śmierć ponieśli ich towarzysze. Legionistów i ich towarzyszy ścinano za wyznawanie wiary chrześcijańskiej przez kolejne 3 dni w zależności od rangi, funkcji i płci. Ich wspomnienie liturgiczne obchodzono 4 października za Martyrologium Rzymskim.] – Tirsus és társai, a thébai légió katonái, vértanúk [Már a 2. századból maradtak fenn tudósítások, amelyek arról értesítenek, hogy keresztények csoportosan - Wersja 01 01 2017. lettek vértanúk. Különösen a császári hadseregben fordult ez elő, mert az üldöző rendeletek a katonákra fokozott szigorral voltak érvényesek. A keleti egyház a negyven szebasztei vértanút ünnepli, a latin egyház pedig a thébai légióról emlékezik meg. Mauritius és társai (név szerint: Exsuperius, Candidus, Victor, Innocentius és Vitalis) a thébai légió katonáiként szolgáltak. A légió onnan kapta a nevét, hogy tagjai az alsó-egyiptomi Théba környékéről származtak. Ez a vidék nagyon korán befogadta az Evangéliumot, ezért semmi lehetetlenség nincs abban, hogy ezek a katonák valamennyien keresztények voltak. A hagyomány szerint vértanúságuk helye a mai Svájc területén lévő Agaunum (a mai Saint-Maurice, a Genfi-tótól keletre). 293 előtt kellett meghalniuk Krisztusért, mert Nagy Konstantin atyja, Konstantius Chlorus ezt a területet 293-ban kezdte kormányozni, és arról volt nevezetes, hogy egyetlen embert sem végeztetett ki keresztény hite miatt. A thébai légió vértanúságát Szent Eucherius lyoni püspök (+450 körül) régi hagyomány alapján így beszéli el.] tyrystor [sterowany element półprzewodnikowy na bazie monokrystalicznego krzemu] – (műsz.) tirisztor tyrystorowy, -a, -e – (műsz.) tirisztoros tys. = tysiąc tysiąc (tys.) [1. liczebnik oznaczający liczbę 1000 2. gra w karty] – ezer; (kártyajáték) tysiąć dziewięćset osiemdziesiąt jeden – ezerkilencszáznyolcvanegy tysiąc dziewięćset siedemdziesiąt dziewięć (tysiąc dziewięćset siedemdziesięciu dziewięciu) ezerkilencszázhetvenkilenc tysiąc dziewięćset siedemdziesiąty dziewiąty, -a, e – ezerkilencszáztehvenkilencedik tysiąc forintów – ezerforint (eFt) tysiąc forintów z górą – ezer forintnál jóval több tysiąc jeden – ezeregy tysiąc ludzi – ezer ember tysiąc mam sposobów, ażeby… – ezer lehetőségem v. módom v. eszközöm van arra, hogy… tysiąc pierwszy, a-, -e – ezeregyedik tysiąc razy – ezerszer tysiąc rodzajów – ezerféle tysiąc sposobów – ezerféle tysiąc złotych w papierach – ezer złoty papírban tysiącami – ezrével tysiącami liczyć – ezrekkel v. ezrével számol tysiąckrotnie – ezerszer Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 7273 tysiąckrotny, -a, -e [1. powtarzający się, powtórzony tysiąc razy; 2. tysiąc razy większy lub mniejszy od czegoś; 3. wielokrotny] – ezerszeres, ezerszer több, többszörös tysiąclecie [1. okres tysiąca lat; 2. tysiączna rocznica jakiegoś wydarzenia lub istnienia czegoś] – évezred, ezer év; (rocznica) ezeréves évforduló, millenium; ezredik évforduló tysiąclecie w historii – évezred v. ezerév a történelemben tysiącletni, -ia, -ie [mający lub trwający tysiąc lat] – ezeréves, ezeresztendős; millenáris Tysiącletnie Królestwo Pokoju * Millenium – Ezeréves Királyság Wraz z tym wydarzeniem, którym mamy się obecnie zająć, zamykają się w pewnym sensie czasy końca. Na obecnym etapie rozważania znajdujemy się w czasie królestwa pokoju, który był obiektem wielu biblijnych proroctw. Aby to potwierdzić zacytujmy odcinek z proroctwa Izajasza 65. „Oto Ja stworzę nowe niebo i nową ziemię i nie będzie się wspominało rzeczy dawnych i nie przyjdą one na myśl nikomu. A raczej będą się radować i weselić po