UNIA EUROPEJSKA.pl - Instytut Badań Rynku, Konsumpcji i

Transkrypt

Kolegium redakcyjne:
Ewa Kaliszuk (redaktor naczelna)
Łukasz Ambroziak
Marzenna B³aszczuk-Zawi³a
Stanis³aw Kasperec
Stefan Kaszczak
Wojciech Mroczek
Agata Wancio
INSTYTUT BADAŃ RYNKU, KONSUMPCJI I KONIUNKTUR
UNIA EUROPEJSKA.pl
DWUMIESIĘCZNIK
Publikacja recenzowana
_______________________
Instytut Badań Rynku,
Konsumpcji i Koniunktur
Al. Jerozolimskie 87
02-001 Warszawa
tel.: 22 813-46-50, 22 813-51-86
wew. 516 - dział sprzeda¿y
wew. 408 - redakcja
fax: 22 628-24-79
e-mail: [email protected]
http://www.ibrkk.pl
http://uniaeuropejska.ibrkk.pl
Nr 3 (232)
maj/czerwiec 2015
_______________________
Cena: 37 z³
_______________________
Warunki prenumeraty dwumiesięcznika
“Unia Europejska.pl”
w 2015 roku:
Cena prenumeraty rocznej: 210 z³
Zamówienia wraz z kopią
dowodu wpłaty prosimy
kierować na adres Instytutu
Numer konta w BGK:
96 1130 1017 0019 9682 2120 0001
(z zaznaczeniem
"Prenumerata - UE.pl")
_______________________
© Copyright by
Instytut Badań Rynku,
Nakład: 200 egz.
Wersja papierowa jest pierwotną.
Skład i opracowanie graficzne:
Sławomir Jarz¹bek, IBRKK
Druk:
Mazowieckie Centrum Poligrafii
http://www.c-p.com.pl
STATYSTYCZNY OBRAZ UNII EUROPEJSKIEJ
• Wzrost znaczenia Stanów Zjednoczonych w eksporcie strefy
euro – Wojciech Mroczek3
GOSPODARKA I FINANSE
• Agri-food Sector: the Speed of Development in the New EU Member
States – Miklós Somai, Zsuzsanna Hegedüs6
• Makroostrożnościowy nadzór nad rynkiem finansowym
Unii Europejskiej – Michał Kruszka22
• Firmy rodzinne w perspektywie unijnej – Jan Klimek, Jacek Lipiec30
UNIA EUROPEJSKA – KRAJE TRZECIE
• Ukraina – uwikłanie między liberalizacją handlu
a protekcjonizmem – Ewa Kaliszuk37
WAŻNE DLA PODMIOTÓW GOSPODARCZYCH
• Co nowego w prawie Unii i dokumentach KE?
• Co nowego w prawie polskim?
STRESZCZENIA ARTYKUŁÓW W JĘZYKU POLSKIM I ANGIELSKIM
53
59
INSTITUTE FOR MARKET, CONSUMPTION AND BUSINESS CYCLES RESEARCH
UNIA EUROPEJSKA.pl
BIMONTHLY
Rada Programowa/Scientific Board:
No. 3 (232)
Dr Magnus Feldmann,
University of Bristol
May/June 2015
Prof. dr hab. Leszek Jasiński,
Instytut Nauk Ekonomicznych
Polskiej Akademii Nauk
Dr Urszula Kłosiewicz-Górecka,
prof. nadzw. Instytutu Badań Rynku,
Dr hab. Kazimierz Kłosiński,
prof. Katolickiego Uniwersytetu
Lubelskiego Jana Pawła II
Prof. dr hab. Juliusz Kotyński,
Instytut Badań Rynku, Konsumpcji
i Koniunktur
Prof. dr hab. Ewa Latoszek,
Szkoła Główna Handlowa
Dr Ewa Synowiec,
Przedstawicielstwo Komisji
Europejskiej w Polsce
CONTENTS
A STATISTICAL PICTURE OF THE EUROPEAN UNION
• Increasing Importance of the United States in Exports
of the Euro Zone – Wojciech Mroczek3
ECONOMIC AND FINANCIAL AFFAIRS
• Agri-Food Sector: the Speed of Development in the New EU Member
States – Miklós Somai, Zsuzsanna Hegedüs6
• Macro-Prudential Oversight of the Financial Market
within the European Union – Michał Kruszka22
• Family Firms in the EU Perspective – Jan Klimek, Jacek Lipiec30
THE EUROPEAN UNION EXTERNAL RELATIONS
• Ukraine – Entangled between Trade Liberalisation
and Protectionism – Ewa Kaliszuk37
IMPORTANT FOR ECONOMIC OPERATORS
• The European Law and EC’s Documents53
• Polish Law59
SUMMARIES OF ARTICLES IN POLISH AND ENGLISH
2
Unia Europejska.pl Nr 3 (232) 2015
STATYSTYCZNY OBRAZ UNII EUROPEJSKIEJ
WZROST ZNACZENIA STANÓW
ZJEDNOCZONYCH W EKSPORCIE
STREFY EURO
Wojciech Mroczek*
W drugim kwartale 2015 roku Stany Zjednoczone stały
się prawdopodobnie największym rynkiem eksportowym
strefy euro, wyprzedzając pod względem wartości sprzedanych towarów Wielką Brytanię. Do wzrostu eksportu strefy
euro do USA przyczyniła się powiększająca się skala deprecjacji euro wobec dolara amerykańskiego oraz rosnące
znaczenie największej gospodarki świata w kształtowaniu
dynamiki międzynarodowych obrotów handlowych. W tych
warunkach w pierwszym kwartale 2015 roku Stany Zjednoczone stały się również najważniejszym kierunkiem eksportu dla przedsiębiorstw niemieckich – eksport Niemiec do
USA przekroczył wartość ich eksportu do Francji, która była
dotychczas największym odbiorcą towarów pochodzących
z Niemiec.
Już w pierwszym kwartale 2015 roku nastąpił bardzo
wyraźny wzrost eksportu towarów strefy euro do USA. Jego
wartość w porównaniu z 2014 rokiem zwiększyła się
o 19,2%, podczas gdy eksport do pozostałych krajów spoza
strefy euro zwiększył się w tym okresie zaledwie o 3,1%.
Tym samym udział USA w zewnętrznym eksporcie strefy
euro wzrósł do 13,7%, tj. do najwyższego poziomu od 2006
roku. Wartość eksportu do USA osiągnęła poziom 67,2 mld
euro zbliżając się do wartości eksportu do Wielkiej Brytanii
(67,9 mld euro). Do silnego zwiększenia wartości eksportu
do USA przyczynił się wzrost zarówno wolumenu (o 9,8% r/r),
jak i cen transakcyjnych (o 8,6% r/r). Dynamika wolumenu
i cen w eksporcie do USA była więc wyraźnie wyższa niż
w eksporcie ogółem do krajów trzecich (wzrost wolumenu
o 2,4%, a cen o 2,6%).
Wzrost eksportu na rynek amerykański spowodował
niewielkie przyspieszenie eksportu ogółem strefy euro.
Ogólnie rzecz biorąc dynamika eksportu pozostawała
w dalszym ciągu na stosunkowo niskim poziomie, do
czego przyczyniał się dalszy spadek eksportu do Rosji
(w pierwszym kwartale 2015 roku wartość eksportu na
rynek rosyjski zmniejszyła się o 34,3%), a także ponowne
wyhamowanie dynamiki eksportu do Chin (wzrost zaledwie o 1,8% r/r). Natomiast deprecjacja euro wobec funta
miała prawdopodobnie ograniczony wpływ na wzrost
eksportu do Wielkiej Brytanii (wzrost wartości eksportu
o 6%). Poza tym tendencje stagnacyjne obserwowano
w handlu wzajemnym krajów strefy euro. Obroty między
nimi zwiększyły się w pierwszym kwartale 2015 roku zaledwie o 1,2% r/r, a więc wolniej niż w dwóch ostatnich
kwartałach 2014 roku.
Duży wpływ na zróżnicowanie dynamiki eksportu strefy
euro ma zmieniająca się struktura światowego popytu.
Według szacunków CPB World Trade Monitor, popyt
w gospodarce amerykańskiej jest obecnie głównym czynnikiem dynamizującym handel międzynarodowy. W pierwszym kwartale 2015 roku popyt importowy w USA wzrósł
realnie o 8,8% r/r, podczas gdy średnio w gospodarce
światowej zwiększył się zaledwie o 1,5% (na co wpłynął
spadek popytu importowego w gospodarkach rozwijających się, w tym przede wszystkim w Azji). Tak więc następuje przyspieszenie popytu w Stanach Zjednoczonych i jego
spowolnienie w pozostałej części świata – jest to sytuacja
nietypowa, biorąc pod uwagę tendencje w handlu światowym w ciągu ostatnich dwóch dekad (1995-2014). Można
więc oczekiwać, że obserwowana obecnie dywergencja
w dynamikach importu USA i reszty świata jest zjawiskiem
przejściowym. Biorąc pod uwagę najnowsze prognozy handlu światowego1, można przypuszczać, że w najbliższych
kwartałach nastąpi raczej spadek dynamiki amerykańskiego importu niż znaczące przyspieszenie dynamiki importu
w pozostałych regionach.
Na tak silny wzrost eksportu na rynek amerykański
wpłynęła dodatkowo deprecjacja unijnej waluty wobec
dolara amerykańskiego. W pierwszym kwartale 2015 roku
euro osłabiło się wobec dolara o 17,8% (w czwartym kwartale 2014 roku był to spadek o 8,2%). Była to zatem najsilniejsza deprecjacja unijnej waluty względem dolara amerykańskiego od czasu jej wprowadzenia. Można przypuszczać, że deprecjacja euro wspierała silnie eksport do USA
także w drugim kwartale 2015 roku (skala deprecjacji
zwiększyła się do 19,4%). Ostatnie dostępne dane Eurostatu za kwiecień 2015 roku wskazują na utrzymywanie się
wysokiej dynamiki eksportu do USA (wzrost wartości eksportu o 21,9% r/r).
Eksport towarów strefy euro do USA rośnie szybciej niż
do pozostałych krajów trzecich już od czwartego kwartału
2013 roku (tj. przez sześć kolejnych kwartałów), przy czym
dysproporcja ta systematycznie powiększa się na korzyść
rynku amerykańskiego. W tym czasie udział Stanów Zjednoczonych w eksporcie strefy euro zwiększył się z 11,8% do
13,7%. Nastąpiło zatem odwrócenie wyraźnej spadkowej
tendencji udziału rynku amerykańskiego w eksporcie strefy
euro, obserwowanej od 2002 roku do czasu światowego
kryzysu finansowego (2008-2009), a spowodowanej w dużej
mierze szybszym wzrostem popytu w gospodarkach rozwijających się oraz rosnącymi obrotami handlowymi w ramach
międzynarodowych łańcuchów wartości dodanej (global
value chains – GVC)2. Uwagę zwraca także dość wyraźna
korelacja między udziałem USA w eksporcie strefy euro
a kursem euro wobec dolara. W latach 2002-2008 aprecjacja kursu euro była jednym z czynników wpływających na
zmniejszenie znaczenia eksportu do USA. Po kryzysie w latach
2008-2009 udział USA ustabilizował się na stosunkowo niskim
poziomie.
3
=PLDQ\LPSRUWXĞZLDWRZHJRLLPSRUWX86$
UUZFHQDFKVWDá\FK
8G]LDá86$ZHNVSRUFLH]HZQĊWU]Q\PVWUHI\HXURZ
LNXUVHXURZREHFGRODUDDPHU\NDĔVNLHJR
LPSRUWĞZLDWRZ\
XG]LDá86$ZHNVSRUFLHVWUHI\HXUR/
NXUV(8586'3
LPSRUW86$
ħUyGáR&3%:RUOG7UDGH0RQLWRU
ħUyGáR(XURVWDWL(%&
=PLDQ\HNVSRUWXVWUHI\HXURGRNUDMyZWU]HFLFKL86$
RUD]NXUVHXURZREHFGRODUDUUZFHQDFKVWDá\FK
1DMZDĪQLHMV]HU\QNLHNVSRUWRZHVWUHI\HXUR
HNVSRUWX]HZQĊWU]QHJR
:%U\WDQLD
86$
&KLQ\
6]ZDMFDULD
3ROVND
&]HFK\
6]ZHFMD
7XUFMD
5RVMD
:ĊJU\
NXUV(8586'3
NUDMHWU]HFLH
86$
,NZ
,NZ
,NZ
ħUyGáR(XURVWDWL(%&
ħUyGáR(XURVWDW
=PLDQ\ZDUWRĞFLHNVSRUWXVWUHI\HXURZ,NZU
ZJJáyZQ\FKNLHUXQNyZUU
*áyZQLHNVSRUWHU]\VWUHI\HXURGR86$Z,NZU
QDMZLĊNV]HEUDQĪHXG]LDáZ
3RMD]G\VDPRFKRGRZH
0DV]\Q\LXU]ąG]HQLD
3URGXNW\IDUPDFHXW\F]QH
'(
.RPSXWHU\Z\URE\«
3R]RVWDá\VSU]ĊWWUDQVSRUWRZ\
,(
,7 %( )5
FHQ\
ZROXPHQ
3URGXNW\FKHPLF]QH
3R]RVWDá\VSU]ĊWWUDQVSRUWRZ\
0DV]\Q\LXU]ąG]HQLD
ZDUWRĞü
ħUyGáR(XURVWDW
'(1LHPF\,(,UODQGLD)5)UDQFMD%(%HOJLD,7:áRFK\
ħUyGáR(XURVWDW
:DUWRĞüHNVSRUWXNUDMyZVWUHI\HXURGR86$
POG(85
8G]LDá86$ZHNVSRUFLHNUDMyZVWUHI\HXURZ,NZU
HNVSRUWXRJyáHP
1LHPF\
:áRFK\
)UDQFMD
,UODQGLD
%HOJLD
+RODQGLD
+LV]SDQLD
$XVWULD
)LQODQGLD
3RUWXJDOLD
6áRZDFMD
*UHFMD
/LWZD
6áRZHQLD
(VWRQLD
/XNVHPEXUJ
àRWZD
0DOWD
&\SU
,NZ
ħUyGáR(XURVWDW
4
,NZ
,UODQGLD
1LHPF\
:áRFK\
)LQODQGLD
)UDQFMD
$XVWULD
%HOJLD
0DOWD
*UHFMD
3RUWXJDOLD
/LWZD
+LV]SDQLD
(VWRQLD
+RODQGLD
6áRZDFMD
/XNVHPEXUJ
6áRZHQLD
àRWZD
&\SU
ħUyGáR(XURVWDW
We wszystkich branżach przemysłu przetwórczego
(z wyjątkiem produkcji koksu i brykietów) wzrost eksportu
do USA był silniejszy niż do pozostałych krajów trzecich.
Najbardziej na wzroście popytu w USA oraz deprecjacji
euro skorzystały te branże, w których udział rynku amerykańskiego w produkcji eksportowej jest największy. Eksport strefy euro do USA zdominowany jest przez cztery
branże. Wśród nich rynek amerykański ma największe znaczenie w eksporcie przemysłu motoryzacyjnego (w pierwszym kwartale 2015 roku na USA przypadało 16% wartości
eksportu tego sektora). Niewiele mniejszą rolę odgrywa on
w eksporcie przedsiębiorstw przemysłu farmaceutycznego
(14%) oraz producentów maszyn i urządzeń (13%). Stany
Zjednoczone są także głównym odbiorcą eksportu pozostałych środków transportu, w tym przede wszystkim
z branży lotniczej. Na cztery wymienione branże przypadło
blisko 70% wzrostu eksportu strefy euro do USA w pierwszym kwartale 2015 roku.
Najbardziej na wzroście eksportu do USA skorzystały
przedsiębiorstwa największych państw strefy euro. W trzech
największych krajach (Niemcy, Włochy i Francja) wartość
eksportu do USA w pierwszym kwartale 2015 roku zwiększyła się średnio o 24% r/r, podczas gdy w pozostałych
o 11%. Duże kraje są w znacznie większym stopniu zaangażowane w handel ze Stanami Zjednoczonymi, co prawdopodobnie wynika z faktu, że jest on realizowany głównie
przez największe przedsiębiorstwa, w tym zwłaszcza macierzyste przedsiębiorstwa dużych korporacji międzynarodowych. W trzech największych krajach udział USA w eksporcie wyniósł 8,8% wobec 4,5% w pozostałych dwunastu
gospodarkach (z wyłączeniem Irlandii).
Stany Zjednoczone mają największy udział w eksporcie
Irlandii, co odzwierciedla silne powiązania kapitałowe między obiema gospodarkami. W pierwszym kwartale 2015
roku do USA trafiło 23% irlandzkiego eksportu ogółem.
Obok Irlandii, USA mają największe znaczenie w eksporcie
Niemiec. W pierwszym kwartale znaczenie rynku amerykańskiego w niemieckim eksporcie wzrosło do 9,4%
(tj. o 1,2 pkt. proc. w porównaniu z pierwszym kwartałem
2014 roku). Niemiecki eksport do USA zwiększył się o 21,3%,
w związku z czym w pierwszym kwartale 2015 roku Stany
Zjednoczone stały się największym rynkiem eksportowym
Niemiec (po raz pierwszy wartość eksportu Niemiec do
USA była wyższa niż wartość ich eksportu do Francji). Na
początku roku udział Stanów Zjednoczonych zwiększył się
wyraźnie także w eksporcie Włoch (do 9,0%) – USA są trzecim rynkiem eksportu dla włoskich przedsiębiorstw, po
Niemczech i Francji. Z kolei dla francuskich eksporterów
Stany Zjednoczone są szóstym rynkiem (udział 7,0%), ale
prawdopodobnie w najbliższych kwartałach pozycja rynku
amerykańskiego będzie rosła.
Na Niemcy przypada ponad 40% eksportu strefy euro
do USA. Dominującą pozycję Niemiec w eksporcie strefy
euro ilustruje fakt, że spośród dziesięciu głównych branż
w eksporcie do USA – pięć stanowią branże niemieckie.
Najważniejszą rolę odgrywa tu eksport niemieckiego przemysłu motoryzacyjnego, który stanowi blisko 12% eksportu
strefy euro do Stanów Zjednoczonych. Składa się na to
zarówno eksport gotowych samochodów, jak i części do
montowanych w USA samochodów niemieckich marek.
Niemieccy producenci zdominowali eksport przemysłu
motoryzacyjnego strefy euro – udział Niemiec w tej branży
przekracza bowiem 75% wartości jej eksportu do Stanów
Zjednoczonych. Spośród krajów strefy euro, Niemcy są
także głównym eksporterem do USA m.in. maszyn i urządzeń, produktów farmaceutycznych oraz elektroniki.
Obok przedsiębiorstw niemieckich do największych
eksporterów strefy euro do USA należą: irlandzkie branże
farmaceutyczna i chemiczna, francuscy producenci sprzętu
lotniczego, belgijska branża farmaceutyczna oraz włoscy
producenci maszyn i urządzeń. Przedsiębiorstwa przemysłu farmaceutycznego Irlandii odpowiadają za ponad 3%
eksportu strefy euro do USA (na przemysł farmaceutyczny
przypada blisko połowa eksportu Irlandii do Stanów Zjednoczonych). Wzrost eksportu farmaceutyków do USA
w pierwszym kwartale 2015 roku należał do najwyższych
spośród głównych branż (blisko połowa wzrostu ogółem).
Wartość eksportu irlandzkiego przemysłu farmaceutycznego do Stanów Zjednoczonych jest prawie trzykrotnie wyższa niż wartość polskiego eksportu ogółem do USA. Sprzedaż wyrobów farmaceutycznych i chemicznych stanowi
łącznie 90% irlandzkiego eksportu na rynek amerykański.
Eksport strefy euro do USA koncentruje się więc w dużej
mierze na branżach o wysokiej wartości dodanej zagranicznej (tj. najbardziej importochłonnych). Zwiększenie eksportu przyczynia się więc, poprzez zintegrowane sieci produkcji, do wzrostu popytu na dobra i usługi pośrednie pochodzące z innych krajów. Według statystyki TiVA (Trade in
Value Added), mierzącej zagraniczną wartość dodaną
w handlu międzynarodowym, w 2011 roku ponad 30%
wartości eksportu niemieckiego przemysłu motoryzacyjnego stanowiła zagraniczna wartość dodana. Jeszcze większe
znaczenie zagraniczna wartość dodana miała w eksporcie
pozostałych środków transportu we Francji (43%) i w Niemczech (35%).
Wzrost eksportu do Stanów Zjednoczonych wpłynął
więc na zwiększenie popytu sektora eksportowego tych
krajów, które w największym stopniu są związane z krajami
strefy euro międzynarodowymi łańcuchami wartości dodanej, a więc także przedsiębiorstw z Europy Środkowo-Wschodniej. Według danych Eurostatu, wolumen importu
strefy euro z Polski zwiększył się w pierwszym kwartale
2015 roku o 11,1%, a więc w skali nieobserwowanej ostatnio w żadnym z kwartałów.
* Autor jest pracownikiem Instytutu Ekonomicznego Narodowego Banku Polskiego. E-mail: [email protected]. Opinie
wyrażone w artykule są osobistymi opiniami autora.
1 W lipcu 2015 roku Międzynarodowy Fundusz Walutowy podwyższył, w stosunku do prognozy z kwietnia 2015 roku, przewidywany wzrost światowych obrotów handlowych w 2015 roku do
4,1% (wobec oczekiwanego w kwietniu wzrostu o 3,7%), ale obniżył
prognozę na 2016 roku do 4,4% (z 4,7%) – por. WEO Update. Niekorzystny wpływ na dynamikę światowego handlu będzie miał słabszy popyt w gospodarkach rozwijających się. Prognoza popytu
5
importowego w tej grupie krajów na 2016 rok została obniżona
o 0,8 pkt. proc. w porównaniu z prognozą z kwietnia br.
2 Wzrost handlu w ramach międzynarodowych łańcuchów
wartości dodanej przyczynił się do zwiększenia znaczenia w eksporcie strefy euro Europy Środkowo-Wschodniej (EŚW) oraz krajów rozwijających się, przede wszystkim z Azji. Zjawisko to związane było przede wszystkim ze zwiększeniem eksportu dóbr pośred-
nich. W efekcie produkcja, a więc i eksport, części towarów zostały
przeniesione do krajów EŚW oraz Azji. Z drugiej strony względnie
wysoki wzrost popytu finalnego w tych krajach także wpłynął na
ograniczenie znaczenia pozostałych regionów w eksporcie strefy
euro.
n
GOSPODARKA I FINANSE
AGRI-FOOD SECTOR: THE SPEED
OF DEVELOPMENT IN THE NEW EU
MEMBER STATES
Miklós Somai, Zsuzsanna Hegedüs*
Approximately a decade has passed since the first
waves of the so-called Eastern enlargement of the EU took
place (in 2004 and 2007), which seems to be a long enough
time for us to make the first comparative analysis on its
results. It is so, even if Romania and Bulgaria, having joined
the EU in the second wave, are still in the phasing-in period
for their direct payments, thereby for them the agricultural
integration cannot be regarded as complete. In this paper,
we try to measure the speed of changes in the agri-food
sector both in absolute and relative terms. As for the latter,
we take into account the initial (i.e. pre-integration) development level for each new member state, in order to ascertain whether, in international comparison, they could
make good use of their potential and follow the development path according to their relative development status.
have to face following the accession, especially in animal
sectors.
As for the studies born since 2004, we would like to
mention just a couple of them. In the first place that of
Bojnec and Fertő (2008)8 analysing NMS agri-food trade
competitiveness and highlighting increased export performances despite some catching-up difficulties with the old
member states in terms of price and quality competition,
especially in higher value-added products. A policy-oriented analysis was presented by Möllers et al. (2011)9, who
investigated changes in agri-food structures and rural patterns. Finally, a paper came out from Csáki and Jámbor
(2013)10 analysing the impacts of the EU accession on NMS
and reasoning that EU membership has had positive consequences as a rule, albeit there were differences in how
the new members could take advantage of their chances.
While there is a huge amount of literature dedicated to
assessment of changes in NMS agri-food sector since EU
accession, much less attention has so far been paid to create rankings of these countries in terms of absolute and
relative development.
Methodology
Short literature review
The literature trying to measure the impacts of EU
accession on agri-food sector in NMS1 is as old as these
countries’ ambition to become members. As for the writings before enlargement, most famous are those made for
the European Commission’s different Directorate Generals. The so-called Nallet-Van Stolk Report (1994)2 denounced
prejudices against NMS’ alleged production potential and
emphasised that agricultural development could not be
separated from the growth of general welfare. Others, like
Tangermann and Josling (1994)3, Tarditi (1994)4, Buckwell
et al. (1994)5, or Mahé (1995)6, put emphasis on problems
stemming from Eastern enlargement and argued for denying CAP direct payments to NMS (especially Tarditi, but also
Mahé), or at least their re-nationalisation (Tangermann).
A last minute contribution to the Commission’s so-called
“Issues Paper” designing the main features of agricultural
enlargement was made by Alain Pouliquen (2001)7, who
pointed out how much difficulties NMS farmers would
6
As the agricultural integration (i.e. remarkable market
opening) having been speeded up through agreements on
trade facilitation between the EU and the then still candidate countries since the year 2000, in our analysis, we
decided to go as far back in time as to 1999, much further
than the enlargement took place. Of course, we could not
obtain full data sets for all parameters, but we tried, in
most cases, to gather statistics for the period of 1999 to
2012 or 2013, and even to 2014. According to the available
database, we would work with 15 to 22 indicators (see
later) and measured the speed of development using different methods: by comparing the starting value to the end
value of the timeframe; by establishing a trend line through
the data; by calculating the average deviation from the
trend; and by examining Beta-convergence across all new
member states and the group of EU15, with 1999 as the
base year. For data evaluation we used the so-called agricultural performance index (API) worked out by Attila Jámbor. When computing this index we would assign scores
ranging from 0 to 100 to each performance, and then by
summing up the scores we would rank the countries11.
Naturally, there are differences among the rankings produced by different methods. But, on the one hand, these
differences can easily be explained; and, on the other
hand, they are not so significant as to make it virtually
impossible for us to draw general conclusions.
Production levels and development rates
In this section, we provide an overview of the trends in
production levels in agriculture and food industry of the
EU10, and a very simple calculation of rates of development. For the chosen production, efficiency and trade
indicators, we split the period of 1999-2013 into three
5-year sub-periods and calculated arithmetic means to be
displayed in column charts for some of them. In order to
grasp the dynamism of development, we compared the
last sub-period to the first one, i.e. the average of 20092013 to that of 1999-2003, and summarised the result in
Table 1.
Production indicators
Our first production type indicator is about gross value
added – GVA (Figure 1). As for the size of their agricultural
sector, Poland and Romania stand out from the group of
EU10, although, due to opposite trends in their time series,
they have practically changed places during the investi-
gated period. The two big countries are followed by Hungary as a middle-size player. Bulgaria, a formerly significant
supplier of agri-food products of the region, has fallen back
to a lower rank. When it comes to per capita production,
Lithuania’s performance also deserves attention. As for the
dynamic of the indicator between the first and last 5-year
period, in only three countries we can see any growth: in
Lithuania (+40%), Poland (+38%) and Estonia (+11%). In the
rest, there was a decline of 14 to 46 per cent, the worst
scores belonging to Romania (-31%), Slovakia (-40%) and
Bulgaria (-46%).
Our second chart demonstrates cereals output (Figure 2).
As for the level of production, we have the same situation
as for the GVA: Poland and Romania standing out, followed
by Hungary, and then comes the trio of Bulgaria, the Czech
Republic and Lithuania. In dynamism, the Baltics take the
lead (+78-106%), followed by the trio of Hungary, Bulgaria
and Poland (+34-42%). A decline was only observed in Slovenia (-7%) and Romania (-16%). As a matter of fact, EU10
cereal production has undoubtedly benefited from EU
accession, though we need to add at once that the same
holds true for industrial crops, too. As for the latter, Poland
is by far the biggest producer, followed by a quartet showing an almost equal level of production: Hungary, Romania,
Bulgaria, and the Czech Republic. As for the magnitude of
development, it exceeds 100 percent in five out of the ten
countries.
The third chart is about meat production (Figure 3). In
this field, Poland greatly outpaces the others, while Hun-
Figure 1
Gross value added in agriculture at real prices (million EUR)
%XOJDULD
&]HFK
5HSXEOLF
(VWRQLD
+XQJDU\
/DWYLD
/LWKXDQLD 3RODQG
5RPDQLD 6ORYDNLD 6ORYHQLD
Source: Own composition based on Eurostat (2015), http://epp.eurostat.ec.europa.eu/portal/page/portal/statistics/themes [31.7.2015].
7
Figure 2
Cereals output at real prices (million EUR)
%XOJDULD
&]HFK
5HSXEOLF
(VWRQLD
+XQJDU\
/DWYLD
/LWKXDQLD 3RODQG
Source: Like in Figure 1.
Figure 3
Meat output at real prices (million EUR)
%XOJDULD
&]HFK
5HSXEOLF
(VWRQLD
+XQJDU\
/DWYLD
/LWKXDQLD 3RODQG
8
gary secures the second place ahead of Romania. A substantial growth can only be seen in Poland, the Baltics
stagnating this time, and all the other countries lagging not
only behind them, but also behind the EU15. The situation
is partly similar for fruits and vegetables with only Poland
and Slovenia having achieved growth in both sectors. As
for the other countries, they show a significant decline in at
least one of the two sectors, but Hungary, Bulgaria and
Slovakia do so in both. In both sectors, the two big producers (Poland and Romania) are followed by Hungary as
a sole representative of the middle scale. The once flourishing Bulgarian fruit and vegetable sector is now a mere
shadow of its former self.
Our fourth chart demonstrates the milk sector (Figure 4),
with Poland experiencing a much faster growth rate than
any other country: over the investigated period, its share in
EU10 production moved from 30 to 47 percent. Also, an
increase in the milk output has only been reported in
Poland (+34%) and the Baltics (16-21%); everywhere else,
there was a decline.
Figure 4
Milk total output at real prices (million EUR)
%XOJDULD
&]HFK
5HSXEOLF
(VWRQLD
+XQJDU\
/DWYLD
/LWKXDQLD 3RODQG
Efficiency indicators
The first chart on efficiency indicators to be displayed
here is about gross value added per hectare (Figure 5).
Obviously, in EU10 only the Slovene agriculture is able to
produce nearly the same gross value per unit of land as its
EU15 counterparts. An increase in the indicator has only
been observed in Lithuania (+52%) and Poland (+64%),
while in other countries it has either stagnated (in Hungary,
Estonia and the Czech Republic) or declined (by 17 to 41
percent). All this indicates that extensive farming has been
gaining ground in EU10 as a consequence of both CAP support and EU membership in general.
As far as the second efficiency indicator, that of the GVA
per annual work unit (AWU), is concerned, relatively concentrated land structures (e.g. in the Czech Republic, but
also in Slovakia) seem to be beneficial (Figure 6). In Estonia,
an important part of the agricultural production comes
from a robust segment of middle-sized farms, whose economic power is already comparable to those of their counterparts in Italy or Ireland. For this indicator all countries
performed relatively well, three of them even better:
Poland (+70%), Lithuania (+89%) and Estonia (+151%). Nevertheless, EU15 average (euro >20 000) is still out of rich for
any of the EU10 countries.
Our third main efficiency indicator is about cereal yields
(Figure 7)12. Yields in this staple food have increased faster
than in the EU15 in each country of the EU10 and, typically,
the faster they did so, the bigger the initial gap in yields’
levels between EU10 and EU15 was. For example, yields
have improved by 54 percent in Estonia and by 45 percent
in Latvia over the investigated period. Although the EU15
9
Figure 5
Gross value added per hectare (EUR/hectare)
%XOJDULD
&]HFK (VWRQLD +XQJDU\ /DWYLD /LWKXDQLD 3RODQG 5RPDQLD 6ORYDNLD 6ORYHQLD
5HSXEOLF
(8
Figure 6
Gross value added per annual work unit (EUR/AWU)
%XOJDULD
&]HFK
5HSXEOLF
(VWRQLD
+XQJDU\
/DWYLD
/LWKXDQLD 3RODQG
10
yields’ levels remained out of reach for the EU10 (with the
partial exception of Slovenia), the Czech Republic, too, is on
the right track. In some other important sub-sectors we
found that EU10 yields in oilseeds, fruits and vegetables
are still remarkably below EU15 average (except for fruits
in Slovenia and for vegetables in Poland); but EU10 yields
in milk and poultry are already comparable to those in
EU15.
Figure 7
Cereal yields (tonnes/hectare)
%XOJDULD
&]HFK (VWRQLD +XQJDU\
5HSXEOLF
/DWYLD /LWKXDQLD 3RODQG 5RPDQLD 6ORYDNLD 6ORYHQLD
(8
Trade indicators
Out of the trade indicators, first we treat that of the
balance (Figure 8). A measurable improvement in this
field could only be identified in four countries: Poland,
Hungary, Bulgaria, and Lithuania. Estonia and Romania
are in roughly the same situation as the decade ago, while
Slovakia, Slovenia, and the Czech Republic have to face
constantly deteriorating trade balances. If we examine
the balances of intra- and extra-EU trade separately, we
shall find that, while in extra-EU trade all of the EU10 but
Slovenia show improvement in their balance (and even
a surplus at the end of period), in intra-EU trade only
Poland and Hungary are able to run a sustained surplus,
Bulgaria being more or less balanced, and the rest of the
group producing an ever increasing deficit. Note that EU
accession has caused serious problems through competitive challenges in some countries (e.g. in Hungary, Bulgaria or Romania) with good agricultural potential (abundant and fertile lands, cheap and skilled labour) but poor
preparation for membership; their intra-EU trade balance
significantly deteriorated in the year of accession and the
following two years.
Our second trade indicator reflects the share of final
products13 in intra-EU agri-food exports (Figure 9). The
share of high value-added products in exports going to
developed regions says much about the state of development, profitability and competitiveness in a given sector. In
this respect, the best result is that of Poland (with a share
of over 80%). The share is also above EU15 average for all
three of Estonia, Lithuania, and the Czech Republic, even if
the indicator for Lithuania is getting worse in time. As for
the rest of the EU10 countries, the share of final products
in agri-food exports to the EU27 has either decreased tremendously since EU membership (e.g. in Bulgaria, Hungary, and Slovenia), or got stuck at its initial very low level (e.g.
in Latvia and Romania).
Lastly, let’s put all the indicators together and classify
both by sector and country (Table 1).
The results presented in Table 1 only confirm what has
already been asserted: best performances are associated
with arable crops (mainly cereals and oil seeds) among
agri-food products and with Poland and the Baltic States
among the EU10 countries.
Per capita incomes grew rapidly due to first steadily
decreasing then (since the outbreak of the global crisis)
11
Figure 8
Agri-food trade balance (HS 01-24, million EUR)
%XOJDULD
5HSXEOLF
(8
Source: Own composition based on WITS (2015), http://wits.worldbank.org/ and OZFOREX Foreign Exchange Services , http://www.ozforex.com.au/
forex-tools/historical-rate-tools/yearly-average-rates for converting US dollar to euro.
Figure 9
Share of final products in agri-food exports to the EU27 (%)
%XOJDULD
5HSXEOLF
(8
12
stagnating labour input, slowly increasing products yields
exception of those in Poland and the Baltics) which had to
(except for fruits), and growing prices and CAP subsides.
face huge competitive challenges of imports coming from
The main losers seem to be the animal sectors (with the
the EU15.
Table 1
Changes in performances – average performances of the period of 2009-2013 compared to that of 1999-2003,
the latter being 100 (except for the last two rows)
BG
GVA at r.p.
CZ
EE
HU
LV
LT
PL
RO
SK
SI
EU15
54
86
111
85
73
140
138
69
60
77
76
Cereals o.r.p.
138
114
178
134
184
206
142
84
114
93
87
Ind. crops o.r.p.
242
133
303
156
241
232
195
148
131
74
75
Fruits o.r.p.
42
59
40
68
38
100
118
77
56
108
94
Vegetables o.r.p.
19
154
121
72
106
58
159
101
80
108
93
Meat o.r.p.
43
68
110
79
98
107
125
53
54
78
96
Milk o.r.p.
68
87
120
65
121
116
134
44
65
83
95
Indicator A
144
243
371
205
262
254
282
130
213
141
107
59
99
100
98
68
152
164
73
72
83
79
GVA/AWU
GVA/hectare
112
132
251
127
123
189
170
129
138
102
95
Cereal yields
120
121
154
114
145
130
120
127
126
113
105
Fruit yields
Vegetable yields
77
75
57
95
64
90
114
119
95
92
108
152
120
213
108
157
142
123
105
84
88
115
Milk yields
132
121
148
100
128
135
120
84
101
117
110
Poultry yields
112
104
106
109
107
105
119
121
124
96
105
AF trade bal. (bn USD)
1.10
-0.96
-0.01
2.42
0.23
0.98
4.88
-0.00
-0.57
-0.91
11.50
Fin. prod. X (% point)
-27.9
5.3
6.1
-13.8
-1.1
-6.9
1.5
2.4
-8.4
-21.2
5.3
GVA = gross value added; r.p. = real prices; o.r.p. = output at real prices; Ind. crops = industrial crops; Indicator "A" = real net value added at factor cost of agriculture per annual work unit (AWU); AWU = annual working unit; AF trade bal. (bn USD) = change in agri-food trade balance in
billion USD; Fin. prod. X (% point) = percentage point change in the share of final products in agricultural exports to the EU27.
Source: Own calculations based on Eurostat (2015), http://epp.eurostat.ec.europa.eu/portal/page/portal/statistics/themes, FAO (2015),
http://faostat.fao.org/site/339/default.aspx); WITS (2015), http://wits.worldbank.org/ and OECD (2015), http://stats.oecd.org/Index.aspx?
DatasetCode=FDI_FLOW_INDUSTRY# [31.7.2015].
Absolute speed of development
In this section, we are concentrating on the absolute
speed of development. Here, we have three types of indicators: 10 for production, 10 for efficiency and 2 for trade
patterns, to be analysed by several ways. The results have
been quantified by the use of API, the so-called agricultural
performance index (as a reminder, see section: Methodology). For most of the indicators, data were available for the
entire period of 1999-2013. However, in some cases, they
were missing either at the beginning or at the end of the
scrutinised period. And even, in rare occasions, there were
no statistical data available for some years or countries.
We used three different methods: first, we compared the
arithmetic mean of the last three years of the period with
that of the first three ones; then, we did the same thing
with the last and first five years; finally, we investigated the
slope of the linear trend in the data. As the latter method
displays the dynamic of development for the entire period
(with most datasets covering at least 14-15 years), we
decided to present its results (the APIs) in detail in Table 2.
Based on the results shown in Table 2, the following
statements can be formulated:
Regarding the production indicators, Poland is outstanding, and also Estonia is a bit of a cut above the
others; then comes the bulk of countries (including
Hungary) with medium performances; and the ranking
is closed by Romania, lagging far behind. If out of the
production indicators we only pick those referring
directly to product output, we shall find that the above
statements remain true, except for Estonia whose performance is rather intermediate.
As for the efficiency indicators, the little bit outstanding
Estonia is followed by the two other Baltic states and
Poland; Hungary is again in the middle, together with
Romania; at the end of the ranking we have Slovenia
13
and Slovakia. If we take efficiency in the narrower
sense by only investigating the yields, our statements
remain valid, except for Hungary and Slovakia switching places.
Concerning the trade indicators, the countries form
three groups: Poland playing the lead, the bulk of
countries making up a strong middle, and Bulgaria,
Slovakia and Slovenia closing the ranking.
