Podsumowanie i sprawdzenie
Transkrypt
Podsumowanie i sprawdzenie
SZKOŁY PONADGIMNAZJALNE zakres podstawowy Po prostu EDB E w ćwic DB zeniac h on line Edukacja dla bezpieczeństwa O erta sklepf.w : sip.pl Podręcznik Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl Sz Autorzy: Bogusława Breitkopf, Mariusz Cieśla Podręcznik dopuszczony do użytku szkolnego przez ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania i wpisany do wykazu podręczników przeznaczonych do kształcenia ogólnego do edukacji dla bezpieczeństwa, na podstawie opinii rzeczoznawców: mgr Danuty Petry, dr. Janusza Ropskiego i dr hab. Doroty Zdunkiewicz-Jedynak. Zakres kształcenia: podstawowy. Etap edukacyjny: IV. Typ szkoły: szkoły ponadgimnazjalne. Rok dopuszczenia: 2012. Numer ewidencyjny w wykazie dla wersji elektronicznej podręcznika: 500/e/2012 © Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o. Warszawa 2013 Wydanie I ISBN 978-83-02-12832-5 Opracowanie merytoryczne i redakcyjne: Wojciech Chmielewski, Mieczysława Kompanowska (redaktor cyklu), Barbara Koncerewicz (redakcja merytoryczna) Konsultacje: Barbara Durmała, Zbigniew Piątka Redakcja językowa: Ewa Wojtyra Redakcja techniczna: Marzenna Kiedrowska Projekt okładki: Paweł Jan Rafa Projekt graficzny: Katarzyna Trzeszczkowska Opracowanie graficzne: Joanna Plakiewicz Fotoedycja: Ignacy Składowski Skład i łamanie: Studio DeTePe Paweł Rusiniak Zalecane wymagania systemowe i sprzętowe Podręcznik elektroniczny w formacie PDF otwierany na komputerach PC i MAC wymaga zainstalowania bezpłatnego programu Adobe Reader (http://get.adobe.com/reader/); otwierany na tabletach i telefonach z systemem Apple iOS wymaga zainstalowania bezpłatnego programu iBooks (do pobrania ze sklepu App Store); otwierany na tabletach i telefonach z systemem Android wymaga zainstalowania bezpłatnego programu Adobe Reader (do pobrania z Google Play). Pomoc techniczna: [email protected] Materiały, do których masz dostęp, nie mogą być rozpowszechniane publicznie, nie mogą być przedmiotem dalszego obrotu. Rozporządzanie ich opracowaniem wymaga uzyskania zgody. Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne spółka z ograniczoną odpowiedzialnością 00-807 Warszawa, Aleje Jerozolimskie 96 Tel.: 22 576 25 00 Infolinia: 801 220 555 www.wsip.pl Publikacja, którą nabyłeś, jest dziełem twórcy i wydawcy. Prosimy, abyś przestrzegał praw, jakie im przysługują. Jej zawartość możesz udostępnić nieodpłatnie osobom bliskim lub osobiście znanym. Ale nie publikuj jej w internecie. Jeśli cytujesz jej fragmenty, nie zmieniaj ich treści i koniecznie zaznacz, czyje to dzieło. A kopiując jej część, rób to jedynie na użytek osobisty. Szanujmy cudzą własność i prawo. Więcej na www.legalnakultura.pl Polska Izba Książki Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl Sz SPIS TREŚCI 1 . Pi e r w sz a p o m o c w n agł ych wyp a dka ch 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 Organizacja pierwszej pomocy ................................................................................. Kontrola funkcji życiowych ....................................................................................... Utrata przytomności .................................................................................................. Resuscytacja krążeniowo-oddechowa ...................................................................... Rany, krwawienia i krwotoki ..................................................................................... Uszkodzenia kości i stawów ...................................................................................... Oparzenia termiczne i chemiczne ............................................................................ Ciała obce w organizmie ........................................................................................... Wstrząs pourazowy .................................................................................................... Pogryzienia, użądlenia, ukąszenia ............................................................................ Nagłe zachorowania – chorzy są wśród nas .............................................................. 8 16 21 29 39 51 60 68 74 79 84 2 . Sy st e m b e z pi e c z e ń st wa p a ń s twa 12 13 14 System obronny Rzeczypospolitej Polskiej .............................................................. 94 Powinności obronne władz samorządowych, instytucji i obywateli ....................... 101 Siły Zbrojne Rzeczypospolitej Polskiej .................................................................... 105 3 . Oc h r o n a l u d n o śc i i obro n a cywiln a 15 16 17 Międzynarodowe prawo humanitarne ..................................................................... 114 Ochrona ludności i zwierząt ..................................................................................... 126 Ostrzeganie i alarmowanie ....................................................................................... 135 4 . Z a gr o ż e n i a c z a su p o ko ju 18 19 20 21 Katastrofy, awarie techniczne, klęski żywiołowe ...................................................... Ewakuacja poszkodowanych ..................................................................................... Psychologiczne skutki sytuacji kryzysowych ............................................................ Zagrożenia terrorystyczne ........................................................................................ 142 155 162 165 5 . Z a gr o ż e n i a w yst ę pu j ące p o dcz a s wo jny 22 23 Wojna i konwencjonalne środki rażenia ................................................................... 172 Broń masowego rażenia ............................................................................................ 179 Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl 3 Sz O podręczniku Podręcznik został podzielony na pięć działów tematycznych. Każdy dział jest podzielony na jednostki lekcyjne. W sumie są 23 lekcje. Skrótowe wprowadzenie do tematu Tekst główny jest podzielony na podrozdziały Bogata ikonografika ułatwiająca naukę i zapamiętanie Schematy postępowania ratowniczego Algorytm postępowania ratowniczego Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl Sz Wykresy określające zasady postępowania ratowniczego w zależności od stanu poszkodowanego Fotograficzne ujęcie sekwencji postępowania ratowniczego Po każdym rozdziale podsumowanie i sprawdzenie znajomości tematu Zbliżenia ważniejszych czynności Definicje i objaśnienia ważniejszych terminów Wyróżnione najważniejsze kwestie do zapamiętania Odnośniki do przydatnych stron internetowych Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl Sz Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl Sz 1 Pierwsza pomoc w nagłych wypadkach ▪ Organizacja pierwszej pomocy ▪ Kontrola funkcji życiowych ▪ Utrata przytomności ▪ Resuscytacja krążeniowo-oddechowa ▪ Rany, krwawienia i krwotoki ▪ Uszkodzenia kości i stawów ▪ Oparzenia termiczne i chemiczne ▪ Ciała obce w organizmie ▪ Wstrząs pourazowy ▪ Pogryzienia, użądlenia, ukąszenia ▪ Nagłe zachorowania – chorzy są wśród nas Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl Sz 8 1 Organizacja pierwszej pomocy ▪ Każdy człowiek powinien znać zasady udzielania pierwszej pomocy. Zapoznaj się z nimi! ▪ Stosowanie algorytmów postępowania ratowniczego usprawnia akcję ratunkową. ▪ Ktoś powinien pokierować akcją ratunkową, zanim przybędą wyspecjalizowane służby ratownicze. Być może będziesz to Ty. OCENA ZAGROŻEŃ – OCEŃ, PRZEMYŚL, DZIAŁAJ! PIERWSZA POMOC to zespół czynności podejmowanych w celu ratowania osoby znajdującej się w stanie nagłego zagrożenia życia lub zdrowia, wykonywanych bez użycia sprzętu medycznego oraz środków leczniczych przez osoby nieposiadające uprawnień do podejmowania medycznych działań ratowniczych. Życie osób z ciężkimi obrażeniami ciała zależy od czasu, w jakim zostanie udzielona im pomoc specjalistyczna. Największe szanse na przeżycie mają poszkodowani, którzy trafią na salę operacyjną w ciągu godziny od momentu wypadku. Okres ten nazywa się złotą godziną. Podczas udzielania pierwszej pomocy bardzo ważne są platynowe minuty, w których świadek zdarzenia podejmuje czynności mające na celu ratowanie życia. Świadek zdarzenia przede wszystkim powinien zadbać o bezpieczeństwo osoby, która doznała urazu. Jego pierwszym i najważniejszym zadaniem – zanim podejdzie do po- Świadkowie na miejscu wypadku Lekarze i ratownicy medyczni SOS Defibrylacja Rozpoznanie Wezwanie pomocy 112 Zabiegi zaawansowane RKO Pogotowie ratunkowe Pomoc natychmiastowa Pierwsza pomoc przedlekarska Szpital Fachowa pomoc medyczna Ogniwa łańcucha ratunkowego Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl DZIAŁ 1 | LEKCJA 1 Sz O RG A N I Z A C JA P I E RW S Z E J P O M O C Y szkodowanego – jest ocena sytuacji w miejscu zdarzenia. Należy wytężyć wszystkie zmysły, aby zauważyć jak najwięcej szczegółów mogących świadczyć o niebezpieczeństwie. Przykładowe zagrożenia: ▪ związane z ogniem lub substancjami toksycznymi; ▪ utrudniony dostęp do poszkodowanego (np. po lodzie, wodzie czy zboczu); ▪ groźba porażenia prądem; ▪ niebezpieczeństwo zawalenia się budynku w miejscu zdarzenia; ▪ zachowanie innych świadków – czy mówią głośno i są niespokojni, czy walczą ze sobą, czy mają broń, czy istnieje podejrzenie, że są pod wpływem alkoholu lub narkotyków?; ▪ niebezpieczne zwierzęta w pobliżu. Oceniając miejsce zdarzenia, należy postawić sobie następujące pytania: Co się K RO K P O K RO K U Po przyjeździe na miejsce wypadku komunikacyjnego należy: 1. zatrzymać pojazd w odległości 20–25 m od miejsca wypadku; 2. włączyć światła awaryjne (w nocy pozostawić włączone światła mijania, aby oświetlały miejsce wypadku); 3. zaciągnąć hamulec ręczny, wyjąć i zabrać ze sobą kluczyki; 4. założyć kamizelkę odblaskową i ustawić trójkąt ostrzegawczy; 5. zabrać apteczkę oraz gaśnicę i podejść do miejsca wypadku. wydarzyło? Jaki jest mechanizm urazu? Jakie istnieją zagrożenia (dla ratownika, poszkodowanych i świadków zdarzenia)? Czy widzę, słyszę, czuję, że istnieje jakieś niebezpieczeństwo? W jaki sposób Obszar zabudowany 20–25 m 0–1 m Obszar niezabudowany 20–25 m 30–50 m Autostrada lub droga ekspresowa 20–25 m 100 m Zabierz ze sobą: trójkąt ostrzegawczy kamizelkę odblaskową gaśnicę Odległości zatrzymania samochodu i ustawienia trójkata ostrzegawczego na miejscu wypadku Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl apteczkę 9 Sz 10 P I E RW S Z A P O M O C W N A G ŁYC H W Y PA D K A C H zabezpieczyć się przed ewentualnymi zagrożeniami? Czy będzie potrzebna pomoc specjalistyczna? Ilu jest poszkodowanych i w jakim są stanie? Zabezpieczenie pojazdu przed stoczeniem TELEFONY ALARMOWE ▪ 112 – Centrum Powiadamiania Ratunkowego (służby ratunkowe) (numer używany w całej Europie) Ustawienie trójkąta w pobliżu zaparkowanego na poboczu samochodu Po dokonaniu oceny miejsca zdarzenia i usunięciu zagrożeń (postawieniu trójkąta ostrzegawczego w odpowiedniej odległości, ogrodzeniu taśmą terenu zagrożenia) należy iść wolno i spokojnie, rozglądając się wokół, biorąc pod uwagę potencjalne zagrożenia. Karta ICE – zawiera imię i nazwisko właściciela oraz numery telefonów do 3 osób, które należy powiadomić w razie wypadku PAMIĘTAJ! Sprawdź, czy możesz bezpiecznie zbliżyć się do poszkodowanego. Nie stań się sam ofiarą! Upewnij się, czy nie zagraża Ci niebezpieczeństwo i zatroszcz się o bezpieczeństwo innych w miejscu wypadku. Oceń stan poszkodowanego i zastosuj odpowiednie postępowanie. ▪ 999 – pogotowie ratunkowe ▪ 998 – straż pożarna ▪ 997 – policja Do miejsca zdarzenia nie wolno podchodzić z zapalonym papierosem. Dobrze mieć ze sobą rękawiczki lateksowe (winylowe lub foliowe) oraz okulary. W uszkodzonym pojeździe należy zaciągnąć hamulec ręczny, wyłączyć zapłon, wyjąć kluczyki i położyć je na podłodze samochodu, sprawdzić, czy nie wydobywa się dym i nie wycieka paliwo, i zabezpieczyć pojazd przed stoczeniem. Jeżeli w wypadku uczestniczy cysterna przewożąca niebezpieczne substancje toksyczne (NST), wówczas należy zatrzymać się w bezpiecznej odległości umożliwiającej odczytanie kodu na tablicy informacyjnej, powiadomić służby ratunkowe o zaistniałym zdarzeniu, podając kody cyfrowe umieszczone na pomarańczowym polu prostokątnej tablicy. Podobnie należy zachować się, gdy uszkodzona zostanie sieć energetyczna. Wzywając pomoc, należy pozostać w samochodzie. Ratujący powinien kierować się zasadą: bezpieczeństwo przede wszystkim. Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl DZIAŁ 1 | LEKCJA 1 Sz O RG A N I Z A C JA P I E RW S Z E J P O M O C Y Okulary i rękawiczki ochronne Maseczki do sztucznego oddychania Maseczka ochronna dróg oddechowych Latarka elektryczna Chusteczki jednorazowe Środki ochrony indywidualnej istnieje zagrożenie przemocą, nie należy wkraczać na zagrożony obszar, lecz wezwać policję. Bez odpowiedniego zabezpieczenia i masek nie należy wchodzić na obszary, gdzie stężenie tlenu może być zmniejszone albo panuje toksyczne stężenie substancji chemicznych (kanalizacja, silosy, ładownie statków). W miejscu zdarzenia należy zwrócić szczególną uwagę na osoby uciekające, próbujące się ukryć, wykonujące groźne gesty. Jeśli 1 PAMIĘTAJ! W każdej sytuacji należy najpierw ocenić zagrożenie, a następnie zastosować środki bezpieczeństwa odpowiednie do istniejącego zagrożenia. 2 3 Bazpieczne zdejmowanie rękawiczek po zakończonej akcji ratunkowej – bez dotykania strony brudnej gołą dłonią Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl 11 Sz 12 P I E RW S Z A P O M O C W N A G ŁYC H W Y PA D K A C H K RO K P O K RO K U Po dokonaniu wstępnej oceny stanu poszkodowanych należy wezwać pomoc, dzwoniąc pod numer telefonu 112 lub 999. Zgłaszającemu się dyspozytorowi należy podać konkretne informacje w następującej kolejności: 1. Gdzie – opisać miejsce zdarzenia (gdzie wydarzył się wypadek – adres, charakterystyczne punkty, opis drogi dojazdu). 2. Co – opisać charakter zdarzenia (wypadek komunikacyjny, pożar, upadek z wysokości, ulatniający się gaz, uszkodzona sieć energetyczna, osoby uwięzione w pojeździe, droga nieprzejezdna itp.). 3. Ile – podać liczbę poszkodowanych oraz ich płeć, wiek i stan (należy podać informację, czy zagrożone jest życie ludzkie). 4. Co zostało zrobione – jakiej pomocy udzielono. 5. Kto wzywa pomoc – swoje dane. Dalsze PAMIĘTAJ! Nie rozłączaj się, nie upewniwszy się, że meldunek został przyjęty i właściwie zrozumiany. Dyspozytor może udzielić wielu cennych wskazówek. Schemat postępowania podczas udzielania pierwszej pomocy Zapewnienie bezpieczeństwa osobie poszkodowanej polega na odizolowaniu jej od zagrożenia (odsunięciu przedmiotów raniących, odłączeniu prądu, usunięciu czynnika raniącego). Podchodząc do poszkodowanego, należy ocenić jego wiek, płeć, masę ciała i ogólny wygląd. Trzeba zwrócić uwagę na pozycję, w jakiej się on znajduje. W wypadku kilku osób poszkodowanych należy możliwie szybko ocenić ich stan i rozpocząć udzielanie pierwszej pomocy od najciężej rannych. Dzieci, kobiety w ciąży i osoby w podeszłym wieku stanowią grupę zwiększonego ryzyka. Udzielający pomocy musi zadbać także o bezpieczeństwo świadków zdarzenia. Należy odsunąć ich od miejsca zdarzenia, a wskazanym osobom wydać konkretne polecenia w celu usprawnienia przebiegu akcji ratowniczej. OBOWIĄZEK ŚWIADCZENIA PIERWSZEJ POMOCY W systemie polskiego prawa karnego istnieje obowiązek świadczenia pierwszej pomocy, a odpowiedzialność za nieudzielenie jej regulują przepisy kodeksu karnego. Artykuł 160. § 1. k.k. przewiduje karę pozbawienia wolności do lat 3 dla każdego kto naraża człowieka na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu. Artykuł 162. § 1. k.k. także przewiduje karę pozbawienia wolności do lat 3 dla każdego kto osobie znajdującej się w położeniu grożącym bezpośrednim niebezpieczeństwem utraty życia lub ciężkiego uszczerbku na zdrowiu nie udziela pomocy, mogąc jej udzielić bez narażenia siebie lub innej osoby na takie niebezpieczeństwo. W artykule 4. Ustawy o Państwowym Ratownictwie Medycznym wskazano: Kto zauważy Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl DZIAŁ 1 | LEKCJA 1 Sz O RG A N I Z A C JA P I E RW S Z E J P O M O C Y Do opatrywania ran najlepiej stosować typowe środki opatrunkowe, dostępne w każdej aptece: ▪ kompresy gazowe (różnych rozmiarów, pakowane po 3 sztuki) – na zranienia, skaleczenia, otarcia; ▪ gazę w rozmiarach: ¼ m2, ½ m2 i 1 m2 (do robienia kompresów, opatrywania oparzeń lub ran powierzchniowych, złamań otwartych itp.); ▪ watę, ligninę – jako materiał chłonący, który można położyć na gazę; ▪ opatrunki cylindryczne (rękawkowe) tzw. Codofix, w różnych rozmiarach – do mocowania opatrunku na palcu, kończynie, głowie; ▪ przylepce (plastry) różnego rodzaju – na mniejsze zranienia, odciski, otarcia (mogą być wodoodporne); ▪ opatrunki hydrożelowe (opatrunki nieprzylepne) – na rany oparzeniowe; ▪ przylepiec (taśmę) – do mocowania opatrunków; ▪ bandaże różnych rozmiarów i typów: z dzianiny – do mocowania opatrunków na ranach, elastyczne lub z krepy – do stabilizowania skręceń, stłuczeń; osobę lub osoby znajdujące się w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego lub jest świadkiem zdarzenia powodującego taki stan, w miarę możliwości i umiejętności ma obowiązek niezwłocznego podjęcia działań zmierzających do skutecznego powiadomienia o tym zdarzeniu podmiotów ustawowo powołanych do niesienia pomocy osobom w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego. APTECZKA PIERWSZEJ POMOCY I JEJ ZASTOSOWANIE Apteczki pierwszej pomocy powinny znajdować się w domu, szkole, samochodzie, miejscu pracy. Na wycieczkę, biwak czy rajd również należy zabrać apteczkę wyposażoną stosownie do podejmowanych aktywności, pory roku i czasu trwania wyprawy. Każda apteczka powinna się znajdować w miejscu łatwo dostępnym i suchym. PAMIĘTAJ! Skompletuj apteczkę stosownie do rodzaju aktywności, pory roku i czasu trwania wyprawy. Zapakuj ją na końcu i umieść w miejscu łatwo dostępnym i suchym. Przykładowa zawartość apteczki samochodowej Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl 13 Sz 14 P I E RW S Z A P O M O C W N A G ŁYC H W Y PA D K A C H ▪ chustę trójkątną, nazywaną też opatrunkiem trójkątnym – do mocowania opatrunków na różnych częściach ciała i stabilizacji kończyn górnych; można też z niej wykonać kompres lub osłonić rany powierzchniowe. W apteczce powinny się także znaleźć środki ochrony indywidualnej: rękawiczki, maseczka do sztucznego oddychania, okulary (chronią przed kontaktem z płynami ustrojowymi), agrafki i zaciski do bandaży, nożyczki z tępymi końcami, koc termiczny (do zabezpieczenia poszkodowanego przed wychłodzeniem). Przykładowy osobisty zestaw ratunkowy, dostępny w każdej chwili, może się składać z agrafki, apaszki i podpaski higienicznej (podpaska zastąpi opatrunek, apaszka – zastąpi bandaż, a agrafka posłuży do przymocowania odwiniętej poły ubrania). Podsumowanie i spr awdzenie WIESZ, ROZUMIESZ ▪ Pierwsza pomoc to czynności mające na celu ratowanie osoby znajdującej się w stanie nagłego zagrożenia życia lub zdrowia, podejmowane przez świadka zdarzenia bez użycia sprzętu medycznego oraz środków leczniczych. ▪ Złota godzina to czas, jaki upływa od momentu doznania urazu do wykonania zabiegów medycznych ratujących życie. ▪ Platynowe minuty to czas konieczny do ratowania zdrowia i życia poszkodowanego, trwający od momentu doznania urazu do przybycia służb ratowniczych. Należą one zawsze do świadka zdarzenia. ▪ Zawsze należy najpierw ocenić zagrożenie, a następnie zastosować środki bezpieczeństwa odpowiednie do istniejącego zagrożenia. ▪ W pierwszej kolejności należy udzielić pomocy osobie najciężej poszkodowanej, a dopiero później lżej poszkodowanym. ▪ Istnieje prawny obowiązek udzielania pomocy poszkodowanym. Za nieudzielenie takiej pomocy osobie w stanie zagrożenia życia lub zdrowia grozi kara pozbawienia wolności. ▪ W stanach zagrożenia życia trzeba niezwłocznie wezwać profesjonalną pomoc. ▪ Nie należy się rozłączać, nie upewniwszy się, że meldunek został przyjęty i właściwie zrozumiany. ▪ Na wycieczkę, biwak czy rajd należy zabrać apteczkę wyposażoną stosownie do rodzaju aktywności, pory roku, liczby uczestników i czasu trwania wyprawy. PYTANIA I POLECENIA 1. Wymień czynności, jakie należy podjąć w celu zorganizowania pierwszej pomocy. 2. Wezwij pomoc do wypadku, który miał miejsce w szkole. 3. Jaki jest numer Centrum Powiadamiania Ratunkowego w Polsce i całej Europie? 4. Opisz działania ratownika podczas zabezpieczania miejsca wypadku. 5. Wymień zagrożenia występujące w sytuacji wypadku z udziałem cysterny, która uległa uszkodzeniu. Zaplanuj postępowanie ratownika na miejscu zdarzenia. Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl DZIAŁ 1 | LEKCJA 1 Sz O RG A N I Z A C JA P I E RW S Z E J P O M O C Y 6. Wymień pytania, na które należy sobie odpowiedzieć, dokonując oceny sytuacji. 7. Wyobraź sobie, że przystępujesz do udzielania pierwszej pomocy poszkodowanym w wypadku komunikacyjnym. Opisz, w jaki sposób zadbasz o swoje bezpieczeństwo. 8. Dlaczego nie wolno się rozłączać ze służbami ratowniczymi, zanim nie upewnimy się, czy zostaliśmy właściwie zrozumiani? 9. Zaplanuj wyposażenie apteczki dla 7-osobowej grupy, która wybiera się w czerwcu na trzydniową wycieczkę w Tatry. 10. W telefonie komórkowym przy wybranym numerze telefonu wpisz ICE, będzie to informacja, kogo należy powiadomić w razie wypadku. PRZYDATNE STRONY INTERNETOWE www.ratmed.pl www.ratownictwo.pl www.policja.pl Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl 15 Sz 16 2 Kontrola funkcji życiowych ▪ Szybkie działanie w nagłym wypadku może decydować o życiu lub śmierci. ▪ Poznaj kolejność sprawdzania czynności życiowych poszkodowanego. ▪ Naucz się postępować zgodnie ze złotą maksymą „Przede wszystkim – nie szkodzić”. OCENA STOPNIA ŚWIADOMOŚCI Osoba leżąca bez ruchu niekoniecznie musi być nieprzytomna. Gdy miejsce wypadku jest bezpieczne, a ratującemu, poszkodowanym i świadkom zdarzenia nie zagraża niebezpieczeństwo, przystępujemy do sprawdzenia funkcji życiowych poszkodowanego. Należy zawsze, gdy jest to możliwe, podchodzić do poszkodowanego od strony nóg, aby być widocznym. Jeżeli sytuacja wypadkowa to uniemożliwia, wówczas podchodząc nie należy wołać ani zadawać pytań, aby uniknąć raptownej reakcji poszkodowanego. Gwałtowne poruszenie głową przez osobę poszkodowaną może dodatkowo spowodować uszkodzenie kręgosłupa. Następnie należy pochylić się nad poszkodowanym i patrząc na jego twarz, sprawdzić, czy reaguje na dotyk i głos. W tym celu trzeba potrząsnąć go delikatnie za ramiona i głośno zawołać: „Wszystko w porządku?”, „Czy mnie słyszysz?”, „Otwórz oczy!”. Jeżeli poszkodowany reaguje i może mówić, to znaczy, że jego drogi oddechowe są drożne, a oddech i krążenie wydolne. W celu sprawdzenia stopnia świadomości można zadać poszkodowanemu kilka łatwych do sprawdzenia pytań, np.: „Ile jest 2+3?”, „Jaki jest dzisiaj dzień?”, „Ile widzisz palców?”. Dopóki poszkodowany jest przytomny (jego stan może bowiem ulec pogorszeniu), należy przeprowadzić z nim (lub/i świadkiem zdarzenia) szybko wywiad SAMPLE, polegający na zadawaniu pytań o: S – symptomy (objawy urazu), A – alergie (czy jest na coś uczulony), M – medykamenty (czy zażywa jakieś lekarstwa, jakie?), P – przeszłość chorobowa, L – lunch (ostatni posiłek przed wypadkiem, kiedy jadł/pił, co jadł), E – ewentualnie, co się stało, pytania wynikające z kontekstu zdarzenia. Zebranie wywiadu jest bardzo istotne, ponieważ ułatwi służbom ratowniczym rozpoznanie dodatkowych zagrożeń, wynikających z przebytych chorób, alergii czy przyjmowanych leków. Po zebraniu wywiadu, jeżeli stan poszkodowanego budzi jakiekolwiek wątpliwości, należy wezwać pogotowie ratunkowe. PAMIĘTAJ! Podczas zbierania wywiadu szczególną uwagę należy zwrócić na dolegliwości zgłaszane przez poszkodowanego (S) ewentualnie na wydarzenia poprzedzające wypadek (E). W razie zagrożenia życia należy natychmiast wezwać karetkę pogotowia, gdyż stan poszkodowanego może w każdej chwili ulec pogorszeniu. Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl DZIAŁ 1 | LEKCJA 2 Sz KO N T RO L A F U N KC J I Ż YC I OW YC H nie oddalając się od poszkodowanego, należy wołać o pomoc. Jeśli w pobliżu znajduje się inna osoba, to trzeba poprosić ją, by podeszła i czekała na dalsze polecenia. Jeżeli jest to możliwe, należy pozostawić poszkodowanego w pozycji zastanej i udrożnić mu drogi oddechowe. U osoby nieprzytomnej największe ryzyko stanowi język. W momencie utraty przytomności mięśnie wiotczeją. Jeżeli poszkodowany leży na plecach, język opada do gardła, blokując tchawicę i uniemożliwiając przepływ tlenu do organizmu. W takiej sytuacji trzeba jak najszybciej udrożnić drogi oddechowe, stosując tzw. manewr (rękoczyn) czoło–żuchwa. OCENA PRZYTOMNOŚCI Przytomność u niemowląt i maleńkich dzieci sprawdza się, obserwując reakcję na głośne mówienie, głaskanie po policzku lub podrażnianie spodu stopy. Jeżeli nie spostrzegliśmy żadnej reakcji na dotyk i głos, uznajemy, że niemowlę (małe dziecko) jest nieprzytomne. U dorosłych i starszych dzieci przytomność sprawdza się, poruszając poszkodowanych za barki i mówiąc coś do nich. Jeżeli poszkodowani nie reagują na bodźce dotykowe i dźwiękowe, istnieje ryzyko, że są nieprzytomni i mogą mieć niedrożne drogi oddechowe lub wymagać resuscytacji. Wówczas, Sprawdzanie przytomności Drogi oddechowe udrożnione Wołanie o pomoc Udrożnianie dróg oddechowych Drogi oddechowe niedrożne Ocena przytomności i udrożnianie dróg oddechowych Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl 17 Sz 18 P I E RW S Z A P O M O C W N A G ŁYC H W Y PA D K A C H PAMIĘTAJ! Gdy poszkodowany jest nieprzytomny, wołaj o pomoc, nie oddalając się z miejsca wypadku. Zawsze, gdy jest to możliwe, udrożnij drogi oddechowe poszkodowanemu w pozycji zastanej. OCENA ODDECHU Obecność lub brak oddechu sprawdza się po udrożnieniu dróg oddechowych poszkodowanego, angażując zmysły: wzroku, słuchu i dotyku (widzimy ruchy klatki piersiowej lub pracę przepony, słyszymy oddech i czujemy na skroni ciepło wydychanego powietrza). W tym celu należy rozluźnić poszkodowanemu ubranie, usunąć widoczne ciała obce utrudniające oddychanie i udrożnić drogi oddechowe. Osoby po laryngektomii (operacji usunięcia krtani) oddychają przez otwór w szyi. U takich osób oddech przez usta i nos jest niewyczuwalny. PAMIĘTAJ! Zawsze, gdy masz wątpliwości, czy oddech jest prawidłowy, postępuj tak, jakby był on nieprawidłowy. Sprawdzanie oddechu u osoby dorosłej leżącej na plecach U osób dorosłych (powyżej okresu dojrzewania) udrożnienie dróg oddechowych polega na odgięciu głowy do tyłu i uniesieniu żuchwy do pozycji, w której broda jest skierowana ku górze. Ratownik kładzie dłoń na czole poszkodowanego, a dwa palce drugiej dłoni – wskazujący i środkowy – na części kostnej żuchwy (na brodzie). Uciskanie na czoło poszkodowanego powoduje, że jego głowa odgina się do tyłu, a uciskanie na brodę powoduje przemieszczenie żuchwy ku górze. U dzieci (między pierwszym rokiem życia a okresem dojrzewania) należy odgiąć głowę do tyłu i unieść żuchwę do pozycji, w której usta są skierowane ku górze. U niemowląt (do pierwszego roku życia) należy delikatnie unieść palcem żuchwę i jednocześnie odchylić głowę lekko do tyłu. PAMIĘTAJ! Drogi oddechowe udrażnia się przez odgięcie głowy do tyłu i uniesienie żuchwy. Odgięcie głowy do tyłu i uniesienie żuchwy powodują uniesienie języka, podniebienia miękkiego i nagłośni (patrz rys. na s. 17). W ten sposób drogi oddechowe stają się drożne. Rękoczyn ten wykonuje się u każdego poszkodowanego, nawet z podejrzeniem urazu kręgosłupa. Oddech sprawdza się, przykładając skroń do nosa i ust poszkodowanego oraz kierując wzrok na klatkę piersiową. Należy skupić się na prawidłowym rozpoznaniu oddechu za pomocą wyżej wskazanych zmysłów. Oddech sprawdza się przez 10 sekund (jeżeli w ciągu 10 sekund wystąpią 2 oddechy prawidłowe, można uznać, że oddech jest wydolny). U dzieci i niemowląt na tę czynność należy przeznaczyć do 10 sekund (jeżeli usłyszymy 2 oddechy, możemy skrócić czas sprawdzania). Pojedyncze oddechy agonalne traktowane są jako oddech nieprawidłowy (niewydolny). Jeśli poszkodowany dorosły nie oddycha, a ratownik jest sam, powinien wezwać pomoc, telefonując pod numer alarmowy. Jeśli w pobliżu znajduje się inna osoba, to należy jej polecić wezwanie karetki pogotowia, podając numery alarmowe. Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl DZIAŁ 1 | LEKCJA 2 Sz KO N T RO L A F U N KC J I Ż YC I OW YC H Podsumowanie i spr awdzenie WIESZ, ROZUMIESZ ▪ Do poszkodowanego należy podchodzić zawsze, gdy jest to możliwe, od strony nóg, aby być widocznym. Jeżeli sytuacja wypadkowa uniemożliwia podejście od strony nóg, wówczas należy podchodzić bardzo ostrożnie. ▪ Z poszkodowanym przytomnym (lub/i świadkiem zdarzenia) należy przeprowadzić wywiad SAMPLE. ▪ Podczas zbierania informacji szczególną uwagę należy zwrócić na dolegliwości zgłaszane przez poszkodowanego (S) oraz wydarzenia poprzedzające wypadek (E). ▪ Przytomność u niemowląt i maleńkich dzieci sprawdza się, obserwując reakcję na głośne mówienie, głaskanie po policzku lub podrażnianie spodu stopy. ▪ Przytomność osób dorosłych i starszych dzieci sprawdza się, badając reakcję na poruszanie ich za barki i wołanie. ▪ Jeżeli poszkodowany nie reaguje na bodźce, należy, nie oddalając się z miejsca zdarzenia, wołać o pomoc. ▪ Zawsze, gdy jest to możliwe, należy udrożnić drogi oddechowe poszkodowanemu w pozycji zastanej. ▪ Obecność lub brak oddechu sprawdza się za pomocą wzroku, słuchu i dotyku po udrożnieniu dróg oddechowych poszkodowanego. ▪ Zawsze, gdy pojawią się wątpliwości, czy oddech jest prawidłowy, należy postępować tak, jakby był on nieprawidłowy. ▪ Udrożnienie dróg oddechowych następuje przez odgięcie głowy do tyłu i uniesienie żuchwy. ▪ Na sprawdzenie oddechu należy poświęcić 10 sekund. PYTANIA I POLECENIA 1. Wyjaśnij, dlaczego do poszkodowanego należy podchodzić od strony nóg. 2. W jakim celu przeprowadza się wywiad SAMPLE? 3. Młoda, 17-letnia dziewczyna zemdlała. Do omdlenia doszło w kościele w letni dzień. Ołtarz był bogato przystrojony liliami. Po kilku minutach odzyskała świadomość. Zaproponuj pytania, jakie należy zadać poszkodowanej w ramach wywiadu SAMPLE. 4. Opisz, w jaki sposób sprawdza się przytomność niemowląt i maleńkich dzieci. 5. Co jest warunkiem koniecznym do sprawdzenia oddechu? Odpowiedź uzasadnij. 6. Uzasadnij, dlaczego w sytuacjach wątpliwych należy zakładać brak oddechu. 7. Ile czasu należy poświęcić na sprawdzenie oddechu dorosłych, dzieci i niemowląt? Odpowiedź uzasadnij. 8. Wymień podstawowe numery alarmowe obowiązujące w Polsce. 9. Przećwiczcie w parach sprawdzanie czynności życiowych i postępowanie wobec osoby przytomnej. Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl 19 Sz 20 P I E RW S Z A P O M O C W N A G ŁYC H W Y PA D K A C H 10. Mimo że obecnie nie ma obowiązku badania tętna u poszkodowanych, przećwiczcie w parach sprawdzanie oddechu i tętna. Zapiszcie, ile oddechów usłyszycie w ciągu 10 sekund. Sprawdźcie, ile oddechów wykonujecie w ciągu minuty w spoczynku, a ile po wysiłku. Zbadajcie sobie tętno na tętnicy promieniowej lub szyjnej. Podzielcie się spostrzeżeniami. Wyjaśnijcie przyczynę różnicy wyników. PRZYDATNE STRONY INTERNETOWE www.pierwszapomoc.com www.ratownik-med.pl www.ratownictwo.win.pl Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl DZIAŁ 1 | LEKCJA 2 Sz 21 3 Utrata przytomności ▪ Człowiek nieprzytomny nie ma odruchów obronnych przed zachłyśnięciem (np. połykania, kaszlu), co może stanowić zagrożenie dla jego życia. ▪ Naucz się postępowania z poszkodowanymi w stanach omdlenia, utraty przytomności, udaru słonecznego lub cieplnego. POMOC OSOBIE OMDLAŁEJ OMDLENIE to krótkotrwała utrata przytomności spowodowana zaburzeniem dopływu krwi do mózgu; najczęściej trwa około minuty, ale może utrzymywać się do 3 minut. Do omdleń najczęściej dochodzi w stanie silnego zdenerwowania, emocji, zarówno pozytywnych, jak i negatywnych, z głodu lub niedożywienia, długiego przebywania w dusznym pomieszczeniu, gwałtownej zmiany pozycji z leżącej na stojącą, nadwrażliwości na zapachy, widok krwi itp. Osoba mdlejąca delikatnie osuwa się na podłoże. Ma bladą twarz i zwolniony oddech. a) Po odzyskaniu przytomności poszkodowany będzie logicznie odpowiadał na pytania. Należy go posadzić, nie wolno pozwolić, by nagle wstał (gdyż ponownie może zemdleć), b) Pomoc omdlałemu: a) poluzowanie uciskających części garderoby, b) uniesienie kończyn (pozycja czterokończynowa) Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl Sz 22 P I E RW S Z A P O M O C W N A G ŁYC H W Y PA D K A C H przeprowadzić wywiad SAMPLE i – w zależności od przyczyny omdlenia – wezwać pomoc. Niebezpieczne dla zdrowia i życia są upadki: na betonowe podłoże, krawężnik, kamień Asekuruj poszkodowanego (nie dopuść do upadku), zadbaj o bezpieczeństwo Udrożnij jego drogi oddechowe lub uderzenie głową o krawędzie mebli. W wyniku upadku może dojść do urazu czaszkowo-mózgowego. W tej sytuacji nie wolno stosować pozycji czterokończynowej. Uniesienie kończyn pogłębiłoby uraz. Świadek przebywający w pobliżu powinien podtrzymać mdlejącego (złagodzić upadek), ułożyć go na plecach i zapewnić mu dostęp świeżego powietrza, po czym udrożnić drogi oddechowe, rozluźnić uciskające części garderoby i ułożyć w pozycji czterokończynowej (ręce i nogi unieść do góry). PAMIĘTAJ! Sprawdź jego czynności życiowe (przytomność i oddech) U omdlałej kobiety w ciąży nie stosuje się pozycji czterokończynowej. Układa się ją na plecach, a pod jej prawy bok podkłada zrolowany koc (ubranie), aby unieść go pod kątem około 15–30°. Ułóż poszkodowanego na plecach Jeżeli do omdlenia doszło w pozycji siedzącej lub leżącej, poszkodowany zasłabł po raz wtóry, ma więcej niż 40 lat lub nie odzyskał świadomości – należy wezwać pomoc medyczną. ZAPOBIEGANIE ZASŁABNIĘCIOM Rozepnij mu odzież (kołnierzyk, pasek) Unieś jego ręce i nogi Przed zasłabnięciem odczuwa się takie symptomy, jak: narastające uczucie duszności, zawroty głowy, szum w uszach, mroczki przed oczami, przyspieszony oddech, szybsze tętno, złe samopoczucie, narastająca bladość powłok skórnych, zwłaszcza twarzy. Jeżeli po upływie 2–3 minut przytomność powróciła, nie pozwól na szybkie wstanie K RO K P O K RO K U Osoba, która odczuwa pierwsze objawy zasłabnięcia, powinna sama lub z pomocą drugiej osoby natychmiast wykonać jedną z następujących czynności: 1. opuścić duszne pomieszczenie (np. kościół, lokal dyskotekowy, market); 2. otworzyć okno, rozpiąć uciskające części odzieży; 3. usiąść lub kucnąć i pochylić głowę między kolana; 4. położyć się, unieść nogi i oprzeć o fotel, kanapę lub ścianę, jeśli przebywa się w domu. Sprawdź stopień świadomości, przeprowadź wywiad SAMPLE, posadź poszkodowanego Po upływie 2–3 minut, jeżeli nie ma on zawrotów głowy i mroczków przed oczami, pomóż poszkodowanemu wstać Schemat postępowania w przypadku omdlenia Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl DZIAŁ 1 | LEKCJA 3 Sz U T R ATA P R Z Y T O M N O Ś C I a) b) Zapobieganie zasłabnięciom przez: a) przyjęcie pozycji siedzącej z głową pochyloną między kolana, b) zastosowanie chwytu hakowego do podtrzymania osoby tracącej przytomność POMOC OSOBIE Z UTRATĄ PRZYTOMNOŚCI BRAK ŚWIADOMOŚCI (nieprzytomność) to taki stan, w którym poszkodowany nie reaguje na bodźce zewnętrzne i mogą się pojawić u niego problemy z oddychaniem. Do najczęstszych przyczyn utraty przytomności należy zaliczyć: urazy głowy, wstrząs, choroby układu nerwowego (np. padaczkę, udar mózgu), cukrzycę, zatrzymanie krążenia, zawał mięśnia sercowego, wpływ alkoholu lub leków, ukąszenia owadów, przegrzanie, oziębienie, podtopienie, porażenie prądem, uczulenie. Niezastosowanie u nieprzytomnego odpowiednich rękoczynów udrażniających drogi oddechowe może doprowadzić do zatrzymania oddechu i krążenia. Leżąca na wznak osoba nieprzytomna może zadławić się własną śliną bądź treścią żołądkową (np. podczas wymiotów), dlatego, jeśli to możliwe, przy zachowanym oddechu, należy ułożyć ją w pozycji bocznej ustalonej. PAMIĘTAJ! Pozycja boczna ustalona jest pozycją bezpieczną dla poszkodowanego nieprzytomnego z zachowanym oddechem. W pozycji bocznej ustalonej zawsze układaj poszkodowanych nieprzytomnych, u których: – stwierdzisz wycieki z nosa, ucha i/lub ust; – zauważysz ślady treści żołądkowej; – zaistnieje konieczność pozostawienia poszkodowanego bez opieki (samego); – ustał napad drgawek (po ataku padaczki); – stwierdzisz w oddechu zapach alkoholu (upojenie alkoholowe). Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl 23 Sz 24 P I E RW S Z A P O M O C W N A G ŁYC H W Y PA D K A C H Sprawdź przytomność poszkodowanego – krzyknij do niego, porusz go za barki Udrożnij drogi oddechowe (rękoczyn czoło-żuchwa) Wezwij pomoc (wyznacz kogoś do pomocy) Rozepnij odzież poszkodowanego pod szyją, zdejmij okulary Upewniwszy się, że na miejscu wypadku zostało zapewnione bezpieczeństwo, a ratowanemu, ratującemu i świadkom wypadku nie zagraża niebezpieczeństwo, należy podejść do poszkodowanego (jeżeli to możliwe – od strony nóg) i poruszyć go za barki, po czym zapytać: „Co się stało?”, „Czy mnie słyszysz?”. Następnie zawołać pomoc lub wyznaczyć spośród świadków osobę do pomocy. Należy rozpiąć ubranie pod szyją poszkodowanego, poluzować uciskające części garderoby i zdjąć mu okulary. Później należy a) Sprawdzaj oddech poszkodowanego przez 10 sekund Wezwij pogotowie ratunkowe (112 lub 999) Rozepnij uciskające części garderoby, usuń duże przedmioty z kieszeni poszkodowanego b) Nogę poszkodowanego znajdującą się dalej od Ciebie zegnij w kolanie, stopę oprzyj o podłoże, rękę znajdującą się bliżej Ciebie zegnij w łokciu i ułóż pod kątem prostym do ciała Spleć swoje palce z palcami dłoni poszkodowanego znajdującej się dalej od Ciebie i przyłóż do jego policzka, drugą ręką uchwyć nogę nad kolanem i obróć poszkodowanego do siebie Wyciągnij swoją dłoń spod policzka poszkodowanego, udrożnij jego drogi oddechowe, a nogę, która posłużyła do przetaczania poszkodowanego, ułóż w taki sposób, aby kolano było pod kątem prostym do biodra. Zadbaj o jego komfort termiczny. Sprawdzaj oddech Schemat postępowania podczas ratowania poszkodowanego z utratą przytomności i zachowanym oddechem c) Układanie nieprzytomnego w pozycji bocznej ustalonej: a) ułożenie rąk i nóg do przewrotu, b) ułożenie rąk i nóg po przewrocie, c) okrycie kocem termicznym i wezwanie pomocy Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl DZIAŁ 1 | LEKCJA 3 Sz U T R ATA P R Z Y T O M N O Ś C I ratowanego – prostując palce ratowanego – odgiąć jego głowę ku tyłowi, kierując kącik ust ku podłożu. Ułożyć nogę, za którą przetaczano ratowanego, w taki sposób, aby kolano znajdowało się w miarę możliwości pod kątem prostym do biodra. Pamiętaj o zapewnianiu komfortu termicznego oraz psychicznego poszkodowanemu i regularnym (co minutę) sprawdzaniu jego oddechu – do czasu przybycia pogotowia ratunkowego. W pozostałych przypadkach, gdy ratujący może pozostać przy nieprzytomnym do czasu przybycia służb ratunkowych, należy kontrolować jego czynności życiowe i reagować na zmiany. Układanie poszkodowanego w pozycji bocznej ustalonej nie jest konieczne. odgiąć głowę do tyłu i unieść żuchwę, pochylić się nad poszkodowanym i za pomocą wzroku, słuchu i dotyku sprawdzać oddech przez 10 sekund. Jeżeli poszkodowany oddycha, wezwać pogotowie ratunkowe (lub wskazać osobę, która ma to zrobić). Klęcząc przy poszkodowanym, usunąć duże przedmioty z jego kieszeni, upewnić się, że jego nogi są wyprostowane, po czym nogę dalszą zgiąć w kolanie i podkurczyć tak, aby stopa przylegała do podłoża. Rękę poszkodowanego (bliższą ratownikowi), zgiętą w łokciu, ułożyć pod kątem prostym w stosunku do ciała (w miarę możliwości) w taki sposób, aby dłoń była skierowana do góry. Palce dłoni ratującego spleść z palcami dłoni dalszej poszkodowanego, ułożyć w poprzek klatki piersiowej i przytrzymać stroną grzbietową dłoni poszkodowanego przy policzku. Następnie przytrzymując dłoń przyciśniętą do policzka, drugą ręką uchwycić za dalszą nogę poszkodowanego powyżej kolana i pociągnąć, by ratowany obrócił się na bok w kierunku ratującego. Po wyjęciu dłoni spod policzka PAMIĘTAJ! Pozycja bezpieczna musi być stabilna, a ułożenie głowy zapewnić swobodny wypływ śliny i płynów. Unikaj ucisku na klatkę piersiową. Bądź przygotowany do obrócenia osoby do pozycji leżącej na plecach. Kontroluj oddech. Po 30 minutach leżenia na jednym boku ułóż nieprzytomnego na drugim boku. Ocena stanu świadomości. Wezwanie karetki pogotowia NIEPRZYTOMNA PRZYTOMNA Pozycja półsiedząca lub pozycja na wznak z przechyleniem tułowia o 30° w lewą stronę Zachowany oddech Brak oddechu Pozycja boczna ustalona na lewym boku Resuscytacja w pozycji na wznak z uniesieniem prawego biodra lub przesunięciem brzucha w lewą stronę Zabezpieczenie przed wychłodzeniem Schemat postępowania podczas udzielania pomocy kobiecie w ciąży, będącej w stanie zagrożenia zdrowia i życia Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl 25 Sz 26 P I E RW S Z A P O M O C W N A G ŁYC H W Y PA D K A C H Pomoc kobiecie w ciąży w przypadku zasłabnięcia – ułożenie na lewym boku PAMIĘTAJ! UDAR CIEPLNY Nieprzytomną kobietę w ciąży, zawsze gdy jest to możliwe, układaj na lewym boku. Zmniejszy to ucisk macicy na aortę i żyłę główną dolną. W przypadku pozostawienia jej na plecach prawy bok unieś pod kątem około 15–30°, podkładając zrolowaną odzież. Udar cieplny może wystąpić, gdy regulacja temperatury nie działa skutecznie, ustaje pocenie się i może dojść do utraty przytomności. Do udaru cieplnego najczęściej dochodzi, gdy poszkodowany przebywa w bardzo gorącym otoczeniu lub ma gorączkę. Ciało bardzo szybko się nagrzewa i może dojść do zgonu. Skóra jest gorąca, sucha, zaczerwieniona. Inne objawy to: głośny oddech, wysoka temperatura ciała, ból głowy, dezorientacja, chwiejny chód, nudności, wymioty, mrowienie kończyn, stopniowa utrata przytomności. UDAR SŁONECZNY Udar słoneczny najczęściej jest wynikiem silnego nasłonecznienia głowy i karku, powodującego przekrwienie opon mózgowych i mózgu. U poszkodowanego pojawiają się: zaburzenie świadomości, zarumieniona, gorąca skóra twarzy, kontrastująca z bladą skórą ciała, niepokój, utrata orientacji, nudności (torsje) i sztywność karku. Pamiętajcie, że promienie ultrafioletowe są szkodliwe dla oczu, dlatego w miejscach silnego nasłonecznienia lub tam, gdzie woda lub śnieg zwiększa jego intensywność, należy nosić okulary przeciwsłoneczne. e. K RO K P O K RO K U Udzielając pierwszej pomocy osobie z udarem cieplnym, należy: 1. przenieść ją w chłodne, przewiewne miejsce (zastosować wiatraki, otworzyć drzwi) i ułożyć w pozycji półsiedzącej, gdy jest przytomna, lub leżącej z uniesieniem głowy, gdy jest nieprzytomna; 2. zapewnić drożność dróg oddechowych, kontrolować funkcje życiowe i wezwać pogotowie ratunkowe; 3. zdjąć wierzchnią odzież i owinąć w zimne, mokre prześcieradło; 4. jeżeli temperatura ciała spada, zamienić mokre prześcieradło na suche; 5. osobę nieprzytomną ułożyć w pozycji bocznej ustalonej i przygotować się do wykonania resuscytacji krążeniowo-oddechowej. K RO K P O K RO K U Pierwsza pomoc w udarze słonecznym polega na: 1. ułożeniu poszkodowanego w miejscu zacienionym w pozycji półleżącej; 2. stosowaniu zimnych, mokrych kompresów na głowę; 3. zapewnieniu komfortu termicznego; 4. kontroli i utrzymaniu czynności życiowych do przybycia pomocy medycznej. Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl DZIAŁ 1 | LEKCJA 3 Sz U T R ATA P R Z Y T O M N O Ś C I pić nudności, zawroty głowy, dezorientacja oraz stopniowa utrata przytomności. PAMIĘTAJ! Do udaru cieplnego może dojść także wtedy, gdy podczas upalnych dni przebywa się zbyt długo w zamkniętym samochodzie (szczególnie narażone są dzieci i osoby starsze). K RO K P O K RO K U Udzielając pierwszej pomocy osobie, u której wystąpiły objawy przegrzania, należy: 1. umieścić ją w chłodnym miejscu, unieść jej nogi i wezwać pomoc; 2. osobie przytomnej podać do picia napoje wielomineralne przeznaczone dla sportowców; 3. kontrolować czynności życiowe i reagować na zmiany. PRZEGRZANIE Przegrzanie to stan wywołany przez utratę wody i soli wskutek nadmiernego pocenia się. Często zdarza się ono osobom uprawiającym jogging lub jeżdżącym na rowerze, które nie uzupełniają płynów. W stanie przegrzania skóra jest blada, zimna i lepka, mogą wystą- Podsumowanie i spr awdzenie WIESZ, ROZUMIESZ ▪ Z poszkodowanym przytomnym (lub/i świadkiem zdarzenia) należy przeprowadzić wywiad SAMPLE, zwracając szczególną uwagę na dolegliwości zgłaszane przez poszkodowanego (S) oraz wydarzenia poprzedzające wypadek (E). ▪ Omdlenie to krótkotrwała utrata przytomności spowodowana zaburzeniem dopływu krwi do mózgu, trwa około minuty, ale może utrzymywać się do 3 minut. ▪ Nieprzytomną kobietę w ciąży należy (zawsze gdy jest to możliwe) układać na lewym boku. Omdlałej kobiety w ciąży nie wolno układać w pozycji czterokończynowej! Trzeba ułożyć ją na plecach, a pod jej prawy bok podłożyć zrolowany koc, ręczniki lub części garderoby, aby unieść go pod kątem około 15–30°. ▪ Brak świadomości (nieprzytomność) to taki stan, w którym poszkodowany nie reaguje na bodźce zewnętrzne. ▪ Pozycja boczna ustalona jest pozycją bezpieczną dla poszkodowanego nieprzytomnego z zachowanym oddechem. ▪ W pozycji bocznej ustalonej należy układać nieprzytomnych w wypadku stwierdzenia wycieków z nosa, ucha i/lub ust, zauważenia śladów treści żołądkowej, konieczności pozostawienia poszkodowanego bez opieki (samego), ustania napadu drgawek (po ataku padaczki), stwierdzenia w oddechu poszkodowanego zapachu alkoholu (upojenie alkoholowe). ▪ Udar cieplny zwykle występuje, gdy ośrodek regulacji temperatury w mózgu nie działa skutecznie. ▪ Udar słoneczny najczęściej występuje w wyniku przekrwienia opon mózgowych i mózgu wskutek silnego nasłonecznienia głowy i karku. ▪ Przegrzanie jest to stan wywołany przez utratę wody i soli, głównie wskutek nadmiernego pocenia się. Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl 27 Sz 28 P I E RW S Z A P O M O C W N A G ŁYC H W Y PA D K A C H PYTANIA I POLECENIA 1. Wymień najczęstsze przyczyny omdleń. 