wszystkie czasy z tego, co Ja stworzę, bo oto Ja stworzę z Jeruzalemu wesele, a z jego ludu radość! I będę się radował z Jeruzalemu i weselił z mojego ludu, i już nigdy nie usłyszy się w nim głosu płaczu i głosu skargi. Nie będzie już tam niemowlęcia, które by żyło tylko kilka dni, ani starca, który by nie dożył swojego wieku, gdyż za młodzieńca będzie uchodził, kto umrze jako stuletni, a kto grzeszy, dopiero mając sto lat będzie dotknięty klątwą. Gdy pobudują domy, zamieszkają w nich, gdy zasadzą winnice, będą spożywać ich plony. Nie będą budować tak, aby ktoś inny mieszkał, nie będą sadzić tak, aby ktoś inny korzystał z plonów, lecz jaki jest wiek drzewa, taki będzie wiek mojego ludu, i co zapracowały ich ręce, to będą spożywać moi wybrani. Nie będą się na próżno trudzić i nie będą rodzić dzieci przeznaczonych na wczesną śmierć, gdyż są pokoleniem błogosławionych przez Pana, a ich latorośle pozostaną z nimi. I zanim zawołają, odpowiem im, i podczas gdy jeszcze będą mówić, Ja już ich wysłucham. Wilk z jagnięciem będą się paść razem, a lew jak bydło będzie jadł sieczkę, wąż zaś będzie się żywił prochem. Nie będą źle postępować ani zgubnie działać na całej świętej górze – mówi Pan Iz. 65:17-25 Jednym z miejsc mówiących o tym, że królestwo pokoju trwać będzie tysiąc lat jest objawienie 20,2-7. Znajdujemy to wyrażenie sześć razy. Następne miejsca mówiące o tym to: Psalm 22,26-31; Psalm 45; 72; 110; 111; 132; 133; 145, Izajasz 2,2-4; 9,7; 11,6-16; 25,6-8; 32,1-5.15-18; 33,17-20; 35,1-10; 54,13; 66,10-14.18-24; Jeremiasz 31,31-40; potem Ezechechiel 40-48, gdzie dokładnie jest opisana nowa świątynia, która powstanie w tysiącletnim królestwie; Daniel 7,27; Ozeasz 14,4-8; Joel 3,17; Amos 9,11-15; Sofoniasz 3,5.9-20; Aggeusz 2,7-9; Zachariasz 6,13 i 14,6-21. Millennium według Biblii jest drugie przyjście Jezusa Chrystusa, ale należy pamiętać, że nie można oszukać replika Drugiego Przyjścia. Nie będzie tysiąc lat pokoju, ale tysiąc lat, kiedy kraj będzie ponury i pusty bez ludzi lub zwierząt, lub słońce nie świeci. Będzie więzienia Szatana! Przeczytaj następujące wersety Biblii. Objawienie Jana 20,1-3 - Potem ujrzałem anioła, zstępującego z nieba, w ręku klucz od Czeluści i wielki - Wersja 01 01 2017. łańcuch. Chwycił Smok, Wąż starodawny, który, który jest diabeł i szatan, i związał go na tysiąc lat. Wrzucił go w przepaść i zamknął i pieczęć nad nim, by już nie zwodził narodów, aż tysiąc lat zostały spełnione, a następnie miały być krótko zwolniony. Objawienie 20,4 - I ujrzałem trony, i tych, którzy siedzieli na nich, a zostały powierzone do sądu. I ujrzałem dusze straconych na świadectwa Jezusa i Słowo Boże, dusze tych, którzy pokłonu nie oddali Bestii ani jej obrazowi i nie otrzymała jej znak na czole lub dłoni. Oni żyli i królowali z Chrystusem tysiąc lat. http://www.pl.amazinghope.net/millennium-tysiacletniegokrolestwa/ Az ezeréves királyság Jézus Krisztus ezeréves földi uralkodásának az elnevezése. Néhányan az ezer évet jelképesen értelmezik. Némelyek pedig az ezer évet csupán jelképesen „hosszú időszaknak” mondják, nem pedig Jézus Krisztus szó szerinti földi uralkodását értik alatta. Azonban a Jelenések 20:2–7 hat alkalommal említi, hogy az ezeréves királyság ténylegesen ezer évig fog tartani. Ha Isten „hosszú időszakot” szeretett volna közölni, akkor megtehette volna anélkül, hogy világosan, újra meg újra pontos időintervallumot említ. A Biblia beszél arról, hogy Krisztus úgy jön vissza a földre, mint Jeruzsálem királya, aki Dávid trónján ül (Lukács 1:32–33). A feltétel nélküli