Program edukacyjno - profilaktyczny - "STOP agresji w

Program edukacyjno - profilaktyczny - "STOP agresji w

Program edukacyjno- profilaktyczny:
„Stop agresji
w naszej szkole”
opracowała:
Dorota Bondaruk -pedagog szkolny
Program jest zgodny z programami: wychowawczym i profilaktycznym
1
Cele programu:
¾ Uświadomienie zagrożeń płynących z przemocy i agresji
¾ Stopniowe eliminowanie aktów agresji fizycznej i psychicznej
¾ Nabycie umiejętności radzenia sobie w sytuacjach konfliktowych
¾ Poznanie metod pozwalających na konstruktywne rozwiązywanie problemów
¾ Tworzenie osobistego systemu wsparcia jako czynnika chroniącego przed
podejmowaniem ryzykownych zachowań
¾ Zwiększenie dobrego samopoczucia
¾ Polepszenie atmosfery interpersonalnej
¾ Poznawanie podstawowych przyczyn agresji wśród młodzieży
¾ Wdrażanie do aktywnej pracy w grupie
¾ Wskazanie młodzieży właściwej drogi w rozwiązywaniu problemów
Wprowadzenie
Przemoc i agresja stała się dzisiaj fenomenem nagminnym, powszechnym
zagrożeniem. Społeczeństwo w swych podstawach zostało niemal frontalnie zaatakowane
agresją i przemocą. Agresywne zachowanie młodych ludzi obserwuje się w szkołach,
środkach lokomocji i na ulicach.
Bycie agresywnym to w pojęciu młodzieży bycie silnym, przejęcia nad kimś kontroli,
to bycie twardzielem lub „liderem” w grupie rówieśniczej. Dorosły zastanawia się jak
reagować i czy reagować, gdy młodzież lub dzieci zachowują się niewłaściwie, atakują
kolegów, hałasują, przeszkadzają lub niszczą mienie.
Często „głuchota” dorosłych na potrzeby dzieci i młodzieży powoduje blokadę
własnych uczuć, utratę godności, tłumienie własnego „ja”, a w konsekwencji może
doprowadzić do wyzwolenia agresji. Część zachowań agresywnych wchodzi już w kanon
typowych zachowań nie budząc wśród dorosłych zdziwienia.
Młodzi ludzie doświadczający przemocy i zachowań agresywnych często boją się o
tym mówić, czują się bezsilni, zabierają w swoje dorosłe życie bagaż bólu, który mimo wielu
starań, aby go ukryć daje zawsze o sobie znać. Milcząc, godzą się, a przecież tak nie musi
2
być. Uczniowie często dostrzegają w agresywnych zachowaniach sposób na realizację
własnych celów.Jeżeli agresywny i bezczelny kolega wywalczył u nauczyciela lepszą ocenę z
przedmiotu to może oznaczać, że jego sposób nie jest elegancki, ale bardzo skuteczny.
Młodzi ludzie bardzo chętnie przejmują od swoich kolegów agresywne zachowania,
bo tak jest łatwiej, inne wzorce nie są popularne albo mało znane. Skutki takich zachowań
wszyscy znamy z radia, telewizji, internetu i prasy. Agresja dosięga wszystkich. Często
dorośli nie współpracują ze sobą, aby przeciwdziałać agresji. Nauczyciele nie zawsze
znajdują wsparcie u rodziców, którzy uważają, że zachowanie agresywne, dziwnie rozumiana
przebojowość, to dobra metoda na obronę swojego stanowiska i bywa, że to w domu
rodzinnym takie zachowania są utrwalane.
Cóż wiec robić? Stać się obojętnym na widok cierpienia, niesprawiedliwości przecież
ono „gdzieś” istnieje i nas nie dotyczy, być bezsilnym czy też zamienić swoją bezsilność i
obojętność na przekonanie, że warto jest walczyć i bronić się przed agresją w sposób, który
będzie najlepiej i najskuteczniej chronił nasze zasady (ucznia i nauczyciela) i pozwalał na
wzajemną komunikację.
Program ten powstał w odpowiedzi na potrzeby wynikające z diagnozy i
rozmów
z
nauczycielami,
uczniami
i
rodzicami
oraz
na
podstawie
wyników
przeprowadzonych w szkole ankiet. Jest adresowany do uczniów, ich rodziców i nauczycieli
szkoły. Jego najważniejszym celem jest zapobieganie agresji, wykształcenie wrażliwości na
ból i cierpienie innych i tworzenie osobistego systemu wsparcia. Wiemy, że o agresji trzeba
mówić. Nie pomoże moralizowanie, pouczanie, stawianie się za przykład. Potrzebne są
wspólne, zdecydowane działania i wiara, że z agresywnym zachowaniem uczniów jesteśmy w
stanie sobie poradzić i im zapobiegać.