Table 2
Agricultural performance indexes (APIs) created from the slope of the linear trend on 1999-2013 data
(with units in round brackets)
BG
CZ
EE
HU
LV
LT
PL
RO
SK
SI
Gross value added (million EUR)
35
54
56
51
53
59
100
0
50
53
Cereals output (million EUR)
42
36
29
64
31
46
100
0
30
25
Industrial crops output (million EUR)
52
26
6
45
6
18
100
38
7
0
Fruits output (million EUR)
32
56
61
33
61
62
100
0
57
63
0
47
42
25
42
39
100
37
39
42
Meat output (million EUR)
22
36
50
36
50
50
100
0
37
46
Milk output (million EUR)
47
52
55
45
55
56
100
0
50
53
Inward FDI (million USD)
19
15
100
0
19
19
36
19
29
20
Market related exp./direct aid (million EUR)
22
23
1
41
2
8
100
51
9
0
Vegetables output (million EUR)
Indicator "A" (1999 = 100)
4
37
100
18
38
24
36
0
22
0
274
383
500
358
357
381
871
144
330
303
195
253
243
248
245
271
600
75
220
229
Average farm capital (EUR)
82
100
87
80
81
83
78
77
0
79
Total assets (EUR)
84
100
84
77
78
80
82
74
0
74
GVA/hectare
9
50
52
47
38
71
100
13
33
0
GVA/AWU
8
44
100
23
9
41
28
14
36
0
24
59
100
0
94
70
33
25
70
17
Oilseed yields (tonnes/hectare)
68
19
0
45
100
44
3
12
14
48
Fruit yields (tonnes/hectare)
35
0
37
40
29
58
100
95
53
24
Total production indicators
• of which total product output
Vegetables yields (tonnes/hectare)
59
42
100
33
61
66
58
28
12
0
Milk total yields (tonnes/head)
11
50
100
4
47
62
35
0
7
38
Poultry yields (kg/head)
62
32
35
68
48
30
79
81
100
0
Total efficiency indicators
• of which total yields
442
496
695
417
585
604
596
418
326
280
191
170
337
122
331
300
229
160
156
127
34
0
15
59
19
32
100
15
6
0
0
99
100
41
83
64
92
94
40
22
34
99
115
100
102
96
192
109
46
22
Agri-food trade balance (thous. USD)
Share of final products in agri-food exports
to the EU27 (%)
Total trade indicators
Remember: 0 means that the country has the lowest value, while 100 mean that it has the highest value.
GVA = Gross value added; AWU = Annual work unit.
Source: Own calculations based on Eurostat (2015), http://epp.eurostat.ec.europa.eu/portal/page/portal/statistics/themes, and FAO (2015):
http://faostat.fao.org/site/339/default.aspx), and OECD, http://stats.oecd.org/Index.aspx?DatasetCode=FDI_FLOW_INDUSTRY# (2015).
It is noteworthy to mention that when we examined the
22 indicators through 3 different methods and obtained 66
rankings of the EU10, in none of them did Hungary take the
first place. Apart from Hungary only Slovenia achieved
such a poor performance. When looking at the average
ranking position of each individual country, we can find
14
that there are three clearly distinguishable groups: to the
first three positions arrives (by any methods) the trio of
Estonia, Poland, and Lithuania; then comes the quartet of
Hungary, Latvia, Bulgaria, and the Czech Republic; and the
last three places are occupied by the trio of Romania, Slovakia, and Slovenia.
Table 3
Summarising table of the agricultural performance index (API) based on three different methods (1999-2013)
Integrated results
rank
country
score
rank
country
score
rank
country
score
1.
Lithuania
1467
1.
Estonia
1484
1.
Poland
1660
2.
Poland
1431
2.
Lithuania
1312
2.
Estonia
1310
3.
Estonia
1347
3.
Poland
1285
3.
Lithuania
1082
4.
Latvia
1027
4.
Latvia
1101
4.
Latvia
1044
5.
Czech Rep.
925
5.
Bulgaria
875
5.
Czech Rep.
977
6.
Hungary
919
6.
Czech Rep.
874
6.
Hungary
875
7.
Bulgaria
889
7.
Hungary
783
7.
Bulgaria
750
8.
Slovakia
651
8.
Romania
777
8.
Slovakia
702
9.
Romania
598
9.
Slovakia
651
9.
Romania
672
10.
Slovenia
10.
Slovenia
10.
Slovenia
551
3 years
632
5 years
606
trend
3 years = the last three years of the period compared to the first three years; 5 years = the last five years of the period compared to the first five
years; trend = the slope of the linear trend during the whole period.
The same results hold if, instead of the average ranking
position, we consider the countries total scores (Table 3).
The only difference being that Latvia climbs from the middle to the top of the group by holding a stable 4th position.
Hungary’s performance is average across all comparison,
and for its scores it is much nearer to the bottom than the
top of the rankings.
Relative speed of development
In the previous chapter, we analysed the dynamics of
development exclusively and, as we could see, the best
results were shown by Poland and the Baltics. At the same
time, it needs to be borne in mind that the new member
states entered the EU with totally different level of development for their agri-food sector. And, obviously, it is
easier to make faster progress from a low base than from
a high one. These differences in the level of development
were also reflected by differences in the per hectare
amounts of CAP direct payments determined for the Central and Eastern European countries at the time of their
accession. As for the latter differences, Slovenia (325 euro/ha)
had always been, and by far, the leader of the EU10, with
even higher support than France (296 euro/ha) or Germany (319 euro/ha)14. Slovenia was followed by Hungary
(260 euro/ha), the Czech Republic (257 euro/ha), and Bulgaria
(233 euro/ha). Already, the per hectare amount of the Polish direct aids (215 euro/ha) was set nearer to that of Slovakia (206 euro/ha) or Romania (183 euro/ha), representing the “low middle” category, than to the Hungarian one.
At the bottom of the ranking, lagging far behind, appeared
Lithuania (144 euro/ha), Estonia (117 euro/ha) and Latvia
(95 euro/ha). As per hectare subventions were calculated
from regionally attainable yields, and as the latter may be
considered as a measure of quality/development of the
agri-food production, one can conclude that – surely for
the Baltic States, but also for Poland – there was quite a lot
of room for development. On the other end of the ranking,
Slovenia, the one and only country within the group of
EU10 with an agricultural efficiency comparable to that of
the old member states, was only able to progress much
slower. The same was broadly true, even if to a lesser
extent, for both Hungary and the Czech Republic.
When examining the EU10 agri-food industries, it is
possible to improve our estimations on their development,
,if we also include the starting positions among the variables. So, besides analysing the speed of development in
absolute terms, the initial level of development of each
country’s agri-food sector also needs to be taken into
account. In economic growth literature it is called “Betaconvergence” when poor countries grow faster than rich
ones. Departing from this principle, for those indicators,
for which a relatively long series of data (from 1999 to
2012/2013 or 2014) were available, we plotted the annual
average growth rates for each series against their level of
the year 1999 (as shown in Figures 10-24). For providing
a better illustration, abscissa is always the natural logarithm of the indicators’ 1999 value. In each Figure, besides
the values for the EU10, the average value for the old
member states (EU15) – to be caught up by the new ones
– is also featured. The linear trend line shows the average
performance. In this way, it becomes evident, whether or
not a given country could make sufficient progress with
respect to its own initial state of development: a dot on or
close to the trend line means average performance; a dot
above the line means better than average performance;
finally, a dot under the line means the opposite, so that the
given country could not capitalise on its opportunities.
15
Figures 10-24
Average annual real growth rates for several indicators of the agri-food industry in the EU10 countries
and the group of the EU15 from 1999 to 2012/14, with respect to the 1999 levels
16
Gross Value added (GVA) at real prices
Cereals output at real prices
Industrial crop output at real prices
Fruits output at real prices
Vegetables output at real prices
Meat output at real prices
Milk output at real prices
GVA/hectare
GVA/AWU (EUR per capita)
Fruit yields (tonnes/hectare)
Vegetables yields (tonnes/hectare)
Milk total yields (tonnes/animal)
Poultry yields (kg/animal)
Share of final products in exports to EU27 (%)
BG
=
Bulgaria
CZ
=
Czech Republic
EE
=
Estonia
HU
=
Hungary
LV
=
Latvia
LT
=
Lithuania
PL
=
Poland
RO
=
Romania
SK
=
Slovakia
SI
=
Slovenia
AWU = Annual work unit.
Source: Own composition based on Eurostat (2015), http://epp.eurostat.ec.europa.eu/portal/page/portal/statistics/themesand; FAO (2015),
http://faostat.fao.org/site/339/default.aspx
17
When analysing the graphs above, we have to evaluate
the results by considering the distance between each dot,
representing a country’s performance, and the trend line
(i.e. the average performance). Accordingly, we used two
methods: first, we measured the average absolute deviation of each country’s performance from the trend line;
next, we applied the API to the deviations (Table 4).
If we compare the two rankings of Table 4, they are
identical in the first three places, the fifth one, and the last
four ones. Where there is a difference is that Hungary and
Romania changed places. Why? Because when calculating
the different APIs, unlike Hungary, Romania ranked several
times last. And the zero scores associated with these last
positions biased somewhat downward its results15.
Table 4
Average absolute deviations from the trend line and agricultural performance indexes (APIs) for deviations
(1999 – 2012/13/14)
Integrated results
Agricultural performance index (API)
rank
1.
country
Estonia
Average distance from the trend line
score
rank
1131
1.
country
Estonia
score
2.39
2.
Poland
1130
2.
Poland
2.07
3.
Lithuania
1028
3.
Lithuania
1.49
4.
Hungary
807
4.
Romania
0.31
5.
Czech Rep.
799
5.
Czech Rep.
0.19
6.
Romania
799
6.
Hungary
-0.03
7.
Latvia
639
7.
Latvia
-0.84
8.
Slovakia
605
8.
Slovakia
-1.35
9.
Slovenia
501
9.
Slovenia
-1.92
10.
Bulgaria
456
10.
Bulgaria
-2.41
Note: EU15’s average distance from the trend line is 0.16 %-points, which means that the EU15 would be ranked between the Czech Republic and
Hungary on the right side of the table.
Now, it is interesting to compare the rankings reported
in Tables 3 and 4. As we can see, the first three positions
are held by the same countries: Estonia, Poland, and Lithuania. Further similarities are that both Hungary and the
Czech Republic rank in the middle, and both Slovakia and
Slovenia are in the bottom three places. The remaining
three countries, however, experienced major changes in
their rankings: first, Romania and Bulgaria changed places,
the former having climbed from the bottom to the middle,
the latter having fallen from the middle to the very bottom
of the ranking; second, in vain did Latvia progress faster
than average, it would have never been enough in respect
to its initial level of development: in fact, it slipped down
from the bottom of the “top four” to the top of the “bottom
four” – or, more simply: from the fourth to the seventh
position.
Some possible reasons behind
We are in a difficult situation when trying to set out
reasons behind differences in performance of the EU10
countries, for there are too many factors which may have
18
an impact on them. Moreover, these impacts may be of
different strength, hence may be felt differently from one
member state to another. Therefore, we rather confine
ourselves to put forward some factors we esteem to be
important and see in which countries they had a real
impact on agri-food performance or could at least a clear
correlation be found between the given factor and the
performance.
As for the farm structure of the EU10, a significant
share of large and larger-than-average farms has not
proved to be an advantage so far (e.g. in Slovakia, Hungary
or the Czech Republic)16. Development is the fastest in
those countries where farm structure is resemblant to the
one in the EU15, i.e. composed mostly of small and medium-sized family enterprises (like in Poland or the Baltics).
However, this similarity alone does not necessarily guarantee rapid development (take e.g. Slovenia), because of the
already mentioned large number of factors (like the unfavourable macro environment), which may affect the sector.
Anyway, closest to the EU15 average farm structure is the
Estonian one.
A further factor to be considered would be the skills
and knowledge of farm managers for which three categories can be distinguished: farmers with full or basic agricultural training and with only practical experience17. The
best performer is the Czech Republic, followed by a large
group of countries all falling in the middle range of scores,
including Poland, the Baltic States, Slovenia, and Slovakia.
Immediately next to them comes Hungary, and the list
ends with Romania and Bulgaria, both lagging far behind
the others18. Some remarks, however, need to be made
here. First, the latest data cover 2010 and data could have
changed to some extent since then. Second, the farm
structure alone may have a significant effect on these data.
In some of the EU10, like for example in Slovakia or the
Czech Republic, where there are relatively few holdings,
they are most probably run by highly qualified people. On
the other hand, in countries where smaller entities (e.g.
small family farms of a subsistence or semi-subsistence
nature) are also regarded as agricultural holdings, people
of a lower level of education may account for a relatively
higher share of farm managers. But, even in these countries, the big and medium-sized farms, from which the bulk
of the marketed production comes, are surely run by
highly qualified staffs.
Another factor, closely related to the former one, is the
age structure of farm managers, i.e. the distribution of
farmers by age, as younger farmers are more likely than
the elderly ones to have completed a relatively higher level
of education. Out of the EU10, Poland has got the most
well-balanced distribution, i.e. the age pyramid with the
middle aged (45-54 years old) farmers representing the
most populous group. The age pyramids in Slovakia and
the Czech Republic are similar to the one in Poland, except
that their most populous age groups are made up by “presenior” (55-64 years old) farmers. Then come a lot of countries (Slovenia, Hungary, and the Baltics) with average
“performance” and sharing a common feature of having
senior (i.e. above 65 years old) farmers as the biggest age
group. Finally, in the case of Romania and Bulgaria, the age
pyramids are far from being balanced; instead, there is
a linear correlation between the number and the age of
their farmers.
There is one more factor that we have to mention here
and which, being sort of internal to the agri-food sector,
can be influenced by farmers: the ratio of livestock and
crop output in total agricultural output. Of course, it cannot be stated that the above ratio would not be adversely
affected by imports coming from the highly developed
animal sector of the old member states, so by fierce market competition. It is, however, important to know and to
understand what EU10 farmers spend their money on,
especially the subsidies they get from the EU budget:
whether they take the harder path of focusing on animal
breeding with all the investments both in labour and technology it involves, or they choose the simpler option of
dealing with field crops. For this ratio, treated as an indicator, Estonia is an absolute leader among the EU10 with
a ratio of over 50 per cent, in the three-year average.
Poland and Slovenia (with a ratio of over 45 per cent) also
display a relatively good performance compared to the
rest of the group. Following the bulk of the EU10 countries,
with middle-low values, comes Romania and Bulgaria with
the ratio of only 32 and 25 per cent respectively, for the
period of 2010-2013. Undoubtedly, the clear winner of the
Eastern enlargement is the livestock sector of the old
member states: in the EU15 the share of animal output
within the total output has been constantly growing, while
in the EU10 it has been more or less steadily declining
since the period of 2002-2004, so just before the first wave
of the enlargement took place19.
Out of those factors, being sort of external to the agrifood sector, on which producers have limited or no influence, there are two of general effect we would like to
emphasise: economic growth and corruption. While the
importance of the first factor goes without saying, the
second one needs some explanations. When we investigated corruption, for which we found good and internationally comparable data, we did so instead of investigating
black economy, for which we did not. Fortunately for us,
shadow economy increases corruption in low income
countries, especially combined with relatively strict regulations20. In Spain for example, a correlation factor of 80 per
cent was found between the size of the black economy and
corruption21. As a matter of fact, the agri-food sector, by its
widely dispersed structure and the homogenous nature of
its output – which hinders the traceability of both products
and producers – presents ideal ground for illegal activities:
its large proportion remains undeclared, and therefore not
registered for taxing purposes. And the high degree of
impregnation of the agri-food sector with the black economy hinders integration of producers, concentration of
production, hence development22.
Overall macroeconomic conditions have been mostly
favourable for the Polish agri-food sector: despite the
global financial and economic crisis, the GDP has always
been continuously increasing in Poland. These were the
Baltic States who suffered the most during the crisis, with
the highest decline in their GDP in 2009, but these countries were able to recover their fast growth trajectory afterwards. In the rest of the EU10, the recession of 2009 was
not as deep as in the Baltics, but the potential growth has
since then observably slowed down – except for Slovakia.
If we track EU10 cumulative real GDP growth since 2001,
we can see that for three member states there was an
inflection point (for Hungary in 2007, for Slovenia in
2009/10 and for the Czech Republic in 2011/12) at which
their economies were set onto a much slower growth path
than before and, in this sense, they were broken away
from the main body of the group (Figure 25). The separation of the three countries from the rest of EU10, in other
words, the weakness of their internal demand, may partly
explain the mediocre performance of their agro-food sectors.
As for measuring how corrupt a country’s public sector
is, or more precisely, how corrupt it is perceived to be, we
rely on the Corruption Perception Index (CPI), a composite
19
Figure 25
Cumulative real GDP growth since 2001 (in volume)
%XOJDULD
&]HFK5HSXEOLF
(VWRQLD
/DWYLD
/LWKXDQLD
+XQJDU\
3RODQG
5RPDQLD
6ORYHQLD
6ORYDNLD
Source: Eurostat.
Figure 26
Corruption perception index (CPI) in the new member states
+XQJDU\
&]HFK5HSXEOLF
6ORYDNLD
6ORYHQLD
(VWRQLD
/DWYLD
/LWKXDQLD
3RODQG
5RPDQLD
%XOJDULD
(8DYHUDJH
Note that until 2011, the absolute values of the CPIs are not comparable between years as they were computed from the rank position of each
country in each data sources. So, they only serve the purpose of comparing the individual countries among themselves. Since 2012, thanks to an
update to the methodology consisting of establishing a new scale of 0-100, we can compare the CPIs from one year to the next.
Source: Transparency International, http://www.transparency.org/cpi2014/results [31.7.2015].
20
index computed and published annually by Transparency
International on the basis of surveys and assessments of
reputable institutions worldwide. As Figure 26 makes it
clear, once again in the field of fighting corruption and
creating an ever more transparent market economy,
Poland and the Baltics (whose scores, together with those
of Slovenia, were above the EU10 average in 2014) lead the
ranking and could improve their performances in the last
couple of years, too. Within this “winners’ club”, Estonia has
always been among the best performers, while the two
other Baltic states and Poland exhibit a significant improvement in their relative position. Poland, in particular, did an
excellent job and gave an example by climbing from the
second last position in the year of enlargement to the
second best position in 2014. The relative positions of both
Hungary and Slovenia have worsened over the investigated period, while performances for Slovakia and the Czech
Republic have been fluctuating. Romania and Bulgaria,
here too, are at the lower end of the ranking.
Conclusions
In this article we tried to measure and analyse the EU10
agri-food performance during the last circa one and a half
decades. We have focused our research onto the speed of
development both in absolute and relative terms. We
found that, by using any method, Poland and the Baltics
(especially Estonia and Lithuania) were the best performers, developing clearly faster than the other countries.
Finally, we tried to put forward some possible reasons
behind the differences in performances and found that
age, qualification and risk-taking propensity of the farmers,
as well as macro conditions prevailing in their homeland
(internal demand, business environment) may correlate
with these differences.
* Miklós Somai, Senior Research Fellow, Institute of World
Economics, Centre for Economic and Regional Studies HAS. E-mail:
[email protected]; Zsuzsanna Hegedüs, Junior Research
Fellow, Institute of World Economics, Centre for Economic and
Regional Studies HAS. E-mail: [email protected].
1 NMS (or EU10) are those Central and Eastern European
countries that joined the EU in 2004 and 2007.
5 A. Buckwell, S. Haynes, S. Davidova, A. Kwiecynski, Feasability
of an agricultural strategy to prepare the countries of Central and
Eastern Europe for EU accession, Study commissioned by Directorate-General I. of the Commission, 1994.
6 L. Mahé, L’agriculture et l’élargissement de l’Union Européenne
aux pays d’Europe Centrale et Orientale: transition en vue de
l’intégration ou l’intégration pour la transition”, 5 January 1995,
Study commissioned by Directorate-General I. of the Commission.
7 A. Pouliquen, Competitiveness and Farm Incomes in the CEEC
Agri-food Sectors, 2001, http://ec.europa.eu/agriculture/publi/
reports/ceeccomp/index_en.htm [1.8.2015].
8 S. Bojnec, I. Fertő, European enlargement and agri-food trade,
“Canadian Journal of Agricultural Economics”, 2008, Vol. 56(4):
s. 563-579.
9 J. Möllers, G. Buchenrieder, Cs. Csáki (eds.), Structural
change in agriculture and rural livelihoods: policy implications for
the new member states of the European Union, "IAMO Studies on
the Agricultural and Food Sector in Central and Eastern Europe",
2011, Vol. 61, Halle (Saale), Germany.
10 Cs. Csáki, A. Jámbor, The impact of EU accession: lessons from
the agriculture of the new member states, "Post-Communist Economies", 2013, Vol. 25(3), s. 325-342.
11 When evaluating the changes in the indicators, we proceed
as follows. In order to eliminate negative values (resulting from
negative changes in specific indicators in time), first we subtract
the smallest element from each of the elements. By doing so, the
smallest value will be zero. Then, we convert the values to a scale
from 0 to 100 by dividing all the elements with the biggest one. So,
the smallest value will remain 0 or 0 per cent, and the biggest
value will be 1 or 100 per cent. Finally, we replace the percentage
values with scores (points). So, we give 100 points to the best performing country and 0 point to the worst performing one, with the
rest of the countries being in between (A. Jámbor, 10 years of EU
accession: Winners in the agriculture of the New Member States, 2014,
http://napok.georgikon.hu/cikkadatbazis/cikkek-2012/cat_view/
3-cikkadatbazis/24-2014/34-ii-szekcio-az-agrargazdasag-10-eveaz-europai-unioban [31.7.2015]).
12 Cereals in value account for circa one quarter of the EU’s
crop production, one-eighth of total production and occupy onethird of the agricultural area (Source: European Commission,
2014).
13 For definition, see: Agricultural trade statistics 2004-2013
Annex 4: Definitions of Agricultural Commodities, Intermediate, Final
and Other products as defined in the Combined Nomenclature,
http://ec.europa.eu/agriculture/statistics/trade/2013/annex4_en.pdf.
14 Data in round brackets refer to support levels in force from
accession to 2014, the most recent CAP reform having been introduced some changes in them as of 2015. Source for data: European Council (2011), http://register.consilium.europa.eu/doc/
srv?l=EN&f=ST%2012734%202011%20INIT
2 H. Nallet, A. Van Stolk, Report on relations between the European
Union and the Central and Eastern European countries in matters concerning agriculture and food-production, IP/94/535, 15/06/1994,
Report commissioned by R. Steichen the then commissioner
responsible for agricultural and rural development (DG-VI).
15 In the second phase of the index construction – so after
having eliminated the negative values – when we rescale, or rather
“pull out” the non-negative values in order to obtain scores
between 0 and 100, the only country whose score cannot be
improved like this is the one with zero point.
3 S. Tangermann, T.E. Josling, Pre-accession agricultural policies
for Central Europe and the EU, 12 December 1994, Study commissioned by Directorate-General I. of the Commission.
16 Regarding the farm structure, and in order to assess the
economic size of the agricultural holdings, we took into account
the annual amount of CAP direct payments they receive, rather than
their pure physical size (Source: http://ec.europa.eu/agriculture/
cap-funding/beneficiaries/direct-aid/pdf/annex1-2013_en.pdf)
4 S. Tarditi, Agricultural strategies for the enlargement of the
European Union to Central and Eastern European countries, 19 December 1994, Study commissioned by Directorate-General I. of the
Commission.
17 For definition, please consult Commission Regulation (EC)
No. 1200/2009 of 30 November 2009, OJ EU, L 329/18, 15.12.2009.
21
18 Agricultural training of farm managers: number of farms, agricultural area, labour force and standard output (SO) by age and sex of
the manager, https://datamarket.com/data/set/1wtz/agriculturaltraining-of-farm-managers-number-of-farms-agricultural-arealabour-force-and-standard-output-so-by-age-and-sex-of-the-manager
#!ds=1wtz!1z6g=4:1z6h:1z6i=3:1z6j=4:1z6k&display=choropleth&
map=europe&classifier=natural&numclasses=5&s=9v4
19 Eurostat, Crop output at basic and producer prices,
http://ec.europa.eu/eurostat/tgm/table.do?tab=table&init=1&plugin=
1&language=en&pcode=tag00054 and Animal output at basic and
producer prices, http://ec.europa.eu/eurostat/tgm/table.do?tab=
table&init=1&plugin=1&language=en&pcode=tag00055 [31.7.2015].
20 See: A. Dreher, F. Schneider, Corruption and the Shadow
Economy: An Empirical Analysis – IZA, “Discussion Paper”, 2006,
No. 1936, http://ftp.iza.org/dp1936.pdf [31.7.2015].
21 See: A.J. Fernández, R. Martínez-Pardo del Valle, La economía
sumergida en Espana – FEF, "Documentos de Trabajo", 2013, No. 4,
p. 29, http://www.fef.es/new/images/IEAF/pdf/DOCUMENTO%20
DE%20TRABAJO%20N%C2%BA%204%202as.pdf [31.7.2015].
22 See: N. Potori, Implementation of the CAP and its impacts in
Hungary, Paper presented at the conference Experiences of the first
10 years of our membership in the EU: Agriculture and rural development held in Budapest on 10 April 2014 in AKI,
http://www.gazdalkodas.hu/files/Konferencia_pdf/Potori_Norbert.pdf
[31.7.2015].
n
MAKROOSTROŻNOŚCIOWY NADZÓR
NAD RYNKIEM FINANSOWYM
UNII EUROPEJSKIEJ
Michał Kruszka*
Kryzys, który w 2007 r. rozpoczął się w USA, by
w 2008 r. nabrać globalnego wymiaru, wykazał jak dalekosiężne skutki może mieć upadłość instytucji finansowych
lub też naruszenie stabilności ich funkcjonowania. Skorzystanie z istniejących wówczas rozwiązań nadzorczych
i restrukturyzacyjnych okazało się niewystarczające,
a chęć utrzymania ciągłości działania rynku finansowego
wymusiła podjęcie działań interwencyjnych ze strony
władz publicznych.
Jednym z najszybciej wyciągniętych wniosków była
konstatacja, iż transgranicznej integracji rynku finansowego UE nie towarzyszy adekwatne zacieśnienie współpracy nadzorczej. W związku z tym już w 2008 r. ówczesny
przewodniczący Komisji Europejskiej, J. Barroso powołał
grupę wysokiego szczebla, którą upoważniono do przedstawienia propozycji modyfikacji istniejących ram nadzorczych 1. Konkluzje zostały zawarte w dokumencie,
który od nazwiska przewodniczącego jest powszechnie
nazywany raportem de Larosiere’a2. Za najważniejsze
rekomendacje tego raportu należy uznać postulaty
powołania systemu europejskich organów nadzoru nad
rynkiem finansowym, które powinny mieć odpowiednie
umocowanie prawne oraz zróżnicowaną właściwość.
22
Novum propozycji grupy de Larosiere’a stanowił wniosek
w sprawie ustanowienia ciała odpowiedzialnego za działania zapobiegające systemowym kryzysom na rynku
finansowym UE. W tym przypadku nacisk miał być przesunięty z nadzorowania poszczególnych instytucji na
całościowe postrzeganie relacji rynek finansowy – sfera
realna gospodarki.
Sugestie grupy de Larosiere’a relatywnie szybko znalazły odbicie w aktach prawnych. Na ich podstawie od
2011 r. zaczął działać europejski system nadzoru finansowego (ESNF). Jednym z jego składników jest Europejska
Rada ds. Ryzyka Systemowego (ERRS). Z uwagi na jej rolę
w procesie zapobiegania destabilizacji rynku finansowego
zasadne jest zrozumienie istoty jej powołania oraz zasad
funkcjonowania. Temu zadaniu poświęcono niniejszy
artykuł.
Europejski system nadzoru finansowego
Europejski system nadzoru finansowego formalnie rozpoczął swoją działalność 1 stycznia 2011 roku3. Tworzą go:
Europejska Rada ds. Ryzyka Systemowego (European
Systemic Risk Board – ESRB);
Europejskie Urzędy Nadzoru (European Supervisory
Authorities):
–– Europejski Urząd Nadzoru Bankowego (European
Banking Authority);
–– Europejski Urząd Nadzoru Ubezpieczeń i Pracowniczych Programów Emerytalnych (European
Insurance and Occupational Pensions Authority);
–– Europejski Urząd Nadzoru Giełd i Papierów
Wartościowych (European Securities and Markets
Authority);
Wspólny Komitet Europejskich Urzędów Nadzoru (Joint
Committee);
właściwe organy nadzoru państw członkowskich.
Cele postawione przed tym konglomeratem instytucji
to: zapewnienie właściwego wdrażania europejskich przepisów dotyczących sektora finansowego, tak aby zachować
stabilność finansową, a także wzrost zaufania do całego
systemu finansowego oraz odpowiednia ochrona konsumentów usług finansowych. Tym samym, w ślad za integrującym się transgranicznie rynkiem finansowym, ma nastąpić (przynajmniej funkcjonalnie) integracja organów nadzoru, które powinny wykorzystywać zharmonizowane normy
prawne.
Powyższa konstrukcja miała wskazywać na swoistą
macierz instytucji nadzorczych, w której krzyżują się dwa
kryteria wyodrębnienia. Pierwszym wymiarem jest właściwość rzeczowa, drugim właściwość miejscowa. Tego rodzaju układ przedstawia rysunek 1.
W tym miejscu warto poruszyć istotę nadzoru mikroostrożnościowego. Lastra4 identyfikuje trzy podstawowe
obszary, które przynależą do tej kategorii:
licencjonowanie, z badaniem struktury właścicielskiej,
pozycji kapitałowej i płynnościowej włącznie, oraz
ocenę wiarygodności kluczowego personelu i planów
finansowych;
bieżące monitorowanie spełniania wymogów regulacyjnych (compliance) oraz stosowanie mechanizmów
zmniejszających ryzyko (risk based supervision). Ten
obszar musi obejmować zarówno analizę „zza biurka”,
jak też inspekcje w siedzibie podmiotu nadzorowanego;
nadzorcze środki władcze (odmiana przymusu państwowego), których użycie przywraca stan zgodności
z ustanowionymi normami lub mityguje ryzyko działalności podmiotu nadzorowanego. W grę mogą wchodzić elementy perswazyjne, jak też sankcje np. pieniężne, do odebrania licencji – a więc usunięcia danego
podmiotu z rynku finansowego – włącznie.
Rysunek 1
państwo
członkowskie
krajowy organ nadzoru
finansowego
Unia Europejska
właściwość miejscowa
Struktura europejskiego systemu nadzoru finansowego wg stanu z 1 stycznia 2011 r.
sieć krajowych organów
nadzoru finansowego –
koordynacja właściwego
rzeczowo Europejskiego Urzędu
Nadzoru
Europejska Rada ds. Ryzyka
Systemowego
nadzór mikroostrożnościowy
nadzór makroostrożnościowy
krajowy bank centralnya
właściwość rzeczowa
Objaśnienie: a – kompetencja o charakterze faktycznym – wynikająca z przepisów rozporządzenia ustanawiającego ERRS.
Źródło: Opracowanie własne.
Powyższe ujęcie daje możność zrozumienia czym nie
jest nadzór makroostrożnościowy. Podstawowe cechy tego
rodzaju aktywności przedstawiono wraz z analizą mandatu
ERRS.
Mandat ERRS
Systemowe podejście do nadzoru, którego nadrzędnym
celem jest ogólna stabilność finansowa, trafiło w obszar
zainteresowania świata akademickiego już w połowie lat
70. ubiegłego wieku5. Na przełomie stuleci zasadność
podejścia makroostrożnościowego podniesiono w toku
rozważań prowadzonych w eksperckim zapleczu Bazylejskiego Komitetu ds. Nadzoru Bankowego6. Jednakże
w żaden sposób nie znalazły one odzwierciedlenia ani
w regulacjach prawnych, ani tym bardziej w rozwiązaniach
instytucjonalnych.
Powyższy stan zmieniło dopiero ustanowienie Europejskiej Rady ds. Ryzyka Systemowego, co stanowi wdrożenie
Rekomendacji 16, zawartej w raporcie de Larosiere’a. Stosownie do normy wyprowadzonej z art. 3 ust. 1 rozporządzenia ustanawiającego ERRS Rada jest odpowiedzialna za
sprawowanie nadzoru makroostrożnościowego nad rynkiem finansowym Unii Europejskiej.
Warto podkreślić, że język aktu prawnego (rozporządzenia ustanawiającego ERRS), jak też język komentarzy prawnych, konsekwentnie stosują przypisanie Radzie zadań
ujętych zbiorczo jako nadzór makroostrożnościowy7. Tymczasem w języku stosowanym przez ekonomiczną literaturę przedmiotu następuje substytucja terminologiczna.
W miejsce „nadzoru” pojawia się „polityka makroostrożnościowa”8.
Zdaniem autora niniejszego artykułu wskazana zamiana nie ma uzasadnienia. W anglojęzycznej wersji rozporządzenia ustanawiającego ERRS używa się słowa „oversight”
określając funkcje sprawowane przez Radę. W tym samym
akcie Europejskie Urzędy Nadzoru to European Supervisory
Authorities, a więc realizujące zadania z zakresu „supervision”. Nie popełnia się oczywistego błędu translacyjnego,
przyjmując polski odpowiednik w postaci zwrotu „nadzór”.
Musi natomiast budzić zastanowienie użycie w jednym
akcie prawotwórczym, w którym precyzja definicyjna jest
warunkiem sine qua non poprawności stosowania zawartych w nim norm, odwołania się jednak do pojęć językowo
rozłącznych. Warto w tym miejscu przytoczyć jakże suge-
23
stywne słownikowe wyjaśnienia znaczenia terminów „oversight: watchful care” w pewnej kontrze do „supervise: watch
and direct”9.
Bez wątpienia rację ma Patrikis10 twierdząc, że trudno
ściśle rozgraniczyć oba typy pracy nadzorczej. W opinii
autora niniejszego artykułu chyba najbardziej jednoznacznym kryterium są uprawnienia inspekcyjne oraz możliwość
wydawania decyzji władczych (stanowiących emanację
imperium władzy publicznej), modyfikujących aktywność
podmiotu nadzorowanego. Wyposażenie jakiejś instytucji
w powyższe instrumenty oznacza przypisanie jej roli organu
nadzoru w ścisłym znaczeniu (supervision). Jeśli jednak równocześnie instytucja ta prowadzić może generalny nadzór
oparty na sprawozdawczości, analizie wskaźników ekonomicznych opisujących poszczególne podmioty, ich zbiorowości, powiązania między nimi, a także w jej mandacie
znajduje się uprawnienie do wskazywania pożądanych
typów zachowania – bez odwołania się do sankcji za
odstępstwo od wskazówek – to jest to także organ nadzoru
sensu largo (oversight). Możliwe jest więc wyposażenie
danego organu w obie funkcje lub też ograniczenie uprawnień do jednej z nich.
Banki centralne zdają sobie sprawę z tej semantycznej
różnicy, odwołując się na swych stronach internetowych do
przykładu, jakim jest zapewnienie stabilności systemu płatniczego11. Narodowy Bank Polski wręcz stosuje termin
„nadzór typu oversight”, identyfikując swoją rolę w dbaniu
o prawidłowość funkcjonowania rozliczeń płatniczych.
Konieczne jest zatem przeprowadzenie analizy mandatu przyznanego ERRS. Rozpocząć można od negatywnego
ujęcia. Po pierwsze, Rada nie posiada osobowości prawnej
i nie jest organem Unii Europejskiej jako organizacji międzynarodowej. Po drugie, Rada nie ma uprawnień inspekcyjnych. Po trzecie, Rada nie może wydawać decyzji prawnie wiążących ani wobec państwa członkowskiego, ani
wobec organów, których reprezentanci zasiadają w Radzie,
ani wobec instytucji finansowych, które są nadzorowane
na obszarze Unii Europejskiej.
Ważniejsze jest jednak pozytywne określenie desygnatów przypisanych do nadzoru sprawowanego przez ERRS.
Art. 3 ust 1 rozporządzenia ustanawiającego ERRS stanowi,
że Radzie przyświeca jako cel przeciwdziałanie ryzyku systemowemu stanowiącemu zagrożenie dla stabilności
finansowej w Unii lub też ograniczenie tego ryzyka,
z uwzględnieniem zjawisk zachodzących w systemie gospodarczym. Normę tę należy łączyć z definicją ryzyka systemowego (art. 2 lit. c) rozporządzenia ustanawiającego
ERRS) wskazującą, że jest to ryzyko zakłócenia systemu
finansowego, które może wywołać poważne negatywne
skutki dla rynku wewnętrznego i realnej sfery gospodarki
– w domyśle Unii.
Realizując swój cel Rada w szczególności (art. 3 ust. 2
rozporządzenia ustanawiającego ERRS):
identyfikuje lub gromadzi oraz analizuje wszystkie
istotne informacje, które może pozyskiwać od
Europejskiego Banku Centralnego, pozostałych kom-
24
ponentów europejskiego systemu nadzoru finansowego (ESNF) i organów statystycznych;
identyfikuje rodzaje ryzyka systemowego i określa ich
wagę;
wydaje ostrzeżenia (warnings), w tym także niepubliczne, gdy dany rodzaj ryzyka systemowego uznaje za
istotny;
wydaje zalecenia (recommendations), w tym także niepubliczne, w sprawie działań zaradczych wobec zidentyfikowanego rodzaju ryzyka systemowego;
monitoruje działania następcze w związku z ostrzeżeniami i zaleceniami;
ściśle współpracuje ze wszystkimi uczestnikami ESNF,
a zwłaszcza opracowuje wspólny zestaw wskaźników
określających i mierzących poziom danego ryzyka systemowego;
koordynuje swoje działania z międzynarodowymi
instytucjami finansowymi.
W pełni można więc podzielić pogląd Smagi12, że najważniejsze elementy procesu nadzorczego realizowanego
przez ERRS można przedstawić w formie zamkniętego
cyklu zaprezentowanego na rysunku 2. Jednoznacznie
nasuwa się myśl, że kluczową cechą tego rodzaju nadzoru
jest jego prewencyjność wobec zachwiania stabilności systemowej, stawiająca instytucję wykonującą go w roli „bijącego na alarm”.
Bez wątpienia analiza makroostrożnościowa powinna
obejmować wszystkie potencjalne źródła ryzyka oraz cały
system finansowy, a także relacje pomiędzy sferą finansową oraz realną. To uwzględnianie czy wręcz nacisk położony na wzajemne powiązania instytucji finansowych, infrastrukturę rynku finansowego i wreszcie sprzężenia zwrotne z produkcją towarów oraz świadczenie usług niefinansowych odróżnia nadzór makroostrożnościowy od mikroostrożnościowego.
Przedstawiona powyżej analiza mandatu ERRS prowadzi do jednoznacznego wniosku, że sprawowany przez nią
nadzór makroostrożnościowy jest formą nadzoru oversight,
a więc bez władczej interwencji wobec instytucji finansowych. Tym samym dziwi stawianie aktywności Rady na
równi z innymi elementami polityki gospodarczej, jakimi są
choćby polityka fiskalna bądź pieniężna.
Zadania nałożone na Europejską Radę ds. Ryzyka Systemowego zostały rozszerzone na mocy przepisów tzw.
pakietu CRR/CRDIV13, który co do zasady wszedł w życie
1 stycznia 2014 r. Stosownie do treści art. 458 CRR odpowiednie organy państwa członkowskiego zyskały uprawnienie do wprowadzenia środków mitygujących ryzyko systemowe (tzw. środki krajowe, np. poziom funduszy własnych
lub wymogów dotyczących dużych ekspozycji) w sektorze
bankowym. O zamiarze ich zastosowania należy jednak
zawiadomić Parlament Europejski, Radę UE, Komisję Europejską, Europejski Urząd Nadzoru Bankowego (EUNB) oraz
ERRS. Rada UE, na wniosek Komisji, może odrzucić projekt
środków krajowych. Wymaga to jednak zasięgnięcia opinii
EUNB oraz ERRS w zakresie adekwatności proponowanych
zaostrzeń regulacyjnych (art. 458 ust. 4 CRR).