szövetségek miatt szükséges Krisztus szó szerinti, testbeni visszajövetele, amikor felépíti az Ő királyságát. Az Ábrahámmal kötött szövetségben Isten Izraelnek földet, utódokat és uralkodót, valamint szellemi áldást ígért (1 Mózes 12:1– 3). A palesztin szövetség az ígéret földjére való visszatérést, a föld elfoglalását ígérte (5 Mózes 30:1– 10). A Dávidi szövetség pedig Izrael számára megbocsátást ígért — azt a módot, amely által a nép áldott lehet (Jeremiás 31:31–34). Krisztus második eljövetelekor a szövetségekben foglaltak be fognak teljesedni, amint Izráel összegyűjtetik a népek közül (Máté 24:31), megtér (Zakariás12:10–14), és a Messiás, Jézus Krisztus uralma alatt visszatér a földjére. A Biblia az ezeréves időszak tökéletes testi és szellemi környezetéről beszél. Ez az időszak a béke (Mikeás 4:2–4; Ézsaiás 32:17–18), öröm (Ézsaiás 61:7, 10), vigasz (Ézsaiás 40:1–2) korszaka lesz, nem lesz sem szegénység, sem betegség (Ámósz 9:13–15; Jóel 2:28–29). A Biblia arról is beszél, hogy csak hívők léphetnek az ezeréves királyságba. Ezért el fog jönni a teljes megigazulás (Máté 25:37; Zsoltárok 24:3–4), engedelmesség (Jeremiás 31:33), szentség (Ézsaiás 35:8), igazság (Ézsaiás 65:16) és a Szent Szellem teljességének (Jóel 2:28–29) időszaka. Krisztus királyként fog uralkodni (Ézsaiás 9:3–7; 11:1–10), és Dávid lesz a kormányzó (Jeremiás 33:15–21; Ámósz 9:11). Egyéb vezérek és kormányzók is uralkodni fognak (Ézsaiás 32:1; Máté 19:28), és Jeruzsálem a világ politikai központja lesz (Zakariás 8:3). A Jelenések 20:2–7 megadja az ezeréves királyság pontos időtartamát. Ezek nélkül az igék nélkül is nagyon sokan a Messiás szó szerinti földi uralkodására gondolnak. Isten számos szövetségének és ígéretének beteljesedése egy szó szerint értendő, testbeni, eljövendő királyságon alapul. Nincs olyan egyértelmű válasz, amire alapozva elutasíthatnánk az ezeréves királyság szó szerinti magyarázatát, illetve annak ezeréves időtartamát. http://www.gotquestions.org/Magyar/ezereves-kiralysag.html tysiączek [pot. tysiąc złotych, dolarów itp.] – ezres (ezer dollár, złoty stb.) tysiączłotowy, -a, -e [1. mający wartość tysiąca złotych; 2. wynoszący tysiąc złotych] – ezerzłotys tysiączłotowy banknot – ezerzłotys bankjegy Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 7274 tysiączny, -a, -e; tysięczny, -a, -e [1. będący ostatnim elementem zbioru liczącego tysiąc elementów lub jedną z tysiąca części, na które można coś podzielić; 2. liczący tysiąc lub kilka tysięcy jednostek; 3. wynoszący tysiąc lub kilka tysięcy złotych, dolarów itp.; 4. któryś z kolei; 5. niezliczony; 6. liczebnik porządkowy odpowiadający liczbie 1000; 2. bardzo liczny] – ezer-, ezredik, ezredrész; megszámlálhatatlan, nagyon sok tysiączna, tysięczna [1. jednostka kąta płaskiego spoza układu SI. 2. Tysiączna to kąt, pod jakim widać łuk o długości jednego metra z odległości 1 kilometra. Jest to równa 1/6283,2 kąta pełnego.] – Mils: szögmérés mil-ben (1 mil a kör 1/6400-ad része) [1°-ot kb. 18 vonás tesz ki. Egy vonás szögértéke a teljes kör 1/6400-ad része. 