czerwiec 2010, Sukces zmanipulowany, Eulalia

kronika
I
Sukces
zmanipulowany
Eulalia Domanowska
a wystawie "W sztuce marzenia si~
spelniajq, ale nie wszystkim", prezentowanej przez Agat~ Zbylut
w warszawskiej Galerii XXI, oglqdamy
cykl fotografii poddanych manipulacji
i komputerowq animacj~ nieba ze spadajqcymi gwiazdami. Znane postaci swiata kultury i polityki gratulujq artystce kolejnych
sukcesow tworczych. Jej r~ce sciskajq tragicznie zmarly prezydent Lech Kaczynski,
dyrektorka Zach~ty Agnieszka Morawmska
czy dyrektorka Centrum Sztuki taznia
w Gdansku Jadwiga Charzyllska.
Agata Zbylut posluzyla si~ technik.q manipulacji - sposobem znanym w sztuce
od bardzo dawna. Deklaruje, ze jej bezposredniq inspiracjq byl gest XIX-wiecznego
fotografika Hippolyte' a Bayarda, ktory
wkrotce po wynalezieniu fotografli, w 1840
roku, posluzyl si~ tym manewrem, tworzqc
swoj autoportret jako topie1ca. W ten sposob chcial wyrazie rozczarowanie faktem,
ze nie zostal uznany za wynalazc~ fotografli, bowiem - namowiony przez przyjaciela
Louise'a Daguerre'a - czekal z ogloszeniem
swojego wynalazku, az ten przedstawil Akademii Francuskiej swoje dagerotypy. Autorka nawiqzuje w swojej pracy rowniez do cyklu Katarzyny Kozyry "W sztuce marzenia
stajq si~ rzeczywistosciq", zaznaczajqc, ze
tylko nieliczni artysci osiqgajq sukces. Na fotografiach oglqdamy momenty wr~czania
nagrod czy otwarcia wystaw w waznych
miejscach. To "pamiqtki" tego, co mogloby
si~ zdarzye, ale si~ nie zdarzylo.
Artystka poddaje manipulacji fotografi~
- sztuk~, ktorq zwyklismy uwazae za realistycznq dokumentacj~ rzeczywistosci,
a ktora od poczqtku poddawana byla przeksztalceniom. Problem falszowania nasilil
si~ w epoce dominacji mediow i mozliwosci cyfrowych zabiegow,jakim ulegajq zdj~­
cia opracowywane przez komputerowe
programy. Autorka wspomina, ze w procesie zmudnej obrobki fotografii, otrzymanych od swoich znajomych i przyjaciol, prawie uwierzyla w ich istnienie. To stara propagandowa zasada, ze klamstwo powtarzane wielokrotnie staje si~ prawdq.
Czymze jest manipulacja? Encyklopedie
podajq, ze jest to celowo inspirowana interakcja spoleczna, majqca na celu oszukanie osoby lub grupy ludzi, aby sklonie je
do dzialania sprzecznego z ich dobrem, interesem. Autor manipulacji dqzy do osiqgni~­
cia osobistych korzysci kosztem innych osob.
Manipulowae mozna tresciq lub sposobem
N
34
I arteon I czerwiec 2010
Agata Zbylut, "Kr610wa zycia",
materiaty prasowe Galerii XX1
przekazywania informacji. Manipulacj~
okreslono tez kiedys obrazowojako "wlamanie do umyslu ofiary i podrzucenie tam wlasnych pomyslow lub opinii w taki sposob,
aby ofiara pomyslala, ze sarna jest ich autorem". Powszechnie wiadomo, ze sztuka
jest idealnym narz~dziem manipulacji dla
polityki i ekonomii. Mistyfikacje istnialy
od dawna. Czymze bowiem innym byla renesansowa idealizacja, jak nie poprawianiem rzeczywistosci? Czym umieszczanie
religijnej sceny we wspolczesnej scenerii, jak
nie oszukiwaniem? Koscioly i religie, wladcy i wielmoze wykorzystywali sztuk~ we
wlasnych, propagandowych zazwyczaj, celach. )N dzisiejszych czasach, kiedy wydawaloby si~, ze czasy manipulacji dawno rnin~ly, komunizm zostal zlikwidowany wiele
lat temu, sztuka nadaljest zalezna od polityki. Na przyklad wspolczesna sztuka w Polsce zarzqdzanajest przez lewicowq inteligencj~, w jednej z ksiqzek wydanych przez
Krytyk~ Politycznq ("Przewodrllk Lewicy")
znajduje si~ apel do artystow 0 szerzenie poprzez sztuk~ idei lewicowych" - pisala w jednym ze swych tekstow Dorota Jarecka.
Przedmiotem pracy "W sztuce marzenia
si~ spelniajq, ale nie wszystkim" jest wi~c
etyka artystycznej produkcji i wewn~trznej
polityki art worldu. Nawiqzuje do codziennych doswiadczen zachowania i grania artystow (cz~sto nie fair), ale tez sfery artystycznych strategii. Dqzenie do sukcesu
za pomOCq sztuczek, oszustwa czy manipulacji podstawami rzeczywistosci stalo si~
powszednim chlebem tworcow pragnqcych
wspiqe si~ po szczeblach kariery. Jak zauwazyl Zygmunt Bauman, "obecnie w przestrzeni publicznej dominujq grupy nieprzewidywalne manipulujqce rozkladem niepewnosci" (Z. Bauman, "Globalizacja", dum.
K. Klekot, PIW Warszawa 2000, s. 42).
Na najwyzszych pi~trach mistyfikacji artysta wkrada si~ i zawlaszcza sukces innych.
Tworzy symulacyjne wcielenia sztuki, ktore rodzq owo poczucie niepewnosci, co jest
prawdq, a co falszem, co jest na powaznie,
a co jest zartem. Mistyfikacja fotograficzna
dokonana przez Agat~ Zbylut dowodzi, ze
swiat artystk~ poznal i podziwia. Zapraszana do pokazow w najwazniejszych galeriach i nagradzana, iluzyjnie wchodzi do elity art worldu. Prace autorki poswiadczajq
jej przekonanie, ze fotografia, ktora miala
bye obiektywnym medium odwzorowujqcym rzeczywistose, staje si~ narz~dziem
manipulacji w warstwie kontekstualnej.
Prace Agaty Zbylut w przewrotny sposob
opowiadajq 0 tym, ze w naszym postmodernistycznym swiecie nie talent jest gwarancjq sukcesu, ale przede wszystkim odpowiednie znajomosci, uklady i zaplecze instytucjonalne. Jednak autorka nie rozdziera szat, a raczej probuje wpasowae si~
w uklad, wykorzystae reguly gry. Stwarza
wokol siebie aur~ gwiazdy, ktorej udaje si~
osiqgnqe sukces. To przeslanie podkresla
pokazaniem animacji nieba, gdzie co rusz
spadajq gwiazdy. Jak zauwaza - "Lubimy
na nie patrzee i wypowiadae zyczenia, ktore mialyby si~ spelnie". Artystka przedstawia nam przyjemnq i pociqgajqcq wersj~
dqzenia do sukcesu, ktora mi~kko wpisuje
si~ w postmodernistycznq kultur~ przyjemnosci. Podejmujqc gr~, ukazujejednak wlasnq osob~ w dwuznaczny, podlegajqcy roznym poziomom interpretacji, sposob. Jest
zarowno manipulujqcym podmiotem, jak
i zmanipulowanym przedmiotem. W dobie
dominacji swiata mediow, gdzie obraz i fotografia Sq podstawowym srodkiem kreacji
rzeczywistosci, a stworzenie komputerowej
iluzji i manipulowanie swiadomosciq milionow jest stosunkowo latwe, autorka ukazujqC kolejne symulakry, stara si~ patrzec
przez rozowe okulary, ise z prqdem estetyki sztucznosci. Krytycy podkreslajq, ze
Agacie Zbylut udalo si~ zostae zauwazonq
wsrod wielkiej liczby arty stow epoki multimedialnej, co mozna kwalifikowae jako jej
sukces. Aczkolwiek trzeba pami~tae, ze
"technika manipulacji rna wszakze dwa
konce, manipuluje nie tylko maSq, ale i samym manipulatorem" (S. Marzec, "Sztuka
czyli wszystko. Krajobraz po postmodernie", Towarzystwo Naukowe KUL, 2008,
s. 45). Samajest truciznq. I
Agata Zbylut, "w sztuce marzenia siE) spelniajq,
ale nie wszystkim ", Galeria XX1 ,
Warszawa, 10.05-2 .06.2010