Nie ma uniwersalnego sposobu zlikwidowania tych problemów, jednak należy
poszukiwać rozwiązań, które pomogłyby zminimalizować występowanie niepożądanych
zjawisk. Działania powinny być prowadzone w kierunku zmniejszenia skuteczności i
popularności zachowań agresywnych, zmiany systemu wartości i postaw młodzieży.
3
PAMIĘTAJ !!!
Jeśli dziecko żyje w atmosferze krytyki - uczy się potępiać
Jeśli dziecko doświadcza wrogości - uczy się walczyć
Jeśli dziecko musi znosić kpiny - uczy się nieśmiałości
Jeśli dziecko jest zawstydzane - uczy się poczucia winy
PAMIĘTAJ !!!
Jeśli dziecko żyje w atmosferze tolerancji - uczy się być cierpliwym
Jeśli dziecko żyje w atmosferze zachęty - uczy się ufności
Jeśli dziecko jest akceptowane i chwalone - uczy się doceniać innych
Jeśli dziecko żyje w atmosferze uczciwości - uczy się sprawiedliwości
Jeśli dziecko żyje w poczuciu bezpieczeństwa - uczy się ufności
Jeśli dziecko żyje w atmosferze akceptacji i przyjaźni - uczy się, jak znaleźć miłość
w świecie
Adresaci: młodzież w wieku gimnazjalnym
Planowane efekty:
-
wzrost świadomości zagrożeń spowodowanych przemocą,
-
minimalizacja aktów przemocy i agresji wśród młodzieży,
-
dostarczenie młodzieży propozycji alternatywnych form spędzania wolnego czasu,
-
zwiększenie poczucia bezpieczeństwa.
4
Działania:
-
Diagnoza zagrożeń przemocą i agresją, przeprowadzenie badań wśród młodzieży,
rodziców i nauczycieli i ich analiza.
-
Przeprowadzenie
cyklu
spotkań
z
młodzieżą,
nauczycielami,
rodzicami
(uświadomienie problemu, jak reagować i rozmawiać z agresorami i ofiarami
agresji, konsekwencje karne czynów agresywnych, powstawanie pozytywnych
aktywności na terenie szkoły, włączenie się młodzieży do dyżurów na przerwach).
-
Działania
informacyjno
–
profilaktyczne
(plakaty,
zebrania
samorządu
uczniowskiego, lekcje wychowawcze, alternatywne formy spędzania wolnego
czasu, rozwijanie zainteresowań).
-
Ewaluacja (sondaż wśród młodzieży, rodziców, nauczycieli, obserwacja).
Charakterystyka metod zastosowanych w programie
1.Wykład –jest to przekazanie uczniom przez nauczyciela usystematyzowanej wiedzy. Ze
względu na formę jest to metoda, w której uczniowie biorą udział w sposób pasywny. Dlatego
ważne jest wzbudzenie zainteresowania ucznia i uczynienie wykładu atrakcyjnym. W tym
celu prowadzący stara się wprowadzać przykłady z życia, które mogą być bliskie uczniom jak
również można użyć pomocy wizualnych i technik wzmacniających aktywność
i zaangażowanie ucznia.
2.Łańcuch skojarzeń-nauczyciel podaje jakieś pojęcie, np. rodzina. Uczniowie w mniejszych
grupach wspólnie, równocześnie spontanicznie, w milczeniu piszą na arkuszach papieru,
wszystko, co kojarzy im się z danym pojęciem, następnie przedstawiciele grup odczytują
skojarzenia. Technika ta pozwala zrozumieć samego siebie i poznać przeżycia innych.
3.”Burza mózgów „- celem „burzy mózgów” jest nagromadzenie w krótkim czasie bogactwa
pomysłów dla problemu czy zadania, a także wzmocnienie aktywności pojedynczych uczniów
i współpraca w grupie.
4.Rysunek- jest to niewerbalna technika, która pozwala uczestnikom zbadać lub wyjaśnić
sytuacje bez pomocy słów. Pracując w grupach lub indywidualnie uczniowie rysują siebie,
swój zespół, daną sytuację- tak jak ja odbierają.Formy pracy mogą być dowolne- piktogramy,
obrazki itp. Wyniki pracy są punktem wyjścia późniejszej rozmowy.
5.Odgrywanie ról-ta metoda jest bezcenna, jeśli chodzi o stwarzanie na lekcji sytuacji
wychowawczych. Odgrywanie ról pozwala uczniom doświadczyć normalnych, codziennych
sytuacji poprzez postawienie siebie na miejscu określonych bohaterów wydarzeń życiowych
oraz odegranie danej sytuacji w sposób przynoszący pewne rozwiązanie. Metoda służy
5
odtwarzaniu lub ćwiczeniu sytuacji z życia , rozwija umiejętności dostrzegania problemów
innych ludzi.
6.Praca w parach-uczniowie zostają poproszeni o zwrócenie się do sąsiada w celu
przedyskutowania zagadnienia omawianego przez nauczyciela. Technik jest wykorzystywana,
gdy na lekcji przewidywana jest rozmowa na tematy osobiste lub uczniowie maja sobie
przekazać swoje reakcje na dana sytuacje, określać oczekiwania, dawać sobie wzajemnie rady
7.Rozmowa kierowana- proponowana jest, gdy nauczycielowi zależy na sprawdzeniu
wiedzy i stopnia zrozumienia tematu. Ważne są pytania stawiane przez nauczyciela
i uczniów. Od zwyczajnej rozmowy różni się tym, że jest ograniczona do jednego aspektu czy
tematu. Zawiera pewien porządek, gdy pojawia się dwa stanowiska może przerodzić się w
dyskusję. Na początku należy określić jej ramy czasowe
8. Dyskusja-jej celem jest przeanalizowanie spornej sprawy, poszukiwanie prawdy wśród
rozbieżnych argumentów. Jest rodzajem sporu albo walki słownej, w czym decydująca jest
wola argumentów.
Scenariusze zajęć
- Agresywne zachowania młodzieży i ich przyczyny
- Asertywność jako sposób na agresję
-
Sposoby radzenia sobie z agresywnym zachowaniem innych
-
Komunikacja interpersonalna
-
Rozwiązywanie konfliktów
-
Trening kontroli złości
-
Osobisty i grupowy system wsparcia
6
AGRESYWNE ZACHOWANIA MŁODZIEŻY I ICH PRZYCZYNY
CELE: zapoznanie uczniów z definicją agresji, uświadomienie zagrożeń wynikających
z zachowań agresywnych, uczenie pracy w grupie, opracowywanie wspólnych
wniosków.
METODY: praca zespołowa w małych grupach, burza mózgów, łańcuch skojarzeń,
odgrywanie ról
POMOCE: karteczki samoprzylepne, arkusze szarego papieru, mazaki
PRZEBIEG LEKCJI:
1.Rundka wstępna- każdy z uczestników otrzymuje od nauczyciela trzy karteczki
samoprzylepne, na których wpisuje trzy skojarzenia dotyczące słowa agresja,
następnie uczniowie przyklejają karteczki na papier, jak promienie.
Zabranie czegoś
Niecenzuralne słowa
Popychanie
Złość
Nauczyciel odczytuje wszystkie wyrazy wyjaśniając, który promień jest najdłuższy a
co za tym idzie słowo to najczęściej kojarzy się nam z agresją(np. bicie
ręką).Następnie zadaje pytanie uczniom, jakie refleksje budzą w nich słowa zapisane
na tablicy.
7
2.Mini wykład na temat agresji.
Agresja, wg definicji Władysława Szewczuka, to wszelkie działanie
(fizyczne lub słowne) którego celem jest wyrządzenie krzywdy fizycznej lub
psychicznej –rzeczywistej lub symbolicznej –jakiejś osobie lub czemuś, co ją
zastępuje.(słownik psychologiczny :red. W Szewczuk. WP Warszawa 1985)
Agresja w ujęciu psychologicznym to działanie, zachowanie podejmowane z
zamiarem wyrządzenia szkody, dolegliwości. Agresją jest działanie impulsywne,
podejmowane pod wpływem chwili, ale także planowa, metodycznie realizowana
strategia.
Agresją jest zachowanie mające na celu wyrządzenie krzywdy, zadanie
cierpienia innej osobie. Są jednak i takie sytuacje, kiedy człowiek, będąc
w określonym stanie psychicznym zadaje cierpienie sobie, np. poprzez
samookaleczenie. Ten rodzaj agresji to samoagresja, szczególnie często występująca
u dzieci i młodzieży.
Przemoc jako termin jest pojęciem szerszym. Są to wszelkie nieprzypadkowe
akty godzące w osobistą wolność jednostki lub przyczyniające się do fizycznej, a także
psychicznej szkody osoby, wykraczające poza społeczne zasady wzajemnych relacji.