1000 m-ről az 1 m magas (széles) cél egy vonás alatt látható. Az összefüggés a vonásérték és a cél mérete között a távolság függvényében állandó marad. A céltávolság így meghatározható a célzókészülékek célhálóján látható vonásbeosztás segítségével.] tysiączna część – ezredrész tysiączna rocznica – ezredik évforduló; millenium Tysiącznik [inaczej: tysiącznik pospolity; centuria, goryczka czerwona] – ezerjófű, százforintosfű tytan1 [1. gr. Titán 'mit. gr. każdy z synów Nieba (Ouranós) i Ziemi (Gaía, zob. geo-), m.in.: Okeanos, Koios, Hyperion a. Helios, Iapetos (ojciec Prometeusza), Kronos (ojciec Zeusa), dawne pokolenie bogów pokonane i strącone do Tartaru przez bogów olimpijskich'; 2. mit. gr. każdy z sześciu olbrzymów, synów Uranosa i Gai; 3. człowiek potężny i silny fizycznie lub wielki duchem] – (gör.) titán; óriás; rendkívüli tehetségű, nagyeszű ember, hatalmas szellemű (az ókori görög mitológia lázadó óriásairól, Uránosz és Gai gyermekeiről) tytan nauki – a tudomány titánja tytaniczny, -a, -e – (gör.) titáni; emberfeletti, óriási, hatalmas tytaniczna praca – óriási v. titáni munka tytaniczne walki – óriási v. titáni küzdelem tytan2 (Ti, łac. titanium) [1. pierwiastek chemiczny z grupy metali przejściowych w układzie okresowym o liczbie atomowej 22.; 2. pierwiastek chemiczny, srebrzystobiały metal o dużej wytrzymałości mechanicznej] – titán; (vegyt.) acélszürke kemény fém; vegyi elem - Wersja 01 01 2017. (vegyjele: Ti), rendszáma 22. [Az átmenetifémek közé tartozik.] tytanit (sfen, sphen) [1. minerał, krzemian wapnia i tytanu; 2. minerał z grupy krzemianów. Nazwa pochodzi od składu chemicznego, którego głównym składnikiem jest tytan. Nazwa sfen – od gr. sphen = klin i nawiązuje do kształtu kryształów minerału.] – (ásv.) titán, titanit (kalcium-titánszilikát, ritkábban használt nevén: szfén) [(sphen), mésztitánszilikát, v. másképen kifejezve: titánsavas és kovasavas mész (CaTiSiO5), többnyire kevés vastartalommal. Titántartalmú monoklin kristályrendszerű ásvány. A nezoszilikátok ásványegyüttese közé tartozik.] tytanitowy, -a, -e – titántytanowy, -a, -e – titántytel [znak skrótu w rękopisach śrdw.] – (dawno) betű, betűjel tytłać [pot. brudzić coś] – (közöns) bemocskolni, berondítani tytłać się [pot. brudzić się czymś] – bemocsolkolódni (vmivel) tytoniowy, -a, -e – dohánytytoń (Nicotiana L.) [1. rodzaj roślin zielnych lub krzewów z rodziny psiankowatych, obejmujący ok. 100 gatunków. Nazwa rodzaju pochodzi z tur. "tütün", w staropolszczyźnie i gwarowo "tytuń". Gatunkiem typowym jest Nicotiana tabacum L.. 2. roślina uprawiana ze względu na liście zawierające nikotynę; 3. produkt z wysuszonych i sfermentowanych liści tej rośliny; 4. (u Zygmunta Glogera) Tytuń. Pierwsze nasienie tej rośliny przysłał poseł Uchański Annie, siostrze Zygmunta III, w r. 1590 z Konstantynopola. W bibljotece Załuskich był zielnik po tej Annie i w nim znajdował się liść tytuniu. Polacy przejęli palenie tytuniu od Turków, równie jak wyrazy: tytuń, kapciuch, lulka, cybuch, stambułka, zażywanie zaś tabaki wzięli od Niemców i Francuzów. Około r. 1620 młodzież polska rzucała się do palenia i zażywania tabaki, jak to widać z kazania Birkowskiego, wypowiedzianego do uczniów krakowskich w tym czasie. Jakób I, król angielski, wydał r. 1619 dzieło p. n. Misokapnos przeciw tabace i egzemplarz jego przysłał Zygmuntowi III. Jezuici polscy w celu wyśmiania króla angielskiego napisali odpowiedź p. n. Antimisokapnos.] – dohány (Nicotina) [1. (régies nevén tabak vagy tubák) a növények egy nemzetsége (Nicotiana), a burgonyafélékhez tartozik. Szárított Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia leveléből készülnek a dohánytermékek (bagó, cigaretta, szivar, szivarka, pipadohány, burnót). 