Rysunek 2
Cykl nadzoru makroostrożnościowego sprawowanego przez ERRS
/ĚĞŶƚǇĨŝŬĂĐũĂƌǇǌǇŬĂ
ƐǇƐƚĞŵŽǁĞŐŽ
ͲƉŽǌǇƐŬĂŶŝĞĚĂŶǇĐŚ
ŝŝĐŚĂŶĂůŝǌĂ
ͲŬŽŶƐƚƌƵŬĐũĂǁƐŬĂǍŶŝŬſǁ
ǌųŽǏŽŶǇĐŚ
ͲƐǇƐƚĞŵǁĐǌĞƐŶĞŐŽ
ŽƐƚƌǌĞŐĂŶŝĂ
KĐĞŶĂƉŽǌŝŽŵƵƌǇǌǇŬĂ
ƐǇƐƚĞŵŽǁĞŐŽ
DŽŶŝƚŽƌŽǁĂŶŝĞ
ƌĞĂůŝǌĂĐũŝǌĂůĞĐĞŷ
ͲŶĂĚĂŶŝĞǁĂŐŝƉŽƐǌĐǌĞŐſůŶǇŵ
ƌŽĚǌĂũŽŵƌǇǌǇŬĂ
ͲŵŽǏůŝǁŽƑđǁǇƐƚČƉŝĞŶŝĂĞĨĞŬƚƵ
ǌĂƌĂǏĂŶŝĂ
ͲǁǇŶŝŬŝƚĞƐƚſǁǁĂƌƵŶŬſǁ
ƐŬƌĂũŶǇĐŚ
ͲŵĞĐŚĂŶŝǌŵͣǌĂƐƚŽƐƵũůƵď
ǁǇũĂƑŶŝũ͟
ͲƌĂƉŽƌƚǇŶĂƐƚħƉĐǌĞ
ǌŝĂųĂŶŝĂ
ƉƌĞǁĞŶĐǇũŶĞ
ͲǁǇĚĂǁĂŶŝĞŽƐƚƌǌĞǏĞŷ
ͲǁǇĚĂǁĂŶŝĞǌĂůĞĐĞŷ
ͲǁƐƉſųƵĚǌŝĂų
ǁƚǁŽƌǌĞŶŝƵ
ŵŝħĚǌǇŶĂƌŽĚŽǁǇĐŚ
ƐƚĂŶĚĂƌĚſǁ
Źródło: Opracowanie własne na podstawie: P. Smaga, Wpływ Europejskiej Rady Ryzyka Systemowego na stabilność finansową w UE, „Gospodarka
Narodowa”, 2013, nr 3(259), s. 15.
Inny arsenał środków ograniczających ryzyko systemowe przewidziano w CRDIV. Sięgnięcie do nich wymaga już
interakcji z krajowym legislatorem, gdyż przepisy dyrektywy nie są źródłem prawa powszechnie obowiązującego
w państwach członkowskich. Stąd ich stosowanie wymaga
odpowiedniego wdrożenia do krajowego porządku prawnego, dając nieco szerszy zakres swobody prawodawczej
narodowym parlamentom.
Jako narzędzia prewencyjne wobec narastania ryzyka
dla stabilności krajowego systemu finansowego CRDIV
wskazuje bufory kapitałowe instytucji kredytowych (rozdział IV CRDIV). Są nimi: bufor antycykliczny, bufor ryzyka
systemowego oraz bufory globalnych i krajowych instytucji
o znaczeniu systemowym14. Każdorazowe sięgnięcie do
któregoś z tych środków wymaga jednak uprzedniego
powiadomienia Komisji, EUNB, ERRS oraz zainteresowanych innych państw członkowskich. Nałożenie buforów nie
może być wstrzymane na mocy decyzji Rady UE lub Komisji
Europejskiej, jest więc suwerenną decyzją państwa członkowskiego UE.
Stosownie do przepisów CRR/CRDIV możliwe jest sięgnięcie do znacznej liczby środków mających (w zamyśle)
charakter makroostrożnościowy, tj. ograniczających narastanie ryzyka systemowego. Jednak pozostawienie ich
w gestii władz krajowych oznacza, że w tym przypadku pod
pojęciem „system finansowy” należy rozumieć system
wyłącznie jednego państwa. Potencjalnie więc może pojawić się mozaika wymogów nakładanych na banki działające
w ramach tej samej europejskiej grupy kapitałowej, jednak
o różnej skali restrykcyjności, uzależnionej od siedziby podmiotu nadzorowanego.
Warunkiem utrzymania przynajmniej minimalnej spójności regulacyjnej Unii wydaje się więc gromadzenie odpowiednio wystandaryzowanej wiedzy na temat instrumentów przewidzianych w CRR/CRDIV i już zastosowanych
w państwach członkowskich. Żadnej instytucji unijnej nie
wskazano wprost takiego zadania, ale wykonywanie makroostrożnościowego nadzoru oversight nad całym systemem
finansowym Unii uczyniło ERRS gremium predestynowanym do tej roli.
Rada, autonomicznie korzystając jedynie z dorozumianych kompetencji, wzięła na siebie to zadanie. W efekcie
powstało opracowanie przedstawiające systematykę
wszystkich instrumentów przewidzianych w CRR/CRDIV
i krajowych systemach prawnych, które w opinii ERRS należy rozumieć jako środki o charakterze makroostrożnościowym15. Jednakże widoczne jest ograniczenie zidentyfikowanych narzędzi jedynie do sektora bankowego, co zna-
25
cząco zawęża jakoby systemowy charakter celów, jakimi
powinien kierować się organ po nie sięgający. Dodatkowo
Rada przedstawiła „podręcznik” dla krajowych organów
nadzoru makroostrożnościowego, w którym zawarto wskazówki jak operacyjnie korzystać z dostępnego instrumentarium16, oraz opublikowała informacje o zastosowaniu
instrumentów stabilnościowych w państwach członkowskich oraz Norwegii17. Takie zestawienie przybrało także
formę cyklicznie aktualizowanej bazy danych, dostępnej na
stronie internetowej ERRS18.
Pojawienie się platformy koordynującej pozyskiwanie
usystematyzowanej i bieżącej wiedzy o stosowaniu instrumentów makroostrożnościowych należy ocenić pozytywnie. Jednak warto zauważyć, że ERRS nie ma samoistnych
uprawnień do sięgania po którekolwiek z narzędzi przewidzianych w pakiecie CRR/CRDIV. W związku z tym poszerzenie zakresu zadań Rady (zarówno formalne, jak i faktyczne)
nie zmieniło charakteru sprawowanego nadzoru. Pozostał
on nadzorem typu oversight.
Struktura ERRS
W strukturze Europejskiej Rady ds. Ryzyka Systemowego najważniejszą pozycję zajmuje Rada Generalna. Z prawem głosu zasiadają w niej: prezes Europejskiego Banku
Centralnego (EBC), który z mocy prawa jest przewodniczącym ERRS19, wiceprezes EBC, prezesi krajowych banków
centralnych, członek Komisji Europejskiej, przewodniczący
wszystkich trzech Europejskich Urzędów Nadzoru, przewodniczący Doradczego Komitetu Naukowego oraz jego
dwaj wiceprzewodniczący, a także przewodniczący Doradczego Komitetu Technicznego. Z tego grona wybierany jest
pierwszy wiceprzewodniczący Rady. Drugim z mocy prawa
jest przewodniczący Wspólnego Komitetu Europejskich
Urzędów Nadzoru, którym na zasadach rotacyjnych jest
przewodniczący jednego z Urzędów. Zasiadanie w Radzie
Generalnej jest przypisane do pełnionej funkcji. W związku
z tym niemożność osobistego stawiennictwa (choroba,
zdarzenia losowe itp.) pozbawia dany kraj lub instytucję
prawa głosu. Odstępstwem od tej zasady jest niemożność
uczestnictwa przekraczająca 3 miesiące. Wówczas wyznaczany jest zastępca.
Niegłosującymi członkami Rady Generalnej są wysokiego szczebla reprezentanci krajowych organów nadzoru
finansowego, z zachowaniem zasady, iż każdy kraj może
desygnować tylko jednego przedstawiciela. Jeśli w danym
państwie nadzór ma charakter sektorowy, to właściwi
przedstawiciele tych instytucji biorą udział w dyskusji na
zasadach rotacyjnych, w zależności od tematyki poruszanych kwestii. Możliwe jest także wskazanie przez zainteresowane strony jednego wspólnego reprezentanta (art. 7
ust. 2 i 3 rozporządzenia ustanawiającego ERRS). Ostatnim
członkiem Rady Generalnej jest przewodniczący Komitetu
Ekonomiczno–Finansowego, tj. wyspecjalizowanego organu doradczego Rady UE.
Posiedzenia Rady Generalnej odbywają co najmniej 4 razy
do roku. Praktyka ostatnich lat wskazuje, że jest to środek
26
miesiąca kończącego dany kwartał. Możliwe jest także zwołanie nadzwyczajnego posiedzenia – na wniosek przewodniczącego lub 1/3 głosujących członków Rady Generalnej.
Obrady tego gremium mają charakter poufny. Decyzje
zapadają zwykłą większością głosów, przy zachowaniu
zasady, że każdy głosujący ma jeden głos. Wymagane kworum to 2/3 głosujących. W przypadku równej liczby głosów
decyduje pogląd przewodniczącego ERRS. Wydanie zalecenia, podanie go do publicznej wiadomości lub też upublicznienie ostrzeżenia wymaga zebrania większości 2/3 głosów.
Proces podejmowania decyzji w ERRS jest wspomagany
przez Komitet Sterujący. Składa się on z przewodniczącego
i pierwszego wiceprzewodniczącego ERRS, wiceprezesa
EBC, czterech wybranych prezesów krajowych banków centralnych, członka Komisji Europejskiej, przewodniczących
Europejskich Urzędów Nadzoru, przewodniczących komitetów doradczych ERRS oraz przewodniczącego Komitetu
Ekonomiczno-Finansowego. Ciało to spotyka się nie później niż 4 tygodnie przed posiedzeniem Rady Generalnej.
Jego prace koncentrują się na przygotowaniu tego posiedzenia, tj. ustaleniu wstępnego planu dyskusji oraz zatwierdzeniu dokumentów tam przedkładanych.
ERRS posiada też dwa ciała doradcze: Doradczy Komitet
Naukowy i Doradczy Komitet Techniczny. Pierwszy składa
się z przewodniczącego oraz 15 wysokiej klasy niezależnych ekspertów, których proponuje Komitet Sterujący
i zatwierdza Rada Generalna na 4-letnią kadencję. Praktyka
wskazuje, że są to przedstawiciele świata nauki, specjalizujący się w obszarach znajdujących się w orbicie mandatu
ERRS. Drugi komitet jest de facto odbiciem składu osobowego Rady Generalnej, tyle że na niższym szczeblu reprezentacji danych instytucji. Taki skład obu komitetów wskazuje, że pierwszy powinien dostarczać pomysłów o bardziej
teoretycznym czy wręcz naukowym charakterze oraz dysponować najwyższej klasy aparatem analitycznym. Drugi
komitet odpowiadać ma za wiedzę praktyczną, szczególnie
związaną z faktycznym funkcjonowaniem całego rynku
finansowego Unii Europejskiej.
Strukturę ERRS dopełnia Sekretariat. Zarówno obsługę
Sekretariatu, jak też wsparcie logistyczne, analityczne oraz
administracyjne zapewnia EBC20. Europejski Bank Centralny powołuje szefa Sekretariatu w porozumieniu z Radą
Generalną ERRS. Choć ciężar administracyjny spoczywa na
EBC, to jednak do pracy w Sekretariacie mogą i są delegowani także pracownicy instytucji zasiadających w Radzie
Generalnej, a więc przedstawiciele krajowych banków centralnych oraz organów nadzoru finansowego.
Instrumenty nadzorcze w gestii ERRS
Jak wykazano wcześniej, mandat ERRS, nawet z uwzględnieniem nowych zadań wynikających z pakietu CRR/CRDIV,
ma jednoznacznie charakter typu oversight. W związku
z tym warto dokładniej spojrzeć na działania prewencyjne
wskazane na rysunku 2, które prowadzi ERRS. Pierwszym
jest uzgadnianie międzynarodowych standardów, zwłasz-
cza regulacyjno-nadzorczych. Bez wątpienia główną rolę
odgrywa tu współpraca z Radą Stabilności Finansowej
(RSF), ustanowioną decyzją szczytu G20 w 2009 r.21 Jednak
należy podkreślić, że ERRS nie jest członkiem Rady Stabilności Finansowej. W związku z tym ich relacje należy określić jako nieformalne. Dlatego znacznie istotniejszym kanałem przekazywania stanowisk jest koordynacja via Europejski Bank Centralny, który zasiada w Zgromadzeniu Plenarnym RSF. Podkreślenia wymaga, że uznawane przez RSF
wzorce dobrych praktyk nadzorczych nie są aktami prawnymi. Dopóki więc nie zostają przeniesione do prawodawstwa unijnego, dopóty nie można ich traktować jako bezwzględnie obowiązujących, choć bez wątpienia ich kształt
może oddziaływać na treść kolejnego instrumentu prewencyjnego ERRS, jakim są zalecenia.
Z uwagi na charakter nadzoru makroostrożnościowego
typu oversight zalecenia formułowane przez Europejską
Radę ds. Ryzyka Systemowego nie są wprost kierowane do
instytucji finansowych. Adresatami zaleceń mogą być:
Komisja Europejska, państwo członkowskie lub ich grupa,
krajowy organ nadzoru finansowego lub ich grupa, Europejski Urząd Nadzoru lub ich grupa. Każde zalecenie zawiera wskazanie terminu na podjęcie działań implementacyjnych (art. 16 ust. 2 rozporządzenia ustanawiającego ERRS).
Choć delegacja do wydawania zaleceń jest zawarta
w źródle prawa unijnego, to jednak zalecenie nie ma takiego przymiotu. Zatem jest składnikiem tzw. soft law22 i brak
zastosowania się do niego nie wiąże się z jakąkolwiek sankcją w rozumieniu prawa unijnego. Warto zwrócić uwagę, że
ostateczną treść zalecenia przyjmuje Rada Generalna ERRS.
Jak już wskazano, decyzje Rady Generalnej ERRS są przyjmowane w drodze głosowania, a więc możliwe jest ustalenie treści danego zalecenia wbrew głosom niektórych
państw członkowskich.
Do czerwca 2015 r. ERRS wydała 7 publicznych zaleceń.
W 2011 r. dotyczyły one kredytów w walutach obcych,
finansowania instytucji kredytowych nominowanego
w dolarach amerykańskich oraz mandatu makroostrożnościowego organów krajowych. W 2012 r. były to zalecenia
w sprawie funduszy rynku pieniężnego oraz finansowania
instytucji kredytowych. Zalecenie z 2013 r. dotyczy celów
pośrednich i instrumentów polityki makroostrożnościowej,
a ostatnia rekomendacja z 2014 r. to wytyczne dotyczące
ustalania wskaźników bufora antycyklicznego.
Zaleceniom towarzyszą działania następcze, sprawdzające stan wprowadzenia ich w życie. Zgodnie z „podręcznikiem” przeprowadzania takich przeglądów23, zespół oceniający w ciągu 7 miesięcy od daty wskazanej w zaleceniu
jako ostateczny termin na wprowadzenie pożądanych
działań jest zobowiązany do przygotowania swojego raportu. Powstaje on na podstawie odpowiedzi na pytania
zawarte w kwestionariuszu przygotowanym przez zespół
oceniający. Na żądanie zespołu adresat zalecenia dostarcza dodatkowe wyjaśnienia. Zespół może także autonomicznie zebrać potrzebne mu informacje. Jednak cała
ocena ma charakter analizy „zza biurka”, bez możliwości
prowadzenia inspekcji u adresata zalecenia.
Działania podjęte przez państwa członkowskie są zaliczane do 5 kategorii: w pełni zgodne z zaleceniem; w przeważającej części zgodne z zaleceniem, choć występują
drobne niezgodności; częściowo zgodne z zaleceniem;
w przeważającej części niezgodne z zaleceniem; niezgodne
z zaleceniem. Powyższa skala odnosi się do ocenianej
aktywności. Jednakże zalecenie ERRS to składnik soft law,
czyli państwa unijne mogą także pozostać bierne wobec
wytycznych Rady. Wówczas zespół oceniający wymaga
przedstawienia powodów zaniechania działań (mechanizm
comply or explain). Otrzymane informacje kategoryzowane
są jako zaniechanie wystarczająco wyjaśnione lub zaniechanie niewystarczająco wyjaśnione.
Raport wstępnie zatwierdza Doradczy Komitet Techniczny, a następnie Rada Generalna ERRS. W przypadku
pojawienia się państw, które nie zastosowały się do rekomendacji (lub wystąpiło zaniechanie niewystarczająco
wyjaśnione), po upływie kolejnego roku przygotowywany
jest następny raport oceniający. O ponownym braku
wystarczającego stopnia zgodności z zaleceniem są informowane Rada UE oraz Europejskie Urzędy Nadzoru. Jeśli
zalecenie miało publiczny charakter to brak zgodności
z nim działań podjętych przez poszczególne państwa członkowskie może być przedmiotem wyjaśnień składanych
Parlamentowi Europejskiemu.
Jak widać, mechanizm przewidziany w rozporządzeniu
ustanawiającym ERRS jest tak pomyślany, by wywierać
istotną presję na państwa członkowskie w zakresie wdrażania zaleceń. Zaczyna się od dyskusji w gronie specjalistów, jakimi są członkowie zespołu oceniającego, poprzez
ekspertów zasiadających w Doradczym Komitecie Technicznym, następnie prezesów banków centralnych, by
ostatecznie dojść do najwyższego szczebla politycznego
o charakterze prawodawczym (Rada UE i Parlament Europejski).
Potencjalna zmiana składu Rady Generalnej ERRS
Analizując europejski nadzór makroostrożnościowy
warto zwrócić uwagę na modyfikacje instytucjonalne wynikające z Zalecenia 2011/324 oraz już obowiązujących przepisów CRR/CRDIV. Pierwszy ze wskazanych aktów rekomendował państwom członkowskim ustanowienie krajowych organów nadzoru makroostrożnościowego25. Z kolei
język prawny CRR/CRDIV posługuje się terminem „organ
właściwy” lub „wyznaczony organ” (np. art. 2 CRR w związku z art. 458 CRR lub art. 13 ust. 2 CRDIV). Pierwszym z nich
jest organ właściwy w kwestii wymogów ostrożnościowych
dla instytucji kredytowych. Jest to więc każdorazowo organ
nadzoru bankowego, czyli ze ściśle mikroostrożnościowym
mandatem działania. Ponieważ część instrumentarium
pakietu CRR/CRDIV może jednak oddziaływać na cały sektor bankowy (vide środki krajowe przewidziane w art. 458
CRR lub niektóre bufory kapitałowe ujęte w rozdziale IV
CRDIV) ustawodawca unijny pozostawił krajom członkowskim wybór rozwiązania instytucjonalnego. Można kompetencje z nimi związane przypisać dotychczasowym nadzo-
27
rom mikroostrożnościowym lub też wskazać „organ wyznaczony”, tj. organ, który ma kompetencje w zakresie użycia
środków nakierowanych na ograniczenie ryzyka w całym
systemie bankowym.
W związku z powyższym nie można się zgodzić z poglądem Brzozowskiego26, że organ wyznaczony jest organem
nadzoru makroostrożnościowego, gdyż takiemu powinny
być przypisane też kompetencje dotyczące pozabankowych sektorów rynku finansowego. Ponadto, nadzór
makroostrożnościowy powinien dysponować szerszym
katalogiem instrumentów niż te, które przewiduje pakiet
CRR/CRDIV. Nieuprawniony jest także pogląd Nadolskiej27,
twierdzącej, że przepisy unijne kreują obowiązek utworzenia organu wyznaczonego.
Znacząca większość państw członkowskich wskazała
lub utworzyła organy nadzoru makroostrożnościowego
w rozumieniu Zalecenia 2011/3, jak też dokonała podziału
kompetencji wynikających z przepisów CRR/CRDIV28. Tym
samym w opinii autora na rysunku 1 w miejscu krajowego
banku centralnego powinien się pojawić krajowy organ
nadzoru makroostrożnościowego. Aktywność powstałej
sieci instytucji powinna być koordynowana na poziomie
całej Unii. Naturalnym kandydatem do podjęcia się tej roli
jest ERRS. Wydaje się więc zasadnym, by w Radzie Generalnej Europejskiej Rady ds. Ryzyka Systemowego miejsce
prezesów krajowych banków centralnych zajęli szefowie
krajowych organów nadzoru makroostrożnościowego.
Wymaga to jednak inicjatywy politycznej i zmiany rozporządzenia ustanawiającego ERRS. Wzmacnianie roli EBC
w zakresie nadzoru bankowego jako elementu unii bankowej stawia jednak pod znakiem zapytania takie modyfikacje.
Podsumowanie
Utworzenie europejskiego systemu nadzoru finansowego bardzo istotnie zmieniło architekturę międzynarodowej współpracy nadzorczej na rynku finansowym UE. Bez
wątpienia widoczne jest dążenie do tego, by transgranicznej integracji podmiotów nadzorowanych towarzyszyła
daleko posunięta unifikacja norm i praktyk nadzorczych.
Klarowne ustanowienie europejskiego nadzoru makroostrożnościowego jako składowej ESNF należy ocenić bardzo pozytywnie. Przyjęcie za przedmiot analiz ryzyka systemowego, które może kumulować się w dowolnym segmencie rynku finansowego, oraz koncentracja na możliwych
sprzężeniach zwrotnych z realną sferą gospodarki znacząco rozszerzyła perspektywę postrzegania zadań stojących
przed organami nadzoru.
Warto jednak podkreślić, że Europejskie Urzędy Nadzoru w szczególnych okolicznościach29 mają prawo wydawać
decyzje prawnie wiążące krajowe organy nadzoru lub
wręcz wydawać decyzje skierowane wprost do podmiotów
nadzorowanych. Jeszcze większy zakres uprawnień uzyskał
w listopadzie 2014 r. EBC, przejmując bezpośredni nadzór
nad istotnymi bankami i grupami kapitałowymi ze strefy
28
euro. O ile więc w zakresie nadzoru mikroostrożnościowego można mówić o znaczącej (EBC i Jednolity Mechanizm
Nadzorczy – SSM dla banków ze strefy euro) lub potencjalnej centralizacji (Europejskie Urzędy Nadzoru), o tyle nadzór makroostrożnościowy sprawowany przez Europejską
Radę ds. Ryzyka Systemowego ma w praktyce wymiar
koordynacyjny i perswazyjny. Realne uprawnienia decyzyjne pozostają w rękach państw członkowskich.
Ta odmienność wynika z nadal widocznego braku synchronizacji cykli gospodarczych i finansowych krajowych
systemów ekonomicznych30. W związku z tym polityka
makroostrożnościowa, podobnie jak budżetowa, musi
uwzględniać specyfiki narodowe. Uniemożliwia to jej centralizację i prowadzenie wprost z poziomu instytucji unijnej.
W związku z powyższym ERRS ma w swym ręku narzędzia analityczno-predykcyjne, które powinny prowadzić do
prawidłowej oceny stopnia narastania ryzyka systemowego na rynku finansowym Unii Europejskiej. Towarzyszą im
uprawnienia do wydawania niewiążących zaleceń, których
realizacja powinna rozładować zagrożenia.
Pierwsze lata działania ERRS wskazują na generalnie
prawidłowe wywiązywanie się z prac analitycznych. Raporty prezentujące wskaźniki ekonomiczne identyfikujące
poszczególne obszary ryzyka oraz ogólny poziom napięć31
na rynku finansowym UE są publicznie dostępne i szeroko
wykorzystywane przez zewnętrznych analityków. Eksperci
Rady aktywnie włączyli się też w opracowanie założeń
makroekonomicznych dla prowadzonych w całej Unii
testów warunków skrajnych dla sektora bankowego32 oraz
ubezpieczeniowego33.
Zagadnienia, do których odnoszą się publiczne zalecenia, należały bez wątpienia do jednych z najważniejszych
dla stabilności europejskiego rynku finansowego. Problem
kredytów nominowanych w walutach obcych, stabilne źródła finansowania instytucji kredytowych czy wreszcie zasady ustalania celów i instrumentów polityki makroostrożnościowej prowadzonej przez organy krajowe to istotne
kwestie, których rozwiązanie powinno być koordynowane
na poziomie unijnym. Równocześnie ERRS prowadziła działania następcze wobec wydanych zaleceń, a krytyka państw,
które nie wdrożyły rekomendowanych rozwiązań, odnosiła
pożądany skutek, tj. następowała sugerowana zmiana
mechanizmów nadzorczych34.
Konieczne jest podkreślenie, że ERRS wykazywała dotąd
nadmierny „bankocentryzm”. Niemal cały raport o potencjalnych ryzykach analizuje informacje o sektorze bankowym. Instrumentarium wskazywane jako narzędzia polityki
makroostrożnościowej jest dostosowane wyłącznie do
specyfiki instytucji kredytowych. Dopiero w ostatnim roku
na forum Rady Generalnej ERRS poruszono tematykę
rynku kapitałowego (instrumentów pochodnych oraz centralnych kontrpartnerów – CCP), natomiast zagadnienia
ubezpieczeniowe ograniczały się do analizy wyników
testów warunków skrajnych. W związku z tym należy postulować, by ERRS, mimo składu zdominowanego przez banki
centralne, faktycznie (a nie tylko formalnie) uwzględniła
w swych pracach cały rynek finansowy Unii Europejskiej.
Na uwagę zasługuje też konieczność wyważenia relacji
ERRS – EBC po ustanowieniu Jednolitego Mechanizmu Nadzorczego dla banków strefy euro. Od listopada 2014 r.
Prezes EBC jest osobą, która przewodniczy Radzie Prezesów, a więc uosabia politykę monetarną państw, w których
walutą jest euro, a równocześnie firmuje ostateczne decyzje mikroostrożnościowe, skierowane do indywidualnych
banków. Obecny stan prawny stawia go także na czele
ERRS, a więc rady odpowiedzialnej za nadzór makroostrożnościowy całego rynku finansowego UE. Wydaje się, że
w ten sposób nastąpiła nazbyt daleko idąca koncentracja
uprawnień.
Tym samym pożądane jest, by ERRS zyskała większą
niezależność w stosunku do EBC. Jej odzwierciedleniem
mogłoby być dokonanie już wskazywanych zmian w składzie Rady Generalnej ERRS oraz podniesienie rangi Szefa
Sekretariatu do poziomu zarządzającego pracami ERRS,
przy zachowaniu kierunkowych prerogatyw Rady Generalnej i przewodniczącego ERRS. Stanowisko zarządzającego
ERRS pozwoliłoby na usprawnienie współpracy z Komitetem Ekonomiczno–Finansowym, odpowiedzialnym za przygotowania posiedzeń Rady UE w formacie ECOFIN. Dzięki
temu unijni ministrowie finansów mogliby na bieżąco być
informowani o potencjalnym zagrożeniu stabilności przez
odpowiednio umocowanego przedstawiciela ERRS. Równocześnie Europejska Rada ds. Ryzyka Systemowego mogłaby uzyskać identyfikację personalnie odrębną od EBC jako
banku centralnego oraz nadzoru ściśle bankowego.
* Dr hab. Michał Kruszka, prof. nadzw. Akademii Finansów
i Biznesu Vistula w Warszawie, Wydział Biznesu i Stosunków Międzynarodowych. E-mail: [email protected]
1 Komunikat prasowy Komisji Europejskiej, IP/08/1679,
12 listopada 2008 r.
2 J. de Larosiere, The High-Level Group on Financial Supervision
in the EU – Report, Brussels, 25 February 2009.
3 Podstawą prawną powołania tego sytemu są: Rozporządze-
nie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1092/2010 z dnia
24 listopada 2010 r. w sprawie wspólnotowego nadzoru makroostrożnościowego nad systemem finansowym i ustanowienia
Europejskiej Rady ds. Ryzyka Systemowego, DzUrz UE L 331 z dnia
15 grudnia 2010 r. – dalej przytaczane jako rozporządzenie ustanawiające ERRS; Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady
(UE) nr 1093/2010 z 24 listopada 2010 r. w sprawie ustanowienia
Europejskiego Urzędu Nadzoru (Europejskiego Urzędu Nadzoru
Bankowego), zmiany decyzji nr 716/2009/WE oraz uchylenia decyzji Komisji 2009/78/WE; Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1094/2010 z 24 listopada 2010 r. w sprawie
ustanowienia Europejskiego Urzędu Nadzoru (Europejskiego
Urzędu Nadzoru Ubezpieczeń i Pracowniczych Programów Emerytalnych), zmiany decyzji nr 716/2009/WE i uchylenia decyzji Komisji
2009/79/WE; Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE)
nr 1095/2010 z 24 listopada 2010 r. w sprawie ustanowienia Europejskiego Urzędu Nadzoru (Europejskiego Urzędu Nadzoru Giełd
i Papierów Wartościowych), zmiany decyzji nr 716/2009/WE i uchylenia decyzji Komisji 2009/77/WE; Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2010/78/UE z 24 listopada 2010 r. w sprawie zmiany
dyrektyw 1998/26/WE, 2002/87/WE, 2003/6/WE, 2003/41/WE,
2003/71/WE, 2004/39/WE, 2004/109/WE, 2005/60/WE, 2006/48/WE,
2006/49/WE i 2009/65/WE w odniesieniu do uprawnień Europej-
skiego Urzędu Nadzoru (Europejskiego Urzędu Nadzoru Bankowego), Europejskiego Urzędu Nadzoru (Europejskiego Urząd Nadzoru Ubezpieczeń i Pracowniczych Programów Emerytalnych) oraz
Europejskiego Urzędu Nadzoru (Europejskiego Urzędu Nadzoru
Giełd i Papierów Wartościowych), określana jako dyrektywa Omnibus I. Akt o charakterze nieustawodawczym: Rozporządzenie Rady
(UE) nr 1096/2010 z 17 listopada 2010 r. w sprawie powierzenia
Europejskiemu Bankowi Centralnemu szczególnych zadań
w zakresie funkcjonowania Europejskiej Rady ds. Ryzyka Systemowego. Powyższe akty zostały opublikowane w DzUrz UE L 331
z 15 grudnia 2010 r.
4 R. M. Lastra, Legal Foundations of International Monetary Sta-
bility, Oxford University Press, New York 2006, s. 85-88.
5 P. Clement, The term “macroprudential”: origins and evolution,
„BIS Quarterly Review”, March 2010, s. 59-60.
6 C. Borio, Towards a macroprudential framework for financial
supervision and regulation?, „CESifo Economic Studies”, 2003,
vol. 49, s. 183-185.
7 T. Nieborak, Europejski zintegrowany nadzór finansowy –
aspekty instytucjonalno – prawne, [w:] Bezpieczeństwo rynku finansowego, red. E. Fojcik-Mastalska, E. Rutkowska-Tomaszewska, Prace
Naukowe WPAiE Uniwersytetu Wrocławskiego, E-Monografie, nr 6,
Wrocław 2010, s. 57-61; M. Andenas, I. H.-Y.Chiu, Financial Stability
and Legal Integration in Financial Regulation, „European Law
Review”, 2013, vol. 38, s. 341-342.
8 P. J. Szpunar, Rola polityki makroostrożnościowej w zapobieganiu kryzysom finansowym, Materiały i Studia NBP, nr 278, Warszawa
2012; P. Smaga, Wpływ Europejskiej Rady Ryzyka Systemowego na
stabilność finansową w UE, „Gospodarka Narodowa”, 2013,
nr 3(259), s. 27.
9 A.S. Hornby, A.P. Cowie, Oxford advanced learner’s dictionary
of current English, Oxford University Press, London 1974.
10 E.T. Patrikis, Supervision and Regulation, Remarks by First Vice
President FRBNY before the PSA 1997 Annual Meeting,
http://www.newyorkfed.org/newsevents/speeches/1997/
ep970303.html
11 Patrz http://www.bundesbank.de/Redaktion/EN/Dossier/
Tasks/oversight.html?notFirst=true&docId=328220;
http://www.nbp.pl/home.aspx?f=/systemplatniczy/nadzor_syst_
platn/informacje_ogolne.html
12 P. Smaga, Wpływ Europejskiej Rady…, op. cit., s. 15.
13 Jest to Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady
(UE) nr 575/2013 z 26 czerwca 2013 r. w sprawie wymogów ostrożnościowych dla instytucji kredytowych i firm inwestycyjnych, zmieniające Rozporządzenie (UE) nr 648/2012, DzUrz UE L 176
z 27 czerwca 2013 r. – dalej określane jako CRR – oraz Dyrektywa
Parlamentu Europejskiego i Rady 2013/36/UE z 26 czerwca 2013 r.
w sprawie warunków dopuszczenia instytucji kredytowych do
działalności oraz nadzoru ostrożnościowego nad instytucjami kredytowymi i firmami inwestycyjnymi, zmieniająca dyrektywę
2002/87/WE i uchylająca dyrektywy 2006/48/WE oraz 2006/49/WE,
DzUrz UE L 176 z 27 czerwca 2013 r. – dalej określana jako CRDIV.
14 M. Brzozowski, CRDIV, CRR – instrumenty makroostrożnościowe, NBP, Warszawa 2014.
15 Flagship Report on Macro-prudential Policy in the Banking
Sector, ESRB, Frankfurt am Main 2014.
16 The ESRB Handbook on Operationalising Macro-prudential
Policy in the Banking Sector, ESRB, Frankfurt am Main 2014.
17 A review of macro-prudential policy in the EU one year after the
introduction of the CRD/CRR, ESRB, Frankfurt am Main 2015.
18 https://www.esrb.europa.eu/mppa/html/index.en.html
29
19 Art. 5 ust. 1 rozporządzenia ustanawiającego ERRS stanowi,
że taki stan prawny ma trwać tylko przez pierwszą 5-letnią kadencję, a następnie zasady wyznaczania mogą być zmienione zgodnie
z wynikami przeglądu wykonanego przez Parlament Europejski
i Radę UE (art. 20 rozporządzenia ustanawiającego ERRS). Elementem tego przeglądu jest raport Komisji Europejskiej, w którym
znajduje się wniosek stanowiący o zasadności utrzymania w mocy
zasady pełnienia funkcji przewodniczącego ERRS przez prezesa
EBC. Patrz http://ec.europa.eu/economy_finance/articles/governance/
pdf/2014-08-08_esrb_review_en.pdf
20 Patrz Rozporządzenie Rady (UE) NR 1096/2010 z dnia
17 listopada 2010 r. w sprawie powierzenia Europejskiemu Bankowi Centralnemu szczególnych zadań w zakresie funkcjonowania
Europejskiej Rady ds. Ryzyka Systemowego, DzUrz UE L 331 z dnia
15 grudnia 2010 r.
21 Więcej o tej instytucji w pracy Financial Stability Board: An
Effective Fourth Pillar of Global Economic Governance?, red. S. Griffith-Jones, E. Helleiner, N. Woods, CIGI, Ontario 2010.
22 D. Wojtczak, Soft law i mechanizmy nielegislacyjne jako instrumenty integracji rynku usług bankowych Unii Europejskiej, „Monitor
Prawa Bankowego”, 2012, nr 1, s. 58-71.
23 Handbook on the follow-up to ESRB recommendations, ESRB,
Frankfurt am Main 2013.
24 Zalecenie Europejskiej Rady ds. Ryzyka Systemowego
z 22 grudnia 2011 r. w sprawie mandatu makroostrożnościowego
organów krajowych (ERRS/2011/3), DzUrz UE C 41 z 14 lutego 2012 r.
25 W Zaleceniu organy te są określane „organami makro-
ostrożnościowymi” lub „organami, którym powierzono prowadzenie polityki makroostrożnościowej”. Widoczne jest więc dążenie do
poszerzenia mandatu poza ten, który przypisano samej ERRS.
Z tego względu takie starania należy skrytykować, gdyż brak im
prawidłowego osadzenia w źródłach prawa powszechnie obowiązującego. Użycie terminu „polityka makroostrożnościowa” było już
przedmiotem negatywnej oceny w niniejszym artykule, jednakże
w tym przypadku można nieco złagodzić jej wydźwięk, gdyż w Zaleceniu 2011/3 odnosi się ono do działalności krajowych instytucji,
które mają być wyposażone w szersze instrumentarium niż tylko
nadzór typu oversight. Katalog ewentualnych dodatkowych narzędzi został przedstawiony w Zaleceniu Europejskiej Rady ds. Ryzyka
Systemowego z 4 kwietnia 2013 r. w sprawie celów pośrednich
i instrumentów polityki makroostrożnościowej (ERRS/2013/1),
DzUrz UE C 1701 z 15 czerwca 2013 r. Piszą o nich także P. Bańbuła, Polityka makroostrożnościowa: przesłanki, cele, instrumenty
i wyzwania, „Materiały i Studia”, nr 298, Instytut Ekonomiczny NBP,
Warszawa 2013, s. 71-83 oraz S.G. Hanson, A.K. Kashyap, J.C. Stein,
A Macroprudential Approach to Financial Regulation, “Journal of Economic Perspectives”, 2011, vol. 25(1), s. 3-28.
26 M. Brzozowski, CRDIV, CRR…, op. cit., s. 14.
27 A. Nadolska, Miejsce i rola organu nadzoru makroostrożno-
ściowego w europejskim i krajowym systemie nadzoru nad rynkiem
finansowym, „Zeszyty Prawnicze Biura Analiz Sejmowych”, 2014,
vol. XI, s. 16.
28 ESRB Recommendation on the macro-prudential mandate of
national authorities (ESRB/2011/3). Follow-up Report – Overall assessment, ESRB, Frankfurt am Main 2014.
29 Szerzej na ten temat R. Grzeszczak, M. Słok-Wódkowska,
Europejski system nadzoru finansowego a unijny mandat krajowych
organów nadzoru – wybrane aspekty, „Wiadomości Ubezpieczeniowe”, 2015, nr 1, s. 81–95.
30 Przykładem są nadmierne akcje kredytowe w Hiszpanii
i Irlandii w okresie przedkryzysowym, przy braku takich zjawisk
w Niemczech i Europie Środkowo-Wschodniej. Z kolei kryzysowi
realnej sfery gospodarki Grecji towarzyszy stosunkowo szybki
wzrost gospodarczy Polski i Malty.
30
31 Są to publikacje ukazujące się pod tytułem ESRB Risk Dashboard i dostępne na stronie: http://www.esrb.europa.eu/pub/rd/html/
index.en.html
32 R. Woreta, Uczestnictwo polskich banków w edycji 2014 ogólnoeuropejskich testów warunków skrajnych, „Unia Europejska.pl”,
2014, nr 5 (228), s. 28-36.
33 EIOPA Insurance stress test 2014, EIOPA, Frankfurt am Main
2014.
34 M. Collin, M. Druant, S. Ferrari, Macroprudential policy in the
banking sector: framework and instruments, NBB Financial Stability
Review, NBB, Brussels, 2014, s. 81, 94.
n
FIRMY RODZINNE W PERSPEKTYWIE
UNIJNEJ
Jan Klimek, Jacek Lipiec*
Firmy rodzinne nie były dotąd w dostatecznym stopniu
dostrzegane przez instytucje unijne. W listopadzie 2009 r.
Komisja Europejska opublikowała drugie i ostatnie, jak
dotychczas, sprawozdanie końcowe grupy ekspertów na
temat firm rodzinnych. Do 2015 r. niewiele jednak zrobiono
na rzecz tych podmiotów1. Zważywszy na fakt, że firmy
rodzinne stanowią około 60% wszystkich firm europejskich
i dają pracę prawie połowie zatrudnionych w Unii Europejskiej2, nie można o nich zapominać przy formułowaniu strategii oraz programów unijnych. W istocie Komisja Europejska coraz częściej zwraca uwagę na te podmioty. Nawiązała
do nich na przykład w Planie Działania na rzecz Przedsiębiorczości do 2020 r. w kontekście wyzwań, które należy podjąć,
aby pobudzić ducha przedsiębiorczości (rodzinnej) w Europie3. Jak na razie są to jednak tylko okazjonalne wzmianki.
Z powodu liczebności oraz znaczenia firm rodzinnych w państwach członkowskich UE i w ogóle na świecie, należałoby
poświęcić tym podmiotom więcej uwagi. Z tego też względu,
z inicjatywy Jacka Krawczyka – przewodniczącego Grupy
Pracodawców w Europejskim Komitecie Ekonomiczno-Społecznym (EKES) oraz Jana Klimka, współautora artykułu,
a równocześnie członka i sprawozdawcy tej grupy – 22 stycznia 2015 r. powołano Grupę INT/765, której celem jest opracowanie opinii na temat firm rodzinnych.
Celem niniejszego artykułu jest przedstawienie działań
instytucji unijnych na rzecz firm rodzinnych. Działania te
pokazano przez pryzmat procesu przygotowywania oraz
sporządzenia opinii w sprawie takich firm w Europejskim
Komitecie Ekonomiczno-Społecznym. Omawiając rozwiązania stosowane w firmach rodzinnych, autorzy odnieśli się
tylko do rozwiązań legislacyjnych państw członkowskich,
które mogłyby być wykorzystane do przyjęcia dyrektywy
unijnej w odniesieniu do firm rodzinnych.
Firmy rodzinne – problemy z definicją
Punktem wyjścia do analizy przedsiębiorstw rodzinnych
– i nie tylko rodzinnych – jest przyjęcie jednoznacznej defi-
nicji firmy rodzinnej. Dyscyplina badawcza związana z firmami rodzinnymi rozwinęła się stosunkowo niedawno
i dlatego nie wypracowano jeszcze wiążącej definicji, co
utrudnia prowadzenie badań komparatywnych. Należy
jednak nadmienić, że w światowym obiegu naukowo-badawczym istnieje kilkadziesiąt definicji firm rodzinnych,
przy czym najczęściej wykorzystywane są dwie: (1) Dennisa
Jaffego oraz (2) Johna Davisa i Renato Tagiuriego4. Pierwszy
z nich uznaje za firmę rodzinną „jednostkę, w której dwóch
lub więcej członków rodziny dzieli pracę i własność”5.
Z kolei J.A. Davis i R. Tagiuri przez firmę rodzinną rozumieją
„organizację, w której dwóch lub więcej członków rodziny
ma wpływ na kierownictwo firmy poprzez: wykorzystanie
związków pokrewieństwa, pełnienie funkcji kierowniczej
lub prawo własności”6. Analizując firmy rodzinne w krajach
UE, należałoby jednak powoływać się na definicję zaproponowaną w dokumencie opracowanym przez wspomnianą
wcześniej grupę ekspercką Komisji Europejskiej (ramka 1).
Zaproponowała ona przyjęcie tej definicji po sporządzeniu
ekspertyzy firm rodzinnych.
Ramka 1
Firmę, bez względu na rozmiar, należy uważać za rodzinną,
jeżeli:
–– większość głosów jest w posiadaniu osoby (osób) fizycznej,
która założyła firmę albo nabyła udziały w firmie, lub
w posiadaniu jej małżonka, rodziców, dzieci albo bezpośrednich spadkobierców dzieci;
–– głosy większościowe mogą być bezpośrednie lub pośrednie;
–– przynajmniej jeden przedstawiciel rodziny albo krewny jest
zaangażowany w zarządzanie lub administrowanie firmą;
–– w przypadku spółek notowanych na giełdzie mówi się o firmie rodzinnej, jeśli rodzina założyła lub nabyła udziały w firmie lub jej potomkowie posiadają 25% głosów wynikających
z posiadanego kapitału.
Źródło: Sprawozdanie końcowe grupy ekspertów: Overview of
family-business-relevant issues: research, networks, policy
measures and existing studies, Komisja Europejska, listopad
2009 r.
Definicja ta nie została jednak powszechnie przyjęta
w państwach członkowskich i jest wykorzystywana przez
badaczy jedynie dobrowolnie. Definicję tę promuje federacja European Family Businesses z siedzibą w Brukseli, która
także aktywnie wspiera inne działania na rzecz firm rodzinnych w UE, m.in. proponuje, aby Eurostat zaczął pozyskiwać dane statystyczne o firmach rodzinnych w oparciu o tę
definicję7. Notabene, nie odnotowano na świecie działań
zmierzających do opracowania statystycznego firm rodzinnych, z wyjątkiem Centralnego Urzędu Statystycznego
w Irlandii, który wydał publikację „Family Business in Ireland
– Services Sector 2005”. Warto odnotować przy tej okazji, że
Główny Urząd Statystyczny w Warszawie podjął działania
zmierzające do zbadania firm rodzinnych, jednak wyniki
tych działań poznamy dopiero w 2017 r. Definicję firm
rodzinnych według grupy eksperckiej Komisji Europejskiej
należałoby uzupełnić o kryterium czasu (ciągłości) funkcjonowania firmy rodzinnej. Firmy rodzinne prowadzą bowiem
działalność w taki sposób, aby zagwarantować firmie ist-
nienie w długim horyzoncie, tj. przez wiele pokoleń. Osiągają to poprzez reinwestowanie zysków oraz akumulację
kapitału, co w literaturze zyskało miano tzw. kapitału cierpliwego (ang. patient capital). Angela Merkel – kanclerz
Niemiec – uwydatniła tę cechę firm rodzinnych stwierdzając, że: „Firmy rodzinne myślą w perspektywie długoterminowej. Istnieją i chcą istnieć długo; oznacza to że zarządzają
w sposób zrównoważony”8.
Doświadczenia państw członkowskich we wspieraniu
firm rodzinnych
Państwa członkowskie UE w mniejszym bądź większym
stopniu podejmują różne działania na rzecz wspierania
i rozwijania firm rodzinnych. Warto przyjrzeć się konkretnym rozwiązaniom, gdyż mogą one służyć jako punkty
odniesienia dla innych krajów, nie tylko członkowskich.
Przyglądając się działaniom na rzecz wspierania firm
rodzinnych należy bez wątpienia odwołać się do bogatego
doświadczenia Hiszpanii, a w szczególności do badań Miguela
Gallo z IESE Business School, który jako jeden z pierwszych
na świecie przeniósł tematykę firm rodzinnych na grunt
naukowy. Z jego bogatego doświadczenia oraz działalności
na rzecz wspierania firm rodzinnych warto wymienić położenie podwalin pod rodzinny nadzór właścicielski, który został
nawet uwzględniony przez Senat hiszpański9. W Hiszpanii
firmy rodzinne wspiera również Ministerstwo Przemysłu,
Energii oraz Turystyki. W przewodniku o małych i średnich
firmach rodzinnych zdefiniowało ono firmę rodzinną jako
„przedsiębiorstwo, którego istotna część własności należy
do jednej lub wielu rodzin oraz którego członkowie mają
wpływ na decyzje podejmowane przez zarząd oraz organa
administracyjne firmy”10. Działania w podobnym nurcie
podjęło także Ministerstwo Handlu i Przemysłu Finlandii,
które zawiązało specjalną grupę zajmującą się przedsiębiorczością rodzinną11. Przedstawiona już definicja firmy rodzinnej zaproponowana przez ekspertów Komisji Europejskiej
(ramka 1) została wypracowana właśnie przez tę fińską
grupę roboczą, której pracami kierował Philip Aminoff – prezes Rady Dyrektorów koncernu rodzinnego Electrosonic Oy
Ab. Państwa członkowskie mogą definiować firmy rodzinne
w różnych regulacjach i dokumentach prawnych, jak np. we
Włoszech zrobiono to w kodeksie cywilnym. Włoski kodeks
cywilny wprowadza wymóg istnienia więzi rodzinnych oraz
nieustannej pracy (modo continuativo) na rzecz rodziny czy
też firmy rodzinnej, którego spełnienie upoważnia członka
rodziny do czerpania korzyści w postaci udziałów we własności oraz zyskach12. W Kodeksie tym mówi się również, że
członek rodziny, który przyczynia się do wzrostu aktywów
oraz wartości niematerialnych (goodwill), powinien otrzymać
za to odpowiednią gratyfikację zależną od wielkości oraz
jakości wkładu własnego. Decyzje w sprawie podziału zysków
oraz inne dotyczące firmy i jej sprzedaży powinny być podejmowane większością głosów.
Rumuński Parlament przyjął w 2004 r. ustawę o prowadzeniu działalności przez osoby indywidualne oraz firmy
(a dosłownie stowarzyszenia) rodzinne (asociaţiilor familiale)13. W pierwszych czterech artykułach tej ustawy omawia
31
się działalność gospodarczą o dowolnym charakterze
(z wyłączeniem działalności regulowanej odrębnymi ustawami), która może być prowadzona przez osoby indywidualne oraz firmy rodzinne z Unii Europejskiej oraz Europejskiego Obszaru Gospodarczego. Firma rodzinna może być
założona przez osobę fizyczną i obejmować członków
rodziny (art. 1). Artykuł drugi tej ustawy precyzuje, że przez
członków rodziny należy rozumieć osoby związane więziami rodzinnymi – zstępnych do czwartego stopnia włącznie
– a także określa dolną granicę wieku przynależności do
firmy na 16 lat. Czwarty stopień w odniesieniu do zstępnego wynika bezpośrednio z rumuńskiego Kodeksu cywilnego (rozdział dotyczący dziedziczenia)14.
Nieco inne podejście stosuje Kodeks cywilny Litwy,
który odwołując się do wspólnoty małżeńskiej uznaje, że
firmę założoną w trakcie związku małżeńskiego należy traktować jako wspólnotę rodzinną15. Dodatkowo nadmienia,
że jeśli jedno ze współmałżonków prowadziło firmę przed
zalegalizowaniem związku małżeńskiego, wówczas jako
wspólnotę małżeńską należy traktować przychody tej firmy
od chwili zawarcia związku. W kodeksie litewskim uregulowano również kwestie związane z zarządzaniem majątkiem
wspólnotowym (art. 3.97) oraz przekazywania darowizn na
dowolnego współmałżonka (art. 3.99).
Z doświadczeń niektórych innych państw członkowskich UE wynika, że firmy rodzinne mogą stanowić trzon
działalności rolniczej, czego przykładem są Polska i Węgry.
W Polsce pojęcie gospodarstwa rodzinnego wprowadzono
ustawą o kształtowaniu ustroju rolnego z 2003 r. Zgodnie
z tą ustawą, gospodarstwo, aby mogło być uznane za
gospodarstwo rodzinne, powinno spełnić szereg wymogów
prawnych (ramka 2), dotyczących samego gospodarstwa
rolnego (m.in. w odniesieniu do areału) oraz innych dodatkowych kryteriów, jak np. potwierdzone kwalifikacje.
Ramka 2
Art. 5.1. Za gospodarstwo rodzinne uważa się gospodarstwo
rolne:
1) prowadzone przez rolnika indywidualnego,
2) w którym łączna powierzchnia użytków rolnych
jest nie większa niż 300 ha.
2. Przy ustalaniu powierzchni użytków rolnych, o której
mowa w ust. 1 pkt 2, będących przedmiotem
współwłasności uwzględnia się powierzchnię
nieruchomości rolnych odpowiadających udziałowi
we
współwłasności
takich
nieruchomości,
a w przypadku współwłasności łącznej uwzględnia
się łączną powierzchnię nieruchomości rolnych
stanowiących przedmiot współwłasności.
3. Przepis ust. 2 stosuje się odpowiednio do ustalania
powierzchni użytków rolnych będących przedmiotem
współposiadania samoistnego oraz współposiadania
na podstawie użytkowania wieczystego lub na
podstawie umowy dzierżawy.
Źródło: Ustawa z 11 kwietnia 2003 r. o kształtowaniu ustroju
rolnego (DzU 2003, nr 64, poz. 592).
Należy nadmienić, że powyższa definicja gospodarstwa rodzinnego jest węższa od definicji gospodarstwa
32
rolnego podanej w Kodeksie cywilnym (art. 553), zgodnie
z którą „za gospodarstwo rolne uważa się grunty rolne
wraz z gruntami leśnymi, budynkami lub ich częściami,
urządzeniami i inwentarzem, jeżeli stanowią lub mogą
stanowić zorganizowaną całość gospodarczą, oraz prawami związanymi z prowadzeniem gospodarstwa rolnego”.
Jednym z celów ustawy o kształtowaniu ustroju rolnego
jest poprawa struktury obszarowej gospodarstw rolnych,
a zatem tworzenie nowych gospodarstw rodzinnych oraz
powiększanie już istniejących (prawo pierwokupu). Omawiając sprawy firm rodzinnych w Polsce nie sposób pominąć roli, jaką odegrała Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości (PARP) w działaniach na rzecz tych podmiotów.
Wsparcie PARP polegało m.in. na opracowaniu programów szkoleniowych na podstawie wyników ogólnopolskiego badania firm rodzinnych przeprowadzanego
w 2009 r. Z szacunków PARP wynika, że w Polsce istnieje
36% podmiotów rodzinnych w sektorze mikro, małych
i średnich firm16.
Na Węgrzech również zdefiniowano oraz określono
warunki funkcjonowania rolniczej firmy rodzinnej (családi
gazdaság). Pod pojęciem rodzinnego gospodarstwa rolnego rozumie się posiadanie przez członka rodziny – podobnie jak w ustawodawstwie polskim – użytków rolnych
o powierzchni nieprzekraczającej łącznie 300 ha oraz jego
pracę w pełnym wymiarze czasowym, z możliwością otrzymywania wsparcia przez członków rodziny17.
W innych państwach członkowskich UE możemy odnaleźć regulacje związane z firmami rodzinnymi w różnych
specyficznych dokumentach. Przykładowo w ustawodawstwie duńskim kontekst przedsiębiorczości rodzinnej
odnosi się do zatrudniania młodocianych. W rozporządzeniu dotyczącym zatrudniania oraz odbywania praktyk
przez młodzież mówi się, że praca młodzieży w gospodarstwach prywatnych czy firmach rodzinnych podlega bezpośrednio rozporządzeniu o zatrudnianiu młodocianych18.
W przypadku, gdy praca taka ma charakter okazjonalny
bądź krótkoterminowy, nie podlega ona temu rozporządzeniu, jednak z zastrzeżeniem, że zlecający pracę ściśle
przestrzega wymogów bezpieczeństwa oraz bezpośrednio
sprawuje pieczę nad młodocianymi pracownikami.
Powyższe przykłady pokazują, że rozwiązania legislacyjne w państwach członkowskich UE mogą w różnym stopniu
wspierać przedsiębiorczość rodzinną. Można jednak
zauważyć, że bez względu na specyfikę legislacyjną wytworzyła się potrzeba kształcenia w zakresie szeroko rozumianej przedsiębiorczości rodzinnej. Zarówno edukacja
publiczna, jak i prywatna dostrzegły niszę na kształcenie
przedsiębiorców rodzinnych i starają się ją w mniejszym
bądź większym stopniu zaspokajać. Znaczenie tego rodzaju
kształcenia wzrasta, gdy wspierają je przedsiębiorcy rodzinni, którzy odnieśli znaczące sukcesy, jak np. Antoine Seillère,
który stał się mecenasem INSEAD-u we Francji, Stephan
Schmidheiny – IMD w Szwajcarii czy Marek Roleski – Szkoły
Głównej Handlowej w Polsce. Oczywiście istnieje wiele więcej renomowanych szkół (uniwersytetów) biznesu, które
przedstawiają oferty edukacji dla przedsiębiorców rodzinnych. Do takich zaliczyć można z pewnością programy
oferowane przez Uniwersytet w Bordeaux, który oferuje
kurs Master 2 professionnel: Gouvernance des entreprises
familiales et patrimoniales, IESE Business School z programem edukacji ustawicznej, ESADE z programem Executive
Education, czy też Cyprus International Institute of Management z Akademią Firm Rodzinnych. W zakresie tematyki
rodzinnej zaczęły także kształcić instytucje rządowe oraz
stowarzyszenia ogólnoświatowe zrzeszające przedsiębiorców rodzinnych. Przykładem instytucji rządowej, która
dostrzegła potrzebę kształcenia przedsiębiorców rodzinnych może być Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości
(PARP). Warto podkreślić, że organizowane i oferowane
przez PARP programy szkoleniowe były poprzedzone ogólnopolskim badaniem firm rodzinnych, przeprowadzonym
w celu zdiagnozowania ich potrzeb – w tym potrzeb szkoleniowych. Odnośnie do ogólnoświatowych stowarzyszeń
należy natomiast stwierdzić, że istnieją dwa takie stowarzyszenia, które zrzeszają i kształcą przedsiębiorców rodzinnych – Family Business Network z siedzibą w Lozannie
(posiada oddział w Polsce) oraz Family Firm Institute z siedzibą w Bostonie.
Prace legislacyjne na rzecz firm rodzinnych, podejmowane przez państwa członkowskie i wspierane wysiłkami
sektora edukacyjnego oraz działalnością stowarzyszeń,
doprowadziły do zwrócenia uwagi instytucji unijnych na te
podmioty. W efekcie zostało przygotowane kompleksowe
opracowanie (opinia) Sekcji Jednolitego Rynku, Produkcji
i Konsumpcji w sprawie przedsiębiorstw rodzinnych
w Europie jako źródła ponownego wzrostu gospodarczego
i lepszych miejsc pracy (szerzej omówione w dalszej części
niniejszego artykułu).
Firmy rodzinne w dokumentach unijnych
Najważniejszymi dokumentami unijnymi poświęconymi
w pełni firmom rodzinnym są:
1. Sprawozdanie końcowe pod redakcją Irene Mandl –
Overview of Family Business Relevant Issues, KMU
Forschung Austria, 2008 r.,
2. Sprawozdanie końcowe grupy ekspertów - Overview of
family-business-relevant issues: research, networks, policy
measures and existing studies, Komisja Europejska, listopad 2009 r.
W raporcie Irene Mandl omawia się firmy rodzinne
w dość kompleksowy sposób. Jej zespół szczegółowo scharakteryzował fenomen firm rodzinnych – nie wykluczając
dywagacji definicyjnych. Przedstawiono funkcjonowanie
firm rodzinnych w Europie w kontekście ich oddziaływania
gospodarczego oraz instytucjonalnego. Efektem prac
zespołu były rekomendacje, które zachęcały do podjęcia
szeregu działań wspierających firmy rodzinne:
wypracowania operacyjnej definicji firmy rodzinnej,
badania i propagowania wyników badań o firmach
rodzinnych,
tworzenia oraz doceniania na szczeblu unijnym organizacji reprezentujących interesy firm rodzinnych,
szkolenia przedsiębiorców oraz sukcesorów w zakresie
sukcesji,
obniżenia/zniesienia podatku od dziedziczenia,
ułatwienia dostępu do źródeł finansowania, bez
konieczności utraty kontroli nad firmą,
podniesienia świadomości oraz finansowania procesu
wdrażania rodzinnego nadzoru nad firmą,
wspierania edukacji z zakresu przedsiębiorczości oraz
zarządzania zorientowanej na firmy rodzinne,
wspierania firm, które akumulują zyski,
przeprowadzenia kampanii wizerunkowej firm rodzinnych.
Drugie sprawozdanie dotyczące firm rodzinnych przygotowane zostało w 2009 r. przez ekspertów Komisji Europejskiej. W sprawozdaniu tym poruszono również kwestie
definicyjne, które są istotne ze względu na prowadzenie
analiz porównawczych oraz oferowanie skutecznej pomocy, jeśli taka byłaby konieczna. Omówiono także wyzwania
stojące przed firmami rodzinnymi oraz przytoczono opracowania Komisji, które mogą być przydatne w działalności
firm rodzinnych, np. poświęcone wspieraniu młodych
przedsiębiorców czy organizowaniu tygodnia przedsiębiorczości. Należy jednak zwrócić uwagę, że nie są to zalecenia
czy regulacje adresowane bezpośrednio do firm rodzinnych. Eksperci Komisji – w odróżnieniu od zespołu I. Mandl
– zarekomendowali przyjęcie oraz stosowanie przez państwa członkowskie konkretnej definicji firmy rodzinnej
(ramka 1). W sprawozdaniu wzywa się Komisję do promowania oraz dzielenia się informacjami o firmach rodzinnych, publikując w dokumencie przykłady dobrych praktyk.
Dodatkowo zachęca się rządy poszczególnych krajów, aby
wspierały firmy rodzinne korzystając z różnych dostępnych
im instrumentów, np. rozwiązań podatkowych. Sprawozdanie ekspertów – podobnie jak sprawozdanie Irene Mandl
– wskazuje istotną rolę jaką mają do odegrania organizacje
oraz instytucje reprezentujące i wspierające interesy środowiska firm rodzinnych.
Poza omówionymi wyżej dwoma kompleksowymi dokumentami analizującymi problemy firm rodzinnych znaleźć
można jedynie wzmianki o tego typu firmach w innych
dokumentach unijnych, a także projekt sprawozdania przygotowywanego przez Parlament Europejski (będzie o nim
mowa w dalszej części artykułu). Wzmianka o przedsiębiorstwie rodzinnym pojawia się w rozporządzeniu Komisji
Europejskiej nr 70 z 2001 r.19, w którym przywołuje się
definicję mikroprzedsiębiorstw oraz małych i średnich
przedsiębiorstw. Jednak w dokumencie tym nie konkretyzuje się, co należy rozumieć przez przedsiębiorstwo rodzinne, a jedynie stwierdza ogólnikowo, że: „za przedsiębiorstwo uważa się podmiot prowadzący działalność gospodarczą bez względu na jego formę prawną. Zalicza się tu
w szczególności osoby prowadzące działalność na własny
rachunek oraz firmy rodzinne zajmujące się rzemiosłem
lub inną działalnością, a także spółki lub konsorcja prowadzące regularną działalność gospodarczą”20. Mimo iż rozporządzenie to nie definiuje firmy rodzinnej, to wskazuje
na rzemiosło, które stanowi środowisko naturalne dla tych
firm.
33
Instytucje unijne, omawiając źródła i możliwości wzrostu
gospodarczego czy też szukając remedium na kryzysy,
zauważają, że pozytywną rolę mogą w nich odegrać firmy
rodzinne. Parlament Europejski, który rozpatrywał decyzję
Rady w sprawie wytycznych dla polityki zatrudnienia w państwach członkowskich, zasugerował m.in. udzielanie firmom
rodzinnym mikrokredytów, które – jego zdaniem – zwiększą
konkurencyjność oraz przyczynią się do wzrostu gospodarczego21. Unia Europejska podejmowała też działania wspierające regiony, kraje czy bezpośrednio podmioty rodzinne.
Jako przykład można podać wsparcie ze środków unijnych
(na podstawie rezolucji TIC/1223/2003) udzielone na prośbę
władz Katalonii z przeznaczeniem na „pomoc dla firm rodzinnych na opracowywanie planów dziedziczenia”22.
W wielu krajach zauważa się mniejsze uprzywilejowanie
kobiet w stosunku do mężczyzn. Z tego też powodu instytucje unijne starają się wprowadzać regulacje, które zwracają uwagę na potrzeby kobiet i konieczność podejmowania działań na ich rzecz. Z inicjatywą taką wystąpił m.in.
Parlament Europejski, który w swojej rezolucji odniósł się
do roli kobiet w firmach rodzinnych23. Parlament zwraca
w niej uwagę na konieczność podejmowania działań mających na celu osiągnięcie równowagi praw mężczyzn
i kobiet. W szczególności powinno się oferować wsparcie
dla kobiet w rozpoczynaniu własnej działalności. Z racji
pełnionych funkcji rodzicielskich może być im trudniej ją
podejmować. W przypadku, gdy takie wsparcie będzie
efektywne, kobiety będą mogły nie tylko osiągać niezależność finansową i zawodową, ale również przyczynić się do
odwrócenia niekorzystnego trendu demograficznego. Parlament odniósł się również do praktyki powszechnego
uprzywilejowywania potomków płci męskiej w przekazywaniu firmy, sugerując zaprzestanie dyskryminacji kobiet.
Inny problem może wynikać z faktu, że małe sklepy działające w branży spożywczej – często prowadzone przez rodziny – nie są w stanie sprostać sile nowoczesnych supermarketów. W Polsce liczba supermarketów od wielu lat systematycznie rośnie, czego wynikiem jest postępujący spadek
liczby sklepów ogólnospożywczych24. W małych firmach
rodzinnych tradycje wytwórcze przekazywane są zazwyczaj
z pokolenia na pokolenie, a rodzina dokłada wszelkich starań, aby produkty wytwarzane były z najwyższą starannością i dbałością o jakość. Wobec powyższego pozytywnie
należy odnieść się do działań instytucji unijnych wspierających tych przedsiębiorców w różny sposób, np. poprzez
ochronę oznaczeń geograficznych i nazw pochodzenia
produktów, jak w przypadku gofio canario (mączka otrzymywana ze zmielenia prażonych zbóż, stanowiąca podstawę diety Guanczów)25.
Kończąc przedstawianie dokumentów unijnych odnoszących się do firm rodzinnych, należy pozytywnie odnotować zaangażowanie Parlamentu Europejskiego, który
w 2014 r. przygotował projekt sprawozdania w sprawie
przedsiębiorstw rodzinnych w Europie. Prace nad tym sprawozdaniem koordynuje niemiecka europosłanka Angelika
Niebler26. W projekcie sprawozdania podkreśla się doniosłą oraz dobroczynną rolę firm rodzinnych dla gospodarek
nadmieniając, że są one społecznie odpowiedzialne wobec
34
pracowników, rozwijają się w sposób bardziej zrównoważony i długofalowy niż firmy nierodzinne, tworzą i utrzymują miejsca pracy oraz podnoszą ogólną konkurencyjność.
W związku z tym zaapelowano do państw członkowskich
o odpowiednie wsparcie tych firm, np. poprzez regulacje
podatkowe oraz spadkowe. Warto podkreślić, że w sprawozdaniu nawołuje się również do rewizji obecnej definicji
MSP w kierunku kryteriów jakościowych, aby można było
łatwiej definiować przedsiębiorstwo rodzinne. Należy docenić fakt, że autorzy tego sprawozdania zaapelowali do
Komisji, aby utworzyła stałą grupę roboczą, która zajmowałaby się przedsiębiorstwami rodzinnymi.
Należy jednak podkreślić, że dwa wspomniane wcześniej sprawozdania poświęcone firmom rodzinnym, przygotowane pod koniec pierwszej dekady XXI wieku, projekt
sprawozdania Parlamentu Europejskiego oraz pojedyncze
wzmianki o firmach rodzinnych pojawiające się w dokumentach unijnych wydają się być niewystarczające wobec
siły oraz znaczenia firm rodzinnych w Unii Europejskiej.
Z tego też względu pozytywnie należy się odnieść do inicjatywy Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego,
który podjął wysiłki w celu opracowania opinii, która w sposób kompleksowy ukazała te podmioty w kontekście ich
potrzeb oraz wskazała decydentom unijnym sposoby możliwego ich wsparcia.
Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny a problemy
firm rodzinnych
Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny prowadzi
działalność na podstawie art. 13 Traktatu o Unii Europejskiej oraz przepisów art. 300-304 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Bieżące działania operacyjne prowadzone są w oparciu o regulamin wewnętrzny. Komitet
wypełnia ważne zadanie wspierania wartości integrujących
członków wspólnoty oraz angażowania społeczeństwa
poprzez wysłuchiwanie głosu reprezentantów różnych jego
grup, a mianowicie: (1) pracodawców, (2) pracowników,
oraz (3) grup różnych interesów, np. związków rzemiosła.
Działalność EKES realizowana jest poprzez wydawanie opinii z własnej inicjatywy oraz na potrzeby instytucji unijnych
(Rady, Komisji Europejskiej bądź Parlamentu Europejskiego), przy czym mogą one mieć charakter obowiązkowy
(określone dziedziny wynikające z traktatów unijnych) lub
nieobowiązkowy. Prace nad opinią prowadzone są w grupach kilku – kilkunastoosobowych, które koordynują sprawozdawcy, mogący korzystać ze wsparcia ekspertów.
W skład EKES wchodzi 353 członków, z czego 21 z Polski.
W ramach swoich uprawnień EKES podjął (po wcześniejszych wzmiankowanych tylko odniesieniach) decyzję o sporządzeniu w 2015 r. opinii o firmach rodzinnych.
Odniesienia EKES do przedsiębiorstw rodzinnych
Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny w swojej
dotychczasowej działalności odnosił się do firm rodzinnych
w różnych opiniach, przy czym były to raczej wzmianki.
EKES uznał, że należy pomagać firmom rodzinnym w czasach kryzysu, ale także promować sukcesję firm rodzinnych. „Z przeprowadzanych w Europie badań wynika, że
około 1/3 europejskich przedsiębiorców, głównie właścicieli firm rodzinnych, odejdzie w ciągu najbliższych 10 lat.
Ocenia się, że zjawisko to dotknie blisko 690 tys. przedsiębiorstw, zatrudniających w sumie 2,8 mln pracowników.
Należy zatem promować przejmowanie przedsiębiorstw
jako cenną alternatywę wobec zakładania zupełnie nowej
firmy”27. Z kolei podczas sesji plenarnej w 2005 r. debatowano na temat wkładu branży turystycznej w ożywienie
społeczno-gospodarcze obszarów kryzysowych28. EKES
zwrócił wówczas uwagę na fakt, że kryzysy dotykają przede
wszystkim obszary monotoniczne, dlatego też sugerował
rozwijanie na nich działalności turystycznej, która ze względu na swoją wszechstronność pozwoliłaby zdywersyfikować te obszary. Okazało się również, że branża turystyczna
zdominowana jest przez podmioty rodzinne. EKES podkreślił, że turystyka może być również panaceum na kryzysy
występujące na obszarach wiejskich, gdzie znajduje się
znaczący odsetek samozatrudnionych w branży turystycznej, którzy są wspomagani przez członków rodziny. EKES
zauważył, że kolejną branżą zdominowaną przez firmy
rodzinne, która znalazła się w sytuacji kryzysowej i wymaga
pomocy, jest rybołówstwo29. Uznał, że środki proponowane przez Komisję na wsparcie tego sektora nie są wystarczające, gdyż dominującą rolę odgrywają w rybołówstwie
firmy rodzinne posiadające zazwyczaj jeden statek rybacki.
Dodatkowo działają one na ograniczonym akwenie przy
ograniczonych środkach oraz restrykcyjnych regulacjach.
Wobec takich ograniczeń osiągnięcie rentowności przez te
podmioty może być bardzo trudne, o ile w ogóle możliwe.
Sektor motoryzacyjny, a w szczególności rodzinne mikroprzedsiębiorstwa i małe przedsiębiorstwa dominujące
w Europie Południowej, stanowi kolejną branżę zdominowaną przez firmy rodzinne i wymagającą zdaniem EKES
wsparcia – głównie po wyniszczeniach będących skutkiem
ostatniego kryzysu30. Podobnie EKES zareagował w sprawie dwukołowych pojazdów silnikowych31. Zdaniem
EKES przemysł motoryzacyjny wymaga wsparcia finansowego z powodu drastycznego załamania popytu po kryzysie z lat 2008-2009. Ostatni kryzys dotknął wiele więcej
branż niż wymienione wcześniej rybołówstwo czy przemysł
motoryzacyjny i EKES w miarę swoich możliwości stara się
wspomagać również te branże. W wielu z nich działają
mniejsze, rodzinne przedsiębiorstwa, które znacznie ucierpiały w wyniku kryzysu. Z racji tego, że firmy rodzinne
wykazują inną specyfikę funkcjonowania niż firmy nierodzinne, EKES podjął decyzję o przygotowaniu opinii w całości poświęconej tym właśnie firmom.
Projekt opinii EKES w sprawie przedsiębiorstw
rodzinnych
Artykuł 29 ust. 2 regulaminu wewnętrznego EKES stanowi, że „Komitet jest zwoływany przez Przewodniczącego na
wniosek Prezydium i za zgodą większości członków w celu
wydania z własnej inicjatywy opinii we wszystkich sprawach dotyczących Unii Europejskiej, dziedzin jej polityki
i możliwości ich rozwoju”32. Dostrzegając specyficzne
potrzeby środowiska firm rodzinnych z państw członkowskich oraz niewielkie dotychczasowe działania instytucji
unijnych na rzecz tych firm, Jacek Krawczyk (przewodniczący Grupy Pracodawców w EKES) oraz Jan Klimek (członek
i sprawozdawca tej grupy) zainicjowali 22 stycznia 2015 r.
prace zmierzające do sporządzenia opinii w sprawie przedsiębiorstw rodzinnych w Europie jako źródła ponownego wzrostu gospodarczego i lepszych miejsc pracy. Mając na uwadze
ważną rolę EKES w oddolnym animowaniu środowisk,
podjęto decyzję o przeprowadzeniu konsultacji społecznych. Konsultacje takie zostały zorganizowane 5 marca
2015 r. przez J. Klimka w Szkole Głównej Handlowej,
z udziałem J. Krawczyka, który zachęcał zebranych do wyrażania opinii nt. warunków funkcjonowania firm rodzinnych.
Udział w spotkaniu dwóch przedstawicieli EKES świadczy
o wadze, jaką przywiązuje się do tej opinii. Nie można jednak pominąć ważnej roli, jaką odegrali przedstawiciele
środowiska reprezentującego firmy rodzinne. To właśnie
ich głosy oraz sugestie znalazły odzwierciedlenie w opinii.
W spotkaniu uczestniczyli przedstawiciele m.in.: stowarzyszenia Inicjatywa Firm Rodzinnych, Instytutu Biznesu
Rodzinnego, Konfederacji Lewiatan, Polskiego Instytutu
Dyrektorów, Związku Rzemiosła Polskiego, Mazowieckiej
Izby Rzemiosła i Przedsiębiorczości, Stowarzyszenia Naukowo-Technicznego Inżynierów i Techników Przemysłu Spożywczego, Kongregacji Przemysłowo-Handlowej, PwC oraz
przedstawiciele wielu firm rodzinnych, świata nauki, a także
banków. Na podstawie wypowiedzi uczestników spotkania
oraz dodatkowo nadesłanych uwag i sugestii sporządzono
wstępną opinię, którą 30 kwietnia 2015 r. poddano pod
dyskusję w Brukseli. Projekt opinii konsultowany był również przez członków grupy INT (Sekcji Jednolitego Rynku,
Produkcji i Konsumpcji) podczas kolejnego spotkania konsultacyjnego w Brukseli. Uwagi oraz sugestie z tego spotkania posłużyły jako podstawa do zaproponowania przez
EKES ostatecznych działań wspierających firmy rodzinne
w państwach członkowskich33:
wprowadzenie kategorii firmy rodzinnej do statystyki
europejskiej (Eurostat) oraz efektywne zbieranie informacji o firmach rodzinnych przez krajowe urzędy statystyczne;
usprawnienie regulacji prawnych w zakresie transferu
międzypokoleniowego firm rodzinnych, szczególnie
w kontekście podatkowym, w celu ograniczenia narażania tych firm na kłopoty z płynnością finansową;
promowanie rodzinnego klimatu organizacyjnego, którego cechą jest długoterminowe zatrudnianie;
promowanie innowacyjności wśród firm rodzinnych,
m.in. poprzez innowacyjne zamówienia publiczne;
rozwijanie edukacji oraz promowanie badań w zakresie przedsiębiorczości rodzinnej;
wspieranie rodzinnych gospodarstw rolnych oraz
odbudowę przedsiębiorczości spółdzielczej, w szczególności zrzeszającej rodzinne podmioty;
wprowadzenie ulg od reinwestowanych zysków oraz
zasilanie firm rodzinnych kapitałem bez przyznawania
mu prawa w głosowaniu;
35
aktywną współpracę na szczeblu unijnym z organizacjami reprezentującymi firmy rodzinne, np. w ramach
stałej grupy eksperckiej.
W dniu 14 lipca 2015 r. projekt opinii został poddany
pod głosowanie w sekcji Jednolitego Rynku, Produkcji
i Konsumpcji. Dokument został przyjęty bez zastrzeżeń,
z sugestiami kontynuowania prac na rzecz wspierania firm
rodzinnych oraz ich otoczenia społeczno-gospodarczego.
Świadczyć to może o dużej potrzebie wsparcia środowiska
firm rodzinnych przez instytucje unijne.
Uwagi końcowe
Wybitny ekonomista John Maynard Keynes rzekł kiedyś, że „w długim okresie wszyscy będziemy martwi”, co
urosło do miana jednego z jego najsławniejszych cytatów.
Można tę wypowiedź odebrać jako sugestię, że nie zależało mu na losie przyszłych pokoleń, zważywszy na fakt, że
był bezdzietny. W rzeczywistości było wręcz przeciwnie –
starał się raczej pokazać w ten sposób, że rządy nie
powinny ograniczać się do przygotowywania i realizowania założeń tylko na jedną kadencję wyborczą. Dał temu
ewidentny wyraz w eseju, w którym próbował odpowiedzieć na zadane sobie pytanie: Jakie są możliwości ekonomiczne dla naszych wnuków?34 Jest to takie samo pytanie,
jakie nieustannie zadają sobie rodziny, które prowadzą
firmy. Prowadzą je nie dla własnego zbytku, ale z myślą
o dzieciach, wnukach – w ogóle o przyszłych pokoleniach.
Zastanawiają się, w jakim stanie będą przejmować firmę
ich dzieci czy wnuki oraz jakie wówczas będą istniały możliwości gospodarcze, żeby te firmy dalej rozwijać. Opracowując opinię w sprawie przedsiębiorstw rodzinnych Europejski Komitet Społeczno-Ekonomiczny pokazuje, że chce
pomóc właścicielom firm rodzinnych, aby ich wnukom czy
też wnuczkom było łatwiej i miały większe możliwości prowadzenia biznesu.
5 Ibidem.
6 Ibidem.
7 Family Business Statistics, European Family Businesses, June
2012, http://www.europeanfamilybusinesses.eu/ [dostęp: 15.7.2015].
8 Merkel tritt Sorgen entgegen, http://www.bundeskanzlerin.de
[dostęp: 15.7.2015].
9 M.A. Gallo, S. Tomaselli (2006), Protocolo familiar: sus resultados, Family Business Consulting Group España, Fundación Rafael
Escolá: España oraz Boletín Oficial de las Cortes Generales, Senado,
2001.
10 Dirección General de Política de la Pyme (DGPYME), Guía
para la Pequeña y Mediana Empresa Familiar, 2003.
11 J. Heinonen, J.Toivonen, Perheyrityksen suomalaisessa yhteiskunnassa, [w:] Quo Vadis suomalainen perheyritys?, [red.] Jarna
Heinonen, Publications of Turku School of Economics, 2003.
12 Codice Civile, Art. 230-bis. Impresa familiare.
13 LEGE nr 300, din 28 iunie 2004 privind autorizarea persoanelor fizice şi a asociaţiilor familiale care desfăşoară activităţi
economice în mod independent.
14 Codul Civil, Titlul II - Mostenirea legala, Capitolul I - Dispozitii
generale, Mostenitorii legali Art. 963.
15 Civilinis kodeksas, VIII-1864, 18.7.2000.
16 Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Firmy rodzinne
w polskiej gospodarce – szanse i wyzwania, 2009, s. 23,
http://badania.parp.gov.pl/raport-z-badania-firmy-rodzinne,
[dostęp: 27.7.2015].
17 1994. évi LV. törvény, a termőföldről, I. Fejezet, Bevezetö
Rendelkezések, 3. Par. E törvény alkalmazásában, pkt. h.
18 Arbejdsmiljølovgivningens anvendelse for elever i erhvervspraktik, nr 4.01.6, 1998 oraz Bekendtgørelse om unges arbejde
nr 239, 6.4.2005.
19 Rozporządzenie Komisji (WE) nr 70/2001 z 12 stycznia
2001 r. w sprawie zastosowania art. 87 i 88 Traktatu WE w odniesieniu do pomocy państwa dla małych i średnich przedsiębiorstw,
DzUrz WE 10, 13.1.2001, z późn. zm.
20 Ibidem.
* Dr hab. Jan Klimek, prof. nadzw. SGH, dyrektor Instytutu
Przedsiębiorstwa, kierownik Zakładu Przedsiębiorstwa Rodzinnego w Szkole Głównej Handlowej, współtwórca opinii oraz sprawozdawca w sprawie przedsiębiorstw rodzinnych w Europie jako źródła ponownego wzrostu gospodarczego i lepszych miejsc pracy.
E-mail: [email protected].
Dr Jacek Lipiec, Zakład Przedsiębiorstwa Rodzinnego w Szkole
Głównej Handlowej, współtwórca oraz ekspert pracujący nad opinią w sprawie firm rodzinnych. E-mail: [email protected].
1 Sprawozdanie końcowe grupy ekspertów, Overview of family-business-relevant issues: research, networks, policy measures and
existing studies, Komisja Europejska, listopad 2009 r.
2 Ibidem.
3 Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady,
Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu
Regionów, Plan działania na rzecz przedsiębiorczości do 2020 r.
Pobudzanie ducha przedsiębiorczości w Europie, COM(2012) 795
final, 9.1.2013 r.
4 J. Klimek, W rodzinnej firmie. Powstanie, rozwój, zagrożenia
i szanse, Wydawnictwo Menedżerskie PTM, Warszawa 2014, s. 7.
36
21 Rezolucja legislacyjna Parlamentu Europejskiego w sprawie
wniosku dotyczącego decyzji Rady w sprawie wytycznych dla polityk zatrudnienia w państwach członkowskich, COM(2006)0032 –
C6-0047/2006 – 2006/0010(CNS).
22 Informacje przekazane przez państwa członkowskie doty-
czące pomocy państwa przyznanej na mocy rozporządzenia Komisji (WE) nr 70/2001 z dnia 12 stycznia 2001 r. w sprawie zastosowania art. 87 i 88 Traktatu WE w odniesieniu do pomocy państwa dla
małych i średnich przedsiębiorstw.
23 Przedsiębiorczość kobiet w małych i średnich przedsiębior-
stwach, Rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 13 września
2011 r. w sprawie przedsiębiorczości kobiet w małych i średnich
przedsiębiorstwach (2010/2275(INI))(2013/C 51 E/07).
24 Handel detaliczny artykułami spożywczymi w Polsce 2014. Analiza rynku i prognozy rozwoju na lata 2014-2019, raport firmy
badawczej PMR.
25 Rozporządzenie Rady (WE) nr 510/2006 w sprawie ochrony
oznaczeń geograficznych i nazw pochodzenia produktów rolnych
i środków spożywczych „gofio canario”.
26 Projekt sprawozdania w sprawie przedsiębiorstw rodzinnych
w Europie, 2014/2210(INI), Sprawozdawczyni: Angelika Niebler.
27 Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego
w sprawie potencjału przedsiębiorstw, zwłaszcza małych i średnich (strategia lizbońska) (2007/C 256/03).
28 420 Sesja Plenarna w dn. 28-29.09.2005 r. Opinia Europej-
skiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie wkładu
turystyki w ożywienie społeczno-gospodarcze obszarów dotkniętych kryzysem (2006/C 24/01).
w sprawie komunikatu Komisji dla Rady i Parlamentu Europejskiego w sprawie poprawy sytuacji ekonomicznej w sektorze rybołówstwa, COM(2006) 103 wersja ostateczna.
w sprawie rynku podzespołów i części oraz rynków niższego szczebla w sektorze motoryzacyjnym (opinia z inicjatywy własnej),
(2009/C 317/05). Sprawozdawca: Gustav Zöhrer, Współsprawozdawca: José Custódio Leirião.
w sprawie: „Przemiany w przemyśle a perspektywy przemysłu
dwukołowych pojazdów silnikowych w Europie” (opinia z inicjatywy własnej) (2010/C 354/05). Sprawozdawca: Virgilio Ranocchiari,
Współsprawozdawca: Patrizio Pesci.
32 Regulamin Wewnętrzny Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego (wersja ujednolicona z dn. 14 lipca 2010 r.),
Tytuł II. Funkcjonowanie Komitetu, Rozdział I. Zasięganie opinii
Komitetu, Artykuł 29, ust. 2.
33 Projekt Opinii Sekcji Jednolitego Rynku, Produkcji i Konsumpcji w sprawie przedsiębiorstw rodzinnych w Europie jako
źródła ponownego wzrostu gospodarczego i lepszych miejsc
pracy, Sprawozdawca: Jan Klimek, INT/765, 7.7.2015 r.
34 J.M. Keynes, Essays in Persuasion, New York, W.W. Norton & Co.,
1963.
n
UNIA EUROPEJSKA - KRAJE TRZECIE
UKRAINA – UWIKŁANIE MIĘDZY
LIBERALIZACJĄ HANDLU
A PROTEKCJONIZMEM
Ewa Kaliszuk*
Na początku 2016 roku ma wejść w życie Pogłębiona
i kompleksowa umowa o wolnym handlu (Deep and Comprehensive Free Trade Agreement – DCFTA), stanowiąca
część handlową układu o stowarzyszeniu między Unią
Europejską i Ukrainą1. Oznacza to, że Ukraina otworzy
szerzej swój rynek dla towarów importowanych z państw
członkowskich UE (Unia otworzyła swój ponad półtora
roku wcześniej w wyniku jednostronnej liberalizacji –
patrz ramka). W momencie wejścia umowy w życie Ukraina ma znieść cła importowe na prawie 83% wartości
importu z UE2 (do końca 10-letniego okresu przejściowego – na 99,1% wartości importu z UE). Ponadto zobowiązała się do zniesienia większości ceł eksportowych, a także
do wprowadzenia ułatwień w dostępie przedsiębiorców
i inwestorów unijnych do ukraińskiego rynku usług
i zamówień publicznych.
Powstaje pytanie, czy szersze otwarcie na konkurencję
zagraniczną nie wzmocni nastrojów protekcjonistycznych
wśród ukraińskich producentów. Wprawdzie obecny
poziom ochrony celnej jest relatywnie niski, a proces liberalizacji handlu rozłożono w czasie i wprowadzono pewne
zabezpieczenia (o czym dalej), jednak istnieją przesłanki
wskazujące, że z taką możliwością należy się liczyć.
Po pierwsze, sytuacja gospodarcza Ukrainy jest ciągle
bardzo trudna, o czym świadczą wskaźniki makroekonomiczne. Produkt krajowy brutto zmniejszył się w drugim
kwartale 2015 r. o blisko 15% (w porównaniu z analogicznym okresem 2014 r., w cenach stałych z 2010 r.). Znacznie zmalały też obroty handlowe z zagranicą. W pierwszym półroczu 2015 r. eksport towarów był o 35,0%,
a usług o 25,9% mniejszy niż z pierwszym półroczu 2014 r.,
natomiast import odpowiednio o 38,5% i 24,4%3. Prognozy na 2016 r. nie wskazują na możliwość poprawy sytuacji.
Nawet w optymistycznym scenariuszu rozwoju społeczno-gospodarczego przedstawionym przez rząd ukraiński
w sierpniu 2015 roku wzrost PKB w 2016 r. nie przekroczy
2% (w pesymistycznym – PKB spadnie o 0,3%). W obu scenariuszach przewidziano ujemne saldo obrotów handlowych z zagranicą4.
Po drugie, w latach 2009-2015 ukraińska Rada Najwyższa i rząd podejmowały liczne próby wprowadzenia środków mających na celu ochronę bilansu płatniczego bądź
krajowych producentów, często pod naciskiem grup przemysłowo-finansowych kontrolujących niekiedy całe gałęzie przemysłu (tabele 1 i 4 )5. Działania te władze ukraińskie uzasadniały znaczną liberalizacją handlu w okresie
poprzedzającym akcesję Ukrainy do WTO (o czym dalej)
oraz radykalną zmianą sytuacji gospodarczej na skutek
światowego kryzysu finansowego6. Ukraina zgodziła się
na znaczną liberalizację handlu licząc, że szersze otwarcie
ukraińskiego rynku na konkurencję zagraniczną doprowadzi do zwiększenia wymiany handlowej i da impuls rozwojowy gospodarce. Tak się jednak nie stało. Niedługo po
przystąpieniu do WTO (16 maja 2008 r.) na Ukrainie
wystąpił kryzys gospodarczy. Pogorszenie się sytuacji
makroekonomicznej przypisywano otwarciu ukraińskiego
rynku, chociaż była ona wynikiem wielu czynników, w tym
niedokończonych reform wewnętrznych i turbulencji
w gospodarce światowej, wywołanej światowym kryzysem
finansowym.
37
Proces wdrażania pogłębionej i kompleksowej umowy o wolnym handlu UE-Ukraina
W styczniu 2007 r. Rada Europejska upoważniła Komisję Europejską do rozpoczęcia negocjacji w sprawie zawarcia nowej umowy
z Ukrainą, mającej zastąpić Układ o partnerstwie i współpracy (Partnership and Cooperation Agreement – PCA), który wszedł w życie
w 1998 r. Rokowania w sprawie układu o stowarzyszeniu między Unią Europejską i Ukrainą rozpoczęły się 18 lutego 2008 r., zaraz
po zakończeniu procesu akcesyjnego Ukrainy do Światowej Organizacji Handlu (5 lutego 2008 r.). Członkostwo Ukrainy w WTO było
warunkiem wstępnym rozpoczęcia rozmów o DCFTA.
Treść układu została zasadniczo uzgodniona w 2011 r. i parafowana w marcu 2012 roku7. Prezydent Ukrainy Wiktor Janukowycz nie
zdecydował się jednak na podpisanie układu w listopadzie 2013 r. na szczycie w Wilnie, co w praktyce oznaczało wybór opcji integracji
z Rosją i państwami Unii Celnej (Rosja, Białoruś i Kazachstan). Decyzja ta wywołała protesty antyrządowe na Majdanie. Doprowadziły
one do obalenia urzędującego prezydenta pod koniec lutego 2014 r. W dniu 21 marca 2014 r. przedstawiciele UE i nowych władz
ukraińskich podpisali część polityczną układu stowarzyszeniowego (weszła w życie tymczasowo w listopadzie 2014 r.).
Aby wesprzeć gospodarkę ukraińską pogrążoną w wewnętrznym konflikcie, 14 kwietnia 2014 r. Unia Europejska podjęła decyzję
o wcześniejszym, jednostronnym wprowadzeniu preferencji handlowych, przewidzianych w umowie DCFTA8. Weszły one w życie
22 kwietnia 2014 r. i miały być stosowane do momentu wejścia w życie części handlowej układu o stowarzyszeniu (ostatecznie albo
tymczasowo), jednak nie dłużej niż do 1 listopada 2014 r.
Część handlowa układu o stowarzyszeniu UE-Ukraina została podpisana 27 czerwca 2014 r.9 (ze strony Ukrainy podpisał ją Petro
Poroszenko, nowy prezydent wybrany w wyborach 25 maja 2014 r.), a parafowana 16 września 2014 r. Cztery dni wcześniej Unia
Europejska, po przeprowadzeniu trójstronnych konsultacji z Federacją Rosyjską i Ukrainą, podjęła decyzję o odroczeniu wejścia
w życie jej postanowień do końca 2015 r. Było to duże ustępstwo na rzecz Rosji, ponieważ zgodnie z pierwotnym planem DCFTA miała
obowiązywać od 1 listopada 2014 r., podobnie jak część polityczna. Podejmując tę decyzję, Unia wzięła pod uwagę trwający konflikt
zbrojny we Wschodniej Ukrainie i groźby Rosji o wprowadzeniu sankcji handlowych wobec Ukrainy w sytuacji wdrożenia postanowień
DCFTA w pierwotnie zaplanowanym terminie. W październiku 2014 r. Unia Europejska przedłużyła jednostronne koncesje w przywozie
z Ukrainy do końca 2015 r.10
Źródło: J. Piotrowski, Skutki gospodarczo-handlowe wejścia w życie umowy o pogłębionej i całościowej strefie wolnego handlu UE-Ukraina dla
polskiej gospodarki, Instytut Badań Rynku, Konsumpcji i Koniunktur, 2014, niepublikowane opracowanie dla Ministerstwa Gospodarki.
Tabela 1
Środki polityki handlowej Ukrainy ustanowione lub planowane w latach 2009-2015 wobec importua
Rok
2009
Rodzaj środka
Podstawa prawna podana w notyfikacji do WTO
2013
art. XII GATT 1994 (Ograniczenia dla zapewnienia równowagi bilansu
płatniczego) oraz Uzgodnienie w sprawie postanowień GATT 1994
dotyczących bilansu płatniczego
środki ochronne na samochody niezależnie od kraju Porozumienie w sprawie środków ochronnych
pochodzenia i wywozu
wniosek o renegocjację poziomu związania 371 linii art. XXVIII GATT 1994 (Zmiana zobowiązań) i Uzgodnienie o interpretacji
taryfowych
artykułu XXVIII GATT 1994
opłata utylizacyjna na samochody importowane .
nie podano podstawy
2013
ograniczenia przywozu węgla koksującego i koksu
2015
dodatkowe opłaty celne w wysokości 5-10%
2012
2012
dodatkowa opłata celna w wysokości 13%
Art. XX (Ogólne wyjątki) i art. XIII GATT 1994 (Niedyskryminacyjne
zarządzanie ograniczeniami ilościowymi)
art. XII GATT 1994 (Ograniczenia dla zapewnienia równowagi bilansu
płatniczego) i Uzgodnienie w sprawie postanowień GATT 1994
dotyczących bilansu płatniczego (pkt 9)
a Bez środków ochronnych przeciw nadmiernemu importowi i antydumpingowych (patrz tabela 3).
Źródło: Opracowanie własne na podstawie dokumentów WTO.
Liberalizacja handlu w związku z akcesją
do Światowej Organizacji Handlu
Po uzyskaniu niepodległości na początku lat 90. XX w.
Ukraina utrzymywała stosunkowo niskie cła importowe, ale
stopniowo je podnosiła. Najwyższy poziom osiągnęły one
w 1999 roku. Do 2001 r. cła w Ukrainie były wprowadzane
na mocy dekretu Rady Ministrów, a stawki celne na impor-
38
towane towary zmieniały się nawet kilkakrotnie w ciągu
roku (po 1999 r. rzadziej). W połowie 2001 r. weszła w życie
ustawa „O taryfie celnej Ukrainy” nr 2371-III z 5 kwietnia
2001 r., na mocy której prawo do ustanawiania i zmiany ceł
stało się wyłączną kompetencją Rady Najwyższej. Ustawę
tę kilkakrotnie zmieniano. Najgłębsze zmiany w poziomie
ochrony celnej nastąpiły w 2005 r. (wykres 1), gdy Rada
Najwyższa trzykrotnie (w marcu, czerwcu i lipcu) obniżała
stawki celne, aby spełnić zobowiązania akcesyjne Ukrainy
wobec WTO11. Ukraina zgodziła się bowiem na poważne
koncesje wobec członków WTO, aby przyśpieszyć zamknięcie rokowań. Najważniejszymi elementami oferty Ukrainy
w zakresie dostępu do rynku towarów były:
przekształcenie stawek specyficznych i kombinowanych w stawki ad valorem,
związanie stawek celnych na maksymalnym poziomie
10% dla większości towarów przemysłowych i 20% dla
rolnych (wyjątki dla kilku towarów wrażliwych),
przystąpienie do 16 z 19 inicjatyw sektorowych, w tym
do Porozumienia w sprawie technik informacyjnych
(Information Technology Agreement – ITA),
stosowanie stawek klauzuli najwyższego uprzywilejowania (KNU) w imporcie ze wszystkich krajów WTO12.
W wyniku negocjacji akcesyjnych ostatecznie ustalono,
że średni poziom związanych (skonsolidowanych) stawek
celnych dla towarów rolnych będzie wynosił 10,66%, a dla
przemysłowych – 4,95%13. Wszystkie stawki zostały związane, przy czym w przypadku 226 pozycji taryfowych przewidziano okres przejściowy na dojście do poziomu końcowego związania (od 1 roku do 5 lat).
Należy pamiętać, że na stopień otwartości ukraińskiego
rynku, obok liberalizacji jednostronnej, wpływała także
liberalizacja dwustronna na mocy umów o wolnym handlu
(z krajami obszaru WNP, z krajami EFTA i in.). W rezultacie,
w przywozie towarów na Ukrainę średnie stawki celne ważone są około dwukrotnie niższe niż średnie stawki związane
i niższe niż średnie stawki stosowane (tabela 2).
Wykres 1
Średnie stawki celne Ukrainy – związane i stosowane w latach 2004-2013
6WDZNL]ZLÇ]DQH
6WDZNLVWRVRZDQH
Źródło: Opracowanie własne na podstawie: lata 2004-2005 – Ministerstwo Gospodarki Ukrainy, СТЕНОГРАМА. Круглого столу „Вступ України
до СОТ: аграрна перспектива”, 7.12.2005, za: Ecorys, Global Analysis Report for the EU-Ukraine TSIA, 2007, s. 26; lata 2006-2013: WTO, Tariff
Profiles.
Tabela 2
Średnie importowe stawki celne Ukrainy, w %
Rodzaj stawki
Rok
Ogółem
Artykuły rolne
Artykuły przemysłowe
Stawka celna związana
2013
5,8
10,9
5,0
Stawka celna arytmetyczna stosowana
2013
4,5
9,2
3,8
Stawka celna ważona
2012
2,7
6,0
2,4
Źródło: WTO, Tariff Profiles 2014.
39
Na zmianę warunków działania krajowych producentów wpływały również inne koncesje poczynione przez
Ukrainę w procesie akcesji do WTO, m.in. pod silnym naciskiem UE, jak znaczne ograniczenie restrykcji w wywozie
surowców (zakazów, kontyngentów, ceł, utrudnień w zwrocie podatku VAT od eksportu). Strategia „zatrzymania
surowców w domu” (keep goods at home) miała zapobiec
deindustrializacji Ukrainy i stworzenia z niej zaplecza
surowcowego dla krajów zachodnich, a także zapewnić
tanie surowce dla rozwijanej krajowej produkcji dóbr wyżej
przetworzonych. Ukraina zobowiązała się znieść ograniczenia ilościowe (zboża) lub zastąpić je stopniowo obniżanymi
cłami wywozowymi (złom metali nieżelaznych) oraz obniżyć cła wywozowe na nasiona roślin oleistych, bydło żywe,
skóry zwierząt i złom żelazny. Zgodziła się ponadto otworzyć wiele sektorów, w tym usługowych, na inwestycje
zagraniczne, ograniczyć wsparcie dla rolnictwa oraz znieść
niezgodne z zasadami WTO subsydia dla przemysłów
samochodowego, stoczniowego i lotniczego14.
ina, jako członek WTO, przetestowała, z różnym skutkiem,
prawie wszystkie dostępne możliwości zmiany warunków
dostępu do swojego rynku. Wiele z podejmowanych prób
było niezgodnych z zasadami WTO, a w stosunkach z Unią
Europejską dodatkowo – z postanowieniami Układu o partnerstwie i współpracy.
Dodatkowa opłata celna z tytułu trudności w bilansie
płatniczym w 2009 r.
W okresie światowego kryzysu finansowego pogorszyły
się znacznie terms of trade Ukrainy, bowiem – z jednej strony spadły ceny eksportowanej przez nią stali, z drugiej
natomiast wzrosły ceny gazu importowanego z Rosji.
W rezultacie wzrósł drastycznie deficyt handlowy (wykres
2), co przyczyniło się do znacznego spadku rezerw walutowych (w okresie od października 2008 roku do marca 2009
roku zmalały one o 14 mld USD16). W dniu 6 marca 2009 r.
Rada Najwyższa Ukrainy nałożyła 13% dodatkową opłatę
celną na niektóre importowane towary17. Zaraz po tym,
18 marca 2009 r., Gabinet Ministrów Ukrainy – uznając, że
opłata ta jest niezgodna z zasadami WTO i może spowodować retorsje członków tej organizacji – podjął decyzję o jej
zniesieniu. Została ona jednak utrzymana w przywozie
samochodów i urządzeń chłodniczych, co naraziło Ukrainę
na zarzut wykorzystywania nałożonego środka jako narzędzia polityki przemysłowej18.
Środki polityki handlowej podejmowane przez Ukrainę
dla ochrony bilansu płatniczego i krajowych
producentów
WTO, podobnie jak wcześniej w GATT, dopuszcza
pewne, ściśle określone, wyjątki od ogólnie obowiązujących zasad niepodnoszenia istniejącego stopnia ochrony
rynku krajowego przed importem i niewprowadzania
nowych utrudnień w handlu międzynarodowym15. Ukra-
W czerwcu 2009 r. Ukraina przywróciła opłatę dodatkową w wersji pierwotnej, ponieważ Sąd Konstytucyjny
Wykres 2
Handel zagraniczny Ukrainy w latach 2005-2014 (w mln USD)
(NVSRUW
ΖPSRUW
6DOGR
Źródło: Państwowy Komitet Statystyki Ukrainy, https://ukrstat.org/en/operativ/operativ2005/zd/ztt/ztt_e/ztt1205_e.html [dostęp; 31.7.2015].
40
stwierdził, że zgodnie z konstytucją wyłączne prawo wprowadzania zmian w ukraińskiej taryfie celnej ma Rada Najwyższa Ukrainy19. Opłata obowiązywała do września
2009 r.
Renegocjacja koncesji taryfowych
We wrześniu 2012 roku Ukraina złożyła w WTO wniosek
o renegocjację warunków członkostwa, podając jako podstawę prawną art. XXVIII ust. 3 GATT 1994. Artykuł ten miał
– w myśl założeń umożliwiać czasową ochronę gałęzi przemysłu, które miały trudności z dostosowaniem się do
zwiększonej konkurencji w wyniku liberalizacji handlu.
Renegocjacja miała dotyczyć poziomu związania 371
stawek celnych na artykuły rolne i przemysłowe, uzgodnionego podczas procesu akcesji Ukrainy do WTO20. Zgłaszając wniosek, Ukraina podkreślała gotowość do przeprowadzenia dwustronnych rozmów i konsultacji w tej sprawie
oraz uwzględnienia interesów handlowych poszczególnych
członków tej organizacji. Wniosek Ukrainy spotkał się z dużą
rezerwą członków WTO. Przedstawiciele 125 państw wyra-
zili obawy o następstwa tego posunięcia dla przewidywalności wielostronnego systemu handlu21. Zastrzeżenia
budził szeroki zakres proponowanych zmian22 i to zaledwie
po kilku latach członkostwa. Ukraina odpierała zarzuty,
argumentując, że z art. XXVIII regularnie korzystają inni
członkowie WTO i nie powinien on być postrzegany jako
środek protekcjonistyczny. Podkreślała, że zgłoszenie obejmowało tylko 3% wszystkich (11 tys.) linii taryfowych23.
Argumentowała też, że poziom ochrony ukraińskiego rynku
jest niższy niż rynków wielu innych członków WTO (por.
wykres 3), a Ukraina jest faktycznie krajem rozwijającym się
w okresie transformacji. Wskazywała, że wyrażając zgodę
na szerokie otwarcie swego rynku w procesie akcesyjnym,
liczyła ona na podobne koncesje ze strony innych członków
WTO w wyniku negocjacji rundy dauhańskiej, która jednak
nie została dotychczas zakończona. Podkreślała ponadto,
że poziom stawek stosowanych jest niewiele niższy od
poziomu stawek związanych, co sprawia, że jej pole manewru jest niewielkie24.
W dniu 21 października 2014 r. Ukraina poinformowała
Radę Generalną WTO, że wycofuje swój wniosek25.
Wykres 3
Średnie stawki związane i stosowane Ukrainy i wybranych krajów w 2013 r.a
6WDZNL]ZLÇ]DQH
6WDZNLVWRVRZDQH
a Kolejność wg wysokości stawek stosowanych.
Źródło: Opracowanie własne na podstawie WTO, Tariff profiles 2014.
Opłata utylizacyjna pobierana od importowanych
samochodów
W dniu 14 września 2012 r. Ukraina wprowadziła opłatę
utylizacyjną od samochodów produkcji rosyjskiej, jako
odpowiedź na podobną opłatę wprowadzoną 1 września
tegoż roku w Rosji, będącej według danych firmy AUTO-Consulting – odbiorcą 90% samochodów eksportowanych
przez Ukrainę26. Na początku września 2013 r. Ukraina
rozszerzyła listę krajów objętych opłatami utylizacyjnymi
41
na wszystkie kraje. Zgodnie z nowymi przepisami, opłata
utylizacyjna była pobierana od:
importu pojazdów i karoserii (z wyjątkiem karoserii
przywożonych do celów produkcyjnych);
sprzedaży pojazdów wyprodukowanych w Ukrainie;
zakupu pojazdów przywożonych do celów dyplomatycznych.
Na forum WTO wprowadzona opłata została uznana
za niezgodną z zobowiązaniami Ukrainy, ponieważ naruszała zasadę równego traktowania27. Wprawdzie opłata
miała zastosowanie zarówno wobec samochodów importowanych, jak i produkowanych w kraju, jednak ukraińscy
producenci samochodów, mający pełny cykl produkcji,
łącznie z utylizacja, mogli przeznaczać opłatę na utrzymanie mocy utylizacyjnych28. W przypadku samochodów
importowanych wniesienie opłaty było warunkiem rejestracji pojazdu. W kwietniu 2014 roku ukraiński Parlament
zniósł opłaty utylizacyjne na prawie wszystkie pojazdy,
wprowadzając odpowiednie zmiany w Kodeksie podatkowym Ukrainy29.
Ograniczenia przywozu węgla koksującego i koksu
W kwietniu 2013 r. rząd ukraiński wprowadził tymczasowe ograniczenia w imporcie węgla i koksu na Ukrainę
– licencjonowanie oraz kontyngent na trzy rodzaje węgla
w wysokości 10,2 mln ton oraz zerowy kontyngent na
koks i półkoks (czyli faktyczny zakaz przywozu30). Pod
wpływem protestów krajowych importerów i partnerów
handlowych Ukrainy w sierpniu 2013 r. ustanowiono kontyngent na koks w wysokość 210 tys. ton31, uzasadniając
to potrzebą stabilizacji wytopu stali. Wielkość kontyngentu ustalono na podstawie wielkości przywozu w latach
2010-2012 oraz z uwzględnieniem planowanego przejścia
zakładów metalurgicznych Ukrainy na stosowanie w procesie wielkopiecowym nie tylko koksu, ale również paliw
zastępczych, jak np. pył węglowy, olej opałowy, gaz ziemny czy gaz koksowniczy32. Przedsiębiorstwa importujące
koks zaskarżyły decyzję o wprowadzeniu ograniczeń do
Rejonowego Sądu Administracyjnego Kijowa, który uznał
je za niezgodne z prawem. W uzasadnieniu powyższych
ograniczeń rząd ukraiński powołał się na art. XX i art. XIII
GATT 199433. Na posiedzeniu Rady Generalnej WTO
w lipcu 2013 r. Unia Europejska i inni członkowie WTO
wyrazili zastrzeżenia odnośnie do nałożonego środka,
zwracając uwagę na niedawne orzeczenie sądu krajowego
w tej sprawie34. Polska uznała, że naruszają one reguły
organizacji. Ograniczenia dostaw lub ich zakaz mogą być
bowiem wprowadzone wyłącznie po przeprowadzeniu
postępowania ochronnego i konsultacji z innymi członkami WTO oraz wykazaniu przesłanek dla zastosowania
restrykcji. Polskie władze uznały wprowadzone ograniczenia także za sprzeczne z Układem o partnerstwie i współpracy oraz Traktatem Karty Energetycznej, który zakłada
liberalizację handlu produktami energetycznymi35. Wprowadzone ograniczenia najmocniej dotknęły spółkę ArcelorMittal, która jest jedynym polskim eksporterem koksu
42
na Ukrainę (jednocześnie największym ukraińskim odbiorcą importowanego koksu).
W końcu listopada 2013 r. Ukraina zwiększyła kontyngent na koks do 300 tys. ton, a na węgiel koksujący do 11,2
mln ton36. W 2014 roku rząd ukraiński nie ustanowił kontyngentów na import koksu na Ukrainę.
Dodatkowa opłata celna z tytułu trudności w bilansie
płatniczym w 2015 r.
Nie mogąc podwyższyć poziomu ochrony celnej
w wyniku renegocjacji związanych stawek celnych, Ukraina ponownie postanowiła skorzystać z klauzuli bilansu
płatniczego WTO. W końcu grudnia 2014 r. Rada Najwyższa przyjęła ustawę ustanawiającą dodatkową opłatę
celną na okres od 25 lutego 2015 r. do 25 lutego 2016 r.
w wysokości 10% na artykuły rolne (działy 1-24 HS) i 5%
na towary przemysłowe37 (działy 25-97 HS)38. Dodatkowej opłacie nie podlegają towary o zasadniczym znaczeniu, tj.: gaz ziemny, węgiel energetyczny, surowce energetyczne na potrzeby elektrowni atomowych, ropa naftowa i produkty ropopochodne, banknoty i metale szlachetne, pomoc humanitarna oraz towary, podlegające
zwolnieniu z opłat importowych na mocy umów międzynarodowych.
Rada uzasadniła nałożenie środka splotem niekorzystnych czynników, które wpłynęły na saldo bilansu płatniczego, takimi jak: wyższe bariery dla ukraińskiego eksportu na
tradycyjnych rynkach, niekorzystne ceny rynkowe głównych towarów eksportowych, operacja antyterrorystyczna
we wschodniej Ukrainie i przyłączenie Krymu do Rosji,
dramatyczne dewaluacje waluty krajowej, destabilizacja
systemu bankowego i odpływ inwestycji zagranicznych. Na
ujemne saldo bilansu płatniczego wpłynął więc zarówno
deficyt obrotów bieżących, jak i deficyt obrotów kapitałowych39. Rezerwy walutowe pozwalające na początku
2014 r. na pokrycie przyszłego importu przez 2,4 miesiąca,
na początku 2015 r. pozwalały na pokrycie importu zaledwie przez 1,4 miesiąca40.
Wprowadzony środek tym razem został przez członków
WTO (z wyjątkiem Rosji) uznany za zgodny z zasadami
organizacji41. Ukraina zapowiedziała zniesienie dodatkowych ceł jeszcze w 2015 roku42.
Specjalne środki ochronne i środki antydumpingowe
W grudniu 1998 roku, w trakcie przygotowań do członkostwa w WTO, Ukraina przyjęła specjalne ustawodawstwo
regulujące kwestie nadmiernego i nieuczciwego przywozu:
ustawę „O ochronie krajowych producentów przed importem dumpingowym”, ustawę „O stosowaniu specjalnych
środków ochronnych w imporcie do Ukrainy”43 oraz ustawę „O ochronie krajowego przemysłu przed subsydiowanym importem”. Ustawy weszły w życie w pierwszej połowie 1999 r. i od tego czasu były kilkakrotnie nowelizowane.
Ustawy antydumpingowa i antysubsydyjna opierają się
ogólnie na zasadach i procedurach określonych w porozumieniach WTO (Porozumienie w sprawie stosowania artykułu VI GATT 1994 oraz Porozumienie w sprawie subsydiów i środków wyrównawczych). Niektóre zagadnienia
uregulowano w nich jednak zgodnie z bardziej liberalnymi
standardami unijnymi (np. zasada niższego cła44, klauzula
interesu publicznego, mająca na celu wyważenie interesów
stron i zbadanie potencjalnych skutków ekonomicznych
nałożenia ceł). Przyjęto również nieobowiązującą w WTO
zasadę powiadamiania drugiej strony o wpłynięciu skargi
krajowych producentów.
Decyzje o wszczęciu i prowadzeniu postępowań antydumpingowych, antysubsydyjnych lub specjalnych w sprawie nadmiernego przywozu towarów (tzw. protekcjonizm
uwarunkowany) podejmuje na Ukrainie Międzyresortowa
Komisja Ukrainy ds. Handlu Międzynarodowego (MKUHZ).
Decyduje ona także o nałożeniu środków antydumpingowych, kompensacyjnych (wyrównawczych) i specjalnych
oraz trybie ich poboru. W przypadku konfliktu między prawem ukraińskim a międzynarodowym, pierwszeństwo ma
to drugie45.
Ustawa antysubsydyjna nie była przez Ukrainę w praktyce wykorzystywana, ze względu na złożoność obliczeń
ekonomicznych i trudności w udowodnieniu zagranicznym
partnerom, że korzystają z subsydiów. Ponadto nie była
ona w pełni zgodna z postanowieniami wspomnianego
Porozumienia WTO w sprawie subsydiów i środków wyrów-
nawczych46. Projekt ustawy dostosowanej do zasad WTO
został przedstawiony w parlamencie Ukrainy 27 sierpnia
2015 roku47.
Na mocy ustaw antydumpingowej i o stosowaniu specjalnych środków ochronnych wobec importu, w okresie
od 1999 r., tj. od ich wejścia w życie, do połowy 2015 r.
Ukraina wszczęła 43 postępowania antydumpingowe i 40
postępowań ochronnych. W okresie jej członkostwa
w WTO liczba wszczynanych postępowań ochronnych
wyraźnie zmalała, w konsekwencji zwiększyło się znaczenie postępowań antydumpingowych (wykres 4). Zjawisko
to można wiązać z jednej strony z koniecznością przestrzegania przez Ukrainę zasad WTO w tym zakresie,
a z drugiej z zaleceniami Komisji Europejskiej, która naciskała na Ukrainę, aby ta ograniczyła praktykę obejmowania państw członkowskich UE działaniami skierowanymi
w rzeczywistości przeciw dostawcom z krajów pozaunijnych, głównie z krajów obszaru Wspólnoty Niepodległych
Państw48 (o czym dalej). Członkowie WTO mogą bowiem
wszczynać postępowania ochronne przed nadmiernym
importem tylko na zasadzie erga omnes, tj. niezależnie od
kraju pochodzenia. Postępowania antydumpingowe dotyczą natomiast konkretnych eksporterów.
Porównując liczbę wszczętych postępowań i liczbę nałożonych środków, można wysnuć wniosek, że postępowania
antydumpingowe były bardziej skuteczne, ponieważ częściej kończyły się nałożeniem środka (tabela 3).
Wykres 4
Postępowania antydumpingowe i ochronne wszczęte przez Ukrainę w latach 1999-2015 (31 lipca)
3RVWÛSRZDQLDRFKURQQH
3RVWÛSRZDQLDDQW\GXPSLQJRZH
Źródło: Opracowanie własne: postępowania antydumpingowe – na podstawie statystyk WTO, postępowania ochronne – na podstawie dokumentów WTO, Komisji Europejskiej, polskiego Ministerstwa Gospodarki i Global Trade Alert.
43
Tabela 3
Nowe postępowania ochronne i antydumpingowe Ukrainy notyfikowane w WTO w latach 2007-2015 (31 lipca)
Postępowania ochronne
Rok
Postępowania antydumpingowe
wszczęcia
środki ostateczne nałożone
w danym roku
wszczęcia
środki ostateczne nałożone
w danym roku
2007
2
0
5
1
2008
1
1
7
5
2009
2
1
2
7
2010
3
0
2
0
2011
2
0
6
0
2012
0
0
3
7
2013
1
1
2
2
2014
0
1
2
1
2015 (31 lipca)
1
1
0
b.d
12
5
29
23
Ogółem
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych WTO i Komisji Europejskiej.
Postępowania antydumpingowe
W latach 2001-2014 najczęściej oskarżani przez Ukrainę
o nieuczciwe praktyki handlowe (24% postępowań antydumpingowych) byli eksporterzy rosyjscy. Taki sam odsetek dotyczył eksporterów z 28 krajów UE (wykres 5). Przystąpienie Rosji do WTO (22 sierpnia 2012 r.) nie ograniczyło
aktywności protekcjonistycznej Ukrainy wobec tego kraju
(połowa wszczętych przez Ukrainę postępowań antydumpingowych w latach 2012-2014 dotyczyła Rosji49). W okresie wcześniejszym fakt, że Rosja, jak i Białoruś, nie należały
do WTO, ułatwiał Ukrainie nakładanie ceł antydumpingowych, specjalnych czy kontyngentów ilościowych na import
z tych krajów, m.in. ze względu na nieefektywny mecha-
Wykres 5
Struktura postępowań antydumpingowych wszczętych przez Ukrainę wobec partnerów handlowych
w latach 2001-2014
3R]RVWDĄH
8(
&KLQ\
5RVMD
%LDĄRUXV
Źródło: Obliczenia własne na podstawie statystyki WTO.
44
nizm rozstrzygania sporów, obowiązujący w ich wzajemnych stosunkach gospodarczych. Postępowania antydumpingowe i ochronne wobec Rosji były często formą retorsji
w sporach handlowych. Uderzały w znaczące rosyjskie
pozycje eksportowe (np. samochody, wyposażenie do
pojazdów szynowych, cement).
Od 2008 r. obserwowany jest znaczny wzrost liczby
postępowań antydumpingowych wszczynanych wobec
eksporterów chińskich (sześć przypadków w latach 20082014 w porównaniu z trzema w latach 1999-2007).
Postępowania antydumpingowe wszczęte przez Ukrainę w latach 2004-2015 (31 lipca), m.in. wobec eksporterów
z państw członkowskich UE, oraz środki antydumpingowe
nałożone w wyniku tych działań przedstawiono w tabeli 4.
Jak widać, trzy postępowania dotyczyły polskich producentów-eksporterów.
Tabela 4
Postępowania antydumpingowe wszczęte przez Ukrainę m.in. wobec państw członkowskich UE w latach 20042015 (31 lipca)
Lp.
Towar
Kraj pochodzenia towaru
Data wszczęcia
Białoruś, Belgia, Finlandia, Włochy
Data nałożenia ostatecznych
ceł antydumpingowych
1
Sprężarki
2
3
Płyty drewnopochodne
Polska
lakierowane
Płyty wiórowe laminowane Polska, Słowacja
12.08.2004
17.10.2005
6.01.2004
25.03.2004
4
Strzykawki
Chiny, Hiszpania, Niemcy, Wielka Brytania
23.09.2004
15.02.2005
23.07.2008
4.11.2009
5
Szkło płaskie float
(termicznie polerowane)
Białoruś, Bułgaria, Polska, Rosja i Turcja
Białoruś, Polska, Rosja
4.04.2011
2.07.2014 (R)
28.05.2012
Uwaga: R- postępowanie przeglądowe.
Źródło: Opracowanie własne na podstawie sprawozdań Komisji Europejskiej.
Postępowania ochronne przed nadmiernym importem
W tabeli 5 przedstawiono postępowania wszczęte przez
Ukrainę przeciw nadmiernemu importowi w latach 20042015 (31 lipca). Większość towarów nimi objętych stanowiły towary niskiej lub średniej techniki. Ponieważ postępowania te były najczęściej wszczynane na zasadzie erga
omnes, a więc także wobec importu z państw członkowskich UE, Komisja Europejska aktywnie monitorowała
poszczególne sprawy i interweniowała w każdym z dochodzeń odnoszących się do interesów gospodarczych Unii.
W szczególności sugerowała władzom ukraińskim, aby nie
stosowały środków ochronnych obowiązujących erga
omnes w przypadkach, gdy import wyrządzający szkodę
pochodzi tylko z jednego lub kilku krajów, ale by wydłużyły
okres badania z jednego roku do trzech lat i wnikliwie rozpatrywały interes narodowy przed nałożeniem środków.
Z uwagi na fakt, że strona ukraińska popełniała liczne
błędy formalne (np. zbyt krótki okres badania), a często
także nie miała podstaw merytorycznych do wprowadzenia
środków ochronnych handlu (niespełnianie przesłanek do
nałożenia środka), Komisji Europejskiej udawało się doprowadzić do szybkiego zakończenia okresu obowiązywania
środka (szkło typu float) albo do zakończenia postępowania bez zastosowania środka (żelazostopy, nawozy, lodówki i zamrażarki) – tabela 5.
W latach 2012-2014 Ukraina wszczęła trzy nowe postępowania ochronne. W rezultacie na koniec 2014 r. obowiązywały środki ochronne na przywóz trzech towarów (na
koniec 2007 r., czyli przed akcesją Ukrainy do WTO – dziewięć towarów). W lipcu 2015 r. Ukraina wszczęła postępowanie ochronne w sprawie przywozu elastycznych tworzyw
sztucznych porowatych, bloków i płyt z pianki poliuretanowej. Postępowanie to ma znaczenie dla interesów Polski,
która w 2014 r. była największym dostawcą pianki na rynek
ukraiński (import o wartości 9,72 mln USD)50. W przeszłości
Ukraina obejmowała postępowaniami ochronnymi importowane m.in. z Polski: żarówki elektryczne i lampy wyładowcze, nawozy azotowe, kawę rozpuszczalną, sodę kaustyczną, tkaniny dzianinowe i bawełniane, płyty pilśniowe
i wiórowe, materiały wodoszczelne i łożyska kulkowe.
Na koniec 2014 r. w przywozie z Polski obowiązywały
specjalne środki ochronne na trzy grupy towarów: rury
okładzinowe stalowe (kontyngent), samochody osobowe
(cło specjalne) oraz zastawy i naczynia kuchenne z porcelany (cło specjalne). Środki ochronne na rury wygasły co
prawda w 2013 r., ale MKUHZ podjęła decyzję o utrzymaniu kontyngentów na czas przeglądu wszczętego na wniosek ukraińskiego producenta.
Niżej bardziej szczegółowo omówiono kilka przypadków nałożenia środków ochronnych przez Ukrainę.
Specjalne środki ochronne na zastawy stołowe i naczynia kuchenne z porcelany. Ukraińscy producenci porcelany
wnioskowali o ochronę przed importem, ponieważ w sytuacji rosnących cen gazu nie mogli sprostać zagranicznej
konkurencji (głównie chińskiej). Motywacją władz ukraińskich była również chęć uniknięcia efektów zniekształcenia
45
Tabela 5
Postępowania ochronne wobec nadmiernego importu wszczęte przez Ukrainę w latach 2004-2015 (31 lipca)
Lp
Towary
Data wszczęcia postępowania Data nałożenia ceł specjalnych
1
Przyrządy do szlifowania
8.04.2004
18.02.2005
2
Kamienie młyńskie, kamienie szlifierskie itp. ze sztucznych
materiałów ściernych
15.03.2004
18.03.2005
3
Odlewane żeliwne części do pomp
15.03.2004
18.02.2005
4
Rudy manganu i koncentratów
15.03.2004
bez nałożenia środka
5
Płyty pilśniowe
23.09.2004
b.d.
6
Papa
18.08.2004
19.08.2005
7
Karboksymetyloceluloza i jej sole
18.08.2005
22.07.2006
8
Łożyska kulkowe
4.02.2006
11.11.2006
9
10
Wyroby dziane
5.05.2006
1.03.2007
Tkaniny bawełniane
17.07.2006
11.06.2007
11
Lampy wyładowcze fluorescencyjne z termokatodą
14.09.2006
12.07.2007
12
Rury okładzinowe bez szwu i pompowo-kompresorowe
1.10.2008 r.
13
Zapałki
1.09.2007
29.08.2011 (R)
23.08.2012 (R)
1.10.2014 (R)
26.11.2008
25.10.2010 (R)
6.11.2012 (R)
6.11.2009
5.11.2012
6.11.2012
14
Szkło płaskie typu „float „
27.08.2009
13.11.2009
15
Chlor ciekły
17.03.2009
16
Trzyskładnikowe nawozy sztuczne
3.02.2010
17
Urządzenia chłodnicze (lodówki i zamrażarki)
6.05.2010
18
Żelazostopy
17.02.2010
19
Paliwa samochodowe
29.01.2011
20
Samochody osobowe
2.07. 2011
14.04.2013
21
Zastawy stołowe i naczynia kuchenne z porcelany (HS 6911)
21.05.2013
4.04.2014
22
Elastyczne płyty porowate, bloki i arkusze pianki poliuretanowej 7.07.2015
postępowanie w toku
Uwaga: R - postępowanie przeglądowe.
Źródło: Opracowanie własne na podstawie dokumentów WTO oraz stron internetowych Ministerstwa Gospodarki Ukrainy i Dyrekcji ds. Handlu
Komisji Europejskiej.
handlu, spodziewanych po wprowadzeniu przez UE tymczasowych ceł antydumpingowych na podobne towary z Chin
i po wszczęciu postępowania ochronnego wobec importu
z Chin przez Euroazjatycką Komisję Gospodarczą Rosji,
Kazachstanu i Białorusi51. Chodziło również o to, by dać czas
krajowym producentom, rozpoczynającym nieznaną wcześniej na rynku ukraińskim produkcję zastawy i naczyń z porcelany dla sektora HoReCa (gastronomia hotelowa, restauracje i catering) na dostosowanie się do nowych warunków
ekonomicznych (motyw ochrony przemysłu raczkującego).
Nałożone środki mogą hamować rozpoczętą przez polskie
firmy ekspansję na rynek ukraiński (m.in. polskich Fabryk
Porcelany „Ćmielów” i „Chodzież”).
Specjalne środki ochronne na zapałki. Cła specjalne na
importowane zapałki (niezależnie od kraju pochodzenia)
wprowadzono we wrześniu 2009 r. w związku ze stwierdzeniem wystąpienia istotnej szkody dla krajowych producentów zapałek. Nałożone cła miały wygasnąć w listopadzie
2012 r., jednak na początku tego miesiąca MKUHZ przedłu-
46
żyła je o kolejne trzy lata, tj. do 5 listopada 2015 r., po czym
po trzech tygodniach (koniec listopada 2012 r.) nieoczekiwanie podjęła decyzję o ich uchyleniu, uzasadniając to
interesem narodowym. W styczniu 2013 r. Okręgowy Sąd
Administracyjny Kijowa unieważnił tę ostatnią decyzję. Tym
samym sąd pozytywnie odniósł się do pozwu Ukraińskich
Zakładów Produkcji Zapałek, argumentujących bezpodstawność decyzji Komisji Międzyresortowej w świetle jej
wcześniejszego postanowienia o wprowadzeniu ceł specjalnych na okres trzech lat52.
Specjalne środki ochronne w przywozie samochodów
osobowych. W lipcu 2011 r. MKUHZ – na wniosek Stowarzyszenia Ukraińskich Producentów Samochodów „UkrAvtoprom”, reprezentującego trzech producentów samochodów: UkrAwto (Zaporoski Zakład Produkcji Samochodów),
Bogdan (zakład produkcji samochodów w Ługańsku i Czerkasach) oraz Eurocar (produkuje samochody Skoda) –
wszczęła postępowanie ochronne wobec przywozu samochodów osobowych53. W kwietniu 2012 r. MKUHZ nałożyła
na przywóz nowych samochodów osobowych (kody UKTZED54 8703 22 10 00 i 8703 23 19 10) dodatkową opłatę
celną w wysokości:
6,46% – dla samochodów o pojemności silnika przekraczającej 1000 cm3, ale nieprzekraczającej 1500 cm3;
12,95% – dla samochodów o pojemności silnika przekraczającej 1500 cm3, ale nieprzekraczającej 2200 cm3 55.
Decyzja o nałożeniu środka ochronnego na przywóz
nowych samochodów weszła w życie z blisko rocznym
opóźnieniem. Opublikowano ją w dzienniku urzędowym
dopiero 14 marca 2013 roku56. Cło specjalne (dodatkowe
w stosunku do 10% cła konwencyjnego, czyli cła KNU)
zaczęło obowiązywać 14 kwietnia 2013 r., a więc dwa lata
po zakończeniu postępowania ochronnego. Niemal natychmiast (20 kwietnia 2013 r.), pod wpływem krytyki ze strony
partnerów handlowych, Ukraina wyłączyła tymczasowo (na
10 miesięcy, do 28 lutego 2014 r.) z zakresu przedmiotowego cła specjalnego samochody o napędzie hybrydowym,
z silnikiem o pojemności 1000-2200 cm3, których sama nie
produkowała57.
W dniu 28 marca 2014 r. MKUHZ opublikowała decyzję58 o liberalizacji nałożonych środków ochronnych
(wymóg WTO, przewidziany w art. 7.4 Porozumienia
w sprawie środków ochronnych, oraz ustawodawstwa
ukraińskiego – art. 18.4 ustawy o stosowaniu specjalnych
środków ochronnych wobec importu do Ukrainy). Cło specjalne obniżono łącznie o 2/3, w dwóch ratach, według
następującego schematu:
samochody o pojemności silnika od 1000 cm3 do
1500 cm3:
–– po 12 miesiącach od dnia zastosowania środka –
do 4,31%,
do 2,15%,
samochody o pojemności silnika od 1500 cm3 do
2200 cm3:
do 8,63%,
do 4,32%.
Decyzję o liberalizacji ceł ochronnych przed nadmiernym przywozem samochodów Ukraina notyfikowała w WTO
31 marca 2014 r.59, motywując ustanowienie środków
ochronnych spadkiem krajowej produkcji nowych samochodów. Jako głównych konkurentów międzynarodowych
wskazała: Japonię, Turcję, Rosję, Koreę Płd., Rumunię
i Niemcy. W uzasadnieniu decyzji podała ona m.in., że:
w 2010 r. import samochodów był o 70% większy niż
w 2009 r., natomiast produkcja trzech producentów-wnioskodawców zmalała w latach 2008-2010 o 82%, ich sprzedaż krajowa o 84%, przeciętne zatrudnienie o 54%, a zyski
o 96%60. Podkreślała, że przystępując do WTO jednorazowo obniżyła cła na przywóz samochodów osobowych
z 25% do 10%. Niekorzystnie dla Ukrainy, wydarzenie to
zbiegło się ze światowym kryzysem finansowym i gospodarczym. Wprawdzie import w ujęciu bezwzględnym zmalał, jednak wzrósł w stosunku do produkcji krajowej.
Wykres 6
Ukraiński import samochodów z UE i ogółem w latach 2005-2013 (w mln USD)
ĜZLDW
8(
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Comtrade.
47
Nałożenie wspomnianych środków uderzyło w interesy
gospodarcze Unii, zwłaszcza producentów niemieckich,
francuskich i rumuńskich. W 2010 r. udział UE w wartości
ukraińskiego importu samochodów osobowych ogółem
wynosił 42,5%; w 2013 r. – 47% (por. wykres 6). Udział Polski był bardzo niewielki (w granicach 1,2-3,2% importu
z UE). Wzrost udziału Unii w imporcie samochodów osobowych do Ukrainy można wiązać z wymogami wprowadzonymi w tym kraju w związku z umową DCFTA (dostosowanie do norm unijnych), które stały się barierą w przywozie
niektórych typów samochodów m.in. z Rosji.
W końcu października 2013 r. Japonia wnioskowała
o przeprowadzenie konsultacji w sprawie środka nałożonego przez Ukrainę61. Argumentowała, że w latach 2008-2010
import samochodów na Ukrainę zmalał. Wskazała również
na różnego rodzaju błędy proceduralne. Komisja Europejska brała aktywny udział w tym postępowaniu jako strona
trzecia. O status strony trzeciej wystąpiły również: Australia, Indie, Korea Płd., Rosja, Stany Zjednoczone i Turcja.
W czerwcu 2015 r. powołany rok wcześniej panel wydał
niekorzystne dla Ukrainy orzeczenie, zalecając anulowanie
środka62. Uzasadniał on, że wzrost importu w latach 2010
i 2011 był związany z jego odbudowywaniem po drastycznym załamaniu w kryzysowym 2009 roku. Ponadto, Ukraina naruszyła wiele postanowień Porozumienia w sprawie
środków ochronnych. Część zastrzeżeń Japonii panel uznał
za nieuzasadnione.
Wprowadzone środki nie przyniosły zamierzonych efektów. Spadek dochodów ludności i niepewna sytuacja we
wschodniej Ukrainie spowodowały drastyczny spadek
popytu na samochody i, w rezultacie, spadek produkcji
o niespotykanej wcześniej skali63. Według danych Ukraińskiego Stowarzyszenia Producentów Samochodów „Ukrautoprom” w okresie styczeń-wrzesień 2014 r. na Ukrainie
wyprodukowano 24 tys. samochodów osobowych (spadek
o 20% w porównaniu z analogicznym okresem 2013 r.),
a nowych samochodów sprzedano 76,8 tys. sztuk (o 54%
mniej niż w podobnym okresie rok wcześniej)64.
W ocenie analityków ukraińskiego rynku samochodowego, spadek produkcji samochodów, wstrzymanie działalności takich koncernów, jak „Bogdan” czy „Kremenczucki
Zakład Produkcji Samochodów” (specjalizuje się w montażu chińskiej marki Geely i koreańskiego Ssangyonga) oraz
rozważanie zawieszenia produkcji najbardziej popularnego
samochodu na Ukrainie przez Zaporoskie Zakłady Samochodowe, związane były z niskim popytem krajowym, spowodowanym niestabilną sytuacja ekonomiczną i polityczną
w kraju oraz problemami z eksportem do Rosji (wprowadzenie w 2012 r. przez Rosję specjalnej opłaty utylizacyjnej,
sytuacja polityczna). Nieoficjalnie uważa się, że władze
ukraińskie podwyższyły stopień ochrony krajowego rynku
samochodów osobowych, atrakcyjnego ze względu na liczbę mieszkańców, niski stopień zaspokojenia popytu i relatywnie tanią siłę roboczą, w celu poprawienia swojej pozycji negocjacyjnej w przyciąganiu zagranicznych inwestorów
(np. japońskich), którzy pomogliby stworzyć nowe miejsca
pracy i wyciągnąć branżę z głębokiego kryzysu65. Nałożenie
środka miało także przyczynić się do zmniejszenia deficytu
48
obrotów towarowych z zagranicą, za którego znaczną część
odpowiadał właśnie import samochodów (w 2013 r. udział
samochodów w jego kreowaniu wyniósł 23% – por. wykresy 2 i 6).
Możliwości ochrony rynku ukraińskiego na mocy
umowy DCFTA
Umowa DCFTA wprowadza zasady wolnego handlu stanowiące podstawę systemu handlu wielostronnego przyjętego przez WTO. Wiele artykułów GATT 1994 wraz z notami
wyjaśniającym jest włączonych bezpośrednio do umowy,
w tym: art. III, art. XI, art. XX i XXI.
W DCFTA strony zobowiązały się do stosowania zasady
traktowania narodowego we wzajemnym imporcie, zgodnie z art. III GATT 1994 (art. 34). Zgodziły się nie ustanawiać
zakazów ani ograniczeń zarówno w imporcie, jak i w eksporcie, z wyjątkiem środków zdefiniowanych w DCFTA lub
środków stosowanych zgodnie z art. XI GATT 1994 (art. 35).
Mogą natomiast stosować środki polityki handlowej przewidziane w art. XX i XXI GATT 1994 (art. 36). Artykuł XX:
„Wyjątki ogólne” dopuszcza m.in. stosowanie środków
handlowych w celu ochrony moralności publicznej; życia
lub zdrowia ludzi, zwierząt i roślin; bogactwa narodowego
kulturalnego, historycznego lub archeologicznego; nieodnawialnych zasobów naturalnych; zasobów istotnych dla
zaopatrzenia w przypadku niedoborów ogólnych lub regionalnych w określone produkty. Artykuł XXI: „Wyjątki dotyczące bezpieczeństwa” dopuszcza natomiast stosowanie
środków odnoszących się do handlu bronią i amunicją oraz
podejmowanych w okresie wojny lub innych okresach
zagrożenia w stosunkach międzynarodowych.
Umowa DCFTA utrzymuje prawo do stosowania tradycyjnych środków ochrony handlu – przeciw nieuczciwemu
i nadmiernemu importowi (tzw. klauzula ucieczki) oraz
dodatkowo wprowadza środki zabezpieczające Ukrainę
przed nadmiernym przywozem samochodów osobowych
(o czym niżej). Środki antydumpingowe i wyrównawcze
mają być stosowane zgodnie z Porozumieniem w sprawie
stosowania art. VI GATT 1994 (porozumienie antydumpingowe) oraz Porozumieniem w sprawie subsydiów i środków wyrównawczych, a także powinny opierać się na sprawiedliwym i przejrzystym systemie. W odniesieniu do tego
systemu umowa DCFTA zawiera postanowienia oparte na
rozwiązaniach unijnych (i wprowadzone, jak wcześniej
wspomniano, do ustawodawstwa ukraińskiego), których
nie ma w przepisach WTO. Są to: art. 48 („Uwzględnienie
interesu publicznego”), art. 49 („Zasada niższego cła”)
i art. 50 (Stosowanie środków i przeglądy). Preferowane są
zobowiązania cenowe, a nie cła antydumpingowe lub
wyrównawcze (art. 50).
W DCFTA strony potwierdziły swoje prawa i obowiązki
wynikające z art. XIX GATT 1994 oraz Porozumienia w sprawie środków ochronnych. Unia ponadto zachowała swoje
prawa i obowiązki na mocy art. 5 Porozumienia w sprawie
rolnictwa, z wyjątkiem handlu produktami rolnymi, objętego na mocy umowy DCFTA traktowaniem preferencyjnym.
Umowa nie przewiduje możliwości renegocjacji zobowiązań, w odróżnieniu od art. XXVIII GATT 1994, ale po
upływie pięciu lat od jej wejścia w życie możliwe jest podjęcie konsultacji, na wniosek dowolnej strony, aby rozważyć
przyspieszenie liberalizacji ceł we wzajemnym handlu oraz
rozszerzenie zakresu liberalizacji (art. 29 ust. 4).
Jednostronna klauzula ochronna motoryzacyjna
w umowie DCFTA
Produkcja samochodów osobowych na Ukrainie,
podobnie jak w wielu innych krajach, uważana jest za wrażliwą. Na mocy umowy DCFTA cła konwencyjne na samochody osobowe w wysokości 10% będą znoszone stopniowo i równomiernie przez 10 lat66 (dla porównania UE
zniesie takie samo cło w ciągu 7 lat). Aby zapobiec gwałtownemu wzrostowi importu samochodów z UE, władze ukraińskie starały się o ustanowienie dodatkowego zabezpieczenia. Oprócz ogólnej klauzuli ochronnej, umowa DCFTA
przewiduje jednostronną klauzulę tzw. motoryzacyjną,
przeznaczoną tylko dla Ukrainy (sekcja druga: art. 44-45).
W rezultacie, od drugiego roku po wejściu umowy DCFTA
w życie Ukraina będzie mogła przez 15 lat stosować specjalne środki ochronne w przywozie samochodów osobowych z UE. Import ten, oprócz normalnych warunków
klauzuli ochronnej, musi przekroczyć dwie wielkości progowe, a mianowicie:
1) 45 tysięcy samochodów rocznie;
2) określony udział w krajowym rynku samochodów (20%,
21%, 25%).
Warto dodać, że według danych unijnych, w okresie
referencyjnym, tj. w latach 2002-2010, Ukraina importowała z Unii średniorocznie 41 tys. samochodów, co dawało
Unii blisko 13% udział w rynku ukraińskim67. Można przypuszczać, że celem tej klauzuli, podobnie jak obowiązujących obecnie ceł specjalnych, jest zachęcenie inwestorów
zagranicznych do głębszego zaangażowania się w produkcję samochodów na Ukrainie. Obecnie produkcja samochodów osobowych na Ukrainie polega w znacznej mierze
na prostym montażu części importowanych z Korei Płd.,
Chin i Rosji.
Podsumowanie i wnioski
Przystąpienie Ukrainy do WTO zbiegło się z wieloma
niekorzystnymi czynnikami w jej otoczeniu zewnętrznym
i wewnętrznym. W rezultacie międzynarodowe zobowiązania stały się dla Ukrainy uwierającym gorsetem. Gorset ten
próbowały rozluźnić różne grupy interesu, co nie było takie
trudne w gospodarce zdominowanej przez struktury oligarchiczne. Pod ich wpływem władze ukraińskie inicjowały
często kontrowersyjne posunięcia. Z powodu braku przesłanek merytorycznych lub licznych niezgodności z postanowieniami WTO znaczna część wszczętych przez Ukrainę
inicjatyw kończyła się wycofaniem wniosku lub zniesieniem
środka polityki handlowej pod naciskiem Unii Europejskiej
i innych partnerów handlowych lub w wyniku orzeczeń
sądów krajowych. W niektórych, najważniejszych dla Ukrainy, przypadkach (samochody) środki ochronne utrzymano
wbrew protestom członków WTO, narażając się na uruchomienie procedury rozstrzygania sporu (powołanie panelu).
Z kolei inicjatywy takie, jak próba renegocjacji warunków
akcesji nie miały reperkusji ekonomicznych dla partnerów
handlowych Ukrainy, raczej rzutowały na jej wizerunek
(Ukraina jako „WTO bête noire”68). Inaczej było w przypadku
zakazów przywozu czy postępowań ochronnych lub antydumpingowych. Wprowadzały one zamieszanie i niepewność w stosunkach handlowych, nawet jeśli kończyły się
szybkim zniesieniem środka lub w ogóle jego nienałożeniem.
Umowa DCFTA niewiele zmienia w stosunku do porozumień WTO, jeśli chodzi o klauzule zabezpieczające, a nawet
dodaje jeden wentyl bezpieczeństwa (safety valve) w postaci klauzuli ochronnej dla przemysłu motoryzacyjnego.
Można więc powiedzieć, że pod tym względem „gorset
unijny” zapewnia swobodę ruchów nieco większą niż „gorset WTO”. Jednak obok przepisów mających wprowadzić
jasność i przewidywalność w zasadach handlu dwustronnego („usztywnianie kręgosłupa”), m.in. poprzez ograniczenie uznaniowości władz państwowych czy zjawiska aktywnego szukania renty69, umowa DCFTA wprowadza wiele
przepisów mających zintegrować gospodarkę ukraińską
z gospodarką unijną (m.in. liberalizacja taryfowa, dostosowania w zakresie wymogów technicznych, fitosanitarnych
i sanitarnych). Ukraińscy przedsiębiorcy będą więc nie tylko
odczuwać większą presję konkurencyjną na krajowym
rynku, ale także będą musieli ponieść koszty dostosowania
się do wymogów jednolitego rynku. Będzie to odczuwalne
zwłaszcza w pierwszym okresie po wejściu umowy
w życie70. Chociaż Ukraina w wielu dziedzinach wprowadziła już zmiany legislacyjne pod kątem dostosowania do
acquis UE, to jednak wypełnienie wszystkich zobowiązań
wynikających z DCFTA, jak pokazuje doświadczenie WTO,
będzie dużym wyzwaniem dla ukraińskich instytucji i przedsiębiorstw71.
Obniżenie na mocy umowy DCFTA stopnia konwencyjnej protekcji celnej może spowodować wzrost zainteresowania niektórych ukraińskich branż, zwłaszcza mniej konkurencyjnych, podwyższeniem barier wejścia na rynek.
Ponadto, jak wynika z doświadczeń Polski z okresu stowarzyszenia z UE, utworzenie strefy wolnego handlu w pierwszych latach pociąga za sobą wzrost deficytu handlowego.
Zjawisko to, w połączeniu z koniecznością ochrony młodego przemysłu oraz oczekiwaniami zagranicznych inwestorów mogą wzmóc presję na ustanawianie czasowych barier
w handlu na mocy klauzul zabezpieczających przewidzianych w porozumieniach WTO i umowie DCFTA. Wejście
w życie nowej ustawy o ochronie przed importem subsydiowanym może dodatkowo zachęcić producentów ukraińskich do wypróbowania nowego rozwiązania. Jednak raczej
nie będzie ono dotyczyło państw członkowskich UE, lecz
krajów obszaru WNP lub Chin.
Skuteczność potencjalnych działań protekcjonistycznych będzie raczej ograniczona72. Doświadczenia ze stosowania narzędzi polityki handlowej na Ukrainie ujawniły
49
bowiem wiele słabych stron ukraińskiego ustawodawstwa,
utrudniających skuteczną ochronę krajowych producentów przed nadmiernym czy nieuczciwym importem (np.
brak jasnych kryteriów określających produkt podobny, co
ułatwia obchodzenie środków). Ponadto ustanawianie
środków specjalnych i antydumpingowych oraz wyznaczanie ich wysokości nie zawsze opierało się na racjonalnych
przesłankach, ale odzwierciedlało siłę grup lobbingowych
broniących swych interesów przed konkurencją zagraniczną73. Te słabości instytucjonalno-prawne ułatwiają zagranicznym partnerom oddziaływanie na władze ukraińskie
w trakcie postępowania i zwiększają prawdopodobieństwo
przegrania przez nie sporu na forum WTO74. Decyzje Międzyresortowej Komisji Ukrainy ds. Handlu Międzynarodowego są często zaskarżane przez ukraińskich producentów
i importerów do sądów krajowych. Wspomnianych słabości
nie da się usunąć w krótkim czasie, można więc wnioskować, że wiele dochodzeń zakończy się bez nałożenia środka. Niemniej samo wszczęcie dochodzenia będzie dla
zagranicznych eksporterów znacznym obciążeniem, ponieważ wprowadzi do działalności gospodarczej element niepewności. Ze względu na znaczne podobieństwo poziomu
i struktury produkcji Polski i Ukrainy w wielu gałęziach (np.
artykuły budowlane, wykończenie wnętrz, przemysł rolno-spożywczy) część podejmowanych przez Ukrainę działań
ochronnych, podobnie jak w latach ubiegłych, dotknie polskich producentów. Warto pamiętać, że status kraju rozwijającego się (art. 43 DCFTA) pozwala Ukrainie na stosowanie środka ochronnego przez dwa lata dłużej niż w przypadku środka zastosowanego przez UE oraz na łatwiejsze
ponowne zastosowanie środków ochronnych w odniesieniu do tego samego produktu.
Tonująco na aktywność protekcjonistyczną powinna
natomiast oddziaływać integracja gospodarki ukraińskiej
i gospodarek państw członkowskich UE, zwłaszcza powiązania w ramach łańcuchów dostaw. Ponadto Ukraina, która
musi zmodernizować swoją gospodarkę, nie może odcinać
krajowych producentów od konkurencji zagranicznej.
Zresztą niektórzy politycy ukraińscy nie ukrywają, że w kilku
branżach (samochody osobowe, artykuły rolno-żywnościowe) stopień protekcji granicznej podniesiono specjalnie,
aby wzmocnić pozycję władz ukraińskich w rozmowach
z zagranicznymi inwestorami. Badania empiryczne wykazują, że istnieje związek między poziomem protekcji granicznej a inwestycjami (tariff jumping FDI)75. Może to stanowić
argument za stosowaniem środków protekcjonizmu uwarunkowanego. Umowa DCFTA nie zawiera bowiem tzw.
klauzuli restrukturyzacyjnej, która była w układach europejskich i innych porozumieniach UE o wolnym handlu76.
Pozwalała ona słabszemu partnerowi nałożyć na określonych warunkach dodatkowe cło na towary, których import
został wcześniej zliberalizowany, dla ochrony nowo powstających gałęzi przemysłu, niektórych sektorów podlegających restrukturyzacji lub napotykających poważne trudności. Nawet Układ o partnerstwie i współpracy przewidywał
możliwość czasowego stosowania przez Ukrainę wyjątkowych środków w formie ograniczeń ilościowych dla ochrony przemysłu „raczkującego” lub przemysłu napotykającego poważne problemy społeczne (zał. II do Układu).
50
* Dr Ewa Kaliszuk, prof. nadzw. IBRKK, Instytut Badań Rynku,
Konsumpcji i Koniunktur, Warszawa. E-mail: [email protected].
1 Układ o stowarzyszeniu między Unią Europejską i jej państwami członkowskimi, z jednej strony, a Ukrainą, z drugiej strony,
DzUrz UE L nr 161, 29.5.2014 r.
2 Analiza na temat ewentualnych korzyści z utworzenia strefy
wolnego handlu UE-Ukraina, opracowana przez przedstawicielstwo UE na Ukrainie wspólnie z Ministerstwem Rozwoju Gospodarczego i Handlu Ukrainy oraz Ministerstwem Spraw Zagranicznych Ukrainy, za: U. Dzyuma-Zaremba, Handel towarami i usługami
między Polską a Ukrainą – bariery i perspektywy, w: „Bariery polsko-ukraińskiej współpracy gospodarczej oraz perspektywy płynące
z utworzenia strefy wolnego handlu między Unią Europejską a Ukrainą”, „WSIiZ Working Paper Series”, lipiec 2014.
3 Dane Państwowego Komitetu Statystyki Ukrainy,
https://ukrstat.org/en [dostęp: 31.7.2015].
Dane dla 2014 r. – z wyłączeniem czasowo okupowanego terytorium Autonomicznej Republiki Krymu, miasta Sewastopol; dane
dla 2015 r. – z wyłączeniem czasowo okupowanego terytorium
Autonomicznej Republiki Krymu, miasta Sewastopol i części strefy
objętej operacją antyterrorystyczną.
4 “Про схвалення Прогнозу економічного і соціального
розвитку України на 2016 рік та основних макропоказників
економічного і соціального розвитку України на 2017-2019
роки”, № 558, 5.8.2015, http://www.kmu.gov.ua/control/uk/
cardnpd?docid=248397249 [dostęp: 31.8.2015].
5 Oprócz środków polityki handlowej władze ukraińskie stosowały inne instrumenty wsparcia krajowych producentów, jak np.
ustawowy zakaz zakupu u zagranicznych dostawców towarów,
usług i prac w ramach zamówień publicznych. W 2010 r. ukraińskie
władze rozważały wprowadzenie kolejnych instrumentów, które
budziły wątpliwości, co do ich zgodności z normami WTO (m.in.
mechanizm „tymczasowej opłaty rolnej” na dostawy wybranych
towarów czy też kontyngenty na eksport zbóż). Por. Ambasada RP
w Kijowie, Ukraina – informator gospodarczy (grudzień 2010 r.).
Dostęp do rynku, http://www.kijow.msz.gov.pl/pl/relacje_polsko_
ukrainskie_2454/informacje_ekonomiczne_192/ [dostęp: 31.7.2015].
6 Dokument WTO, G/C/M/116, s. 12.
7 Decyzja Rady z 17.3.2014 r. w sprawie podpisania, w imieniu
Unii Europejskiej, i tymczasowego stosowania Układu o stowarzyszeniu między Unią Europejską i Europejską Wspólnotą Energii
Atomowej oraz ich państwami członkowskimi, z jednej strony,
a Ukrainą, z drugiej strony, w odniesieniu do preambuły, art. 1
oraz tytułów I, II i VII tego układu, DzUrz UE L 161, 29.5.2014 r.
8 Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE)
nr 374/2014 z 16.4.2014 r. w sprawie obniżenia lub zniesienia ceł
na towary pochodzące z Ukrainy, DzUrz UE L 118, 22.4.2014 r.
9 Decyzja Rady 2014/668/UE z 23.6.2014 r. w sprawie podpisania, w imieniu Unii Europejskiej, oraz tymczasowego stosowania
Układu o stowarzyszeniu między Unią Europejską i Europejską
Wspólnotą Energii Atomowej oraz ich państwami członkowskimi,
z jednej strony, a Ukrainą, z drugiej strony, w odniesieniu do jego
tytułu III (z wyjątkiem postanowień dotyczących traktowania pracowników będących obywatelami państw trzecich legalnie zatrudnionych na terytorium drugiej Strony) oraz tytułów IV, V, VI i VII, jak
również powiązanych załączników i protokołów (DzUrz L 278,
20.9.2014 r.). Zmieniona decyzją Rady z 29.9.2014 r., DzUrz UE
L 289, 3.10.2014 r.
10 Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE)
nr 1150/2014 z 29.10.2014 r. zmieniające rozporządzenie Rady
(UE) nr 374/2014 w sprawie obniżenia lub zniesienia ceł na towary
pochodzące z Ukrainy, DzUrz UE L 313, 31.10.2014 r.
11 Od 2005 r., równolegle do liberalizacji związanej z akcesem
do WTO, Ukraina realizowała trzyletni plan działania, będący głównym narzędziem wdrażanej przez UE europejskiej polityki sąsiedztwa. Plan ten, pomyślany jako substytut układu o stowarzyszeniu,
określał dziedziny, w których Ukraina miała dostosować się do
zasad unijnych i międzynarodowych. Dotyczyły one m.in. liberalizacji gospodarki i handlu. Po zwycięstwie w wyborach prezydenckich opcji proeuropejskiej w lutym 2005 r. plan uzupełniono
o dziesięciopunktowy aneks. W odniesieniu do systemu handlu
zagranicznego Ukrainy plan zakładał stopniowe znoszenie przeszkód w handlu stalą oraz dalsze zbliżanie przepisów prawnych
w dziedzinach określonych w PCA, m.in. nowelizację Kodeksu celnego Ukrainy (dostosowanie do Wspólnego kodeksu celnego UE),
przyjęcie aktów wykonawczych do niego (wzorowanych na rozwiązaniach unijnych) oraz wdrożenie Nomenklatury Scalonej (stanowiącej podstawę klasyfikacji towarów we Wspólnej taryfie celnej
UE).
12 M. Błaszczuk, Skutki członkostwa Ukrainy w WTO dla Polski, w:
„Polityka gospodarcza Polski w integrującej się Europie 2007-2008.
Raport roczny”, red. nauk. i koord. J. Kotyński, IBRKK, Warszawa
2008.
13 WTO welcomes Ukraine as a new member, „WTO Press
Release”, 5.2.2008, http://www.wto.org/english/news_e/pres08_e/
pr511_e.htm [dostęp: 31.7.2015].
14 Wniosek. Decyzja Rady określająca stanowisko Wspólnoty
na forum Rady Generalnej Światowej Organizacji Handlu w sprawie przystąpienia Republiki Ukrainy do Światowej Organizacji
Handlu, KOM(2008) 24, 23.1.2008 r.
15 Okoliczności uprawniające do podjęcia takich działań okre-
ślone są w postanowieniach WTO (GATT 1994). Por. E. Kaliszuk,
Możliwości stosowania klauzul ochronnych przewidzianych w świetle
GATT i WTO, w: „Polska w WTO”, red. J. Kaczurba, E. Kawecka-Wyrzykowska, Instytut Koniunktur i Cen Handlu Zagranicznego, 2002,
s. 163-196.
16 WTO, Report on the consultations with Ukraine, WT/BOP/R/93,
29 June 2009.
17 Por. ustawa nr 923-VI. „O wniesieniu zmian do niektórych
ustaw w celu poprawy stanu bilansu płatniczego Ukrainy w związku ze światowym kryzysem finansowym”.
18 WTO, Report on the Consultations with Ukraine, op. cit.
19 W szczególności za niezgodne z Konstytucją Ukrainy Sąd
uznał podpunkty 3.5 i 3.6 pkt 3 art. 3 działu „Zapisy końcowe” ustawy nr 2371-III z 5 kwietnia 2001 r. (ze zm.) „O ukraińskiej taryfie
celnej” oraz akapitu 8 części drugiej art. 9 ustawy nr 959-XII
z 16 kwietnia 1991 r. (ze zm.) „O zagranicznej działalności gospodarczej”. Zakwestionowane postanowienia dawały Gabinetowi
Ministrów Ukrainy prawo do wprowadzania, zmiany lub znoszenia
dodatkowych stawek celnych na importowane na Ukrainę towary.
WPHiI Kijów, Aktualności. Przywrócenie dodatkowej 13% stawki celnej
na import niektórych towarów na Ukrainę, 25.6.2009.
20 WTO, Council for Trade in Goods, Minutes of the Meeting of
the Council for Trade in Goods, 18.10.2013, WTO, G/C/M/116,
11.3.2014, s. 1-32.
21 Ibidem.
22 Od czasu powstania WTO w 1995 roku członkowie tej organizacji wystąpili z takim wnioskiem 39 razy. Zakres proponowanych
zmian koncesji taryfowych był jednak niewielki. WTO, General
Agreement on Tariffs and Trade 1994, https://www.wto.org/english/
res_e/booksp_e/analytic_index_e/gatt1994_10_e.htm#article28
[dostęp: 31.7.2015].
23 WTO, Council for Trade in Goods, Trade concerns raised
against Ukraine, Russia, Brazil, Japan, Indonesia and Nigeria, 11.7.2013,
https://www.wto.org/english/news_e/news13_e/good_11jul13_e.htm
[dostęp: 15.7.2015].
24 Reuters, Ukraine denies protectionism as 58 nations attack
WTO tariffs plan, 16.10.2012, http://www.reuters.com/article/2012/
10/16/ukraine-wto-idUSL5E8LGMB120121016 [dostęp: 15.7.2015].
25 USTR, Annual Report on Foreign Trade Barriers 2014. Ukraine,
s. 404.
26 M. Mączka, Samochodowe przepychanki, „Nowa Europa
Wschodnia”, 8.10.2012 r., http://www.new.org.pl/1046,post.html
[dostęp: 31.7.2015].
27 Minutes of the Meeting of the Council for Trade in Goods,
18.10.2013, WTO, G/C/M/116, s. 27.
28 Przegląd aktualności gospodarczych na Ukrainie, Nr 32/2013
(269).
29 KyivPost, Ukraine-cancels the utilisation fee for recycling
imported vehicles, 23.4.2014, www.kyivpost.com/content/companynews/ukraine-cancels-the-utilisation-fee-for-recycling-importedvehicles-344787.html [dostęp: 31.7.2015].
30 Węgiel koksowy, węgiel bitumiczny (z wyjątkiem węgla koksowego), węgiel (z wyjątkiem antracytu i węgla bitumicznego);
koks i półkoks z węgla kamiennego do produkcji elektrod; koks
i półkoks z węgla kamiennego, koks i półkoks z lignitu, węgla brunatnego; koks i półkoks z torfu, aglomerowane lub nie; węgiel
gazowy. Por. WTO, G/LIC/N/2/UKR/3, 18.4.2013.
31 WTO, G/LIC/N/2/UKR/4/Rev.1, 13.8.2013.
32 Uchwała Gabinetu Ministrów Ukrainy, № 462, 3.7.2013 r.
33 WTO, G/MA/QR/N/UKR/1/Add.2, 26.8.2013.
34 WTO, Council for Trade in Goods meeting, 11.7.2013,
https://www.wto.org/english/news_e/news13_e/good_11jul13_e.htm
[dostęp: 15.7.2015].
35 Por. list ministra J. Piechocińskiego do Jurija Bojki, wicepremiera rządu Ukrainy, Ukraińskie embargo na polski węgiel, „Uważam
Rze”,28.8.2015 r., http://www.uwazamrze.pl/artykul/1002046/
ukrainskie-embargo-na-polski-wegiel [dostęp: 30.8.2015].
36 WPHiJ, Kijów, „Przegląd aktualności gospodarczych na Ukrainie”, Nr 48/2013 (285).
37 Precyzyjnie – towary nierolne.
38 Por. ustawa nr 73-VIII z 28.12.2014 r. o środkach dotyczą-
cych stabilności bilansu płatniczego Ukrainy w zgodzie z art. XII
Układu ogólnego w sprawie taryf celnych i handlu z 1994 r. oraz
ustawa nr 74-VIII z 28.12.2014 r. o zmianie Kodeksu celnego Ukrainy (dotycząca stabilności bilansu płatniczego).
39 WTO, WT/BOP/N/78, 21.1.2015.
40 Ibidem.
41 Interfax-Ukraine, Ukraine News Agency, Ukraine counts on
support of WTO General Council late July on temporary imports duty,
9.6.2015, http://en.interfax.com.ua/news/economic/273111.html
[dostęp: 15.7.2015].
42 WTO, Members consult with Ukraine on its import surcharge
imposed on balance-of-payments grounds, 28.4.2015,
https://www.wto.org/english/news_e/news15_e/impl_28apr15_e.htm
[dostęp: 15.7.2015].
43 Ukraina określa środki ochronne przed nadmiernym impor-
tem (safeguards) jako środki specjalne.
44 Zasada niższego cła (lesser duty rule) oznacza, że wysokość
cła antydumpingowego lub wyrównawczego nie może przekraczać
marginesu dumpingu lub subsydiów, stanowiących podstawę
środków wyrównawczych, oraz powinna być niższa od marginesu,
jeżeli takie niższe cło byłoby odpowiednie, by usunąć szkodę
wyrządzoną przemysłowi krajowemu.
51
45 A. Kristenko, V. Grinchenko, INYURPOLIS Law Firm, Ukraine:
Antidumping Procedures In Ukraine, http://www.mondaq.com/x/
148418/Export+controls+Trade+Investment+Sanctions/Antidumping
+Procedures+In+Ukraine [dostęp: 30.7.2015].
46 A. Zablotskyi, Trade Remedies in 2012: on Active Duty 2013,
Ukrainian Law Firms, http://ukrainianlawfirms.com/2013/areas.php?
id=005 [dostęp: 30.7.2015].
47 Projekt ustawy nr 2517a w sprawie zmian ustawy Ukrainy
o ochronie krajowych producentów przed importem subsydiowanym.
48 Por. European Commission, Overview of Third Country Trade
Defence Actions against the European Union, COM (2011) 399, Brussels, 4.7.2011, s. 7.
49 Obliczenia własne na podstawie danych Global Trade Alert.
50 Dane Comtrade.
51 Euroazjatycka Komisja Gospodarcza wprowadziła od 29 wrze-
śnia 2013 r. na trzy lata specjalne cło ochronne na importowaną
porcelanę kuchenną i stołową, m.in. z Ukrainy. Ma ono powstrzymać przede wszystkim import z Chin (średnio 83% dostaw ogółem
w latach 2009-2011) i Ukrainy. Za: Wydział Promocji Handlu i Inwestycji, https://minsk.trade.gov.pl/pl/aktualnosci/article/y,2013,m,9,
a,39432,EEK_wprowadza_na_okres_3-ch_lat_clo_ochronne_na_
importowana_porcelane.html [dostęp: 30.6.2015].
52 Informacja Wydziału Promocji Handlu i Inwestycji Ambasady RP w Kijowie.
53 „Uryadoviy Kuryer”, nr 118, 2.7.2011 r.
54 UKTZED – Ukraińska Klasyfikacja Towarów Zagranicznej Działalności Gospodarczej, oparta na Systemie Zharmonizowanym
2012.
55 Decyzja Komisji nr SP-275/2012/4423-08. Por. WT/DS468/1,
G/L/1055, G/SG/D46/1, 4.11.2013 r.
56 Faktycznie opublikowano oświadczenie o decyzji, a nie
samą decyzję. Por. „Uryadoviy Kuryer”, nr 48, 2013.
57 Decyzja Komisji z 11.4.2013, nr SP-288/2013/4423-06, opublikowana w „Uryadoviy Kuryer”, nr 75, 20.4.2013 r.; WTO,
G/SG/N/10/UKR/3/Suppl.1, 22.5.2013.
58 Decyzja Komisji z 12.2.2014 r. nr SP-306/2014/4423-06, opublikowana w „Uryadoviy Kuryer”, nr 57, http://www.ukurier.gov.ua/
uk/articles/mizhvidomcha-komisiya-z-mizhnarodnoyi-torgivli-opr/
59 WTO, G/SG/N/8/UKR/3/Suppl.1.
60 Notification on initiation and conducting safeguard investi-
gation of the import of motor cars to Ukraine regardless of the
country of origin and export, me.kmu.gov.ua/file/link/169466/
file/12_07_2_118.doc
61 Jedenaste Sprawozdanie Komisji. Przegląd środków ochro-
ny handlu stosowanych przez państwa trzecie przeciwko Unii
Europejskiej za rok 2013 {SWD(2014) 169 Final}.
62 WTO, Ukraine – definitive safeguard measures on certain passenger cars. Report of the panel, DS468/R, 26.6.2015.
52
63 Autostat, ZAZ stopped the work due to the difficult situation in
Ukraine, http://eng.autostat.ru/news/view/9846/ [dostęp: 30.7.2015].
64 Wydział Promocji Handlu i Inwestycji Ambasady RP w Kijowie, „Przegląd aktualności gospodarczych na Ukrainie”, nr 41/2014
(330).
65 Ukraine hopes to attract investors to car building sector in
period of imports restrictions, “Kyivpost”, 22.6.2012;
http://www.kyivpost.com/content/business/ukraine-hopes-toattract-investors-to-car-building-308592.html [dostęp: 30.7.2015].
66 Załącznik DCFTA IA (część X).
67 EU-Ukraine Deep and Comprehensive Free Trade Area,
trade.ec.europa.eu/doclib/html/150981.htm [dostęp: 30.7.2015].
68 Por. Ukraine: Protests over protection, “The Economist”,
4.11.2013.
69 Por. A.O. Krueger. The Political Economy of the Rent-Seeking
Society, „The American Economic Review”, Vol. 64 (3), 1974, s. 291303.
70 Por. O. Shumylo-Tapiola, Ukraine at the Crossroads: Between
the EU DCFTA & Customs Union, 2012, RussieNei Reports, No. 11,
s. 8.
71 Podczas negocjacji akcesyjnych do WTO Ukraina zobowiąza-
ła się dostosować swe regulacje techniczne do norm międzynarodowych i unijnych (przejście z systemu obowiązkowego na dobrowolny) do końca 2011 r. Tymczasem pod koniec 2010 r. udało się
jej to zrobić tylko wobec 25% norm. Por. V. Movchan, V. Shportyuk,
Between two unions: optimal regional integration strategy for Ukraine,
tekst zaprezentowany na 30. corocznej konferencji European
Trade Study Group (ETSG) w Kopenhadze we wrześniu 2011 r.,
s. 7.
72 Por. N.Y. Mykolska, M. Makhinova, Forewarned is Forearmed,
or Recent Case Law on Trade Defense Remedies, Case Law, 2014.
73 Por. Ł. Ambroziak, E. Kaliszuk, Strefa wolnego handlu Unia
Europejska i Ukraina – skutki handlowe dla Polski, „Gospodarka
Narodowa”, SGH, 2009, nr 11-12.
74 N.Y. Mykolska, M. Makhinova, Forewarned is Forearmed…,
op. cit.
75 Zob. np. S.L. Brainard, (1997), An Empirical Assessment of the
Proximity-Concentration Trade-off Between Multinational Sales and
Trade, „American Economic Review”, Vol. 87(4), s. 520-544.
76 We wcześniejszych umowach UE (np. z Turcją, Cyprem, Gre-
cją, Maltą) stosowanie klauzuli restrukturyzacyjnej było ograniczone tylko do ochrony nowych przemysłów.
n
WAŻNE DLA PODMIOTÓW GOSPODARCZYCH
CO NOWEGO W PRAWIE UNII
I DOKUMENTACH KE?
go stosowania przepisów prawa celnego i rolnego.
KOM(2015) 318, 24.06.2015 r.
BEZPIECZEŃSTWO ŻYWNOŚCI
ENERGIA
1)
Decyzja Rady (UE) 2015/890 z 8 czerwca 2015 r. w sprawie
stanowiska, jakie ma być zajęte w imieniu Unii Europejskiej w ramach Wspólnego Komitetu EOG w odniesieniu
do zmiany załącznika II (Przepisy techniczne, normy,
badania i certyfikacja) do Porozumienia EOG (Nowa żywność). DzUrz UE L 146, 11.06.2015 r.
11) Decyzja Komisji (UE) 2015/715 z 30 kwietnia 2015 r. zmieniająca załącznik I do rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 715/2009 w sprawie warunków
dostępu do sieci przesyłowych gazu ziemnego. DzUrz UE
L 114, 5.05.2015 r.
2)
Rozporządzenie wykonawcze Komisji (UE) 2015/949
z 19 czerwca 2015 r. zatwierdzające przedwywozowe kontrole niektórych rodzajów żywności przeprowadzane
przez niektóre państwa trzecie w odniesieniu do obecności niektórych mikotoksyn. DzUrz UE L 156, 20.06.2015 r.
3)
Zalecenie Komisji (UE) 2015/976 z 19 czerwca 2015 r.
w sprawie monitorowania obecności alkaloidów tropanowych w żywności. DzUrz UE L 157, 23.06.2015 r.
4)
Rozporządzenie Komisji (UE) 2015/1005 z 25 czerwca
2015 r. zmieniające rozporządzenie (WE) nr 1881/2006
w odniesieniu do najwyższych dopuszczalnych poziomów
ołowiu w niektórych środkach spożywczych. DzUrz UE
L 161, 26.06.2015 r.
5)
Rozporządzenie Komisji (UE) 2015/1006 z 25 czerwca
2015 r. zmieniające rozporządzenie (WE) nr 1881/2006
w odniesieniu do najwyższych dopuszczalnych poziomów
nieorganicznego arsenu w środkach spożywczych. DzUrz
UE L 161, 26.06.2015 r.
BUDŻET
6)
Projekt budżetu korygującego nr 5 do budżetu ogólnego
na 2015 r. Reagowanie na presję migracyjną. KOM(2015)
241, 13.05.2015 r.
7)
Projekt budżetu ogólnego Unii Europejskiej na rok budżetowy 2016 - Ogólne wprowadzenie - Ogólne zestawienie
dochodów - Ogólne zestawienie dochodów i wydatków
według sekcji. KOM(2015) 300, 24.06.2015 r.
8)
List w sprawie poprawek nr 1 do projektu budżetu ogólnego na 2016 r. Finansowanie Funduszu Gwarancyjnego
EFIS. KOM(2015) 317, 26.06.2015 r.
9)
Sprawozdanie Komisji dla PE i Rady dotyczące zobowiązań ukrytych o potencjalnym wpływie na budżety publiczne. KOM(2015) 314, 30.06.2015 r.
CŁA
10) Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego na podstawie art. 294 ust. 6 Traktatu o funkcjonowaniu Unii
Europejskiej dotyczący stanowiska Rady w sprawie przyjęcia rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady zmieniającego rozporządzenie Rady (WE) nr 515/97 w sprawie
wzajemnej pomocy między organami administracyjnymi
państw członkowskich i współpracy między państwami
członkowskimi a Komisją w celu zapewnienia prawidłowe-
12) Decyzja Urzędu Nadzoru EFTA nr 301/14/COL z 16 lipca
2014 r. zmieniająca po raz dziewięćdziesiąty ósmy zasady
proceduralne i merytoryczne w dziedzinie pomocy państwa przez przyjęcie nowych wytycznych w sprawie pomocy państwa na ochronę środowiska i cele związane z energią w latach 2014–2020 [2015/790]. DzUrz UE L 131,
28.05.2015 r.
13) Sprawozdanie Komisji dla PE, Rady, EKE-S i Komitetu
Regionów. Sprawozdanie z postępów w dziedzinie energii
odnawialnej. KOM(2015) 293, 15.06.2015 r.
14) Opinia Komisji na podstawie art. 294 ust. 7 lit. c) Traktatu
o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, w przedmiocie poprawek Parlamentu Europejskiego do stanowiska Rady w pierwszym czytaniu w sprawie wniosku dotyczącego dyrektywy
Parlamentu Europejskiego i Rady zmieniającej dyrektywę
98/70/WE odnoszącą się do jakości benzyny i olejów napędowych oraz zmieniającej dyrektywę 2009/28/WE w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych [propozycja dotycząca pośredniej zmiany użytkowania gruntów]. KOM(2015) 310, 16.06.2015 r.
HANDEL ZEWNĘTRZNY
15) Rozporządzenie wykonawcze Komisji (UE) 2015/706
z 30 kwietnia 2015 r. wszczynające dochodzenie dotyczące możliwego obejścia środków antydumpingowych,
wprowadzonych rozporządzeniem wykonawczym Komisji
(UE) nr 2015/82 na przywóz kwasu cytrynowego pochodzącego z Chińskiej Republiki Ludowej, poprzez przywóz
kwasu cytrynowego wysyłanego z Malezji, zgłoszonego
lub niezgłoszonego jako pochodzący z Malezji, oraz poddające ten przywóz rejestracji. DzUrz UE L 113, 1.05.2015 r.
z 7 maja 2015 r. zakazujące wprowadzania do Unii okazów niektórych gatunków dzikiej fauny i flory. DzUrz UE L
117, 8.05.2015 r.
z 12 maja 2015 r. nakładające tymczasowe cło antydumpingowe na przywóz niektórych wyrobów walcowanych
płaskich ze stali krzemowej elektrotechnicznej o ziarnach
zorientowanych pochodzących z Chińskiej Republiki
Ludowej, Japonii, Republiki Korei, Federacji Rosyjskiej
i Stanów Zjednoczonych Ameryki. DzUrz UE L 120,
13.05.2015 r.
z 18 maja 2015 r. rozszerzające ostateczne cło antydumpingowe, wprowadzone rozporządzeniem Rady (UE)
nr 502/2013 wobec przywozu rowerów pochodzących
53
z Chińskiej Republiki Ludowej, na przywóz rowerów wysyłanych z Kambodży, Pakistanu i Filipin, zgłoszonych lub
niezgłoszonych jako pochodzące z Kambodży, Pakistanu
i Filipin. DzUrz UE L 122, 19.05.2015 r.
wysyłanych z Malezji i Tajwanu, zgłoszonych lub niezgłoszonych jako pochodzące z Malezji lub Tajwanu, oraz
poddające ten przywóz rejestracji. DzUrz UE L 132,
29.05.2015 r.
19) Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE)
2015/753 z 29 kwietnia 2015 r. w sprawie przywozu do
Unii produktów rolnych pochodzących z Turcji. DzUrz UE
L 123, 19.05.2015 r.
28) Wniosek. Rozporządzenie Rady zmieniające rozporządzenie (UE) nr 1388/2013 otwierające i ustalające sposób
zarządzania autonomicznymi kontyngentami taryfowymi
Unii na niektóre produkty rolne i przemysłowe. KOM(2015)
202, 18.05.2015 r.
2015/755 z 29 kwietnia 2015 r. w sprawie wspólnych reguł
przywozu z niektórych państw trzecich. DzUrz UE L 123,
19.05.2015 r.
2015/756 z 29 kwietnia 2015 r. zawieszające niektóre koncesje związane z przywozem do Unii produktów rolnych
pochodzących z Turcji. DzUrz UE L 123, 19.05.2015 r.
z 19 maja 2015 r. zmieniające rozporządzenie wykonawcze Rady (UE) nr 917/2011 nakładające ostateczne cło
antydumpingowe i stanowiące o ostatecznym pobraniu
tymczasowego cła nałożonego na przywóz płytek ceramicznych pochodzących z Chińskiej Republiki Ludowej
poprzez dodanie jednego przedsiębiorstwa do wykazu
producentów z Chińskiej Republiki Ludowej zawartego
w załączniku I. DzUrz UE L 124, 20.05.2015 r.
z 19 maja 2015 r. nakładające tymczasowe cło antydumpingowe na przywóz acesulfamu potasu pochodzącego
z Chińskiej Republiki Ludowej oraz acesulfamu potasu
pochodzącego z Chińskiej Republiki Ludowej zawartego
w niektórych preparatach lub mieszaninach. DzUrz UE
L 125, 21.05.2015 r.
24) Rozporządzenie Rady (UE) 2015/802 z 19 maja 2015 r.
zawieszające cła autonomiczne wspólnej taryfy celnej na
niektóre oleje ciężkie i podobne produkty. DzUrz UE
L 128, 23.05.2015 r.
z 28 maja 2015 r. aktualizujące wykaz stron zwolnionych
z rozszerzonego cła antydumpingowego na niektóre części rowerowe pochodzące z Chińskiej Republiki Ludowej
na podstawie rozporządzenia (WE) nr 88/97 w wyniku
przeprowadzenia kontrolnego przeglądu wszczętego
zawiadomieniem Komisji 2014/C 299/08. DzUrz UE L 132,
29.05.2015 r.
26) Rozporządzenie wykonawcze Komisji (UE) 2015/832 z 28
maja 2015 r. wszczynające dochodzenie dotyczące możliwego obchodzenia środków wyrównawczych, wprowadzonych rozporządzeniem wykonawczym Rady (UE) nr 1239/2013
na przywóz modułów fotowoltaicznych z krzemu krystalicznego i głównych komponentów (tj. ogniw) pochodzących lub wysyłanych z Chińskiej Republiki Ludowej
poprzez przywóz modułów fotowoltaicznych z krzemu
krystalicznego i głównych komponentów (tj. ogniw) wysyłanych z Malezji i Tajwanu, zgłoszonych lub niezgłoszonych jako pochodzące z Malezji lub Tajwanu, oraz poddające ten przywóz rejestracji. DzUrz UE L 132, 29.05.2015 r.
z 28 maja 2015 r. wszczynające dochodzenie dotyczące
możliwego obchodzenia środków antydumpingowych,
wprowadzonych rozporządzeniem wykonawczym Rady
(UE) nr 1238/2013 na przywóz modułów fotowoltaicznych
z krzemu krystalicznego i głównych komponentów (tj. ogniw)
pochodzących lub wysyłanych z Chińskiej Republiki Ludowej poprzez przywóz modułów fotowoltaicznych z krzemu krystalicznego i głównych komponentów (tj. ogniw)
54
29) Wniosek. Rozporządzenie Rady zmieniające rozporządzenie (UE) nr 1387/2013 zawieszające cła autonomiczne
wspólnej taryfy celnej na niektóre produkty rolne i przemysłowe. KOM(2015) 201, 18.05.2015 r.
30) Wniosek. Rozporządzenie PE i Rady zmieniające rozporządzenie (UE) nr 19/2013 w sprawie wprowadzenia w życie
dwustronnej klauzuli ochronnej i mechanizmu stabilizacyjnego dotyczącego bananów, zawartych w Umowie
o handlu między Unią Europejską i jej państwami członkowskimi, z jednej strony, a Kolumbią i Peru, z drugiej
strony, oraz zmieniające rozporządzenie (UE) nr 20/2013
w sprawie wprowadzenia w życie dwustronnej klauzuli
ochronnej i mechanizmu stabilizacyjnego dotyczącego
bananów, zawartych w Umowie ustanawiającej stowarzyszenie między Unią Europejską i jej państwami członkowskimi, z jednej strony, a Ameryką Środkową, z drugiej
strony. KOM(2015) 220, 26.05.2015 r.
z 4 czerwca 2015 r. nakładające ostateczne cło antydumpingowe na przywóz niektórych drutów i skrętek ze stali
niestopowej do wyrobu kabli sprężających i strun sprężających (druty i skrętki PSC) pochodzących z Chińskiej
Republiki Ludowej w następstwie przeglądu wygaśnięcia
na podstawie art. 11 ust. 2 rozporządzenia Rady (WE)
nr 1225/2009. DzUrz UE L 139, 5.06.2015 r.
z 4 czerwca 2015 r. w sprawie wycofania przyjęcia zobowiązania w odniesieniu do trzech producentów eksportujących zgodnie z decyzją wykonawczą 2013/707/UE
potwierdzającą przyjęcie zobowiązania złożonego w związku z postępowaniem antydumpingowym i postępowaniem antysubsydyjnym dotyczącym przywozu modułów
fotowoltaicznych z krzemu krystalicznego i głównych komponentów (tj. ogniw) pochodzących lub wysyłanych z Chińskiej Republiki Ludowej na okres obowiązywania środków
ostatecznych. DzUrz UE L 139, 5.06.2015 r.
33) Rozporządzenie Komisji (UE) 2015/870 z 5 czerwca 2015 r.
zmieniające – w odniesieniu do handlu gatunkami dzikiej
fauny i flory – rozporządzenie (WE) nr 865/2006 ustanawiające przepisy wykonawcze do rozporządzenia Rady
(WE) nr 338/97. DzUrz UE L 142, 6.06.2015 r.
z 15 czerwca 2015 r. zmieniające, w odniesieniu do Bangladeszu, załącznik I do rozporządzenia (UE) nr 206/2010
ustanawiającego wykazy krajów trzecich, ich terytoriów
lub części, upoważnionych do wprowadzania do Unii
Europejskiej niektórych zwierząt oraz świeżego mięsa,
a także wymogi dotyczące świadectw weterynaryjnych.
DzUrz UE L 149, 16.06.2015 r.
z 17 czerwca 2015 r. w sprawie zmiany i sprostowania
rozporządzenia (WE) nr 1235/2008 ustanawiającego
szczegółowe zasady wykonania rozporządzenia Rady (WE)
nr 834/2007 w odniesieniu do ustaleń dotyczących przywozu produktów ekologicznych z krajów trzecich. DzUrz
UE L 151, 18.06.2015 r.
z 18 czerwca 2015 r. w sprawie środków nadzwyczajnych
zawieszających przywóz suszonej fasoli z Nigerii i zmieniające załącznik I do rozporządzenia (WE) nr 669/2009.
DzUrz UE L 154, 19.06.2015 r.
37) Decyzja Rady Stowarzyszenia UE–Ukraina nr 3/2014
z 15 grudnia 2014 r. w sprawie przekazania niektórych
uprawnień Rady Stowarzyszenia Komitetowi Stowarzyszenia w składzie rozstrzygającym kwestie dotyczące handlu [2015/980]. DzUrz UE L 158, 24.06.2015 r.
38) Rozporządzenie Rady (UE) 2015/981 z 23 czerwca 2015 r.
zmieniające rozporządzenie (UE) nr 1388/2013 otwierające i ustalające sposób zarządzania autonomicznymi kontyngentami taryfowymi Unii na niektóre produkty rolne
i przemysłowe. DzUrz UE L 159, 25.06.2015 r.
zmieniające rozporządzenie (UE) nr 1387/2013 zawieszające cła autonomiczne wspólnej taryfy celnej na niektóre
produkty rolne i przemysłowe. DzUrz UE L 159, 25.06.2015 r.
2015/936 z 9 czerwca 2015 r. w sprawie wspólnych reguł
dotyczących przywozu wyrobów włókienniczych z niektórych państw trzecich, nieobjętych umowami dwustronnymi, protokołami, innymi ustaleniami lub innymi szczegółowymi regułami Unii dotyczącymi przywozu. DzUrz UE
L 160, 25.06.2015 r.
2015/937 z 9 czerwca 2015 r. uchylające rozporządzenie
Rady (EWG) nr 3030/93 w sprawie wspólnych reguł przywozu niektórych wyrobów włókienniczych z państw trzecich. DzUrz UE L 160, 25.06.2015 r.
42) Rozporządzenie delegowane Komisji (UE) 2015/1011
z 24 kwietnia 2015 r. uzupełniające rozporządzenie (WE)
nr 273/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie
prekursorów narkotykowych i rozporządzenie Rady (WE)
nr 111/2005 określające zasady nadzorowania handlu
prekursorami narkotyków pomiędzy Unią a państwami
trzecimi oraz uchylające rozporządzenie Komisji (WE)
nr 1277/2005. DzUrz UE L 162, 27.06.2015 r.
z 25 czerwca 2015 r. ustanawiające przepisy dotyczące
rozporządzenia (WE) nr 273/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie prekursorów narkotykowych
i rozporządzenia Rady (WE) nr 111/2005 określającego
zasady nadzorowania handlu prekursorami narkotyków
pomiędzy Unią a państwami trzecimi. DzUrz UE L 162,
27.06.2015 r.
z 29 czerwca 2015 r. zmieniające rozporządzenie wykonawcze Rady (UE) nr 1106/2013 nakładające ostateczne
cło antydumpingowe i stanowiące o ostatecznym pobraniu cła tymczasowego nałożonego na przywóz niektórych
drutów ze stali nierdzewnej pochodzących z Indii oraz zmieniające rozporządzenie wykonawcze Rady (UE) nr 861/2013
nakładające ostateczne cło wyrównawcze i stanowiące
o ostatecznym pobraniu cła tymczasowego nałożonego
na przywóz niektórych drutów ze stali nierdzewnej pochodzących z Indii oraz uchylające rozporządzenie wykonawcze Komisji (UE) 2015/49. DzUrz UE L 163, 30.06.2015 r.
45) Decyzja wykonawcza Komisji (UE) 2015/1028 z 26 czerwca
2015 r. zmieniająca decyzję wykonawczą 2014/88/UE tymczasowo zawieszającą przywóz z Bangladeszu środków
spożywczych zawierających liście pieprzu betelowego lub
składających się z nich („pieprz żuwny”) w odniesieniu do
okresu jej stosowania (notyfikowana jako dokument
nr C(2015) 4187). DzUrz UE L 163, 30.06.2015 r.
KONKURENCJA
Regionów. Sprawozdanie dotyczące polityki konkurencji
za rok 2014. KOM(2015) 247, 4.06.2015 r.
PODATKI
47) Wniosek. Decyzja wykonawcza Rady zmieniająca decyzję
2009/790/WE w celu upoważnienia Polski do przedłużenia
okresu stosowania specjalnego środka stanowiącego
odstępstwo od art. 287 dyrektywy 2006/112/WE w sprawie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej.
KOM(2015) 231, 29.05.2015 r.
48) Komunikat Komisji do PE i Rady. Sprawiedliwy i skuteczny
system opodatkowania przedsiębiorstw w Unii Europejskiej: pięć głównych obszarów działania. KOM(2015) 302,
17.06.2015 r.
POLITYKA REGIONALNA
49) Komunikat Komisji do Rady. Informacje finansowe dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju. KOM(2015) 295,
15.06.2015 r.
50) Wniosek. Decyzja Rady ustalająca wysokość wkładów wpłacanych przez państwa członkowskie na rzecz Europejskiego Funduszu Rozwoju w 2015 r., w tym drugiej raty za
2015 r. KOM(2015) 296, 15.06.2015 r.
ROLNICTWO
z 5 maja 2015 r. ustanawiające ostateczny termin składania wniosków o przyznanie dopłat do prywatnego przechowywania wieprzowiny na mocy rozporządzenia wykonawczego (UE) 2015/360. DzUrz UE L 115, 6.05.2015 r.
z 11 maja 2015 r. wprowadzające odstępstwo od rozporządzenia wykonawczego (UE) nr 809/2014 w odniesieniu
do ostatecznego terminu składania pojedynczego wniosku, wniosków o przyznanie pomocy lub wniosków o płatność, ostatecznego terminu zgłaszania zmian w pojedynczym wniosku lub wniosku o płatność oraz ostatecznego
terminu składania wniosków o przydział uprawnień do
płatności lub zwiększenie wartości uprawnień do płatności w ramach systemu płatności podstawowej w 2015 r.
DzUrz UE L 119, 12.05.2015 r.
2015/754 z 29 kwietnia 2015 r. otwierające i ustalające
zarządzanie niektórymi unijnymi kontyngentami taryfowymi na wysokiej jakości wołowinę oraz na wieprzowinę,
mięso drobiowe, pszenicę i mieszankę żyta z pszenicą,
otręby, śrutę i inne pozostałości. DzUrz UE L 123, 19.05.2015 r.
z 27 kwietnia 2015 r. zmieniające załącznik I do rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1305/2013
w sprawie wsparcia rozwoju obszarów wiejskich przez
Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów
Wiejskich. DzUrz UE L 127, 22.05.2015 r.
55) Decyzja wykonawcza Komisji (UE) 2015/842 z 28 maja
2015 r. w sprawie rozliczenia rachunków agencji płatni-
55
czych państw członkowskich dotyczących wydatków
finansowanych przez Europejski Fundusz Rolny na rzecz
Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW) za rok budżetowy
2014 (notyfikowana jako dokument nr C(2015) 3519).
DzUrz UE L 134, 30.05.2015 r.
2015 r. w sprawie rozliczenia rachunków agencji płatniczych państw członkowskich dotyczących wydatków
finansowanych przez Europejski Fundusz Rolniczy Gwarancji (EFRG) za rok budżetowy 2014 (notyfikowana jako
dokument nr C(2015) 3593). DzUrz UE L 134, 30.05.2015 r.
57) Sprawozdanie Komisji dla PE i Rady w sprawie obowiązkowego określenia kraju lub miejsca pochodzenia mleka,
mleka wykorzystywanego jako składnik w przetworach
mlecznych oraz rodzajów mięsa innych niż mięso wołowe,
wieprzowe, baranie, kozie i drobiowe. KOM(2015) 205,
20.05.2015 r.
58) Sprawozdanie Komisji dla PE i Rady dotyczące obowiązkowego wskazania państwa lub miejsca pochodzenia żywności nieprzetworzonej, produktów jednoskładnikowych
oraz składników, które stanowią więcej niż 50% środka
spożywczego. KOM(2015) 204, 20.05.2015 r.
z 27 marca 2015 r. zmieniające załączniki II, III i VI do rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE)
nr 1307/2013 ustanawiającego przepisy dotyczące płatności bezpośrednich dla rolników na podstawie systemów
wsparcia w ramach wspólnej polityki rolnej. DzUrz UE
L 135, 2.06.2015 r.
Regionów. Trzecie sprawozdanie w sprawie wdrażania
krajowych planów strategicznych oraz strategicznych
wytycznych Wspólnoty dla rozwoju obszarów wiejskich
(2007-2013). KOM(2015) 288, 11.06.2015 r.
61) Sprawozdanie Komisji dla PE i Rady w sprawie wydatków
EFRG. System wczesnego ostrzegania nr 4-5/2015.
KOM(2015) 307, 16.06.2015 r.
ROZSZERZENIE
2015/939 z 9 czerwca 2015 r. w sprawie określonych procedur stosowania Układu o stabilizacji i stowarzyszeniu
między Wspólnotami Europejskimi i ich państwami członkowskimi, z jednej strony, a Republiką Albanii, z drugiej
strony. DzUrz UE L 160, 25.06.2015 r.
2015/940 z 9 czerwca 2015 r. w sprawie niektórych procedur stosowania Układu o stabilizacji i stowarzyszeniu
między Wspólnotami Europejskimi i ich państwami członkowskimi, z jednej strony, a Bośnią i Hercegowiną, z drugiej strony, oraz stosowania Umowy przejściowej w sprawie handlu i spraw związanych z handlem między Wspólnotą Europejską, z jednej strony, a Bośnią i Hercegowiną,
z drugiej strony. DzUrz UE L 160, 25.06.2015 r.
2015/941 z 9 czerwca 2015 r. w sprawie niektórych procedur stosowania Układu o Stabilizacji i Stowarzyszeniu
między Wspólnotami Europejskimi i ich państwami członkowskimi, z jednej strony, a Byłą Jugosłowiańską Republiką Macedonii, z drugiej strony. DzUrz UE L 160,
25.06.2015 r.
56
RYBOŁÓWSTWO I GOSPODARKA MORSKA
65) Wniosek. Rozporządzenie Rady zmieniające rozporządzenie (UE) nr 2015/104 w odniesieniu do niektórych uprawnień do połowów. KOM(2015) 212, 20.05.2015 r.
z 27 marca 2015 r. uzupełniające rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 508/2014 w odniesieniu do przypadków nieprzestrzegania i przypadków poważnego nieprzestrzegania przepisów wspólnej polityki rybołówstwa, które mogą spowodować przerwanie biegu terminu płatności lub zawieszenie płatności w ramach Europejskiego Funduszu Morskiego i Rybackiego. DzUrz UE
L 135, 2.06.2015 r.
z 2 lutego 2015 r. uzupełniające rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 508/2014 w sprawie
Europejskiego Funduszu Morskiego i Rybackiego w zakresie przepisów przejściowych. DzUrz UE L 147, 12.06.2015 r.
zmieniające rozporządzenie (UE) 2015/104 w odniesieniu
do niektórych uprawnień do połowów. DzUrz UE L 157,
23.06.2015 r.
69) Komunikat Komisji do PE i Rady. Konsultacje w sprawie
uprawnień do połowów na 2016 r. w ramach wspólnej
polityki rybołówstwa. KOM(2015) 239, 2.06.2015 r.
RYNEK WEWNĘTRZNY
70) Rozporządzenie Komisji (UE) 2015/830 z 28 maja 2015 r.
zmieniające rozporządzenie (WE) nr 1907/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie rejestracji, oceny,
udzielania zezwoleń i stosowanych ograniczeń w zakresie
chemikaliów (REACH). DzUrz UE L 132, 29.05.2015 r.
71) Komunikat Komisji do PE, Rady, EKE-S i Komitetu Regionów. Program UE – Lepsze wyniki dzięki lepszemu stanowieniu prawa. KOM(2015) 215, 19.05.2015 r.
72) Komunikat Komisji do PE i Rady. Wniosek dotyczący porozumienia międzyinstytucjonalnego w sprawie lepszego
stanowienia prawa. KOM(2015) 216, 19.05.2015 r.
z 4 czerwca 2015 r. zmieniające rozporządzenie (WE)
nr 340/2008 w sprawie opłat i należności wnoszonych na
rzecz Europejskiej Agencji Chemikaliów na mocy rozporządzenia (WE) nr 1907/2006 Parlamentu Europejskiego
i Rady w sprawie rejestracji, oceny, udzielania zezwoleń
i stosowanych ograniczeń w zakresie chemikaliów
(REACH). DzUrz UE L 139, 5.06.2015 r.
74) Decyzja Komisji (UE) 2015/877 z 4 czerwca 2015 r. zmieniająca decyzje 2009/568/WE, 2011/333/UE, 2011/381/UE,
2012/448/UE i 2012/481/UE w celu przedłużenia okresu
ważności kryteriów ekologicznych dla przyznawania oznakowania ekologicznego UE niektórym produktom (notyfikowana jako dokument nr C(2015) 3641). DzUrz UE L 142,
6.06.2015 r.
2015 r. zmieniająca decyzję 2009/821/WE w odniesieniu
do wykazów punktów kontroli granicznej i jednostek
weterynaryjnych w systemie TRACES. DzUrz UE L 149,
16.06.2015 r.
2015 r. upoważniająca państwa członkowskie do przyjęcia
określonych odstępstw na podstawie dyrektywy 2008/68/WE
Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie transportu
lądowego towarów niebezpiecznych (notyfikowana jako
dokument nr C(2015) 4087). DzUrz UE L 157, 23.06.2015 r.
SPOŁECZEŃWSTWO INFORMACYJNE
z 18 grudnia 2014 r. uzupełniające dyrektywę Parlamentu
Europejskiego i Rady 2010/40/UE w odniesieniu do świadczenia ogólnounijnych usług informacyjnych w czasie
rzeczywistym dotyczących ruchu. DzUrz UE L 157,
23.06.2015 r.
SPRAWIEDLIWOŚĆ, WOLNOŚĆ I BEZPIECZEŃSTWO
2015 r. określająca datę uruchomienia wizowego systemu
informacyjnego (VIS) w regionie siedemnastym i osiemnastym. DzUrz UE L 116, 7.05.2015 r.
z 29 maja 2015 r. w sprawie kontroli przeprowadzanych
przez organy odpowiedzialne w związku z rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 514/2014
ustanawiającym przepisy ogólne dotyczące Funduszu
Azylu, Migracji i Integracji oraz instrumentu na rzecz
wsparcia finansowego współpracy policyjnej, zapobiegania i zwalczania przestępczości oraz zarządzania kryzysowego. DzUrz UE L 134, 30.05.2015 r.
80) Sprawozdanie Komisji dla PE i Rady. Siódme sprawozdanie półroczne z funkcjonowania strefy Schengen 1 listopada 2014 - 30 kwietnia 2015. KOM(2015) 236, 29.05.2015 r.
2015 r. określająca datę uruchomienia Wizowego Systemu Informacyjnego (VIS) w regionie dziewiętnastym.
DzUrz UE L 135, 2.06.2015 r.
na temat przedstawionego przez Niemcy programu stabilności na 2015 r. KOM(2015) 256, 13.05.2015 r.
88) Zalecenie. Zalecenie Rady w sprawie wdrażania ogólnych
wytycznych dotyczących polityki gospodarczej państw
członkowskich, których walutą jest euro. KOM(2015) 251,
13.05.2015 r.
89) Zalecenie. Decyzja Rady uchylająca decyzję 2009/589/WE
w sprawie istnienia nadmiernego deficytu w Polsce.
KOM(2015) 243, 13.05.2015 r.
90) Komunikat Komisji do Rady i PE. Dostosowanie techniczne ram finansowych na rok 2016 do zmian DNB (art. 6
rozporządzenia Rady nr 1311/2013 określającego wieloletnie ramy finansowe na lata 2014–2020). KOM(2015)
320, 22.05.2015 r.
91) Wniosek. Decyzja PE i Rady w sprawie uruchomienia Funduszu Solidarności UE w celu umożliwienia wypłaty zaliczek w ramach budżetu na 2016 r. KOM(2015) 281,
27.05.2015 r.
92) Decyzja Rady (UE) 2015/1026 z 19 czerwca 2015 r. uchylająca decyzję 2009/589/WE w sprawie istnienia nadmiernego deficytu w Polsce. DzUrz UE L 163, 30.06.2015 r.
93) Sprawozdanie Komisji dla PE i Rady dotyczące oceny
finansów Unii opartej na uzyskanych wynikach. KOM(2015)
313, 26.06.2015 r.
SPRAWY INSTYTUCJONALNE
94) Wytyczne Europejskiego Banku Centralnego (UE) 2015/855
z 12 marca 2015 r. określające podstawy Zasad etyki
Eurosystemu i uchylające wytyczne EBC/2002/6 w sprawie minimalnych norm dla Europejskiego Banku Centralnego oraz krajowych banków centralnych przy przeprowadzaniu operacji związanych z polityką pieniężną, operacji walutowych z rezerwami walutowymi EBC oraz zarządzaniu rezerwowymi aktywami walutowymi EBC (EBC/2015/11).
DzUrz UE L 135, 2.06.2015 r.
informacyjnego (VIS) w regionach dwudziestym pierwszym, dwudziestym drugim i dwudziestym trzecim. DzUrz
UE L 148, 13.06.2015 r.
95) Wytyczne Europejskiego Banku Centralnego (UE) 2015/856
z 12 marca 2015 r. określające podstawy zasad etyki dla
jednolitego mechanizmu nadzorczego (EBC/2015/12).
DzUrz UE L 135, 2.06.2015 r.
informacyjnego (VIS) w regionie dwudziestym. DzUrz UE
L 148, 13.06.2015 r.
STOSUNKI ZEWNĘTRZNE
84) Wniosek. Rozporządzenie PE i Rady zmieniające rozporządzenie Rady (WE) nr 1683/1995 z dnia 29 maja 1995 r.
ustanawiające jednolity formularz wizowy. KOM(2015)
303, 24.06.2015 r.
SPRAWY GOSPODARCZE I WALUTOWE
85) Komunikat Komisji do PE, Rady, EBC, EKE-S, Komitetu
Regionów i EBI. Europejski semestr na 2015 r.: zalecenia
dla poszczególnych krajów. KOM(2015) 250, 13.05.2015 r.
86) Zalecenie. Zalecenie Rady w sprawie krajowego programu
reform Polski na 2015 r. oraz zawierające opinię Rady na
temat przedstawionego przez Polskę programu konwergencji na 2015 r. KOM(2015) 270, 13.05.2015 r.
87) Zalecenie. Zalecenie Rady w sprawie krajowego programu
reform Niemiec na 2015 r. oraz zawierające opinię Rady
96) Decyzja Rady (UE) 2015/702 z 13 lipca 2007 r. w sprawie
podpisania i tymczasowego stosowania Protokołu (DzUrz
UE L 113; informacja o podpisaniu DzUurz UE L 120) do
układu eurośródziemnomorskiego ustanawiającego stowarzyszenie między Wspólnotą Europejską i jej państwami członkowskimi z jednej strony a Republiką Libańską
z drugiej strony w celu uwzględnienia przystąpienia Republiki Czeskiej, Republiki Estońskiej, Republiki Cypryjskiej,
Republiki Łotewskiej, Republiki Litewskiej, Republiki Węgierskiej, Malty, Rzeczypospolitej Polskiej, Republiki Słowenii
i Republiki Słowackiej do Unii Europejskiej. DzUrz UE
L 113, 1.05.2015 r.
97) Decyzja Rady (UE) 2015/709 z 21 kwietnia 2015 r. w sprawie stanowiska, jakie ma zostać przyjęte w imieniu Unii
Europejskiej w ramach Rady Stowarzyszenia UE–Turcja
w odniesieniu do zastąpienia Protokołu 3 do decyzji nr
1/98 Rady Stowarzyszenia WE–Turcja w sprawie systemu
handlu produktami rolnymi, dotyczącego definicji pojęcia
„produkty pochodzące” oraz metod współpracy admini-
57
stracyjnej, nowym protokołem, który w odniesieniu do
reguł pochodzenia odwołuje się do Regionalnej konwencji
w sprawie paneurośródziemnomorskich preferencyjnych
reguł pochodzenia. DzUrz UE L 113, 1.05.2015 r.
98) Decyzja Rady (UE) 2015/710 z 21 kwietnia 2015 r. w sprawie stanowiska, jakie ma zostać przyjęte w imieniu Unii
Europejskiej w ramach Wspólnego Komitetu ustanowionego na mocy Umowy pomiędzy Europejską Wspólnotą
Węgla i Stali a Republiką Turcji w sprawie handlu produktami objętymi Traktatem ustanawiającym Europejską
Wspólnotę Węgla i Stali w odniesieniu do zastąpienia
Protokołu 1 do tej umowy, dotyczącego definicji pojęcia
„produkty pochodzące” oraz metod współpracy administracyjnej, nowym protokołem, który w odniesieniu do
reguł pochodzenia odwołuje się do Regionalnej konwencji
w sprawie paneurośródziemnomorskich preferencyjnych
reguł pochodzenia. DzUrz UE L 113, 1.05.2015 r.
99) Decyzja Rady (UE) 2015/733 z 9 października 2014 r.
w sprawie podpisania, w imieniu Unii Europejskiej i jej
państw członkowskich, oraz tymczasowego stosowania
Protokołu dodatkowego (DzUrz UE L 117) do Umowy
o handlu, rozwoju i współpracy między Wspólnotą Europejską i jej państwami członkowskimi, z jednej strony,
a Republiką Południowej Afryki, z drugiej strony, w celu
uwzględnienia przystąpienia Republiki Chorwacji do Unii
Europejskiej. DzUrz UE L 117, 8.05.2015 r.
100) Decyzja Rady (UE) 2015/765 z 7 maja 2015 r. w sprawie
stanowiska, jakie ma zostać przyjęte w imieniu Unii Europejskiej w ramach Wspólnego Komitetu ustanowionego
Umową między Wspólnotą Europejską, z jednej strony,
a Rządem Danii i Rządem Lokalnym Wysp Owczych, z drugiej strony, w odniesieniu do zastąpienia Protokołu 3 do
tej umowy dotyczącego definicji pojęcia „produkty pochodzące” oraz metod współpracy administracyjnej nowym
protokołem, który w odniesieniu do reguł pochodzenia
odwołuje się do Regionalnej konwencji w sprawie paneurośródziemnomorskich preferencyjnych reguł pochodzenia.
DzUrz UE L 120, 13.05.2015 r.
101) Decyzja nr 1 Wspólnego Komitetu UE/Dania–Wyspy Owcze
z 12 maja 2015 r. zastępująca Protokół 3 do Umowy między Wspólnotą Europejską, z jednej strony, a Rządem
Danii i Rządem Lokalnym Wysp Owczych, z drugiej strony,
dotyczący definicji pojęcia „produkty pochodzące” oraz
metod współpracy administracyjnej [2015/844]. DzUrz UE
L 134, 30.05.2015 r.
stanowiska, jakie ma być zajęte w imieniu Unii Europejskiej w ramach Wspólnego Komitetu ustanowionego na
mocy Umowy między Wspólnotą Europejską i jej państwami członkowskimi, z jednej strony, a Konfederacją
Szwajcarską, z drugiej strony, w sprawie swobodnego
przepływu osób, w odniesieniu do zmiany załącznika III
(Wzajemne uznawanie kwalifikacji zawodowych) do tej
umowy. DzUrz UE L 121, 14.05.2015 r.
2015/752 z 29 kwietnia 2015 r. w sprawie procedur dotyczących stosowania Układu o stabilizacji i stowarzyszeniu
między Wspólnotami Europejskimi i ich państwami członkowskimi, z jednej strony, a Republiką Czarnogóry, z drugiej strony. DzUrz UE L 123, 19.05.2015 r.
104) Decyzja Rady Stabilizacji i Stowarzyszenia UE–Albania nr 1
z 11 maja 2015 r. zastępująca Protokół 4 do Układu o stabilizacji i stowarzyszeniu między Wspólnotami Europejskimi i ich państwami członkowskimi, z jednej strony, a Republiką Albanii, z drugiej strony, w sprawie definicji pojęcia
„produkty pochodzące” oraz metod współpracy administracyjnej [2015/821]. DzUrz UE L 129, 27.05.2015 r.
58
stanowiska, jakie ma być zajęte w imieniu Unii Europejskiej, w sprawie przyjęcia decyzji przez Komisję Mieszaną
UE–EFTA ds. wspólnego tranzytu oraz przyjęcia decyzji
przez Komisję Mieszaną UE–EFTA ds. uproszczenia formalności w obrocie towarowym w odniesieniu do zaproszenia byłej jugosłowiańskiej republiki Macedonii do
przystąpienia do Konwencji o wspólnej procedurze tranzytowej oraz Konwencji o uproszczeniu formalności
w obrocie towarowym. DzUrz UE L 132, 29.05.2015 r.
podpisania, w imieniu Unii Europejskiej, Protokołu zmieniającego do Umowy między Wspólnotą Europejską
a Konfederacją Szwajcarską ustanawiającej środki równoważne środkom ustanowionym w dyrektywie Rady
2003/48/WE w sprawie opodatkowania dochodów
z oszczędności w formie wypłacanych odsetek. DzUrz UE
L 136, 3.06.2015 r.
107) Decyzja nr 1/2015 Komisji Mieszanej UE–EFTA ds. uproszczenia formalności w obrocie towarowym z 11 maja
2015 r. w sprawie zaproszenia byłej jugosłowiańskiej
republiki Macedonii do przystąpienia do Konwencji (DzUrz
UE L 149) o uproszczeniu formalności w obrocie towarowym [2015/920]. DzUrz UE L 149, 16.06.2015 r.
108) Decyzja Rady (UE) 2015/997 z 16 czerwca 2008 r. w sprawie podpisania w imieniu Wspólnoty Europejskiej Układu
(DzUrz UE L 164) o stabilizacji i stowarzyszeniu między
Wspólnotami Europejskimi i ich państwami członkowskimi, z jednej strony, a Bośnią i Hercegowiną, z drugiej
strony. DzUrz UE L 164, 30.06.2015 r.
ŚRODOWISKO
2015/757 z 29 kwietnia 2015 r. w sprawie monitorowania,
raportowania i weryfikacji emisji dwutlenku węgla z transportu morskiego oraz zmiany dyrektywy 2009/16/WE.
DzUrz UE L 123, 19.05.2015 r.
110) Decyzja Rady (UE) 2015/798 z 11 maja 2015 r. upoważniająca Komisję Europejską do prowadzenia, w imieniu Unii
Europejskiej, negocjacji w sprawie zmian Konwencji wiedeńskiej o ochronie warstwy ozonowej oraz Protokołu
montrealskiego w sprawie substancji zubożających warstwę ozonową. DzUrz UE L 127, 22.05.2015 r.
111) Decyzja Urzędu Nadzoru EFTA nr 301/14/COL z 16 lipca
2014 r. zmieniająca po raz dziewięćdziesiąty ósmy zasady
proceduralne i merytoryczne w dziedzinie pomocy państwa
przez przyjęcie nowych wytycznych w sprawie pomocy państwa na ochronę środowiska i cele związane z energią
w latach 2014–2020 [2015/790]. DzUrz UE L 131, 28.05.2015 r.
112) Sprawozdanie Komisji dla PE i Rady na temat wykonywania
uprawnień do przyjmowania aktów delegowanych powierzonych Komisji na podstawie dyrektywy 2010/75/UE
w sprawie emisji przemysłowych (zintegrowane zapobieganie zanieczyszczeniom i ich kontrola). KOM(2015) 284,
12.06.2015 r.
TRANSPORT
zmieniające rozporządzenie (UE) nr 321/2013 dotyczące
technicznej specyfikacji interoperacyjności odnoszącej się
do podsystemu „Tabor – wagony towarowe” systemu
kolei w Unii Europejskiej. DzUrz UE L 150, 17.06.2015 r.
25 maja 2006 r., podpisanym w Moskwie 28 listopada
2012 r. MP 2015, poz. 526. Ogłoszono 10.06.2015 r.
zmieniające decyzję 2012/757/UE w sprawie technicznej
specyfikacji interoperacyjności w zakresie podsystemu
„Ruch kolejowy” systemu kolei w Unii Europejskiej. DzUrz
UE L 165, 30.06.2015 r.
2)
Oświadczenie Rządowe z 16 marca 2015 r. w sprawie
mocy obowiązującej Umowy (DzU 2015, poz. 667) o międzynarodowych przewozach szybko psujących się artykułów żywnościowych i o specjalnych środkach transportu
przeznaczonych do tych przewozów (ATP), przyjętej
w Genewie 1 września 1970 r. DzU 2015, poz. 668. Ogłoszono 14.05.2015 r.
ZATRUDNIENIE I SPRAWY SPOŁECZNE
3)
Oświadczenie Rządowe z 30 kwietnia 2015 r. w sprawie
mocy obowiązującej Umowy (DzU 2015, poz. 714) między
Rzecząpospolitą Polską a Republiką Federalną Niemiec
o eksporcie szczególnych świadczeń dla osób uprawnionych, które zamieszkują na terytorium Rzeczypospolitej
Polskiej, podpisanej w Warszawie 5 grudnia 2014 r.
DzU 2015, poz. 715. Ogłoszono 25.05.2015 r.
4)
Oświadczenie Rządowe z 2 kwietnia 2015 r. w sprawie
mocy obowiązującej Konwencji Rady Europy o cyberprzestępczości, sporządzonej w Budapeszcie 23 listopada
2001 r. DzU 2015, poz. 729. Ogłoszono 27.05.2015 r.
5)
Oświadczenie Rządowe z 14 maja 2015 r. w sprawie związania Rzeczypospolitej Polskiej Porozumieniem wykonawczym (DzU 2015, poz. 817) między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Stanów Zjednoczonych Ameryki do
Umowy między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Stanów Zjednoczonych Ameryki o statusie sił zbrojnych Stanów Zjednoczonych Ameryki na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej dotyczącym zwolnień podatkowych
dla celów oficjalnych, podpisanym w Warszawie 27 kwietnia 2015 r. DzU 2015, poz. 818. Ogłoszono 16.06.2015 r.
6)
Oświadczenie Rządowe z 26 marca 2015 r. w sprawie
wejścia w życie zmian do załączników A i B do Umowy
europejskiej dotyczącej międzynarodowego przewozu
drogowego towarów niebezpiecznych (ADR), sporządzonej w Genewie 30 września 1957 r. (Zmiany do umowy
uwzględnione są w tekście jednolitym zamieszczonym
w załączniku.). DzU 2015, poz. 882. Ogłoszono 25.06.2015 r.
115) Decyzja Rady (UE) 2015/772 z 11 maja 2015 r. ustanawiająca Komitet ds. Zatrudnienia i uchylająca decyzję
2000/98/WE. DzUrz UE L 121, 14.05.2015 r.
116) Decyzja Rady (UE) 2015/773 z 11 maja 2015 r. ustanawiająca Komitet Ochrony Socjalnej i uchylająca decyzję
2004/689/WE. DzUrz UE L 121, 14.05.2015 r.
2015/779 z 20 maja 2015 r. zmieniające rozporządzenie
(UE) nr 1304/2013 w zakresie dodatkowej kwoty początkowych płatności zaliczkowych wypłacanych na rzecz
programów operacyjnych wspieranych w ramach Inicjatywy na rzecz zatrudnienia ludzi młodych. DzUrz UE L 126,
21.05.2015 r.
118) Sprawozdanie Komisji dla PE, Rady i EKE-S. Sprawozdanie
ze stosowania dyrektywy Rady 2004/113/WE wprowadzającej w życie zasadę równego traktowania mężczyzn
i kobiet w zakresie dostępu do towarów i usług oraz
dostarczania towarów i usług. KOM(2015) 190, 5.05.2015 r.
119) Komunikat Komisji do PE, Rady, EKE-S i Komitetu Regionów. Europejski program w zakresie migracji. KOM(2015)
240, 13.05.2015 r.
120) Komunikat Komisji do PE, Rady, EKE-S i Komitetu Regionów. Unijny plan działania na rzecz zwalczania przemytu
migrantów na lata 2015-2020. KOM(2015) 285, 27.05.2015 r.
121) Sprawozdanie Komisji dla Rady w sprawie funkcjonowania
uzgodnień przejściowych w zakresie swobodnego przepływu pracowników z Chorwacji (etap pierwszy: 1 lipca 2013 r.
– 30 czerwca 2015 r.). KOM(2015) 233, 29.05.2015 r.
CŁA I PODATKI
ZDROWIE PUBLICZNE
122) Sprawozdanie Komisji dla PE i Rady. Realizacja drugiego
programu działań wspólnotowych w dziedzinie zdrowia
w 2013 r. KOM(2015) 306, 22.06.2015 r.
(S.K. – na podstawie Dzienników Urzędowych UE i dokumentów KE przeznaczonych dla innych instytucji UE – KOM)
n
CO NOWEGO W PRAWIE POLSKIM?
UMOWY MIĘDZYNARODOWE
1)
Oświadczenie Rządowe z 4 maja 2015 r. w sprawie związania Rzeczypospolitej Polskiej Protokołem wykonawczym (MP 2015, poz. 525) między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Federacji Rosyjskiej o sposobie
wykonywania Umowy o readmisji między Wspólnotą
Europejską a Federacją Rosyjską, podpisanej w Soczi
7)
Obwieszczenie Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej
z 20 marca 2015 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy o kontroli skarbowej. DzU 2015, poz. 553.
Ogłoszono 21.04.2015 r.
8)
Rozporządzenie Ministra Finansów z 23 kwietnia 2015 r.
w sprawie określenia krajów i terytoriów stosujących
szkodliwą konkurencję podatkową w zakresie podatku
dochodowego od osób fizycznych. DzU 2015, poz. 599.
Weszło w życie 19.05.2015 r.
9)
Rozporządzenie Ministra Finansów z 23 kwietnia 2015 r.
w sprawie określenia krajów i terytoriów stosujących
szkodliwą konkurencję podatkową w zakresie podatku
dochodowego od osób prawnych. DzU 2015, poz. 600.
10) Obwieszczenie Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej
z 8 kwietnia 2015 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy – Ordynacja podatkowa. DzU 2015, poz. 613.
11) Rozporządzenie Ministra Finansów z 5 maja 2015 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie urzędów celnych,
w których są dokonywane czynności przewidziane przepisami prawa celnego w zależności od rodzaju towarów lub
procedur celnych, którymi mogą być obejmowane towary. DzU 2015, poz. 646. Weszło w życie 15.05.2015 r.
59
12) Rozporządzenie Ministra Finansów z 5 maja 2015 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie urzędów celnych,
w których może być dokonywany wywóz, przywóz i tranzyt towarów o znaczeniu strategicznym. DzU 2015, poz.
660. Weszło w życie 15.05.2015 r.
13) Rozporządzenie Ministra Finansów z 11 maja 2015 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie urzędów celnych właściwych w sprawach międzynarodowego przemieszczania
odpadów. DzU 2015, poz. 666. Weszło w życie 15.05.2015 r.
14) Obwieszczenie Ministra Finansów z 15 maja 2015 r.
w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządzenia
Ministra Finansów w sprawie wzorów formularzy stosowanych w sprawach celnych. DzU 2015, poz. 856. Ogłoszono 22.06.2015 r.
z 27 maja 2015 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu
ustawy – Prawo celne. DzU 2015, poz. 858. Ogłoszono
22.06.2015 r.
ZDROWIE I BEZPIECZEŃSTWO
16) Obwieszczenie Ministra Zdrowia z 2 kwietnia 2015 r.
Ministra Zdrowia w sprawie wykazu przejść granicznych
właściwych dla przeprowadzania granicznej kontroli sanitarnej. DzU 2015, poz. 546. Ogłoszono 20.04.2015 r.
z 8 kwietnia 2015 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy o bezpieczeństwie żywności i żywienia. DzU
2015, poz. 594. Ogłoszono 30.04.2015 r.
ROLNICTWO
18) Obwieszczenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 20 kwietnia 2015 r. w sprawie zmiany Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007–2013. MP 2015, poz. 409.
19) Obwieszczenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 30 kwietnia 2015 r. w sprawie rocznej kwoty granicznej. MP 2015,
poz. 412. Ogłoszono 20.05.2015 r.
20) Komunikat Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 21 maja
2015 r. o zatwierdzeniu przez Komisję Europejską Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014-2020 oraz
adresie strony internetowej, na której został on zamieszczony. MP 2015, poz. 541. Ogłoszono 17.06.2015 r.
21) Obwieszczenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 22 czerwca 2015 r. w sprawie wysokości wykorzystanego krajowego limitu skumulowanej kwoty pomocy de minimis w rolnictwie lub rybołówstwie. MP 2015, poz. 568. Ogłoszono
29.06.2015 r.
22) Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 23 kwietnia 2015 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie podziału
środków Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata
2007-2013. DzU 2015, poz. 579. Weszło w życie 29.04.2015 r.
23) Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 8 kwietnia 2015 r. w sprawie wykazu przejść granicznych, na
których jest dokonywana kontrola jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych sprowadzanych z zagranicy.
DzU 2015, poz. 592. Weszło w życie 15.05.2015 r.
24) Obwieszczenie Ministra Finansów z 22 kwietnia 2015 r.
Ministra Finansów w sprawie środków na realizację wspólnej polityki rolnej. DzU 2015, poz. 633. Ogłoszono 8.05.2015 r.
60
z 21 kwietnia 2015 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego
tekstu ustawy o rybactwie śródlądowym. DzU 2015,
poz. 652. Ogłoszono 13.05.2015 r.
26) Ustawa z 24 kwietnia 2015 r. o zmianie ustawy o płatnościach w ramach systemów wsparcia bezpośredniego.
DzU 2015, poz. 653. Weszła w życie 15.05.2015 r.
27) Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 8 maja
2015 r. w sprawie szczegółowych warunków i trybu przyznawania pomocy w ramach działania „Inwestycje w rozwój obszarów leśnych i poprawę żywotności lasów” objętego Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata
2014-2020. DzU 2015, poz. 655. Weszło w życie 28.05.2015 r.
28) Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 29 maja
2015 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie szczegółowych warunków i trybu przyznawania pomocy finansowej
w ramach działania „Działanie rolno-środowiskowoklimatyczne” objętego Programem Rozwoju Obszarów
Wiejskich na lata 2014-2020. DzU 2015, poz. 765. Weszło
w życie 9.06.2015 r.
29) Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 10 czerwca 2015 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie szczegółowych warunków i trybu przyznawania pomocy finansowej w ramach działania „Poprawianie i rozwijanie infrastruktury związanej z rozwojem i dostosowywaniem rolnictwa i leśnictwa przez scalanie gruntów” objętego Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013.
30) Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 12 czerwca 2015 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie szczegółowych warunków i trybu przyznawania oraz wypłaty
pomocy finansowej w ramach działania „Tworzenie i rozwój mikroprzedsiębiorstw” objętego Programem Rozwoju
Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013. DzU 2015,
poz. 832. Weszło w życie 18.06.2015 r.
31) Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 3 czerwca 2015 r. w sprawie szczegółowych warunków i trybu
przyznawania pomocy finansowej w ramach poddziałania
„Wsparcie przygotowawcze” objętego Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014-2020. DzU 2015,
32) Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 17 czerwca 2015 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie szczegółowych warunków i trybu przyznawania, wypłaty i zwracania pomocy finansowej w ramach osi priorytetowej 5 –
Pomoc techniczna, zawartej w programie operacyjnym
„Zrównoważony rozwój sektora rybołówstwa i nadbrzeżnych obszarów rybackich 2007-2013”. DzU 2015, poz. 864.
33) Obwieszczenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 19 maja
2015 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi w sprawie nadania statutu Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa. DzU 2015, poz. 877. Ogłoszono 25.06.2015 r.
34) Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 10 czerwca 2015 r. w sprawie wskazania instytutu realizującego
programy zbierania danych niezbędnych do realizacji
wspólnej polityki rybołówstwa Unii Europejskiej. DzU
2015, poz. 883. Weszło w życie 10.07.2015 r.
POLITYKA REGIONALNA
35) Komunikat Ministra Infrastruktury i Rozwoju z 21 kwietnia
2015 r. w sprawie wytycznych Ministra Infrastruktury
i Rozwoju w zakresie zagadnień związanych z przygoto-
waniem projektów inwestycyjnych, w tym projektów
generujących dochód i projektów hybrydowych na lata
2014-2020. MP 2015, poz. 395. Ogłoszono 11.05.2015 r.
i Rozwoju w zakresie kontroli realizacji programów operacyjnych na lata 2014-2020. MP 2015, poz. 592. Ogłoszono
10.07.2015 r.
36) Komunikat Ministra Infrastruktury i Rozwoju z 24 kwietnia
i Rozwoju w zakresie warunków certyfikacji oraz przygotowania prognoz wniosków o płatność do Komisji Europejskiej w ramach programów operacyjnych na lata 20142020. MP 2015, poz. 429. Ogłoszono 21.05.2015 r.
49) Obwieszczenie Ministra Infrastruktury i Rozwoju z 7 maja
2015 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządzenia Ministra Rozwoju Regionalnego w sprawie udzielania przez Polską Agencję Rozwoju Przedsiębiorczości
pomocy finansowej na rozwój instrumentów inżynierii
finansowej w ramach Programu Operacyjnego Rozwój
Polski Wschodniej 2007-2013. DzU 2015, poz. 767. Ogłoszono 9.06.2015 r.
37) Komunikat Ministra Infrastruktury i Rozwoju z 7 maja
2015 r. w sprawie Szczegółowego opisu osi priorytetowych Programu Operacyjnego Inteligentny Rozwój 20142020. MP 2015, poz. 459. Ogłoszono 27.05.2015 r.
i Rozwoju w zakresie realizacji zasady partnerstwa na lata
2015 r. o zmianach wprowadzonych do Szczegółowego
opisu priorytetów Programu Operacyjnego Infrastruktura
i Środowisko 2007-2013. MP 2015, poz. 461. Ogłoszono
27.05.2015 r.
2015 r. o podjęciu przez Komisję Europejską decyzji
zatwierdzającej Program Współpracy ESPON. MP 2015,
poz. 462. Ogłoszono 27.05.2015 r.
2015 r. w sprawie Szczegółowego opisu osi priorytetowych Programu Operacyjnego Polska Cyfrowa na lata
2015 r. w sprawie zmienionej listy projektów indywidualnych dla Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko 2007-2013. MP 2015, poz. 464. Ogłoszono
27.05.2015 r.
43) Komunikat Ministra Infrastruktury i Rozwoju z 8 czerwca
i Rozwoju w zakresie realizacji zasady równości szans
i niedyskryminacji, w tym dostępności dla osób z niepełnosprawnościami oraz zasady równości szans kobiet
i mężczyzn w ramach funduszy unijnych na lata 20142020. MP 2015, poz. 552. Ogłoszono 24.06.2015 r.
i Rozwoju w zakresie kwalifikowalności wydatków w ramach
Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego oraz Funduszu Spójności na
lata 2014-2020. MP 2015, poz. 553. Ogłoszono 24.06.2015 r.
i Rozwoju w zakresie monitorowania postępu rzeczowego
realizacji programów operacyjnych na lata 2014-2020. MP
2015, poz. 555. Ogłoszono 25.06.2015 r.
i Rozwoju w zakresie informacji i promocji programów
operacyjnych polityki spójności na lata 2014-2020. MP
2015, poz. 566. Ogłoszono 29.06.2015 r.
i Rozwoju w zakresie sprawozdawczości na lata 20142020. MP 2015, poz. 567. Ogłoszono 29.06.2015 r.
50) Obwieszczenie Ministra Infrastruktury i Rozwoju z 13 maja
2015 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządzenia Ministra Rozwoju Regionalnego w sprawie udzielania przez Polską Agencję Rozwoju Przedsiębiorczości
pomocy finansowej na promocję gospodarczą Polski
Wschodniej, stworzenie sieci współpracy centrów obsługi
inwestora, tworzenie i rozwój klastrów, tworzenie polityki
rozwoju regionalnego w ramach Programu Operacyjnego
Rozwój Polski Wschodniej 2007-2013. DzU 2015, poz. 786.
51) Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 3 czerwca 2015 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie szczegółowych warunków i trybu przyznawania, wypłaty i zwracania pomocy finansowej na realizację środków objętych
osią priorytetową 4 – Zrównoważony rozwój obszarów
zależnych od rybactwa, zawartą w programie operacyjnym „Zrównoważony rozwój sektora rybołówstwa i nadbrzeżnych obszarów rybackich 2007-2013”. DzU 2015,
52) Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 10 czerwca 2015 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie szczegółowych warunków i trybu przyznawania pomocy finansowej w ramach działania „Poprawianie i rozwijanie infrastruktury związanej z rozwojem i dostosowywaniem rolnictwa i leśnictwa przez gospodarowanie rolniczymi zasobami wodnymi” objętego Programem Rozwoju Obszarów
Wiejskich na lata 2007-2013. DzU 2015, poz. 804. Weszło
w życie 16.06.2015 r.
53) Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 10 czerwca 2015 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie szczegółowych warunków i trybu przyznawania pomocy finansowej w ramach działania „Zwiększanie wartości dodanej
podstawowej produkcji rolnej i leśnej” objętego Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013.
z 26 maja 2015 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu
ustawy o krajowym systemie ewidencji producentów,
ewidencji gospodarstw rolnych oraz ewidencji wniosków
o przyznanie płatności. DzU 2015, poz. 807. Ogłoszono
15.06.2015 r.
55) Rozporządzenie Ministra Infrastruktury i Rozwoju z 18 czerwca 2015 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie warunków i trybu udzielania i rozliczania zaliczek oraz zakresu
i terminów składania wniosków o płatność w ramach
programów finansowanych z udziałem środków europejskich. DzU 2015, poz. 866. Weszło w życie 24.06.2015 r.
(S.K. – na podstawie Dziennika Ustaw i Monitora Polskiego)
n
61
STRESZCZENIA ARTYKUŁÓW W JĘZYKU POLSKIM I ANGIELSKIM
Wzrost znaczenia Stanów Zjednoczonych
w eksporcie strefy euro
Wojciech Mroczek
W drugim kwartale 2015 r. Stany Zjednoczone stały się
największym rynkiem eksportowym strefy euro, wyprzedzając Wielką Brytanię. Wzrost eksportu strefy euro do USA
wspierała powiększająca się skala deprecjacji euro wobec
dolara amerykańskiego oraz rosnące znaczenie największej gospodarki świata w kształtowaniu dynamiki międzynarodowych obrotów handlowych. W tych warunkach
w I kw. 2015 r. Stany Zjednoczone stały się najważniejszym
kierunkiem eksportu dla niemieckich przedsiębiorstw –
wartość eksportu Niemiec do USA przekroczyła wartość ich
eksportu do Francji, która dotychczas była największym
odbiorcą towarów pochodzących z Niemiec.
Od czwartego kwartału 2013 r. eksport towarów strefy
euro do USA rośnie szybciej niż do pozostałych krajów trzecich, przy czym dysproporcja ta systematycznie powiększa
się na korzyść rynku amerykańskiego. Nastąpiło zatem
odwrócenie wyraźnej spadkowej tendencji udziału rynku
amerykańskiego w eksporcie strefy euro obserwowanej
w okresie od 2002 r. do światowego kryzysu finansowego
w 2008 r., na co w dużej mierze złożył się szybszy wzrost
popytu w gospodarkach rozwijających się oraz zwiększenie
się obrotów handlowych realizowanych wewnątrz międzynarodowych łańcuchów wartości dodanej. Uwagę zwraca
także dość wyraźna korelacja między udziałem USA w eksporcie strefy euro a kursem euro wobec dolara amerykańskiego. W latach 2002-2008 aprecjacja kursu euro była
jednym z czynników wpływających na spadek znaczenia
eksportu do USA. Po kryzysie w latach 2008-2009, udział
USA ustabilizował się na stosunkowo niskim poziomie.
Słowa kluczowe: eksport, strefa euro, struktura handlu, kurs
walutowy.
Klasyfikacja JEL: F14, F63, O14.
Increasing Importance of the United
States in Exports of the Euro Zone
In the second quarter of 2015, the United States
became the largest export market of the euro zone, ahead
of the United Kingdom. The increase in euro zone exports
of goods to the United States was supported by the growing scale of the depreciation of the euro against the US
dollar and the growing importance of the world’s largest
economy in shaping the dynamics of the international
trade. Under these conditions, in the first quarter of 2015,
62
the United States became the most important export destination for German companies – the value of German
exports to the US exceeded the value of exports to France,
which had so far been the biggest recipient of goods coming from Germany.
Euro zone exports to the US have been growing faster
than to other third countries from the fourth quarter of
2013. The disproportion has been steadily growing in favour
of the US market. The clear downward trend in the share
of the US market in euro zone exports observed since 2002
till the global 2008 financial crisis reversed. It was largely
driven by the faster growth in demand in developing
economies and the increasing trade turnover realised
within the global value chains. A fairly clear correlation
between the US share in exports of the euro zone and the
euro against the dollar is worth stressing. In 2002-2008, the
appreciation of the euro exchange rate was one of the factors influencing the decline in the importance of exports to
the US. After the crisis of 2008-2009, the US share has stabilised at a relatively low level.
Keywords: export, euro zone, pattern of trade, exchange
rate.
JEL classification: F14, F63, O14.
Agri-Food Sector: the Speed of Development
in the New EU Member States
Miklós Somai, Zsuzsanna Hegedüs
In this article, we tried to measure – through 15 to 22
indicators and by using a synthetic index – and analyse the
EU10 (the new member states minus Cyprus, Malta and
Croatia) agri-food performance during the last circa one
and a half decades. We have focused our research onto the
speed of development both in absolute and relative terms.
As for the latter, we took into account the initial (i.e. preintegration) development level for each new member
state, in order to ascertain whether, in international comparison, they could make good use of their potential and
follow the development path according to their relative
development status. We found that by using any method
Poland and the Baltics (especially Estonia and Lithuania)
were the best performers, developing clearly faster than
the other countries. Finally, we tried to put forward some
possible reasons behind the differences in performances
and found that the age, qualification and risk-taking propensity of farmers, as well as the macro conditions prevailing in their homeland (internal demand, business environment) may correlate with these differences.
Keywords: agri-food performance, development, EU new
member states.
JEL classification: F14, F15, Q1.
Sektor rolno-spożywczy: tempo rozwoju
w nowych państwach członkowskich UE
W swym artykule próbowaliśmy zmierzyć – wykorzystując
15-22 wskaźników oraz używając wskaźnika syntetycznego –
i dokonać analizy wyników sektora rolno-spożywczego UE-10
(nowe państwa członkowskie z pominięciem Cypru, Malty
i Chorwacji) w okresie ostatnich mniej więcej 15 lat. Skoncentrowaliśmy nasze badania na tempie rozwoju zarówno
pod względem wielkości bezwzględnych, jak i względnych.
Jeżeli chodzi o te drugie, wzięliśmy pod uwagę początkowy
(tzn. sprzed integracji) poziom rozwoju dla każdego nowego państwa, żeby ustalić, czy – z punktu widzenia porównań międzynarodowych – dobrze wykorzystały swój potencjał i podążały ścieżką rozwoju stosownie do swych względnych warunków rozwoju. Stwierdziliśmy, że stosując
dowolną metodę Polska i kraje bałtyckie (zwłaszcza Estonia
i Litwa) należały do krajów o najlepszych wynikach, rozwijając się wyraźnie szybciej niż pozostałe kraje. Na koniec
spróbowaliśmy wskazać pewne możliwe przyczyny kryjące
się za różnicami w wynikach i stwierdziliśmy, że wiek, kwalifikacje i skłonność do podejmowania ryzyka przez rolników, jak również warunki makroekonomiczne dominujące
w ich kraju rodzinnym (popyt wewnętrzny, otoczenie biznesowe) mogą być skorelowane z tymi różnicami.
Słowa kluczowe: wyniki sektora rolno-spożywczego, rozwój,
nowe państwa członkowskie UE.
Klasyfikacja JEL: F14, F15, Q1.
Makroostrożnościowy nadzór nad rynkiem
finansowym Unii Europejskiej
Michał Kruszka
Ostatni kryzys ujawnił istotne ułomności nadzoru finansowego zarówno w wymiarze mikroostrożnościowym, jak
też w odniesieniu do systemu finansowego jako całości.
Model nadzoru bazujący na działaniach poszczególnych
państw okazał się niewydolny w obliczu transgranicznej
integracji poszczególnych sektorów europejskiego rynku
finansowego. Zjawiska kryzysowe obnażyły niedostateczną
współpracę, koordynację i niespójne stosowanie prawa
europejskiego. W celu przezwyciężenia tych niedoskonałości w 2011 r. ustanowiono Europejski System Nadzoru
Finansowego (ESNF). Jego istotnym składnikiem jest Europejska Rada ds. Ryzyka Systemowego (ERRS), która sprawuje nadzór makroostrożnościowy. Nadrzędnym celem
tego forum jest zapewnienie stabilności całościowo ujmowanemu rynkowi finansowemu oraz zapobieganie nega-
tywnym reperkusjom w sferze realnej. Mimo niewiążącego
charakteru decyzji podejmowanych przez ERRS oraz nadmiernej koncentracji na sektorze bankowym, aktywność
Rady zasługuje na pozytywną ocenę. Rozszerzenie mandatu ESNF o kwestie globalnej stabilności poprawiło jakość
sprawowanego nadzoru. Wyzwaniem stojącym przed ERRS
jest jednak zbudowanie nowej formuły współpracy z Europejskim Bankiem Centralnym po ustanowieniu Jednolitego
Mechanizmu Nadzorczego nad bankami z krajów strefy
euro.
Słowa kluczowe: nadzór makroostrożnościowy, Europejska
Rada ds. Ryzyka Systemowego, zalecenia, CRR/CRDIV.
Klasyfikacja JEL: E44, E61, G01, G28.
Macro-Prudential Oversight of the Financial
Market within the European Union
The last crisis revealed important shortcomings in
financial supervision, both in microprudential cases and in
relation to the financial system as a whole. Nationally
based supervisory models have lagged behind cross-border integration of European financial markets, so the crisis
exposed weaknesses in the areas of cooperation, coordination, and consistent application of EU legal framework.
Therefore, in order to address previous shortcomings, the
European System of Financial Supervision (ESFS) was
developed in 2011. Its important component is the European Systemic Risk Board (ESRB), which holds the macroprudential oversight of the entire financial system. The
main objective of this body is to ensure the stability of the
financial market as a whole and prevent negative spill-over
in the real economy. Despite the non-binding nature of the
decisions taken by the ESRB and excessive concentration
on the banking sector, the activity of the Board deserves
a positive assessment. The extension of the mandate of
the ESFS towards overall stability issues improved the quality of supervision. The current challenge faced by the ESRB,
however, is to build a new form of cooperation with the
European Central Bank after the establishment of the Single Supervisory Mechanism for banks in the euro zone.
Keywords: macro-prudential oversight, European Systemic
Risk Board, recommendations, CRR/CRDIV.
JEL classification: E44, E61, G01, G28.
Firmy rodzinne w perspektywie unijnej
Jan Klimek, Jacek Lipiec
W artykule przedstawiono i omówiono zagadnienia
oraz inicjatywy związane z firmami rodzinnymi, podejmowane w instytucjach unijnych. Szczególną rolę odegrał
w tym zakresie Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny, który jest organem konsultacyjnym dla instytucji unij-
63
nych. Komitet ten opracował własną opinię w sprawie
organizacji i działalności przedsiębiorstw rodzinnych w Europie uznawanych za źródło ponownego/dalszego wzrostu
gospodarczego i zwiększenia liczby nowych miejsc pracy.
W opinii tej wzywa się Komisję Europejską do zintensyfikowania działań na rzecz firm rodzinnych, w szczególności do
przyjęcia jednolitej definicji firm rodzinnych dla potrzeb
statystycznych i opracowania programów wsparcia, a także
usprawnienia regulacji dotyczących sukcesji i in. W artykule
przedstawiono działalność instytucji unijnych poprzez pryzmat procesu przygotowywania opinii oraz finalnego produktu w postaci tejże opinii.
Słowa kluczowe: firmy rodzinne, Unia Europejska, Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny, opinia własna.
Klasyfikacja JEL: D10, K36.
zagraniczną nie wzmocni nastrojów protekcjonistycznych
wśród ukraińskich producentów. Bardzo trudna sytuacja
gospodarcza Ukrainy w 2015 r. i nikłe widoki na poprawę
w 2016 r. oraz liczne próby wprowadzenia środków protekcjonistycznych w latach 2009-2015, motywowane m.in.
znaczną liberalizacją handlu w związku z akcesją Ukrainy
do WTO, wskazują, że z taką możliwością należy się liczyć.
W artykule przeanalizowano środki polityki handlowej,
które władze ukraińskie starały się zastosować w celu
ochrony bilansu płatniczego bądź krajowych producentów
w tym okresie oraz możliwości ochrony rynku ukraińskiego
na mocy umowy DCFTA. W podsumowaniu przedstawiono
argumenty za i przeciw potencjalnemu wzrostowi tendencji protekcjonistycznych na Ukrainie po wejściu umowy
DCFTA w życie.
Słowa kluczowe: protekcjonizm, liberalizacji handlu, umowy
o wolnym handlu.
Family Firms in the EU Perspective
Klasyfikacja JEL: F13, F14, F15.
The article focuses on topics and initiatives undertaken
by the European institutions in the context of family firms.
The particular role in this process rests on the European
Economic and Social Committee which is a consultative
body of the European institutions. The Committee has
drawn up the own-initiative opinion on family businesses
in Europe as a source of renewed growth and better jobs.
This opinion calls on the European Commission to intensify
its activities on behalf of family firms, in particular to adopt
a definition of family businesses for statistics and support
programmes, improve regulations on succession and others. The article presents activities of European institutions
in the framework of the process of drawing up the opinion
and the final product, i.e. the opinion on family businesses.
Ukraine – Entangled between Trade
Liberalisation and Protectionism
Keywords: family firms, European Union, European Economic and Social Committee, own-initiative opinion.
JEL classification: D10, K36.
Ukraina – uwikłanie między liberalizacją
handlu a protekcjonizmem
Ewa Kaliszuk
Na początku 2016 roku ma wejść w życie Pogłębiona
i kompleksowa umowa o wolnym handlu (Deep and Comprehensive Free Trade Agreement – DCFTA) – handlowa część
układu o stowarzyszeniu między Unią Europejską i Ukrainą. Oznacza to, że Ukraina otworzy szerzej swój rynek dla
towarów importowanych z państw członkowskich UE (Unia
otworzyła swój rynek w kwietniu 2014 r. w wyniku jednostronnej liberalizacji). W artykule postawiono następujące
pytanie badawcze – czy szersze otwarcie na konkurencję
64
The Deep and Comprehensive Free Trade Area (DCFTA)
signed by the European Union and Ukraine on 27 June
2014 as part of their broader Association Agreement is
expected to enter into force on January 1, 2016. As a result,
Ukraine will open wider its markets for goods and services
(the EU granted Ukraine the preferential access to the EU
goods market already in April 2014, in response to the
security, political and economic challenges faced by
Ukraine). The trade liberalisation may expose Ukraine on
tougher competition from the side of European companies. The question is whether a wider opening to foreign
competition will strengthen protectionist sentiment among
Ukrainian producers. Two circumstances seem to support
this hypothesis. First, the recent worsening of economic
situation of Ukraine, second, lessons from Ukraine trade
policy after joining the WTO in 2008. Ukraine made a lot of
progress toward opening up its market before the accession to WTO, unfortunately soon the financial crisis began.
In response to the crisis Ukraine tried to introduce several
trade restrictive measures. In the article the liberalisation
process and undertaken actions, such as import surcharge
measures, a trial of renegotiation of tariff concessions and
trade defence instruments are analysed. In conclusion, the
author pinpoints arguments and counterarguments for
potential increased protectionism in Ukraine since 2016.
Keywords: protectionism, trade liberalisation, free trade agreement.
JEL classification: F13, F14, F15.
n

UNIA EUROPEJSKA.pl - Instytut Badań Rynku, Konsumpcji i

Transkrypt

Podobne dokumenty

Dlaczego Unia Europejska? Euro Dziesięć etapów w historii UE

Filip Jarmakowski Liberalizm versus protekcjonizm – czy Unia

Szanowni Państwo Fundacja Przyjazny Świat Dziecka jest

Praktyki zagraniczne w Kijowie

Raport roczny ERRS 2015

Wrocław 04.10.2016 Firma Goldman Oil Trade Sp. z o.o., GOT Sp. z