2. Zaproponuj algorytm postępowania w przypadku omdlenia: koleżanka, która niedawno zaczęła stosować dosyć drastyczną dietę, zasłabła na korytarzu szkolnym. Jest przerwa, tłum ludzi wokół. W wyniku upadku nie doszło do żadnych dodatkowych obrażeń. 3. Kobieta w ciąży zemdlała w kościele. Upadając, nieszczęśliwie uderzyła głową w belkę łączącą dwie ławki. Po 2 minutach odzyskała przytomność. Zaproponuj zakres pierwszej pomocy w opisanym przypadku. 4. Czy pomoc w obu wyżej opisanych przypadkach będzie podobna? Odpowiedź uzasadnij. 5. Zaproponuj listę pytań do wywiadu SAMPLE w opisanym wyżej przypadku. O co warto dopytać poszkodowaną osobę? 6. Wymień przypadki, w których układanie poszkodowanego w pozycji bocznej ustalonej jest konieczne. 7. Wyjaśnij, dlaczego pozycja boczna ustalona jest pozycją bezpieczną dla poszkodowanego nieprzytomnego. 8. Przećwiczcie w parach zastosowanie pozycji czterokończynowej w przypadku omdlenia i w pozycji bocznej ustalonej, a także w przypadku utraty przytomności. 9. Zaproponuj, jak można się chronić przed udarem słonecznym. 10. Opisz zakres pierwszej pomocy w przypadku udaru cieplnego. PRZYDATNE STRONY INTERNETOWE www.pierwszapomoc.com www.pierwszapomoc.net ratunek.esculap.pl Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl DZIAŁ 1 | LEKCJA 3 Sz 29 4 Resuscytacja krążeniowo-oddechowa ▪ Jeżeli praca serca jest zatrzymana, krążenie można przywrócić jedynie dzięki działaniu mechanicznemu z zewnątrz. ▪ Czas reakcji jest bardzo istotny – do rozpoczęcia działań masz zaledwie 4 minuty. ▪ Naucz się postępować zgodnie z obowiązującymi standardami. RESUSCYTACJA KRĄŻENIOWO-ODDECHOWA Z UWZGLĘDNIENIEM WIEKU POSZKODOWANYCH RESUSCYTACJA KRĄŻENIOWO-ODDECHOWA RKO (z ang. CPR – cardiopulmonary resuscitation) to zespół czynności ratowniczych, które w przypadku zatrzymania krążenia i oddechu zastępują okresowo pracę serca i płuc. Resuscytację krążeniowo-oddechową (RKO) stosuje się w przypadku nagłego zatrzymania krążenia (NZK). Powinna być rozpoczęta przed upływem 4 minut od momentu zatrzymania krążenia i oddechu. Po upływie tego czasu w większości przypadków dochodzi do powstania nieodwracalnych zmian w tkance mózgowej. Dlatego od postawy i podjętych działań świadków zdarzenia zależy życie osoby potrzebującej natychmiastowej pomocy. Podstawowe metody podtrzymywania życia (BLS – Basic Life Support) obejmują czynności utrzymania drożności dróg oddechowych oraz podtrzymywania oddychania i krążenia. Zawierają następujące elementy: wstępną ocenę stanu poszkodowanego, udrożnienie dróg oddechowych, wentylację powietrzem wydechowym ratownika oraz uciski mostka. Resuscytację prowadzi się według schematu: A – Airway – drogi oddechowe – udrożnienie dróg oddechowych, B – Breathing – oddychanie – sprawdzenie oddechu, C – Circulation – krążenie – wykonanie ucisków mostka. Algorytm podstawowych zabiegów resuscytacyjnych (BLS) u dorosłego polega na: zapewnieniu bezpieczeństwa (poszkodowanym, ratującym i świadkom zdarzenia), sprawdzeniu przytomności (jeżeli poszkodowany nie reaguje – wołanie o pomoc) i udrożnieniu dróg oddechowych. W tym celu ratujący kładzie swoją dłoń na czole poszkodowanego, a dwa palce drugiej dłoni (wskazujący i środkowy) na części kostnej żuchwy (na brodzie). Uciskanie na czoło poszkodowanego powoduje odgięcie głowy do tyłu, a ucisk na brodę – przemieszczenie żuchwy ku górze. Oddech należy sprawdzać przez 10 sekund. Ratujący pochyla się nad twarzą poszkodowanego, kierując wzrok na jego klatkę piersiową. Jednocześnie wsłuchuje się w oddech poszkodowanego, wyczuwa na swoim policzku ruch powietrza (wydech) oraz obserwuje ruchy klatki piersiowej poszkodowanego. Jeśli poszkodowany Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl Sz 30 P I E RW S Z A P O M O C W N A G ŁYC H W Y PA D K A C H nie oddycha, a ratujący jest sam, powinien on wezwać pomoc, telefonując pod numer alarmowy (112). Jeśli jest z nim inna osoba, to powinien jej zlecić wezwanie karetki pogotowia, podając numery alarmowe (patrz s. 10). Może także poprosić o przyniesienie urządzenia do resuscytacji, tzw. AED (ang. Automated External Defibrillator) omówione na s. 36. Następnie należy wykonać 30 ucisków klatki piersiowej (mostka) u poszkodowanego leżącego na plecach na twardym podłożu. Jeśli poszkodowany leży na brzuchu lub na boku, trzeba go obrócić do pozycji leżącej na plecach (patrz s. 32). Uciski wykonuje się nasadą dłoni splecionych ze sobą palcami, przyłożonych w środkowej części klatki piersiowej (między sutkami). Dłonie układamy jedna na drugiej. Poszkodowany powinien wówczas leżeć na wznak na twardym podłożu. Ratujący klęczy z boku i w czasie wykonywania ucisków ma ręce wyprostowane w stawach łokciowych. Mostek uciska się na głębokość 5–6 cm z częstotliwością 100 uciśnięć na minutę. Czas ucisku i relaksacji (przerwy) powinien być równy. Po wykonaniu 30 ucisków należy wykonać 2 oddechy ratownicze. Każdy z oddechów powinien trwać sekundę, a siła wdmuchnięcia powinna być niewielka (wystarczająca do uniesienia klatki piersiowej). Zgodnie z zaleceniami objętość oddechowa dla dorosłego poszkodowanego wynosi 6–7 cm3/kg, co odpowiada objętości około 400–600 cm3 na jeden oddech ratowniczy. Ocena stanu poszkodowanego PRZYTOMNY NIEPRZYTOMNY Udrożnij drogi oddechowe Oceń stan poszkodowanego pod względem ewentualnych urazów i obrażeń Oddycha Sprawdź oddech Nie oddycha lub oddech jest niewydolny Zastosuj procedury odpowiednie do rodzaju urazów i obrażeń Wezwij pogotowie ratukowe Wykonaj RKO: 30 ucisków i 2 oddechy ratownicze w tempie 100 uciśnięć na minutę Kontroluj czynności życiowe poszkodowanego Wspieraj psychicznie Prowadź RKO do momentu osłabnięcia, przybycia karetki pogotowia lub powrotu oddechu poszkodowanego Zapewnij komfort termiczny Schemat postępowania podczas resuscytacji krążeniowo-oddechowej dorosłego Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl DZIAŁ 1 | LEKCJA 4 Sz R E SU S C Y TA C JA K R Ą Ż E N I OWO - O D D E C H OWA 1. Sprawdzenie przytomności – delikatne potrząsanie za ramiona 2. Wezwanie pomocy 3. Udrożnienie dróg oddechowych i sprawdzenie oddechu 4. Wezwanie pogotowia ratunkowego 5. Ułożenie pierwszej dłoni do ucisków – środek klatki piersiowej 6. Wykonywanie ucisków – dłonie splecione, ręce wyprostowane w łokciach 7. Wykonywanie oddechów ratowniczych przy użyciu maseczki Resuscytacja krążeniowo-oddechowa dorosłego Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl 31 Sz 32 P I E RW S Z A P O M O C W N A G ŁYC H W Y PA D K A C H K RO K P O K RO K U Odwracanie na plecy poszkodowanego leżącego na brzuchu. 1. Upewnij się, że poszkodowany ma wyprostowane nogi (lub mu je wyprostuj). 2. Uklęknij w rozkroku po stronie, w którą zwrócona jest twarz poszkodowanego (aby w czasie przewrotu nie spowodować urazów twarzy). 3. Rękę poszkodowanego, która znajduje się po przeciwnej stronie, połóż wyprostowaną w łokciu przy głowie poszkodowanego, aby bezpiecznie mógł być przez nią obrócony. 4. Pod wyprostowaną nogę poszkodowanego (znajdującą się po stronie ratującego) podłóż swoją rękę w taki sposób, aby dłoń znalazła się na udzie nogi dalszej. 5. Pod rękę poszkodowanego (od strony ratującego) wsuń drugą rękę i ułóż ją w taki sposób, aby dłoń znalazła się na plecach poszkodowanego w pobliżu dalszej łopatki. 6. Przybliż się do poszkodowanego i – prostując swoje ręce – obróć go na bok. 7. Gdy poszkodowany leży na boku, wysuń swoje ręce i przenieś tę, która była na udzie, pod jego plecy, a tą, która była na plecach, przytrzymuj głowę poszkodowanego. 8. Asekurując głowę poszkodowanego, obróć go na plecy. 9. Udrożnij drogi oddechowe, sprawdź oddech i w razie jego braku kontynuuj RKO. 1. Ułożenie rąk i nóg poszkodowanego i ratującego 2. Ułożenie poszkodowanego po przewrocie i udrożnienie dróg oddechowych Odwracanie na plecy poszkodowanego leżącego na brzuchu PAMIĘTAJ! Jeżeli ratujący nie może wykonać oddechów ratowniczych, powinien wykonywać tylko uciskanie klatki piersiowej z częstotliwością 100 uciśnięć na minutę aż do powrotu prawidłowego oddechu lub przyjazdu karetki pogotowia. Przed rozpoczęciem resuscytacji krążeniowo-oddechowej dziecka (od roku do okresu dojrzewania) należy sprawdzić, czy jest ono przytomne (podobnie jak u dorosłego). Następnie wezwać pomoc (ale nie wolno się teraz oddalić od dziecka). Trzeba rozpocząć resuscytację – dopiero po minucie można zatelefonować pod numer alarmowy! Należy udrożnić drogi oddechowe – podobnie jak u dorosłego, z tym że głowę dziecka odchyla się nieznacznie do tyłu. Później Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl DZIAŁ 1 | LEKCJA 4 Sz R E SU S C Y TA C JA K R Ą Ż E N I OWO - O D D E C H OWA Za prawidłową objętość oddechową przyjmuje się taką, która spowoduje wychylenie klatki piersiowej dziecka. Niezależnie od liczby ratowników prowadzących resuscytację dziecka po 5 wstępnych oddechach ratowniczych wykonuje się 30 ucisków klatki piersiowej, a następnie 2 oddechy ratownicze, co stanowi jeden cykl. Uciski wykonuje się w środkowej części klatki piersiowej, nad wyrostkiem mieczykowatym mostka, przykładając jedną rękę bądź dwie. Mostek uciska się na głębokość 1/3 wymiaru poprzecznego klatki piersiowej z częstotliwością nie mniej niż 100 uciśnięć na minutę. Czas ucisku i relaksacji (przerwy) powinien być równy. W ciągu 2-minutowej resuscytacji należy wykonać około 5 cykli. trzeba sprawdzić, czy dziecko oddycha, a jeśli tak – to czy oddech jest wydolny. Oddech sprawdza się tak samo jak u dorosłego – przez 10 sekund. Jeśli dziecko nie oddycha lub oddycha nieprawidłowo, wykonuje się 5 oddechów ratowniczych. Dziecko wentyluje się metodą usta-usta lub usta-nos. Każdy oddech powinien trwać sekundę. 1. Udrożnianie dróg oddechowych PAMIĘTAJ! Po minutowej resuscytacji dziecka wezwij karetkę pogotowia. 2. Wykonywanie oddechów ratowniczych metodą usta-usta lub usta-nos Jeśli jest dostępne urządzenie AED przeznaczone dla dzieci, można je zastosować, ale dopiero po przeprowadzeniu minutowej resuscytacji. Przed rozpoczęciem resuscytacji niemowlęcia (do pierwszego roku życia) należy sprawdzić, czy jest przytomne. Robi się to inaczej niż u dorosłego i dziecka. Ratujący uderza palcami w stopkę niemowlęcia i obserwuje reakcję: grymasy twarzy, płacz, ruchy ciała. Jednocześnie głośno mówi do niego, sprawdzając reakcję na głos. Brak reakcji oznacza, że niemowlę jest nieprzytomne. Następnie trzeba wezwać pomoc, po czym udrożnić drogi oddechowe (ułożenie z brodą lekko uniesioną do góry). Główkę niemowlęcia, podobnie jak dziecka, odchyla się do tyłu, jednakże usta powinny być skierowane ku górze. Trzeba sprawdzić, czy niemowlę oddycha (jak u dorosłego i dziecka – przez 10 sekund). Jeśli niemowlę nie oddycha lub oddech jest niewydolny, to wykonuje się 5 oddechów ratowniczych. 3. Uciskanie mostka Resuscytacja krążeniowo-oddechowa dziecka Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl 33 Sz 34 P I E RW S Z A P O M O C W N A G ŁYC H W Y PA D K A C H Niemowlę wentyluje się metodą usta–usta-nos. Ratownik swoimi ustami obejmuje usta i nosek niemowlęcia. Za prawidłową objętość oddechową przyjmuje się taką, która spowoduje wychylenie klatki piersiowej niemowlęcia. Każdy oddech ratowniczy powinien trwać sekundę. Następnie należy rozpocząć uciskanie klatki piersiowej (mostka). Prowadzi się je w środkowej części klatki piersiowej, dwoma palcami tuż pod linią sutek. Uciski klatki piersiowej u niemowlęcia wykonuje się opuszkami dwóch palców na głębokość 1/3 wymiaru poprzecznego klatki piersiowej z częstotliwością 120 ucisków na minutę. Po pięciu wstępnych oddechach ratowniczych wykonuje się 30 ucisków klatki piersiowej, a następnie 2 oddechy ratownicze, co stanowi jeden cykl. W ciągu 2 minut należy wykonać około 5 cykli. Po minutowej resuscytacji niemowlęcia należy wezwać pogotowie ratunkowe (jeżeli świadek zdarzenia tego nie zrobił). Oceń stan dziecka lub niemowlęcia NIEPRZYTOMNE PRZYTOMNE Udrożnij drogi oddechowe Oceń stan poszkodowanego pod względem ewentualnych urazów i obrażeń Oddycha Sprawdź oddech Nie oddycha lub oddech jest niewydolny Zastosuj procedury odpowiednie do rodzaju urazów i obrażeń Wykonaj 5 oddechów ratowniczych Kontroluj czynności życiowe poszkodowanego Wspieraj psychicznie Wykonuj RKO przez minutę (ok. 2–3 cykle) 30 ucisków i 2 oddechy ratownicze w tempie 120 ucisków na minutę Zapewnij komfort termiczny Wezwij pogotowie ratunkowe Prowadź RKO do momentu osłabnięcia, przybycia karetki pogotowia lub powrotu oddechu Schemat postępowania podczas resuscytacji krążeniowo-oddechowej dzieci i niemowląt Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl DZIAŁ 1 | LEKCJA 4 Sz R E SU S C Y TA C JA K R Ą Ż E N I OWO - O D D E C H OWA Oddech usta–usta-nos POMOC OSOBOM LARYNGEKTOMOWANYM Może zdarzyć się sytuacja, że poszkodowany ma wykonaną przetokę tchawiczą (tracheostomię). Oddech u takiej osoby sprawdza się, przykładając skroń bezpośrednio do otworu w szyi, a nie do ust i nosa. Wdmuchiwanie powietrza również odbywa się przez otwór znajdujący się w szyi – metodą usta-tracheostomia (przetoka tchawicza). LARYNGEKTOMOWANY to osoba po zabiegu operacyjnym polegającym na usunięciu krtani. Ma po nim stały otwór zespoleniowy z przodu szyi, przez który oddycha. Ratujący, prowadząc sztuczną wentylację, po wykonaniu każdego oddechu ratowniczego powinien obserwować klatkę piersiową poszkodowanego i kontrolować jej ruchy. Podczas wdmuchiwania powietrza kątem oka obserwuje unoszenie się klatki piersiowej, a podczas wydechu, gdy głowę zwraca w kierunku klatki piersiowej, obserwuje jej opadanie. W tej metodzie nie jest konieczne odchylanie głowy. Niezależnie od liczby ratowników prowadzących resuscytację dorosłego po 30 uciskach klatki piersiowej wykonuje się 2 oddechy ratownicze. W ciągu 2-minutowej resuscytacji należy wykonać pięć cykli ratowniczych. Uciskanie mostka Resuscytacja krążeniowo-oddechowa niemowlęcia PAMIĘTAJ! Uciśnięcia klatki piersiowej u niemowlęcia wykonuje się opuszkami dwóch palców. Resuscytację krążeniowo-oddechową prowadzi się do momentu: – przyjazdu służb ratowniczych (karetki pogotowia); – przywrócenia samoistnego, normalnego oddechu u poszkodowanego; – wyczerpania sił ratownika. RESUSCYTACJA KOBIETY CIĘŻARNEJ ZASADY WYKONYWANIA DEFIBRYLACJI Uciski mostka u kobiety ciężarnej nie powinny być wykonywane w ułożeniu na wznak. W celu zmniejszenia ucisku macicy na aortę brzuszną i żyłę główną dolną kobietę w ciąży układa się odchyloną o 15–30° na lewym boku. Najprostszym sposobem jest wsunięcie pod jej prawy bok zrolowanego koca, ręczników lub części garderoby. Mostek należy uciskać w połowie jego długości ze standardową częstotliwością i głębokością uciśnięć. Jeśli pierwszej pomocy udzielają dwie osoby, jedna z nich powinna szybko rozpocząć resuscytację krążeniowo-oddechową, a druga – wezwać pomoc i przynieść aparat AED (defibrylator). Gdy pierwszej pomocy udziela tylko jedna osoba, to jest ona zobowiązana zarówno do wezwania pomocy, jak i przyniesienia AED. Najlepiej jest ułożyć urządzenie po lewej stronie poszkodowanego, na poziomie jego głowy. Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl 35 Sz 36 P I E RW S Z A P O M O C W N A G ŁYC H W Y PA D K A C H 1. Otwarcie pokrywy i włączenie urządzenia DEFIBRYLACJA to zabieg medyczny stosowany podczas reanimacji. Polega on na przeprowadzeniu impulsu elektrycznego prądu stałego o określonej energii przez migoczące komory serca w celu uregulowania ich rytmu. PAMIĘTAJ! W komplecie z AED powinny znajdować się także: maska twarzowa, rękawiczki jednorazowe, nożyczki, maszynka do golenia. 2. Przyklejenie elektrod 3. Odsunięcie osób trzecich i uruchomienie impulsu elektrycznego Jeśli poszkodowanym jest osoba, która uległa głębokiej hipotermii (wyziębieniu), a dostępny jest AED, to należy go użyć, pamiętając, że przed przyklejeniem elektrod trzeba osuszyć klatkę piersiową poszkodowanego. Osoba udzielająca pierwszej pomocy z wykorzystaniem AED powinna ograniczyć liczbę defibrylacji do trzech. Kolejne wyładowanie może nastąpić po ogrzaniu poszkodowanego do temperatury ciała powyżej 30°C. Polecenia głosowe i wizualne, przekazywane automatycznie przez AED, należy wykonywać do czasu: przybycia ratowników, gdy poszkodowany zacznie prawidłowo oddychać, lub do utraty sił osoby udzielającej pierwszej pomocy. Symbol defibrylatora 4. Wykonywanie ucisków klatki piersiowej PAMIĘTAJ! Resuscytacja z użyciem AED nie jest zalecana u niemowląt. Resuscytację krążeniowo-oddechową wykonuje się, układając poszkodowanego na płaskim i twardym podłożu. Gdy poszkodowany leży w innej pozycji, trzeba go obrócić na plecy. Zastosowanie AED Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl DZIAŁ 1 | LEKCJA 4 Sz R E SU S C Y TA C JA K R Ą Ż E N I OWO - O D D E C H OWA K RO K P O K RO K U 4. Zdejmij ubranie poszkodowanego, aby odsłonić jego klatkę piersiową. 5. Przyklej elektrody zgodnie z rysunkiem na elektrodach. 6. Postępuj zgodnie z zaleceniami głosowo-wizualnymi emitowanymi przez AED. 7. Upewnij się, że nikt nie dotyka poszkodowanego i wydaj komendę: „Proszę się odsunąć”. 8. Następnie postępuj zgodnie z zaleceniami głosowo-wizualnymi emitowanymi przez AED. Instrukcja użycia AED (defibrylatora) 1. Przed włączeniem defibrylatora upewnij się, czy poszkodowany nie ma przy sobie niebezpiecznych przedmiotów – jeśli ma, musisz je usunąć. 2. Sprawdź, czy: poszkodowany nie leży w kałuży, ma suchą odzież i skórę, nie leży na metalowym podłożu. 3. Niektóre AED uruchamiają się automatycznie po otwarciu pokrywy, inne wymagają włączenia. Podsumowanie i spr awdzenie WIESZ, ROZUMIESZ ▪ Resuscytacja krążeniowo-oddechowa (RKO) to czynności ratownicze okresowo zastępujące pracę serca i płuc. ▪ Resuscytację prowadzi się według schematu: A (Airway – udrożnienie przepływu powietrza przez odchylenie głowy i uniesienie żuchwy, B (Breathing – przywracanie oddechu przez wykonanie oddechów ratowniczych, C (Circulation – przywracanie krążenia przez uciskanie mostka). ▪ Decyzję o rozpoczęciu RKO podejmuje się, gdy poszkodowany nie reaguje na bodźce dotykowe i nie oddycha lub jego oddech jest niewydolny. ▪ W każdym przypadku, bez względu na wiek poszkodowanego, RKO prowadzi się, powtarzając cyklicznie 30 uciśnięć mostka i 2 oddechy ratownicze (30 : 2) w tempie 100 na minutę. ▪ U dzieci i niemowląt RKO poprzedza się wykonaniem 5 oddechów ratowniczych (podobnie u osób tonących i duszących się). ▪ RKO kontynuuje się do czasu przybycia karetki pogotowia, utraty sił ratującego lub powrotu czynności życiowych poszkodowanego. ▪ Uciski mostka u kobiety ciężarnej przeprowadza się w ułożeniu z uniesionym prawym bokiem pod kątem około 15–30° (przechylenie na lewy bok). Mostek uciska się w połowie jego długości ze standardową częstotliwością i głębokością uciśnięć. ▪ Oddech u laryngektomowanego sprawdza się, przykładając skroń bezpośrednio do otworu w szyi, a nie do ust i nosa. Wdmuchiwanie powietrza odbywa się również przez otwór znajdujący się na szyi metodą usta–tracheostomia. ▪ Defibrylacja to czynności polegające na przeprowadzeniu impulsu elektrycznego przez migoczące komory serca w celu uregulowania ich rytmu. ▪ Resuscytację krążeniowo-oddechową wykonuje się, układając poszkodowanego na płaskim i twardym podłożu. Gdy poszkodowany leży w innej pozycji, trzeba go obrócić na plecy. Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl 37 Sz 38 P I E RW S Z A P O M O C W N A G ŁYC H W Y PA D K A C H PYTANIA I POLECENIA 1. Wymień zasady bezpiecznego postępowania ratującego osobę z zaburzeniem oddychania i krążenia. 2. Opisz, w jaki sposób rozpoznasz czynności życiowe poszkodowanego. 3. Wymień czynności, jakie należy podjąć w celu wykonania RKO dorosłego. 4. Opisz różnice występujące między RKO dorosłego, dziecka i niemowlęcia. 5. Wyjaśnij, w jaki sposób należy wykonać RKO kobiety w ciąży. 6. Opisz wykonanie RKO osoby laryngektomowanej. 7. Wyjaśnij przeznaczenie urządzenia AED i podaj zasady bezpieczeństwa podczas jego stosowania. 8. Opisz zasady postępowania i udzielania pierwszej pomocy mężczyźnie w wieku około 35 lat, u którego – po upadku z dachu budynku parterowego – stwierdzono brak czynności życiowych. Sytuacja zdarzyła się w miejscu, które dobrze znasz. Wezwij karetkę pogotowia. 9. Przećwicz na fantomach algorytmy postępowania w sytuacji zatrzymania czynności życiowych poszkodowanego: dorosłego, dziecka i niemowlęcia. PRZYDATNE STRONY INTERNETOWE www.ratmed.pl www.prc.krakow.pl www.ratownictwo.win.pl Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl DZIAŁ 1 | LEKCJA 4 Sz 39 5 Rany, krwawienia i krwotoki ▪ Najczęściej zdarzają się nam skaleczenia, otarcia i zranienia, którym towarzyszą krwawienia lub krwotoki. ▪ Trzeba umieć postępować z tego typu uszkodzeniami. ▪ Naucz się tamować krwotoki i opatrywać rany, dbając jednocześnie o własne bezpieczeństwo. ▪ kąsane – mają charakter ran tłuczonych lub szarpanych; goją się zwykle źle i ulegają łatwo zakażeniu, gdyż ślina zwierząt zawiera substancje trawiące; każde pokąsanie należy rozpatrywać z punktu widzenia zakażenia wścieklizną, tj. starać się odszukać zwierzę i obserwować stan jego zdrowia przez kilka kolejnych dni; bezpośrednio po ukąszeniu ranę należy dokładnie przemyć wodą z mydłem (rany kąsane na ogół słabo krwawią); ▪ ukąszenie żmii – widoczne są dwa małe otwory położone blisko siebie; okolica rany jest bolesna, szybko narasta jej obrzęk; jad żmii zawiera substancje hemolizujące i neurotoksyczne (działające na hemoglobinę krwi i układ nerwowy), szybko przenika w tkanki. RODZAJE RAN I ICH OPATRYWANIE Rana to uszkodzenie skóry i tkanek leżących głębiej. Do klasycznych cech rany należą: ból, krwawienie i rozwarcie brzegów, które zależą od wielkości rany, sprężystości uszkodzonych tkanek i kierunku ich rozdzielenia. Rozróżnia się następujące typy ran: ▪ kłute – np. spowodowane nadepnięciem na ostrze sterczącego gwoździa (rana może zawierać ciała obce i być zakażona); ▪ cięte – ich brzegi są gładkie, szeroko rozwarte, krwawią obficie, goją się łatwo po zbliżeniu brzegów; ▪ tłuczone, miażdżone – ich brzegi są nieregularne, tkanki otaczające są stłuczone i zawierają podbiegnięcia krwawe, skąpo krwawią, są podatne na zakażenie; ▪ szarpane (darte) – mają nieregularne naddarte fragmenty tkanki, są pierwotnie zabrudzone, mogą w nich znajdować się fragmenty ubrania, rdzy, kory; wymagają natychmiastowej pomocy lekarskiej; ▪ postrzałowe – widoczne są dwa otwory, tzw. wlot rany (pozornie mała rana), który łączy się z rozległym uszkodzeniem tkanek otaczających kanał drążący, oraz wylot rany (brak wylotu świadczy o tym, że kula utkwiła w ciele poszkodowanego, tzw. rana ślepa); PAMIĘTAJ! Ran usytuowanych w okolicach czaszki, klatki piersiowej i jamy brzusznej nie wolno niczym przemywać, należy je zawsze konsultować z lekarzem. Zranienia, skaleczenia i otarcia należy przemyć tylko czystą wodą lub wodą z mydłem. Przed podejściem do poszkodowanego ratownik powinien założyć lateksowe rękawiczki, szczególnie jeżeli poszkodowany jest ranny. Bezpieczeństwo osoby udzielającej pomocy jest tak samo ważne jak poszkodowanego. Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl Sz 40 P I E RW S Z A P O M O C W N A G ŁYC H W Y PA D K A C H Przystępując do opatrywania ran, należy pamiętać o podstawowych zasadach: krwawiącą ranę tamować przez przyłożenie opatrunku na ranę i uciśnięcie jej; unieruchomienie uszkodzonej części ciała pozwala Zabezpieczenie miejsca wypadku Odpowiednie ułożenie poszkodowanego Sprawdzenie czynności życiowych Uniesienie zranionej kończyny PIERWSZA POMOC W KRWAWIENIACH I KRWOTOKACH KOŃCZYN Założenie opatrunku Stabilizacja uszkodzonej kończyny Wsparcie psychiczne. Zebranie wywiadu SAMPLE Wezwanie pogotowia ratunkowego Zasady opatrywania ran kończyn zmniejszyć krwawienie i ból; jeśli uszkodzona część ciała nie jest oderwana całkowicie, a przytrzymuje ją pewien odcinek skóry, należy ją delikatnie przyłożyć, tak jak przed uszkodzeniem, i zabandażować; amputowane części ciała trzeba zabezpieczyć, jeśli to możliwe, w sterylnej gazie, utrzymując w chłodzie (nie wolno ich zamrozić), najlepiej w plastikowej torbie; jeśli w ranie widoczne są narządy wewnętrzne, np. jelita, to nie wolno ich wprowadzać do jamy brzusznej, a tylko zabezpieczyć przed wysychaniem i zakażeniem, przykrywając wilgotną gazą i folią; jeśli w ranie tkwią jakieś przedmioty (nóż, pręt, szkło), nie wolno ich wyjmować, aby nie spowodować silnego krwawienia; przedmiot tkwiący w ranie tamuje krew – należy go stabilizować za pomocą opatrunku. Krwotok to wypływ krwi w pełnym jej składzie przez uszkodzoną ścianę naczynia krwionośnego lub poza serce. Wyróżniamy krwotoki zewnętrzne i wewnętrzne. Krwotok może być: ▪ tętniczy – krew wypływa pod ciśnieniem w sposób pulsujący, zgodnie z falą tętna; ▪ żylny – krew wypływa z całej powierzchni rany w sposób jednostajny; ▪ włośniczkowy – krew sączy się przez cały czas (wyciek kropelkowy). a) ucisk w miejscu krwawienia Opatrunek uciskowy Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl DZIAŁ 1 | LEKCJA 5 Sz R A N Y, K RWAW I E N I A I K RWO T O K I szkodowanego przytomnego tamowanie krwi trzeba rozpocząć np. od uniesienia zranionej kończyny (aby rana znalazła się powyżej serca) i uciśnięcia miejsca krwawienia przez przyłożenie czystego opatrunku Krwotok zewnętrzny łatwo rozpoznać po wypływającej z rany krwi. Udzielając pierwszej pomocy, należy zadbać o bezpieczeństwo, ocenić stan poszkodowanego (świadomość, oddech) i wezwać karetkę pogotowia. U po- Odsłoń ranę – rozpoznaj uraz – wezwij pogotowie Rana nie krwawi Rana krwawi Opatrunek osłaniający, kompres W miarę możliwości uniesienie zranionej kończyny Krwotok nie ustaje Krwotok ustaje Opatrunek uciskowy Krwotok nie ustaje Ucisk na dużą tętnicę Krwotok nie ustaje Opaska zaciskowa (jako ostateczność!) Postępowanie przeciwwstrząsowe oraz reagowanie na zmiany Postępowanie w przypadku opatrywania ran i tamowania krwotoków b) owinięcie bandażem lub zastosowanie chusty trójkątnej c) unieruchomienie kończyny Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl 41 Sz 42 P I E RW S Z A P O M O C W N A G ŁYC H W Y PA D K A C H bezpośrednio na krwawiącą ranę (mocuje się go np. bandażem; ucisk można kontynuować aż do zatamowania krwawienia). Jeśli krwawienie nie ustaje i opatrunek przesiąka krwią – nałożyć na niego nowy opatrunek i nadal stosować ucisk (nie wolno zmieniać opatrunku). Do tamowania krwotoku tętniczego należy zastosować opatrunek uciskowy składający się z kilku warstw (gazy, materiału chłonącego, twardego przedmiotu uciskającego ranę i jej okolice oraz bandaża lub chusty trójkątnej). Następnie po opatrze- niu rany unieruchomić krwawiącą kończynę. Jeśli wymienione metody zawodzą, trzeba zastosować ucisk na tętnicę doprowadzającą krew do uszkodzonej części ciała. PAMIĘTAJ! Jeśli krwotok nie zostanie zatamowany, może dojść do znacznej utraty krwi i rozwinięcia się wstrząsu hipowolemicznego. Stosowanie opaski uciskowej jest ostatecznością. Można jej użyć wówczas, gdy inne środki okazały się nieskuteczne. Opatrunek kłosowy przedramienia Opatrunek kłosowy dłoni 2 4 6 8 3 5 7 5 7 1 9 Opatrunek kł kłosowy stawu barkowego Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl DZIAŁ 1 | LEKCJA 5 Sz R A N Y, K RWAW I E N I A I K RWO T O K I Opatrunek żółwiowy stawu łokciowego Obwój żółwiowy rozpoczyna się na stawie (prosimy wcześniej poszkodowanego, aby przyjął ułożenie kończyny najmniej bolesne, tzw. oszczędne). Opaskę bandaża układa się centralnie na stawie (kolanie, łokciu, pięcie) i prowadzi się zwoje kolejno – raz powyżej, raz poniżej stawu, stopniowo oddalając się od jego środka. RODZAJE OPATRUNKÓW, KTÓRE MOŻNA ZASTOSOWAĆ NA RANACH KOŃCZYN Opatrunek należy zawsze dostosować do rodzaju rany i jej umiejscowienia. Powinien być większy od rany. Raz położony nie może być przesuwany, powinien przylegać i szczelnie osłaniać ranę. Nie może być założony za mocno, aby nie utrudniać krążenia. Rany umiejscowione na częściach prostych kończyn, dłoni i stopie opatruje się, stosując obwoje: kolisty, kłosowy lub śrubowy. Na stawy: skokowy, kolanowy i łokciowy stosuje się obwój żółwiowy. Stawy barkowy i biodrowy opatruje się obwojem kłosowym ósemkowym. Obwój kolisty to taki, w którym warstwy bandaża się pokrywają. Stosuje się go na małe rany lub w opatrunku uciskowym. W obwoju śrubowym bandaż układa się ukośnie, przykrywając częściowo poprzednią warstwę obwoju. Obwój kłosowy uzyskuje się, prowadząc opaskę bandaża ukośnie nad raną, a po stronie przeciwnej – koliście. W miejscu zranienia opatrunek tworzy kłos, ściśle przylegający do rany. Obwój kłosowy-ósemkowy powstaje z formowania opaską bandaża nieregularnej ósemki. Małe kółeczko kreślimy wokół szczuplejszej części ciała (np. ramienia, uda, kciuka), a duże kółko wokół grubszej części ciała (klatki piersiowej, pasa, nadgarstka). Ten sposób bandażowania stosuje się do opatrywania ran stawów: barkowego, biodrowego, kciuka, grzbietu stopy lub ran w ich okolicy. PAMIĘTAJ! Każdy opatrunek zaczyna się i kończy obwojem kolistym. Poszkodowany w czasie opatrywania ran powinien siedzieć lub leżeć. Opatrzoną kończynę należy stabilizować. Jeżeli opatrunek przesiąknie krwią, należy nałożyć jego kolejną warstwę. W czasie opatrywania rany kończynę należy unieść. TAMOWANIE KRWAWIEŃ Z RAN SZYI I GŁOWY Tamowanie krwawień z ran szyi W przypadku uszkodzonej żyły należy zatamować krwawienie, przykładając jałowy opatrunek, ewentualnie folię uszczelniającą ranę. W przypadku krwawienia tętniczego działanie musi być bardzo szybkie! Krwawienie należy zatamować, stosując ucisk na uszkodzoną tętnicę. Najlepiej ucisnąć tętnicę palcem wskazującym i kciukiem. Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl 43 Sz 44 P I E RW S Z A P O M O C W N A G ŁYC H W Y PA D K A C H Sposób uciskania tętnicy szyjnej PAMIĘTAJ! Uszkodzenie żył szyjnych może spowodować zator powietrzny, a uszkodzenie tętnic szyjnych doprowadzić do wykrwawienia się poszkodowanego. Uciskanie tętnic po obu stronach szyi spowoduje zaburzenia ukrwienia mózgowia. Tamowanie krwawień z ran głowy Przy podejrzeniu złamania podstawy czaszki (w wywiadzie SAMPLE – uraz głowy, widoczny wypływ krwi z uszu i z nosa), po uprzednim unieruchomieniu głowy, miejsce krwawienia (nos, uszy) przykrywa się jałowym opatrunkiem i nie stosuje się żadnego ucisku, aby umożliwić swobodny wypływ krwi i płynu mózgowo-rdzeniowego. Do przyjazdu karetki pogotowia należy kontrolować czynności życiowe poszkodowanego oraz zapewnić mu komfort termiczny i wsparcie psychiczne. Nieprzytomnego należy ułożyć w pozycji bocznej ustalonej. W przypadku krwawienia z otwartych ran czaszki zakłada się opatrunek chłonący. Nie wolno tamować wypływu krwi, aby zapobiec gromadzeniu się jej pod czaszką. Jeżeli powłoka czaszki nie została uszkodzona, należy zastosować opatrunek ścisły i dociskać palcami odpowiednią tętnicę, w zależności od miejsca urazu. Opatrunek szyi, skroni, głowy – uździenica dwustronna, nazywana często opatrunkiem „na zakonnicę” – jest jedynym opatrunkiem umożliwiającym opatrzenie ran szyi bez stosowania obwoju kolistego wokół szyi. Opatrunek rozpoczyna się obwojem kolistym wokół czoła. Opaskę bandaża kładzie się na karku i prowadzi nad łukami brwiowymi z powrotem na kark (pierwszy obwój). Następnie sprowadza się ją pod brodę (zmiana ułożenia), mocując na kości żuchwy – zakreśla pętlę wokół twarzy, kończąc na brodzie (drugi obwój) – i ponownie prowadzi się na kark (powrót do pierwotnego ułożenia). Czynność tę powtarza się, prowadząc opaskę coraz wyżej nad czołem i coraz dalej od skroni. PAMIĘTAJ! Jeżeli podejrzewasz złamanie podstawy czaszki, miejsca wycieku przykryj opatrunkiem bez stosowania ucisku, aby umożliwić swobodny wypływ krwi i płynu mózgowo-rdzeniowego. Miejsca uciskania tętnic w doraźnym tamowaniu krwotoków tętniczych Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl DZIAŁ 1 | LEKCJA 5 Sz R A N Y, K RWAW I E N I A I K RWO T O K I Uździenica dwustronna Zastosowanie opatrunku Codofix na ranę głowy TAMOWANIE KRWAWIEŃ Z RAN TUŁOWIA ści dróg oddechowych, wezwaniu pomocy i założeniu opatrunku zastawkowego. W tym celu na ranę należy położyć czysty opatrunek, który dodatkowo trzeba przykryć folią, a następnie przykleić do ciała przylepcem w taki sposób, aby powietrze mogło wydostać się z klatki piersiowej, ale nie było do niej zasysane. Rany klatki piersiowej Pierwsza pomoc w przypadku ran drążących klatki piersiowej (słychać odgłosy ssania podczas wdechu, a podczas wydechu widać pęcherzyki) polega na zapewnieniu drożno- Naklejenie opatrunku Ułożenie w pozycji siedzącej Miejsce wydostawania się powietrza na zewnątrz Opatrunek zastawkowy rany klatki piersiowej Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl 45 Sz 46 P I E RW S Z A P O M O C W N A G ŁYC H W Y PA D K A C H Często, gdy poszkodowany jest przytomny, ułożenie go w pozycji siedzącej lub półsiedzącej poprawia oddychanie. Należy upewnić się, czy w tej pozycji poszkodowany czuje się lepiej, i do przyjazdu pogotowia ratunkowego kontrolować jego czynności życiowe, reagując na zmiany w jego zachowaniu, oraz zapewnić mu wsparcie psychiczne i komfort termiczny. PAMIĘTAJ! W przypadku rany drążącej klatki piersiowej należy założyć opatrunek zastawkowy. Urazy brzucha Upewniwszy się, że warunki bezpieczeństwa zostały spełnione, a poszkodowany jest przytomny, należy wezwać pomoc i przystąpić do opatrywania ran. Jeśli nie stwierdzimy objawów wstrząsu, układamy poszkodowanego w pozycji półleżącej ze zgiętymi kończynami dolnymi. W przypadku wstrząsu trzeba ułożyć poszkodowanego w tzw. pozycji przeciwwstrząsowej – z kończynami dolnymi uniesionymi pod kątem 30°. Jeżeli rana biegnie pionowo (z góry na dół brzucha), należy ułożyć po- Sprawdzenie parametrów życiowych (A, B, C). Poszkodowany jest przytomny, oddycha Bez rany Rana Z wytrzewieniem Bez wytrzewienia Mokry opatrunek osłaniający. Przykrycie folią (nie wolno wpychać wnętrzności) Opatrunek osłaniający Rana poprzeczna Rana podłużna Nogi ugięte w kolanach Nogi wyprostowane Zapewnienie komfortu termicznego i wsparcia psychicznego Zasady opatrywania urazów i obrażeń brzucha Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl DZIAŁ 1 | LEKCJA 5 Sz R A N Y, K RWAW I E N I A I K RWO T O K I szkodowanego płasko na podłożu. Zapobiegnie to rozchylaniu się rany i wytrzewieniu (wydostaniu się jelit na zewnątrz). Jeśli nastąpi wytrzewienie, tzn. narządy wydostaną się na zewnątrz jamy brzusznej (często są to jelita), to należy je przykryć wilgotnym (jeśli jest dostępny) opatrunkiem osłonowym. Nie wolno wpychać trzewi do jamy brzusznej. Dodatkowo opatrunek należy przykryć folią, co zapobiegnie wysuszeniu trzewi. Jeśli widoczne są tkwiące w powłokach jamy brzusznej ciała obce, to nie wolno ich usuwać. Należy zabezpieczyć je jałowym opatrunkiem stabilizującym i czekać na przyjazd karetki pogotowia. Stabilizacja ciała obcego zrolowanymi bandażami PAMIĘTAJ! W przypadku ran lub urazów brzucha nie wolno: – usuwać ciał obcych; – wpychać wypadających narządów do jamy brzusznej; – stosować ciasnych opatrunków; – karmić i poić poszkodowanego; – pozwolić poszkodowanemu wstać lub unosić tułów. Przymocowanie opatrunku OPATRYWANIE RAN Z CIAŁEM OBCYM Jeżeli w ranie tkwi ciało obce (np. szkło, pręt, nóż), należy je ustabilizować przez obłożenie z obu stron opatrunkami (np. zrolowanymi bandażami), zabezpieczającymi przedmiot przed jego przemieszczeniem. Unieruchomienie kończyny PAMIĘTAJ! Ciał obcych nie wolno wyjmować z rany, ponieważ stanowią one swego rodzaju korek tamujący wypływ krwi. Bandaże należy przymocować wokół przedmiotu tkwiącego w ranie. W przypadku opatrywania rany z ciałem obcym kończyny należy odpowiednio ułożyć poszkodowanego, stabilizując kończynę, zapewnić mu wsparcie psychiczne i komfort termiczny oraz – do przyjazdu karetki pogotowia – kontrolować czynności życiowe i reagować na zmiany. Opatrunek rany z ciałem obcym Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl 47 Sz 48 P I E RW S Z A P O M O C W N A G ŁYC H W Y PA D K A C H KRWOTOK Z NOSA Do najczęstszych przyczyn krwawień z nosa należą: urazy, choroby krwi, nadciśnienie tętnicze krwi, infekcje górnych dróg oddechowych, zbyt częste używanie kropli do nosa. Jeśli nie ma podejrzenia urazu czaszki, a poszkodowany jest nieprzytomny, należy: wezwać pomoc, ułożyć poszkodowanego w pozycji bocznej ustalonej, udrożnić drogi oddechowe, kontrolować oddech i zawartość jamy ustnej, stosować ucisk na skrzydełka od nasady nosa aż do ustania krwawienia. Jeśli poszkodowany jest przytomny, należy go posadzić, pochylić tułów do przodu, a brodę unieść do góry (wtedy spływająca po tylnej ścianie gardła krew nie zaleje dróg oddechowych i może być usunięta z jamy ustnej), uspokoić i stosować ucisk palcami na skrzydełka od nasady nosa do momentu ustania krwawienia. Można także przyłożyć zimny kompres na nos i szyję. PAMIĘTAJ! Udzielając pierwszej pomocy, należy bezwzględnie przestrzegać pełnego schematu postępowania ratowniczego, a każdą krew należy traktować jako zakażoną. Pochylenie poszkodowanego SKUTKI NIEUDZIELENIA WŁAŚCIWEJ POMOCY Zaciśnięcie skrzydełek nosa Opatrunki stosuje się przede wszystkim w celu powstrzymania krwawienia i zabezpieczenia rany przed zakażeniem. W urazach jamy brzusznej – także przed wysychaniem trzewi, a w oparzeniach – w celu schłodzenia oparzonej powierzchni. W każdym przypadku opatrunek zmniejsza ból i łagodzi cierpienie. Konsekwencją nieudzielenia właściwej pomocy może być wykrwawienie się poszkodowanego i jego śmierć na skutek rozwijającego się wstrząsu. Może także nastąpić pogłębienie urazu, np.: zasłabnięcie, omdlenie, utrata przytomności, odma opłucna, zakażenie rany. To tylko niektóre skutki zaniedbań podczas udzielania pierwszej pomocy. Tamowanie krwotoku z nosa Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl DZIAŁ 1 | LEKCJA 5 Sz R A N Y, K RWAW I E N I A I K RWO T O K I Podsumowanie i spr awdzenie WIESZ, ROZUMIESZ ▪ Uszkodzenie żył szyjnych może skutkować zatorem powietrznym, a uszkodzenie tętnic szyjnych może doprowadzić do wykrwawienia się poszkodowanego. ▪ Tamując krwotok z tętnicy szyjnej, najlepiej ucisnąć tętnicę w miejscu krwawienia palcem wskazującym i kciukiem. ▪ W wypadku podejrzewanego złamania podstawy czaszki, miejsce krwawienia (nos, uszy) przykrywa się jałowym opatrunkiem, bez stosowania jakiegokolwiek ucisku. ▪ Na otwarte rany czaszki zakłada się opatrunek chłonący, aby zapobiec gromadzeniu się krwi pod czaszką. ▪ W przypadku rany drążącej klatki piersiowej należy założyć opatrunek zastawkowy. ▪ Jeśli ma miejsce wytrzewienie, ranę brzucha należy przykryć wilgotnym, jałowym opatrunkiem osłonowym. Dodatkowo opatrunek należy przykryć folią. ▪ Ciał obcych nie wolno wyciągać z rany, ponieważ stanowią swego rodzaju korek. ▪ Tamując krwotok z nosa, należy posadzić poszkodowanego, pochylić go do przodu, udrożnić drogi oddechowe i palcami uciskać skrzydełka od nasady nosa do momentu ustania krwawienia. ▪ Udzielając pierwszej pomocy, należy bezwzględnie przestrzegać pełnego schematu postępowania ratowniczego. Każdą krew należy traktować jako zakażoną. PYTANIA I POLECENIA 1. Zaproponuj zakres pierwszej pomocy i przeprowadź wywiad SAMPLE z poszkodowanym przytomnym z widocznymi ranami na szyi, z których ciągłą strużką, z całej powierzchni rany, wypływa krew. 2. Wykonaj z silikonu lub modeliny atrapę rany z ciałem obcym i zademonstruj sposób jej opatrzenia. 3. Zademonstruj zakładanie opatrunku uciskowego na tętnicy ramiennej. 4. Wykonaj opatrunek stawów barkowego, kolanowego i dłoni. 5. Opisz objawy towarzyszące pęknięciu podstawy czaszki i zaproponuj zakres pierwszej pomocy w opisanym przez Ciebie przypadku. 6. Wykonaj opatrunek umożliwiający opatrzenie zranień: skroni, szyi, żuchwy i na skórze głowy nad czołem. 7. Wyjaśnij, dlaczego krwotoków z ran czaszki nie wolno tamować, stosując docisk. 8. Poszkodowany został ugodzony nożem w klatkę piersiową. Przy wydechu z rany wydobywają się pęcherzyki powietrza, a podczas wdechu słychać świszczenie. Zaproponuj zakres pierwszej pomocy w opisanym przypadku. 9. Zaproponuj zakres pierwszej pomocy poszkodowanemu z raną poprzeczną brzucha. Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl 49 Sz 50 P I E RW S Z A P O M O C W N A G ŁYC H W Y PA D K A C H 10. Zademonstruj zakres pierwszej pomocy w przypadku nieurazowego krwotoku z nosa. 11. Wezwij pomoc do wypadku, który miał miejsce na boisku szkolnym. Kolega – uderzony piłką w nos – krwawi. Upadając, uderzył głową o kamień. Ma mroczki przed oczami i boli go głowa. Jakiej pomocy udzielisz rannemu koledze do chwili przybycia karetki pogotowia? PRZYDATNE STRONY INTERNETOWE www.commed.pl Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl DZIAŁ 1 | LEKCJA 5 Sz 51 6 Uszkodzenia kości i stawów ▪ Urazy kości i stawów mogą stanowić zagrożenie dla życia lub zdrowia poszkodowanego. ▪ Jak udzielać pomocy, aby nie zaszkodzić poszkodowanemu? ▪ Naucz się obowiązujących standardów pierwszej pomocy. PIERWSZA POMOC W PRZYPADKU URAZÓW KOŃCZYN ZŁAMANIE to przerwanie ciągłości tkanki kostnej w wyniku urazu mechanicznego (złamanie mechaniczne) lub toczącego się procesu chorobotwórczego (złamanie patologiczne). Szkielet jest nośną konstrukcją całego organizmu, tworzącą dla niego oparcie. Jest także ochroną dla wszystkich tkanek – podtrzymuje mięśnie, naczynia krwionośne, nerwy, zapewnia ochronę narządom wewnętrznym. Mięśnie są przytwierdzone do kości, a ruchome połączenia między kośćmi (stawy) umożliwiają ruchy. Kości mogą być złamane i ulec przemieszczeniu w stawie. Czasem przemieszczenie i złamanie występują jednocześnie. Każdemu złamaniu może towarzyszyć rana, uszkodzenie mięśni, naczyń krwionośnych, nerwów i narządów. Gdy skóra wokół złamanej kości nie jest naruszona, mówimy o złamaniu zamkniętym. Otwartym złamaniom towarzyszy rana, a kość jest narażona na zanieczyszczenia i dodatkowe urazy. Takie złamanie łatwiej rozpoznać, ale udzielając pomocy, trzeba dodatkowo zapobiec utracie krwi, infekcji i poruszeniu uszkodzonego miejsca. Objawy skręcenia kończyny to nagły, silny ból lub skurcz po stronie urazu, nasilanie się bólu podczas próby poruszania, obrzęk i/lub zniekształcenie w okolicy urazu, zasinienie SKRĘCENIE to uraz więzadła lub okolicy stawu na skutek krótkotrwałego przemieszczenia powierzchni stawowych kości wewnątrz stawu. ZWICHNIĘCIE to trwałe przemieszczenie powierzchni stawowych kości wewnątrz stawu. lub zaczerwienienie i ograniczona lub zniesiona ruchomość kończyny. Może pojawić się także brak czucia lub uczucie mrowienia poniżej miejsca urazu. Złamania zamknięte, zwichnięcia i skręcenia w obrębie stawów trudno odróżnić. Poszkodowany zwykle wskazuje bolące miejsce. W każdym przypadku złamania kości zostają również uszkodzone naczynia krwionośne. Uraz ten jest przyczyną wylewu do tkanek. Przy złamaniu kości miednicy utrata krwi u osoby dorosłej może wynosić od 0,5 do 5 l, kości udowej – od 0,3 do 2 l, podudzia – od 0,1 do 1 l, ramienia – od 0,1 do 0,8 l, a przedramienia – od 0,05 do 0,4 l. Jest to niewątpliwie dodatkowy czynnik, który może wywołać wstrząs. Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl Sz 52 P I E RW S Z A P O M O C W N A G ŁYC H W Y PA D K A C H ramię 800 ml K RO K P O K RO K U Przystępując do udzielania pierwszej pomocy poszkodowanemu z urazami kości i uszkodzeniami stawów, należy: 1. zabezpieczyć miejsce wypadku; 2. zadbać o własne bezpieczeństwo; 3. ocenić rozległość urazu, zdjąć ozdoby i poprosić, aby poszkodowany przyjął wygodną (tzw. oszczędną) pozycję i podparł uszkodzoną kończynę zdrową; 4. nogi stabilizować w pozycji zastanej przez obłożenie ich przedmiotami i wypełnienie przestrzeni między podłożem a nogami; 5. osłonić opatrunkiem miejsce rany (jeżeli jest to złamanie otwarte), mocując opatrunek do zdrowej skóry (w razie potrzeby stabilizować kości miękkimi środkami); aby odsłonić ranę, należy rozciąć odzież nożyczkami; nie wolno jej zdejmować!; 6. stabilizować kończyny w pozycji przyjętej przez poszkodowanego (u nieprzytomnego w pozycji zastanej – nie wolno go przemieszczać); 7. na okolicę urazu położyć zimny kompres, który zmniejszy obrzęk i złagodzi ból; 8. okryć poszkodowanego kocem termicznym, który chroni przed rozwojem wstrząsu; 9. kontrolować czynności życiowe; 10. wspierać psychicznie; 11. reagować na zmiany. kości przedramienia 400 ml miednica 5000 ml udo 2000 ml kości podudzia 1000 ml Urazy kości a krwotoki a) b) c) Unieruchomienie: a) obłożeniowe nóg, b) przedramienia, c) ramienia Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl DZIAŁ 1 | LEKCJA 6 Sz U S Z KO D Z E N I A KO Ś C I I S TAWÓW PAMIĘTAJ! Po urazie poszkodowany odruchowo przyjmuje tzw. oszczędne ułożenie ciała, sprawiające mu najmniej bólu. Nie zmieniaj przyjętego przez poszkodowanego ułożenia ciała. uszkodzonych kończyn. Nie podawaj poszkodowanemu jedzenia ani picia, gdyż może on wymagać znieczulenia w szpitalu. Nie pozwól mu palić papierosów. Jeżeli pojawią się jakiekolwiek wątpliwości w momencie rozpoznania urazu, należy zawsze przyjmować, że doszło do urazu groźniejszego w skutkach. Unieruchomienie kończyny (stabilizację) wykonujemy w celu zmniejszenia bólu, krwawienia i obrzęku. Zapobiega ono także dalszemu uszkodzeniu mięśni i nerwów. Udzielając pierwszej pomocy poszkodowanym z uszkodzeniami kości i stawów, unieruchomiaj je w pozycji zastanej. Nie poprawiaj ułożenia W przypadku uszkodzenia miednicy, klatki piersiowej, kręgosłupa lub czaszki nie można zastosować typowej pozycji przeciwwstrząsowej. Wezwanie pogotowia ratunkowego (112 lub 999) Postępowanie w przypadku urazów i obrażeń kończyn Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl 53 Sz 54 P I E RW S Z A P O M O C W N A G ŁYC H W Y PA D K A C H PIERWSZA POMOC W PRZYPADKU ZŁAMANIA ŻEBER Złamanie żeber występuje najczęściej wskutek bezpośredniego urazu. Charakterystyczną cechą jest ostry ból występujący w miejscu zranienia, pogłębiający się przy oddychaniu, kichaniu i kaszlu. Inne objawy to płytki oddech i przyjęta tzw. postawa oszczędna, z pochyleniem w stronę złamania. Poszkodowany, pochylając się, uciska żebra w miejscu złamania, częściowo je unieruchomiając. Pozycja ta przynosi mu ulgę. Poszkodowanego, który ma złamane żebra i jest przytomny, należy posadzić w wygodnej dla niego pozycji (półsiedzącej z podparciem i wałkiem pod kolanami) lub ułożyć na bolesnym boku. Krew będzie wówczas spływała na stronę zranionego płuca i nie będzie utrudniała oddychania przez zdrowe płuco. Do przyjazdu karetki pogotowia należy kontrolować czynności życiowe osoby poszkodowanej oraz zapewnić jej wsparcie psychiczne i komfort termiczny. Powinno się unikać przygodnego środka transportu chorego ze złamanymi żebrami, jednakże w sytuacjach koniecznych należy transportować poszkodowanego w pozycji półsiedzącej, z podparciem pod plecami i kolanami. Złamanie otwarte żeber powoduje uraz przenikający, tworzący otwór, przez który powietrze jest zasysane i wydmuchiwane z klatki piersiowej. Uraz taki nazywa się raną syczącą. Ranę syczącą rozpoznajemy po spienionej krwi wydostającej się na zewnątrz i dźwięku powietrza zasysanego przez ranę. Należy ją opatrzyć, stosując opatrunek trójstronny zastawkowy (patrz s. 45), który zapobiegnie odmie opłucnej. Wezwanie pogotowia ratunkowego (tel. 112 lub 999) Postępowanie w przypadku urazów i obrażeń klatki piersiowej Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl DZIAŁ 1 | LEKCJA 6 Sz U S Z KO D Z E N I A KO Ś C I I S TAWÓW Zasady postępowania w przypadku urazów i obrażeń głowy pojawiają się: niepamięć wsteczna (poszkodowany nie pamięta wydarzeń bezpośrednio poprzedzających uraz), opóźniona reakcja słowna i ruchowa, niezdolność skupienia uwagi, niewyraźna i niespójna mowa, bóle głowy, zawroty, mdłości, czasami wymioty. Pierwsza pomoc w przypadku wstrząśnienia mózgu polega przede wszystkim na sprawdzeniu i utrzymaniu czynności życiowych poszkodowanego do czasu przyjazdu pogotowia ratunkowego. Poszkodowanego przytomnego układa się w pozycji półleżącej, z uniesionymi oraz podpartymi tułowiem i głową (np. poduszką, zrolowanym ubraniem). Nieprzytomnego układa się w pozycji bocznej ustalonej. POSTĘPOWANIE W PRZYPADKU URAZÓW GŁOWY, KRĘGOSŁUPA I MIEDNICY W przypadku uderzenia w głowę tępym przedmiotem, upadku, wypadku komunikacyjnego, gdy siła urazu przeniesiona w postaci fali uderzeniowej przenosi się na mózg, może dojść do wstrząśnienia mózgu. Uszkodzony mechanicznie mózg jest szczególnie wrażliwy na niedobór tlenu. Powoduje to utratę przytomności, której czas i głębokość zależą od rozmiarów urazu. Następuje zwiotczenie mięśni, zanik odruchów obronnych oraz brak reakcji na bodźce. Po pewnym czasie przytomność powraca, natomiast Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl 55 Sz 56 P I E RW S Z A P O M O C W N A G ŁYC H W Y PA D K A C H PAMIĘTAJ! Poszkodowanego z urazem głowy nie wolno pozostawiać bez opieki, ponieważ jego stan w każdej chwili może ulec pogorszeniu. Ucisk mózgu jest bardzo poważnym urazem spowodowanym uciskiem wywieranym przez odłamek kości, krwawieniem lub obrzękiem mózgu. U poszkodowanego mogą pojawić się następujące objawy: narastająca senność, brak kontaktu, czerwona i sucha skóra, niewyraźna mowa, splątanie (znaczna dezorientacja), częściowe lub całkowite unieruchomienie – często jednej strony – ciała, nierówność źrenic, wolne i głośne oddychanie, wolne i silnie wyczuwalne tętno. Postępowanie ratownicze jest identyczne jak w przypadku wstrząśnienia mózgu. W obu przypadkach należy wezwać karetkę pogotowia, kontrolować czynności życiowe i być gotowym do wykonywania RKO. Jeżeli poszkodowany ma uraz mózgu, przed podjęciem akcji ratowniczej należy wezwać pogotowie. Do momentu przyjazdu pomocy powinniśmy kontrolować czynności życiowe poszkodowanego. Nie wolno wycierać wycieków (wypływająca wydzielina zapobiega przenikaniu bakterii). Trzeba przykryć jałowym opatrunkiem miejsce zranienia. a) PAMIĘTAJ! Poszkodowanemu z uciskiem mózgu należy zapewnić jak najszybszą pomoc lekarską. b) Złamanie czaszki to uraz spowodowany silnym uderzeniem w głowę. Uderzenie może być bezpośrednie lub pośrednie. Z tym drugim mamy do czynienia wówczas, gdy podczas upadku z dużej wysokości na stopy następuje przeniesienie działającej siły na czaszkę. Urazowi temu towarzyszy ból, zmiana wielkości źrenic, wyciek krwawego lub jasnego (słomkowego) płynu z nosa, kącika ust i/lub uszu, guz lub wgniecenie na powierzchni czaszki. Naruszenie tkanki mózgowej może spowodować zaburzenia koncentracji, świadomości i oddechu. Nierówność oddechowa oraz krwawienie z jamy ustnej mogą spowodować zachłyśnięcie i bezdech. Złamanie czaszki jest częstym urazem doznawanym w wypadkach samochodowych. c) PAMIĘTAJ! Jeżeli wystąpi którykolwiek z powyższych objawów, należy uznać, że doszło do złamania czaszki z możliwością uszkodzenia mózgu. Unieruchomienie odcinka szyjnego kręgosłupa a) dłońmi, b) udami, c) za pomocą koca zrolowanego w kształcie litery U Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl DZIAŁ 1 | LEKCJA 6 Sz U S Z KO D Z E N I A KO Ś C I I S TAWÓW Należy reagować na wszelkie zmiany. Nie zapominajmy, że zapewnienie komfortu termicznego i wsparcie psychiczne są bardzo istotne. Pamiętajmy o ułożeniu poszkodowanego w pozycji bocznej ustalonej. W przypadku otwartych urazów czaszkowo-mózgowych dochodzi do uszkodzenia skóry, kości czaszki i mózgu. Czaszka otacza i chroni mózg, a wszelkie urazy w jej obrębie należy traktować jako bardzo poważne, ponieważ mogą powodować uszkodzenie mózgu. Objawy towarzyszące tym urazom to: zaburzenia lub utrata przytomności, ból głowy, przesunięcie lub brak symetrii twarzy wskutek wylewu krwi do mózgu. Najważniejszym zadaniem jest utrzymanie lub wznowienie czynności oddechowych do przybycia karetki pogotowia. Opatrując ranę, trzeba uważać, aby nie ucisnąć naruszonej okolicy czaszki czy obnażonej tkanki mózgowej. Należy unikać przemieszczania poszkodowanego. Jeżeli jego życiu nie zagraża niebezpieczeństwo, trzeba pozostawić go w pozycji zastanej, zabezpieczyć głowę i kontrolować czynności życiowe aż do momentu przybycia karetki pogotowia. Unieruchomienie odcinka szyjnego kołnierzem profesjonalnym PAMIĘTAJ! PAMIĘTAJ! Główną zasadą podczas udzielania pierwszej pomocy w przypadku urazu kręgosłupa jest kontrola i utrzymanie czynności życiowych oraz unieruchomienie obłożeniowe poszkodowanego. W przypadku otwartych urazów czaszkowo-mózgowych stosuje się wyłącznie opatrunki osłonowe, chłonące krwawienie. Udzielając pomocy, unikaj przemieszczania osoby poszkodowanej. Powstrzymaj się od wypowiadania uwag na temat podejrzeń dotyczących rozpoznania urazu. Nie wolno uciskać ani tamować krwawień w obrębie czaszki. Do uszkodzeń kręgosłupa dochodzi najczęściej podczas wypadków komunikacyjnych (motocyklowych i samochodowych), a także w następstwie upadku z wysokości, skoków do wody i uderzeń głowy. Rdzeń kręgowy jest delikatny. Jeżeli zostanie uszkodzony, następuje utrata zdolności ruchu lub czucia części ciała położonych poniżej uszkodzenia. Uszkodzeniom tym mogą towarzyszyć następujące objawy: drętwienie, osłabienie, zaburzenia czucia w kończynach, ból szyi i pleców. Udzielając pomocy, należy obłożyć głowę i szyję poszkodowanego zrolowaną tkaniną (w kształcie litery U). Okolice lędźwi, kolan i kostek wypełnić miękkimi tkaninami. Wzdłuż tułowia ułożyć zrolowane koce lub inne przedmioty stabilizujące ciało. Bardzo skomplikowanym urazem, zagrażającym życiu poszkodowanego i wymagającym szczególnej ostrożności w czasie udzielania pierwszej pomocy, jest złamanie miednicy. Często towarzyszą mu uszkodzenia tkanek i narządów wewnętrznych, szczególnie pęcherza i dróg moczowych. Krwawienie wewnętrzne może być obfite i prawie zawsze towarzyszy mu wstrząs pourazowy. Ważne jest, by nie przemieszczać poszkodowanego. Przy udzielaniu pierwszej pomocy stosuje się unieruchomienie ułożeniowe. W celu zmniejszenia bólu podpiera się poszkodowanego w ułożeniu zastanym, wypełniając przestrzenie pod kolanami i piętami oraz w okolicach lędźwi i karku zrolowaną Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl 57 Sz 58 P I E RW S Z A P O M O C W N A G ŁYC H W Y PA D K A C H tkaniną, np. kurtką, ręcznikiem czy swetrem. Dzięki temu stabilizuje się ułożenie ciała. Brodę należy lekko unieść i odwieść do tyłu. Do przyjazdu karetki pogotowia należy zapewnić poszkodowanemu komfort termiczny i wsparcie psychiczne, kontrolować jego czynności życiowe i w razie potrzeby reagować na zmiany. PAMIĘTAJ! Nie wolno transportować poszkodowanego z urazem głowy, kręgosłupa i miednicy przygodnym środkiem transportu. Zawsze trzeba wezwać pogotowie ratunkowe. Unieruchomienie poszkodowanego z uszkodzeniem kręgosłupa i/lub miednicy Podsumowanie i spr awdzenie WIESZ, ROZUMIESZ ▪ Urazy kości i uszkodzenia stawów są najczęściej spowodowane bezpośrednim lub pośrednim działaniem dużej siły lub przeciążenia. ▪ Uszkodzenia kości i stawów unieruchomia się w pozycji zastanej. Nie wolno „poprawiać” ułożenia poszkodowanego ani podawać mu picia. ▪ W każdym przypadku uszkodzenia kości i stawów zostają również uszkodzone naczynia krwionośne, co powoduje wylew do tkanek. ▪ Poszkodowanego przytomnego, który ma złamane żebra, należy posadzić w pozycji półsiedzącej (z podparciem i wałkiem pod kolanami) lub ułożyć na bolesnym boku. ▪ Ranę „syczącą” należy opatrzyć, dodatkowo uszczelnić i zakleić z trzech stron, co zapobiegnie odmie opłucnej. ▪ Do wstrząśnienia mózgu może dojść w wyniku uderzenia w głowę tępym przedmiotem, upadku lub wypadku komunikacyjnego. ▪ Pierwsza pomoc w przypadku wstrząśnienia mózgu polega m.in. na kontrolowaniu i utrzymaniu czynności życiowych poszkodowanego do chwili przybycia fachowej pomocy. ▪ Złamaniu czaszki często towarzyszy ból, zmiana wielkości źrenic, wyciek krwawego lub jasnego płynu z nosa, kącika ust i/lub uszu. Miejsca wycieku trzeba przykryć jałowym opatrunkiem (nie wolno go wycierać). Należy zapewnić poszkodowanemu komfort termiczny i psychiczny do czasu przyjazdu karetki pogotowia. Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl DZIAŁ 1 | LEKCJA 6 Sz U S Z KO D Z E N I A KO Ś C I I S TAWÓW ▪ W otwartych zranieniach czaszkowo-mózgowych dochodzi do uszkodzenia skóry, kości czaszki i mózgu. ▪ Opatrując uraz czaszkowo-mózgowy, należy zastosować opatrunek chłonący. Nie wolno uciskać naruszonej okolicy czaszki czy obnażonej tkanki mózgowej. ▪ Pierwsza pomoc w przypadku urazów kręgosłupa i miednicy polega na kontroli oraz utrzymaniu czynności życiowych, a także zastosowaniu unieruchomienia obłożeniowego w pozycji zastanej. PYTANIA I POLECENIA 1. Wymień zasady bezpieczeństwa, jakich należy przestrzegać, udzielając pierwszej pomocy. Uzasadnij konieczność ich przestrzegania. 2. Wymień najczęstsze przyczyny urazów kości i uszkodzeń stawów i opisz charakterystyczne objawy im towarzyszące. 3. Przećwiczcie w parach udzielanie pomocy w złamaniach kości kończyn. 4. Wyjaśnij, dlaczego osobie z podejrzeniem złamania kości czaszki należy szybko udzielić pierwszej pomocy i wezwać pomoc medyczną. 5. Kasia została potrącona przez biegnącego kolegę. Upadła na betonową posadzkę. Przez moment kontakt z nią był niemożliwy. Po chwili otworzyła oczy. Nie pamiętała zdarzenia, trudno jej było skupić uwagę na odpowiedzi na pytanie. Mówiła niewyraźnie. Uskarżała się przy tym na ból głowy, zawroty i nudności. Rozpoznaj uraz i zaproponuj zakres pierwszej pomocy. 6. Poszkodowany młody mężczyzna siedzi oparty o drzewo. Jego sylwetka jest lekko pochylona w lewą stronę. Ma rozpiętą koszulę, a tuż pod lewym sutkiem widoczna jest rana, z której wypływa spieniona krew. Podczas oddechu słychać syczenie. Rozpoznaj uraz i zaplanuj schemat postępowania ratowniczego. 7. Wyjaśnij, dlaczego poszkodowanych z urazem kręgosłupa i miednicy nie należy przemieszczać. 8. Wyjaśnij, dlaczego u poszkodowanych z urazem głowy, kręgosłupa, klatki piersiowej i miednicy nie możemy zastosować typowej pozycji przeciwwstrząsowej. PRZYDATNE STRONY INTERNETOWE www.zlamania.medserwis.pl www.ratownictwo.medyczne.pl www.poradnikmedyczny.pl Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl 59 Sz 60 7 Oparzenia termiczne i chemiczne ▪ Oparzenia są często spotykanymi urazami, doświadczył ich niemal każdy. ▪ Właściwe postępowanie w oparzeniach może zapobiec rozwojowi wstrząsu. ▪ Poznaj sposoby postępowania z uwzględnieniem przyczyn oparzeń. Naucz się właściwych zachowań. CHARAKTERYSTYKA I POSTĘPOWANIE RATOWNICZE W PRZYPADKU OPARZEŃ TERMICZNYCH Oparzenie to następstwo urazu wywołanego działaniem wysokiej temperatury, energii elektrycznej, substancji chemicznej lub promieniowania. Oparzenia, w zależności od głębokości oraz konsekwencji dla zdrowia i życia poszkodowanego, dzielą się na cztery stopnie. Oparzenie I stopnia obejmuje naskórek (warstwę rogową naskórka); w miejscu oparzenia występuje rumień, obrzęk skóry i ból. Oparzenie II stopnia obejmuje naskórek i powierzchowne warstwy skóry właściwej; skóra jest zaczerwieniona, bolesna, powstają warstwa rozrodcza naskórek pęcherze, zachowane jest czucie oparzonego miejsca. Oparzenie III stopnia objawia się martwicą całego naskórka i skóry właściwej, łącznie z przydatkami, oraz uszkodzeniem tkanek znajdujących się pod skórą; zniszczone są skórne receptory bólowe, skóra jest sucha, biała lub szara, może powstać rana lub strup, nie odczuwa się bólu. Oparzenie IV stopnia cechuje martwica wszystkich warstw skóry i tkanek położonych głębiej; najczęściej jest to zwęglenie fragmentu ciała spowodowane bezpośrednim kontaktem z płomieniem. Podobnie klasyfikuje się oparzenia substancjami chemicznymi. skóra właściwa zaczerwienienie i obrzęk zaczerwienienie i pęcherz tkanka podskórna a) b) c) martwica naskórka i skóry właściwej d) Stopnie oparzeń: a) budowa skóry, b) oparzenie I stopnia, c) oparzenie II stopnia, d) oparzenie III stopnia Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl DZIAŁ 1 | LEKCJA 7 Sz O PA R Z E N I A T E R M I C Z N E I C H E M I C Z N E reguła dłoni Im mniejsza bolesność przy rozległych oparzeniach, tym rokowanie jest gorsze. Oparzenia I stopnia goją się samoistnie, rozległe oparzenia II stopnia wymagają hospitalizacji, a III stopnia – leczenia operacyjnego z zastosowaniem przeszczepów skóry. Obliczając rozległość oparzeń, stosuje się (przy dużych powierzchniach) u osób dorosłych tzw. regułę dziewiątek, u dzieci – regułę piątek. Do obliczania rozległości oparzeń małych powierzchni ciała stosuje się regułę dłoni. W metodach tych określone okolice obejmują 9% lub 5% powierzchni ciała albo wielokrotność tych liczb, a w regule dłoni – dłoń poszkodowanego ze złączonymi i wyprostowanymi palcami obejmuje 1% powierzchni ciała. reguła piątek reguła dziewiątek Obliczanie rozległości oparzeń Poniżej 10% powierzchni ciała Powyżej 10% powierzchni ciała Bieżącą wodą, przez ok. minutę, potem mokrą gazą, do ustąpienia bólu, przez ok. 15–20 minut Bieżącą wodą, do ustąpienia bólu, przez ok. 15–20 minut Schemat postępowania w opatrywaniu oparzeń termicznych Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl 61 Sz 62 P I E RW S Z A P O M O C W N A G ŁYC H W Y PA D K A C H PAMIĘTAJ! PAMIĘTAJ! Wszystkie oparzenia obejmujące powyżej 5% powierzchni ciała są niebezpieczne dla życia i zdrowia osoby poparzonej. Oparzenia termiczne w obrębie tzw. okolic wrażliwych, tj. twarzy, oczu, szyi, krocza, rąk, stóp lub w okolicach stawów, a także obejmujące cały obwód palca, kończyny, szyi czy tułowia oraz oparzenia elektryczne wymagają natychmiastowej pomocy lekarskiej. Na podstawie stopnia uszkodzenia skóry i rozległości urazu została określona skala ciężkości oparzeń, według której wyróżnia się oparzenia: ▪ lekkie – I i II stopnia – obejmują mniej niż 15% powierzchni ciała; oparzenie III stopnia – obejmuje mniej niż 2% powierzchni ciała; ▪ średnie – I i II stopnia – obejmuje od 15% do 25% powierzchni ciała: oparzenie III stopnia – obejmuje od 2% do 10% powierzchni ciała. ▪ ciężkie – I i II stopnia – obejmują więcej niż 25% powierzchni ciała; oparzenie III stopnia – więcej niż 10% powierzchni ciała. OPARZENIA CHEMICZNE Wiele spośród chemikaliów stosowanych w gospodarstwie domowym może spowodować liczne, poważne obrażenia. Objawy będą jednak różne, w zależności od rodzaju środka, jego ilości, stężenia oraz czasu ekspozycji. W przypadku kontaktu gałki ocznej ze środkiem żrącym dochodzi do martwicy tkanek. Gdy dojdzie do poparzenia substancją chemiczną, należy postępować w sposób przedstawiony niżej (Krok po kroku). K RO K P O K RO K U Udzielający pierwszej pomocy osobom poparzonym powinien przestrzegać następujących zasad postępowania: 1. zadbać o bezpieczeństwo – usunąć poszkodowanego z zagrożonego pomieszczenia, wyłączyć zasilanie, usunąć czynnik rażący; 2. ugasić odzież, usunąć przyczepiony do ubrania palący się materiał, podczas gdy przyczepiony do skóry materiał powinien tam pozostać; 3. zabezpieczyć drożność dróg oddechowych, usunąć oparzonego z pomieszczenia zadymionego; 4. oparzoną powierzchnię ciała natychmiast chłodzić, polewając zimną wodą przez kilkanaście minut (działanie to zmniejsza stopień oparzenia, ponieważ zimna woda odbiera oparzonej skórze ciepło, działa przeciwobrzękowo, a ponadto łagodzi ból); 5. przy oparzeniach w obrębie ust i gardła należy schładzać powierzchnię zewnętrzną oparzonego miejsca i równocześnie zapewnić poszkodowanemu warunki do płukania gardła zimną wodą lub ssania kawałków lodu; 6. w przypadku oparzeń chemicznych (np. kwasami, zasadami) należy spłukiwać 7. 8. 9. 10. 11. 12. oparzoną powierzchnię ciała strumieniem bieżącej wody przez 15 minut; w oparzeniach wapnem niegaszonym trzeba najpierw mechanicznie usunąć wapno (przez wytarcie), a później zmywać je z oparzonej powierzchni ciała. w przypadku oparzeń wywołanych łukiem elektrycznym należy kontrolować funkcje życiowe poszkodowanego (może bowiem dojść do zatrzymania oddechu, zatrzymania czynności serca, mogą wystąpić zaburzenia rytmu serca) i w zależności od objawów wdrożyć odpowiednie postępowanie; przejście prądu przez ciało powoduje znacznie większe obrażenia wewnętrzne niż oparzenie zewnętrzne – są to najcięższe oparzenia; zdjąć ozdoby ze względu na szybko pojawiający się obrzęk; zaopatrzyć rany mokrym opatrunkiem, oddzielić powierzchnie oparzone i polewać wodą opatrunek; w przypadku stwierdzenia objawów wstrząsu należy ułożyć poszkodowanego w pozycji przeciwwstrząsowej; przewieźć oparzonego do szpitala. Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl DZIAŁ 1 | LEKCJA 7 Sz O PA R Z E N I A T E R M I C Z N E I C H E M I C Z N E Poniżej 10% powierzchni ciała Powyżej 10% powierzchni ciała Spłukiwanie bieżącą wodą przez ok. 15 minut Spłukiwanie bieżącą wodą przez ok. minutę Mokra gaza, ok. 15–20 minut Schemat postępowania w opatrywaniu oparzeń chemicznych Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl 63 Sz 64 P I E RW S Z A P O M O C W N A G ŁYC H W Y PA D K A C H Wezwanie pogotowia ratunkowego (tel. 112 lub 999) Schemat postępowania w przypadku porażenia prądem elektrycznym PAMIĘTAJ! Nie zrywaj ubrania, które przykleiło się do skóry, nie przekłuwaj pęcherzy, nie usuwaj martwej skóry. Rozległe oparzenia schładzaj wilgotnymi chustami, nie polewaj. Nie stosuj żadnych maści, kremów lub innych tego typu okładów. Nie neutralizuj kwasów zasadami i odwrotnie – powierzchnię oparzoną spłucz wodą. Pierwsza pomoc w oparzeniu oka – przemywanie wodą bieżącą z kranu Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl DZIAŁ 1 | LEKCJA 7 Sz O PA R Z E N I A T E R M I C Z N E I C H E M I C Z N E K RO K P O K RO K U W przypadku oparzenia gałki ocznej należy wdrożyć następujące procedury postępowania: 1. dziecko położyć na boku z głową przechyloną w stronę uszkodzonej gałki ocznej; dorosły może przemyć gałkę oczną bezpośrednio pod kranem; 2. ochronić zdrowe oko, np. poprzez przykrycie go opatrunkiem; 3. odchylić powieki uszkodzonego oka dwoma palcami; 4. wlewać wodę do wewnętrznego kąta oka z wysokości 10 cm – woda opływa wówczas gałkę oczną i kieruje się do zewnętrznego kąta oka; 5. podczas przemywania należy polecić poszkodowanemu poruszanie gałkami ocznymi we wszystkich kierunkach; 6. należy za pomocą kompresów gazowych i chusty trójkątnej obandażować oboje oczu, pozostawiając je w ten sposób w bezruchu; 7. do momentu przybycia lekarza – opiekować się poszkodowanym. a) b) ZAPOBIEGANIE ROZWOJOWI WSTRZĄSU Każde oparzenie uszkadza ochronną funkcję skóry. Poprzez rozległe rany oparzeniowe organizm traci duże ilości płynów tkankowych, białka i soli. Ta utrata może prowadzić, podobnie jak i utrata krwi, do wstrząsu (przy oparzeniach powyżej 15% powierzchni ciała). Występujący ból i lęk dodatkowo pogłębiają wstrząs. Zastosowanie opisanego wyżej postępowania pozwoli zmniejszyć ból i lęk u poszkodowanego. Odpowiednie ułożenie oparzonych powierzchni ciała ochroni je i złagodzi ból spowodowany dotykiem, tarciem i uciskiem. Aby zapobiec rozwojowi wstrząsu oparzeniowego, osobę poszkodowaną należy ułożyć na wznak i unieść jej stopy na wysokość około 30 cm (pod warunkiem, że nie ma przeciwwskazań do stosowania tej pozycji), okryć kocem termicznym i do czasu przybycia służb medycznych – wspierać psychicznie, kontrolować czynności życiowe i reagować na zmiany. c) Kolejne etapy postępowania z oparzeniem: a) zdjęcie ozdób i schłodzenie wodą bieżącą, b) zmoczenie opatrunku wodą, c) założenie mokrego opatrunku Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl 65 Sz 66 P I E RW S Z A P O M O C W N A G ŁYC H W Y PA D K A C H Podsumowanie i spr awdzenie WIESZ, ROZUMIESZ ▪ Oparzenie to następstwo urazu wywołanego działaniem wysokiej temperatury, energii elektrycznej, substancji chemicznej lub promieniowania. ▪ Oparzenia dzielą się na cztery stopnie. ▪ Oparzenia twarzy, oczu, szyi, krocza, rąk, stóp lub w okolicach zgięciowych stawów, a także obejmujące cały obwód kończyny, szyi czy tułowia oraz oparzenia elektryczne są oparzeniami ciężkimi i wymagają natychmiastowej pomocy lekarskiej. ▪ Obliczając rozległość oparzeń, stosuje się reguły „dziewiątek”, „piątek” i „dłoni”. ▪ Pierwsza pomoc w oparzeniach polega na schładzaniu ran wodą i założeniu mokrego opatrunku, który dodatkowo należy polewać wodą. ▪ W przypadku oparzeń wywołanych łukiem elektrycznym należy wdrożyć odpowiednie postępowanie w zależności od objawów. ▪ W przypadku oparzeń chemicznych (np. kwasami, substancjami zasadowymi) należy spłukiwać oparzoną powierzchnię strumieniem bieżącej wody przez 15 minut. ▪ Przy oparzeniach nie wolno: zrywać ubrania, które przykleiło się do skóry, przekłuwać pęcherzy, usuwać martwej skóry, stosować maści, kremów, polewać wodą w przypadku rozległych oparzeń; nie wolno też neutralizować kwasów zasadami i odwrotnie. PYTANIA I POLECENIA 1. Wymień czynności, jakie należy podjąć, by udzielić pierwszej pomocy osobie porażonej prądem. 2. Opisz stopnie oparzeń i wskaż zagrożenia dla życia lub zdrowia poszkodowanego, spowodowane wystąpieniem każdego z nich. 3. Wymień części ciała, których oparzenie stanowi zagrożenie dla życia lub zdrowia poszkodowanego. Uzasadnij, dlaczego oparzenie tych części ciała jest szczególnie niebezpieczne. 4. Jesteście na biwaku. Kolega oblał się wrzątkiem. Ma poparzone obie dłonie i brzuch, do którego przykleiły się kąpielówki. Na lewym nadgarstku, który też uległ oparzeniu, ma zegarek, a na palcu sygnet. Na dłoniach pojawiły się pęcherze, a wokół nich skóra jest zaczerwieniona. Rozpoznaj uraz i zaproponuj zakres pierwszej pomocy w opisanym przypadku. 5. Jesteś u kolegi. Jego młodszy brat oblał się kwasem solnym, który ojciec przechowywał w szafce pod umywalką. Malec wrzeszczy, wymachuje rękami. Ma też mokre spodnie. Zaproponuj zakres pierwszej pomocy. Przydziel zadania poszczególnym osobom. Pamiętaj, że jesteś z kolegą. 6. Podczas klasowego grillowania nad jeziorem doszło do wypadku. Wojtek, dokładając drewno do ogniska, podszedł za blisko ognia i zapaliła się jego kurtka. Wystraszony zaczął wymachiwać ręką, co spowodowało, że ogień rozwinął się jeszcze bardziej. Zaproponuj zakres pierwszej pomocy w opisanym zdarzeniu. Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl DZIAŁ 1 | LEKCJA 7 Sz O PA R Z E N I A T E R M I C Z N E I C H E M I C Z N E 7. Wezwij pomoc do poszkodowanego w opisanym wyżej wypadku. 8. Wymień zagrożenia dla zdrowia lub życia wynikające z poparzenia płomieniem. 9. Zaproponuj algorytm postępowania w oparzeniu gałki ocznej substancją żrącą. PRZYDATNE STRONY INTERNETOWE www.mediweb.pl www.resmedica.pl www.oparzenia.info www.podkarpacie.straz.pl Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl 67 Sz 68 8 Ciała obce w organizmie ▪ Jeżeli ciało obce zablokuje drogi oddechowe, niezbędna jest natychmiastowa pomoc. ▪ Pierwsza pomoc w takiej sytuacji różni się w zależności od wieku i stanu poszkodowanego. ▪ Naucz się postępować zgodnie z obowiązującymi standardami. CIAŁO OBCE W DROGACH ODDECHOWYCH ZADŁAWIENIE to niedrożność górnych dróg oddechowych, spowodowana dostaniem się do nich np. fragmentu pokarmu, który może je zablokować. Jedną z najczęstszych przyczyn niedrożności dróg oddechowych jest utknięcie w nich ciał obcych, takich jak np. kęs jedzenia czy część protezy zębowej. Ciało obce może spowodować częściową lub całkowitą niedrożność dróg oddechowych. Chcąc pozbyć się ciała obcego z dróg oddechowych, osoba dławiąca się próbuje kasłać. Jeśli kaszel staje się nieefektywny, cichy, narasta wysiłek oddechowy i jest zaburzona wymiana gazowa, to prawdopodobnie doszło do całkowitego zamknięcia górnych dróg oddechowych, co oznacza, że osoba poszkodowana nie może oddychać i mówić. K RO K P O K RO K U Postępowanie w przypadku zadławienia się osoby dorosłej. Przy częściowej niedrożności dróg oddechowych, kiedy poszkodowany jest przytomny i efektywnie kaszle, nie należy wykonywać żadnych rękoczynów, tylko zachęcać do kaszlu. Usuwanie ciała obcego z dróg oddechowych dorosłego Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl DZIAŁ 1 | LEKCJA 8 Sz C I A Ł A O B C E W O RG A N I Z M I E W razie zadławienia się osoby otyłej nie wolno stosować uciśnięć nadbrzusza, tylko uciśnięcia w części środkowej mostka oraz uderzenia między łopatki. Gdy zadławieniu ulegnie kobieta ciężarna, która jest przytomna, postępowanie jest identyczne jak z osobą dorosłą, ale zamiast typowych ucisków nadbrzusza wykonuje się uciski mostka (w tym samym miejscu co podczas RKO). Jeśli dławiąca się kobieta ciężarna straci przytomność, postępujemy analogiczne jak z osobą dorosłą, podkładając pod jej prawy bok zrolowany koc lub części garderoby. K RO K P O K RO K U Podczas całkowitej niedrożności dróg oddechowych, kiedy poszkodowany jest nadal przytomny, ale przestaje kasłać lub kaszel staje się nieefektywny (zanika), należy: 1. stanąć z boku, nieco za poszkodowanym; 2. położyć dłoń na klatce piersiowej poszkodowanego, pochylić go do przodu tak, aby ułatwić przemieszczenie się ciała obcego do ust (siłą ciążenia); 3. rozpocząć wykonywanie 5 uderzeń w okolicę międzyłopatkową i po każdym uderzeniu sprawdzić, czy ciało obce wydostało się na zewnątrz, a drogi oddechowe są już drożne. Jeżeli uderzenia w okolicę międzyłopatkową nie odniosły spodziewanego efektu, należy zastosować 5 uciśnięć nadbrzusza, czyli tzw. rękoczyn Heimlicha. W tym celu: 1. pochylamy poszkodowanego do przodu; 2. stajemy tuż za nim, bokiem do niego (jedną stopę wstawiamy między jego stopy), w taki sposób, aby poszkodowany oparł się o biodro ratującego, i obejmujemy go pod pachami, zaciskamy jedną rękę w pięść i przykładamy w miejsce pomiędzy pępkiem a wyrostkiem mieczykowatym mostka, drugą rękę kładziemy na pierwszej i wykonujemy silne uciśnięcia w kierunku do siebie i ku górze; 3. zalecane rękoczyny (5 uderzeń między łopatkami i 5 uciśnięć nadbrzusza) wykonuje się naprzemiennie, do momentu usunięcia ciała obcego lub utraty przytomności. PAMIĘTAJ! Nigdy nie uciskaj nadbrzusza kobiety ciężarnej, stosuj uciski na mostek. PIERWSZA POMOC W PRZYPADKU ZAKRZTUSZENIA SIĘ MAŁEGO DZIECKA U dziecka można podejrzewać zadławienie, jeśli nagle – na ogół w trakcie jedzenia lub zabawy drobnymi przedmiotami – dziecko kaszle lub dławi się, a do tej pory było zdrowe. Jeśli mimo stosowanych rękoczynów doszło do utraty przytomności, należy niezwłocznie wezwać karetkę pogotowia, poszkodowanego ułożyć na plecach, udrożnić jego drogi oddechowe, rozpocząć resuscytację krążeniowo-oddechową od 30 ucisków klatki piersiowej. PAMIĘTAJ! Rękoczynu Heimlicha nie wykonuje się u kobiet w ciąży, u niemowląt i u osób otyłych. Z jamy ustnej można próbować usunąć ciało obce tylko wówczas, gdy jest ono widoczne. Wykonywanie rękoczynu Heimlicha Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl 69 Sz 70 P I E RW S Z A P O M O C W N A G ŁYC H W Y PA D K A C H K RO K P O K RO K U Postępowanie w przypadku zadławienia się małego dziecka. Jeżeli kaszel jest efektywny, należy zachęcać dziecko do kaszlu. Gdy dziecko nie kaszle, należy: 1. rozpocząć wykonywanie 5 uderzeń w okolicę międzyłopatkową, a potem 5 uciśnięć nadbrzusza; czynności te należy powtarzać do momentu usunięcia ciała obcego lub utraty przytomności; 2. w trakcie uderzeń w okolicę międzyłopatkową dziecko powinno być pochylone do przodu lub, jeśli to możliwe, ułożone głową niżej (małe dziecko podobnie jak niemowlę) albo położone w poprzek kolan ratującego i skierowane główką ku dołowi; 3. po każdym uderzeniu ratownik powinien sprawdzić, czy ciało obce nie zostało usunięte. Jeśli mimo stosowanych rękoczynów doszło do utraty przytomności, należy: 1. wezwać karetkę pogotowia, ułożyć dziecko w pozycji na wznak, usunąć widoczne ciała obce, udrożnić drogi oddechowe i wykonać 5 oddechów ratowniczych; po każdym z oddechów ratowniczych należy obserwować wychylenia klatki piersiowej; jeśli zauważamy ich brak, należy skorygować odgięcie głowy do tyłu); 2. jeśli po oddechach ratowniczych nie obserwuje się kaszlu, spontanicznych ruchów ciała lub prawidłowego oddechu, to w takiej sytuacji należy wykonać 30 ucisków klatki piersiowej i kontynuować resuscytację przez minutę; 3. wezwać karetkę pogotowia, jeśli do tej pory nikt tego nie zrobił. a b c Usuwanie ciała obcego z dróg oddechowych dziecka: a) zaglądanie do buzi, b) uderzanie w okolicę międzyłopatkową, c) uciskanie klatki piersiowej Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl DZIAŁ 1 | LEKCJA 8 Sz C I A Ł A O B C E W O RG A N I Z M I E PIERWSZA POMOC W PRZYPADKU ZAKRZTUSZENIA SIĘ NIEMOWLĘCIA K RO K P O K RO K U Postępowanie w przypadku zadławienia się niemowlęcia: 1. wziąć niemowlę i, stabilizując jego główkę razem z tułowiem, ułożyć je na swoim przedramieniu twarzą ku dołowi; przez cały czas główka niemowlęcia powinna znajdować się niżej niż tułów; 2. wykonać 5 uderzeń w okolicę między łopatkami, jeżeli uderzenia okażą się nieskuteczne, odwrócić niemowlę na drugie przedramię (jest teraz skierowane twarzą ku górze) i wykonać 5 uciśnięć na mostku (w tym samym miejscu i tak samo jak przy wykonywaniu RKO). Jeśli mimo stosowanych manewrów doszło do utraty przytomności, należy: 1. wezwać karetkę pogotowia; 2. ułożyć niemowlę w pozycji na wznak; 3. otworzyć usta i poszukać ciała obcego (tylko widoczne ciało obce może być usuwane przez jednorazowe wygarnięcie palcem); 4. udrożnić drogi oddechowe i wykonać 5 oddechów (po każdym oddechu obserwować wychylenia klatki piersiowej; jeśli ich nie ma, należy skorygować udrożnienie dróg oddechowych). Jeśli po wdechach nie obserwuje się kaszlu, spontanicznych ruchów ciała lub prawidłowego oddechu, należy wykonać 30 ucisków klatki piersiowej, kontynuować RKO niemowlęcia przez minutę i wezwać pogotowie ratunkowe, jeśli do tej pory nikt tego nie zrobił. Ratując niemowlę, które zadławiło się i jest przytomne, należy obserwować, czy może efektywnie kaszleć. Jeżeli niemowlę nie kaszle, należy rozpocząć wykonywanie 5 uderzeń w okolicę międzyłopatkową, a potem 5 uciśnięć mostka. Zalecane rękoczyny (5 uderzeń w okolicę między łopatkami i 5 uciśnięć mostka) wykonuje się do momentu usunięcia ciała obcego z dróg oddechowych lub utraty przytomności przez niemowlę. Usuwanie ciała obcego z dróg oddechowych niemowlęcia, ułożenie na brzuchu z pochyleniem głowy ku dołowi i podparciem brody, uderzanie w okolicę międzyłopatkową Podobieństwa i różnice w postępowaniu ratowniczym w przypadku zadławienia, gdy poszkodowany jest przytomny Dorosły Dziecko Niemowlę Kaszel występuje – rozpoznaj zadławienie i zachęcaj do kaszlu. Kaszel ustał lub stał się słaby – poszkodowany zaczyna się dusić: zastosuj 5 uderzeń między łopatki. 5 uciśnięć nadbrzusza. 5 uciśnięć klatki piersiowej. Kontynuuj działania do momentu usunięcia ciała obcego lub utraty przytomności Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl 71 Sz 72 P I E RW S Z A P O M O C W N A G ŁYC H W Y PA D K A C H Podobieństwa i różnice w postępowaniu ratowniczym w przypadku zadławienia, gdy poszkodowany jest nieprzytomny Dorosły Dziecko Niemowlę Wezwij pomoc. Udrożnij drogi oddechowe – usuń tylko widoczne ciała obce. Wykonaj 30 ucisków mostka. Wykonaj 5 oddechów ratowniczych. Wykonaj 2 oddechy ratownicze. Wykonaj 30 ucisków mostka. Wykonuj RKO do momentu powrotu czynności życiowych lub przybycia karetki pogotowia. Podsumowanie i spr awdzenie WIESZ, ROZUMIESZ ▪ Zadławienie to niedrożność górnych dróg oddechowych, spowodowana najczęściej ich zablokowaniem przez kęs jedzenia. ▪ Gdy poszkodowany jest przytomny i efektywnie kaszle, nie należy wykonywać żadnych manewrów, tylko zachęcać do kaszlu. ▪ Gdy poszkodowany przestaje kasłać, należy rozpocząć wykonywanie 5 uderzeń w okolicę międzyłopatkową. ▪ Jeżeli uderzenia w okolicę międzyłopatkową były nieskuteczne, należy zastosować 5 uciśnięć nadbrzusza, czyli tzw. manewr (rękoczyn) Heimlicha. ▪ Zalecane manewry (5 uderzeń i 5 uciśnięć) kontynuuje się do momentu usunięcia ciała obcego z dróg oddechowych lub utraty przytomności przez poszkodowanego. ▪ Manewru Heimlicha nie wykonuje się u kobiet w ciąży, niemowląt i osób otyłych. ▪ U kobiet ciężarnych i osób otyłych wykonuje się uciśnięcia w części środkowej mostka. Uderzenia w łopatki stosuje się jak u pozostałych osób. ▪ Jeśli po oddechach ratowniczych nie zaobserwowano kaszlu, spontanicznych ruchów ciała lub prawidłowego oddechu, to należy wdrożyć procedury ratownicze stosownie do wieku lub uwzględniające ciążę. ▪ Ratując niemowlę, stosuje się 5 uderzeń między łopatkami. Jeżeli okażą się one nieskuteczne, wykonuje się 5 uciśnięć mostka. PYTANIA I POLECENIA 1. Koleżanka podczas przerwy jadła jabłko. Opowiadałaś/opowiadałeś jej zabawną historię, która wywołała salwę śmiechu. Nagle koleżanka zamilkła, chwyciła się za gardło i zaczęła nerwowo wodzić oczami, a jej twarz zrobiła się blada. Wokół było mnóstwo rozbawionej, hałasującej młodzieży. Zaplanuj udzielenie pierwszej pomocy, uwzględniając pełen schemat postępowania ratowniczego. Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl DZIAŁ 1 | LEKCJA 8 Sz C I A Ł A O B C E W O RG A N I Z M I E 2. Matka wchodzi do pokoju i widzi, że jej 10-miesięczne niemowlę jest sine, ma kłopoty z oddychaniem (np. oddycha ciężko), a wokół leżą rozsypane korale, które przed chwilą zdjęła i położyła na szafce. Dziecko nie kaszle. Zaplanuj algorytm postępowania w opisanym przypadku. 3. Dziecko w wieku około 2 lat, bawiąc się w piaskownicy, znalazło mały klocek. Zaciekawione, jak on smakuje, włożyło klocek do buzi. Po chwili zaczęło się dusić. Zaplanuj algorytm postępowania w opisanym przypadku, w sytuacji, gdy nikogo nie ma w pobliżu. 4. Wspólnie z kolegami wybraliście się na biwak. Jeden z kolegów poczęstował przyjaciół złowioną i usmażoną przez siebie rybą. Koleżanka, jedząc i rozmawiając jednocześnie, zakrztusiła się kęsem jedzenia. Zaczęła kasłać. Zaniepokojeni koledzy zachęcali ją do kaszlu, niestety nieskutecznie. Nie pomogły uderzenia w plecy i uciski nadbrzusza – koleżanka straciła przytomność. Opisz schemat postępowania ratunkowego w opisanym przypadku. 5. Zaproponuj schemat postępowania ratunkowego w sytuacji zakrztuszenia się osoby otyłej. 6. Opisz procedurę ratowania krztuszącej się kobiety ciężarnej. Wyjaśnij, dlaczego u kobiety w ciąży stosuje się odmienną procedurę niż w przypadku zakrztuszenia się innej osoby dorosłej. 7. Kilkutygodniowe niemowlę podczas karmienia butelką zachłysnęło się mlekiem. Zaczęło sinieć, ma trudności z oddychaniem. Zaproponuj matce schemat postępowania w opisanym przypadku. 8. Przećwiczcie na fantomach (mogą to być większe lalki) pełny schemat postępowania w sytuacji zachłyśnięcia się niemowlęcia. Ćwiczenia wykonajcie w parach, obserwując nawzajem wykonywane czynności. Podzielcie się uwagami dotyczącymi udzielania pierwszej pomocy w tym przypadku. 9. Przećwiczcie w 4-osobowych zespołach udzielanie pierwszej pomocy w różnych przypadkach zakrztuszeń (bez wykonywania ucisków i uderzeń). Wymieńcie informacje dotyczące poprawności wykonywanych działań. Opowiedzcie, jak czuliście się w roli poszkodowanego i jakie uczucia towarzyszyły Wam, gdy udzielaliście pierwszej pomocy. PRZYDATNE STRONY INTERNETOWE www.jakratowac.republika.pl www.poradnikmedyczny.pl www.medigo.pl Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl 73 Sz 74 9 Wstrząs pourazowy ▪ Wstrząs jest zagrażającym życiu zaburzeniem krążenia i czynności pracy serca. ▪ Wiele stanów urazowych i chorobowych może być jego przyczyną. ▪ Naucz się postępowania zapobiegającego jego rozwojowi. RODZAJE I CHARAKTERYSTYKA WSTRZĄSÓW WSTRZĄS to zespół zaburzeń ogólnoustrojowych, który powstaje w wyniku niedotlenienia tkanek ważnych dla życia narządów. Powodem jest niedostateczny przepływ krwi. Słowo wstrząs ma wiele znaczeń. W przypadku udzielania pierwszej pomocy oznacza ono stan spowodowany utratą krążących płynów ustrojowych. Nie należy go mylić ze wstrząsem psychicznym, który może wystąpić np. po otrzymaniu złych wiadomości. Psychiczne obciążenia, takie jak: strach, lęk oraz ból, mogą nasilić wstrząs. Objawy wstrząsu mogą być różne, w zależności od przyczyny są to: ▪ szybkie lub słabo wyczuwalne tętno; ▪ blada, zimna skóra, często dreszcze oraz zimny pot; ▪ niepokój, zdezorientowanie. Wstrząs hipowolemiczny Wstrząs hipowolemiczny jest reakcją organizmu na zmniejszoną zawartość krwi w naczyniach krwionośnych. Bezpośrednią przyczyną wstrząsu hipowolemicznego może być krwotok wewnętrzny i/lub zewnętrzny, utrata płynów, np. spowodowana przez: rozległe oparzenia, silne wymioty i/lub biegunkę, obfite poty wywołane udarem słonecznym lub gorączką. Poszkodowany we wstrząsie jest na ogół przytomny. K RO K P O K RO K U W sytuacji wystąpienia u poszkodowanego wstrząsu hipowolemicznego należy: 1. wezwać pogotowie ratunkowe; 2. zwalczać przyczynę wstrząsu, np. zatamować krwotok, opatrzyć oparzenie; 3. ułożyć poszkodowanego w pozycji przeciwwstrząsowej, tzn. płasko na wznak, i podnieść jego nogi około 30 cm (pod kątem 30°); 4. zapewnić komfort termiczny i psychiczny (uspokoić, wspierać, okryć); 5. kontrolować funkcje życiowe i reagować na zmiany. Wstrząs anafilaktyczny Wstrząs anafilaktyczny jest ostrą, zagrażającą życiu reakcją alergiczną całego organizmu. Bezpośrednią przyczyną wstrząsu anafilaktycznego może być przyjęcie leku lub prepa- Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl DZIAŁ 1 | LEKCJA 9 Sz W S T R Z Ą S P O U R A Z OW Y z zawałem serca lub obrzękiem płuc) i kontrolować funkcje życiowe, dbając o komfort psychiczny i termiczny. ratu krwi, środka uczulającego, np.: orzechów, owoców morza, czekolady, lub ukąszenie owadów. Charakterystycznymi objawami wstrząsu anafilaktycznego są: ▪ zaczerwienienie skóry, świąd, obrzęki na całym ciele, rzadziej pokrzywka; ▪ duszność związana z obrzękiem krtani i/lub skurczem oskrzeli; ▪ nudności, wymioty. ALGORYTM POSTĘPOWANIA PRZECIWWSTRZĄSOWEGO W każdym przypadku, gdy mamy do czynienia z poszkodowanym przytomnym i podejrzewamy wstrząs, należy przeprowadzić wywiad SAMPLE (patrz s. 16). PAMIĘTAJ! K RO K P O K RO K U Pozycji przeciwwstrząsowej nie powinno się stosować przy urazach czaszkowo-mózgowych, urazach kręgosłupa i miednicy, duszności oraz nagłych bólach w klatce piersiowej i/lub w nadbrzuszu. W przypadku wstrząsu anafilaktycznego – do momentu przybycia karetki pogotowia – należy: 1. natychmiast przerwać kontakt poszkodowanego z alergenem, np. wyciągnąć żądło pszczoły; 2. kontrolować podstawowe funkcje życiowe; 3. jeśli poszkodowany ma strzykawkę z lekiem, pomóc przyjąć lek, aby przeciwdziałać reakcji anafilaktycznej; 4. ułożyć poszkodowanego w najwygodniejszej dla niego pozycji;. 5. nie zostawiać bez opieki, zapewniając komfort psychiczny i termiczny. We wstrząsie kardiogennym nie wolno stosować pozycji przeciwwstrząsowej, ponieważ obciążyłaby dodatkowo krwią już niewydolne serce. Wstrząs kardiogenny Wstrząs kardiogenny (sercowopochodny) to takie zaburzenie funkcji serca, które sprawia, że organ ten nie jest w stanie wystarczająco zaopatrywać całego organizmu w tlen. Bezpośrednimi przyczynami wstrząsu kardiogennego mogą być: zawał mięśnia sercowego, zaburzenie rytmu serca lub zator tętnicy płucnej. Często dotyczy on chorych leczących się wcześniej kardiologicznie. U chorego w stanie wstrząsu można zauważyć szybkie lub słabo wyczuwalne tętno, zimną, bladą skórę, zimny pot i drżenie. W wypadku wstrząsu kardiogennego, oczekując na przyjazd służb medycznych, należy ułożyć poszkodowanego z lekko uniesioną górną częścią ciała (jak w postępowaniu Zasady udzielania pierwszej pomocy osobie poszkodowanej z objawami wstrząsu (przy braku przeciwwskazań) Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl 75 Sz 76 P I E RW S Z A P O M O C W N A G ŁYC H W Y PA D K A C H Postępowanie przeciwwstrząsowe: ułożenie na wznak z uniesionymi nogami i okrycie kocem termicznym ZAGROŻENIA WYWOŁANE WSTRZĄSEM I ZAPOBIEGANIE WSTRZĄSOWI Na początku wstrząsu organizm radzi sobie sam dzięki tzw. centralizacji krążenia. Polega ona na przemieszczeniu krwi z mniej ważnych życiowo części ciała, tj.: skóry, mięśni kończyn górnych i dolnych, z obszaru trzewnego do życiowo ważnych narządów: mózgu, serca i płuc. Dzięki temu organy te otrzymują wystarczającą ilość krwi, a w związku z tym – także tlenu. Ta „samopomoc” jest niestety przemijająca. Przy większej utracie krwi dochodzi do wyczerpania się mechanizmów obronnych i do wstrząsu nieodwracalnego, który często prowadzi do śmierci. Jeśli wyprowadzenie ze wstrząsu nie nastąpi szybko, życiowo ważne narządy, takie jak mózg, serce i nerki, mogą zostać nieodwracalnie uszkodzone. Osoby, które wiedzą, że są uczulone na dane alergeny, powinny: ▪ unikać z nimi kontaktu, np. omijać miejsca przyciągające owady błonkoskrzydłe i nie wabić ich swoim zachowaniem; ▪ czytać etykiety na opakowaniach produktów spożywczych; ▪ nosić przy sobie plakietkę (bransoletkę) z odpowiednią informacją medyczną, która będzie przydatna lekarzowi; ▪ poprosić lekarza o przepisanie zestawu przeciwwstrząsowego, który powinien znajdować się w dostępnym miejscu; zestaw zawiera zwykle leki przeciwhistaminowe i strzykawkę z adrenaliną. PAMIĘTAJ! Pomóż osobie z napadem anafilaksji znaleźć strzykawkę i wstrzyknąć lek. Przyłóż strzykawkę do skóry uda i naciśnij na drugi koniec. PAMIĘTAJ! Wstrząs jest zawsze zagrożeniem dla życia, ponieważ w krótkim czasie stan poszkodowanego może ulec gwałtownemu pogorszeniu. Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl DZIAŁ 1 | LEKCJA 9 Sz W S T R Z Ą S P O U R A Z OW Y Podsumowanie i spr awdzenie WIESZ, ROZUMIESZ ▪ Wstrząs jest zagrażającym życiu zaburzeniem krążenia i czynności serca, wynikającym z nieprawidłowości pomiędzy pożądanym a rzeczywistym zaopatrzeniem w krew. ▪ Potencjalne przyczyny wstrząsu to: ciężkie krwawienia, oparzenia, nasilone wymioty lub biegunka (wstrząs hipowolemiczny), problemy z sercem (wstrząs kardiogenny), reakcje alergiczne (wstrząs anafilaktyczny), urazy rdzenia kręgowego (wstrząs neurogenny). ▪ Pozycja przeciwwstrząsowa polega na ułożeniu poszkodowanego płasko na wznak i uniesieniu jego nóg na wysokość około 30 cm (pod kątem 30°). ▪ Poszkodowanego przytomnego, u którego nie występuje wstrząs kardiogenny i nie doszło do urazu głowy, kręgosłupa, miednicy lub nóg, należy ułożyć w pozycji przeciwwstrząsowej. ▪ Anafilaksja (wstrząs anafilaktyczny) jest rzadką, ale ciężką reakcją nadwrażliwości (alergiczną). ▪ Wielu chorych na anafilaksję ma przy sobie strzykawkę do samodzielnego użycia, zawierającą odmierzoną dawkę leku. Strzykawka wygląda jak wieczne pióro. ▪ We wstrząsie kardiogennym układa się poszkodowanego z lekko uniesioną górną częścią ciała. ▪ We wstrząsie anafilaktycznym układa się poszkodowanego w najwygodniejszej dla niego pozycji. ▪ Z poszkodowanym przytomnym (lub/i świadkiem zdarzenia) należy przeprowadzić wywiad SAMPLE. Podczas zbierania informacji trzeba zwrócić uwagę na dolegliwości zgłaszane przez poszkodowanego (S) oraz wydarzenia poprzedzające wypadek (E). PYTANIA I POLECENIA 1. Wymień przyczyny, które mogą doprowadzić do rozwoju wstrząsu kardiogennego. 2. Sąsiad uskarżał się na problemy z sercem. Wiesz, że przyjmował jakieś leki nasercowe. Tego dnia – mimo upału – pracował ciężko w ogrodzie. Nagle upadł. Podbiegasz do niego i widzisz, że ma zimną, bladą i pokrytą potem skórę, ma drgawki, a jego tętno jest szybkie i słabo wyczuwalne. Na szczęście jest przytomny. Rozpoznaj uraz i zaproponuj algorytm postępowania w opisanym przypadku. 3. Jesteście na biwaku. Koleżanka zatruła się nieświeżym jedzeniem. Przez cały dzień męczyły ją wymioty i biegunka. Miała bardzo wysoką temperaturę i pociła się. Teraz ma zimną, bladą, pokrytą potem skórę i drgawki, a jej tętno jest szybkie i słabo wyczuwalne. Jest niespokojna i zdezorientowana. Rozpoznaj uraz i zaproponuj algorytm postępowania w opisanym przypadku. 4. Wezwij pomoc do opisanego wyżej wypadku. 5. Opisz objawy wstrząsu u osoby uczulonej, np. na orzeszki ziemne. Jaki jest to rodzaj wstrząsu? Zaproponuj algorytm postępowania. Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl 77 Sz 78 P I E RW S Z A P O M O C W N A G ŁYC H W Y PA D K A C H 6. Napisz ulotkę informującą koleżanki i kolegów o zagrożeniach związanych z rozwojem wstrząsu anafilaktycznego. Przestrzeż ich przed zachowaniami zagrażającymi osobie z anafilaksją. Podaj dwa przykłady takich zachowań. 7. Zaproponuj pytania do wywiadu SAMPLE z poszkodowanymi w sytuacjach opisanych powyżej. 8. Zastosuj pozycję zapobiegającą rozwojowi wstrząsu kardiogennego. 