2. burgonyaféle, többnyire egyéves, bogas virágfürtű növény, tojásdad, nyeles, kissé ragadós levelekkel. Az érett leveleket leszedik, vastag rakásokban feküdni hagyják, füllesztik v. fonnyasztják, azután szárítják. Hazája DélAmerika, de tropikus és szubtropikus vidékeken mindenütt termesztik. A dohány hatóanyaga a nikotin izgató szer.] 7275 Tytoń bakun, machorka (Nicotiana rustica L.) [gatunek roślin jednorocznych z rodziny psiankowatych. Prawdopodobnie pochodzi z Ameryki Południowej. Jest u nas uprawiany i przejściowo dziczejący (efemerofit).] – A Nicotiana rustica (kapa, mahorka, cserbely dohány) [számos változatát több országban termesztik. Hazánkban kizárólag nikotingyártás céljából termesztették az 1960-as évekig.] tytoń do fajek a. fajki, tytoń fajkowy – pipadohány tytoń do papierosów – cigarettadohány Tytoń ozdobny (Nicotiana alata) [Jest to roslina pięknie prezentująca się w pojemnikach oraz na rabatach. Przez cały okres kwitnienia roślin obsypana dużymi, różnobarwnymi, pachnącymi kwiatami. Wysiew nasion w marcu-kwietniu w ciepłym inspekcie. Wymaga pikowania. Na miejsce stałe wysadzać w maju w rozstawie 40x50cm. Stanowisko słoneczne lub półcień, wysokość rośliny 40-90cm. Kwitnie od połowy lipca do października. Roślina o silnie pachnących kwiatach, uprawiana na rabatach i na kwiat cięty.] – Díszdohány (Nicotiana affinis syn.: Nicotiana alata.) [Kétszikű egynyári növény, évelő növény vagy kúszócserje. Előfordulása trópusi és szubtrópusi éghajlatú területeken jellemző. Őshazája Közép-Amerika és DélAmerika.] - Wersja 01 01 2017. Tytoń szlachetny (Nicotiana tabacum L.) [gatunek rośliny jednorocznej z rodziny psiankowatych. Nie jest znany w stanie dzikim. Powstał prawdopodobnie w wyniku krzyżówki Nicotiana sylvestris i Nicotana tomentosiformis. W Polsce jest uprawiany i przejściowo dziczejący (efemerofit).] – Nicotiana tabacum (közönséges dohány) [faj feltevések szerint természetes hibridizáció eredménye. Arra vonatkozóan, hogy mely fajoknak van szerepük a N. tabacum kialakításában, eltérőek a vélemények. Erősen polimorf volta miatt egy fajon belül a típusok széles skálája alakulhatott ki a különböző termesztési körülmények között és az emberi közreműködés hatására.] tytoń tabaka (bośniacki, kaukaski) – (növ.) közönséges virginiai v. muskotály dohány tytulantyzm [dążenie do uzyskiwania społecznie cenionych i poważanych tytułów tylko dla nich samych i związanych z nimi uprawnień] – társadalmi elismertség megszerzésére és fontos cím viselésére való törekvés tytularny, -a, -e [posiadający tytuł, lecz pozbawiony stanowiska, władzy wykonawczej; honorowy] – címzetes, névleges; tiszteletbeli tytulatura [ogół informacji pomieszczonych na stronie tytułowej książki.] – (lat.) titulatúra; megszólítás, címzés tytulatura braterska – testvéri megszólítás tytulik – címecske, rangocska; (nyomd.) cím-betű tytuł [łac. titulus 'napis; tytuł; ogłoszenie; pretekst'; ― 1. nagłówek, nazwa (książki, rozdziału, sztuki itp.); nazwa przysługująca osobie (t. naukowy, zawodowy, rodowy); podstawa prawna (t. prawny); prawomocne a. natychmiast wykonalne orzeczenie sądowe (t. egzekucyjny, wykonawczy); 2. nazwa książki, artykułu, filmu itp. lub ich części; 3. książka lub czasopismo jako propozycja wydawnicza; 4. godność, nazwa rodowa, stopień naukowy lub stanowisko, używane np. przy zwracaniu się do osób, które tę godność lub stopień uzyskały; 5. podstawa czegoś lub powód do czegoś] – (lat.) titulus; cím, rang (megszólítás, könyvé, újságé); a vele járó megszólítás; jogcím, ürügy (pod tytułem: című); (nazwa godności) rang; (prawo do czegoś) jogcím, jog tytuł banalny – banális cím tytuł ciekawy – érdekes cím tytuł dziedziczny – örökös v. örökölt cím tytuł doktorski – doktori cím tytoń pospolity – kapadohány Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia tytuł egzekucyjny [orzeczenie sądu, ugoda