Wstęp

Wstêp
Wspó³czesne gospodarki staj¹ wWstêp
obliczu nowych zjawisk ekonomicznych,
wymuszaj¹cych zmianê dotychczasowego modelu prawa pracy. Globalizacja
oraz dynamiczny rozwój technologii i teleinformatyki, sk³aniaj¹ do poszukiwania czynników poprawiaj¹cych konkurencyjnoœæ firm. Jednym z nich s¹ koszty
pracy, zwi¹zane tak¿e z nadmiern¹ opiekuñczoœci¹ pañstwa w wielu krajach
europejskich. Dlatego te¿ pojawia siê silna tendencja do korzystania na rynku
pracy z nietypowych, bardziej elastycznych i tañszych rozwi¹zañ oraz odchodzenia od dotychczasowych regulacji opartych na stabilnoœci i pewnoœci zatrudnienia.
Od lat 80. XX w. mo¿emy obserwowaæ zmniejszanie roli tradycyjnego modelu zatrudniania, charakterystycznego dla spo³eczeñstwa fabrycznego. W tym
okresie pojawi³o siê tak¿e kilka modeli teoretycznych, ukazuj¹cych mo¿liwoœci
bardziej elastycznego zatrudnienia. Spotykamy nawet stwierdzenia, i¿ tradycyjny etat przejdzie do lamusa1. Odchodzenie od pracy etatowej, jako dominuj¹cej
formy zatrudnienia, wymaga jednak odpowiedzi na pytania dotycz¹ce zapewnienia pracownikom odpowiedniej ochrony socjalnej, warunków p³acowych
i mo¿liwoœci kszta³cenia. Konieczna jest w tej sprawie g³êbsza refleksja.
Procesy dostosowywania polskiej gospodarki do nowych warunków rynkowych odbi³y siê bardzo powa¿nie na rynku pracy. Procesy restrukturyzacji
i ograniczania nak³adów pracy poci¹gnê³y za sob¹ powa¿ne ograniczenie liczby osób pracuj¹cych. Zupe³nie inaczej przedstawia³a siê natomiast sytuacja
w krajach UE (starej piêtnastki), gdzie spowolnienie gospodarcze w latach
2001–2002 odbi³o siê na produkcji i nak³adach pracy, a w znacznie mniejszym
stopniu na liczbie pracuj¹cych. By³o to mo¿liwe dziêki stosowaniu nietypowych form zatrudnienia oraz mo¿liwoœciom adaptacyjnym pracowników i pracodawców.
Nowelizacje Kodeksu pracy z lat 2002–2004 umo¿liwi³y ju¿ bardziej elastyczne podejœcie do czasu pracy, czy stosowania urozmaiconych form zatrudnienia. Wci¹¿ jednak formy pracy uznawane za elastyczne s¹ u nas mniej popu-
1Ch.
Lasch, The Revolt of the elites and the Betrayal of Democracy, 1994.
1
Wstêp
larne ni¿ w Europie i USA. Dotyczy to zarówno samozatrudnionych (których
liczba w ostatnich latach spada, a jednoczeœnie samozatrudnienie bywa wykorzystywane w celu zmniejszenia kosztów pracy osób wykonuj¹cych pracê
w sposób typowy dla pracowników najemnych), jak i zatrudnionych w niepe³nym wymiarze godzin (w 2002 r. 10,5 % zatrudnionych1).
Obecnie problem braku elastycznoœci rynku pracy wynika w wiêkszym
stopniu z barier organizacyjnych oraz uprzedzeñ pracowników i pracodawców
do stosowania niestandardowych rozwi¹zañ, ni¿ sztywnoœci samego prawa pracy. Ponadto, elastyczne formy zatrudnienia s¹ zwykle zwi¹zane z ni¿szymi wynagrodzeniami, co przy generalnie i tak niewysokich pensjach w Polsce zniechêca pracowników do tego typu rozwi¹zañ (zw³aszcza do pracy w niepe³nym
wymiarze godzin).
1
2
Eurostat, dane z www.europa.eu.int.comm/employment.social