9. Zastosuj pozycję zapobiegającą rozwojowi wstrząsu hipowolemicznego u osoby, u której wystąpił silny krwotok z rany na podudziu. Rana została opatrzona, krwotok zatrzymany, poszkodowany nie ma dodatkowych obrażeń. PRZYDATNE STRONY INTERNETOWE www.pierwszapomoc.net.pl www.jaalergik.pl www.biomedical.pl Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl DZIAŁ 1 | LEKCJA 9 Sz 79 10 Pogryzienia, użądlenia, ukąszenia ▪ Każde pogryzienie przez zwierzę może stanowić zagrożenie życia lub zdrowia. ▪ Niektóre użądlenia lub ukąszenia mogą być niebezpieczne. ▪ Poznaj zasady pierwszej pomocy oraz ochrony przed atakującym psem. PIERWSZA POMOC W PRZYPADKU POGRYZIENIA PRZEZ ZWIERZĘ K RO K P O K RO K U Najczęściej sprawcami pogryzień są zwierzęta domowe. Najbardziej narażone są na nie dzieci. Każde ugryzienie przez zwierzę powinien obejrzeć lekarz. Głębokie ugryzienia mogą być przyczyną poważnych ran, ciężkich krwawień i uszkodzeń tkanek. Przystępując do udzielania pierwszej pomocy osobie pogryzionej przez zwierzę, należy: 1. zadbać o bezpieczeństwo własne i świadków zdarzenia; jeżeli zwierzę nadal jest groźne, lepiej nie zbliżać się do niego, lecz wezwać służby ratunkowe; 2. posadzić poszkodowanego, uspokoić i opatrzyć jego ranę (obejrzeć, przemyć wodą z mydłem, osuszyć) i założyć opatrunek; 3. jeśli rana obficie krwawi, uciskać ją przez czysty opatrunek do momentu ustania krwawienia; nie należy usuwać opatrunku, lecz położyć na niego następny i zabandażować; 4. zebrać wywiad SAMPLE, wezwać pogotowie ratunkowe lub zapewnić transport do szpitala. SPOSOBY OCHRONY PRZED ATAKUJĄCYM PSEM Nie wolno zaczepiać obcych psów, zwłaszcza agresywnych. Kiedy zwierzę atakuje, należy zasłonić się dostępnym przedmiotem, np. torbą lub deską. Jeśli nie mamy takiego przedmiotu, należy skulić się i osłonić twarz oraz wszystkie wrażliwe części ciała, po czym złączyć nogi, by ochronić tętnice. W przypadku pogryzienia przez psa należy ustalić, kto jest jego właścicielem, Rana kąsana po ugryzieniu psa PAMIĘTAJ! Wszystkie pogryzienia przez zwierzęta wiążą się z ryzykiem zakażenia tężcem. Pogryzienia przez obce lub dzikie zwierzęta stanowią zagrożenie zakażenia wścieklizną. Każde pogryzienie wymaga natychmiastowej konsultacji z lekarzem. Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl Sz 80 P I E RW S Z A P O M O C W N A G ŁYC H W Y PA D K A C H i dowiedzieć się, czy zwierzę było szczepione. W przypadku pogryzienia przez zwierzę leśne należy skontaktować się ze służbą leśną i zapewnić poszkodowanemu pomoc medyczną. K RO K P O K RO K U Chroniąc się przed atakującym psem, przyjmujemy „pozycję żółwia”. Należy wówczas: 1. nie odwracać się tyłem, nie uciekać; 2. ustawić się bokiem do zwierzęcia na lekko rozstawionych nogach; 3. nie patrzeć psu w oczy i nie okazywać strachu; 4. w miarę możliwości osłonić wszystkie części ciała, za które chwyta pies (spleść dłonie do wewnątrz, schować kciuki, założyć ręce na kark, osłaniając uszy, przykucnąć i przycisnąć głowę do kolan). PAMIĘTAJ! Na każdym właścicielu psa ciąży odpowiedzialność cywilna zgodnie z art. 431. Kodeksu cywilnego a) PIERWSZA POMOC W PRZYPADKU UŻĄDLENIA Ukąszenia i użądlenia przez owady są bolesne, ale nie stanowią zagrożenia dla życia, jeżeli człowiek nie jest uczulony na jad owadów. Owadem, którego ukąszenie może być śmiertelne, jest szerszeń. Dla życia małego dziecka zagrożenie stanowi ukąszenie już jednego szerszenia, a dla życia osoby dorosłej – trzech. Pszczoła, osa, szerszeń, trzmiel – to owady, których użądlenie może wywołać reakcję alergiczną. Większość owadów żądli w obronie własnej lub gniazda. W miejscu użądlenia przez pszczołę pozostaje żądło, które najlepiej usunąć krawędzią karty plastikowej lub tępą stroną noża. Nie wolno usuwać żądła palcami, ponieważ ucisk na woreczek z jadem spowoduje jego wstrzyknięcie pod skórę. Do powikłań spowodowanych ukąszeniami i użądleniami przez owady należą: reakcja ogólnoustrojowa na toksyczny jad, zakażenie w miejscu ukąszenia i wstrząs. Reakcja alergiczna (anafilaksja) po użądleniu owada rozwija się w ciągu kilku minut i może spowodować trudności w oddychaniu, a nawet śmierć. b) c) PAMIĘTAJ! Użądlenie prowadzi do wielu zmian w organizmie, zależnych od działania substancji wprowadzanych przez żądlącego owada. Może okazać się śmiertelne, gdy osoba użądlona jest uczulona na jad lub gdy miejscem użądlenia jest jama ustna. Kolejne etapy przyjmowania „pozycji żółwia”: a) przykucnięcie, b) ułożenie rąk, c) wykonanie skłonu Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl DZIAŁ 1 | LEKCJA 10 Sz P O G RY Z I E N I A , U Ż Ą D L E N I A , U K Ą S Z E N I A PAMIĘTAJ! POMOC OSOBIE UKĄSZONEJ PRZEZ ŻMIJĘ W razie użądlenia przez pszczołę należy zastosować roztwór o słabym odczynie zasadowym (np. sodę oczyszczoną) w celu zobojętnienia jej jadu. W Polsce jedynym jadowitym wężem jest żmija zygzakowata. Zwierzę to atakuje tylko w przypadku bezpośredniego zagrożenia (nadepnięte lub dotknięte). Podczas ataku dochodzi do opróżnienia zawartości gruczołów jadowych, których ujścia znajdują się na szczycie zębów. Ukąszenie przez żmiję zygzakowatą pozostawia ślad w postaci dwóch czerwonych punktów oddalonych od siebie o 5–10 mm. W obrębie rany szybko rozwija się obrzęk. U osoby ugryzionej pojawiają się: silny ból, nudności, wymioty, czasem biegunka, trudności w oddychaniu, pocenie się i objawy wstrząsu, splątanie i utrata przytomności. W razie użądlenia przez osę należy zastosować roztwór o słabym odczynie kwaśnym (np. ocet lub sok cytrynowy) w celu zobojętnienia zasadowego jadu. a) b) UKĄSZENIE to zatruta rana, która powstaje po zaatakowaniu przez niektóre zwierzęta. Odsysanie jadu za pomocą bańki Reakcja na użądlenie: a) użądlenie na kończynie, b) opuchlizna po użądleniu w usta K RO K P O K RO K U Ślad ukąszenia przez żmiję Zawsze, gdy mamy do czynienia z ukąszeniami i użądleniami przez owady, należy: 1. sprawdzić czynności życiowe osoby ukąszonej i – jeśli to konieczne – wykonać RKO; 2. przeprowadzić wywiad SAMPLE i wezwać służby medyczne; 3. uspokoić poszkodowanego i zapobiec rozwojowi wstrząsu; 4. zdjąć poszkodowanemu pierścionki, zegarki i inne ozdoby, ponieważ może pojawić się obrzęk; 5. przemyć miejsce użądlenia wodą z mydłem, położyć na nim przekrojoną cebulę (sok cebuli zmniejsza działanie kwasu mrówkowego) albo przyłożyć zimny kompres. Żmija zygzakowata Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl 81 Sz 82 P I E RW S Z A P O M O C W N A G ŁYC H W Y PA D K A C H K RO K P O K RO K U Udzielając pierwszej pomocy osobie ukąszonej przez żmiję, należy: 1. pomóc poszkodowanemu przyjąć wygodną pozycję z uniesionym tułowiem, aby serce było powyżej miejsca ukąszenia; stres i ruch nasilają działanie trucizny, a uniesienie tułowia zmniejsza ilość krwi powracającej do serca; 2. udrożnić drogi oddechowe, kontrolować oddech i być gotowym do wykonania RKO; 3. natychmiast wezwać pomoc medyczną; 4. zabandażować kończynę, lekko uciskając bandażem; zakładanie opatrunku zacząć powyżej miejsca ukąszenia; kończynę stabilizować poniżej poziomu serca; 5. zapewnić wsparcie psychiczne i komfort termiczny. jawia się rumień, należy pilnie skonsultować się z lekarzem. Groźną chorobą przenoszoną przez kleszcze jest zapalenie opon mózgowych, przeciw któremu można się zaszczepić. Inną chorobą jest borelioza, która nieleczona doprowadza do bólów mięśniowo-stawowych, może również spowodować uszkodzenie mięśnia sercowego i układu nerwowego. Kleszcza jest dosyć łatwo usunąć ze skóry. Można to zrobić specjalną pompką kupioną w aptece, a także bez użycia narzędzia – należy chwycić pasożyta przy skórze, lekko wykręcić i wyciągnąć go do góry. Natomiast kleszcza znajdującego się w owłosionej części głowy powinien usunąć lekarz. Skórę po zabiegu należy obejrzeć i zdezynfekować. PAMIĘTAJ! Ukąszenie przez żmiję prowadzi do wstrząsu, który bezpośrednio zagraża życiu chorego. ZASADY USUWANIA KLESZCZY Kleszcze to pasożyty. Wbijają się w skórę i wypijają krew. Żyją na terenach leśnych, w krzakach i wysokiej trawie. Mogą się usadowić w każdej części ciała, od stóp aż po głowę. Mogą wywołać chorobę odkleszczową, która objawia się uczuciem zmęczenia, silnym bólem głowy i objawami grypopodobnymi. Jeżeli w miejscu usadowienia się kleszcza po- Usuwanie kleszcza za pomocą pęsety Podsumowanie i spr awdzenie WIESZ, ROZUMIESZ ▪ Wszystkie pogryzienia przez zwierzęta stanowią ryzyko zakażenia tężcem. ▪ Pogryzienia przez obce lub dzikie zwierzę stanowią zagrożenie zakażenia wścieklizną. ▪ Każde pogryzienie wymaga natychmiastowej konsultacji z lekarzem. ▪ Kiedy zwierzę atakuje, należy zasłonić się dostępnym przedmiotem lub skulić się, osłonić twarz i wszystkie wrażliwe miejsca, przyjmując „pozycję żółwia”. Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl DZIAŁ 1 | LEKCJA 10 Sz P O G RY Z I E N I A , U Ż Ą D L E N I A , U K Ą S Z E N I A ▪ Użądlenie może okazać się śmiertelne, gdy osoba użądlona jest uczulona na jad lub gdy miejscem użądlenia jest jama ustna. ▪ Na miejsce użądlenia przez pszczołę należy zastosować roztwór o słabym odczynie zasadowym. ▪ Na miejsce użądlenia przez osę można zastosować roztwór o słabym odczynie kwaśnym. ▪ Miejsce ukąszenia lub użądlenia należy przemyć wodą z mydłem, położyć przekrojoną cebulę (sok cebuli zmniejsza działanie kwasu mrówkowego) lub zimne kompresy. ▪ Reakcja alergiczna po użądleniu owada rozwija się w ciągu kilku minut (anafilaksja) i może spowodować trudności w oddychaniu, a nawet śmierć. ▪ Ukąszenie to zatruta rana, która powstaje po zaatakowaniu przez niektóre zwierzęta. ▪ Ukąszenie przez żmiję prowadzi do wstrząsu, który bezpośrednio zagraża życiu. ▪ Chorobami przenoszonymi przez kleszcze są: zapalenie opon mózgowych i borelioza. ▪ Z poszkodowanym, który jest przytomny, lub/i świadkiem zdarzenia należy przeprowadzić wywiad SAMPLE. PYTANIA I POLECENIA 1. Scharakteryzuj zagrożenia związane z ranami kąsanymi. 2. Opisz zasady udzielenia pomocy osobie pokąsanej przez psa. 3. Wyjaśnij matce dziecka pokąsanego przez psa, jak ma postępować. Co – oprócz opatrzenia ran – należy zrobić w takim przypadku? 4. Przećwiczcie w parach przyjmowanie pozycji „na żółwia”. 5. Koleżanka podczas prac w ogrodzie została użądlona. Na palcu wskazującym prawej dłoni widoczna jest mała, ciemna zadra. Palec szybko puchnie. Na palcach dłoni ma pierścionki. Zaproponuj zakres pierwszej pomocy. 6. Wojtek odpoczywał nad jeziorem. Właśnie wyszedł z wody i szedł trawnikiem w stronę przyjaciół. Nagle zatrzymał się, usiadł i zawołał głośno o pomoc. Na stopie był zmiażdżony owad, trudny do rozpoznania. Nie zostawił żądła, więc może to była osa. Zaproponuj zakres pierwszej pomocy. 7. Wymień zagrożenia związane z użądleniami owadów. 8. Pracujesz jako wolontariusz na kolonii. Jeden z chłopców ma nad kostką ślad w postaci dwóch czerwonych punktów, oddalonych od siebie o 5–10 mm. W obrębie rany szybko rozwija się obrzęk. Dziecko narzeka na silny ból i nudności. Rozpoznaj uraz i zaproponuj zakres pierwszej pomocy i dalsze działania. 9. Wymień zagrożenia związane z usadowieniem się kleszcza w skórze. 10. Zaproponuj pytania do wywiadu SAMPLE w przypadku ukąszeń i pogryzień. PRZYDATNE STRONY INTERNETOWE www.kmp.szczecin.pl www.info-med.pl Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl 83 Sz 84 11 Nagłe zachorowania – chorzy są wśród nas ▪ Zawał serca, udar mózgu, atak epilepsji, cukrzycy, astmy – to sytuacje, których możesz być świadkiem. ▪ Czas reakcji w tych przypadkach jest bardzo istotny. ▪ Naucz się postępować zgodnie z obowiązującymi standardami. PIERWSZA POMOC W PRZYPADKU ZAWAŁU SERCA Serce jest mięśniem, który pompuje krew i rozprowadza ją po całym organizmie. Tak jak inne mięśnie, serce również potrzebuje dopływu krwi. Jest w nią zaopatrywane przez tzw. tętnice wieńcowe. Gdy dopływ krwi zmniejsza się, zaczynają się problemy, takie jak bóle w klatce piersiowej i zawał serca. Ponadto chory najczęściej jest pobudzony, wystraszony, następuje u niego zmiana oddechu (od normalnego do spłyconego i przyspieszonego), a tętno ulega wahaniom. om. K RO K P O K RO K U Pierwsza pomoc choremu z zawałem mięśnia sercowego: 1. przeprowadzić wywiad SAMPLE; zebrany wywiad ułatwi rozpoznanie choroby i pozwoli stwierdzić przyczynę zawału; 2. wezwać pogotowie ratunkowe; 3. rozluźnić uciskające części garderoby, np. krawat, rozpiąć kołnierzyk, pasek od spodni lub sukienki, ułożyć chorego w wygodnej dla niego pozycji – siedzącej lub półsiedzącej – z podpartymi głową i barkami oraz z nogami zgiętymi w kolanach i podpartymi; 4. zapewnić komfort psychiczny, uspokoić i nie pozwolić się ruszać – każdy niepotrzebny wysiłek zwiększa zapotrzebowanie mięśnia sercowego na tlen; 5. umożliwić przyjęcie leku, jeżeli poszkodowany ma go przy sobie, zapewnić dostęp świeżego powietrza i komfort termiczny; 6. do przyjazdu karetki pogotowia kontrolować podstawowe czynności życiowe chorego; jeśli dojdzie do zatrzymania oddechu i krążenia, rozpocząć RKO; jeśli jest dostępny AED, należy go zastosować (patrz s. 36). ZAWAŁ MIĘŚNIA SERCOWEGO to ostre niedokrwienie ściany serca, spowodowane najczęściej zamknięciem zaopatrującego ją w krew naczynia wieńcowego, a w konsekwencji przerwaniem dostarczania tlenu, co prowadzi do martwicy serca. Zawał może się objawiać: ▪ uciskiem w klatce piersiowej; ▪ bólem za mostkiem (trudnym do zniesienia) o charakterze uciskowym, który może promieniować do żuchwy, lewej ręki, okolicy międzyłopatkowej i do nadbrzusza; ▪ nudnościami, wymiotami, uczuciem niepokoju, lękiem, uczuciem zbliżającej się śmierci, znacznym osłabieniem, dusznością (wstrząs kardiogenny), zimnymi potami. Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl DZIAŁ 1 | LEKCJA 11 Sz N A G Ł E Z A C H O ROWA N I A – C H O R Z Y S Ą W Ś RÓ D N A S Objawy astmy są następujące: ▪ duszność wydechowa o charakterze napadowym (trudność wykonania wydechu); ▪ świsty lub inne głośne dźwięki przy wydechu oraz niemożność mówienia; ▪ blada skóra, wokół ust może pojawić się zasinienie; ▪ wyczerpanie, zawroty głowy i splątanie wywołane niedotlenieniem mogą doprowadzić do utraty przytomności i zatrzymania czynności życiowych. Pierwsza pomoc w zawale Pi l serca – ułożenie ł ż i chorego h w pozycji siedzącej ze zgiętymi nogami, wsparcie psychiczne i oczekiwanie na przyjazd karetki pogotowia POSTĘPOWANIE W PRZYPADKU NAPADU ASTMY OSKRZELOWEJ Astma oskrzelowa to zespół chorobowy wywołany odwracalnym, napadowym zwężeniem dróg oddechowych. Napad astmy powoduje skurcz mięśni dróg oddechowych, co bardzo utrudnia oddychanie, a szczególnie wydech. Napady mogą być wywołane przez alergię lub stres. Pierwsza pomoc w ataku astmy – podanie leku wziewnego za pomocą inhalatora K RO K P O K RO K U Podczas ataku astmy należy: 1. uspokoić chorego – ma to korzystny wpływ na jego oddychanie; 2. pomóc mu usiąść i pochylić się lekko do przodu – ułożenie to, przez stabilizację obręczy barkowej, poprawia mechanikę oddychania; 3. zapewnić dostęp świeżego powietrza i przeprowadzić wywiad SAMPLE; 4. pomóc przyjąć choremu lek, jeśli ma go przy sobie; najczęściej lek przyjmuje się za pomocą inhalatorów; 5. wezwać pogotowie ratunkowe, kontrolować czynności życiowe chorego i reagować na zmiany, zapewnić mu komfort termiczny i psychiczny. POSTĘPOWANIE W PRZYPADKU EPILEPSJI (NAPADU DRGAWEK) Napad drgawkowy może być wywołany przez wiele czynników: zmęczenie, stres, migotanie światła, urazy czaszkowo-mózgowe, zaburzenia przemiany materii, zatrucia, niedotlenienie, długotrwały brak snu, zespół abstynencji poalkoholowej, polekowej oraz odstawienia narkotyków, wzrost temperatury ciała (szczególnie u dzieci). U chorego na padaczkę, w czasie mniejszego napadu, występuje krótkie zaburzenie prawidłowej czynności mózgu prowadzące Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl 85 Sz 86 P I E RW S Z A P O M O C W N A G ŁYC H W Y PA D K A C H do utraty świadomości otoczenia. Może to wyglądać jak marzenie na jawie lub nagłe „wyłączenie się”, „zawieszenie”. W tym przypadku chorego trzeba chronić przed niebezpieczeństwami i uspokoić go po powrocie do świadomości. Działania ratujących powinny być nakierowane głównie na zabezpieczenie chorego przed urazami, na udrożnienie dróg oddechowych w czasie ataku oraz zapewnienie drożnych dróg oddechowych po ustaniu drgawek. K RO K P O K RO K U Postępowanie z chorym w przypadku napadu drgawek: 1. jeśli jest to możliwe, należy zabezpieczyć osobę z atakiem epilepsji przed upadkiem na ziemię, 2. usunąć wszelkie przedmioty z otoczenia poszkodowanego, które w przypadku kontaktu z ofiarą mogą prowadzić do skaleczeń i urazów, 3. trzeba udrożnić drogi oddechowe i ochronić głowę chorego przed uderzeniami o podłoże, przytrzymując ją oburącz albo udami, 4. nie przytrzymywać chorego, aby nie doprowadzić do uszkodzeń ciała, np. złamania kości kończyn, 5. wyłącznie w przypadku dużego ataku należy przytrzymać osobę chorą za ramiona, dociskając ją do podłoża, 6. po ustąpieniu drgawek należy ułożyć chorego w pozycji bocznej ustalonej oraz zapewnić mu komfort termiczny i psychiczny, 7. do przyjazdu karetki pogotowia należy kontrolować podstawowe funkcje życiowe chorego i reagować na zmiany. EPILEPSJA (PADACZKA) to choroba o złożonej etiologii, towarzysząca wielu schorzeniom ośrodkowego układu nerwowego. Jej cechą jest pojawianie się napadów drgawek. Choruje na nią ok. 1% społeczności. SPLĄTANIE to zespół jakościowych zaburzeń przytomności; charakteryzuje się znaczną dezorientacją, zaburzeniami myślenia, chaotycznymi wypowiedziami. a) b) Napad drgawek u chorego objawia się: ▪ nagłym upadkiem na ziemię, któremu często towarzyszy krzyk, oraz utratą świadomości; ▪ kurczowymi ruchami lub skurczami całego ciała albo poszczególnych jego części; ▪ wypływem śliny z jamy ustnej (czasami o zabarwieniu krwawym); ▪ często bezwiednym oddaniem moczu. Po ustąpieniu drgawek u chorego przez krótki czas występuje brak świadomości lub dezorientacja (stan splątania), później – niepamięć wsteczna dotycząca przebiegu zdarzenia. PAMIĘTAJ! Pomoc medyczną należy wezwać zawsze, gdy: doszło do ataku w miejscu publicznym, drgawki trwały dłużej niż 5 minut lub powracają, chory ma problemy z oddychaniem, doznał urazu lub pozostaje nieprzytomny bądź splątany dłużej niż 5 minut. Pierwsza pomoc w napadzie drgawek: a) udrożnienie dróg oddechowych i unieruchomienie głowy kolanami, b) przytrzymanie za ramiona i dociśnięcie do podłoża Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl DZIAŁ 1 | LEKCJA 11 Sz N A G Ł E Z A C H O ROWA N I A – C H O R Z Y S Ą W Ś RÓ D N A S Hipoglikemia, czyli małe stężenie cukru we krwi, może wystąpić po przyjęciu przez chorego zbyt dużej dawki insuliny lub po przyjęciu właściwej dawki, ale niezjedzeniu posiłku albo na skutek spalenia cukru w wyniku intensywnego wysiłku. Wszystkie wymienione objawy związane są ze zbyt małą ilością glukozy dostarczanej do mózgu. Początkowo chory odczuwa głód, jest osłabiony, ma zawroty głowy i drżą mu mięśnie. Często bywa zdezorientowany lub agresywny. Następnie pojawiają się takie objawy wstrząsu, jak: blada skóra, zimny pot, płytki oddech, przyspieszone tętno, utrata przytomności. DRGAWKI NIEMOWLĄT WYWOŁANE PRZEZ GORĄCO Niemowlęta i małe dzieci mogą mieć napady drgawek wywołane przez wysoką temperaturę, spowodowaną np. infekcją. W przypadku napadu drgawek trzeba zabezpieczyć dziecko, aby nie uderzyło się o łóżeczko. Nie wolno też powstrzymywać ruchów. W takiej sytuacji wskazane jest ochłodzenie dziecka – zwilżanie czoła i pach gąbką (nawilżaną w wodzie o temperaturze ok. 20°C). Po ustąpieniu drgawek należy sprawdzić czynności życiowe i w zależności od stanu niemowlaka odpowiednio reagować. W większości przypadków dziecko będzie chciało spać. Należy ubrać je w suche ubranie, pozwolić spać, a następnie skontaktować się z lekarzem. PAMIĘTAJ! Cukrzyca nierozpoznana lub niedostatecznie leczona może prowadzić do utraty świadomości. Śpiączka cukrzycowa jest ciężkim powikłaniem tej choroby. POSTĘPOWANIE Z OSOBĄ CHORĄ NA CUKRZYCĘ Cukrzyca jest chorobą, w której organizm nie potrafi regulować ilości cukru we krwi. Rozróżnia się cukrzycę typu I (postać młodzieńcza) i cukrzycę typu II (występującą u dorosłych). Przy cukrzycy typu I trzustka zaprzestaje prawie całkowicie produkcji i wydzielania insuliny (regulującej przemianę cukrów w organizmie), dlatego przyjmuje się ją w zastrzykach. Przy cukrzycy typu II działanie insuliny wyprodukowanej przez organizm jest niewystarczające. U chorych na cukrzycę groźne są dwa stany: hiperglikemii (kiedy poziom cukru jest za wysoki) i hipoglikemii (w przypadku niedoboru cukru w organizmie). Większość chorych kontroluje chorobę, stosując dietę i przyjmując insulinę. Hiperglikemia najczęściej występuje u osób z nierozpoznaną cukrzycą. Początkowo organizm broni się przed wzrostem poziomu glukozy we krwi, co objawia się wzmożonym pragnieniem i łaknieniem oraz częstym oddawaniem moczu. a) b) c) Podawanie insuliny i badanie poziomu cukru we krwi: a) samodzielne wykonywanie zastrzyku, b) gleukometr (glukometr), c) pompa insulinowa Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl 87 Sz 88 P I E RW S Z A P O M O C W N A G ŁYC H W Y PA D K A C H Śpiączka cukrzycowa charakteryzuje się: ▪ u chorego przytomnego – uczuciem pragnienia oraz bólami brzucha; ▪ u chorego nieprzytomnego – zapachem acetonu z ust (podobnym do zapachu zmywacza do paznokci lub jabłek), suchością śluzówki, języka i skóry oraz przyspieszonym tętnem. K RO K P O K RO K U W sytuacji, gdy mamy trudności z rozpoznaniem rodzaju śpiączki cukrzycowej, przy zachowanej świadomości chorego należy wykonać następujące czynności: 1. pomóc mu usiąść lub położyć się z uniesionymi barkami; 2. przeprowadzić wywiad SAMPLE i postępować stosownie do zebranych informacji; 3. w hipoglikemii podać choremu węglowodany (kostkę cukru, słodki napój); 4. gdy zauważymy poprawę samopoczucia, podać więcej węglowodanów; jednak gdy stan chorego się nie poprawia, natychmiast wezwać pogotowie ratunkowe. 5. jeżeli chory jest nieprzytomny, ułożyć go w pozycji bocznej ustalonej, wezwać karetkę pogotowia, kontrolować funkcje życiowe i dbać o jego komfort termiczny. PAMIĘTAJ! Osoby chore na cukrzycę mogą mieć przy sobie niebieską bransoletkę, strzykawkę lub pompę do insuliny, książeczkę cukrzycową, kostki cukru. PIERWSZA POMOC W PRZYPADKU UDARU MÓZGU Do udaru dochodzi, kiedy zakrzep krwi lub krwawienie odcina dopływ krwi i tym samym – tlenu do części mózgu. Jego skutki zależą od tego, jak duży obszar został objęty udarem, a także która część mózgu ucierpiała. UDAR MÓZGU jest wynikiem przerwania dopływu krwi do tego organu. Uszkodzenie mózgu prowadzi do uszkodzenia ciała, które może być krótkotrwałe i łagodne lub masywne, często kończące się zgonem. Podczas udaru mózgu występują różne objawy (w zależności od tego, które części organu zostały nim dotknięte), gdyż określone części mózgu kontrolują różne funkcje organizmu. Objawami udaru mózgu mogą być: ▪ bóle głowy, zaburzone widzenie, częściowa utrata wzroku lub widzenie błyskających świateł; b) a) Pierwsza pomoc w udarze mózgu: a) ułożenie poszkodowanego, b) sprawdzanie unoszenia ramion Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl DZIAŁ 1 | LEKCJA 11 Sz N A G Ł E Z A C H O ROWA N I A – C H O R Z Y S Ą W Ś RÓ D N A S 1. Polecenie: uśmiechnij się – bada opadanie twarzy. Poszkodowany uśmiecha się: ▪ prawidłowo – jednakowe poruszanie się obu stron twarzy; ▪ nieprawidłowo – jedna strona twarzy porusza się inaczej niż druga – asymetria (tzw. fajka). 2. Polecenie: unieś ramiona przed siebie – bada unoszenie ramion. Poszkodowany ma zamknięte oczy i unosi obydwa wyprostowane przed sobą ramiona na 10 sekund: ▪ prawidłowo – obydwa ramiona poruszają się jednakowo albo wcale; ▪ nieprawidłowo – jedno ramię nie porusza się albo uniesione opada bądź występuje drżenie palców i dłoni jednej ręki. 3. Polecenie: powtórz zdanie… lub: odpowiedz na pytanie – bada mowę poszkodowanego. Poszkodowany powtarza proste zdanie lub odpowiada na proste pytanie: ▪ prawidłowo – używa odpowiednich słów, wymawia je wyraźnie; ▪ nieprawidłowo – wymawia niewyraźnie, błędnie dobiera słowa lub nie jest zdolny do mówienia. ▪ splątanie (mówienie bez sensu), często mylone z upojeniem alkoholowym; ▪ objawy porażenia lub osłabienia, często tylko po jednej stronie ciała; ▪ trudności w mówieniu, opadanie kącika ust; ▪ wyciek śliny z jednej strony ust; ▪ zaburzenia równowagi, chwiejny chód, nagły upadek; ▪ utrata przytomności (może być stopniowa lub nagła). K RO K P O K RO K U Udzielając pomocy poszkodowanemu z udarem mózgu, należy: 1. udrożnić drogi oddechowe i sprawdzić czynności życiowe; 2. przeprowadzić wywiad SAMPLE, gdy jest to możliwe; 3. wezwać karetkę pogotowia lub skontaktować się z lekarzem; 4. osobie przytomnej, która jest w stanie się porozumiewać, wydać polecenia opisane w przedszpitalnej skali udarów – Cincinnati, ułożyć go w pozycji półsiedzącej z uniesionymi barkami i głową i starać się go uspokoić, zetrzeć ślinę z jego twarzy i być przygotowanym na ewentualne wymioty; 5. nieprzytomnego ułożyć w pozycji bocznej ustalonej, na porażonej stronie (porażoną częścią twarzy ku dołowi, aby zapewnić swobodny wypływ śliny oraz zapobiec zachłyśnięciu); 6. kontrolować czynności życiowe poszkodowanego, zapewnić mu komfort psychiczny i termiczny. PIERWSZA POMOC W PRZYPADKU WYSTĄPIENIA OSTRYCH BÓLÓW BRZUCHA Ból brzucha może mieć różne nasilenie – od łagodnego dyskomfortu do trudnych do zniesienia dolegliwości. Jego przyczyny mogą być różne. Niektóre bóle brzucha świadczą o poważnych chorobach, np.: ▪ deskowaty brzuch – krwawienie wewnętrzne; krew w połączeniu z obrzękiem tkanek prowadzi do sztywności tkanek brzucha; ▪ silny ból w okolicy pępka, promieniujący na prawą stronę, gorączka, brak apetytu, wymioty – zapalenie wyrostka robaczkowego, wymagające natychmiastowej interwencji chirurgicznej; PAMIĘTAJ! Choremu z udarem mózgu nie wolno podawać płynów i pokarmów ani pozwolić na palenie papierosów. Aby ocenić, czy u poszkodowanego wystąpił udar i jak jest silny, należy posłużyć się przedszpitalną skalą udarów – Cincinnati, na którą składają się trzy polecenia. Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl 89 Sz 90 P I E RW S Z A P O M O C W N A G ŁYC H W Y PA D K A C H ▪ ból zlokalizowany tuż pod mostkiem, chory określa go jako „dziurę wypaloną wewnątrz” – wrzód żołądka; ▪ uogólniony ból brzucha, nudności, płaczliwość, chęć przytulenia się do innych – stres; ▪ nagły ból powodujący, że dziecko w wieku poniżej 4 miesięcy krzyczy i podkurcza nóżki – kolka żołądkowa. Bóle brzucha mogą świadczyć także o schorzeniach mięśni, przepuklinie i naderwaniu mięśnia. K RO K P O K RO K U W przypadku bólu brzucha należy: 1. przeprowadzić z chorym wywiad SAMPLE, aby wykluczyć niedawny uraz, zatrucie i inne choroby; 2. pomóc choremu przyjąć wygodną pozycję (na boku – z uniesionym tułowiem lub na plecach – z podniesionymi głową, tułowiem i barkami oraz z nogami zgiętymi w kolanach i podpartymi); 3. jeżeli ból jest silny i nie zmniejsza się w ciągu pół godziny, zwrócić się o poradę lekarską. PAMIĘTAJ! Należy wezwać karetkę pogotowia, gdy bólowi towarzyszą: wymioty świeżą krwią, wysoka temperatura, brzuch jest twardy i/lub wystąpią objawy wstrząsu. Podsumowanie i spr awdzenie WIESZ, ROZUMIESZ ■ Zawał mięśnia sercowego to ostre niedokrwienie ściany serca, spowodowane zamknięciem zaopatrującego ją naczynia wieńcowego, co prowadzi do martwicy serca. ▪ Zawał najczęściej objawia się uciskowym bólem umiejscowionym za mostkiem, promieniującym do żuchwy, lewej ręki lub nadbrzusza. Mogą wystąpić nudności, wymioty, niepokój, lęk, uczucie zbliżającej się śmierci, znaczne osłabienie, duszności. ▪ Z chorym przytomnym (lub/i świadkiem zdarzenia) należy przeprowadzić wywiad SAMPLE; zebrane informacje ułatwią rozpoznanie choroby i postępowanie. ▪ Choremu z zawałem serca należy zapewnić komfort psychiczny, uspokoić go, zabronić wykonywania ruchów i umożliwić przyjęcie leku. ▪ Astma oskrzelowa to zespół chorobowy wywołany odwracalnym, napadowym zwężeniem dróg oddechowych. ▪ W przypadku ataku astmy należy pomóc choremu usiąść i pochylić się lekko do przodu, zapewnić dostęp świeżego powietrza, przeprowadzić wywiad SAMPLE i pomóc mu przyjąć lek. ▪ Działania osób ratujących chorego z atakiem epilepsji powinny mieć na celu zabezpieczenie chorego przed urazami, udrożnienie dróg oddechowych podczas ataku oraz ułożenie w pozycji bocznej ustalonej po ataku. ▪ Cukrzyca jest chorobą, w której organizm nie potrafi skutecznie regulować ilości cukru we krwi. ▪ Cukrzyca nierozpoznana lub niedostatecznie leczona może prowadzić do utraty świadomości. Śpiączka cukrzycowa jest ciężkim powikłaniem cukrzycy. ▪ Udar mózgu jest wynikiem przerwania dopływu krwi do mózgu. Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl DZIAŁ 1 | LEKCJA 11 Sz N A G Ł E Z A C H O ROWA N I A – C H O R Z Y S Ą W Ś RÓ D N A S ▪ Nieprzytomnego z udarem mózgu należy ułożyć w pozycji bocznej ustalonej, na porażonej stronie ciała. ▪ Choremu z udarem mózgu nie wolno podawać płynów i pokarmów oraz nie można mu pozwolić na palenie papierosów. ▪ Należy wezwać karetkę pogotowia, gdy: bólowi brzucha towarzyszą wymioty świeżą krwią, wysoka temperatura, brzuch jest twardy i/lub wystąpią objawy wstrząsu. PYTANIA I POLECENIA 1. 30-latek biorący udział w maratonie nagle odłączył się od grupy. Przysiadł na poboczu, trzymając rękę w okolicy mostka. Uskarża się na ból za mostkiem, trudny do zniesienia ucisk, który promieniuje do żuchwy, lewej ręki, łopatki i nadbrzusza. Jest bardzo wystraszony, słaby, niespokojny, jest mu duszno i boi się o własne życie. Ma kłopoty z oddychaniem. Zaproponuj zakres pierwszej pomocy w opisanym przypadku. 2. Zaproponuj pytania do wywiadu SAMPLE w przypadku opisanym w poleceniu 1. 3. Wezwij pomoc do wypadku drogowego. Kierowca ciężko oddycha, ma sine usta i paznokcie, uskarża się na silny ból zamostkowy. Jest wystraszony, spocony, w zamkniętej dłoni ściska lek. Podróżował sam. Określ lokalizację miejsca zdarzenia, uwzględniając jedynie fakt zatrzymania się na poboczu drogi. 4. Opisz, jakiej pomocy udzielisz koleżance, która nagle dostała ataku astmy. Zdarzenie miało miejsce na biwaku podczas kwitnienia traw. 5. Na dyskotece szkolnej kolega nagle upadł z krzykiem na podłogę, po czym jego ciało zaczęło drgać. Z ust wyciekała spieniona ślina o krwawym zabarwieniu. Zaproponuj schemat postępowania w opisanym przypadku. Określ, co mogło być bezpośrednią przyczyną ataku. 6. Wyjaśnij, dlaczego po ataku epilepsji nie wolno pozwolić choremu odejść, chociaż jest już przytomny. 7. Wyjaśnij różnice między hiperglikemią a hipoglikemią. 8. Jakie ułożenie ciała przyjmiesz w chwili, gdy ból brzucha jest nie do zniesienia? Co może jeszcze złagodzić ból? Odpowiedź uzasadnij. 9. Dowiedz się, czy wśród twoich koleżanek i kolegów są osoby chorujące na opisane wyżej dolegliwości lub inne choroby. Dowiedz się od nich, jak mogłabyś/mógłbyś im pomóc. Czasem niewiele trzeba, aby uratować komuś życie. PRZYDATNE STRONY INTERNETOWE www.choroby.biz.pl www.biomedical.pl www.forumzdrowia.pl Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl 91 Sz Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl Sz 2 System bezpieczeństwa państwa ▪ System obronny Rzeczypospolitej Polskiej ▪ Powinności obronne władz samorządowych, instytucji i obywateli ▪ Siły Zbrojne Rzeczypospolitej Polskiej Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl Sz 94 System obronny Rzeczypospolitej Polskiej 12 ▪ Działania sił natury, katastrofy przemysłowe, terroryzm i wojna stanowią zagrożenie dla człowieka. ▪ Nieodzowny jest sprawnie działający system obronny, przeciwdziałający wymienionym zagrożeniom. Dla zapewnienia realizacji interesów narodowych i celów strategicznych w dziedzinie bezpieczeństwa Rzeczpospolita Polska organizuje i rozwija zintegrowany system bezpieczeństwa narodowego. Częścią składową tego systemu jest system obronny państwa, powołany dla przeciwstawienia się wszelkim zagrożeniom interesów narodowych. System ten jest zintegrowany z sojuszniczym systemem bezpieczeństwa poprzez wspólne procedury działania w sytuacjach kryzysowych i w czasie wojny […]. Strategia sektorowa do Strategii bezpieczeństwa narodowego Rzeczypospolitej Polskiej (p. 56, 2009 r.). wego Rzeczypospolitej Polskiej, na podstawie którego podejmowane są działania mające zapobiegać różnego rodzaju zagrożeniom. NATO – Organizacja Paktu Północnoatlantyckiego, popularnie zwana Sojuszem Północnoatlantyckim (ang. North Atlantic Treaty Organisation). Organizacja polityczno-wojskowa, która została powołana w 1949 roku na podstawie podpisanego przez 12 państw Traktatu północnoatlantyckiego. a) ZAŁOŻENIA POLITYKI BEZPIECZEŃSTWA PAŃSTWA W wyniku przemian geopolitycznych, które dokonały się w Polsce i w krajach sąsiednich po roku 1989, nasz kraj może prowadzić suwerenną politykę wewnętrzną i zagraniczną, zgodną z polską racją stanu. Wstąpienie Polski do Sojuszu Północnoatlantyckiego (NATO) i Unii Europejskiej (UE) wzmocniło polską pozycję w regionie. Jednak niepodległość nie jest zagwarantowana na zawsze. Dlatego co kilka lat opracowywany jest nadrzędny dokument: Strategia bezpieczeństwa narodo- b) Flaga: a) NATO, b) UE Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl DZIAŁ 2 | LEKCJA 12 Sz SY S T E M O B RO N N Y R Z E C Z Y P O S P O L I T E J P O L S K I E J Jest ona skorelowana z Koncepcją Strategiczną NATO i Europejską Strategią Bezpieczeństwa i stanowi podstawę do opracowania Polityczno-Strategicznej Dyrektywy Obronnej RP. W dzisiejszym świecie większym zagrożeniem są działania sił natury i działalność człowieka niż zagrożenie konfliktem zbrojnym. Zagrożenia naturalne to m.in.: powodzie, tornada, huragany, trzęsienia ziemi, wybuchy wulkanów. Skutkiem działalności człowieka (często nieodpowiedzialnej) bywa uwolnienie toksycznych środków przemysłowych, używanych w zakładach do produkcji różnego rodzaju dóbr, oraz katastrofy związane z transportem samochodowym, kolejowym i wodnym substancji trujących (np. ropy naftowej). Inne zagrożenia związane są z funkcjonowaniem elektrowni jądrowych, tam, zapór, elektrowni wodnych itp. Bardzo poważnym zagrożeniem bezpieczeństwa są działania terrorystyczne, trudne do przewidzenia i przeciwdziałania, oraz prowadzony przez zorganizowane grupy przestępcze przemyt i handel materiałami podwójnego zastosowania (pokojowego i wojskowego). Konsekwencją tej działalności jest możliwość zakupu broni masowego rażenia i środków jej przenoszenia oraz dysponowania nimi przez państwa prowadzące politykę konfrontacyjną, ugrupowania terrorystyczne czy przestępcze. ZADANIA SYSTEMU OBRONNEGO RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Polska buduje swój system obronny stosownie do zagrożeń, swego położenia geostrategicznego, przyjętych zobowiązań sojuszniczych oraz potencjału gospodarczego, demograficznego i intelektualnego. Aby system działał właściwie, Polska musi tworzyć infrastrukturę obronną państwa oraz prowadzić politykę bezpieczeństwa na arenie międzynarodowej. Ważnym elementem tego systemu jest edukacja społeczeństwa w zakresie zarządzania kryzysowego i obrony cywilnej (jednym z jej elementów jest edukacja dla bezpieczeństwa). PAMIĘTAJ! System Obronny Państwa (SOP) składa się z podsystemu militarnego i niemilitarnego oraz łączącego ich właściwe współdziałanie i koordynację podsystemu kierowania obronnością. Do zadań systemu obronnego państwa polskiego należy: ▪ przeciwdziałanie wybuchowi wojny; ▪ wszechstronne przygotowanie państwa do odparcia ewentualnej agresji; ▪ likwidacja skutków zagrożeń. PAMIĘTAJ! SOP tworzą wszystkie siły i środki przeznaczone do realizacji zadań obronnych, odpowiednio do tych zadań zorganizowane, utrzymywane i przygotowywane. Podsystem kierowania obronnością System Obronny Rzeczypospolitej Polskiej Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl 95 Sz 96 SY S T E M B E Z P I E C Z E Ń S T WA PA Ń S T WA CHARAKTERYSTYKA PODSYSTEMÓW Podsystem kierowania obronnością Podsystem kierowania obronnością ma zapewnić sprawne funkcjonowanie państwa w czasie kryzysu, zagrożenia i wojny. W jego skład wchodzą wszystkie organy władzy i administracji państwowej, samorządowej oraz dowództwa wojskowe – zgodnie z kompe- tencjami i zadaniami obronnymi oraz infrastrukturą zapewniającą funkcjonowanie tych organów w okresie zagrożenia. PAMIĘTAJ! W myśl zapisów Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej Prezydent i Rada Ministrów – organy sprawujące władzę wykonawczą – są naczelnymi organami kierowania obronnością. Podsystem niemilitarny (niemilitarne struktury obronne) Podsystemy systemu obronnego państwa Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl DZIAŁ 2 | LEKCJA 12 Sz SY S T E M O B RO N N Y R Z E C Z Y P O S P O L I T E J P O L S K I E J Warszawa – pałac prezydencki twa, wykonuje zadania związane z ochroną ludności. W procesie podejmowania decyzji dotyczących obronności państwa Polska współpracuje z organami państw członkowskich NATO i UE na mocy przyjętych traktatów i protokołów. Podsystem militarny tworzą Siły Zbrojne RP. Ich zadaniem jest ochrona niepodległości państwa i niepodzielności jego terytorium oraz zapewnienie bezpieczeństwa i nienaruszalności jego granic. Siły zbrojne biorą także udział w zwalczaniu klęsk żywiołowych i usuwaniu ich skutków, ochronie mienia, akcjach poszukiwawczych, akcjach ratunkowych (gdy zagrożone jest zdrowie i życie ludzi), w oczyszczaniu terenów z materiałów wybuchowych i niebezpiecznych pochodzenia wojskowego oraz ich unieszkodliwianiu. Uczestniczą także w realizacji zadań z zakresu zarządzania kryzysowego i w działaniach antyterrorystycznych. Polskie Siły Zbrojne – w czasie pokoju są w pełni zawodowe (od 2010 r.). Celem profesjonalizacji polskiej armii jest zastąpienie służby obowiązkowej ochotniczą służbą Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej stoi na straży suwerenności i bezpieczeństwa państwa oraz nienaruszalności i niepodzielności jego terytorium. Jest najwyższym zwierzchnikiem sił zbrojnych. Rada Ministrów prowadzi politykę wewnętrzną i zagraniczną Rzeczypospolitej Polskiej. W ramach zapewnienia bezpieczeństwa zewnętrznego i wewnętrznego przygotowuje administrację państwową i gospodarkę narodową do działania w okresie kryzysu, zagrożenia bezpieczeństwa i wojny. Minister Obrony Narodowej opracowuje ogólne założenia polityki obronnej, zarządza resortem obrony narodowej, w tym głównym elementem systemu obronnego państwa, którym są siły zbrojne. Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji kieruje pozamilitarnymi służbami ochrony państwa. Ministrowie nadzorują wykonanie zadań obronnych przez podległe im ministerstwa, podporządkowane jednostki organizacyjne i podmioty gospodarcze. Wojewodowie nadzorują działania związane z obronnością państwa na ich terenie. Wojewoda, jako szef obrony cywilnej wojewódz- Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl 97 Sz 98 SY S T E M B E Z P I E C Z E Ń S T WA PA Ń S T WA zawodową, przy jednoczesnym dostosowaniu liczebności, struktury i wyposażenia armii do nowych wyzwań i zagrożeń bezpieczeństwa narodowego. PODZIAŁ SIŁ ZBROJNYCH RP ▪ Wojska operacyjne – są przygotowane do prowadzenia działań w kraju i poza jego terytorium w strukturach Sojuszu Północnoatlantyckiego, w ramach innych organizacji bezpieczeństwa międzynarodowego oraz doraźnie tworzonych koalicji. ▪ Wojska wsparcia – są przeznaczone do zabezpieczenia działań wojsk operacyjnych i wykonywania zadań obronnych, głównie na terytorium kraju, we współdziałaniu z pozamilitarnymi jednostkami systemu obronnego państwa. W ich skład wchodzą: Żandarmeria Wojskowa, organy administracji wojskowej, jednostki logistyki stacjonarnej, stacjonarne placówki medyczne itp. PAMIĘTAJ! W czasie wojny Siłami Zbrojnymi RP dowodzi, mianowany przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, Naczelny Dowódca Sił Zbrojnych. wojsk operacyjnych i wojsk wsparcia. NSR tworzą ochotnicy (żołnierze rezerwy), którzy na podstawie zawieranych kontraktów zostaną powołani do wojska w przypadku zagrożenia militarnego i niemilitarnego (kataklizmów i klęsk żywiołowych) – w kraju i za granicą. Podsystem niemilitarny tworzą: administracja rządowa, samorząd terytorialny oraz inne podmioty i instytucje państwowe, a także przedsiębiorcy, na których nałożono obowiązek realizacji zadań na rzecz obronności. Podsystem ten ma zapewnić sprawne i bezpieczne funkcjonowanie państwa, zasilanie zasobami ludzkimi i materiałowymi Sił Zbrojnych RP oraz jednostek odpowiedzialnych za bezpieczeństwo wewnętrzne państwa, a także zadania wynikające z obowiązków państwa-gospodarza (Host Nation Support – HNS), ochronę i zabezpieczenie potrzeb bytowych ludności oraz tworzenie warunków do jej przetrwania. W skład tego podsystemu wchodzą ogniwa: ochronne, informacyjne i gospodarczo-obronne. HNS (HOST NATION SUPPORT) – oznacza cywilną i wojskową pomoc, świadczoną w okresie pokoju, kryzysu i wojny przez państwo-gospodarza dla sił sojuszniczych i organizacji NATO, które są rozmieszczone na jego terytorium lub się przez nie przemieszczają. Duże znaczenie dla zwiększenia potencjału obronnego będą miały Narodowe Siły Rezerwowe (NSR), tworzone od 1 stycznia 2011 roku. Ich celem jest wzmocnienie potencjału a b Policja należy do systemu niemilitarnego: a) policjanci oddziału prewencji podczas zabezpieczania manifestacji, b) policjanci z wydziału ruchu drogowego na miejscu wypadku Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl DZIAŁ 2 | LEKCJA 12 Sz SY S T E M O B RO N N Y R Z E C Z Y P O S P O L I T E J P O L S K I E J pożarową oraz nadzór nad przestrzeganiem prawa w czasie stanu wojennego. Ogniwa informacyjne służą: ochronie i propagowaniu polskich interesów narodowych, informacyjnemu osłabianiu przeciwnika, umacnianiu determinacji obronnej i wytrwałości społeczeństwa w sytuacji zagrożenia. Ogniwa gospodarczo-obronne mają zapewnić: utrzymanie mocy produkcyjnych i remontowych, niezbędnych do realizacji zadań wynikających z Programu Mobilizacji Gospodarki (PMG), tworzenie i utrzymanie rezerw, przygotowanie infrastruktury transportowej na potrzeby obronne, przygotowanie państwa do działania w warunkach ograniczonych dostaw, uruchomienie świadczeń osobistych i rzeczowych obywateli na rzecz obrony państwa, realizację inwestycji o znaczeniu strategicznym, odtwarzanie zniszczonej infrastruktury, zaopatrywanie formacji obrony cywilnej w sprzęt, monitorowanie potencjału ekonomicznego w zakresie przemysłu, rolnictwa, łączności, transportu, energetyki, leśnictwa i ochrony zdrowia. Ogniwa ochronne, związane z zapewnieniem funkcjonowania państwa, obejmują w szczególności: ochronę granicy państwowej, ochronę osób szczególnie ważnych oraz służących im obiektów i transportu, ochronę delegacji i przedstawicielstw dyplomatycznych i konsularnych innych państw, zapewnienie łączności, ochronę obiektów szczególnie ważnych dla obronności państwa, ochronę dóbr kultury i dziedzictwa narodowego, zapewnienie bezpieczeństwa i porządku publicznego, ochronę przeciw- Funkcjonariusze Biura Ochrony Rządu (BOR) Podsumowanie i spr awdzenie WIESZ, ROZUMIESZ ▪ Sojusz Północnoatlantycki (NATO) i Unia Europejska (UE) są gwarantami bezpieczeństwa Polski. ▪ Strategia Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej to dokument, który określa kierunki zapobiegania zagrożeniom. ▪ System Obronny Państwa składa się z podsystemu militarnego i niemilitarnego oraz podsystemu kierowania obronnością. ▪ Zadaniem Systemu Obronnego Państwa jest przeciwdziałanie wybuchowi wojny, przygotowanie państwa do odparcia ewentualnej agresji i likwidacja skutków zagrożeń. ▪ Podsystem kierowania obronnością tworzą organy władzy administracji państwowej, administracji samorządowej oraz dowódcy wojskowi. ▪ Najwyższym zwierzchnikiem Sił Zbrojnych RP jest Prezydent RP. ▪ Podsystem militarny tworzą Siły Zbrojne Rzeczypospolitej Polskiej. Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl 99 Sz 100 SY S T E M B E Z P I E C Z E Ń S T WA PA Ń S T WA ▪ Zadaniem Narodowych Sił Rezerwowych jest wzmacnianie potencjału militarnego państwa. ▪ Podsystem niemilitarny tworzą organy administracji rządowej, samorząd terytorialny, instytucje państwowe oraz przedsiębiorcy. ▪ W skład podsystemu niemilitarnego wchodzą ogniwa: ochronne, informacyjne i gospodarczo-obronne. PYTANIA I POLECENIA 1. Wymień gwarancje bezpieczeństwa Rzeczypospolitej Polskiej oraz podaj tytuł nadrzędnego dokumentu określającego zasady bezpieczeństwa państwa polskiego. 2. Wymień ogniwa Systemu Obrony Państwa i opisz ich zadania. 3. Scharakteryzuj przeznaczenie wojsk operacyjnych. 4. Scharakteryzuj przeznaczenie wojsk wsparcia. 5. Wyjaśnij, w jakim celu tworzone są Narodowe Siły Rezerwowe. 