lub akt uprawniający do egzekucji sądowej w postępowaniu cywilnym] – végrehajtási cím tytuł główny – főcím tytuł honorowy [tytuł nadawany komuś dla uczczenia go, lecz niezobowiązujący do pełnienia funkcji związanych z tym tytułem] – tiszteltebeli cím tytuł książki – a könyv címe 7276 tytuł książki złożony wersalikami – a könyv címét verzallal szedték tytuł naukowy – tudományos cím v. grádus tytuł nieciekawy – érdektelen cím tytuł obrazu – a kép címe tytuł płatności – fizetési jogcím tytuł podatkowy – adó jogcíme tytuł prasowy [gazeta lub pismo jako element prasy] – nyomdai cím tytuł prawny – jogcím tytuł profesora – professzori cím tytuł przykuwający uwagę – figyelemfelkeltő cím tytuł rozdziału – a fejezet címe tytuł sensacyjny – figyelemfelkeltő cím tytuł sztampowy – semmitmondó cím tytuł trafny – találó cím tytuł własności [1. podstawa prawna wyłącznego korzystania i rozporządzania daną rzeczą; 2. dokument tworzący lub stwierdzający tę podstawę prawną] – tulajdon cím v. jogcíme tytuł wykonawczy – végrehajtási rendelet tytułem (czego) – (vmi) címén, fogva, -nál, -nél, szerint tytułem odszkodowania – kártalanítás v. kárpótlás címén tytułem pożyczki – kölcsön címén, kölcsönképpen tytułem próby – próba címén, próbaként tytułem rekompensaty – kárpótlás címén tytułem zaliczki – előlegként - Wersja 01 01 2017. tytułomania [przesadna skłonność do używania tytułów] – címek, rangok iránti túlzott tisztelet; rangkórság tytułować [1. zwracając się do kogoś, wymieniać jego tytuł; 2. dawać tytuł utworowi literackiemu, muzycznemu, obrazowi itp.] – (lat.) titulálni; címezni, nevezni, elnevezni; szólítani (vkit vminek; rang, cím szerint) tytułować dyrektorem – igazgatónak szólítani tytułować się [1. tytułować siebie wzajemnie; 2. nosić tytuł] – titulálják v. nevezik egymást vminek; vmilyen címet viselni tytułowanie – címzés tytułowy, -a, -e – cím-, fölirat-, rangtytuły drukowane groteskowym czcionkami – groteszkkel nyomtatott címek Tytus [imię męskie pochodzenia łacińskiego. Titus oznacza "dziki gołąb".] – Titusz (latin eredetű férfinév, jelentése: tisztelt, mezei galamb.) Tytus (strzeżony) [1. Grek, były poganin, nie obrzezany. Dostarczył Koryntianom pierwszy list Pawła. Paweł polecił mu zbiórkę na biednych w Judei; później pozostawił go na wyspie Krecie, aby tamtejszym chrześcijanom pomógł w ustaleniu porządku zbiorowego. List do Tytusa napisany został przez Pawła około roku 65. Należy do listów pasterskich podobnie jak obydwa listy do Tymoteusza. Zawiera zadania i wskazówki dla starszych w Zborach i inne. 2. Główny doradca wojsk rzymskich w wojnie żydowskiej. Zdobył i zniszczył Jerozolimę w roku 70. Został później cesarzem rzymskim (79-81). Dokończył budowy Koloseum, którego ruiny utrzymane zostały do dziś w Rzymie. Za jego panowania wybuchł wulkan Wezuwiusz i zasypał Pompeje, Herkulamum i Stabie.] TITUS (tiszteletreméltó, tisztelt) [Megtért keresztyén; Pál barátja és munkatársa (Tit 1,5); görög; pogány szülők gyermeke (Gal 2,3); Pál nem engedte, hogy körülmetéljék (Gal 2,3-5); Pállal és Barnabással együtt ment Jeruzsálembe; Pál Korintusba küldte (2Kor 2,13; 8,6.16); Macedóniában újra csatlakozott Pálhoz (2Kor 7,6.13-14), szervezte a krétai gyülekezeteket (Tit 1,4-5), Pál Nikápolyba hívja (Tit 3,12).] two-step [wym. tustep] [amerykański taniec towarzyski w rytmie marsza lub polki, modny na początku XX w.; też: muzyka do tego tańca] – (tánc) two-step tzn. = to znaczy – vagyis; ez azt jelenti tzw. = tak zwany – ún. = úgynevezett Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone