WYCENA BILANSOWA

WYCENA BILANSOWA
dr Marek Masztalerz
WYCENA BILANSOWA
KaŜdy składnik aktywów i pasywów musi mieć wiarygodnie
określoną wartość. Wycena bilansowa polega na ustaleniu tej
wartości. Wyceny dokonuje się:
• na dzień powstania składnika (zakupu lub wytworzenia
składnika aktywów, zaciągnięcia zobowiązania itp.),
• na dzień bilansowy (np. 31 grudnia lub dowolny inny
dzień, na który jednostka chce sporządzić bilans).
WARTOŚĆ
RYNKOWA
WARTOŚĆ
GODZIWA
CENA
ZAKUPU
CENA
SPRZEDAśY
NETTO
CENA
NABYCIA
KOSZT
WYTWORZENIA
WARTOŚĆ
NOMINALNA
KWOTA
WYMAGANEJ
ZAPŁATY
© Marek Masztalerz
1
METODY WYCENY
KOSZT
HISTORYCZNY
najstarsza metoda wyceny oparta na koncepcji
nominalizmu pienięŜnego; aktywa i pasywa są
wyceniane w wartościach aktualnych w czasie ich
nabywania, wytwarzania lub powstawania
(cena zakupu, cena nabycia, koszt wytworzenia)
wycena aktywów po bieŜącym koszcie nabycia lub
wytworzenia takiego samego lub podobnego składnika
aktywów, a zobowiązań – wg niezdyskontowanych kwot
pienięŜnych odpowiadających bieŜącym płatnościom
(cena rynkowa, wartość godziwa)
KOSZT
BIEśĄCY
WARTOŚĆ
REALIZACJI
wycena aktywów wg bieŜącej ceny sprzedaŜy netto
lub wartości likwidacyjnej, a zobowiązań – w sumach
rozliczeniowych, tj. w wysokości niezdyskontowanych
kwot pienięŜnych potrzebnych do ich likwidacji
WARTOŚĆ
BIEśĄCA
wycena aktywów i zobowiązań wg bieŜącej wartości
przyszłych przepływów pienięŜnych (NPV), czyli suma
zdyskontowanych przepływów pienięŜnych
© Marek Masztalerz
KOSZT HISTORYCZNY
CENA
ZAKUPU
kwota naleŜna sprzedającemu, bez podlegających
odliczeniu podatku VAT oraz podatku akcyzowego,
a w przypadku importu powiększona o cło,
i obniŜona o rabaty i opusty
CENA
NABYCIA
cena zakupu powiększona o koszty związane
z zakupem i przystosowaniem składnika aktywów
do stanu zdatnego do uŜywania lub wprowadzenia
do obrotu. Do kosztów zakupu zaliczamy
w szczególności koszty transportu, załadunku,
składowania, rozładunku, montaŜu, instalacji, a w
przypadku papierów wartościowych – prowizje
maklerskie.
© Marek Masztalerz
2
CENA ZAKUPU I CENA NABYCIA
– przykład
Firma zakupiła od hurtownika partię towaru. Cena sprzedaŜy netto
wynosiła 10.000 zł (+VAT 22%), ale z racji duŜego zamówienia
sprzedający udzielił kupującemu opustu w wysokości 5%. Koszty
transportu towaru do kupującego wyniosły 250 zł (+VAT 22%).
Kupujący jest podatnikiem VAT
Cena podstawowa
Rabat 5%
10 000 zł
500 zł
CENA ZAKUPU
Koszty zakupu
9 500 zł
250 zł
CENA NABYCIA
9 750 zł
Kupujący nie jest podatnikiem VAT
Cena podstawowa
12 200 zł
Rabat 5%
610 zł
CENA ZAKUPU
11 590 zł
Koszty zakupu
305 zł
CENA NABYCIA
11 895 zł
© Marek Masztalerz
KOSZT WYTWORZENIA
KOSZT
WYTWORZENIA
obejmuje koszty pozostające w bezpośrednim
związku z produktem (materiały bezpośrednie,
płace bezpośrednie) oraz uzasadnioną część
kosztów pośrednio związanych z wytworzeniem
tego produktu (zmienne pośrednie koszty
produkcji oraz ta część stałych pośrednich
kosztów produkcji, które odpowiadają poziomowi
tych kosztów przy normalnym wykorzystaniu
zdolności produkcyjnych).
Do kosztu wytworzenia nie zalicza się kosztów niewykorzystanych
zdolności wytwórczych, kosztów ogólnego zarządu, kosztów sprzedaŜy
oraz kosztów magazynowania produktów (chyba, Ŝe ich poniesienie jest
niezbędne w procesie produkcji).
© Marek Masztalerz
3
KOSZT WYTWORZENIA
KOSZTY
BEZPOŚREDNIE
KOSZTY POŚREDNIE
PRODUKCYJNE
(wydziałowe)
ZMIENNE
NIEPRODUKCYJNE
(ogólnozakładowe)
KOSZTY
ZARZĄDU
STAŁE
uzasadniona
część
KOSZT WYTWORZENIA
(wycena produktów)
KOSZTY
SPRZEDAśY
niewykorzystany
potencjał
KOSZTY OKRESU
(odnoszone w całości na wynik fin.)
© Marek Masztalerz
„UZASADNIONA CZĘŚĆ”
KOSZTÓW STAŁYCH
Według polskiego prawa bilansowego do kosztu wytworzenia produktu
nie wlicza się wszystkich kosztów pośrednich produkcji (wydziałowych)
a jedynie ich „uzasadnioną część”, obejmującą:
• zmienne pośrednie koszty produkcji,
• część stałych, pośrednich kosztów produkcji, które
odpowiadają poziomowi tych kosztów przy normalnym
wykorzystaniu zdolności produkcyjnych.
Zastosowanie normalnego poziomu wykorzystania potencjału do
rozliczenia stałych kosztów wydziałowych pozwala uniknąć znacznego
zróŜnicowania wyceny tych samych produktów w róŜnych okresach.
Jednostki, których sprawozdanie finansowe nie podlega obowiązkowemu badaniu przez biegłego
rewidenta, mogą zrezygnować z ustalania stopnia wykorzystania zdolności wytwórczych.
© Marek Masztalerz
4
RACHUNEK KOSZTÓW
RZECZYWISTYCH & NORMALNYCH (1)
Student dorabia sobie do stypendium wypiekami ciastek,
które następnie sprzedaje sąsiadom. Koszty ponoszone przy
produkcji ciastek skalkulował następująco:
Pozycje kalkulacyjne
Surowce
(mąka, cukier, jaja, masło, wisienka)
Robocizna
(wyrabianie i formowanie)
Koszty pośrednie
(prąd i amortyzacja piekarnika)
KOSZT WYTWORZENIA
Koszty
ogółem
Koszt
jednostkowy
-
2,00 zł/szt.
-
1,50 zł/szt.
12 zł/wypiek
?
-
?
© Marek Masztalerz
RACHUNEK KOSZTÓW
RZECZYWISTYCH & NORMALNYCH (2)
Potencjał produkcyjny jest wykorzystany w 100%.
Wszystkie koszty są uzasadnione (uŜyteczne).
Koszt produkcji ciastka:
• wg rachunku kosztów rzeczywistych = 4,50 zł/szt.
• wg rachunku kosztów normalnych = 4,50 zł/szt.
Potencjał produkcyjny jest wykorzystany w 67%.
33% kosztów stałych (piekarnik) to koszty puste.
Koszt produkcji ciastka:
• wg rachunku kosztów rzeczywistych = 5,00 zł/szt.
• wg rachunku kosztów normalnych = 4,50 zł/szt.
Koszty niewykorzystanego potencjału w kwocie 4 zł obciąŜą pozostałe koszty operacyjne.
© Marek Masztalerz
5
CENA (WARTOŚĆ) RYNKOWA
WARTOŚĆ
RYNKOWA
FAIR
MARKET
VALUE
cena wymienna dobra na aktywnym rynku;
inaczej: cena, przy której na rynku występuje
równowaga popytu i podaŜy
cena, której kupujący mógłby w sposób
uzasadniony oczekiwać, a sprzedający
zaakceptować, o ile towar zostałby wystawiony
na sprzedaŜ na otwartym rynku, i przy załoŜeniu,
Ŝe zarówno kupujący jak i sprzedający posiadają
wszelkie związane z transakcją informacje oraz
Ŝe Ŝaden z nich nie działa pod jakimkolwiek
przymusem
Czy wartość rynkowa jest „prawdziwą” miarą wartości?
Czy „rynek” moŜe się mylić?
© Marek Masztalerz
WARTOŚĆ GODZIWA
FAIR =
godziwa, uczciwa, sprawiedliwa,
wierna, rzetelna, prawdziwa...
W rachunkowości pojęcie wartości godziwej (fair value)
jest całkowicie oderwane od kwestii etyki i moralności.
WARTOŚĆ
GODZIWA
kwota, za jaką składnik aktywów mógłby zostać
wymieniony, a zobowiązanie uregulowane, na
warunkach transakcji rynkowej, pomiędzy
zainteresowanymi i dobrze poinformowanymi,
niepowiązanymi ze sobą stronami
Jeśli istnieje aktywny rynek na dane dobro, wartość godziwa jest równa cenie rynkowej.
© Marek Masztalerz
6
WARTOŚĆ REALIZACJI
CENA
SPRZEDAśY
NETTO
WARTOŚĆ
LIKWIDACJI
moŜliwa do uzyskania cena sprzedaŜy składnika
aktywów, bez podatku VAT i podatku akcyzowego,
pomniejszona o rabaty i opusty oraz koszty związane
z przystosowaniem składnika aktywów do sprzedaŜy
i dokonaniem tej sprzedaŜy w toku normalnej
działalności
cena sprzedaŜy netto moŜliwa do uzyskania
w toku likwidacji przedsiębiorstwa lub jego części
Jeśli istnieje aktywny rynek na dane dobro, cena sprzedaŜy netto jest równa cenie
rynkowej pomniejszonej o koszty przeprowadzenia transakcji sprzedaŜy składnika.
© Marek Masztalerz
WARTOŚĆ NOMINALNA
& KWOTA WYMAGANEJ ZAPŁATY
• nominał uwidoczniony na banknotach, monetach,
papierach wartościowych,
WARTOŚĆ
NOMINALNA
• kwota naleŜności lub zobowiązania uwidoczniona
na rachunku, fakturze, umowie poŜyczki, umowie
kredytowej,
• kapitał podstawowy wynikający z umowy spółki
lub statutu.
KWOTA
WYMAGANEJ
ZAPŁATY
kwota naleŜności lub zobowiązania
wraz z naliczonymi i niezapłaconymi
odsetkami umownymi lub ustawowymi
© Marek Masztalerz
7
SKORYGOWANA CENA NABYCIA*
Skorygowana cena nabycia (koszt zamortyzowany) jest to cena nabycia,
w jakiej składnik aktywów finansowych lub zobowiązań finansowych został
po raz pierwszy wprowadzony do ksiąg rachunkowych (wartość początkowa),
pomniejszona o spłaty wartości nominalnej, odpowiednio skorygowana
o skumulowaną kwotę zdyskontowanej róŜnicy między wartością początkową
składnika i jego wartością w terminie wymagalności, wyliczoną za pomocą
efektywnej stopy procentowej, a takŜe pomniejszona o odpisy aktualizujące
wartość.
WARTOŚĆ POCZĄTKOWA
– SPŁATY WARTOŚCI NOMINALNEJ
+/– SKUMULOWANA KWOTA ZDYSKONTOWANEJ RÓśNICY
MIĘDZY WARTOŚCIĄ POCZĄTKOWĄ I KOŃCOWĄ
– ODPISY AKTUALIZUJĄCE WARTOŚĆ
= SKORYGOWANA CENA NABYCIA
© Marek Masztalerz
ODPISY AKTUALIZUJĄCE WARTOŚĆ
Jeśli składnik aktywów traci na wartości, moŜna dokonać odpisu
aktualizującego. W przypadku aktywów trwałych mówi się o „odpisie
z tytułu trwałej utraty wartości”. Trwała utrata wartości zachodzi
wtedy, gdy istnieje duŜe prawdopodobieństwo, Ŝe kontrolowany
przez jednostkę składnik aktywów nie przyniesie w przyszłości
w znaczącej części lub w całości przewidywanych korzyści
ekonomicznych.
Odpis aktualizujący pozwala na doprowadzenie wartości składnika
aktywów do ceny sprzedaŜy netto lub inaczej ustalonej wartości godziwej.
Odpisy aktualizujące wartość zalicza się do:
• pozostałych kosztów operacyjnych, w przypadku aktywów niefinansowych,
• kosztów finansowych, w przypadku aktywów finansowych.
W przypadku ustania przyczyny, dla której dokonano odpisu aktualizującego, moŜna „wycofać”
odpis na dobro pozostałych przychodów operacyjnych lub przychodów finansowych.
© Marek Masztalerz
8
WYCENA ŚRODKÓW TRWAŁYCH
& WARTOŚCI NIEMTAERIALNYCH
na dzień
powstania
CENA NABYCIA lub KOSZT WYTWORZENIA
WARTOŚĆ POCZĄTKOWA
na dzień
bilansowy
– ODPISY AMORTYZACYJNE (UMORZENIE)
– ODPISY Z TYTUŁU TRWAŁEJ UTRATY WARTOŚCI
Wartość początkowa i odpisy amortyzacyjne
od środków trwałych mogą ulegać
przeszacowaniu na podstawie odrębnych
przepisów (ostatnia aktualizacja urzędowa
miała miejsce w 1996 roku).
Odpisy z tytułu trwałej
utraty wartości środków
trwałych oraz wartości
niematerialnych
obciąŜają pozostałe
koszty operacyjne.
© Marek Masztalerz
AMORTYZACJA
Środki trwałe i wartości niematerialne są poddawane amortyzacji,
która polega na sukcesywnym odpisywaniu w koszty wartości tych
składników. Odpisów dokonuje się co miesiąc przez cały okres
ekonomicznej przydatności środka trwałego, określonego w
momencie przyjęcia środka do uŜywania.
METODA
LINIOWA
METODA
DEGRESYWNA
odpisy równomierne (co miesiąc taka sama kwota),
liczone od wartości początkowej
odpisy obliczone za pomocą podwyŜszonej stopy
amortyzacji od wartości netto środka trwałego na początek
kolejnych lat a począwszy od roku następującego po roku,
w którym nastąpiło zrównanie rocznej kwoty amortyzacji
obliczonej według odpisu podstawowego dokonuje się
odpisów liniowych
© Marek Masztalerz
9
AMORTYZACJA – przykład
Przedsiębiorstwo nabyło w czerwcu 2008 roku samochód o wartości 60.000 zł.
Przewidywany okres uŜytkowania samochodu ustalono na 5 lat, co oznacza, Ŝe
podstawowa stopa amortyzacji wynosi 20%. Dla metody degresywnej przyjęto
współczynnik podwyŜszający 2,0.
METODA LINIOWA
Rok
Podstawa
obliczenia
amortyzacji
Stopa
amortyzacji
Roczny
odpis
Miesięczny
odpis
Wartość ŚT
na koniec
roku
2008
60 000
20 %
6 000
1 000
54 000
2009
60 000
20 %
12 000
1 000
42 000
2010
60 000
20 %
12 000
1 000
30 000
2011
60 000
20 %
12 000
1 000
18 000
2012
60 000
20 %
12 000
1 000
6 000
2013
60 000
20 %
6 000
1 000
0
© Marek Masztalerz
AMORTYZACJA – przykład
METODA DEGRESYWNA
Rok
Podstawa
obliczenia
amortyzacji
Stopa
amortyzacji
Roczny
odpis
Miesięczny
odpis
Wartość ŚT
na koniec
roku
2008
60 000
40 %
12 000
2 000
48 000
2009
48 000
40 %
19 200
1 600
28 800
2010
60 000
20 %
12 000
1 000
16 800
2011
60 000
20 %
12 000
1 000
4 800
2012
60 000
20 %
12 000
1 000
0
W latach 2008-2009 dokonujemy odpisów amortyzacyjnych według stawki podwyŜszonej, tj. 40%,
biorąc za podstawę obliczenia kwoty amortyzacji wartość netto samochodu (wartość początkowa
pomniejszoną o dotychczasowe umorzenie). Gdyby w 2010 roku firma chciała zastosować stawkę
podwyŜszoną, kwota amortyzacji rocznej wyniosłaby 28 800 * 0,4 = 11 520 zł i byłaby niŜsza od
stawki podstawowej, tj. 12.000 zł, dlatego począwszy od tego roku samochód jest amortyzowany
wg stawki podstawowej. W roku 2012 firma przez 4 miesiące dokonuje podstawowych odpisów
miesięcznych w wysokości 1.000 zł, a w piątym miesiącu umarza pozostałe 800 zł.
© Marek Masztalerz
10
WYCENA ZAPASÓW
na dzień
powstania
CENA ZAKUPU lub CENA NABYCIA
lub KOSZT WYTWORZENIA
CENA NABYCIA (ZAKUPU)
na dzień
bilansowy
lub KOSZT WYTWORZENIA
nie wyŜsze od CENY SPRZEDAśY NETTO
– ODPISY AKTUALIZUJĄCE
Produkty w toku moŜna wyceniać w wysokości
bezpośrednich kosztów wytworzenia albo tylko
materiałów bezpośrednich bądź moŜna nie
wyceniać ich wcale, jeśli nie zniekształca to stany
aktywów i wyniku finansowego.
Odpisy aktualizujące wartość
zapasów obciąŜają pozostałe
koszty operacyjne.
© Marek Masztalerz
WYCENA ROZCHODU ZAPASÓW
Rozchody zapasów materiałów, produktów i towarów mogą być
wyceniane wg jednej z czterech metod:
CENA
PRZECIĘTNA
FIFO
LIFO
SZCZEGÓŁOWA
IDENTYFIKACJA
kolejne rozchody zapasów są wyceniane po średniej
waŜonej cenie (koszcie) danego składnika
„first in first out” czyli „pierwsze weszło, pierwsze wyszło”,
gdy w rozchód wycenia się kolejno po cenach (kosztach)
tych składników, które zostały najwcześniej nabyte
(wytworzone),
„last in first out” czyli „ostatnie weszło, pierwsze wyszło”,
gdy w rozchód wycenia się kolejno po cenach (kosztach)
tych składników, które zostały najpóźniej nabyte
(wytworzone),
kolejne rozchody zapasów są wyceniane po cenie
(koszcie) danego składnika ustalonej w drodze
szczegółowej identyfikacji
© Marek Masztalerz
11
MODELE WYCENY INWESTYCJI
RODZAJ
INWESTYCJI
INWESTYCJE
NIEFINANSOWE
DŁUGOTERMINOWE
INWESTYCJE
FINANSOWE
DŁUGOTERMINOWE
INWESTYCJE
FINANSOWE
KRÓTKOTERMINOWE
WYCENA NA DZIEŃ
NABYCIA
WYCENA NA DZIEŃ
BILANSOWY
• cena nabycia
• cena nabycia minus odpisy z tytułu
trwałej utraty wartości
• cena rynkowa lub inaczej określona
wartość godziwa
• cena nabycia
• cena zakupu
• cena nabycia minus odpisy z tytułu
trwałej utraty wartości
• cena rynkowa lub inaczej określona
wartość godziwa
• skorygowana cena nabycia*
• cena nabycia
• cena zakupu
• cena nabycia nie wyŜsza od ceny
rynkowej
• cena rynkowa lub inaczej określona
wartość godziwa
• skorygowana cena nabycia*
Odpisy z tytułu trwałej utraty wartości inwestycji finansowych obciąŜają koszty finansowe
a w przypadku inwestycji niefinansowych – pozostałe koszty operacyjne.
© Marek Masztalerz
WYCENA DŁUGOTERMINOWYCH
INWESTYCJI NIEFINANSOWYCH
cena rynkowa inwestycji
cena
nabycia
+ Pozostałe przychody operacyjne
– Pozostałe koszty operacyjne
cena
zakupu
czas
© Marek Masztalerz
12
WYCENA DŁUGOTERMINOWYCH
INWESTYCJI FINANSOWYCH
cena rynkowa inwestycji
+ / – Kapitał
z aktualizacji wyceny
cena
nabycia
cena
zakupu
+ Przychody finansowe
– Koszty finansowe
czas
© Marek Masztalerz
WYCENA KRÓTKOTERMINOWYCH
INWESTYCJI FINANSOWYCH
cena rynkowa inwestycji
cena
nabycia
+ Przychody finansowe
– Koszty finansowe
cena
zakupu
czas
© Marek Masztalerz
13
RÓśNICE KURSOWE
Operacje gospodarcze wyraŜone w walutach obcych muszą być ujęte
w księgach rachunkowych w walucie polskiej.
Operacje zakupu i sprzedaŜy walut oraz
zapłaty zobowiązania lub spłaty naleŜności
wycenia się po faktycznym kursie realizacji
(kurs kupna lub sprzedaŜy).
Pozostałe operacje wycenia się po kursie
średnim NBP na dzień poprzedzający dzień
operacji.
Na dzień bilansowy składniki wyraŜone w walutach obcych wycenia się po średnim kursie NBP
na ten dzień, a róŜnice kursowe powstałe przy wycenie odnosi się na:
• koszty finansowe (ujemne róŜnice, gdy kurs jest niekorzystny),
•przychody finansowe (dodatnie róŜnice, gdy kurs jest korzystny).
© Marek Masztalerz
WYCENA NALEśNOŚCI
RODZAJ
NALEśNOŚCI
WYCENA NA DZIEŃ
POWSTANIA
WYCENA NA DZIEŃ
BILANSOWY
NALEśNOŚCI
FINANSOWE
wartość nominalna
skorygowana cena nabycia
NALEśNOŚCI
W WALUCIE POLSKIEJ
wartość nominalna
kwota wymaganej zapłaty
pomniejszona o odpisy
aktualizujące wartość
NALEśNOŚCI
W WALUCIE OBCEJ
wartość nominalna
przeliczona po kursie
średnim NBP na dzień
poprzedzający dzień
powstania lub kursie
podanym w zgłoszeniu
celnym
kwota wymaganej zapłaty
pomniejszona o odpisy
aktualizujące wartość,
przeliczona po kursie
średnim NBP na dzień
bilansowy
Odpisy aktualizujące wartość naleŜności obciąŜają pozostałe koszty
koszty operacyjne
lub koszty finansowe, w zaleŜności od charakteru naleŜności .
© Marek Masztalerz
14
WYCENA ZOBOWIĄZAŃ
RODZAJ
ZOBOWIĄZAŃ
WYCENA NA DZIEŃ
POWSTANIA
WYCENA NA DZIEŃ
BILANSOWY
ZOBOWIĄZANIA
FINANSOWE
wartość godziwa
uzyskanej kwoty
skorygowana cena nabycia
INNE ZOBOWIĄZANIA
W WALUCIE POLSKIEJ
wartość nominalna
kwota wymaganej zapłaty
INNE ZOBOWIĄZANIA
W WALUCIE OBCEJ
wartość nominalna
przeliczona po kursie
średnim NBP na
dzień poprzedzający
dzień powstania lub
kursie podanym w
zgłoszeniu celnym
kwota wymaganej zapłaty
przeliczona po kursie
średnim NBP na dzień
bilansowy
© Marek Masztalerz
WARTOŚĆ PRZEDSIĘBIORSTWA
WARTOŚĆ
KSIĘGOWA
Book Value
WARTOŚĆ
RYNKOWA
Market Value
WARTOŚĆ
EKONOMICZNA
Economic Value
suma wartości bilansowej majątku przedsiębiorstwa
pomniejszona o wartość zobowiązań – czyli wartość
księgowa kapitału własnego w bilansie
wartość akcji przedsiębiorstwa według ceny rynkowej
(kursu giełdowego) pomniejszona o rynkową wartość
zobowiązań
bieŜąca wartość przyszłych korzyści ekonomicznych
(a ściślej: przepływów pienięŜnych) pomniejszona o
bieŜącą wartość zobowiązań
Bilans pokazuje wyłącznie wartość księgową majątku przedsiębiorstwa.
przedsiębiorstwa. Bilans nie uwzględnia
aktywów intelektualnych i rynkowych firmy (know
(know--how,
how, doświadczenie, pozycja na rynku, marka,
relacje z klientami, potencjał intelektualny pracowników, stosunki
stosunki polityczne itp.)
© Marek Masztalerz
15