6. Scharakteryzuj elementy podsystemu niemilitarnego. PRZYDATNE STRONY INTERNETOWE www.mon.gov.pl www.polska-zbrojna.pl Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl DZIAŁ 2 | LEKCJA 12 Sz 101 13 Powinności obronne władz samorządowych, instytucji i obywateli ▪ Każdy obywatel jest zobowiązany do obrony Ojczyzny siłami i środkami, jakimi dysponuje. ▪ Każdy obywatel wykonuje świadczenia na rzecz państwa w czasie nadzwyczajnych zagrożeń, rozporządzając swoją osobą lub swoimi ruchomościami i nieruchomościami. z zakresu administracji rządowej na obszarze województwa. Są nimi: dowódca inspektoratu wsparcia, szefowie wojewódzkich sztabów wojskowych, wojskowi komendanci uzupełnień, izby skarbowe, urzędy skarbowe, inspektorzy kontroli skarbowej, państwowi inspektorzy sanitarni itp. Obrona Ojczyzny jest sprawą i obowiązkiem wszystkich obywateli Rzeczypospolitej Polskiej. (Art. 1. ustawy z dnia 21 listopada 1967 r. O powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej z późn. zm.). POWINNOŚCI OBRONNE ADMINISTRACJI CYWILNEJ I WOJSKOWEJ Administracja publiczna to przyjęte przez państwo struktury organizacyjne, których instytucje oraz organy samorządu terytorialnego realizują działania mające na celu zaspokojenie zbiorowych i indywidualnych potrzeb obywateli, wynikających ze współżycia ludzi w społecznościach. Administracja rządowa obejmuje organy administracji zespolonej i niezespolonej. Do administracji zespolonej zalicza się działających pod zwierzchnictwem wojewody – kierowników służb, inspekcji i straży (np. pożarnej), wykonujących zadania własne oraz w imieniu wojewody. Administrację niezespoloną tworzą terenowe organy administracji rządowej, podporządkowane właściwemu ministrowi, oraz kierownicy innych państwowych jednostek organizacyjnych, wykonujących zadania Wojewódzki Sztab Wojskowy w Lublinie Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl Sz 102 SY S T E M B E Z P I E C Z E Ń S T WA PA Ń S T WA Współdziałanie wszystkich jednostek organizacyjnych administracji rządowej i samorządowej, działających na obszarze województwa, nadzoruje wojewoda. Kieruje on ich działalnością w zakresie zapobiegania zagrożeniu życia, zdrowia i mienia ludności oraz zagrożeniom środowiska, działalnością w zakresie bezpieczeństwa państwa i utrzymania porządku publicznego, ochrony praw obywatelskich, a także zapobiegania klęskom żywiołowym oraz innym nadzwyczajnym zagrożeniom, jak również zwalczania i usuwania ich skutków. Wykonuje i koordynuje zadania w zakresie obronności oraz bezpieczeństwa państwa. Częścią administracji publicznej jest administracja wojskowa, której terenowe organy działają w całym kraju. Jej działalność obejmuje organizację oraz realizację zadań mających na celu wszechstronne zaspokojenie potrzeb polskich sił zbrojnych w zakresie środków niezbędnych do ich prawidłowego funkcjonowania w czasie pokoju i w czasie wojny. Terenowymi Organami Administracji Wojskowej (TOAW) kierują osoby wyznaczone w administracji wojskowej na stano- wiska: Dowódcy Inspektoratu Wsparcia Sił Zbrojnych, Szefa Wojewódzkiego Sztabu Wojskowego (WSzW) oraz Wojskowego Komendanta Uzupełnień. ŚWIADCZENIA OSOBISTE I RZECZOWE OBYWATELI Świadczenia obywateli to jedna z form realizacji powszechnego obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej w czasie wojny oraz zwalczania klęsk żywiołowych i nadzwyczajnych zagrozeń środowiska. Obejmują one świadczenia osobiste w postaci nieodpłatnego wykonywania w czasie wolnym od pracy różnego rodzaju prac doraźnych w ustalonym wymiarze godzin w roku oraz świadczenia rzeczowe, polegające na udostępnieniu posiadanych pomieszczeń, środków transportu, narzędzi i innego sprzętu, a także dostarczaniu posiadanych materiałów na potrzeby obrony. Obowiązek świadczeń osobistych może obejmować również użycie dostępnych narzędzi prostych, a w stosunku do osób świadczących doręczanie dokumentów – wypełnianie Wojskowa Komenda Uzupełnień w Bydgoszczy Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl DZIAŁ 2 | LEKCJA 13 Sz POWINNOŚCI OBRONNE WŁADZ SAMORZĄDOWYCH, INSTYTUCJI I OBYWATELI tych obowiązków i udostępnienie środków transportu. Obowiązek świadczeń osobistych może być nałożony w związku z ćwiczeniami wojskowymi, ćwiczeniami w jednostkach przewidzianych do militaryzacji, ćwiczeniami w obronie cywilnej oraz ćwiczeniami praktycznymi w zakresie powszechnej samoobrony, a także w celu dostarczenia i obsługi przedmiotów świadczeń rzeczowych. Czas wykonywania świadczeń osobistych nie może przekraczać jednorazowo 12 godzin, a w stosunku do kurierów oraz osób dostarczających i obsługujących przedmioty świadczeń rzeczowych – 48 godzin. Nałożenie obowiązku wykonania świadczenia osobistego może nastąpić najwyżej trzy razy w roku. Urzędnikami odpowiedzialnymi za sprawne przeprowadzenie egzekucji świadczeń rzeczowych są: wójtowie, burmistrzowie i prezydenci miast, którzy decyzją administracyjną nakładają wykonanie tych obowiązków na urzędy, instytucje państwowe, podmioty gospodarcze i osoby fizyczne. Wojewoda kieruje działaniami w zakresie planowania oraz realizacji świadczeń osobistych i rzeczowych na rzecz obrony: ▪ koordynuje realizację zadań przez organy wykonawcze samorządu terytorialnego w zakresie planowania i nakładania obowiązku świadczeń; ▪ występuje, jako organ obrony cywilnej, z wnioskiem do wójta o nałożenie obowiązku świadczeń na rzecz Obrony Cywilnej (OC); ▪ prowadzi zbiorczy wykaz świadczeń osobistych i rzeczowych przewidzianych do realizacji na terenie województwa; ▪ planuje wydatki finansowe związane z nakładaniem obowiązku świadczeń; ▪ rozpatruje roszczenia o odszkodowanie za szkody powstałe w przedmiotach świadczeń. PAMIĘTAJ! Na osoby mające obywatelstwo polskie, które ukończyły 16, a nie przekroczyły 60 lat, może być nałożony obowiązek świadczeń osobistych, polegających na wykonywaniu prac doraźnych na rzecz przygotowania obrony państwa albo zwalczania klęsk żywiołowych i likwidacji ich skutków. Pracodawca jest zobowiązany zwolnić (usprawiedliwić nieobecność w pracy) pracownika na czas niezbędny do wykonywania świadczenia osobistego. ŚWIADCZENIA SZCZEGÓLNE Obowiązek świadczeń rzeczowych może być nałożony na urzędy i instytucje państwowe, przedsiębiorców i inne jednostki organizacyjne, a także na osoby fizyczne. Świadczenia te polegają na oddaniu posiadanych nieruchomości i rzeczy ruchomych w sytuacji zagrożenia państwa i przygotowań do obrony. Czas wykonywania świadczeń rzeczowych nie może przekraczać jednorazowo: ▪ 48 godzin – w sytuacji sprawdzania gotowości mobilizacyjnej sił zbrojnych; ▪ 7 dni – w przypadku ćwiczeń wojskowych lub ćwiczeń w jednostkach przewidzianych do militaryzacji; ▪ 24 godzin – w związku z ćwiczeniami w obronie cywilnej lub ćwiczeniami praktycznymi w zakresie powszechnej samoobrony. Świadczenia szczególne, wykonywane odpłatnie przez terenowe organy administracji rządowej, instytucje państwowe oraz przedsiębiorców i inne jednostki organizacyjne, polegają na: ▪ dostarczaniu posiadanych nieruchomości i rzeczy ruchomych na potrzeby obronne w sposób niezmieniający ich właściciela i przeznaczenia; ▪ przystosowaniu budowanych (przebudowywanych i rozbudowywanych) obiektów oraz wytwarzanych rzeczy ruchomych do potrzeb obrony państwa w sposób niezmieniający ich właścicieli i przeznaczenia; ▪ gromadzeniu, przechowywaniu i konserwacji przedmiotów niezbędnych do wykonania wyżej wymienionych czynności. Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl 103 Sz 104 SY S T E M B E Z P I E C Z E Ń S T WA PA Ń S T WA Podsumowanie i spr awdzenie WIESZ, ROZUMIESZ ▪ W Rzeczypospolitej Polskiej administracja wojskowa jest częścią administracji publicznej, wchodzącej w skład administracji rządowej. ▪ Administracja rządowa dzieli się na zespoloną i niezespoloną. ▪ Wojewoda koordynuje współdziałanie wszystkich jednostek organizacyjnych administracji rządowej i samorządowej działających na obszarze województwa. ▪ Terenowymi organami administracji wojskowej są: dowódca inspektoratu wsparcia, szefowie wojewódzkich sztabów wojskowych i wojskowi komendanci uzupełnień. ▪ Świadczenia obywateli na rzecz obrony państwa dzielą się na osobiste i rzeczowe. ▪ Świadczenia szczególne polegają na ich odpłatnym wykonywaniu. PYTANIA I POLECENIA 1. Omów powinności obronne administracji cywilnej i wojskowej. 2. Wymień zadania wojewody dotyczące obronności. 3. Wyjaśnij, co rozumiesz przez pojęcie świadczenie na rzecz obrony. Podaj kilka przykładów świadczeń. 4. Wymień zadania wojewody w realizacji świadczeń. 5. Wyjaśnij, co to są świadczenia szczególne, i określ, na czym polegają. 6. Wiosną i latem 2010 roku niektóre obszary Polski uległy podtopieniu, a na innych woda powodziowa utrzymywała się przez wiele dni. Zrób wykaz zadań, do których wykonania mógłbyś być zobowiązany w ramach świadczeń osobistych na wypadek powodzi. Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl DZIAŁ 2 | LEKCJA 13 Sz 105 14 Siły Zbrojne Rzeczypospolitej Polskiej ▪ Siły zbrojne dysponują środkami do zabezpieczenia granic państwa przed atakiem z zewnątrz oraz do udzielania pomocy społeczeństwu w czasie klęsk i katastrof. ▪ Biorą również udział w działaniach antyterrorystycznych na arenie międzynarodowej. ▪ Elementem wzmacniającym stan osobowy Sił Zbrojnych RP są Narodowe Siły Rezerwowe. W celu wypełnienia misji związanej ze wspieraniem bezpieczeństwa wewnętrznego i pomocy społeczeństwu Siły Zbrojne RP utrzymują zdolność do realizacji zadań polegających na: monitorowaniu i ochronie przestrzeni powietrznej oraz wsparciu ochrony granicy lądowej i morskiej, prowadzeniu działalności rozpoznawczej i wywiadowczej, monitorowaniu skażeń promieniotwórczych, chemicznych i biologicznych, oczyszczaniu terenu z materiałów wybuchowych i przedmiotów niebezpiecznych pochodzenia wojskowego, prowadzeniu działań poszukiwawczo-ratowniczych, pomocy władzom państwowym, administracji publicznej oraz społeczeństwu w reagowaniu na zagrożenia. Zasadniczym elementem obrony narodowej są Siły Zbrojne Rzeczypospolitej Polskiej (...). Strategia bezpieczeństwa narodowego Rzeczypospolitej Polskiej (p. 95, 2007 r.) ZADANIA SIŁ ZBROJNYCH Siły Zbrojne Rzeczypospolitej Polskiej utrzymują gotowość do realizacji trzech rodzajów misji, to jest: ▪ zagwarantowania obrony państwa i reagowania w przypadku zagrożenia zewnętrznego; ▪ udziału w procesie stabilizacji sytuacji międzynarodowej oraz w operacjach reagowania kryzysowego i humanitarnych; ▪ wspierania bezpieczeństwa wewnętrznego i pomocy społeczeństwu. Siły Zbrojne RP utrzymują gotowość do realizacji zadań związanych z obroną i ochroną nienaruszalności naszych granic, biorą udział w działaniach antyterrorystycznych w kraju i poza nim, działają w ramach realizacji zadań NATO i Organizacji Narodów Zjednoczonych (ONZ) w rozwiązywaniu lokalnych i regionalnych konfliktów zbrojnych oraz w operacjach zbrojnych (w ramach zobowiązań sojuszniczych) poza granicami Polski. Wojska lądowe – czołg Leopard 2A4 Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl Sz 106 SY S T E M B E Z P I E C Z E Ń S T WA PA Ń S T WA a) b) c) Siły powietrzne – samoloty: a) F-16, b) Su-22, c) MiG-29 Siły Zbrojne Rzeczypospolitej Polskiej Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl DZIAŁ 2 | LEKCJA 14 Sz S I ŁY Z B RO J N E R Z E C Z Y P O S P O L I T E J P O L S K I E J a) b) c) Marynarka Wojenna: a) fregata ORP Generał Kazimierz Pułaski, b) okręt podwodny ORP Orzeł, c) samolot Bryza W skład Sił Zbrojnych RP wchodzą: ▪ Wojska lądowe; ▪ Siły powietrzne; ▪ Marynarka wojenna; ▪ Wojska specjalne. Wojska lądowe są przeznaczone do obrony państwa w obliczu każdej formy zagrożenia militarnego. Wyspecjalizowane jednostki wojsk lądowych są przygotowane do likwidacji zagrożeń niemilitarnych. Ich struktura jest oparta na związkach taktycznych, oddziałach i pododdziałach. Siły powietrzne są przeznaczone do obrony przestrzeni powietrznej kraju. Funkcjonują w ramach Narodowego Systemu Obrony Powietrznej, który jest zintegrowany z systemem sojuszniczym oraz z europejskim systemem cywilno-wojskowym. Mar ynarka wojenna jest przeznaczona do obrony państwa na polskich obszarach morskich, utrzymania morskich linii komunikacyjnych państwa polskiego podczas kryzysu i wojny, morskiej obrony wybrzeża oraz udziału (wraz z innymi rodzajami sił zbrojnych) w lądowej obronie wybrzeża. W czasie pokoju marynarka wojenna wspiera działania Straży Granicznej w obszarze polskich wód terytorialnych i wyłącznej polskiej strefy ekonomicznej. Wojska specjalne są przeznaczone do prowadzenia operacji specjalnych w kraju i poza jego granicami, w okresie pokoju, kryzysu Żołnierze morskiej jednostki działań specjalnych – Formoza i wojny. Rozwój tych jednostek jest związany z realizacją nowoczesnej doktryny militarnej, która zakłada tworzenie wyspecjalizowanych sił, zdolnych do wykonania różnorodnych i specyficznych zadań. W skład Sił Zbrojnych RP wchodzą również: Dowództwo Operacyjne Sił Zbrojnych – odpowiedzialne za planowanie i dowodzenie częścią Sił Zbrojnych RP, wydzieloną do przeprowadzania operacji militarnych, także poza granicami kraju. Inspektorat Wsparcia Sił Zbrojnych – odpowiedzialny za: zabezpieczenie jednostek wojskowych działających poza granicami państwa, planowanie i realizację zadań wynikających z funkcji państwa-gospodarza (HNS), zarządzanie wydzielonymi siłami wojsk inżynieryjnych i obronę przed bronią masowego rażenia. Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl 107 Sz 108 SY S T E M B E Z P I E C Z E Ń S T WA PA Ń S T WA Inspektorat Wojskowej Służby Zdrowia – organ zarządzający systemem zabezpieczenia medycznego Sił Zbrojnych RP. i obronę obiektów, zabezpieczenie funkcjonowania Ministerstwa Obrony Narodowej i podległych mu jednostek organizacyjnych. PODSTAWOWE UZBROJENIE RÓŻNYCH RODZAJÓW SIŁ ZBROJNYCH Żołnierze Żandarmerii Wojskowej Żandarmeria Wojskowa – organ ochrony porządku publicznego na terenach jednostek wojskowych oraz w miejscach publicznych. Żandarmeria Wojskowa włączona jest w system reagowania kryzysowego, bierze udział w akcjach poszukiwawczych, ratowniczych i humanitarnych. Dowództwo Garnizonu Warszawa – odpowiada za: rozwinięcie i funkcjonowanie stanowisk dowodzenia szczebla strategicznego w czasie pokoju, kryzysu i wojny, ochronę Żołnierze w hełmach kevlarowych i kamizelkach taktycznych Siły Zbrojne RP dysponują coraz nowocześniejszym uzbrojeniem i wyposażeniem. Dużą wagę przywiązuje się do indywidualnego wyposażenia żołnierzy. Współczesne umundurowanie ma zapewnić komfort w każdych warunkach atmosferycznych, a elementy wyposażenia, takie jak hełm kevlarowy i kamizelka kuloodporna, chronią życie i zdrowie żołnierzy. Karabinek szturmowy wz. 96 Beryl kaliber 5,56 z podwieszanym granatnikiem wz. 74 Pallad Polska armia dysponuje wysokiej jakości bronią i wyposażeniem wojskowym: ▪ karabinek wz. 96 Beryl – przystosowany do miotania granatów nasadkowych oraz podwieszania granatnika wz. 74 Pallad; Stacja radiolokacyjna Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl DZIAŁ DZI DZ D ZIIA Z IA AŁ Ł 2 | LLE LEKCJA EK KCJ KC CJJ A 114 C 4 PPK Spike Sz S I ŁY Z B RO J N E R Z E C Z Y P O S P O L I T E J P O L S K I E J Samolot C-295 CASA ▪ nowoczesny karabin wyborowy Sako TRG-21 produkcji fińskiej; ▪ najnowsze przyrządy celownicze; ▪ kołowy transporter opancerzony (KTO) Rosomak – charakteryzuje się dużą mobilnością i siłą ognia; wyposażony jest w automatyczny system rozpoznania skażeń chemicznych i promieniotwórczych, system nawigacji lądowej GPS oraz klimatyzację; ▪ przeciwpancerny zestaw rakietowy Spike LR – modułowy system broni przeciwpan- Śmigłowiec W-3PL Głuszec KTO Rosomak cernej nowej generacji o maksymalnym zasięgu 4000 m; ▪ lekki moździerz LM-60D – przeznaczony jako broń wsparcia dla pododdziałów piechoty górskiej, aeromobilnych i zmechanizowanych; ▪ czołg Leopard 2A4 produkcji niemieckiej; ▪ czołgi T-72 i PT-91 produkcji polskiej; ▪ artyleryjski system Regina; Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl Czołg PT-91 Twardy 109 Sz 110 SY S T E M B E Z P I E C Z E Ń S T WA PA Ń S T WA ▪ radiostacje typu RRC (Radmor radio communication) z wysokim stopniem zabezpieczenia przed przeciwdziałaniem elektronicznym; ▪ śmigłowiec wsparcia bojowego W-3PL Głuszec; ▪ samoloty myśliwskie F-16 Jastrząb produkcji amerykańskiej – charakteryzują się zaawansowaną technologią i systemem umożlwiającym tankowanie w powietrzu; ▪ samoloty transportowe CASA C-295M; ▪ rakiety woda-woda RBS MK o zasięgu 200 km dla okrętów typu Orkan. Wojska specjalne dysponują najnowocześniejszą techniką, wykorzystywaną przez tego rodzaju formacje. Dotyczy to zarówno broni strzeleckiej, jak i wyposażenia indywidualnego każdego żołnierza. W skład wyposażenia wchodzą m.in.: hełmy, kamizelki szturmowe, środki łączności oraz uzbrojenie: pistolety Browning HP, SIG Sauer, Glock, pistolet maszynowy Heckler & Koch MP-5, karabiny snajperskie, strzelby Remington Wingmaster. Samobieżna haubicoarmata Krab artyleryjskiego systemu Regina ORP „Grom” i ORP „Metalowiec” Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl DZIAŁ 2 | LEKCJA 14 Sz S I ŁY Z B RO J N E R Z E C Z Y P O S P O L I T E J P O L S K I E J NARODOWE SIŁY REZERWOWE WOJSKOWE CENTRUM EDUKACJI OBYWATELSKIEJ Narodowe Siły Rezerwowe to ochotniczy zasób osobowy żołnierzy rezerwy, otrzymujących przydziały kryzysowe na określone stanowiska służbowe w jednostkach wojskowych, nadane w wyniku zawartych kontraktów i pozostających w dyspozycji do wykorzystania w przypadku zagrożeń militarnych i niemilitarnych, zarówno w kraju, jak i w misjach poza granicami państwa. Organem uprawnionym do nadania przydziału kryzysowego jest wojskowy komendant uzupełnień, właściwy ze względu na miejsce zamieszkania. Przydział kryzysowy nadaje się na okres od 2 do 6 lat, z możliwością jego ponownego nadania, nie dłużej jednak niż łącznie na okres 15 lat. Wojskowe Centrum Edukacji Obywatelskiej (WCEO) odpowiada za programowanie, organizowanie i prowadzenie działalności edukacyjnej, promocyjnej oraz kształcenia specjalistycznego, rozszerzającego kompetencje kadry i pracowników wojska na potrzeby sił zbrojnych w zakresie: ▪ edukacji obywatelskiej; ▪ historii wojskowości i tradycji sił zbrojnych; ▪ pedagogiki, profilaktyki psychologicznej, socjologii; ▪ metodyki działalności kulturalno-oświatowej i promocji obronności; ▪ doskonalenie kompetencji społecznych dowódców; ▪ doskonalenia kadry pionu wychowawczego; ▪ opracowywanie materiałów metodycznych do działalności wychowawczej; ▪ międzynarodowego prawa humanitarnego konfliktów zbrojnych i ochrony dóbr kultury w czasie konfliktów zbrojnych; ▪ dyscypliny wojskowej. PAMIĘTAJ! Żołnierzami rezerwy są osoby, które złożyły przysięgę wojskową i zostały przeniesione do rezerwy po zwolnieniu z czynnej służby wojskowej, w tym z zawodowej służby wojskowej lub ze służby kandydackiej, jeżeli w dalszym ciągu podlegają obowiązkowi służby wojskowej. Podsumowanie i spr awdzenie WIESZ, ROZUMIESZ ▪ Siły Zbrojne RP mają za zadanie obronę państwa, uczestniczenie w misjach pokojowych i stabilizacyjnych oraz wspieranie bezpieczeństwa wewnętrznego Rzeczypospolitej Polskiej. ▪ W skład Sił Zbrojnych RP wchodzą: wojska lądowe, siły powietrzne, marynarka wojenna, siły specjalne oraz Dowództwo Operacyjne, Inspektorat Wsparcia, Inspektorat Wojskowej Służby Zdrowia, Żandarmeria Wojskowa i Dowództwo Garnizonu Warszawa. ▪ Polscy żołnierze otrzymują najnowocześniejsze wyposażenie, zapewniające komfort wykonywania zadań w każdych warunkach. ▪ Nowoczesne uzbrojenie polskiej armii to: KTO Rosomak, karabinki Beryl, karabiny wyborowe TRG, zestawy przeciwpancerne Spike, lekkie moździerze, systemy artyleryjskie Regina, wyrzutnie rakietowe Langusta, stacje radiolokacyjne, radiostacje, Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl 111 Sz 112 SY S T E M B E Z P I E C Z E Ń S T WA PA Ń S T WA śmigłowce Sokół, samoloty wielozadaniowe F-16 i transportowe CASA, rakiety dla okrętów wojennych oraz wyposażenie i uzbrojenie dla jednostek specjalnych. ▪ Narodowe Siły Rezerwowe mają wzmocnić potencjał zawodowych sił zbrojnych oraz realizować zadania z zakresu zarządzania kryzysowego. PYTANIA I POLECENIA 1. Wymień zadania realizowane przez Siły Zbrojne RP. 2. Scharakteryzuj strukturę Sił Zbrojnych RP. 3. Wymień uzbrojenie Sił Zbrojnych RP. 4. Opisz zadania, jakie wyznaczono Narodowym Siłom Rezerwowym. 5. Wyjaśnij, kogo nazywamy żołnierzem rezerwy. PRZYDATNE STRONY INTERNETOWE www.wp.mil.pl www.wojsko-polskie.pl www.wceo.wp.mil.pl Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl DZIAŁ 2 | LEKCJA 14 Sz 3 Ochrona ludności i obrona cywilna ▪ Międzynarodowe prawo humanitarne ▪ Ochrona ludności i zwierząt ▪ Ostrzeganie i alarmowanie Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl Sz 114 15 Międzynarodowe prawo humanitarne ▪ Najwyższą wartością jest życie ludzkie. ▪ Prawo humanitarne spisano z myślą, by chronić człowieka w czasie konfliktu zbrojnego. ▪ Drugą w kolejności wartością są dobra kultury, które również są chronione przez prawo międzynarodowe. GENEZA MIĘDZYNARODOWEGO PRAWA HUMANITARNEGO Wojny od zawsze niosły ze sobą zniszczenia i cierpienie walczących żołnierzy i ludności cywilnej. Ci pierwsi nie otrzymywali pomocy medycznej i większość z nich umierała z powodu odniesionych ran. Ludność cywilna była narażona na grabieże, przesiedlenia i głód, a od XX wieku – na bombardowania dywanowe miast i użycie broni masowego rażenia. Prawo humanitarne spisano z naturalnej potrzeby ochrony osób bezbronnych – rannych na polu walki, jeńców, kobiet, dzieci, osób starszych – w sytuacji zagrożenia życia i zdrowia. Źródłem prawa humanitarnego są normy zwyczajowe, które kształtowały się wraz z rozwojem cywilizacyjnym ludzkości. Określały one formy wszczynania i kończenia wojen, zasady traktowania i wykupu jeńców, traktowania zakładników jako gwarantów zawartych postanowień, ochrony ludności cywilnej, duchownych itp. Wraz z rozwojem chrześcijaństwa starano się wprowadzić zakaz walki w określone dni tygodnia i święta religijne, potwierdzono prawo azylu w kościele. Starano się także zakazać używania łuku i kuszy jako broni zbyt śmiercionośnych, ale tylko w stosunku do chrześcijan. Jednak wojna rządziła się własnymi prawami, a jeńcy i ludność cywilna byli zdani na łaskę zwycięzców. Obóz uchodźców z Kosowa Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl DZIAŁ 3 | LEKCJA 15 Sz M I Ę D Z Y N A RO D OW E P R AWO H U M A N I TA R N E Dopiero w XIX wieku powstały oficjalne dokumenty mające charakter umów międzynarodowych. Jednym z pierwszych była Deklaracja w przedmiocie prawa wojny morskiej, podpisana w Paryżu w 1856 roku, która ostatecznie zniosła korsarstwo. W 1864 roku rząd Szwajcarii zwołał międzynarodową konferencję, na której przyjęto konwencję O polepszeniu losu rannych wojskowych w armiach w polu będących, zwaną również pierwszą konferencją czerwonokrzyską, stanowiącą, że: ▪ ambulanse i szpitale wojskowe będą uznane za neutralne, chronione i szanowane przez walczące strony; ▪ personel szpitali i ambulansów oraz kapelani mają korzystać z neutralności; ▪ ranni lub chorzy żołnierze będą zbierani z pola walki, bez względu na to, do której z walczących stron należą; ▪ dla szpitali, ambulansów i transportów ewakuacyjnych będzie przyjęty znak rozpoznawczy – biała flaga z czerwonym krzyżem i flaga narodowa; personel medyczny będzie miał białą opaskę z czerwonym krzyżem. Konwencję szwajcarską podpisało 16 państw. Stworzyła ona podstawy do dalszego rozwijania międzynarodowego prawa humanitarnego, dotyczącego konfliktów zbrojnych, które dziś składa się z czterech części: ▪ Prawa przeciwwojennego – zapobiegającego konfliktom; ▪ Prawnych ograniczeń walki zbrojnej; ▪ Ochrony ofiar wojny i dóbr kultury; ▪ Odpowiedzialności za naruszenie prawa humanitarnego. KONWENCJA – od łacińskiego słowa conventio – oznacza umowę, układ. Umowa może mieć charakter społeczny lub międzynarodowy i dotyczyć spraw politycznych, gospodarczych i innych. ludzkie były jeszcze większe. Cztery lata po zakończeniu konfliktu społeczność międzynarodowa rozpoczęła proces wprowadzania nowych rozwiązań prawnych. 12 sierpnia 1949 roku na międzynarodowej konferencji w Genewie uchwalono cztery konwencje. Wraz z protokołami dodatkowymi z 1977 roku są one głównymi dokumentami międzynarodowego prawa humanitarnego. Konwencje genewskie z 1949 roku obowiązują: ▪ zawsze, gdy toczą się działania wojenne; ▪ wszystkie strony konfliktu, nawet gdy jedna z nich nie jest stroną konwencji; ▪ od momentu rozpoczęcia działań zbrojnych do chwili ostatecznego powrotu do poprzedniego miejsca pobytu osób podlegających ochronie; ▪ osoby chronione – nie można zrzec się przysługującej ochrony prawnej. I konwencja genewska: O polepszeniu losu rannych i chorych w armiach czynnych zabrania zabijania lub ranienia przeciwnika poddającego się lub wyłączonego z walki. Osoby wyłączone z walki (ranni, chorzy i jeńcy) oraz te, które nie uczestniczą bezpośrednio w działaniach zbrojnych, mają prawo do poszanowania i w każdych okolicznościach powinny być chronione i traktowane humanitarnie. Pojmani kombatanci (uczestnicy walki zbrojnej) oraz osoby cywilne, które są we władzy strony przeciwnej, mają prawo do poszanowania ich życia, godności, praw osobistych i przekonań, do wymiany korespondencji ze swoimi rodzinami oraz mogą korzystać z wszelkiej pomocy z zewnątrz. Ochroną objęci są także: personel medyczny i duchowni, zakłady lecznicze, KONWENCJE GENEWSKIE I PROTOKOŁY DODATKOWE Podczas I wojny światowej użyto na szeroką skalę nowych rodzajów broni i metod walki, takich jak: broń chemiczna, pierwsze bombardowania lotnicze miast, a także branie do niewoli setek tysięcy jeńców wojennych. Podczas II wojny światowej cierpienia Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl 115 Sz 116 SY S T E M B E Z P I E C Z E Ń S T WA PA Ń S T WA Znaki rozpoznawcze Czerwonego Krzyża, Czerwonego Kryształu i Czerwonego Półksiężyca środki transportu medycznego oraz sprzęt i materiały przeznaczone do użytku medycznego. Znakiem tej ochrony są emblematy Czerwonego Krzyża lub Czerwonego Półksiężyca oraz Czerwonego Kryształu (od 2007 roku) na białym tle, które także podlegają ochronie. II konwencja genewska: O polepszeniu losu rannych, chorych i rozbitków sił zbrojnych na morzu określa zasady postępowania wobec uczestników działań zbrojnych wyłączonych z walki wskutek zranień lub choroby oraz rozbitków na morzu. Według zapisów konwencji, jeżeli nie podejmują oni wrogich działań, winni być traktowani w sposób humanitarny, czyli: ▪ powinni być szanowani i leczeni; ▪ w przypadku dostania się w ręce nieprzyjaciela mają prawa, które gwarantuje im status jeńca; ▪ ludność cywilna i statki cywilne mają prawo pomagać rannym, chorym i rozbitkom; ▪ formacje sanitarne oraz statki są chronione i nie mogą być atakowane; ▪ personel sanitarny i duchowny powinien być szanowany i chroniony; ▪ znak rozpoznawczy Czerwonego Krzyża, Czerwonego Półksiężyca lub Czerwonego Kryształu może być używany jedynie przez osoby upoważnione do niesienia pomocy rannym, chorym i rozbitkom oraz umieszczany na obiektach i sprzęcie przeznaczonym do tego celu. III konwencja genewska: O traktowaniu jeńców wojennych – określa zasady ich traktowania. Według jej zapisów wzięcie do niewoli jest formą wyłączenia z walki zbrojnej jej uczestników. Jeniec jest we władzy państwa nieprzyjacielskiego, a nie osób lub oddziałów, które go pojmały. Z chwilą ustania powodów zatrzymania w niewoli oraz po faktycznym ustaniu działań zbrojnych jeńcy powinni być zwolnieni. Pomoc medyczna udzielana jeńcom wojennym Status jeńca – uprawnienia i obowiązki. ▪ W razie wzięcia do niewoli jeniec zobowiązany jest podać swoje nazwisko i imiona, datę urodzenia, stopień wojskowy oraz numer posiadanej legitymacji. ▪ Jeniec nie ma obowiązku wierności wobec mocarstwa zatrzymującego; za próbę ucieczki z niewoli może być karany tylko dyscyplinarnie. Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl DZIAŁ 3 | LEKCJA 15 Sz M I Ę D Z Y N A RO D OW E P R AWO H U M A N I TA R N E ▪ Jeńcy mają prawo do poszanowania godności osobistej i wyznania, do warunków bytowania i wyżywienia zapewniających im zachowanie zdrowia, do wymiany korespondencji i praktyk religijnych. ▪ Jeńcy nie mogą być wykorzystywani do działań zbrojnych ani zatrudniani do prac niebezpiecznych lub szkodliwych dla zdrowia. ▪ Jeniec nie może zrzec się samodzielnie uprawnień przysługujących mu z mocy konwencji, w tym statusu jeńca. IV konwencja genewska: O ochronie osób cywilnych podczas wojny zapewnia ochronę ludności cywilnej w czasie działań zbrojnych oraz podczas okupacji wojennej. Otacza szczególną ochroną dzieci, kobiety, osoby starsze i chore. Osoby cywilne, będące we władzy strony przeciwnej, mają prawo do poszanowania ich osoby, honoru, praw rodzinnych, praktyk religijnych oraz zwyczajów. OSOBĄ CYWILNĄ jest każda osoba, która nie należy do sił zbrojnych jakiegokolwiek z państw i nie bierze udziału w walce. LUDNOŚĆ CYWILNA obejmuje wszystkie osoby cywilne. ▪ deportacji lub przesiedlania własnej ludności cywilnej na terytorium okupowane. Konwencja zobowiązuje do: ▪ zapewnienia ludności cywilnej podstawowego minimum warunków egzystencji; ▪ traktowania jej w sposób humanitarny; ▪ otoczenia szczególną opieką osób potrzebujących pomocy; ▪ poszanowania dóbr i urządzeń niezbędnych ludności cywilnej do przetrwania. Zasady ogólne, wspólne dla czterech konwencji. ▪ Konwencje mają zastosowanie we wszelkich okolicznościach, gdy tylko istnieje konflikt zbrojny. W przypadku wojny domowej należy zachować podstawowe zasady humanitarne (minimum humanitaryzmu). ▪ Zakazuje się brania zakładników, egzekucji bez legalnego wyroku, zabrania zadawania tortur, podobnie jak wszelkiego traktowania okrutnego lub poniżającego. ▪ Zakazane jest stosowanie aktów zemsty. ▪ Nikt nie może być zmuszany do rezygnacji ani nie może dobrowolnie zrezygnować z ochrony przyznanej przez konwencje. ▪ Osoby chronione powinny zawsze móc korzystać z opieki mocarstwa opiekuńczego (państwo neutralne zobowiązane jest do ochrony ich interesów) oraz opieki Międzynarodowego Komitetu Czerwonego Krzyża. Spotkanie żołnierzy z ludnością cywilną nieuczestniczącą w walce zbrojnej PAMIĘTAJ! Obecność wśród ludności cywilnej pojedynczych osób nieodpowiadających określeniu osoby cywilnej nie pozbawia tej ludności jej cywilnego charakteru. PROTOKOŁY DODATKOWE Z 1977 ROKU DO KONWENCJI GENEWSKICH Konwencja zabrania: ▪ zmuszania ludności cywilnej do służby wojskowej w siłach zbrojnych przeciwnika; ▪ przymusowego przesiedlania ludności cywilnej z terytoriów okupowanych; Protokół dodatkowy I dotyczy ochrony ofiar międzynarodowych konfliktów zbrojnych: ▪ zabrania atakowania ludności cywilnej; ▪ zabrania atakowania szpitali i urządzeń służących opiece nad rannymi i chorymi; Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl 117 Sz 118 SY S T E M B E Z P I E C Z E Ń S T WA PA Ń S T WA ▪ zabrania dokonywania ataków, które nie są skierowane przeciwko określonym celom wojskowym, oraz niszczenia dóbr niezbędnych do przetrwania ludności; ▪ zabrania stosowania środków powodujących szkody w środowisku naturalnym; ▪ określa sytuację prawną organizacji obrony cywilnej podczas konfliktów zbrojnych; ▪ stanowi uzupełnienie postanowień czterech konwencji genewskich z 1949 roku. Protokół dodatkowy II dotyczy ochrony ofiar niemiędzynarodowych konfliktów zbrojnych: ▪ obowiązuje strony konfliktu toczącego się wewnątrz jednego państwa; ▪ upoważnia do niesienia ofiarom pomocy oraz zapewnia przestrzeganie praw humanitarnych. Zasady ogólne, wspólne dla protokołów dodatkowych I i II z 1977 roku, do konwencji genewskich z 12 sierpnia 1949 roku: ▪ stanowią rozwinięcie postanowień konwencji genewskich (I–IV); ▪ zapewniają w większym niż dotychczas stopniu ochronę ofiarom międzynarodowych konfliktów zbrojnych; ▪ zapewniają ochronę ofiarom konfliktów zbrojnych niemiędzynarodowych (wewnętrznych), jednak zakres tej ochrony jest mniejszy; ▪ wraz z konwencjami genewskimi tworzą system prawny międzynarodowej ochrony ofiar konfliktów zbrojnych. Protokół dodatkowy III z 2005 roku nakazuje personelowi sanitarnemu, który nie używa znaku czerwonego krzyża lub czerwonego półksiężyca używanie symbolu czerwonego kształtu (foto na górze s. 116). taryzmu, która zakazuje zadawania niepotrzebnych cierpień. Dlatego wojskowi zobowiązani są do minimalizowania strat przez wydawanie ostrzeżeń oraz dobór właściwych środków walki. Zasada konieczności wojennej (wojskowej) oznacza użycie sił zbrojnych tylko w przypadku operacji wojskowych. Takie użycie sił zbrojnych jest zgodne z prawem wojennym. Zasada proporcjonalności uwzględnia korzyści wojskowe i względy humanitarne. Ma miejsce wówczas, gdy strony nie powodują niezamierzonych strat i szkód cywilnych w stosunku do oczekiwanego efektu przeprowadzonego ataku. ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA NIEPRZESTRZEGANIE MIĘDZYNARODOWEGO PRAWA HUMANITARNEGO Po II wojnie światowej zostały podjęte działania mające na celu określenie odpowiedzialności za przestępstwa wojenne. Rządy: Francji, Stanów Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii i Związku Radzieckiego podpisały porozumienie o ściganiu i karaniu głównych przestępców wojennych z państw Osi. Do porozumienia dołączono Kartę Międzynarodowego Tr ybunału Wojskowego. OGRANICZENIA W PROWADZENIU WALKI ZBROJNEJ Strony konfliktu są ograniczone prawem w zakresie stosowania dowolnych metod i środków walki. W planowaniu operacji wojskowych obowiązuje zasada humani- Proces norymberski Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl DZIAŁ 3 | LEKCJA 15 Sz M I Ę D Z Y N A RO D OW E P R AWO H U M A N I TA R N E Wymienione zasady prawa międzynarodowego mają również zastosowanie w funkcjonowaniu Międzynarodowego Trybunału Karnego dla Rwandy w Aruszy, sądzącego zbrodniarzy wojennych w Rwandzie, oraz Międzynarodowego Trybunału Karnego dla byłej Jugosławii w Hadze. Dokumenty te stały się podstawą przeprowadzonych w Norymberdze i Tokio procesów zbrodniarzy wojennych. Zasady sformułowane w porozumieniu wielkich mocarstw i w Karcie Trybunału Norymberskiego są częścią powszechnego międzynarodowego prawa humanitarnego. Stanowią one, że: ▪ Kto dopuszcza się zbrodni międzynarodowej, ponosi za to odpowiedzialność i karę. ▪ Jeżeli prawo krajowe nie przewiduje kary za popełnienie zbrodni międzynarodowych, to ta okoliczność nie zwalnia od odpowiedzialności osoby, która takiej zbrodni się dopuściła. ▪ Jeżeli zbrodnię [mającą charakter międzynarodowy] popełniła osoba działająca jako głowa państwa lub funkcjonariusz publiczny, to ta okoliczność nie zwalnia jej od odpowiedzialności […] i nie zmniejsza wymiaru kary. ▪ Działanie na rozkaz rządu lub przełożonego nie zwalnia od odpowiedzialności, lecz ta okoliczność może wpłynąć na złagodzenie kary. ▪ Oskarżony, który popełnił zbrodnię międzynarodową, ma prawo do bezstronnego i rzetelnego procesu. ▪ Zbrodniami międzynarodowymi są: zbrodnie przeciwko pokojowi, zbrodnie przeciwko ludzkości i zbrodnie wojenne, zdefiniowane w Karcie Trybunału Norymberskiego. MIĘDZYNARODOWY RUCH CZERWONEGO KRZYŻA I CZERWONEGO PÓŁKSIĘŻYCA W 1859 roku rozegrała się krwawa bitwa pod Solferino. Świadkiem tego wydarzenia był Szwajcar Henry Dunant, który, wstrząśnięty widokiem pobojowiska – tysięcy zabitych i pozostawionych bez jakiejkolwiek pomocy żołnierzy, opisał swoje traumatyczne przeżycia w książce Wspomnienie Solferino. Przedstawił w niej także ideę zorganizowania pomocy medycznej dla rannych podczas wojny. W 1863 r. Henry Dunant wraz z czterema innymi osobami założył w Genewie Międzynarodowy Komitet Pomocy Rannym Wojskowym. W 1875 roku organizacja ta zmieniła nazwę na Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża (MKCK). Radovan Karadžić sądzony przed Międzynarodowym Trybunałem Karnym dla byłej Jugosławii w Hadze Pomoc humanitarna niesiona przez żołnierzy na terenach objętych konfliktem zbrojnym Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl 119 Sz 120 SY S T E M B E Z P I E C Z E Ń S T WA PA Ń S T WA Obecnie Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża działa na podstawie własnego statutu oraz przepisów prawa międzynarodowego, zawartych w konwencjach genewskich z 1949 roku i ich protokołach dodatkowych. Pełni rolę mediatora w międzynarodowych i wewnętrznych konfliktach zbrojnych oraz prowadzi akcje humanitarne, niosąc pomoc ofiarom. Delegaci MKCK odwiedzają jeńców wojennych i więźniów politycznych, pomagają w łączeniu rozdzielonych przez wojnę rodzin. Organizują konwoje z pomocą humanitarną, prowadzą szpitale i wytwórnie protez. Są wszędzie tam, gdzie toczą się konflikty zbrojne. W roku 1919, w celu koordynacji działalności stowarzyszeń krajowych, utworzono Międzynarodową Federację Stowarzyszeń Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca, która od 1991 roku zwana jest Ligą Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca. Powołany w Genewie w 1863 r. Powołana w Genewie w 1919 r. Struktura organizacji Międzynarodowego Ruchu Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl DZIAŁ 3 | LEKCJA 15 Sz M I Ę D Z Y N A RO D OW E P R AWO H U M A N I TA R N E Polski Czerwony Krzyż został utworzony w 1919 roku. Jego członkowie nieśli pomoc ofiarom także podczas II wojny światowej, a po jej zakończeniu – repatriantom, sierotom, chorym, osobom poszukującym swoich rodzin lub zaginionych bliskich. Ruch Czerwonego Krzyża nie ma charakteru politycznego ani religijnego, a jego idea zawarta jest w siedmiu podstawowych zasadach: ▪ humanitaryzmu – ochrona życia i zdrowia oraz godności człowieka; ▪ bezstronności – kieruje się rzeczywistymi potrzebami cierpiącego człowieka bez względu na rasę, narodowość, wyznawaną wiarę czy poglądy polityczne; ▪ neutralności – nigdy nie jest stroną w konfliktach politycznych; ▪ niezależności – zachowuje niezależność od rządu swojego kraju; ▪ dobrowolności – jego członkowie działają z własnej i nieprzymuszonej woli; ▪ jedności – w każdym kraju istnieje tylko jedno, otwarte dla wszystkich, stowarzyszenie Czerwonego Krzyża lub Czerwonego Półksiężyca; ▪ powszechności – stowarzyszenia krajowe są równe i wzajemnie się wspierają. Historia rabunku wojennego dóbr kultury jest tak stara jak historia wojen. Dzieła sztuki były grabione przez wojska walczących państw, które traktowały przedmioty mające wielką wartość jako łup wojenny. A gdy najeźdźcy zrabowali już wszystkie wartościowe nieruchomości i przedmioty, burzyli lub podpalali całe miasta. Taki właśnie los spotkał Kartaginę, Korynt, bibliotekę w Aleksandrii czy Świątynię Jerozolimską. W czasach nowożytnych, w 1527 roku, miało miejsce katastrofalne splądrowanie Rzymu przez wojska cesarza Karola V. W XVII wieku największych rabunków w Europie dokonywano podczas wojny trzydziestoletniej (1618–1648). Szczególnie bezwzględnie postępowały wojska szwedzkie. W XIX wieku na miano największego grabieżcy dóbr kultury zasłużył Napoleon Bonaparte. Nie oszczędził bowiem żadnego kraju, który podbił lub pokonał. Podczas I i II wojny światowej dokonywano rabunku dzieł sztuki i zabytków kultury na wielką skalę. Do dziś nie odnaleziono Bursztynowej Komnaty czy dzieł sztuki skradzionych przez nazistowskich dygnitarzy z muzeów całej Europy. Dubrownik ostrzelany przez serbską artylerię Płonący Zamek Królewski w Warszawie OCHRONA DÓBR KULTURY Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl 121 Sz 122 SY S T E M B E Z P I E C Z E Ń S T WA PA Ń S T WA W trakcie konfliktów po II wojnie światowej dobra kultury również były celami ataków. Przykładem takich działań jest ostrzał zabytkowego Dubrownika przez serbską artylerię w 1991 roku podczas wojny na Bałkanach. Polska poniosła ogromne straty dóbr kultury w czasie potopu szwedzkiego, okresie zaborów, powstań narodowych oraz w wyniku I i II wojny światowej. Jedną z największych była utrata insygniów koronacyjnych królów Polski zrabowanych w 1795 roku przez Prusaków. KONWENCJA HASKA Z 1954 ROKU Skala zniszczeń podczas II wojny światowej uświadomiła światu konieczność podjęcia zdecydowanych działań, mających na celu ochronę dóbr kultury. Ich efektem było podpisanie 14 maja 1954 roku konwencji haskiej (Konwencja o ochronie dóbr kulturalnych w razie konfliktu zbrojnego). Współpraca wielu państw zaowocowała również utworzeniem Międzynarodowego Rejestru Dóbr Kulturalnych Objętych Ochroną Specjalną, do którego członkowie konwencji mają prawo wpisywać nieruchome dobra kultury oraz miejsca przechowywania ruchomych dóbr kultury. ▪ gmachy – których przeznaczeniem jest przechowywanie dóbr kulturalnych ruchomych, np.: muzea, biblioteki, archiwa oraz schrony, w których przechowuje się dobra kultury na wypadek wojny; ▪ ośrodki – obejmujące znaczną liczbę dóbr kultury, zwane ośrodkami zabytkowymi. Na konferencji w Hadze ustalono również specjalny znak na oznaczenie dóbr kultury. Zaprojektował go Polak, uczestnik konferencji – profesor Jan Zachwatowicz. Jest nim tarcza skierowana ostrzem w dół, podzielona wzdłuż przekątnych na cztery pola (czwórdzielna w krzyż skośny), dwa błękitne i dwa białe. Znak w układzie potrójnym może być używany jedynie do identyfikacji dóbr kultury nieruchomych, które podlegają szczególnej ochronie. Międzynarodowe znaki rozpoznawcze dóbr kultury DOBREM KULTURY jest każdy przedmiot ruchomy lub nieruchomy, dawny lub współczesny, mający znaczenie dla dziedzictwa i rozwoju kulturowego ze względu na wartość historyczną, naukową lub artystyczną. Według konwencji haskiej dobra kultury dzielimy na: ▪ ruchome dobra kultury – obrazy, rzeźby, zabytkowe stroje, rękopisy, starodruki, nuty, broń, numizmaty, przedmioty związane z kulturą ludową; ▪ nieruchome dobra kultury – zabytki architektury, cmentarze, obiekty etnograficzne, pola bitewne, obiekty techniki i kultury materialnej, parki narodowe i rezerwaty, pomniki przyrody, obiekty archeologiczne i paleontologiczne; Obraz Dama z gronostajem Leonarda da Vinci ze zbiorów Muzeum Czartoryskich w Krakowie Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl DZIAŁ 3 | LEKCJA 15 Sz M I Ę D Z Y N A RO D OW E P R AWO H U M A N I TA R N E Zamek Królewski w Warszawie po odbudowie ▪ Zabytkowa Kopalnia Soli w Wieliczce – dziedzictwo kulturalne 1978; ▪ Auschwitz-Birkenau. Niemiecki nazistowski obóz koncentracyjny i zagłady (1940 –1945) – dziedzictwo kulturalne 1979; ▪ Puszcza Białowieska/Białowieżskaja Puszcza – dziedzictwo naturalne 1979 i 1992 (w 1979 roku na listę światowego dziedzictwa została wpisana część polska Białowieskiego Parku Narodowego; białoruska część Puszczy Białowieskiej została wpisana w 1992 roku i od tego czasu oba obszary tworzą jeden obiekt transgraniczny); ▪ Stare Miasto w Warszawie – dziedzictwo kulturalne 1980; ▪ Stare Miasto w Zamościu – dziedzictwo kulturalne 1992; ▪ średniowieczny zespół miejski Torunia – dziedzictwo kulturalne 1997; ▪ zamek krzyżacki w Malborku – dziedzictwo kulturalne 1997; ▪ Kalwaria Zebrzydowska – dziedzictwo kulturalne 1999; Konwencja o ochronie światowego dziedzictwa kulturalnego i naturalnego, podpisana w Paryżu w 1972 roku, wprowadziła do prawa międzynarodowego określenia: dziedzictwo kulturalne i dziedzictwo naturalne. Listę ochrony specjalnej Światowego Dziedzictwa Kulturalnego i Przyrodniczego Ludzkości prowadzi Organizacja Narodów Zjednoczonych do spraw Oświaty, Nauki i Kultury (United Nations Educational, Scientif ic and Cultural Organisation). Nominacje do umieszczenia na liście zgłaszają poszczególne państwa. O wyborze zgłaszanego obiektu lub obszaru decyduje jego wartość historyczna bądź przyrodnicza i spełnienie przynajmniej jednego z dziesięciu kryteriów. O wpisaniu obiektu na listę światowego dziedzictwa rozstrzyga konferencja UNESCO. Na liście UNESCO znajdują się następujące obiekty położone w Polsce: ▪ Stare Miasto w Krakowie – dziedzictwo kulturalne 1978; Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl 123 Sz 124 SY S T E M B E Z P I E C Z E Ń S T WA PA Ń S T WA ▪ kościoły Pokoju w Jaworze i Świdnicy – dziedzictwo kulturalne 2001; ▪ drewniane kościoły południowej Małopolski i Podkarpacia – Binarowa, Blizne, Dębno, Haczów, Lipnica Murowana, Sękowa – dziedzictwo kulturalne 2003; ▪ Park Mużakowski – obiekt transgraniczny polsko-niemiecki – dziedzictwo kulturalne 2004; ▪ Hala Stulecia we Wrocławiu – dziedzictwo kulturalne 2006. Hala Stulecia we Wrocławiu Podsumowanie i spr awdzenie WIESZ, ROZUMIESZ ▪ Powstanie międzynarodowego prawa humanitarnego miało na celu ograniczenie tragicznych następstw wojny. ▪ W 1864 roku odbyła się w Genewie pierwsza konferencja międzynarodowego prawa humanitarnego, na której przyjęto konwencję o ochronie rannych i chorych żołnierzy, ustalono ochronę ambulansów i szpitali wojskowych oraz wprowadzono znak ochronny – czerwony krzyż na białym tle. ▪ Kolejne konwencje genewskie określały zasady postępowania wobec ofiar wojny: polepszenia losu rannych, chorych i rozbitków sił zbrojnych na morzu, humanitarnego traktowania jeńców wojennych, ochrony osób cywilnych. ▪ Protokół dodatkowy I określa zasady postępowania i ochrony ofiar międzynarodowych konfliktów zbrojnych. Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl DZIAŁ 3 | LEKCJA 15 Sz M I Ę D Z Y N A RO D OW E P R AWO H U M A N I TA R N E ▪ Protokół dodatkowy II dotyczy ofiar niemiędzynarodowych konfliktów zbrojnych. ▪ Protokół dodatkowy III wprowadza znak czerwonego krzyształu. ▪ Międzynarodowe prawo humanitarne zobowiązuje strony konfliktu do ograniczenia metod i środków walki w taki sposób, by chronić ludność cywilną przed dodatkowym cierpieniem. ▪ Łamanie międzynarodowego prawa humanitarnego skutkuje odpowiedzialnością prawną w sferze stosunków międzynarodowych. ▪ W 1863 roku powołano w Genewie Międzynarodowy Komitet Pomocy Rannym Wojskowym, który w 1875 roku zmienił nazwę na Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża (MKCK). W 1919 roku powołano Międzynarodową Federację Stowarzyszeń Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca, zwaną wówczas Ligą Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca. ▪ MKCK pełni funkcję neutralnego pośrednika w międzynarodowych i wewnętrznych konfliktach zbrojnych oraz prowadzi akcje humanitarne, niosąc pomoc ofiarom tych konfliktów. ▪ Konferencja haska z 1954 roku wprowadziła prawną ochronę dóbr kultury. Celem tego dokumentu jest zabezpieczenie dóbr kultury przed grabieżą i zniszczeniem podczas działań wojennych. ▪ Dobra kultury zostały podzielone na: ruchome, nieruchome, gmachy i ośrodki. ▪ Dla dóbr kultury szczególnie chronionych ustalono specjalny znak. ▪ Ochroną dóbr kultury, będących dziedzictwem kulturalnym ludzkości, zajmuje się UNESCO – organizacja działająca w ramach ONZ. Jej zasługą jest stworzenie listy Światowego Dziedzictwa Kulturalnego i Przyrodniczego Ludzkości. PYTANIA I POLECENIA 1. Wyjaśnij, co oznacza pojęcie: międzynarodowe prawo humanitarne. 2. Omów genezę międzynarodowego prawa humanitarnego. 3. Wymień, z jakich części składa się prawo humanitarne. 4. Jakie są ogólne zasady obowiązujące w konwencjach genewskich. 5. Wyjaśnij, na czym polega odpowiedzialność za nieprzestrzeganie międzynarodowego prawa humanitarnego. 6. Omów działalność MKCK. 7. Omów genezę ochrony dóbr kultury. 8. Wyjaśnij, jak rozumiesz pojęcie dobra kultury, i opisz, jak je dzielimy. 9. Narysuj znak ochrony specjalnej dóbr kultury. 10. Wymień pięć obiektów w Polsce wpisanych na listę Światowego Dziedzictwa Kulturalnego i Przyrodniczego Ludzkości. PRZYDATNE STRONY INTERNETOWE www.obronacywilna.pl www.mswia.gov.pl www.pck.pl Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl 125 Sz 126 16 Ochrona ludności i zwierząt ▪ W celu ochrony życia trzeba umieć posługiwać się indywidualnymi środkami ochrony dróg oddechowych i skóry oraz znać zasady wykonywania zabiegów sanitarnych. ▪ Każdy obywatel musi wiedzieć, do czego służą zbiorowe środki ochrony, schrony i ukrycia, a także na czym polega ewakuacja i jakie są jej zasady. INDYWIDUALNE ŚRODKI OCHRONY DRÓG ODDECHOWYCH I SKÓRY Indywidualne środki ochrony zabezpieczają przed środkami trującymi, toksycznymi środkami przemysłowymi, biologicznymi, pyłem promieniotwórczym oraz częściowo przed działaniem promieniowania cieplnego wybuchów jądrowych. Do indywidualnych środków ochrony ludności przed skażeniami należą: ▪ maska przeciwgazowa i odzież ochronna; ▪ indywidualne pakiety do likwidacji skażeń. Do indywidualnych środków ochrony dróg oddechowych zalicza się: ▪ maski przeciwgazowe filtracyjne i izolacyjne różnych typów; ▪ respiratory; ▪ maski tkaninowe i opaski przeciwpyłowe wykonane we własnym zakresie (chroniące przed skażeniami promieniotwórczymi). Maska przeciwgazowa filtracyjna MP-4 służy do ochrony dróg oddechowych, oczu i twarzy przed działaniem środków trujących, biologicznych oraz substancji promieniotwórczych. Wkładki filtrosorpcyjne oczyszczają powietrze z par środków trujących i toksycznych aerozoli. Nagłowie taśmowe umożliwia szczelne dopasowanie maski do twarzy. Przed założeniem maski należy przetrzeć szybki okularowe tkaniną przeciwzroszeniową, która zapobiega potnieniu okularów. Nakładki okularowe powinno się zakładać przy temperaturze poniżej 0°C. Maskę przeciwgazową należy przechowywać w worku z folii, który chroni ją przed zamoknięciem. Maska przeciwgazowa MP-5 Maska przeciwgazowa filtracyjna MP-5 jest przystosowana do pobierania płynów bez konieczności jej zdejmowania. W obronie cywilnej są w wyposażeniu starsze i nowsze typy masek filtracyjnych, np. MS Heros, MT-213/2. Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl DZIAŁ 3 | LEKCJA 16 Sz O C H RO N A L U D N O Ś C I I Z W I E R Z ĄT INDYWIDUALNE ŚRODKI OCHRONY SKÓRY Do ochrony skóry przed działaniem szkodliwych i niebezpiecznych dla zdrowia i życia substancji oraz środków chemicznych służy odzież ochronna. Zabezpiecza ona skórę przed działaniem środków trujących, broni biologicznej, substancji promieniotwórczych, promieniowania cieplnego wybuchu jądrowego oraz przed środkami zapalającymi. Maska filtracyjna MT-213/2 a) PAMIĘTAJ! b) c) W maskach izolacyjnych drogi oddechowe i oczy są całkowicie odizolowane od skażonego środowiska. Osoba używająca maski oddycha powietrzem zawartym lub wytwarzanym w urządzeniu wchodzącym w skład maski. Jako pierwszą zawsze zakłada się maskę przeciwgazową lub zastępczy środek ochrony dróg oddechowych. Jeśli w sytuacji zagrożenia nie dysponujemy opisanymi środkami ochrony dróg oddechowych, możemy wykorzystać środki zastępcze. Są nimi: opaska przeciwpyłowa lub maska tkaninowa. Można zastosować również respiratory, półmaski przeciwpyłowe lub maski przemysłowe. W niektórych z nich stosowane są pochłaniacze par gazów kwaśnych, cyjanowodoru, amoniaku i tlenku węgla. a) Odzież ochronna OP-1 użyta jako: a) narzutka, b) płaszcz, c) kombinezon b) a) b) c) Odzież ochronna lekka dwuczęściowa: a) bluza, b) rękawice ochronne trzypalcowe, c) spodnie z szelkami i pończochami ochronnymi Środki ochrony dróg oddechowych: a) kaptur ochronny (maska ucieczkowa) b) półmaski ochronne przeciwpyłowe Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl 127 Sz 128 SY S T E M B E Z P I E C Z E Ń S T WA PA Ń S T WA Do środków ochrony skóry należą: ▪ ogólnowojskowa odzież ochronna OP-1M; ▪ lekka odzież ochronna L-1 i L-2; ▪ filtracyjna odzież ochronna FOO-1. W skład ogólnowojskowej odzieży ochronnej wchodzą: płaszcz, pończochy i rękawice ochronne. Ogólnowojskową odzież ochronną OP-1M można założyć jako narzutkę, płaszcz ochronny lub kombinezon. Inne typy to: odzież ochronna lekka jednoczęściowa (L-1) i dwuczęściowa (L-2). ZASTĘPCZE ŚRODKI OCHRONY SKÓRY Zastępcze środki ochrony skóry zabezpieczają przed pyłem promieniotwórczym, ale mają ograniczone właściwości ochronne przed środkami chemicznymi i biologicznymi. Zaliczamy do nich: ▪ płaszcze oraz peleryny przeciwdeszczowe z gumy i podgumowane, z płótna impregnowanego, tkanin z włókien sztucznych, folii itp.; ▪ fartuchy ochronne gumowe, z tkanin podgumowanych i impregnowanych, skórzane i z tworzyw sztucznych; ▪ kombinezony skórzane i ubiory z folii metalizowanej; ▪ buty gumowe, skórzane i z tworzyw sztucznych; ▪ okulary ochronne (przemysłowe, motocyklowe, narciarskie, pływackie); ▪ nakrycia głowy gumowe, skórzane i z tworzyw sztucznych. Ze środków tych można skompletować odzież ochronną, która – uzupełniona maską, półmaską przemysłową lub tkaninową – umożliwi wykonanie czynności ratunkowych, prac gospodarskich, a także pokonanie krótkiego odcinka terenu skażonego. ZBIOROWE ŚRODKI OCHRONY LUDNOŚCI Filtracyjna odzież ochronna Filtracyjna odzież ochronna FOO-1 przeznaczona jest do indywidualnej ochrony skóry przed parami i aerozolami środków trujących. Chroni również przed pyłem promieniotwórczym i aerozolami biologicznymi. W komplecie znajdują się: kurtka z kapturem, spodnie na szelkach, rękawice z ocieplaczami, kalosze, torba na odzież, torba na rękawice i kalosze. Jest to zaawansowana technologicznie odzież ochronna. Do zbiorowej ochrony ludności przed skutkami działań zbrojnych, katastrof ekologicznych lub przemysłowych, a także ochrony dóbr kultury i nauki służą specjalnie zbudowane i wyposażone budowle ochronne. Są to obiekty odpowiednio konstrukcyjnie przygotowane i wyposażone w infrastrukturę techniczną. Każda budowla ochronna ma wejście z przedsionkami wyposażonymi w gazoszczelne drzwi, odporne na działanie wysokiego ciśnienia i odłamów, komory schronowe, komorę filtrowentylacyjną, węzeł sanitarny oraz tunelowe wyjście awaryjne, wyprowadzone poza strefę zagruzowania, Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl DZIAŁ 3 | LEKCJA 16 Sz O C H RO N A L U D N O Ś C I I Z W I E R Z ĄT łopaty, łomy) oraz zapas żywności, leków czy sprzętu łączności. Urządzenie filtrowentylacyjne obiektu zbiorowej ochrony przed skażeniami stanowi jego zasadniczy element zapewniający oczyszczanie powietrza zewnętrznego, usuwanie powietrza wydychanego i utrzymywanie nadciśnienia uniemożliwiającego przenikanie skażonego powietrza do wnętrza. wynoszącego połowę wysokości budynku plus 3 m, służące do dostarczania powietrza. Budowlami ochronnymi o wysokiej wytrzymałości konstrukcji są schrony. Wyposażone są one w urządzenia zabezpieczające ludność przed działaniem wszystkich czynników rażenia broni konwencjonalnej, jądrowej, chemicznej, biologicznej i toksycznych środków przemysłowych. PAMIĘTAJ! W okresie pokoju schrony powinny być utrzymywane w takim stanie, aby można było doprowadzić je do gotowości, do zajęcia przez ludzi, w czasie nie dłuższym niż 72 godziny. Model schronu pod budynkiem 1 – wejście do schronu, 2 – przedsionki, 3 – korytarz, 4 – komory schronowe, 5 – komora filtrowentylacyjna, 6 – pomieszczenie obsługi schronu, 7 – magazyn podręczny, 8, 9, – komory rozprężenia, 10 – zbiorniki przepływowe, 11 – umywalnie, 12 – węzeł sanitarny (WC), 13 – wyjście zapasowe Stacja filtrów Innym elementem zbiorowej ochrony ludności są ukrycia. Muszą w nich znajdować się instalacje, urządzenia i sprzęt kwaterunkowy oraz materiały niezbędne do zapewnienia ludności warunków do przetrwania. Obiekty te mogą być wyposażone tylko w wentylator (dmuchawę) do dostarczania powietrza i wstępnego oczyszczania pomieszczenia z pyłów. Ukrycia to głównie umocnione podpiwniczenia w budynkach. Służą chwilowemu ukryciu przed skutkami bombardowań, opadem promieniotwórczym, skażeniem środkami trującymi, w tym toksycznymi środkami przemysłowymi. Zapewnienie ochrony oraz warunków do przetrwania osób przebywających w schronie przez co najmniej 3 dni, bez pomocy z zewnątrz, wymaga: wyposażenia go w specjalistyczne urządzenia oraz instalacje filtrowentylacyjne, zaopatrzenia w wodę i urządzenia do odprowadzania ścieków, ogrzewania oraz energii elektrycznej. Niezbędny do przetrwania jest także sprzęt kwaterunkowy (łóżka, ławki, krzesła, stoły itp.), przeciwpożarowy, ratunkowy (kilofy, Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl 129 Sz 130 SY S T E M B E Z P I E C Z E Ń S T WA PA Ń S T WA W przypadku zagrożenia środkami trującymi miejscowa ludność zostanie wcześniej poinformowana za pomocą systemu wczesnego ostrzegania. W ramach powszechnej samoobrony mieszkańcy są zobowiązani do przygotowania ukryć doraźnych własnymi siłami. W tym celu, w porozumieniu z terenowym szefem obrony cywilnej, podejmują następujące działania: ▪ typują obiekty lub pomieszczenia, w których planują wykonać ukrycia doraźne; ▪ określają rodzaj prac, jakie należy wykonać, aby obiektowi nadać charakter budowli ochronnej. Ukryciami doraźnymi będą najczęściej podpiwniczenia budynków, w których wcześniej wykonano wzmocnienia stropów, uszczelniono pomieszczenia przez zamurowanie zbędnych otworów i uszczelnienie drzwi. Mogą mieć zainstalowane urządzenie filtrowentylacyjne lub wentylator. Jeżeli zezwalają na to warunki konstrukcyjne, powinny mieć dwa wyjścia – główne i zapasowe. Jako schrony lub zastępcze budowle ochronne (ukrycia) mogą służyć stacje metra, podziemne przejścia komunikacyjne, tunele i parkingi podziemnie, po uprzednim ich przygotowaniu. Należy zaprojektować zainstalowanie tam urządzeń filtrowentylacyjnych (wentylatorów), wykonać prace uszczelniające i przygotować pomieszczenia do przebywania ludzi. PAMIĘTAJ! Przebywając w budowli ochronnej, trzeba się podporządkować poleceniom służby porządkowej (schronowej). W budowli ochronnej nie wolno: – przetrzymywać zwierząt domowych, materiałów łatwopalnych oraz wydzielających silny zapach; – wykonywać żadnych czynności, które powodują nadmierne zużycie tlenu: palić papierosów, lampek i kuchenek gazowych, naftowych, świec itp. Przebywając w budowli ochronnej, trzeba ściśle przestrzegać przepisów sanitarno-higienicznych. EWAKUACJA LUDNOŚCI Ewakuacja jest jednym z podstawowych działań mających na celu ochronę życia i zdrowia ludzi oraz zwierząt, ratowanie mienia, w tym zabytków i ważnej dokumentacji, w razie wystąpienia różnego rodzaju zagrożeń. Ewakuację ludności planuje się i przygotowuje w czasie pokoju, a realizuje w czasie kryzysu, zagrożenia lub wojny. Podlegają jej wszyscy, którzy znajdują się w rejonie zagrożenia. Pierwszeństwo do ewakuacji mają: dzieci, kobiety ciężarne, osoby niepełnosprawne, osoby przebywające w zakładach opiekuńczych, domach dziecka, szpitalach dla przewlekle i nieuleczalnie chorych itp. Znajomość odpowiednich danych pozwoli na właściwe zaplanowanie środków transportu oraz przygotowanie miejsc czasowego pobytu. Ewakuacja polega na zorganizowanym przemieszczeniu ludności, zwierząt i mienia z rejonów, gdzie występują zagrożenia, do miejsc bezpiecznych. PAMIĘTAJ! Ze względu na rodzaj niebezpieczeństwa wyróżnia się ewakuację I, II i III stopnia. Widok jednej ze stacji warszawskiego metra Ewakuacja I stopnia polega na niezwłocznym przemieszczeniu ludności (mienia) z rejonów, gdzie wystąpiło bezpośrednie zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzkiego, do rejonów bezpiecznych. Realizuje się ją natychmiast po pojawieniu się zagrożenia. Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl DZIAŁ 3 | LEKCJA 16 Sz O C H RO N A L U D N O Ś C I I Z W I E R Z ĄT ▪ wójt (burmistrz, prezydent miasta), jeżeli stan wyjątkowy wprowadzono tylko na obszarze gminy (miasta); ▪ starosta, jeżeli stan wyjątkowy wprowadzono na obszarze większym niż jedna gmina wchodząca w skład powiatu; ▪ wojewoda, jeżeli stan wyjątkowy wprowadzono na obszarze większym niż jeden powiat wchodzący w skład województwa; ▪ minister spraw wewnętrznych lub inny (właściwy) minister, jeżeli stan wyjątkowy wprowadzono na obszarze większym niż jedno województwo; ▪ wojewoda – w przypadku zagrożeń radiacyjnych o zasięgu wojewódzkim; ▪ minister spraw wewnętrznych – w przypadku zagrożeń radiacyjnych o zasięgu krajowym. Ludzie przebywający na terenie objętym ewakuacją powinni po jej zarządzeniu: ▪ odłączyć dopływ wody, energii elektrycznej i gazu oraz wygasić ogień w piecach i kominkach przed opuszczeniem domu; ▪ zabrać ze sobą dokumenty i przygotowany bagaż z rzeczami osobistymi, środkami indywidualnej ochrony przed skażeniami, apteczką podręczną i żywnością na 2–3 dni; ▪ zabezpieczyć okna i drzwi; ▪ przymocować do każdego plecaka (walizki, torby) kartki z nazwiskiem, imieniem i adresem miejsca docelowego; ▪ do ubrań dzieci i osób niepełnosprawnych przyszyć kartki (identyfikatory) z ich danymi personalnymi; ▪ ściśle wykonywać polecenia organów obrony cywilnej i osób kierujących ewakuacją. Ewakuacja szkoły podczas alarmu pożarowego Ewakuacja II stopnia polega na przygotowanym przemieszczeniu ludności (mienia) z rejonów przyległych do zakładów, obiektów hydrotechnicznych oraz innych obiektów stanowiących zagrożenie dla ludności w przypadku ich awarii. Realizuje się ją w sytuacji wystąpienia symptomów takiego zagrożenia. Ewakuacja III stopnia polega na uprzednio przygotowanym przemieszczeniu ludności i mienia w czasie stanu podwyższonej gotowości obronnej państwa. Prowadzona jest w związku z zagrożeniami związanymi z kryzysem militarnym oraz wojną. W ramach ewakuacji I, II i III stopnia należy przewidzieć też samoewakuację. SAMOEWAKUACJA to indywidualne przemieszczenie się ludności z rejonów, gdzie może wystąpić lub wystąpiło zagrożenie dla życia i zdrowia, do miejsc bezpiecznych, oparte na własnym transporcie i indywidualnej możliwości zakwaterowania. STAN WYJĄTKOWY to jeden ze stanów nadzwyczajnych państwa, którego wprowadzenie powoduje m.in. ograniczenie określonych praw i swobód obywatelskich. Może zostać wprowadzony, gdy zostaną zagrożone: porządek konstytucyjny państwa, bezpieczeństwo obywateli, porządek publiczny, istnieje poważne zagrożenie atakami terrorystycznymi lub wystąpią klęski żywiołowe. W przypadku ewakuacji I i II stopnia decyzję o jej przeprowadzeniu, w zależności od rodzaju, miejsca i skali zagrożenia, podejmują: Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl 131 Sz 132 SY S T E M B E Z P I E C Z E Ń S T WA PA Ń S T WA ZABIEGI SANITARNE I SPECJALNE Zabiegi sanitarne to zespół czynności mających na celu usunięcie z powierzchni ciała, błon śluzowych oczu, nosa i ust substancji promieniotwórczych, środków trujących czy biologicznych. Rozróżnia się zabiegi sanitarne częściowe i całkowite. DEZAKTYWACJA to usuwanie substancji promieniotwórczych ze sprzętu, środków transportowych, żywności, odzieży, wody i terenu. Dezaktywacja może być częściowa lub całkowita. ODKAŻANIE to usuwanie środków trujących ze skażonego sprzętu, ubrania, terenu, wody, żywności, paszy itp. Odkażanie może być częściowe lub całkowite. DEZYNFEKCJA to niszczenie drobnoustrojów chorobotwórczych (biologicznych) i ich form przetrwalnikowych w środowisku zewnętrznym. DEZYNSEKCJA to niszczenie owadów. DERATYZACJA to niszczenie gryzoni (odszczurzanie). DEKONTAMINACJA to usuwanie szkodliwych substancji ze skażonych: powierzchni skóry, odzieży, urządzeń, obiektów, przedmiotów i zwierząt, zwłaszcza na terenach powodziowych po opadnięciu wody. a Łaźnia do wykonywania zabiegów sanitarnych Częściowe zabiegi sanitarne polegają na usuwaniu substancji promieniotwórczych, środków trujących i biologicznych z odkrytych części ciała. b c Dezaktywacja: a) ścian budynku, b) odzieży ochronnej, c) ubrań, d) środka transportu Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl DZIAŁ 3 | LEKCJA 16 d Sz O C H RO N A L U D N O Ś C I I Z W I E R Z ĄT OCHRONA ZWIERZĄT Działania mające na celu ochronę zwierząt domowych, w sytuacji chemicznego skażenia obszaru, polegają na zabezpieczeniu – uszczelnieniu obór i chlewni z bydłem i trzodą – i uniemożliwieniu przedostawania się szkodliwych substancji do wnętrza. W budynkach gospodarczych, w miarę potrzeby, należy: uszczelnić sufit, szpary w konstrukcjach drewnianych, futryny i drzwi, zasłonić otwory wentylacyjne od strony wewnętrznej pomieszczeń, zamurować część okien, a pozostałe zaopatrzyć w izolacyjne okiennice lub zasłonić przezroczystą folią, by utrzymać naturalne oświetlenie. Pralnia chemiczna PAMIĘTAJ! We wnętrzu uszczelnionych pomieszczeń, wskutek podwyższonej temperatury powietrza, wytwarza się nadciśnienie, które nie dopuszcza do przenikania środków trujących z zewnątrz. Całkowite zabiegi sanitarne polegają na usuwaniu substancji promieniotwórczych, środków trujących i biologicznych z całej powierzchni ciała. Poddaje się im ludzi skażonych tymi środkami, niezależnie od przeprowadzenia częściowych zabiegów sanitarnych. Zabiegi specjalne to zespół czynności mających na celu dezaktywację, odkażanie i dezynfekcję sprzętu, środków transportowych oraz ubrań. Rozróżnia się zabiegi specjalne częściowe i całkowite. Częściowe zabiegi specjalne polegają na dezaktywacji, odkażaniu i dezynfekcji tych miejsc na przedmiotach czy środkach transportu, których mogą dotykać ludzie w czasie wykonywania różnych czynności. Całkowite zabiegi specjalne polegają na dezaktywacji, odkażaniu i dezynfekcji całej powierzchni skażonej. W razie braku etatowych odkażalników (środków chemicznych do odkażania ludzi i sprzętu), roztworów dezaktywacyjnych lub dezynfekcyjnych do częściowych zabiegów specjalnych można użyć detergenty używane w gospodarstwie domowym. Zastosowanie ich w dużym stopniu zmniejsza, a niekiedy całkowicie likwiduje skażenie (zakażenie) zmywanych powierzchni. W uszczelnionych pomieszczeniach należy zgromadzić zapas paszy dla zwierząt na 5 do 7 dni, a w sytuacji, gdy nie ma doprowadzonego wodociągu, także wody. Dodatkowy zapas paszy na 7 do 10 dni powinien znajdować się w bezpiecznej (pod względem przeciwpożarowym) odległości, przykryty podręcznymi materiałami. W celu zabezpieczenia zwierząt przed przejściem fali uderzeniowej i opadu promieniotwórczego należy wykorzystać ochronne właściwości terenu: wąwozy, jary, lasy. W razie zagrożenia (również powodzią) z gospodarstw położonych w pobliżu dużych miast i ośrodków przemysłowych oraz obiektów wojskowych należy wywieźć zwierzęta na odległość 20–50 km. PAMIĘTAJ! Krzaki i zagajniki nie chronią przed środkami trującymi i pyłem promieniotwórczym, ponieważ w nich środki te będą się dłużej utrzymywały. Planując ewakuację zwierząt w obszarze województwa, należy przyjąć zasadę, że najpierw zabezpieczamy i wywozimy materiał hodowlany (do reprodukcji), a następnie zwierzęta gospodarskie. Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl 133 Sz 134 SY S T E M B E Z P I E C Z E Ń S T WA PA Ń S T WA Podsumowanie i spr awdzenie WIESZ, ROZUMIESZ ▪ Do indywidualnych środków ochrony przed skażeniami zaliczamy maskę przeciwgazową, odzież ochronną i indywidualne pakiety do likwidacji skażeń. ▪ Maski przeciwgazowe dzieli się na filtracyjne i izolacyjne. ▪ Zastępczymi środkami ochrony dróg oddechowych są opaski przeciwpyłowe, maski tkaninowe, półmaski przeciwpyłowe i maski przemysłowe. ▪ Do środków ochrony skóry zaliczamy odzież ochronną OP-1M, L-1, L-2 i filtracyjną odzież ochronną FOO-1. ▪ Zastępcze środki, przeznaczone do ochrony skóry, to: płaszcze, peleryny przeciwdeszczowe, fartuchy ochronne, kombinezony itp. ▪ Do zbiorowych środków ochrony ludności zaliczamy budowle ochronne, które dzielą się na schrony i ukrycia. ▪ Do zbiorowych środków ochrony zaliczamy także ewakuację. ▪ Po opuszczeniu terenu skażonego ludzie muszą wykonać konieczne, całkowite zabiegi sanitarne, a sprzęt i urządzenia poddać całkowitym zabiegom specjalnym. ▪ Do przeprowadzania częściowych zabiegów sanitarnych służą indywidualne pakiety przeciwchemiczne. ▪ Zastępczymi środkami do wykonywania zabiegów sanitarnych są detergenty, a do zabiegów specjalnych – ziemia, słoma, trawa, woda, śnieg itp. ▪ W celu ochrony zwierząt gospodarskich należy uszczelnić pomieszczenia, w których one przebywają, oraz zgromadzić odpowiedni zapas żywności i wody. PYTANIA I POLECENIA 1. Wyjaśnij przeznaczenie indywidualnych środków ochrony przed skażeniami. Podaj przykłady takich środków. 2. Wymień przedmioty, które można przeznaczyć na zastępcze środki ochrony dróg oddechowych. 3. Wymień znane ci maski przeciwgazowe i opisz ich przeznaczenie. 4. Wyjaśnij przeznaczenie schronu i wymień jego podstawowe wyposażenie. 5. Wymień zasady zachowania się w budowlach ochronnych. 6. Zaproponuj zastępcze środki ochrony dróg oddechowych i skóry dla 4-osobowej rodziny. 7. Wyjaśnij znaczenie pojęć ewakuacja i samoewakuacja. Określ, w jakim celu się je przeprowadza. Wskaż różnice. 8. Opisz poszczególne stopnie ewakuacji. 9. Wyjaśnij, w jakim celu przeprowadza się zabiegi sanitarne i specjalne. 10. Zaproponuj sposób, w jaki można przeprowadzić zabiegi sanitarne w domu. Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl DZIAŁ 3 | LEKCJA 16 Sz 135 17 Ostrzeganie i alarmowanie ▪ Ostrzeganie i alarmowanie jest ważnym elementem zorganizowanego działania, dlatego powinniśmy skutecznie rozpoznawać sygnały alarmowe i znać sposoby zachowania się po ich usłyszeniu. ▪ Wykonane w odpowiednim czasie zmniejszają ryzyko utraty życia i zdrowia, a także straty materialne. bryk używających w procesie produkcji toksycznych środków przemysłowych), służba dyżurna Państwowej Straży Pożarnej, służba dyżurna Policji, specjalistyczne laboratoria, zautomatyzowane urządzenia pomiarowe itp. Do ostrzegania i alarmowania ludności wykorzystuje się: ▪ systemy alarmowe miast sterowane radiowo i przewodowo; ▪ pojedyncze syreny alarmowe (elektryczne lub ręczne); ▪ rozgłośnie radiowe i ośrodki telewizyjne (w tym telewizji kablowej), Internet; ▪ urządzenia nagłaśniające na pojazdach; ▪ zastępcze środki alarmowe, które mają znaczenie lokalne (dzwonki alarmowe, gongi, dzwony kościelne). Właściwie zorganizowany system alarmowy musi spełniać następujące warunki: ▪ sygnał powinien być ogłoszony z takim wyprzedzeniem, aby w krótkim czasie można było szybko i spokojnie wykonać określone czynności; ▪ ogłoszenie sygnału powinno się odbywać jednocześnie dla wszystkich; ▪ urządzenia alarmowe powinny być tak rozmieszczone, aby zasięgi ich słyszalności wzajemnie się pokrywały; WYKRYWANIE ZAGROŻEŃ I OSTRZEGANIE Jednym z zadań obrony cywilnej, mającym decydujący wpływ na efektywność prowadzonej akcji ratowniczej i udzielenie ludności skutecznej pomocy, jest wykrywanie zagrożeń oraz ostrzeganie i alarmowanie. OSTRZEGANIE to terminowe przekazywanie komunikatów i informacji uprzedzających o prawdopodobnych zagrożeniach oraz zalecających podjęcie działań zabezpieczających i ochronnych, a także instruujących o sposobach ich wykonania. ALARMOWANIE ma na celu natychmiastowe przekazanie sygnału do właściwych władz, służb i ludności na danym terenie oraz przesłanie informacji o zagrożeniu wymagającym podjęcia natychmiastowych działań. Wykrywanie zagrożeń oraz ostrzeganie i alarmowanie ludności jest realizowane w ramach Systemu Wykrywania i Alarmowania (SWA). System ten jest przygotowywany w czasie pokoju, a rozwijany w razie zaistnienia nadzwyczajnych zagrożeń ludzi i środowiska – w czasie pokoju i w czasie wojny. SWA jest tworzony przez działające w systemie obrony cywilnej formacje ostrzegania i alarmowania. W skład SWA wchodzą: dyspozytorzy obiektów stwarzających zagrożenie (np. fa- Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl Sz 136 SY S T E M B E Z P I E C Z E Ń S T WA PA Ń S T WA ▪ wszyscy powinni być przeszkoleni w zakresie znajomości sygnałów alarmowych i zasad postępowania po ich ogłoszeniu. W naszym kraju abonentów systemów komórkowych jest tylu, ilu mieszkańców. Dlatego służby odpowiedzialne za ostrzeganie i alarmowanie ludności o zagrożeniach biorą pod uwagę wprowadzenie systemu komórkowego przekazu wiadomości Cell Broadcast (CB), wykorzystującego najnowsze zdobycze technologii w zakresie telekomunikacji. Największą jego zaletą jest możliwość alarmowania wybranej grupy użytkowników, przebywających w regionie, gdzie może wystąpić a b d e zagrożenie. Zaletą takiego rozwiązania jest również jego funkcjonowanie nawet w przypadku przeciążenia sieci. Jednak otrzymanie komunikatu za pomocą systemu CB jest możliwe wówczas, gdy użytkownik przebywa w pewnym określonym i dostępnym dla sieci obszarze oraz ma włączony telefon. RODZAJE ALARMÓW I ZASADY POSTĘPOWANIA PO ICH USŁYSZENIU Po usłyszeniu sygnału alarmu o klęskach żywiołowych i zagrożeniu środowiska należy: ▪ zachowywać się spokojnie, przeciwdziałać panice i lękowi, ściśle wykonywać zarządze- c Urządzenia alarmowe: a) syrena alarmowa ręczna, b) syrena alarmowa przewoźna, c) krótkofalówka, d) gong, e) megafon Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl DZIAŁ 3 | LEKCJA 17 Sz O S T R Z E G A N I E I A L A R M OWA N I E do ukryć, powinni spędzić z pastwisk zwierzęta i zamknąć je w przygotowanych wcześniej pomieszczeniach. Po usłyszeniu uprzedzenia o zagrożeniu skażeniami lub zakażeniami należy: ▪ sprawdzić, jakimi indywidualnymi środkami ochrony dysponujemy; ▪ sprawdzić zabezpieczenie przygotowanych zapasów żywności i wody; ▪ sprawdzić szczelność przygotowanych pomieszczeń dla ludzi i zwierząt; ▪ jeśli nie ma innych zaleceń, udać się do pomieszczeń ochronnych (ukryć); ▪ przestrzegać ogłaszanych zarządzeń oraz wykonywać polecenia organów obrony cywilnej. Po usłyszeniu sygnału alarmowego o skażeniach należy: ▪ nałożyć indywidualne środki ochrony; ▪ udać się do najbliższego ukrycia i przebywać w nim do chwili odwołania alarmu. Przebywając w terenie skażonym: ▪ nie wolno zdejmować maski i środków ochrony skóry; ▪ nie wolno jeść, pić i palić tytoniu; ▪ należy szybko się przemieszczać wyznaczonymi trasami, ale nie wolno przy tym wzniecać kurzu; ▪ należy jak najszybciej opuścić teren skażony. nia służb porządkowych przekazywanych w komunikatach; ▪ nie zbliżać się do rejonu objętego klęską żywiołową i zagrożeniem środowiska; ▪ opuścić zagrożony rejon i stosować się do poleceń zawartych w komunikatach; ▪ jeśli przebywamy w pomieszczeniu (w domu), włączyć odbiornik radiowy lub telewizyjny na jedno z pasm lokalnych i stosować się do poleceń przekazywanych w komunikatach. Po usłyszeniu sygnału alarmu powietrznego osoby znajdujące się w domu powinny: ▪ wyłączyć wszystkie urządzenia elektryczne i gazowe oraz wygasić ogień w piecu, kominku; ▪ zamknąć okna i zabezpieczyć mieszkanie; ▪ zabrać dokumenty osobiste, zapas żywności, indywidualne środki ochrony przed skażeniami, środki opatrunkowe oraz, w miarę potrzeb i możliwości, latarkę elektryczną, koc, odbiornik radiowy (na baterie) itp.; ▪ zawiadomić o alarmie sąsiadów (którzy mogli nie usłyszeć sygnału alarmowego); ▪ pospiesznie udać się do najbliższego schronu lub ukrycia. Po usłyszeniu sygnału alarmu powietrznego osoby znajdujące się w zakładzie pracy, szkole lub miejscu publicznym powinny: ▪ przerwać pracę (wyłączyć maszyny i urządzenia), naukę, udział w imprezie, podróż; ▪ udać się do najbliższego schronu lub ukrycia; ▪ pomagać słabszym, starszym, chorym i niepełnosprawnym; ▪ podporządkować się ściśle poleceniom służb obrony cywilnej, która wskaże miejsca ukrycia i drogi dojścia do niego. Prowadzący pojazdy mechaniczne lub konne powinni je zatrzymać i ustawić tak, aby nie blokowały dróg i wejść do ukryć. Kierowcy i pasażerowie powinni udać się do najbliższego ukrycia. Z pojazdów konnych należy wyprząc konie i uwiązać je za trwałymi osłonami. Rolnicy (hodowcy), zanim udadzą się ZASADY POSTĘPOWANIA PO USŁYSZENIU ALARMU W SZKOLE Każdy uczeń i pracownik szkoły musi zapoznać się ze szkolnym systemem alarmowania i ewakuacji. Jest to ważny element ochrony przed różnego rodzaju zagrożeniami. Szkolenie w zakresie ewakuacji powinno się odbyć na początku roku szkolnego, po przybyciu nowych uczniów i pracowników do szkoły. Ewidencjonuje się je w dzienniku lekcyjnym. Podczas szkolenia ćwiczy się sposoby opuszczania klasy, ustawienia się na korytarzu, zapamiętuje kierunek i drogę ewakuacji – dojście do drzwi ewakuacyjnych Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl 137 Sz DZIAŁ 3 | LEKCJA 17 Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl Powtarzana trzykrotnie zapowiedź słowna: informacja o zagrożeniu i sposobie postępowania mieszkańców Uprzedzenie o klęskach żywiołowych i zagrożeniu środowiska Sygnały alarmowe i komunikaty ostrzegawcze Formy i treść komunikatu uprzedzenia o zagrożeniu zakażeniami ustalają organy państwowej inspekcji sanitarnej Uprzedzenie o zagrożeniu zakażeniami Środki masowego przekazu Sposób ogłaszania alarmów Powtarzana trzykrotnie zapowiedź słowna: Uwaga! Uwaga! Uwaga! Osoby znajdujące się na terenie ................. około godz. ....... min. ....... Może nastąpić skażenie .......... (podać rodzaj skażenia) w kierunku ............. (podać kierunek) Akustyczny system alarmowy Akustyczny system alarmowy Powtarzana trzykrotnie zapowiedź słowna: Uwaga! Uwaga! Uwaga! Odwołuję alarm o skażeniach dla ..................... Powtarzana trzykrotnie zapowiedź słowna: Uwaga! Uwaga! Uwaga! Odwołuję alarm powietrzny dla ..................... Środki masowego przekazu Sposób odwoływania alarmów Dźwięk ciągły trwający 3 minuty Dźwięk ciągły trwający 3 minuty Środki masowego przekazu Sposób odwoływania alarmów Akustyczny system alarmowy Powtarzana trzykrotnie zapowiedź słowna: Uwaga! Uwaga! Odwołuję alarm o klęskach ...................... dla ...................... Powtarzana trzykrotnie zapowiedź słowna: Uwaga! Uwaga! Odwołuję uprzedzenie o zagrożeniu ...................... (rodzaj skażenia) dla ...................... Znak czarny Powtarzana trzykrotnie zapowiedź słowna: Uwaga! Uwaga! Uwaga! Ogłaszam alarm o skażeniach ............... (podać rodzaj skażenia) dla .......................... Uprzedzenie o zagrożeniu skażeniami Rodzaj komunikatu ▪ Przerywany modulowany dźwięk syreny. ▪ Sekwencja krótkich sygnałów wydawanych sygnałem dźwiękowym pojazdu lub innym podobnym urządzeniem, lub też uderzenia metalem czy też innym przedmiotem w stosunku 1:1 (1 sekunda wydawania dźwięku oraz 1 sekunda przerwy). Alarm o skażeniach Znak czerwony Wizualny sygnał alarmowy Powtarzana trzykrotnie zapowiedź słowna: Uwaga! Uwaga! Uwaga! Ogłaszam alarm powietrzny dla ........................... Środki masowego przekazu KOMUNIKATY OSTRZEGAWCZE ▪ Ciągły modulowany dźwięk syreny w okresie jednej minuty. ▪ Następujące po sobie sekwencje długich dźwięków sygnałów dźwiękowych pojazdów, gwizdków, trąbek lub innych przyrządów na sprężone powietrze w stosunku 3:1 (3 sekundy dźwięku, 1 sekunda przerwy). Akustyczny system alarmowy Alarm powietrzny Rodzaj alarmu Sposób ogłaszania alarmów RODZAJE ALARMÓW, SYGNAŁY ALARMOWE (DzU z 2006 r. nr 191, poz. 1415) 138 SY S T E M B E Z P I E C Z E Ń S T WA PA Ń S T WA Sz O S T R Z E G A N I E I A L A R M OWA N I E i ustawienie na zbiórce po opuszczeniu budynku. Uczniowie powinni wykonywać wszystkie czynności powoli, aby dokładnie je zapamiętali. Każdy uczestnik szkolenia powinien: ▪ rozpoznać sygnał alarmowy; ▪ przerwać naukę; ▪ wyjść z klasy, zachowując przyjętą kolejność (jako pierwszy salę opuszcza pierwszy rząd od drzwi, następnie środkowy i kolejny, tak aby nie zatarasować wyjścia); ▪ wychodzić z klasy dwójkami, zachowując spokój; ▪ poruszać się po korytarzu prawą stroną; ▪ iść szybkim krokiem (ale nie biegiem) w kierunku drzwi ewakuacyjnych; ▪ stanąć w wyznaczonym miejscu w dwuszeregu, aby nauczyciel mógł sprawdzić obecność; ▪ stać spokojnie, aż zostanie odwołany alarm. DROGI EWAKUACJI Z BUDYNKU SZKOLNEGO W każdej szkole opracowany jest szczegółowy plan ewakuacji, na którym zaznaczone są drogi ewakuacji z poszczególnych pomieszczeń szkolnych. Uczniowie każdej klasy mają wyznaczony rejon zbiórki, w którym powinni się zgłosić po opuszczeniu budynku szkolnego. Każdy uczeń ma obowiązek zapoznać się z drogami ewakuacyjnymi swojej szkoły. Powinien też wiedzieć, którym wyjściem ma opuścić budynek (również w czasie przerwy). W obiektach użyteczności publicznej drogi ewakuacji są oznaczone specjalnymi znakami i symbolami, opracowanymi według Polskiej Normy. Należy je poznać, by wiedzieć, co oznaczają i gdzie powinny być umieszczone. Ich znajomość pozwoli także na właściwe pokonywanie przeszkód na drodze ewakuacji. Znaki i symbole ewakuacyjne wykonane są ze specjalnego luminescencyjnego tworzywa. Dzięki temu można łatwo je dostrzec i znaleźć drogę ewakuacji, również w warunkach ograniczonej widoczności. PAMIĘTAJ! Ewakuacja to szybkie i zorganizowane opuszczenie zagrożonego miejsca w celu ratowania zdrowia i życia przebywających tam ludzi. Znaki ewakuacyjne wg PN-97/N-01256/02 Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl 139 Sz 140 SY S T E M B E Z P I E C Z E Ń S T WA PA Ń S T WA Podsumowanie i spr awdzenie WIESZ, ROZUMIESZ ▪ Wykrywanie zagrożeń oraz ostrzeganie i alarmowanie ludności jest realizowane w ramach Systemu Wykrywania i Alarmowania (SWA). ▪ Do ostrzegania i alarmowania ludności wykorzystuje się systemy alarmowe miast (sterowane radiowo i przewodowo), pojedyncze syreny alarmowe (elektryczne lub ręczne), rozgłośnie radiowe i ośrodki telewizyjne (w tym telewizji kablowej), Internet, urządzenia nagłaśniające na pojazdach, zastępcze środki alarmowe, które mają znaczenie lokalne (dzwonki alarmowe, gongi, dzwony kościelne). ▪ Sygnał alarmowy powinien być ogłoszony z takim wyprzedzeniem, aby w krótkim czasie można było szybko i spokojnie wykonać określone czynności. ▪ Ogłoszenie sygnału powinno się odbywać jednocześnie dla wszystkich. ▪ Urządzenia alarmowe powinny być tak rozmieszczone, aby zasięgi ich słyszalności wzajemnie się pokrywały. ▪ Wszyscy powinni być przeszkoleni w zakresie znajomości sygnałów alarmowych i zasad postępowania po ich ogłoszeniu. ▪ Każdy powinien znać znaki ewakuacyjne. ▪ W czasie alarmu, być może, zostanie też wprowadzony system komórkowego przekazu wiadomości: Cell Broadcast (CB). PYTANIA I POLECENIA 1. Wyjaśnij różnicę między ostrzeganiem i alarmowaniem. 2. Wymień urządzenia, jakie można wykorzystać w celu ostrzeżenia ludności o zagrożeniu. 3. Jakie warunki musi spełniać właściwie zorganizowany system alarmowy? 4. Omów system komórkowego przekazu wiadomości. 5. Podaj zapowiedź słowną alarmu o klęskach żywiołowych i omów czynności, jakie należy wykonać po usłyszeniu komunikatu. 6. Podaj zapowiedź słowną alarmu powietrznego i omów czynności, które należy wykonać po usłyszeniu komunikatu (w domu, szkole). 7. Podaj zapowiedź słowną uprzedzenia o zagrożeniu skażeniami (zakażeniami) i omów czynności, które należy wykonać po usłyszeniu komunikatu. 8. Wymień zasady zachowania się w terenie skażonym. 9. Opisz, jak postąpisz po usłyszeniu alarmu pożarowego w szkole. 10. Dowiedz się, jak brzmi sygnał alarmu o zagrożeniu pożarowym w szkole i gdzie w tej sytuacji ewakuuje się twoja klasa. Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl DZIAŁ 3 | LEKCJA 17 Sz 4 Zagrożenia czasu pokoju ▪ Katastrofy, awarie techniczne, klęski żywiołowe ▪ Ewakuacja poszkodowanych ▪ Psychologiczne skutki sytuacji kryzysowych ▪ Zagrożenia terrorystyczne Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl Sz 142 Katastrofy, awarie techniczne, klęski żywiołowe 18 ▪ Zagrożenia czasu pokoju mogą być nie mniej niszczycielskie niż skutki zmagań wojennych. ▪ Znajomość podstawowych zasad zachowania się w czasie trwania różnych zagrożeń może uratować człowiekowi zdrowie, a nawet życie. ZAGROŻENIA NADZWYCZAJNE I KATASTROFY NATURALNE Zagrożenia, jakie niosą dla współczesnych społeczeństw katastrofy i awarie techniczne oraz klęski żywiołowe, są równe skutkom wojny. Zagrożeniami nadzwyczajnymi są zjawiska lub wydarzenia, które zagrażają zdrowiu i życiu ludzi oraz mieniu. Występują na znacznym obszarze i powodują bardzo duże straty materialne i zagrożenie sanitarne. Katastrofa naturalna jest zdarzeniem związanym z działaniem sił natury. Mogą ją spowodować: wyładowania atmosferyczne, wstrząsy sejsmiczne, silne wiatry, intensywne opady atmosferyczne, długotrwałe występowanie ekstremalnych temperatur, osuwiska ziemi, pożary, susze, powodzie, zatory lodowe na rzekach, morzu, jeziorach, zbiornikach wodnych, masowe występowanie szkodników, chorób roślin i zwierząt, chorób zakaźnych u ludzi albo też działanie innego żywiołu. Jedną z częściej występujących katastrof naturalnych jest powódź. Przyczyną powodzi są najczęściej spiętrzenia wód w rzekach powyżej normalnego poziomu. Rzeka występuje wówczas z brzegów, a jej wody zalewają niekiedy ogromne obszary. Powodzie najczę- Powódź jest jedną z częściej występujących katastrof naturalnych na terenach Polski. Najczęściej jej przyczyną bywa spiętrzenie wód w rzekach spowodowane ulewnymi deszczami lub szybko topniejącym śniegiem ściej zdarzają się wiosną, a ich źródłem jest topniejący zbyt szybko śnieg. Latem i jesienią powodzie mogą wystąpić po ulewnych deszczach, zimą podczas spływu kry i tworzenia się zatoru lodowego, a także w wyniku silnych wiatrów wiejących od morza i spię- Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl DZIAŁ 4 | LEKCJA 18 Sz K ATA S T RO F Y, AWA R I E T E C H N I C Z N E , K L Ę S K I Ż Y W I O Ł OW E Zagrożenia czasu pokoju Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl 143 Sz 144 SY S T E M B E Z P I E C Z E Ń S T WA PA Ń S T WA trzających wody w stronę brzegu. Powodzie stanowią poważne niebezpieczeństwo dla zdrowia i życia ludzi oraz zwierząt. Powodują zniszczenia budynków i urządzeń, systemu komunikacyjnego, niszczą zasiewy i uprawy rolne oraz inne dobra materialne. PAMIĘTAJ! Jeśli w czasie powodzi zarządzono ewakuację, to należy się jej natychmiast poddać, aby uniknąć uwięzienia na zalanym terenie. W czasie powodzi należy uważnie słuchać instrukcji ewakuacyjnych podawanych przez środki masowego przekazu. Należy się przemieszczać wyłącznie zalecanymi drogami ewakuacji, gdyż inne mogą być zablokowane. W przypadku ostrzeżenia o zagrożeniu powodziowym należy: ▪ przenieść wartościowe rzeczy i miejsca sypialne na górne kondygnacje budynku; ▪ jeśli to możliwe, odesłać dzieci i osoby starsze w bezpieczne miejsce, np. do rodziny; ▪ ustalić sposoby kontaktowania się z rodziną (sieć telefoniczna może być przeciążona); ▪ odłączyć źródła energii, gazu i wody; ▪ usunąć środki, które mogą stanowić źródło skażenia, np. chemikalia z piwnic, garaży i zabudowań gospodarczych; ▪ zgromadzić w domu niezbędną ilość niepsującej się żywności oraz wody pitnej; ▪ przez cały czas słuchać podawanych przez radio (Internet, lokalną telewizję) komunikatów o zagrożeniu i sposobach postępowania; ▪ zapewnić sobie odpowiednią ilość źródeł światła – latarki, świece, zapasowe baterie do radia i latarek; ▪ w miarę możliwości zapewnić wszystkim domownikom odpowiednią odzież i obuwie (kalosze); ▪ utrzymywać w sprawności sprzęt pływający (pontony, łodzie), jeśli go posiadamy, i używać tylko podczas zagrożenia życia, ponieważ prąd wody może porwać sprzęt wraz z osobami; ▪ wyprowadzić lub wywieźć inwentarz w bezpieczne miejsce, wskazane przez komitet przeciwpowodziowy; ▪ zapewnić zwierzętom paszę na co najmniej 2 do 3 dni; Umacnianie wałów przeciwpowodziowych Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl DZIAŁ 4 | LEKCJA 18 Sz K ATA S T RO F Y, AWA R I E T E C H N I C Z N E , K L Ę S K I Ż Y W I O Ł OW E ▪ poznać dokładnie drogi ewakuacyjne; ▪ stosować się do poleceń osób prowadzących akcję ratunkową; ▪ w razie ewakuacji zabrać ze sobą: najcenniejsze rzeczy, dokumenty, odzież i produkty żywnościowe na 2 do 3 dni; ▪ wyłączyć odbiorniki energii (prąd, gaz) i wodę, zamknąć mieszkanie. Osoby, które podczas ostrzeżenia o zagrożeniu powodziowym przebywają poza domem, na otwartym terenie, powinny: ▪ udać się na najwyższe miejsce w terenie i tam pozostać; ▪ podczas przemieszczania się unikać przekraczania wszelkich nurtów wodnych; ▪ użyć tyczki do badania gruntu, jeżeli muszą przekroczyć zalany obszar. Zawieja śnieżna ▪ ubrać się ciepło, najlepiej wielowarstwowo, jeśli musimy wyjść na zewnątrz; ▪ zachować szczególną ostrożność, kiedy poruszamy się po zaśnieżonym i oblodzonym terenie. W czasie burzy śnieżnej należy unikać podróżowania. Jeśli jednak musimy jechać, to trzeba: ▪ wyjeżdżać z pełnym zapasem paliwa; ▪ powiadomić rodzinę o docelowym miejscu podróży; ▪ zabrać ze sobą prowiant, koc lub śpiwór i naładowany telefon komórkowy. Jeśli utkniemy w drodze, powinniśmy: ▪ pozostać w samochodzie i nie szukać pomocy samemu; ▪ umocować na antenie lub dachu samochodu jaskrawą część ubrania (najlepiej koloru czerwonego), tak aby była widoczna dla ratowników; ▪ pozostawić włączone światła (drogowe lub awaryjne), abyśmy byli widoczni; ▪ siedząc w samochodzie, poruszać ramionami i nogami w celu utrzymania prawidłowego krążenia krwi; ▪ oszczędnie korzystać z ogrzewania samochodowego; ▪ uważać, aby spaliny z pracującego silnika nie dostawały się do wnętrza samochodu (w tej sytuacji powinniśmy włączyć obieg zamknięty). PAMIĘTAJ! Jeśli nurt jest bardzo szybki, to nawet woda o głębokości 15 cm może przewrócić dorosłą osobę. Jeżeli przypadkiem wjedziemy na teren objęty powodzią, to powinniśmy natychmiast zawrócić i pojechać inną drogą. Jeżeli na obszarze objętym powodzią samochód, którym jedziemy, zostanie unieruchomiony, powinniśmy go natychmiast opuścić i udać się na najwyższe miejsce w terenie. PAMIĘTAJ! W sytuacji, gdy potrzebna jest nam pomoc, sygnalizujemy ją, wywieszając kolorowe tkaniny lub machając nimi: Kolor BIAŁY – potrzeba ewakuacji. Kolor CZERWONY – potrzeba żywności i wody. Kolor NIEBIESKI – potrzeba pomocy medycznej. Równie groźnym zjawiskiem pogodowym co powódź jest burza śnieżna. Są to wielogodzinne, obfite opady śniegu połączone z silnymi wiatrami. W razie ostrzeżenia o burzy śnieżnej należy: ▪ pozostać w domu w czasie opadów; Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl 145 Sz 146 SY S T E M B E Z P I E C Z E Ń S T WA PA Ń S T WA Upały są przyczyną powstawania pożarów lasów Burza jest zjawiskiem atmosferycznym, charakteryzującym się intensywnymi, ulewnymi opadami połączonymi często z wyładowaniami atmosferycznymi oraz silnym wiatrem. Może jej towarzyszyć również grad. Obfity grad, tzw. gradobicie, może spowodować znaczne straty materialne: uszkadzać samochody, linie energetyczne oraz poczynić szczególnie dotkliwe straty w rolnictwie. W czasie burzy najlepiej schronić się w budynku. Podczas gwałtownej burzy nie należy słuchać przez słuchawki radia podłączonego do kontaktu, bezpieczniejsze są odbiorniki na baterię. Nie należy zbliżać się do urządzeń elektrycznych i metalowych. Nie jest również bezpieczne kąpanie się w wannie, korzystanie z wody bieżącej, dotykanie kranu czy kaloryfera. Ogólna zasada jest taka, że należy odłączyć urządzenia elektryczne od prądu. Zaskoczeni przez burzę w otwartym terenie, powinniśmy stosować się do następujących zasad: ▪ nie wolno stawać pod wysokimi drzewami czy latarniami ani w pobliżu trakcji tramwajowych i kolejowych, transformatorów i przewodów wysokiego napięcia; ▪ w otwartym terenie należy kucnąć ze złączonymi nogami; ▪ nie wolno kłaść się na ziemi i stawać w rozkroku; powierzchnia styku ciała z ziemią musi być jak najmniejsza; ▪ nie wolno jeździć na rowerze ani dotykać jego metalowych części; ▪ nie wolno korzystać z parasoli z metalowymi rączkami, słuchać radia przez słuchawki oraz korzystać z telefonów komórkowych (najlepiej je wyłączyć). Bardzo groźnymi zjawiskami pogodowymi są: huragany, sztormy i trąby powietrzne. Wywołują je nadzwyczaj szybkie ruchy powietrza, często połączone z gwałtownymi ulewami. Ich skutki mogą być katastrofalne, bywa że są przyczyną śmierci ludzi i zwierząt, niszczą budynki, samochody, urządzenia energetyczne i telekomunikacyjne. Chroniąc się przed tymi zjawiskami, należy: ▪ słuchać ostrzeżeń i porad podawanych przez rozgłośnie radiowe i telewizyjne, w jaki sposób się zachowywać; ▪ zabezpieczyć okna, wnieść do domu przedmioty, które mogą być porwane przez wiatr, np. pojemniki na śmieci, meble ogrodowe; Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl DZIAŁ 4 | LEKCJA 18 Sz K ATA S T RO F Y, AWA R I E T E C H N I C Z N E , K L Ę S K I Ż Y W I O Ł OW E Trzęsienie ziemi jest jednym z najgroźniejszych zjawisk naturalnych. Dochodzi do niego w wyniku gwałtownego rozładowania naprężeń powstałych wskutek przemieszczania się warstw skalnych w zewnętrznej warstwie skorupy ziemskiej. Trzęsienia ziemi są źródłem ogromnych strat materialnych, a także innych groźnych zjawisk naturalnych, jak, np.: wybuchy wulkanów, powodzie, tsunami i katastrofy (budowlane, przemysłowe). Niekiedy są przyczyną śmierci tysięcy ludzi. Gdy podczas trzęsienia ziemi zostanie uszkodzony budynek, w którym aktualnie przebywamy, należy pamiętać o: ▪ wyłączeniu instalacji gazowej, elektrycznej, wodnej; ▪ zabraniu ze sobą najważniejszych dokumentów, żywności, koców, niezbędnej odzieży, pieniędzy; ▪ dopilnowaniu, aby budynek opuścili wszyscy domownicy oraz sąsiedzi; ▪ zachowaniu szczególnej ostrożności na klatce schodowej; ▪ niezwłocznym opuszczeniu budynku możliwie najbezpieczniejszą, dostępną drogą. ▪ zaopatrzyć się w żywność, wodę pitną oraz baterie do radia i latarek; ▪ ewakuować się natychmiast po ogłoszeniu ewakuacji przez służby ratownicze; ▪ unikać zbliżania się do okien, jeśli pozostaliśmy w domu; ▪ uważać na zerwane przewody sieci elektrycznej; ▪ sprawdzić zniszczenia, zachowując szczególną ostrożność; ▪ wezwać odpowiednie służby do przywrócenia dostaw wody, gazu i energii elektrycznej, jeśli sieci zostały uszkodzone lub zniszczone. Upał jest to stan pogody, gdy temperatura powietrza przy powierzchni ziemi przekracza +30°C. Wysokie temperatury niszczą (uszkadzają) nawierzchnie dróg, tory kolejowe, linie energetyczne. Upałom bardzo często towarzyszy susza, czyli okres bez opadów atmosferycznych lub niskich opadów w stosunku do średnich wieloletnich wartości. Upał może być przyczyną przesuszenia gleby, czego następstwem jest zmniejszenie lub całkowite zniszczenie upraw, zmniejszenie zasobów wody pitnej, a także zwiększone prawdopodobieństwo pożarów, zwłaszcza lasów. a b Skutki trzęsienia ziemi: a) w San Francisco w 1906 r., b) na Haiti w 2010 r. Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl 147 Sz 148 SY S T E M B E Z P I E C Z E Ń S T WA PA Ń S T WA PAMIĘTAJ! Gdy z jakichkolwiek powodów nie możemy opuścić zagrożonego budynku, musimy koniecznie wywiesić w oknie białe prześcieradło lub obrus – jako znak dla ratowników, że potrzebujemy pomocy. Gdy zostaliśmy unieruchomieni (przysypani), powinniśmy wzywać pomoc, stukać w lekkie elementy metalowe – w ten sposób ułatwimy ratownikom odnalezienie nas. Do niebezpiecznych zjawisk przyrodniczych (naturalnych) należą także lawiny. Przyczyną ich występowania jest gwałtowna utrata stabilności i spadanie, staczanie lub ześlizgiwanie się ze stoku górskiego mas śniegu, lodu, gruntu lub materiału skalnego. Aby uchronić własne życie i zdrowie podczas zagrożenia lawiną, powinniśmy pamiętać o przestrzeganiu następujących zasad: ▪ należy schować się za pobliskimi skałami lub spróbować uciec z rejonu lawiny; ▪ trzeba natychmiast pozbyć się nart, kijków, a szczególnie deski snowboardowej, która wciąga głęboko pod śnieg znoszony lawiną; ▪ trzeba przykucnąć z rękami skrzyżowanymi na wysokości twarzy i piersi – utworzona w ten sposób przestrzeń z powietrzem może zwiększyć naszą szansę przeżycia; ▪ należy odchylić odzież na piersi i w powstałą przestrzeń schować twarz, aby utrzymać więcej powietrza; ▪ gdy zostaniemy zasypani, natychmiast po zdarzeniu powinniśmy się energicznie poruszać, aby śnieg nie zablokował klatki piersiowej; ▪ należy zorientować się, gdzie jest góra, a gdzie dół (splunąć lub tylko wypuścić ślinę z ust i obserwować kierunek spływania śliny). Szczególnie niebezpieczne dla dużych skupisk ludzi są epidemie – szybko rozprzestrzeniające się ostre choroby zakaźne. Epidemie rozprzestrzeniają się przez drogi oddechowe, spożywanie zakażonych produktów lub wody, zetknięcie się z zakażonymi przed- miotami, kontakt z chorymi ludźmi i zwierzętami czy też ukąszenia owadów i kleszczy – nosicieli chorób. Szczególnym rodzajem epidemii jest pandemia, czyli występowanie choroby w tym samym czasie w różnych krajach i na różnych kontynentach. Meksyk 2009 rok – pasażerowie metra w maseczkach chroniących przed zakażeniem wirusem grypy A/H1N1 Epidemie chorób występujące wśród zwierząt i roślin mogą przybrać rozmiary i mieć charakter prawdziwej klęski żywiołowej, np. masowe rozmnażanie się szkodników – szarańczy, stonki ziemniaczanej, chrząszczy majowych, termitów itp. Zasady postępowania w przypadku wystąpienia epidemii: ▪ W celu ochrony ludzi przed zakażeniami przeprowadza się szczepienia ochronne. ▪ Bardzo ważne jest rygorystyczne przestrzeganie zasad higieny osobistej i otoczenia. ▪ Po opuszczeniu terenu zakażonego należy przeprowadzić zabiegi sanitarne. ▪ Wszelkie rany i zadrapania należy zabezpieczyć środkami dezynfekcyjnymi. ▪ Do czasu przeprowadzenia całkowitych zabiegów sanitarnych nie wolno jeść, pić i palić papierosów. ▪ Wodę można pić tylko po wcześniejszym 30-minutowym przegotowaniu. ▪ W przypadku zaobserwowania zmian chorobowych należy niezwłocznie zgłosić się do lekarza. Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl DZIAŁ 4 | LEKCJA 18 Sz K ATA S T RO F Y, AWA R I E T E C H N I C Z N E , K L Ę S K I Ż Y W I O Ł OW E ZAGROŻENIA CYWILIZACYJNE Zagrożenia cywilizacyjne spowodowane działalnością człowieka to awarie techniczne, takie jak: pożary, awarie zakładów przemysłowych, magazynowanie i wewnątrzzakładowy transport substancji toksycznych, awarie radiacyjne, katastrofy komunikacyjne, budowlane i górnicze, awarie urządzeń infrastruktury technicznej, sieci energetycznej itp. AWARIA TECHNICZNA to gwałtowne, nieprzewidziane uszkodzenie lub zniszczenie obiektu budowlanego, urządzenia technicznego lub systemu urządzeń technicznych, powodujące przerwę w ich używaniu lub utratę ich właściwości. Emisja gazów przemysłowych PAMIĘTAJ! Katastrofą naturalną lub awarią techniczną może być również zdarzenie wywołane działaniem terrorystycznym. Jedną z głównych przyczyn globalnego zagrożenia środowiska jest zanieczyszczenie powietrza. Wskutek dostawania się dwutlenku węgla, dwutlenku siarki, tlenku azotu oraz pyłów przemysłowych do atmosfery coraz częstsze jest zjawisko kwaśnych deszczy. Wraz z opadami atmosferycznymi trujące związki chemiczne, rozpuszczone w kropelkach wody, opadają na ziemię. Najczęściej kwaśnie deszcze występują na terenach zurbanizowanych i przemysłowych. Są przyczyną powstawania wielu bardzo groźnych chorób – zwłaszcza wśród niemowląt. Kwaśne deszcze niszczą środowisko naturalne – powodują zakwaszanie rzek i jezior, niszczenie flory i fauny, degradację gleby, niszczenie zabytków architektury i elewacji budynków. Wielkim problemem aglomeracji miejsko-przemysłowych jest także smog – zanieczyszczone powietrze, zawierające duże stężenia pyłów i toksycznych gazów, których źródłem są głównie motoryzacja i przemysł. Zimowy smog nad Warszawą Smog ogranicza widoczność, niszczy roślinność oraz powoduje podrażnienie dróg oddechowych i oczu lub wręcz bardzo utrudnia oddychanie. KWAŚNY DESZCZ to opad atmosferyczny zawierający znaczne ilości związków kwasów siarkowego i azotowego. Zanieczyszczenie gleb i gruntów powodują związki chemiczne i pierwiastki promieniotwórcze, a także mikroorganizmy. Pochodzą one z odpadów przemysłowych i komunalnych, gazów i pyłów emitowanych przez zakłady przemysłowe, gazów z silników spalinowych oraz z substancji stosowanych Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl 149 Sz 150 SY S T E M B E Z P I E C Z E Ń S T WA PA Ń S T WA w rolnictwie (nawozy sztuczne, środki ochrony roślin). Zanieczyszczenia wód spowodowane są wprowadzaniem w nadmiarze do rzek, jezior i wód gruntowych substancji nieorganicznych, organicznych, radioaktywnych i innych, które ograniczają lub uniemożliwiają wykorzystywanie wody do picia i celów gospodarczych. Dziura ozonowa – jej powstanie jest związane z emisją do atmosfery szkodliwych gazów – freonów, które powodują zmniejszenie stężenia ozonu (O3) w stratosferze. Ozon stratosferyczny pochłania część promieniowania ultrafioletowego, docierającego do Ziemi. Nadmiar promieni (zwłaszcza UVB) jest przyczyną osłabienia odporności na zarażenia chorobami wirusowymi, nowotworami i przyspiesza proces starzenia się skóry. Organizm ludzki broni się przed nadmiarem ultrafioletu, produkując ochronną warstwę pigmentu (efektem ochrony jest opalenizna). Skutkiem długiego przebywania na słońcu jest podrażnienie spojówek, co może doprowadzić do zaćmy. PAMIĘTAJ! Dziura ozonowa występuje głównie na obszarach podbiegunowych. STRATOSFERA to druga warstwa atmosfery ziemskiej, zaczynająca się na wysokości 16–20 km nad powierzchnią Ziemi. Uwolnienie – to wydostanie się do atmosfery niebezpiecznych dla życia ludzkiego toksycznych środków przemysłowych, w tym radiacyjnych. Przykładem takiego zagrożenia jest awaria elektrowni jądrowej w Czarnobylu w 1986 roku i podpalenie szybów naftowych w czasie wojny w Zatoce Perskiej w 1990 roku. Aby uchronić się przed skutkami zagrożeń radiacyjnych, należy: ▪ słuchać w radiu informacji i oglądać w lokalnej telewizji komunikaty o charakterze i stopniu zagrożenia, jego zasięgu i szybkości rozprzestrzeniania się; ▪ zachować spokój; ▪ wykonać zalecenia przekazywane w komunikatach, np. wzywające do poddania się Awaria elektrowni jądrowej Fukushima w wyniku trzęsienia ziemi i tsunami Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl DZIAŁ 4 | LEKCJA 18 Sz K ATA S T RO F Y, AWA R I E T E C H N I C Z N E , K L Ę S K I Ż Y W I O Ł OW E szczepieniu ochronnemu, zwłaszcza dzieci do lat 12; ▪ ewakuować się niezwłocznie po otrzymaniu komunikatu od służb ratowniczych i postępować według ich zaleceń. Jeśli w przypadku zagrożenia radiacyjnego musimy pozostać w domu, to powinniśmy: ▪ zamknąć okna i drzwi, wyłączyć wentylatory oraz klimatyzację i zabezpieczyć wszelkie otwory w mieszkaniu (budynku); ▪ mieć przy sobie włączone radio na baterie; ▪ okryć nos i usta chusteczką, tamponem itp., jeśli musimy wyjść na zewnątrz; ▪ ukryć zwierzęta i nakarmić je przechowywaną w zamknięciu paszą; ▪ jeśli nie jest to konieczne, nie używać telefonu (linie telefoniczne są niezbędne do prowadzenia akcji ratowniczej); ▪ wziąć prysznic, zmienić buty i odzież (rzeczy używane na zewnątrz schować do plastikowej torby lub worka); ▪ przechowywać żywność w szczelnych pojemnikach lub w lodówce; ▪ postępować zgodnie z zaleceniami wydawanymi przez służby ratownicze do czasu odwołania zagrożenia. Po odwołaniu zagrożenia radiacyjnego powinniśmy: ▪ opuścić ukrycie i w razie najmniejszych podejrzeń o skażenie – poddać siebie i rodzinę zabiegom sanitarnym; ▪ unikać spożywania żywności z własnego ogrodu oraz mleka od krów i kóz, dopóki zwierzęta nie zostaną zbadane przez służby sanitarne. Zagrożenia katastrofalnymi zatopieniami występują na terenie naszego kraju co roku. Dzielą się na małe – o zasięgu lokalnym, średnie – o zasięgu regionalnym i duże – o zasięgu krajowym. Te ostatnie mają charakter klęski żywiołowej. Ostatnia taka powódź miała miejsce w maju, czerwcu i sierpniu 2010 roku. Zagrożenie powodziowe może być skutkiem awarii piętrzących wodę urządzeń hydrotechnicznych. W ich zasięgu mieszka w Polsce 570 tys. ludzi. Coraz częściej nasz kraj nawiedzają orkany, czyli wiatry, których siła przekracza 33 m/s. Powodują one bardzo duże zniszczenia (zerwane dachy domów, uszkodzone samochody, powalone drzewa, zerwane linie energetyczne i telefoniczne) oraz ofiary wśród ludzi. LOKALNE ZAGROŻENIA ŚRODOWISKA Powódź w Kłodzku (1997 r.) Polska leży w obszarze, który nie jest narażony na trzęsienia ziemi, erupcje wulkanów, uderzenia cyklonów oraz występowanie skrajnie niskich i wysokich temperatur. Jednak na naszym terytorium występują inne niszczycielskie siły natury i zagrożenia cywilizacyjne, na które musimy być przygotowani. Poważnym zagrożeniem dla funkcjonowania systemu energetycznego i komunikacyjnego są skrajne temperatury, zwłaszcza niskie. Zimą na przełomie lat 2009 i 2010 w wielu regionach Polski temperatura nocą spadła poniżej –30°C. Na skutek mrozu popękały linie energetyczne i szyny kolejowe. Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl 151 Sz 152 SY S T E M B E Z P I E C Z E Ń S T WA PA Ń S T WA Na trasy nie wyjechały pociągi, źle funkcjonowała komunikacja miejska, odwołano niektóre loty samolotów. Po skrajnie mroźnej zimie znacznie pogorszył się stan techniczny dróg, przez co stały się jeszcze bardziej niebezpieczne. W Polsce nie tylko jakość dróg, ale również inne czynniki wpływają na liczbę wypadków drogowych. W 2010 roku w 48 872 wypadkach zginęły 3902 osoby. PAMIĘTAJ! O bezpieczeństwie jazdy decyduje nie tylko jakość techniczna dróg, ale przede wszystkim przestrzeganie zasad ruchu drogowego oraz rozwaga i wzajemna życzliwość. Czarny punkt – ostrzeżenie o częstych wypadkach Utrudnienia ruchu kolejowego spowodowane obfitymi opadami śniegu i mrozem W wielu zakładach w Polsce (zwłaszcza przemysłu chemicznego) zmagazynowane są toksyczne środki przemysłowe. W wyniku niekontrolowanego uwolnienia tych substancji w niebezpieczeństwie mogą znaleźć się nie tylko pracownicy zakładów, ale również Wypadek samochodowy Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl DZIAŁ 4 | LEKCJA 18 Sz K ATA S T RO F Y, AWA R I E T E C H N I C Z N E , K L Ę S K I Ż Y W I O Ł OW E Elektrownia jądrowa w Temelinie (Czechy) w pobliżu granicy z Polską mieszkańcy terenu w promieniu kilkudziesięciu kilometrów. Poważne zagrożenie stwarza również transport niebezpiecznych substancji. W Polsce występują także wstrząsy spowodowane tąpnięciami. Zwłaszcza w miastach – w okolicach Bełchatowa oraz na Dolnym Śląsku w zagłębiu miedziowym – zjawiska te są źródłem znacznych szkód materialnych. Tąpnięcia powodują uszkodzenia budynków, infrastruktury komunalnej, komunikacyjnej itp. Źródłem potencjalnego zagrożenia radiacyjnego w Polsce są reaktory badawcze w Instytucie Badań Jądrowych w Świerku, instalacje wytwarzające źródła promieniotwórcze w Ośrodku Badawczo-Rozwojowym Izotopów, przechowalniki wypalonego paliwa jądrowego w Zakładzie Unieszkodliwiania Odpadów Promieniotwórczych w Świerku i obiekty Krajowego Składowiska Odpadów Promieniotwórczych w Różanie. Poza tym w odległości około 300 km od naszych granic pracuje 25 reaktorów jądrowych. PAMIĘTAJ! Elektrownia jądrowa jest dość bezpiecznym źródłem pozyskiwania energii, pod warunkiem, że przestrzegane są ściśle wszystkie zasady funkcjonowania urządzeń radiacyjnych. Podsumowanie i spr awdzenie WIESZ, ROZUMIESZ ▪ Powódź to spiętrzenie wody powyżej normalnego poziomu. ▪ Burza śnieżna to wielogodzinne opady śniegu, połączone z silnym wiatrem. ▪ Burza charakteryzuje się intensywnymi opadami deszczu, wyładowaniami atmosferycznymi, silnym wiatrem, a czasem nawet opadem gradu. ▪ Huragany, sztormy i trąby powietrzne to szybkie przemieszczanie się powietrza powodujące znaczne straty materialne, a także śmierć ludzi i zwierząt. Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl 153 Sz 154 SY S T E M B E Z P I E C Z E Ń S T WA PA Ń S T WA ▪ Trzęsienie ziemi powstaje w wyniku gwałtownego rozładowania naprężeń powstałych w wierzchniej warstwie skorupy ziemskiej. ▪ Lawina to spadanie, staczanie się ze stoku górskiego śniegu, lodu, gruntu itp. ▪ Epidemia to szybkie rozprzestrzenianie się chorób zakaźnych wśród ludzi. ▪ Zagrożenia cywilizacyjne spowodowane są działalnością człowieka. ▪ Zagrożeniami cywilizacyjnymi są: pożary, awarie zakładów przemysłowych, awarie (katastrofy) radiacyjne, katastrofy komunikacyjne, budowlane itp. ▪ Konsekwencją zagrożeń cywilizacyjnych jest zanieczyszczenie powietrza, wody i gleby, dziura ozonowa, topnienie lodowców. PYTANIA I POLECENIA 1. Co to są katastrofy naturalne? Scharakteryzuj dwie wybrane. 2. Zaplanuj działania, jakie należy podjąć w przypadku usłyszenia ostrzeżenia o zagrożeniu powodziowym. 3. Jakie podejmiesz działania, kiedy powódź zastanie Cię na zewnątrz budynku lub w samochodzie? 4. Opisz, jak należy się zachować w momencie usłyszenia komunikatu o burzy śnieżnej. 5. Jedziesz samochodem. W pewnym momencie zerwała się burza śnieżna. Jakie wykonasz czynności? 6. Wyjaśnij, jak należy zachować się w czasie burzy. 7. Jesteś w domu. Usłyszałaś/usłyszałeś w radiu ostrzeżenie, że zbliża się silny wiatr. Co zrobisz w tej sytuacji? 8. Huragan uszkodził budynek (mieszkanie), w którym mieszkasz. Musisz opuścić pomieszczenie. Co zrobisz, co zabierzesz i na co zwrócisz szczególną uwagę? 9. Jesteś w górach. Masz przypięte narty lub deskę snowboardową. Widzisz zbliżającą się lawinę. Co musisz zrobić, żeby przeżyć? 10. Co musisz zrobić i czemu się podporządkować w czasie epidemii? 11. Scharakteryzuj wybrane zagrożenia cywilizacyjne. 12. Ogłoszono, że nastąpiła awaria elektrowni jądrowej. Jakie działania należy podjąć w celu ochrony życia? 13. Jaki, według Ciebie, rodzaj zagrożenia jest najbardziej niebezpieczny dla środowiska naturalnego i dla człowieka? Odpowiedź uzasadnij. 14. Wymień lokalne zagrożenia środowiska. Scharakteryzuj te, które występują w Twoim regionie lub miejscu zamieszkania. Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl DZIAŁ 4 | LEKCJA 18 Sz 155 19 Ewakuacja poszkodowanych ▪ Znajomość podstaw ewakuacji poszkodowanych to ważna umiejętność. ▪ Poznaj zasady poprawnego przeprowadzania ewakuacji poszkodowanych. ▪ Naucz się sposobów podnoszenia, odciągania i wynoszenia poszkodowanych. ▪ podejmować zadań, których nie jest się w stanie należycie wykonać (przecenianie bądź niekiedy niedocenianie swych sił lub możliwości); ZASADY BEZPIECZEŃSTWA W REJONACH PORAŻENIA Rejonem porażenia nazywamy obszar, gdzie stwierdzono niszczące działanie czynników naturalnych (sił przyrody) lub człowieka na znajdujące się na nim istoty żywe i użyteczne struktury materialne. W rejonach prowadzenia akcji ratunkowej nie wolno: ▪ tarasować przejść oraz dróg ewakuacji; ▪ krzyczeć, wprowadzać nerwowej atmosfery, czynić zgiełku, ponieważ to wszystko może przerodzić się w panikę i utrudnić działania ratownicze; ▪ interweniować w przypadku prowadzenia działań przez wykwalifikowanych ratowników; b c a Ewakuacja poszkodowanych: a) w wypadku samochodowym, b) z pożaru, c) w wypadku załamania się lodu Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl Sz 156 SY S T E M B E Z P I E C Z E Ń S T WA PA Ń S T WA ▪ samowolnie opuszczać wyznaczonego stanowiska; ▪ poruszać się po zagrożonym obiekcie, wchodzić do stref zakazanych i szczególnie niebezpiecznych, penetrować ruin i pogorzelisk. K RO K P O K RO K U W przypadku, gdy poszkodowany leży, ratujący powinien: 1. skrzyżować jego nogi, a ręce ułożyć wzdłuż tułowia; 2. uklęknąć za głową poszkodowanego; 3. wsunąć ręce pod kark i między łopatki (opierając głowę na wewnętrznych częściach przedramienia); 4. podnieść głowę, jednocześnie unosząc plecy; 5. przysunąć się jak najbliżej, następnie podnieść poszkodowanego do pozycji siedzącej, podpierając jego plecy; 6. zgiąć jedną rękę poszkodowanego i ułożyć na klatce piersiowej; 7. wsunąć ręce pod jego pachy i przytrzymując brodą jego głowę ułożoną na klatce piersiowej ratownika, obiema rękami chwycić za przedramię; 8. jedną rękę poszkodowanego chwycić w okolicy nadgarstka, a drugą w okolicy łokcia; 9. zrobić przysiad w rozkroku z zachowaniem pozycji pionowej (nie zginać pleców); 10. następnie wstać, podciągnąć poszkodowanego do góry i oprzeć o swoje biodro. 11. w takiej pozycji odciągnąć poszkodowanego w bezpieczne miejsce, po czym ułożyć bezpiecznie (w zależności od typu urazu) i udzielić pierwszej pomocy. SPOSOBY PODNOSZENIA I ODCIĄGANIA POSZKODOWANYCH W celu uniknięcia dodatkowych urazów u poszkodowanego, a także zabezpieczenia zdrowia ratownika, opracowano kilka zasad: ▪ nie należy przesuwać poszkodowanego, jeżeli nie jest to absolutnie konieczne; ▪ poszkodowanego przytomnego informuje się o tym, co zamierza się robić, aby umożliwić współpracę i uniknąć niepokoju; ▪ zawsze trzeba się upewnić, czy wszyscy pomocnicy wiedzą, co robić, aby współdziałanie było sprawne; ▪ gdy kilka osób przenosi poszkodowanego, tylko jedna wydaje polecenia. Aby ustrzec się urazu pleców lub kręgosłupa, należy stosować odpowiednie techniki udzielania pomocy. Podczas podnoszenia i opuszczania poszkodowanego trzeba posłużyć się najsilniejszymi mięśniami swojego ciała (udo, biodro, ramię). W tym celu należy przykucnąć obok poszkodowanego z rozstawionymi stopami (jedną wysuniętą nieco do przodu), wyprostować plecy, przysunąć się do poszkodowanego, chwycić i podnieść ratowanego. Poszkodowanego należy chwycić i przenosić w taki sposób, by maksymalnie chronić miejsca urazu. Najbezpieczniejszym sposobem przenoszenia, zarówno dla osoby poszkodowanej, jak i ratownika, jest zastosowanie chwytu Rauteka. Jeśli nie podejrzewamy urazu kręgosłupa, możemy w prosty sposób wyciągnąć poszkodowanego z samochodu. Jeżeli natomiast u poszkodowanego podejrzewamy uraz kręgosłupa, musimy zwrócić szczególną uwagę na stabilizowanie odcinka szyjnego kręgosłupa. PAMIĘTAJ! Ewakuacja poszkodowanego z miejsca wypadku jest dopuszczalna jedynie w przypadku, gdy udzielenie pomocy na miejscu zdarzenia jest niemożliwe. Zawsze, gdy jest to możliwe, należy korzystać z pomocy świadków zdarzenia. W sytuacji, gdy jest dwóch ratowników, jedna osoba unosi tułów poszkodowanego, a druga trzyma jego nogi. W ten sposób można podnieść osobę poszkodowaną równocześnie. PAMIĘTAJ! Gdy pomocy udziela więcej niż jedna osoba, polecenia wydaje zawsze osoba stojąca w okolicy głowy poszkodowanego. Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl DZIAŁ 4 | LEKCJA 19 Sz E WA K UA C JA P O S Z KO D OWA N YC H Chwyt Rauteka: wsunięcie rąk pod pachy poszkodowanego, uchwycenie nachwytem jego ręki, przykucnięcie, wyprostowanie tułowia i odciągnięcie poszkodowanego w bezpieczne miejsce Podczas wynoszenia poszkodowanego z samochodu należy uważać, aby nie zahaczył on piętami o ramę auta i nie uderzył nogami o podłoże. Ratownik amortyzuje upadek nóg poszkodowanego, opierając jego ciężar na własnym biodrze i udzie. Podobnie wynosi się osobę siedzącą na krześle. W innych sytuacjach, gdy ze względu na masę ciała poszkodowanego przemieszczenie go ze strefy zagrożenia jest niemożliwe, można przesunąć go wzdłuż podłoża na kocu, płaszczu lub innej części garderoby. Wydobywanie poszkodowanego z samochodu z zastosowaniem chwytu Rauteka Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl 157 Sz 158 SY S T E M B E Z P I E C Z E Ń S T WA PA Ń S T WA się, przełożyć rękę między nogi poszkodowanego, następnie, uginając nogi w kolanach, podnieść i ułożyć poszkodowanego na swoich barkach. Ręką przełożoną między nogami uchwycić poszkodowanego za nadgarstek, a drugą można podtrzymać głowę poszkodowanego. Jeżeli jest dwóch ratowników, wówczas najlepiej jest przenosić osoby wyczerpane, stosując „krzesełko dwuręczne”. Ratownicy kucają twarzami do siebie (z wyprostowanymi plecami) po obu stronach poszkodowanego. Krzyżują ręce za plecami poszkodowanego i chwytają za pasek (poszkodowany obejmuje swoimi rękoma barki ratowników). Drugą parę rąk wsuwają pod kolana poszkodowanego, chwytają się za nadgarstki, przesuwają splecione ręce na środek ud. Podnoszą się równocześnie, pamiętając o utrzymaniu wyprostowanych pleców. SPOSOBY WYNOSZENIA POSZKODOWANYCH Czasami bywają sytuacje, gdy wyczerpaną, np. długim marszem, osobę należy przenieść. Jeśli waży ona niewiele, jest lekka i przytomna, można ją przenieść znanym sposobem „na barana” – poszkodowany jest niesiony na plecach ratownika i obejmuje go rękami za szyję. Ratownik natomiast podtrzymuje poszkodowanego za uda. Powszechnie znany sposób „matczyny” polega na tym, że ratownik niesie poszkodowanego na rękach, a ten obejmuje go za szyję. Sposób „strażacki”, chociaż nie jest tak bezpieczny dla ratownika jak chwyt Rauteka, umożliwia sprawne przemieszczenie się z poszkodowanym, nawet w trudnych warunkach (np. po schodach). Aby zastosować sposób „strażacki”, należy stanąć twarzą do poszkodowanego, pochylić b) c) a) Przenoszenie poszkodowanego: a) sposobem „matczynym”, b) sposobem „strażackim”, c) „na barana” Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl DZIAŁ 4 | LEKCJA 19 Sz E WA K UA C JA P O S Z KO D OWA N YC H Przenoszenie sposobem „na ławeczce” polega na tym, że ratownicy, klęcząc za plecami poszkodowanego (twarzami do siebie), chwytają się wzajemnie za nadgarstki pod udami oraz na wysokości łopatek poszkodowanego. Ten obejmuje za szyję ratowników, którzy przenoszą go w pozycji lekko przechylonej (półsiedzącej) do tyłu. Do przenoszenia chorych i rannych, którzy z różnych przyczyn nie mogą się przemieszczać o własnych siłach, wykorzystuje się nosze. a) K RO K P O K RO K U Podczas układania poszkodowanego na noszach należy przestrzegać ściśle określonych zasad: 1. nosze ustawia się po stronie cięższego zranienia poszkodowanego lub przed rannym; 2. ratownicy ustawiają się po stronie lżejszego zranienia lub stają w dużym rozkroku nad leżącym poszkodowanym; 3. równocześnie unosi się poszkodowanego i ostrożnie układa się go na noszach; 4. uszkodzone kończyny okłada się miękkimi przedmiotami; 5. na kończynę górną dodatkowo zakłada się temblak. b) Rannych w klatkę piersiową oraz mających trudności w oddychaniu układa się w pozycji półsiedzącej, podkładając pod plecy i głowę miękkie przedmioty. Głowę odchyla się na bok i odwodzi ku tyłowi, aby udrożnić drogi oddechowe. Wyjątek stanowią ranni w szyję, których przenosi się z głową pochyloną ku przodowi. Rannych w potylicę, szczękę, plecy oraz nieprzytomnych przenosi się w ułożeniu na boku. Rannych w brzuch (z wyjątkiem ran wzdłużnych brzucha) przenosi się z uniesionym tułowiem i głową oraz podkurczonymi nogami (z wałkiem pod kolanami, aby nogi w czasie marszu nie przesuwały się). Rannych z podejrzeniem urazu kręgosłupa c) Sposoby przenoszenia poszkodowanego: a) „krzesełko dwuręczne”, b) „na ławeczce”, c) „na ławeczce” z zastosowaniem chusty trójkątnej związanej w pętlę Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl 159 Sz 160 SY S T E M B E Z P I E C Z E Ń S T WA PA Ń S T WA lub miednicy należy przenosić na twardym podłożu (blat stołu, drzwi, deska lub specjalistyczne nosze), stabilizując starannie ciało. prowizoryczne z drążków, koców, taśm, bielizny pościelowej (prześcieradło, poszwa na kołdrę). Za nosze mogą posłużyć także drzwi, blaty stołów, szerokie deski. PAMIĘTAJ! Nie przenoś poszkodowanego, jeżeli to nie jest konieczne. Tylko w wyjątkowych sytuacjach, gdy życie ludzkie jest zagrożone, można przemieszczać poszkodowanych. Ranni w klatkę piersiową i głowę nie mogą być przenoszeni z głową ułożoną poniżej stóp. W sytuacji, gdy trzeba przenieść poszkodowanego na znaczną odległość, a brakuje typowych noszy ratowniczych, można przygotować nosze prowizoryczne, wykorzystując do tego celu drążki, koce, kurtki, płaszcze lub marynarki. Kurtkę (marynarkę itp.) należy dokładnie zapiąć, wywrócić na lewą stronę, pozostawiając niewywrócone rękawy i przeprowadzając przez nie drążki. W podobny sposób można skonstruować nosze Przekładanie poszkodowanego z urazem kręgosłupa na nosze Podsumowanie i spr awdzenie WIESZ, ROZUMIESZ ▪ W rejonach porażenia trzeba przestrzegać warunków bezpieczeństwa. ▪ Ewakuacja poszkodowanego jest dopuszczalna jedynie w przypadku, gdy udzielanie pomocy na miejscu wypadku jest niemożliwe. ▪ Chwyt Rauteka jest najbezpieczniejszym sposobem przenoszenia poszkodowanych. ▪ Osobę chorą i osłabioną należy przenosić sposobem „na barana”, „matczynym” lub w ostateczności „strażackim”. ▪ Jeśli jest dwóch ratowników, wówczas poszkodowanego najlepiej przenosić, stosując „krzesło dwuręczne” lub metodę „na ławeczce”. ▪ Gdy poszkodowanego trzeba przenieść na znaczną odległość, a brakuje nam typowych noszy, wówczas można wykonać nosze prowizoryczne. PYTANIA I POLECENIA 1. Wymień zasady bezpieczeństwa obowiązujące w rejonach porażenia. 2. Jakich zasad należy przestrzegać podczas podnoszenia i odciągania poszkodowanych z zagrożonego miejsca? Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl DZIAŁ 4 | LEKCJA 19 Sz E WA K UA C JA P O S Z KO D OWA N YC H 3. Przećwiczcie w parach zastosowanie chwytu Rauteka (odciągnięcie poszkodowanego). 4. Wymień sposoby, jakie może zastosować dwóch ratowników, wynosząc poszkodowanych z miejsca zdarzenia. 5. Przećwiczcie (w sposób bezpieczny) przenoszenie poszkodowanych sposobami „na barana” i „strażackim”. 6. Przenieście poszkodowanego, stosując „krzesło dwuręczne” i „ławeczkę”. 7. Wyjaśnij, w jaki sposób można wykonać nosze prowizoryczne. Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl 161 Sz 162 20 Psychologiczne skutki sytuacji kryzysowych ▪ Stres powoduje duże obciążenie dla zdrowia fizycznego i psychicznego. ▪ Zachowanie poszczególnych ludzi w sytuacjach stresowych jest nieprzewidywalne. ▪ Jeśli zapanujesz nad strachem, możesz uratować życie swoje i swoich najbliższych. SYTUACJA KRYZYSOWA REAKCJE CZŁOWIEKA NA LĘK I STRACH Celem edukacji obronnej jest przygotowanie ludzi do umiejętnego zachowania się w trudnych warunkach, jakie pojawiają się w czasie konfliktu zbrojnego, klęsk żywiołowych i katastrof cywilizacyjnych. Reakcje ludzi na katastrofy są skutkiem silnego oddziaływania różnych gwałtownych i trudnych do zniesienia bodźców: akustycznych (krzyk i płacz), optycznych (widok krwi, spalonych ciał), termicznych (ogień i dym) i mechanicznych (walących się budynków), które wywołują uczucie strachu i lęku oraz zjawisko paniki. Niewielu ludzi potrafi opanować strach, który powoduje bardzo niekorzystne fizyczne dolegliwości: drgawki, pocenie się, uczucie słabości w nogach, nudności, wymioty itp., a także brak racjonalnego myślenia i możliwości realnej oceny sytuacji. SYTUACJA KRYZYSOWA to niespodziewane i niepożądane zdarzenie lub seria zdarzeń, które stanowią istotne zagrożenie utraty zdrowia i życia. STRES I JEGO WPŁYW NA ZACHOWANIE LUDZI Zagrożenie powoduje, że w środowisku normalnego życia człowieka zachodzą gwałtowne zmiany. Nadzwyczajne zagrożenia, katastrofy naturalne, awarie techniczne są przyczyną powstawania stresu, powodującego duże obciążenie dla zdrowia fizycznego i psychicznego pojedynczych osób i grup ludzi. Stan napięcia u ludzi przejawia się uczuciem niepokoju, lęku, postawą rezygnacji, niekiedy nawet agresji i zaburzeniami świadomości (amok). a b Postawa wyrażająca: a) agresywność, b) rezygnację Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl DZIAŁ 4 | LEKCJA 20 Sz P SYC H O L O G I C Z N E S K U T K I SY T UA C J I K RY Z Y S OW YC H Panika tłumu Dochodzi do zwątpienia, depresji lub bezcelowych działań, np. szturmuje się przeładowane łodzie ratunkowe, a nie dostrzega się pustych. Wszyscy biegną do jednego wyjścia awaryjnego, nie widząc innego. Ludzie biegną, krzyczą lub płaczą wraz z innymi, bez własnej oceny sytuacji. Najbardziej naturalną reakcją na zagrożenie jest strach, który jest zjawiskiem nieuniknionym, powszechnym, normalnym i naturalnym. Strach mobilizuje jednak rezerwy organizmu i zwiększa jego fizyczną wydolność. Nasilenie się strachu u młodzieży będzie wprost proporcjonalne do subiektywnego odczuwania zagrożenia. Strach nie ominie nauczycieli, staną oni jednak przed koniecznością dawania dobrego przykładu. Muszą kierować działaniami, bez względu na trudną sytuację. Często mówimy, że strach jest zaraźliwy. Zaraźliwe są nie tylko strach, ale także odwaga, nie tylko bierność i depresja, lecz także aktywność i wola przeżycia. Człowiek, który potrafi zachować „zimną krew”, działa mobilizująco na innych. Jeśli wie, co robić i działa odpowiedzialnie (mimo własnego strachu), ludzie skupieni wokół niego będą robili to samo. PAMIĘTAJ! Podstawową zasadą postępowania w sytuacjach kryzysowych oraz w obliczu reakcji nimi wywołanych jest kierowanie się zdrowym rozsądkiem, wspieranie samodzielności, apelowanie do rozważnego, kontrolowanego i energicznego działania. ZJAWISKO PANIKI Panika jest to nagły i nieoczekiwany wybuch silnego i szybko rozprzestrzeniającego się zbiorowego strachu, wywołanego najczęściej wyolbrzymionym lub urojonym niebezpieczeństwem, powodującego gwałtowną ucieczkę, której towarzyszy zaćmienie świadomości ulegających jej osób. Panika to strach, który: ▪ jest nagły i nieoczekiwany, do którego nie można się przygotować; ▪ szybko się rozprzestrzenia; ▪ ma postać zbiorową; ▪ spowodowany jest najczęściej urojonym lub wyolbrzymionym niebezpieczeństwem, wywołanym np. przez plotkę o zagrożeniu radiacyjnym; ▪ powoduje gwałtowną, niekontrolowaną ucieczkę; ▪ połączony jest z obniżoną kontrolą świadomości postępowania. Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl 163 Sz 164 SY S T E M B E Z P I E C Z E Ń S T WA PA Ń S T WA PRZECIWDZIAŁANIE PANICE Najtrudniej jest kierować zachowaniami ludzi w rejonach porażenia, gdy stanowią oni np. tłum obserwatorów biernie poddających się niekontrolowanym emocjom. Aby zapobiec panice tłumu, należy: ▪ rozdzielać skupiska biernie zachowujących się ludzi na mniejsze grupy, co może zapobiec powstawaniu tłumu z wszelkimi jego społecznymi i psychologicznymi następstwami; ▪ rozpoznawać i ewentualnie izolować jednostki z wyraźnymi zaburzeniami psychicznymi, mogące wywierać niekorzystny wpływ na innych; ▪ użyć przymusu, w razie potrzeby nawet fizycznego, wobec osób o chwilowym braku równowagi emocjonalnej (np. zszokowanych, rozhisteryzowanych), niepodporządkowujących się obowiązującym rygorom, niekorzystnie wpływających na innych i utrudniających akcję ratunkową; ▪ niezwłocznie okazywać – możliwą w danych warunkach – pomoc poszkodowanym, zwłaszcza osobom rannym, których widok źle wpływa na stan psychiczny znajdujących się w pobliżu ludzi, oraz roztaczać nad nimi opiekę; ▪ systematycznie przekazywać zgromadzonym ludziom, zwłaszcza poszkodowanym, wiarygodne, uspokajające informacje; ▪ zaangażować ludzi do czynnego uczestniczenia w akcji ratunkowej, aby czuli się potrzebni innym. Podsumowanie i spr awdzenie WIESZ, ROZUMIESZ ▪ Zagrożenie powoduje, że w środowisku naturalnym funkcjonowania człowieka zachodzą gwałtowne zmiany. ▪ Inaczej w obliczu zagrożenia zachowują się pojedyncze osoby, a inaczej grupy ludzi. ▪ Opanowanie uczucia strachu jest bardzo trudne. ▪ Strach mobilizuje i zwiększa funkcję wydolności organizmu. ▪ Ten, kto potrafi zachować „zimną krew”, działa mobilizująco na innych. ▪ Jeśli uczyłaś/uczyłeś się postępować w sytuacjach zagrożenia życia i zdrowia, to potrafisz przeciwdziałać panice. PYTANIA I POLECENIA 1. Wyjaśnij, jak rozumiesz pojęcie sytuacja kryzysowa. 2. Opisz, jak reagują na sytuację kryzysową pojedyncze osoby, a jak grupy ludzi. 3. Opisz reakcje ludzi na strach. 4. Wyjaśnij, jak rozumiesz pojęcie panika. Podaj znany Ci przykład wystąpienia paniki. Możesz w tym celu skorzystać z wielu informacji na ten temat dostępnych w Internecie. Podaj ich źródło. 5. Jak można przeciwdziałać panice? Podaj przykłady działań. 6. Zaplanuj ćwiczenia relaksacyjne, podczas których uda Ci się najlepiej odpocząć. 7. Wypisz kilka najbardziej dla Ciebie stresujących sytuacji. Zastanów się, w jaki sposób można ich uniknąć. Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl DZIAŁ 4 | LEKCJA 20 Sz 165 21 Zagrożenia terrorystyczne ▪ Terroryzm to światowa „choroba” doby globalizacji, bezwzględna w działaniach i trudna do opanowania. ▪ Poznaj miejsca potencjalnych zagrożeń i sposoby zachowania się w czasie ataków terrorystycznych. Zagrożeniem dla Europy, w tym i dla Polski, jest zorganizowany terroryzm międzynarodowy. Polska musi się liczyć z możliwością działań skierowanych przeciwko niej w związku z udziałem w kampanii antyterrorystycznej (...). Strategia bezpieczeństwa narodowego Rzeczypospolitej Polskiej (pkt 34, 2007). a MIĘDZYNARODOWY WYMIAR TERRORYZMU Terroryzm jest formą przemocy, polegającą na przemyślanej akcji wymuszania określonych działań bądź zastraszania: rządów, instytucji lub określonych grup społecznych. Działania terrorystów mają zazwyczaj cel polityczny, ekonomiczny, religijny. Terroryzm międzynarodowy stwarza zagrożenie dla życia i zdrowia ludzi, podważa wiarę w tolerancję i otwartość, na których oparte są społeczeństwa europejskie. Dlatego jest poważnym zagrożeniem dla Europy i świata. Organizacje terrorystyczne posiadają różnorodne źródła finansowania. Dzięki pieniądzom i dostępowi do nowoczesnych środków łączności (sieci elektronicznej) są w stanie stosować przemoc w sposób nieograniczony. Europa jest zarówno celem, jak i bazą grup terrorystycznych. Komórki Al-Kaidy odkryto b Zamachy terrorystyczne: a) Nowy Jork 2001 r., b) Biesłan 2004 r. Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl Sz 166 SY S T E M B E Z P I E C Z E Ń S T WA PA Ń S T WA w Wielkiej Brytanii, we Włoszech, w Niemczech, Hiszpanii i Belgii. Dogodne warunki dla rozwoju terroryzmu stwarza ciągle postępujący proces globalizacji, ale także niekorzystne zjawisko rozszerzającego się ubóstwa na świecie i coraz większego rozwarstwienia społeczeństw. Szeroko dostępne środki masowego przekazu umożliwiają pozyskiwanie nowych sympatyków, a wolny handel i sposobność studiowania na najlepszych amerykańskich i europejskich uniwersytetach sprzyja przemieszczaniu się grup terrorystycznych po całym świecie. Ogromne znaczenie ma ich oddziaływanie psychologiczne, gdyż uderzają niespodziewanie w zwykłych ludzi, zaskakując ich w codziennych sytuacjach i w miejscach, gdzie powinni czuć się bezpiecznie, jak to miało miejsce w Nowym Jorku (11.09.2001 r. – zabitych 5856 osób), Moskwie (23.10.2002 r. – zabitych 128 zakładników), Madrycie (11.03.2003 r. – zabitych 200 osób, 1400 osób rannych), Biesłanie (1.09.2004 r. – zabitych 335 osób, w tym 156 dzieci), Londynie (7.07.2005 r. – zabitych 35 osób). Kształtując bezpieczeństwo wewnętrzne, trzeba rozwijać umiejętność właściwego zachowania się obywateli w przypadku wystąpienia realnego zagrożenia terrorystycznego. PAMIĘTAJ! Sieć terrorystyczna to struktura pozbawiona władzy centralnej i terytorium, nieposiadająca ludności oraz przestrzennie zlokalizowanych zasobów. Ma na celu wszechstronne zabezpieczenie grup terrorystycznych, aby mogły przetrwać i skutecznie działać. MIEJSCA SZCZEGÓLNIE NIEBEZPIECZNE Terroryści starają się zyskać jak największy rozgłos. Atak na mały obiekt będzie się wiązał z mniejszą liczbą ofiar, a trzeba pamiętać, że im więcej ofiar, tym większy rozgłos dla zamachu. PAMIĘTAJ! Miejscami potencjalnych ataków terrorystów są: dworce kolejowe, stacje metra, porty lotnicze, centra handlowe, obiekty użyteczności publicznej (teatry, kina), obiekty sportowe i kultury, siedziby władz (urzędy), obiekty wytwarzania i dystrybucji energii, świątynie, ujęcia wody, szkoły. PROCEDURY POSTĘPOWANIA Podczas zagrożenia atakiem bombowym Jeżeli znajdziecie się w sytuacji zagrożenia, dowiecie się o podłożeniu ładunku wybuchowego lub znajdziecie przedmiot niewiadomego pochodzenia, co do którego macie podejrzenie, że może to być bomba lub inne Miejscami szczególnie zagrożonymi są lotniska. Tu widok hali odbioru bagażu na lotnisku im. Chopina w Warszawie Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl DZIAŁ 4 | LEKCJA 21 Sz Z A G RO Ż E N I A T E R RO RY S T YC Z N E ▪ nie starać się za wszelką cenę ratować z parkingu swojego samochodu – życie jest ważniejsze. niebezpieczne urządzenie, powinniście to natychmiast zgłosić służbom odpowiedzialnym za bezpieczeństwo na danym terenie. Mogą to być najbliższe jednostki policji czy straży miejskiej lub administrator obiektu. Postępowanie w miejscach publicznych, w których często przebywamy: ▪ wybrać drogę pospiesznej ewakuacji z budynku, stacji metra lub innego zatłoczonego miejsca; ▪ zwrócić uwagę na ciężkie lub łatwo tłukące się przedmioty, które mogą być przesunięte podczas wybuchu, by jak najszybciej się od nich oddalić; ▪ zapamiętać elementy z najbliższego otoczenia; ▪ nie przyjmować żadnych pakunków od obcych osób; ▪ nie pozostawiać własnego bagażu bez opieki. Postępowanie po otrzymaniu informacji o podłożeniu lub groźbie podłożenia bomby: ▪ zabezpieczyć zagrożone miejsce, zachowując środki bezpieczeństwa, do czasu przybycia policji; ▪ bezwzględnie wykonywać polecenia policjantów, którzy po przybyciu na miejsce incydentu bombowego przejmują dalsze kierowanie akcją; ▪ sprawdzić swoje miejsce pracy, jeżeli nie wiadomo, gdzie dokładnie znajduje się bomba – być może uda się znaleźć przedmioty nieznanego pochodzenia (pomieszczenia ogólnodostępne mogą sprawdzać tylko osoby odpowiedzialne za bezpieczeństwo w danej instytucji); ▪ nie dotykać podejrzanych przedmiotów; ▪ po ogłoszeniu ewakuacji zachować spokój, co pozwoli na sprawne i bezpieczne opuszczenie zagrożonego rejonu; ▪ po ogłoszeniu ewakuacji niezwłocznie opuścić budynek, zabierając rzeczy osobiste (torebki, siatki, nesesery, plecaki); ▪ jak najszybciej oddalić się z miejsca zagrożonego wybuchem; PAMIĘTAJ! Procedury postępowania w wypadku zagrożenia atakiem bombowym obowiązują także we wszystkich rodzajach transportu publicznego. Postępowanie po otrzymaniu informacji telefonicznej o zagrożeniu bombowym: ▪ jeśli groźbę o podłożeniu bomby otrzymaliśmy przez telefon, należy możliwie długo przeciągać rozmowę, wykorzystując dowolny pretekst, by móc jak najszybciej poinformować o tym właściwe służby; ▪ starać się zapamiętać (zapisać) rozmowę w szczegółach; ▪ zwrócić uwagę na wszelkie dźwięki w tle oraz szczegóły dotyczące głosu i nawyków mówiącego; ▪ powiadomić ekspertów: pirotechników, policję, straż pożarną i służby medyczne; ▪ niezwłocznie zaalarmować służby techniczne (elektryków, hydraulików); ▪ przeprowadzić ewakuację. Postępowanie w sytuacji, gdy znaleziono bombę lub istnieje podejrzenie jej podłożenia: ▪ nie dotykać bomby; ▪ zabezpieczyć miejsce niebezpieczne i powiadomić odpowiednie służby; ▪ rozpocząć ewakuację ludzi, pozostawiając drzwi i okna otwarte; ▪ przed ewakuacją zabezpieczyć cenne materiały; ▪ rejony ewakuacji i punkty zbiorcze najpierw dokładnie sprawdzić – czy nie znajdują się tam podejrzane urządzenia, sprzęty, przedmioty; ▪ wyłączyć zasilanie elektryczne, gaz itp. w obszarze zagrożonym; ▪ usunąć z otoczenia wszystkie materiały palne; ▪ przygotować sprzęt przeciwpożarowy. Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl 167 Sz 168 SY S T E M B E Z P I E C Z E Ń S T WA PA Ń S T WA PAMIĘTAJ! Bomby mogą być detonowane drogą radiową, dlatego wszystkie nadajniki, w tym również aparaty radiowe i telefony komórkowe w promieniu 250 m muszą zostać wyłączone, z wyjątkiem tych, które będą potrzebne do kierowania akcją. Postępowanie w sytuacji, gdy wybuch bomby już nastąpił: ▪ wezwać policję, jednostkę pirotechniczną, straż pożarną, brygadę ratowniczą i pomagać tym służbom w działaniach; ▪ ewakuować personel z zagrożonego obszaru, po uprzednim sprawdzeniu, czy na drogach ewakuacji i w punktach zbornych nie ma podejrzanych przedmiotów; ▪ zabezpieczyć cenne materiały na obszarach zagrożonych; ▪ zabezpieczyć dowody rzeczowe z miejsca eksplozji. POSTĘPOWANIE W PRZYPADKU SKAŻEŃ BIOLOGICZNYCH I CHEMICZNYCH Nieprzewidywalność i ekstremalność działań terrorystów zwiększają zagrożenie użycia przez nich broni masowego rażenia. Terroryzm chemiczny, biologiczny i nuklearny wzbudza obecnie największy strach. Jeżeli jedziemy samochodem i słyszymy informację o ataku terrorystycznym, należy: ▪ wyłączyć dmuchawy (klimatyzację) i zamknąć okna; ▪ włączyć zamknięty obieg powietrza; ▪ słuchać lokalnego radia i stosować się do poleceń służb ratowniczych; ▪ podjechać do pierwszego zamieszkanego budynku i postępować według wskazówek dla osób przebywających w budynku. Jeżeli przebywamy w budynku, należy: ▪ pozostać w nim i wpuścić do niego zagrożonych przechodniów; ▪ poinformować innych mieszkańców o zagrożeniu, zamknąć drzwi i okna; ▪ wyłączyć klimatyzację i wentylatory, pozalepiać wywietrzniki itp.; ▪ unikać przebywania w piwnicach i innych nisko położonych częściach budynku; ▪ unikać niepotrzebnego zużycia tlenu (np. nie palić w kominku, nie gotować); ▪ włączyć radio lub telewizor (najlepiej stację lokalną). Jeżeli przebywamy poza budynkiem, należy: ▪ udać się do najbliższego zamieszkanego budynku; ▪ w miarę możliwości poruszać się prostopadle do kierunku wiatru, chronić drogi oddechowe (np. oddychać przez chusteczkę do nosa); ▪ w przypadku kontaktu z niebezpiecznymi substancjami zostawić odzież wierzchnią i obuwie przed domem; ▪ umyć dokładnie twarz, włosy i ręce, oczyścić oczy i uszy. Jeżeli doszło do skażenia, to: ▪ nie wolno dotykać i wąchać podejrzanych przedmiotów, sprzątać proszku ani ścierać cieczy; ▪ aby zapobiec rozprzestrzenianiu się substancji, należy ją przykryć, np. kocem; ▪ trzeba pozamykać okna oraz drzwi i wyłączyć klimatyzację; ▪ nie wolno dopuścić do powstania przeciągów; ▪ należy opuścić pomieszczenie – nie wolno wpuszczać do niego innych osób; ▪ należy zdjąć odzież, która miała kontakt z podejrzaną substancją, włożyć ją do plastikowego worka i umyć się pod prysznicem; ▪ po kontakcie z podejrzanymi substancjami nie wolno jeść, pić ani palić tytoniu. Gdy mieliśmy bezpośredni kontakt z podejrzaną substancją, to: ▪ nie wolno wynosić jej z pomieszczenia; ▪ skażoną odzież własną należy zabezpieczyć tak samo jak przesyłkę; ▪ gdy pracowaliśmy w rękawiczkach i odzieży ochronnej, trzeba zabezpieczyć je tak samo jak podejrzaną przesyłkę; ▪ należy natychmiast umyć ręce, twarz itp. Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl DZIAŁ 4 | LEKCJA 21 Sz Z A G RO Ż E N I A T E R RO RY S T YC Z N E ▪ nie zadawać pytań, nie patrzeć w oczy terrorystom; ▪ zawsze pytać o pozwolenie, np. gdy chcemy wstać, skorzystać z toalety itp.; ▪ zapamiętać szczegóły dotyczące porywaczy – może to pomóc władzom w uwolnieniu pozostałych zakładników oraz w identyfikacji porywaczy i ich aresztowaniu. POSTĘPOWANIE Z PODEJRZANĄ PRZESYŁKĄ W przypadku gdy przesyłka została otwarta i zawiera jakąkolwiek podejrzaną zawartość w formie stałej (np.: pył, kawałki, granulki, galaretę, pianę) lub płynnej, nie należy ruszać tej zawartości, tzn. nie wolno jej: rozsypywać, dotykać, wąchać, przenosić, powodować ruchu powietrza w pomieszczeniu (wyłączyć systemy wentylacji, klimatyzacji, zamknąć okna). Całą zawartość przesyłki należy umieścić w worku plastikowym, zamknąć go i zakleić taśmą lub plastrem. Tak zabezpieczoną trzeba umieścić w kolejnym worku i zabezpieczyć, także zaklejając taśmą lub plastrem. Naszą czujność powinna wzbudzić przesyłka, która np.: ▪ nie zawiera informacji o nadawcy (brakuje jego adresu); ▪ pochodzi od nadawcy lub z miejsca, z którego się jej nie spodziewamy; ▪ wydobywa się z niej odgłos przesypującego się proszku lub dziwny zapach (migdałów, marcepanu); ▪ jest nadmiernie (starannie) oklejona; ▪ posiada dziwne, nienaturalne zgrubienia, plamy. POSTĘPOWANIE W TRAKCIE OPERACJI ANTYTERRORYSTYCZNYCH Starajmy się uspokoić, akcja zawsze wywołuje zamieszanie i panikę, ludzie są w szoku, dlatego: ▪ nie próbujmy uciekać, połóżmy się na podłodze i spróbujmy znaleźć jakąś osłonę, trzymajmy ręce na głowie do końca akcji uwalniania; ▪ słuchajmy rozkazów i instrukcji grupy antyterrorystycznej; ▪ nie trzyjmy oczu w wypadku użycia gazów łzawiących; ▪ nie uciekajmy z obiektu, dopóki nie zostanie wydany rozkaz opuszczenia go – możemy bowiem zostać uznani za terrorystę; ▪ w chwili uwolnienia wychodźmy jak najszybciej, nie zatrzymujmy się, by zabrać rzeczy osobiste; zawsze istnieje ryzyko wybuchu lub pożaru; ▪ spróbujmy się zidentyfikować (przedstawić), bądźmy jednak przygotowani na ostre traktowanie ze strony ekipy ratunkowej – dopóki nie zostaniemy formalnie zidentyfikowani jako jedni z zakładników, jesteśmy traktowani jak potencjalni porywacze. ZASADY POSTĘPOWANIA W PRZYPADKU ZNALEZIENIA SIĘ W GRUPIE ZAKŁADNIKÓW Jeśli znaleźliśmy się w grupie zakładników, należy: ▪ starać się zwrócić uwagę napastników na fakt, że mają do czynienia z ludźmi; ▪ zachowywać się spokojnie, naturalnie; ▪ przyjąć postawę pasywną i uległą; oddać to, czego żądają terroryści i – dla własnego bezpieczeństwa – wykonywać ich polecenia; ▪ nie dyskutować z napastnikami, nie wykonywać gestów zwracających ich uwagę; ▪ postarać się rozwinąć u siebie potrzebę przetrwania, bowiem sytuacja przetrzymywania zakładników może trwać długo; Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl 169 Sz 170 SY S T E M B E Z P I E C Z E Ń S T WA PA Ń S T WA Podsumowanie i spr awdzenie WIESZ, ROZUMIESZ ▪ Terroryzm to forma przemocy polegająca na zaplanowanej i przeprowadzonej akcji. ▪ Terroryzm zaskakuje ludzi w ich codziennym życiu i w miejscach, gdzie powinni czuć się bezpiecznie. ▪ Najbardziej narażone na akty terroru są miejsca, gdzie znajduje się skupisko ludzi. PYTANIA I POLECENIA 1. Wyjaśnij pojęcia: terroryzm, sieć terrorystyczna, terroryzm międzynarodowy. 2. Wymień miejsca potencjalnych ataków. Uzasadnij, dlaczego te miejsca są tak niebezpieczne. 3. Jesteś w miejscu publicznym. Ogłoszono, że należy się ewakuować. Opisz, jakie powinno być twoje działanie. 4. Otrzymałeś/otrzymałaś informację o podłożeniu bomby. Opisz, jakie powinno być twoje działanie. 5. Odebrałeś/odebrałaś telefon. Rozmówca mówi o podłożeniu bomby. Opisz, co zrobisz w tej sytuacji. 6. W budynku mieszkalnym znaleziono bombę. Opisz działania, jakie należy podjąć w związku z tym faktem. 7. Ogłoszono, że nastąpiło skażenie chemiczne (zakażenie biologiczne). Co zrobisz, będąc w domu, w samochodzie lub na zewnątrz budynków? 8. W pobliżu budynku, w którym mieszkasz, doszło do awarii cysterny przewożącej chlor. Jakie będzie twoje działanie w zaistniałej sytuacji? 9. Miałeś kontakt z podejrzaną przesyłką. Co musisz zrobić? 10. Na jaką przesyłkę powinniśmy zwrócić szczególną uwagę? 11. Jesteś w kinie. Nagle przerwano projekcję filmu. Wszyscy zostali zakładnikami grupy terrorystów. Jak powinieneś się zachować, żeby przeżyć? 12. Rozpoczęła się akcja grupy antyterrorystycznej. Jest dużo huku, krzyku i dymu. Jak się zachowasz w takiej sytuacji? Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl DZIAŁ 4 | LEKCJA 21 Sz 5 Zagrożenia występujące podczas wojny ▪ Wojna i konwencjonalne środki rażenia ▪ Broń masowego rażenia Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl Sz 172 Wojna i konwencjonalne środki rażenia 22 ▪ Obecnie konstruuje się coraz doskonalsze środki walki. ▪ Poznaj konwencjonalne środki rażenia i nowoczesną broń, jak również sposoby zachowania się ludności w rejonie ich zastosowania. Istotnym elementem gospodarczej sfery bezpieczeństwa Polski jest rozwój przemysłu obronnego (...). (Strategia bezpieczeństwa narodowego Rzeczypospolitej Polskiej, pkt 71, 2007 r.). Wojna to konflikt zbrojny między państwami, narodami lub grupami etnicznymi. Jako zjawisko społeczno-polityczne jest obecna w historii człowieka od początków jego społecznej organizacji. Zasięg wojny jest zależny od stopnia rozwoju technologicznego. Człowiek na potrzeby wojny produkuje najnowocześniejsze środki rażenia, które oddziałują na wojska przeciwnika i jego terytorium. Dzięki mikroelektronice udoskonalono nowoczesne układy kierowania, zwłaszcza w dziedzinach czujników samonaprowadzania i zapalników głowic bojowych. Bomby i pociski rakietowe mogą w coraz wyższym stopniu samoczynnie „myśleć”, bez dalszej ingerencji obsługi po starcie czy odpaleniu. PODZIAŁ WSPÓŁCZESNYCH ŚRODKÓW RAŻENIA Kompania reprezentacyjna Wojska Polskiego Broń to przedmiot, narzędzie, urządzenie, które służy do obrony własnej albo do rażenia przeciwnika. Środek rażenia jest jednym z elementów broni. Środki rażenia są rodzajem broni zaczepnej, którą dzielimy na broń: konwencjonalną, precyzyjną, masowego rażenia, elektroniczną, środki zapalające i nowe rodzaje broni, które są w fazie prób lub projektu. Bronią konwencjonalną nazywamy wszystkie środki walki o ograniczonych w czasie i przestrzeni skutkach rażenia, stanowiące uzbrojenie współczesnych armii. W jej skład wchodzi broń biała, miotająca i palna. Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl DZIAŁ 5 | LEKCJA 22 Sz WO J N A I KO N W E N C J O N A L N E Ś RO D K I R A Ż E N I A Podział współczesnej broni i samopowtarzalnej, w której przeładowanie następuje po każdym naciśnięciu spustu. Broń artyleryjska to jeden z rodzajów sił zbrojnych, wspierający pododdziały wojsk Broń biała występuje jako broń bojowa tylko w postaci bagnetów oraz noży szturmowych. Dowódcy kompanii reprezentacyjnych i poczty sztandarowe używają szabel. Broń miotająca (neurobalistyczna) wykorzystuje sprężystość materiału, stosowana jest w jednostkach specjalnych, które używają kuszy wykonanej z zastosowaniem najnowocześniejszej technologii. Broń strzelecka należy do broni miotającej (pirobalistycznej) o kalibrze do 20 mm. Wykorzystuje ciśnienie gazów prochowych, powstających podczas spalania prochu. Dziś używa się broni automatycznej, w której przeładowanie następuje samoczynnie w wyniku działania części gazów prochowych, Samobieżna wyrzutnia rakietowa Langusta Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl 173 Sz 174 Z A G RO Ż E N I A W Y S T Ę PU JĄ C E P O D C Z A S WO J N Y Podział broni strzeleckiej lądowych. Dzieli się na artylerię ciągnioną i samobieżną. W jej skład wchodzą haubicoarmaty mogące prowadzić ogień do celów znajdujących się w zasięgu wzroku (armaty), jak i celów nieobserwowanych (haubice). W skład broni artyleryjskiej wchodzi również artyleria rakietowa, wyposażona w kierowane i niekierowane pociski rakietowe. Do bezpośredniego wsparcia piechoty używane są moździerze strzelające stromotorowo. Moździerz LM-60 W skład konwencjonalnych środków rażenia wchodzą ponadto granaty ręczne obronne i zaczepne (jako indywidualne wyposażenie żołnierza), miny przeciwpiechotne i przeciwpancerne, bomby, rakietowe pociski lotnicze oraz torpedy montowane na okrętach nawodnych, podwodnych i śmigłowcach marynarki wojennej. Broń elektroniczna ma za zadanie rozpoznawanie źródeł emisji elektromagnetycznej oraz dezorganizacji pracy środków i systemów elektronicznych przeciwnika, wykorzystujących energię elektromagnetyczną, w tym energię wiązkową, przy jednoczesnym zapewnieniu warunków jej efektywnego użycia przez wojska własne. Broń precyzyjna należy do nowej generacji broni, opartej na najnowszych osiągnięciach elektroniki i mechaniki precyzyjnej. Charakteryzuje się dalekim zasięgiem, mobilnością i skutecznością rażenia. Zaliczamy do niej: rakiety samosterujące, samoloty bezzałogowe, lotnicze rakietowe pociski kierowane i bomby, zestawy rozpoznawczo-uderzeniowe, najnowocześniejsze przeciwpancerne pociski kierowane, kierowane rakiety przeciwlotnicze. Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl DZIAŁ 5 | LEKCJA 22 Sz WO J N A I KO N W E N C J O N A L N E Ś RO D K I R A Ż E N I A Bezzałogowy system rozpoznawczo-uderzeniowy Predator Z dostępnych środków podręcznych można wykorzystać piasek i ziemię. Fosfor biały spala się jasnym płomieniem, wydziela się przy tym duża ilość ciepła. Temperatura spalania fosforu wynosi około 1200°C. Palący się fosfor wydziela duże ilości gęstego, białego, trującego dymu. Można go gasić wodą, piaskiem lub ziemią. Zagęszczone ciekłe mieszaniny zapalające mają konsystencję żelu, rozpadają się na kawałki przylepiające się do przedmiotów. Nadano im nazwę napalm. Temperatura ich spalania wynosi ponad 900°C. Mieszanki te rozpływają się i przenikają do zagłębień i szczelin, utrzymują się łatwo na powierzchni wody oraz zapalają i przepalają łatwo palne przedmioty. Podczas palenia napalm zużywa bardzo duże ilości tlenu i wydziela trujący tlenek węgla. Należy gasić go piaskiem i wodą, jednak z pewnej odległości, ponieważ rozpryskuje się i może poparzyć gaszącego. Pirożele są lepkimi substancjami o konsystencji ciasta. Podczas spalania przylepiają się do powierzchni przedmiotów. Produktem spalania metalizowanych mieszanek jest żużel, który nagrzewa się do białego żaru i przepala cienką blachę karoserii samochodów. Gasi się go tak samo jak napalm. Obecnie trwają prace nad wyprodukowaniem nowych środków rażenia, które mogą zmienić oblicze przyszłych wojen. Zestawy rozpoznawczo-uderzeniowe mają możliwość wykrycia celu, śledzenia go i identyfikacji zakończonej precyzyjnym atakiem. Środki zapalające to związki chemiczne lub mieszaniny zdolne do wydzielania w czasie spalania dużej ilości ciepła, mogące dzięki swym właściwościom zapalać inne materiały i przedmioty oraz razić ludzi i zwierzęta. Sód i potas przy zetknięciu z wodą reagują burzliwie, wytwarzając wodór i duże ilości ciepła. Temperatura ich palenia się wynosi około 1000°C. Mieszaniny te można gasić tylko piaskiem lub ziemią. Magnez to metal, którego spalaniu towarzyszy wydzielanie jaskrawego światła oraz znacznej ilości energii cieplnej – około 2000°C. Płonącego magnezu lub mieszanin zapalających, w skład których wchodzi magnez, nie można gasić wodą, ponieważ w temperaturze ponad 1700°C ulegają one rozkładowi i wydzielający się wodór wzmaga zjawisko palenia. Termit jest mieszaniną glinu i tlenku żelaza. Paląc się, wytwarza temperaturę ponad 3000°C, powoduje stapianie się płyt stalowych i pękanie betonu. Termitu nie można gasić wodą, bo wskutek wysokiej temperatury woda rozkłada się na wodór i tlen, które tworzą mieszaninę wybuchową. Palący się termit można ugasić tylko przez obniżenie temperatury do około 1000°C. Można to osiągnąć za pomocą gaśnicy śniegowej. Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl 175 Sz 176 Z A G RO Ż E N I A W Y S T Ę PU JĄ C E P O D C Z A S WO J N Y Są to m.in.: broń wiązkowa, w skład której wchodzi broń laserowa, mikrofalowa i plazmowa, oraz inne rodzaje broni – geofizyczna i psychotroniczna. Broń laserowa niszczy cel za pomocą wiązki światła, wysłanej bezpośrednio ze źródła lub za pośrednictwem zwierciadeł. Już dziś używa się takiej broni do oślepiania kierowców, celowniczych broni pokładowej wozów bojowych oraz kamer bezzałogowych środków rozpoznawczych. Broń mikrofalowa ma obezwładniać przeciwnika, nie czyniąc mu trwałej krzywdy. Fale o odpowiedniej częstotliwości przenikają przez ubranie i powodują szybkie rozgrzanie powierzchni skóry. Po około 5 sekundach ból jest tak silny, że człowiek ucieka z pola rażenia. Ból szybko mija, a oddziaływanie broni nie pozostawia obrażeń. Broń plazmowa opiera swe działanie na jonizacji gazu (zwanego plazmą). Ponieważ doskonale nadaje się do tego azot, broń plazmowa może być używana z powodzeniem w atmosferze Ziemi. Potrzebuje jednak, podobnie jak laser, pewnej ilości energii. Działanie broni geofizycznej opiera się na technologii oddziaływania na fragment jonosfery za pomocą urządzeń elektronicznych. Spowoduje to sztucznie trzęsienia ziemi o ogromnej sile wzbudzanej w płynnym jądrze Ziemi. Kataklizmy wywołane przez nią będą wydawały się działaniem sił natury. Broń psychotroniczna będzie umożliwiała oddziaływanie na psychikę ludzi – również na czytanie w ich myślach i kierowanie nimi. posażeniu najnowocześniejsze pod względem uzbrojenia strategiczne bombowce B-2 Spirit oraz myśliwce przewagi powietrznej F-22 Raptor. W najbliższych latach zostanie wprowadzony do służby myśliwiec wielozadaniowy F-35 Lightning II w trzech wersjach: F-35A – dla Sił Powietrznych Stanów Zjednoczonych, F-35B – samolot krótkiego startu i pionowego lądowania dla Korpusu Piechoty Morskiej Stanów Zjednoczonych i F-35C – przeznaczony dla Marynarki Wojennej USA jako samolot pokładowy stacjonujący na lotniskowcach. a b c NAJNOWSZE ŚRODKI RAŻENIA Kraje najbardziej uprzemysłowione i jednocześnie dysponujące najnowszymi technologiami rozwijają nowoczesną broń. Największą rolę na świecie – pod względem wielkości potencjału ekonomicznego i militarnego – odgrywają Stany Zjednoczone Ameryki. Amerykanie przodują w tworzeniu i rozwijaniu technologii militarnych. Mają na wy- Najnowsze środki rażenia: a) myśliwiec przewagi powietrznej F-22 Raptor b) bombowiec B-2 Spirit, c) myśliwiec F-35 Lightning II Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl DZIAŁ 5 | LEKCJA 22 Sz WO J N A I KO N W E N C J O N A L N E Ś RO D K I R A Ż E N I A TECHNOLOGIA STEALTH zmniejsza prawdopodobieństwo wykrycia przez systemy obrony przeciwnika (m.in. zaburza pracę urządzeń elektronicznych). Jednostki, w których zastosowano tę technologię, mają opływowe kształty i są wyposażone w materiały pochłaniające promieniowanie elektromagnetyczne (m.in. bombowiec B-2, myśliwce F-22 i F-35 czy okręt Sea Shadow). ZACHOWANIE SIĘ LUDNOŚCI W REJONIE RAŻENIA BRONI KONWENCJONALNEJ W rejonie rażenia broni konwencjonalnej nie ma potrzeby stosowania środków ochrony dróg oddechowych, oczu i skóry, dzięki czemu prowadzenie akcji ratowniczej jest łatwiejsze. W czasie prac porządkowych i udzielania pomocy poszkodowanym w tym rejonie należy uważać na niewybuchy, które stanowią duże zagrożenie dla życia i zdrowia pracujących tam ludzi, jak również na zniszczone części infrastruktury. W razie wykrycia niewybuchów prace przy porządkowaniu terenu należy przerwać, powiadomić służby obrony cywilnej i postępować zgodnie z ich poleceniami. Ludność w rejonie rażenia broni konwencjonalnej może pomagać siłom OC, prowadzącym akcję ratunkową, udzielając informacji o lokalizacji ukryć, przebiegu instalacji komunalnych, dojść do zagruzowanych budowli ochronnych itp. Do prac o charakterze ratowniczym, wykonywanych przez ludność, zalicza się: Ruiny budynku zniszczonego w czasie nalotu ▪ odgruzowywanie budowli ochronnych, dróg, placów; ▪ wyszukiwanie poszkodowanych oraz przenoszenie ich do punktów opatrunkowych; ▪ pomoc poszkodowanym i opiekę nad nimi; ▪ zabezpieczenie urządzeń komunalnych w celu zapewnienia dopływu wody, gazu, energii elektrycznej; ▪ pomoc jednostkom pożarniczym w lokalizacji i likwidacji pożarów; ▪ pomoc w utrzymaniu porządku, ochronie mienia, zapobieganiu panice. Podsumowanie i spr awdzenie WIESZ, ROZUMIESZ ▪ W skład środków rażenia wchodzą: broń konwencjonalna, masowego rażenia, elektroniczna i precyzyjna oraz środki zapalające i nowe rodzaje broni. ▪ Broń konwencjonalna to środki walki o ograniczonych w czasie i przestrzeni skutkach rażenia. ▪ Do broni konwencjonalnej zaliczamy broń białą, miotającą i palną. Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl 177 Sz 178 Z A G RO Ż E N I A W Y S T Ę PU JĄ C E P O D C Z A S WO J N Y ▪ Broń biała występuje tylko w postaci bagnetów, noży szturmowych i szabel używanych przez kompanie reprezentacyjne. ▪ Z broni miotającej używane są dziś tylko kusze. ▪ Broń palna wykorzystuje ciśnienie powstałe w czasie spalania się prochu. ▪ Broń elektroniczna zakłóca działanie systemów elektronicznych przeciwnika. ▪ Broń precyzyjna to m.in. zestawy rozpoznawczo-uderzeniowe. ▪ Środki zapalające to związki chemiczne mogące zapalać inne materiały i przedmioty oraz razić ludzi i zwierzęta. ▪ Najnowsze środki walki oparte są na technologii stealth. ▪ Nowe środki walki to broń laserowa, mikrofalowa, plazmowa, geofizyczna i psychotroniczna. ▪ W rejonie porażenia bronią konwencjonalną ludność cywilna może uczestniczyć w akcji ratunkowej. PYTANIA I POLECENIA 1. Wymień środki rażenia. 2. Scharakteryzuj broń konwencjonalną. 3. Scharakteryzuj broń elektroniczną, precyzyjną i nowe środki rażenia. 4. Scharakteryzuj środki zapalające. 5. Opisz najnowsze środki walki. 6. Opisz, jak powinna zachować się ludność cywilna w rejonie porażenia bronią konwencjonalną. Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl DZIAŁ 5 | LEKCJA 22 Sz 179 23 Broń masowego rażenia ▪ Podział broni masowego rażenia jest bardzo ogólny. ▪ Wzbogać Swoją wiedzę na temat broni masowego rażenia. Broń masowego rażenia to współczesne środki walki, przeznaczone do masowego rażenia ludzi, zwierząt, roślin, sprzętu i obiektów na dużych obszarach. Do broni masowego rażenia zalicza się broń: jądrową, chemiczną, biologiczną, radiologiczną oraz niektóre środki wykorzystywane w przemyśle i zaliczane do grupy toksycznych środków przemysłowych. BROŃ JĄDROWA Broń jądrowa to zestaw (np. typu implozyjnego, artyleryjskiego lub termojądrowego), który po zakończeniu procedury uzbrajania i odpalania jest zdolny do zainicjowania reakcji jądrowej z uwolnieniem energii. Podstawowym parametrem wybuchu jądrowego jest moc wybuchu jądrowego, przez który należy rozumieć całkowitą energię wydzieloną Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl Sz 180 Z A G RO Ż E N I A W Y S T Ę PU JĄ C E P O D C Z A S WO J N Y podczas wybuchu jądrowego. Określa się ją za pomocą równoważnika trotylowego. Energia wybuchu jądrowego o mocy 1 kilotony (1 kt) jest równoważna z energią wydzieloną przy wybuchu tysiąca ton trotylu, a 1 megatony (1 Mt) – miliona ton trotylu. Czynnikami rażenia wybuchu jądrowego są: fala uderzeniowa, promieniowanie cieplne, promieniowanie przenikliwe, promieniotwórcze skażenie terenu, impuls elektromagnetyczny. Fala uderzeniowa stanowi około 50% całej energii wybuchu jądrowego i może oddziaływać na ludzi bezpośrednio lub pośrednio. Pierwsze uderzenie polega na gwałtownym zwiększeniu się ciśnienia w chwili podejścia fali, które odczuwa się jako bardzo silne uderzenie. Drugie uderzenie fali jądrowej polega na miotaniu przez nią różnych przedmiotów. Człowiekowi znajdującemu się w budynku lub w jego pobliżu grożą ciężkie obrażenia ciała, a nawet śmierć. Promieniowane cieplne stanowi około 35% energii wybuchu. Rozprzestrzenia się z prędkością około 300 tys. m/s (fala uderzeniowa nadchodzi później niż promieniowanie cieplne). Powoduje nagrzewanie się przedmiotów oraz oparzenia skóry. Źródłem promieniowania cieplnego jest ognista kula, której temperatura sięga kilku milionów stopni. Promieniowanie cieplne jest przyczyną, zależnie od odległości od centrum eksplozji, wyparowywania przedmiotów i ogromnych pożarów. Promieniowanie przenikliwe towarzyszy wybuchowi jądrowemu. Jest emisją neutronów, promieniowania gamma, alfa i beta. Promieniowanie alfa i beta rozprzestrzenia się w powietrzu na niewielkie odległości i nie powoduje znacznych strat. Natomiast strumień promieniowania gamma i neutronów, emitowany podczas wybuchu jądrowego, nazywany jest promieniowaniem przenikliwym i stanowi 5% jego mocy. Promieniowanie to powoduje chorobę popromienną, rozwijającą się stopniowo, w zależności od pochłoniętej dawki. Promieniotwórcze skażenie terenu jest wynikiem opadu pyłu promieniotwórczego po- Charakterystyka I, II i III strefy zniszczeń po naziemnym wybuchu jądrowym Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl DZIAŁ 5 | LEKCJA 23 Sz B RO Ń M A S OW E G O R A Ż E N I A wstałego podczas naziemnego lub podziemnego wybuchu jądrowego i stanowi około 6% jego mocy. Podobnie jak w przypadku opadu pyłu promieniotwórczego, wydzielane jest promieniowanie alfa, beta i gamma. Promieniowanie alfa ma największą zdolność jonizacji, jednak możliwości przenikania są bardzo ograniczone (zatrzymuje je kartka papieru). Zdolność jonizująca promieniowania beta jest mniejsza niż promieniowania alfa. Niebezpieczne jest jednak jego bezpośrednie oddziaływanie na nieosłonięte części ciała, które prowadzi do poparzeń skóry. Odzież ochronna nie zabezpiecza przed nim. Efekt osiadania pyłu promieniotwórczego prowadzi do skażenia terenu, obiektów na nim się znajdujących oraz, co jest szczególnie ważne dla ludności, skażenia produktów żywnościowych i wody. Przewiduje się, że w przypadku wystąpienia opadów deszczu w rejonie napromieniowanym powstaną wysokie skażenia. Impuls elektromagnetyczny jest efektem oddziaływania promieniowania gamma z otoczeniem i stanowi mniej niż 1% siły wybuchu. Oddziałuje na urządzenia elektryczne i elektroniczne – wywołuje bardzo wysokie napięcie w przewodach i niszczy je. Ładunki neutronowe to broń jądrowa o małej mocy (do kilku kt). Podstawowym czynnikiem rażenia ludzi w wypadku tego typu broni jest krótkotrwałe promieniowanie przenikliwe, powstające w momencie wybuchu. Promieniotwórcze skażenie terenu jest znikome lub w ogóle nie występuje. Wybuchowi neutronowemu towarzyszą takie same zjawiska fizyczne, jakie obserwowane są podczas wybuchu jądrowego małej mocy, tj. błysk i fala cieplna (około 8%), fala uderzeniowa (około 8%), promieniowanie przenikliwe (praktycznie nie występuje) oraz impuls elektromagnetyczny (poniżej 1%). CHARAKTERYSTYKA BRONI RADIOLOGICZNEJ Broń radiologiczna to środek walki, w którym czynnikiem rażącym jest rozproszony materiał promieniotwórczy. W broni tej mogą być wykorzystywane materiały pochodzące z ośrodków realizujących cywilne i wojskowe programy jądrowe, jak również odpady promieniotwórcze z reaktorów badawczych czy środki promieniotwórcze stosowane w przemyśle lub medycynie. Materiały radioaktywne – pochodzące zarówno od broni jądrowej, jak i broni radiologicznej – emitują cząstki alfa, beta oraz promieniowanie gamma. Cząstki alfa powodują znaczne zagrożenie dla ludzi w przypadku, gdy dostaną się do organizmu poprzez układ pokarmowy lub oddechowy. Cząstki beta mogą spowodować poparzenia skóry. Promieniowanie gamma charakteryzuje się dużym zasięgiem i przenikliwością, powodując zagrożenie dla osób znajdujących się w zasięgu jego oddziaływania. BROŃ CHEMICZNA Broń chemiczna to środki walki, których h rażące działanie polega na wykorzystaniu toksycznych właściwości bojowych środków trujących (BST). Skutki użycia broni chemicznej Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl 181 Sz 182 Z A G RO Ż E N I A W Y S T Ę PU JĄ C E P O D C Z A S WO J N Y Bojowe środki trujące (BST) to toksyczne związki chemiczne, które mogą oddziaływać na systemy fizjologiczne organizmu, przedostając się do jego wnętrza poprzez drogi oddechowe, pokarmowe, błony śluzowe, oczy i skórę. Środkami przenoszenia BST są: amunicja chemiczna (bomby lotnicze, pociski artyleryjskie, pociski artylerii rakietowej, głowice rakiet), generatory aerozoli, miny chemiczne, wyrzutnie świec i granatów. Pod względem toksykologicznym bojowe środki trujące dzielą się na: ▪ paralityczno-drgawkowe – są to bezbarwne środki trujące lub żółtobrunatne ciecze, które, w zależności od dawki, powodują zwężenie źrenic, ślinotok, drgawki, wymioty, niekontrolowane oddawanie moczu i kału, paraliż mięśni, w tym mięśni płuc, co prowadzi do zatrzymania oddychania; ▪ parzące środki trujące – ich nazwa pochodzi od objawów ich działania, które przypominają oparzenia termiczne; wykazują również silne działanie ogólnotrujące; środki te przenikają do organizmu przez drogi oddechowe, śluzówki i skórę, powodują trudno gojące się oparzenia, wrażliwe na zakażenia i urazy mechaniczne; ▪ ogólnotrujące – działają na organizm, wywołując zaburzenia w funkcjonowaniu enzymów wewnątrzkomórkowych odpowiadających za procesy biochemiczne w organizmie; przenikanie związków ogólnotrujących do organizmu odbywa się przede wszystkim przez drogi oddechowe, w mniejszym stopniu przez skórę; ▪ duszące – powodują nieodwracalne zmiany w tkance płucnej, prowadzące do śmierci organizmu wskutek niedotlenienia; są to środki trujące nietrwałe, łatwo lotne, niepowodujące trwałych skażeń. ▪ drażniące – oddziałują na nerwy czuciowe spojówek oczu i błon śluzowych górnych dróg oddechowych, wywołują uczucie pieczenia, łzawienie, kaszel, ból w klatce pier- siowej; w dużych stężeniach mogą powodować podrażnienia skóry, ból głowy, nudności i wymioty; w niewielkich stężeniach podrażnienie ustępuje bez skutków ubocznych; ▪ psychogazy – to substancje wywołujące psychozy lub stany równoważne psychozom; psychika człowieka zmienia się bez jakichkolwiek widocznych uszkodzeń organizmu; odbiór rzeczywistości zostaje zakłócony, przytłumiony, a nawet odwzorowany w całkowicie zmienionej formie; świadomość zostaje ograniczona, a nawet wyłączona. TOKSYNY BAKTERYJNE Jad kiełbasiany jest to egzotoksyna produkowana w warunkach naturalnych przez laseczkę jadu kiełbasianego. Jeśli produkcja odbywa się w hodowli laboratoryjnej, wówczas stosuje się nazwę „toksyna botulinowa”. Biologiczne działanie jadu kiełbasianego jest bardzo silne. Zwierzęta i człowiek reagują na tę toksynę w różnym stopniu, w wypadkach skrajnych – nawet porażeniem i śmiercią. Laseczki jadu kiełbasianego ŚRODKI TRUJĄCE O DZIAŁANIU FITOTOKSYCZNYM Są to trucizny roślinne powodujące uszkodzenie lub obumieranie roślin. Mogą być wprowadzane do roślin poprzez korzenie, łodygę lub liście. Środki o działaniu fitotok- Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl DZIAŁ 5 | LEKCJA 23 Sz B RO Ń M A S OW E G O R A Ż E N I A skuteczność toksyn może być wykorzystana w działaniach terrorystycznych. Toksyczne środki przemysłowe (TSP) są to toksyczne lub promieniotwórcze substancje w postaci stałej, ciekłej lub gazowej. Mogą być produkowane lub wykorzystywane w zakładach przemysłowych, medycynie, wojsku oraz innych gałęziach gospodarki narodowej. TSP mogą występować jako związki i pierwiastki chemiczne, substancje biologiczne lub radioaktywne i być opisywane jako toksyczne środki chemiczne (TSC), toksyczne środki biologiczne (TSB), promieniotwórcze środki przemysłowe (PSP). Konsekwencją rozwoju przemysłu jest produkowanie, przetwarzanie, magazynowanie i przewożenie TSP. Środki znajdujące się w obiektach produkcyjnych, magazynowych oraz podczas transportu nie stwarzają poważniejszego zagrożenia dla ludności cywilnej. Jednakże uwolnienie ich, w przypadku awarii lub celowego działania, może stwarzać duże zagrożenie. Promieniotwórcze środki przemysłowe wykorzystywane w przemyśle mogą spowodować powstanie skażeń promieniotwórczych. Potencjalnymi źródłami skażeń promieniotwórczych są m.in.: przemysł jądrowy, instytuty badawcze, zakłady przetwarzające i magazyny odpadów radioaktywnych, źródła promieniowania używane w przemyśle i medycynie, transport oraz skradzione lub nielegalnie przewożone elementy ładunków jądrowych. Toksyczne środki biologiczne mogą spowodować powstanie zakażeń biologicznych w wyniku ich przypadkowego uwolnienia, działań dywersyjnych, awarii lub uszkodzenia instalacji przeznaczonych do ich produkcji i przechowywania. Do obiektów, w których mogą występować środki biologiczne, należy zaliczyć szpitale, instalacje medyczne, sanitarne i badawcze, zakłady produkcyjne i magazyny oraz instalacje do przetwarzania odpadów w przemyśle farmaceutycznym i rolnym. sycznym, ze względu na ich przeznaczenie, można podzielić na grupy: ▪ herbicydy – środki przeznaczone do niszczenia chwastów; ▪ defolianty – środki powodujące opadanie liści z drzew, krzewów i innych roślin; ▪ desykanty – środki wysuszające rośliny, głównie listowie i źdźbła; ▪ arborycydy – środki do niszczenia roślin zdrewniałych (krzewów i drzew). BROŃ BIOLOGICZNA B Broń biologiczna to drobnoustroje chorobotwórcze oraz środki ich przenoszenia. Do środków biologicznych zaliczane są mikroorganizmy (lub organizmy wytwarzające toksyny), które wywołują choroby u ludzi, roślin, zwierząt lub powodują psucie się (rozpad) materiałów. Do broni biologicznej zalicza się urządzenia (oraz gryzonie, insekty itp.) pozwalające na przenoszenie, rozpylanie lub rozsiewanie środków biologicznych. Broń biologiczna może znaleźć zastosowanie podczas ataku na pojedyncze osoby oraz na obszary zamieszkane przez ludność cywilną. Do zakażenia ludzi w wyniku jej użycia dochodzi przez: ▪ układ pokarmowy (zakażona woda, żywność); ▪ układ oddechowy; ▪ skórę, krew (ukąszenia zakażonych owadów). Wykrywanie i rozpoznanie ataku bronią biologiczną jest bardzo trudne, ponieważ symptomy jej użycia są podobne do objawów przy naturalnie występujących chorobach. Toksyny są to trujące produkty żywych organizmów, które również mogą być otrzymywane na drodze syntezy. Substancje te posiadają różnorodną toksyczność, która przewyższa znane środki chemiczne. Oddziałują na organizm gwałtowniej od mikroorganizmów. Pierwsze objawy wywołują zazwyczaj już po kilku godzinach. Wysoka Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl 183 Sz 184 Z A G RO Ż E N I A W Y S T Ę PU JĄ C E P O D C Z A S WO J N Y Podsumowanie i spr awdzenie WIESZ, ROZUMIESZ ▪ Broń masowego rażenia to środki walki przeznaczone do masowego rażenia ludzi, zwierząt, sprzętu i obiektów na dużych obszarach. ▪ Broń jądrowa to zestaw, który po zakończeniu procedury uzbrajania i odpalania jest zdolny do zainicjowania reakcji jądrowej z uwolnieniem energii. ▪ Czynnikami rażenia wybuchu jądrowego są: fala uderzeniowa, promieniowanie cieplne, promieniowanie przenikliwe, promieniotwórcze skażenie terenu i impuls elektromagnetyczny. ▪ Ładunki neutronowe to broń jądrowa o małej mocy, której głównym czynnikiem rażenia jest promieniowanie przenikliwe. ▪ W broni radiologicznej czynnikiem rażącym jest rozproszony materiał promieniotwórczy. ▪ Broń chemiczna to środki walki, których rażące działanie polega na wykorzystaniu toksycznych właściwości bojowych środków trujących. ▪ Środki trujące dzielimy na: paralityczno-drgawkowe, parzące, ogólnotrujące, duszące, drażniące, psychogazy, toksyny i środki o działaniu fitotoksycznym. ▪ Broń biologiczna to drobnoustroje chorobotwórcze. ▪ Toksyczne środki przemysłowe to substancje mogące stworzyć zagrożenie dla zdrowia i życia człowieka. PYTANIA I POLECENIA 1. Co to jest broń masowego rażenia i co wchodzi w jej skład? 2. Omów działanie czynników rażenia broni jądrowej na organizm człowieka. 3. Scharakteryzuj ładunki neutronowe. 4. Opisz broń radiologiczną. 5. Scharakteryzuj broń chemiczną i dokonaj jej podziału toksykologicznego. 6. Scharakteryzuj broń biologiczną. 7. Opisz toksyczne środki przemysłowe. Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl DZIAŁ 5 | LEKCJA 23 Sz BIBLIOGRAFIA 1. Akimow I. N, Iljin G. W.: Obrona Cywilna w gospodarce rolnej, Warszawa 1975. 2. Alarmowanie w Obronie Cywilnej (poradnik), Warszawa 1975. 3. Bartosz K, Grochowski L, Jastrzębski J., Kuczyński J., Okińczyc J., Selech Cz., Sianożęcki H.: Szkolenie Obronne, wyd. II, Warszawa 1979. 4. Bass D., Baker R.: Pierwsza pomoc i opieka domowa. Poradnik rodzinny Oficyna Wydawnicza READ ME, Warszawa 2006 5. Breitkopf B., Marciniak M., Worwa Z.: Przysposobienie obronne. WSiP, Warszawa 2010. 6. Bukalski L., Budźko W.: Zabezpieczenie gospodarstwa domowego, żywności, wody i paszy przed skażeniami, Warszawa 1968. 7. Chomiczewski K., Gall W., Grzybowski J.: Epidemiologia działań wojennych i katastrof. Alfa Medica Press, Bielsko Biała 2001. 8. Chrząszczewska A.: Bandażowanie, Warszawa 2006. 9. Colquhoun M.C., Handley A.J., Evans T.R.: ABC resuscytacji (red. J. Jakubaszko), Górnicki Wydawnictwo Medyczne, Wrocław 2006. 10. Fleming M.: Międzynarodowe prawo humanitarne konfliktów zbrojnych. Zbiór dokumentów. Uzupełnienie i redakcja M. Gąska, E. Mikos-Skuza, Warszawa 2003. 11. Gąska M, Ciupiński A.: Międzynarodowe prawo humanitarne konfliktów zbrojnych, Warszawa 2001. 12. Greene C., Dunne J.: Pierwsza pomoc dziecku ABC. Ilustrowany poradnik dla rodziców i opiekunów. Ofic. Wyd. LOTOS Sc., Łódź 1996 13. Harding D. (red): Encyklopedia broni. 7000 lat historii uzbrojenia, Warszawa 1995. 14. Hawk J., McGregor J.: Poradnik medyczny. Skóra i Słońce. Wiedza i Życie, Warszawa 2001. 15. Henneberg M., Skrzydlewska E.: Zatrucia roślinami wyższymi i grzybami, Warszawa 1984. 16. Instrukcja o działaniu sił ratowniczych Obrony Cywilnej, Warszawa 1979. 17. Instrukcja w sprawie zasad ewakuacji ludności, zwierząt i mienia na wypadek masowego zagrożenia, Warszawa 2008. 18. Jak chronić żywność przed substancjami promieniotwórczymi środkami trującymi i biologicznymi?, Warszawa 1974. 19. Jakson G.: Encyklopedia życia codziennego – zdrowe serce. TENTEN, Warszawa 1995. 20. Jakubaszko J. (red.): Ratownik medyczny, Wydawnictwo Medyczne, Wrocław 2007. 21. Jankowska-Poleganow E., Poleganow B.: Odkrywamy międzynarodowe prawo humanitarne, Oficyna Wydawniczo-Poligraficzna „ADAM”, Warszawa 2005. 22. Jaworski A.: Ogólne wiadomości o środkach zapalających i zasady ochrony przed nimi, Warszawa 1972. 23. Konieczny J.: Zarządzanie w sytuacjach kryzysowych, wypadkach i katastrofach, Poznań-Warszawa 2001. 24. Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej, Warszawa 1997. 25. Lipskambe S (red.): Wielka encyklopedia zdrowia dla całej rodziny. Wyd. Parragon, Warszawa 2003. 26. Maska przeciwgazowa MP-4, Warszawa 1978. 27. Materiał edukacyjny Międzynarodowe Prawo Humanitarne, Materiał edukacyjny wydany przez Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża, b.d.w i b.m.w. 28. Miesięcznik „Nowa Technika Wojskowa”. 29. Miesięcznik „RAPORT”. 30. Obrona przed bronią masowego rażenia w operacjach połączonych (DD/3.8), Warszawa 2004. 31. Ochrona nieruchomych dóbr kultury na wypadek konfliktu zbrojnego oraz innych sytuacji kryzysowych, Warszawa 2002. 32. Orłoś H.: Atlas grzybów leśnych, PWRiL, Warszawa 1974. 33. Osiński A., Szlęk J.: Poradnik dowódcy pododdziału w zakresie obrony przed bronią masowego rażenia, Wrocław 2004. 34. Panufnik K., Matecka V., Wojtasz S.: Pierwsza pomoc. Wyd. FORUM Sp. z o o Poznań 2008. 35. Podręcznik do szkolenia podstawowego formacji Obrony Cywilnej, Warszawa 1981. 36. Prezentacja Power point: Bądź bardziej bezpieczny. Bądź przygotowany, www.mswia.gov.pl 37. Przeworski K.: Ewakuacja jako sposób ochrony ludności, Warszawa 2002. 38. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 16 października 2006 r. w sprawie systemów wykrywania skażeń i właściwości organów w tych sprawach (Dz. U. z dnia 20 października 2006 r.). 39. Strategia bezpieczeństwa narodowego Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 2007. 40. Strategia obronności Rzeczypospolitej Polskiej. Strategia sektorowa do Strategii Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 2009. Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl Sz 41. 42. 43. 44. 45. 46. Sukiennik K: Obrona Cywilna za granicą, Warszawa 1973. Szarek J.: Psychologia obrony cywilnej, Warszawa 1988. Szyszka K., Krawczyk L., Pellowski W.: Ochrona przed skażeniami. (Skrypt wykładu), Wrocław 1997. Tachaksa S.: Poradnik pierwszej pomocy w nagłych wypadkach. Warszawski Dom Wydawniczy 1996. Tyrała P.: Zarządzanie kryzysowe, Toruń 2001. Ustawa z dnia 21 listopada 1967 r. O powszechnym obowiązku obrony Rzeczpospolitej Polskiej (tekst jednolity z późniejszymi uzupełnieniami). 47. Walewska-Zielecka B.: Pierwsza pomoc w stanach nagłych. Prószyński i S-ka, Warszawa 2005. 48. Wardrope J. Smith A.R.: Leczenie ran i oparzeń. Wyd. lekarskie PZWL, Warszawa 1995. 49. Wytyczne resuscytacji 2010. Polska Rada Resuscytacji. Kraków 2010. http://www.americanheart.org – Amerykańskie Towarzystwo Kardiologiczne http://www.ekoinfo.pl – Serwis informacyjny ochrony środowiska http://www.erc.edu. – Europejska Rada Resuscytacji http://www.emspoland.pl – Emergency Medical System Poland Mirosław Pałka http://www.grzyby.pl – Atlas grzybów Polski http://www.mon.gov.pl – Ministerstwo Obrony Narodowej http://www.mswia.gov.pl – Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji http://www.obronacywilna.pl – Serwis informacyjny Obrony Cywilnej http://www.pck.pl – Polski Czerwony Krzyż Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl Sz RYSUNKI I FOTOGRAFIE Okładka: (Strażak-ratownik w kombinezonie i z aparatem tlenowym) Nikitin Victor/Shutterstock.com Tekst: s. 7 (apteczka) Leonid Smirnov/Shutterstock.com; s. 8 (rysunek Ogniwa łańcucha ratunkowego) A. Piesiewicz; s. 8, 21, 23, 29, 51, 68, 74, 81, 84, 86, 88, (plaster) Montenegro/Shutterstock.com; s. 9, 12, 22, 26, 27, 37, 52, 62, 65, 69, 70, 71, 74, 75, 79, 80, 81, 84, 85, 86, 88, 89, (spinacz biurowy) BMCL/Shutterstock.com; s. 9 (samochody zderzenie) Charlie Hutton/Shutterstock.com, (samochód szary) Maksim Toome/Shutterstock.com, (trójkąt ostrzegawczy) woodsy/Shutterstock.com,(kamizelka odblaskowa) Elnur/Shutterstock.com,(gaśnica) prism68/ Shutterstock.com(apteczka) woodsy/Shutterstock.com; s. 10 (Ustawienie trójkąta) M. Jarowicz, (Zabezpieczenie pojazdu) M. Jarowicz, (Karta ICE) PCK; s. 11 (okulary i rękawiczki ochronne) Michael J Thompson/Shutterstock.com, (maseczki do sztucznego oddychania) M. Jarowicz, (chusteczki higieniczne) RusGri/Shutterstock.com (maseczka ochronna) UltraOrto, S.A./Shutterstock.com, (latarka) zirconicusso/Shutterstock.com, (zdejmowanie rękawiczek) W. Wójtowicz; s. 13 (Zawartość apteczki samochodowej) M. Jarowicz, (Chusta trójkątna i koc termiczny) W. Wójtowicz; s. 14, 15, 19, 20, 27, 28, 37, 38, 49, 50, 58, 59, 66, 67, 72, 73, 77, 78, 82, 83, 90, 91, (EKG) B. Melo/ Shutterstock.com; s.17 (Ocena przytomności i udrożnianie dróg oddechowych) W. Wójtowicz, (schematy drożności i niedrożności) M. Jarowicz; s. 18 (Sprawdzanie oddechu u osoby dorosłej) W. Wójtowicz; s. 21 (Pomoc omdlałemu) W. Wójtowicz; s. (Zapobieganie zasłabnięciom) W. Wójtowicz; s. 24 (Układanie nieprzytomnego w pozycji bocznej ustalonej) W. Wójtowicz; s. 26 (Pomoc nieprzytomnej kobiecie w ciąży) W. Wójtowicz; s. 30 (Odwracanie na plecy) W. Wójtowicz; s. 33 (Resuscytacja krążeniowo-oddechowa dziecka) W. Wójtowicz; s. 35 (Resuscytacja krążeniowo-oddechowa niemowlęcia) W. Wójtowicz; s. 36 (Zastosowanie AED) W. Wójtowicz, (Symbol defibrylatora) J. Plakiewicz; s. 40 (Opatrunek uciskowy) M. Jarowicz; s. 41 (Opatrunek uciskowy c.d.) M. Jarowicz; s. 42 (Opatrunek kłosowy dłoni) W. Wójtowicz, (Opatrunek kłosowy przedramienia) W. Wójtowicz, (Opatrunek kłosowy stawu barkowego) W. Wójtowicz; s. 43 (Opatrunek żółwiowy stawu łokciowego) M. Jarowicz; s. 44 (Sposób uciskania tętnicy szyjnej) W. Wójtowicz, (rysunek Miejsca uciskania tętnic) A. Piesiewicz; s.45 (Uździenica dwustronna) W. Wójtowicz, (Zastosowanie opatrunku codofix) W. Wójtowicz, (Opatrunek zastawkowy) W. Wójtowicz; s. 47 (Opatrunek rany z ciałem obcym) W. Wójtowicz; s. 48 (Tamowanie krwotoku z nosa) W. Wójtowicz, (rękawice i okulary ochronne) Michael J Thompson/Shutterstock.com; s. 52 (rysunek Urazy kości a krwotoki) A. Piesiewicz, (Unieruchomienie złamania kości przedramienia) M. Jarowicz, (Unieruchomienie złamania kości ramienia) W. Wójtowicz, (unieruchomienie obłożeniowe nóg) W. Wójtowicz; s. 56 (Unieruchomienie odcinka szyjnego kręgosłupa) W. Wójtowicz; s. 57 (Unieruchomienie odcinka szyjnego kołnierzem) W. Wójtowicz; s. 58 (Unieruchomienie poszkodowanego z uszkodzeniem kręgosłupa i/lub miednicy) M. Jarowicz; s. 60 (rysunek Stopnie oparzeń) M. Kopecki; s. 61 (rysunek Obliczanie rozległości oparzeń) M. Kopecki; s. 64 (Pierwsza pomoc w oparzeniu oka) W. Wójtowicz; s. 65 (Kolejne etapy postępowania z oparzeniem) W. Wójtowicz; s. (Usuwanie ciała obcego z dróg oddechowych dorosłego) W. Wójtowicz; s. 69 (układ dłoni) G. Bryk/WSiP (Rękoczyn Heimlicha) W. Wójtowicz, (Usuwanie ciała obcego z dróg oddechowych dziecka) M. Jarowicz; s. 71 (Usuwanie ciała obcego z dróg oddechowych niemowlęcia) W. Wójtowicz; s. 76 (Postępowanie przeciwwstrząsowe) W. Wójtowicz; s. 79 (Rana kąsana po ugryzieniu psa) W. Wójtowicz, (Rotwailer) Tatiana Makotra/Shutterstock.com; s. 80 (Kolejne etapy przyjmowania „pozycji żółwia”) W. Wójtowicz; s. 81 (Reakcja na użądlenie) W. Wójtowicz, (Szerszeń) irin-k/Shutterstock.com, (Odsysanie jadu za pomocą bańki) M. Jarowicz, (Ślad ukąszenia przez żmiję) W. Wójtowicz, (Żmija zygzakowata) Benny Trapp/Wikipedia; s. 82 (Usuwanie kleszcza za pomocą pęsety) W. Wójtowicz, (Kleszcz) PetrJilek/ Shutterstock.com; s. 85 (Pierwsza pomoc w zawale serca) W. Wójtowicz, (Pierwsza pomoc w ataku astmy) W. Wójtowicz; s. 86 (Pierwsza pomoc w napadzie drgawek) W. Wójtowicz; s. 87 (samodzielne wykonywanie zastrzyku) Alexander Raths/Shutterstock.com, (gleukometr) greenland/Shutterstock.com, (pompa insulinowa) WILLIE J. ALLEN JR./St. Petersburg Times/ZUMA Press/Forum; s. 88 (Pierwsza pomoc w udarze mózgu) W. Wójtowicz; s. 93 (żołnierz na warcie) Iurii Osadchi/Shutterstock.com; s. 94 (flaga NATO) Hintau Aliaksei/ Shutterstock.com, (flaga UE) wavebreakmedia ltd/Shutterstock.com; s. 97 (Warszawa – pałac prezydencki) WojciechKozlowski/Shutterstock.com; s. 98 (policjanci oddziału prewencji) Bartos. Bobkowski/Agencja Gazeta, (policjanci z wydziału ruchu drogowego) Marcin Stępień/Agencja Gazeta; s. 99 (Funkcjonariusze Biura Ochrony Rządu) Franciszek Mazur/AG; s. 99, 100, 111, 124, 125, 134, 140, 153, 154, 160, 161, 162, 170, 177, 178, 183, 184 (siatka maskująca) StudioSmart/Shutterstock.com; s. 101 (Wojewódzki Sztab Wojskowy w Lublinie) Rafał Michałowski/AG; s. 102 (Wojskowa Komenda Uzupełnień w Bydgoszczy) Pit1233/Wikipedia; s. 105 (czołg Leopard 2A4) WCEO; s. 106 (F-16) J van der Wolf/Shutterstock.com, (Su-22) Adrian Pingstone/Wikipedia, (MiG-29) MSgt John E. Lasky/U.S. Air Force, (helikopter) WCEO; s. 107 (fregata Generał Kazimierz Pułaski), Javier Bueno Iturbe/ Wikipedia, (okręt podwodny ORP Orzeł) Łukas. Golowanow & Maciek Hypś, Konflikty.pl/Wikipedia, (samolot Bryza) Voytek S/Wikipedia, (żołnierze jednostki Formoza) DPI MON; s. 108 (Żołnierze Żandarmerii Wojskowej) WCEO, (Żołnierz w hełmie kevlarowym i kamizelce kuloodpornej), WCEO, (Karabinek Beryl), WCEO, (PPK Spike) WCEO, (KTO Rosomak) WCEO; s. 109 (Czołg PT-91 Twardy), WCEO, (Stacja radiolokacyjna) WCEO, (Śmigłowiec Głuszec) PZL-Świdnik S.A., spółka z grupy Augusta Westland; WCEO, (Samolot CASA) WCEO; s. 110 (haubicoarmata Krab) Spike78/Wikipedia, (ORP „Grom” i „Metalowiec” z rakietami RBS) Arek1979/Wikipedia; Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl Sz s. 113 (Strażak na tle pożaru) Digital Storm/Shutterstock.com; s. 114 (Obóz uchodźców z Kosowa) marco vacca BE&W; s. 116 (Znaki rozpoznawcze Czerwonego Krzyża, Czerwonego Kryształu i Czerwonego Półksiężyca) Igor Straburzyński/WSiP, (Pomoc medyczna dla jeńców wojennych) Erik S. Hansen/U.S. Marine Corps Photo; s. 117 (Poszanowanie i ochrona ludności cywilnej) MC2(SW) Matthew D. Leistikow/U.S. Navy Photographer; s. 118 (Proces norymberski) Ray D’Addario/NARA; s. 119 (Radovan Karadžić) Jerry Lampen/ANP/BE&W, (Pomoc humanitarna niesiona przez żołnierzy) JACOB J. KIRK/USN/UPI/GAMMA/BE&W; s. 121 (Dubrownik ostrzelany przez serbską artylerię) Bracodbk, cropped by DIREKTOR/Wikipedia, (Płonący Zamek Królewski w Warszawie) Wikipedia; s. 122 (rysunek Międzynarodowe znaki rozpoznawcze dóbr kultury) J. Plakiewicz, (Obraz Dama z gronostajem) Leonardo da Vinci; s. 123 (Zamek Królewski w Warszawie po odbudowie) PLRANG/Shutterstock.com; s. 124 (Hala Stulecia we Wrocławiu) Robert Drozd/Wikipedia; s. 126 (Maska przeciwgazowa MP-5) MASKPOL; s. 127 (Maska filtracyjna MT-213/2) MASKPOL, (rysunek Odzież ochronna OP-1) M. Kopecki, (rysunek Odzież ochronna lekka dwuczęściowa) M. Kopecki, (kaptur ochronny) MASKPOL, (półmaski ochronne przeciwpyłowe) MASKPOL; s. 128 (Filtracyjna odzież ochronna) MASKPOL; s. (Stacja filtrów) I. Straburzyński/WSiP; s. 130 (Widok jednej ze stacji warszawskiego metra) Jacek Łagowski/Agencja Gazeta; s. 131 (Ewakuacja szkoły na wypadek pożaru) D. Czyżow; s. 132 (Łaźnia do wykonywania zabiegów sanitarnych) Krzystof Gogo, (dezaktywacja ścian) Krzysztof Gogo, (dezaktywacja odzieży ochronnej) Krzystof Gogo, (dezaktywacja ubrań) Krzysztof Gogo, (dezaktywacja pojazdu) Krzysztof Gogo; s. 133 (Pralnia chemiczna) R. Piątkowski/WSiP; s. 136 (syrena alarmowa ręczna) Krzysztof Gogo, (syrena alarmowa przewoźna) Krzysztof Gogo, (krótkofalówka) Krzysztof Gogo, (gong) Krzysztof Gogo, (megafon) Krzysztof Gogo; s. 138 (pociski) Oculo/Shutterstock.com, (uwaga skażenie promieniowaniem) Pi-Lens/Shutterstock.com; s. 139 (Znaki ewakuacyjne) wg PN-92/N-01256/02; s. 141 (śmigłowiec i ratownicy w górach) Caro/Alamy/BE&W; s. 142 (Powódź) Darek Miszkiel/Alamy/BE&W; s. 143 (strażak w ogniu) Tomislav Stajduhar/Shutterstock.com; s. 144 (umacnianie wałów przeciwpowodziowych) PAP/EPA/DAMIR SENCAR; s. 145 (Śnieżyca) Klapi/Wikipedia; s. 146 (Pożar lasu) John McColgan/Wikipedia; s. 147 (Trzęsienie ziemi w San Francisco) Chadwick, H. D/Wikipedia, (Trzęsienie ziemi na Haiti) Petty Officer 2nd Clas. Candice Villarreal, USN; s. 148 (Meksyk – pasażerowie metra w maseczkach) Eneas De Troya from Mexico City, México/Wikipedia; s. 149 (emisja gazów przemysłowych) M. Kozioł/WSiP, (zimowy smog nad Warszawą) Lech Zielaskowski/WSiP; s. 150 (Awaria elektrowni jądrowej w Fukushima) KYODO NEWS/ACTION PRESS BE&W; s. 151 (Powódź w Kłodzku) PAP/ADAM HAWAŁEJ; s. 152 (Utrudnienia ruchu kolejowego spowodowane mrozem) Tomas. Stańczak/Agencja Gazeta, (Skutki wycieku ropy naftowej) Gerald Herbert/AP/Eas. News. (wypadek samochodowy) Dawid Lukasik/ Echo Dnia/Forum, (rysunek czarny punkt) J. Plakiewicz; s. 153 (Elektrownia jądrowa w Temelinie) Kletr/ Shutterstock.com; s. 155 (Ewakuacja poszkodowanych w wypadku samochodowym) Marcin Bielecki/FORUM, (Ewakuacja poszkodowanych z pożaru) Maciej Jarzebinski/FORUM, (Ewakuacja poszkodowanych w wypadku załamania lodu) Grażyna Jaworska/Agencja Gazeta; s. 157 (Chwyt Rauteka) W. Wójtowicz, (Wydobywanie poszkodowanego z samochodu) W. Wójtowicz; s. 158 (Przenoszenie poszkodowanego) W. Wójtowicz; s. 159 (Sposoby przenoszenia poszkodowanego) W. Wójtowicz; s. 160 (rysunek Przekładanie poszkodowanego z urazem kręgosłupa) M. Kopecki; s. 162 (Postawa wyrażająca agresywność) Yuri Arcurs/Shutterstock.com, (Postawa wyrażająca rezygnację) siamionau pavel/Shutterstock.com; s. 163 (Panika tłumu) ULLSTEINBILD/BE&W; s. 165 (Atak na WTC w Nowym Jorku) Eric J. Tilford/U.S. Navy Photo, (Zamach terrorystyczny w Biesłanie) PAP/EPA/DMITRY KHRUPOV/NOVYE IZVESTIA; s. 166 (hala dworca lotniczego) Foma/Wikipedia; s. 168 (skażenie biologiczne) cg-art/Shutterstock.com; s. 169 (koperta w trójkącie) cg-art/Shutterstock.com, (żołnierz w trójkącie) cg-art/ Shutterstock.com + Oleg Zabielin/Shutterstock.com, (celownik w trójkącie) ancroft/Shutterstock.com + cg-art/ Shutterstock.com; s. 171 (Żołnierze w ubraniach ochronnych i wóz obrony chemicznej) joyfull/Shutterstock.com; s. 172 (Uroczysta odprawa warty przed Grobem Nieznanego Żołnierza w Warszawie) PAP/Paweł Kula; s. 173 (Wyrzutnia rakiet Langusta) Golowanow & Maciek Hypś, Konflikty.pl/Wikipedia; s. 174 (Moździerz LM-60) WCEO; s. 175 (System rozpoznawczo-uderzeniowy Predator) PAP/EPA/JEFFREY S. VIANO; s. 176 (myśliwiec przewagi powietrznej F-22 Raptor) TSGT BEN BLOKER, USAF, (bombowiec B-2 Spirit) Staff Sgt. Cherie A. Thurlby/U.S. Air Force, (myśliwiec F-35 Lightning II) Lockheed Martin/Navy Visual News Service; s. 177 (Ruiny budynku zniszczonego w czasie nalotu) SPC Mmoses Mlasko, U.S. Army; s. 179 (wybuch jądrowy) STOCKFOLIO/Alamy/BE&W, (skażenie jądrowe) Andux/Wikipedia; s. 180 (rysunek Strefy zniszczeń po wybuchu jądrowym) M. Kopecki; s. 181 (Skutki użycia broni chemicznej) Sa.vakilian/Wikipedia; s. 181 (skażenie radioaktywne) cg-art/Shutterstock.com, (odpady radioaktywne) Dirk Ercken/Shutterstock.com, (broń chemiczna) Andux/Wikipedia; s. 182 (laseczki jadu kiełbasianego) EYE OF SCIENCE/SCIENCE PHOTO LIBRARY/East News, s. 183 (broń biologiczna) Andux/ Wikipedia Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne oświadczają, że podjęły starania, mające na celu dotarcie do właścicieli i dysponentów praw autorskich wszystkich zamieszczonych utworów. Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, przytaczając w celach dydaktycznych utwory lub fragmenty, postępują zgodnie z art. 29 ustawy o prawie autorskim. Jednocześnie Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne oświadczają, że są jedynym podmiotem właściwym do kontaktu autorów tych utworów lub innych podmiotów uprawnionych w wypadkach, w których twórcy przysługuje prawo do wynagrodzenia. Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl Sz TRZY ADRESY icał awi edza podr ęką WSI PNET. PL Bawsi ę,uczizal i czajt est y! Nawsi pnet . plznaj dzi eszci ekawezadani a, kt ór epomogąCiut r wal i ć ispr awdzi ćwi edzęzewszyst ki chpr zedmi ot ów.Ospr awdzi anyikar t kówki ni emusi szsi ęj użmar t wi ć. EGZAMER. PL Spr awdzajswoj ąwi edzę pr zedegzami nem! Naegzamer . plr ozwi ążeszegzami nszóst okl asi st y, gi mnazj al nyimat ur ę. Iodr azudowi eszsi ę, zczegoj est eśmocny, acomusi szpowt ór zyć. Dost ani eszt akżedodat kowemat er i ał ydoćwi czeń. SKLEP. WSI P. PL Kor zyst ajznowoczesnych ćwi czeńipodr ęczni ków! Nowoczesneebookiimnóst woećwi czeń.Podr ęczni ki , dodat kowepomoce, r epet yt or i a, at l asy, sł owni ki–wszyst kot oznaj dzi eszpodj ednym adr esem skl ep. wsi p. pl .Pr zezcał ądobę. www. wsi p. pl Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl Sz