W literaturze psychologicznej podejmuje się czasem próby oddzielenia aktu przemocy
od aktu agresji, zakładając, że celem agresji jest zaszkodzenie ofierze, natomiast celem
przemocy jest wywarcie pewnego rodzaju wpływu.
8
W przemocy cierpienie, zaszkodzenie jest sposobem osiągania innego celu, np.
wymuszania zachowań pożądanych.
Agresja emocjonalna –mamy z nią do czynienienia m.in. wówczas, gdy
dziecko przeżywa lek lub złość(np. zostało wyśmiane przez nauczyciela przed całą
klasą)i pod wpływem tych emocji „odpyskowuje„nauczycielowi (agresja słowna np.
kpiny, groźby, przezwiska, ośmieszanie, plotkowanie itp.)
Agresja instrumentalna-gdy agresor dąży do osiągnięcia jakiegoś celu
kosztem drugiej osoby, wykorzystując swoja przewagę fizyczna lub psychologiczną.
Agresja fizyczna-gdy mamy do czynienia z fizycznym atakiem na druga osobę
lub jej własność. Może mieć charakter agresji bezpośredniej, gdy agresor atakuje
„przyczynę” swojej złości, lub agresji przemieszczonej, gdy atakowany jest ktoś lub
coś, symbolizuje osobę, której agresor chce wyrządzić krzywdę. Jest często spotykana
w szkole, np., gdy uczeń został upokorzony przez drugiego ucznia, odreagowuje napięcie na
słabszym koledze.
Agresja społeczna, –gdy służy obronie norm i wartości obowiązujących w
danej społeczności.( np. policjant, żołnierz)
Agresja rozładowująca- napięcie rozładowywane jest przez niszczenie
przedmiotów, rzeczy(wandalizm)
Agresja stymulacyjna-(naśladownicza)-zachodzi, gdy jest wyuczonym
modelem zachowania np. ojciec uderzył córkę-córka lalkę
Agresja przemieszczona –ukierunkowana na inny czynnik niż ten, który ja
wywołał ojciec się zdenerwował uderzył syna, syn rzuca krzesłem.
W procesie uczenia się agresji szczególnie ważną rolę odgrywają najbliżsi,
instytucjonalne środowiska wychowawcze oraz współczesne środki przekazu
informacji.
Dlatego wyróżnia się trzy szkoły agresji:
• Rodzina
• Szkoła
• Media
Każdy z wymienionych obszarów ma swoją specyfikę. Zasadą jest jednak
występowanie modelu – osoby z pozycją autorytetu, która zachowuje się agresywnie,
np. agresywny rodzic, nauczyciel, bohater filmu.
3.Ćwiczenie-„Odgrywanie ról” -nauczyciel prosi o zgłoszenie się dwóch chętnych
uczniów, którzy otrzymują karteczkę z historią do odegrania. Po odegraniu scenki
uczniowie dzielą się na grupy i zastanawiają się, jakie są przyczyny zachowań
agresywnych młodych ludzi.
Liderzy odczytują spostrzeżenia grup i wspólnie ustalają listę przyczyn agresywnych
zachowań. Nauczyciel prosi by każdy podał przyczynę, która według niego ma
kluczowe znaczenie.
4.Zakończenie zajęć-uczestnicy otrzymują po trzy kolorowe balony, przyklejają je na
szarym papierze tworząc „ pejzaż emocji” Kolory balonów oznaczają:
9
-
aktywność ( kolor czerwony)
-
przydatność zyskanej wiedzy (kolor zielony)
-
atrakcyjność zajęć (kolor żółty)
Im wyżej umieszczone baloniki, tym wyższa ocena
F O R M Y A G R E S J I:
BEZPOŚREDNIA AGRESJA FIZYCZNA
• bicie ręką
• poszturchiwanie, popychanie
• szarpanie, potrząsanie
• podstawianie nogi
• kopanie drugiej osoby
• zabieranie czegoś, wyrywanie siłą
• bicie zabawką, przyborem szkolnym
• szczypanie
• łaskotanie
• gryzienie
• drapanie
• kłucie
• wykręcanie rąk
• przewracanie
• spoliczkowanie
• duszenie
• strzelanie
• opluwanie
• używanie narzędzi np. kija w celu zadania uderzenia
POŚREDNIA AGRESJA FIZYCZNA
• kopanie przedmiotów należących do drugiej osoby, niszczenie ich
• łamanie, rozbijanie oraz inne sposoby niszczenia zabawek, przyborów
szkolnych, książek i innych przedmiotów należących do innych
BEZPOŚREDNIA AGRESJA WERBALNA
• grożenie, np. pobiciem, skargą, ośmieszeniem
• przedrzeźnianie
• wykłócanie się podniesionym głosem
10
• krytykowanie, ośmieszanie
• używanie przekleństw
• ataki słowne dotyczące, np. wyglądu, kompetencji, pochodzenia
POŚREDNIA AGRESJA WERBALNA
• złośliwa skarga na drugiego człowieka z intencją wyrządzenia szkody, np. by go
ukarać
• obgadywanie, oszczerstwa, szkodliwe kłamstwa
• zdradzanie tajemnic
„MAŁA” AGRESJA
•
•
•
•
•
spóźnianie się
bieganie po korytarzu i schodach
śmiecenie
plucie np. na podłogę, ściany
wykonywanie rysunków na ścianach
SAMOAGRESJA
• fizyczna – pocięcia, przypalanie rąk, samobójstwo
• samoagresja werbalna – np. mówienie sobie ale jestem głupi
PRZEMOC O CHARAKTERZE SEKSUALNYM
•
rozmowy o treści seksualnej kierowane do dziecka
•
ekspozycja anatomii i czynności seksualnych, np. masturbacja w obecności dziecka
•
oglądactwo, np. wchodzenie do damskiej toalety przez chłopców
gesty seksualne kierowane do drugiej osoby
•
odsłanianie intymnych części ciała, np. podnoszenie spódnicy
•
dotykanie intymnych części ciała drugiej osoby
•
kontakty seksualne z użyciem przemocy, np. gwałt
Scenka: W klasie szkolnej nauczyciel kontroluje zadanie domowe. Jeden
z
uczniów Maciek nie ma zadania. Bez wysłuchania wyjaśnień ze strony ucznia
11
nauczyciel wpisuje mu ocenę niedostateczną. Uczeń próbując bronić swoich racji
zachowuje się agresywnie w stosunku do nauczyciela.
Można w scence wyznaczyć obserwatora całości, obserwatora obu uczniów
występujących w scence ( cztery osoby) po zakończeniu scenki można zadać
następujące pytania czy scenka była realistyczna
¾ co traci uczeń reagując agresywnie
¾ co było ciekawego w wykonaniu
¾ co można zrobić inaczej
Uczniowie występujący w scence opowiadają jak czuli się w roli, czy zawsze tak
postępują.
ASERTYWNOŚĆ JAKO SPOSÓB NA AGRESJĘ
CELE: dostarczenie wiedzy na temat pojęć agresor, działanie asertywne, rozwijanie
procesów samopoznania –rozpoznawanie negatywnych emocji takich jak gniew, złość,
zapoznanie ze sposobami radzenia sobie z agresywnym zachowaniem, uczenie
koncentrowania uwagi na problemie, a nie na osobie, uczenie nawiązywania i
podtrzymywania dobrych kontaktów z innymi.
PODSTAWOWE TREŚCI: naganność reakcji agresywnych, asertywne wyrażanie
złości.
MATERIAŁY: kartki ze scenariuszami scenek, plansze z definicjami pojęć: agresja,
ofiara, agresor, asertywność, tekst praw osobistych Herberta Fensterheima, mazaki,
papier, ćwiczenia grupowe, drama, dyskusja, instruktaż
PRZEBIEG ZAJĘĆ:
1. Powitanie
2. Skojarzenia – gniew i złość, co je wywołuje
12
3. Podsumowanie – gniew i złość to uczucia, które pojawiają się, gdy występują
nieprzewidziane przeszkody, ograniczające działanie, lub gdy
w otoczeniu
pojawi się coś, co uderza w poczucie własnej wartości. Reakcje nasze nie zawsze
są właściwe.
4. Miniwykład –pojęcia: ofiara, agresor, agresja
5. Scenki – uczniowie podzieleni na grupy, losują kartki z poleceniem
przygotowania scenek na określony temat.
6. Prezentacja.
7. Refleksja.
-
Jakie negatywne emocje towarzyszyły wam w trakcie prezentacji scenek?
-
Jak należy zapobiegać agresji?
-
Jak postępować, aby nie szkodzić sobie i innym?
-
Wyjaśnienie pojęcia „zachowanie asertywne”
Asertywność to pełne, bezpośrednie i stanowcze, spokojne wyrażenie swoich
uczuć, poglądów i postaw wobec innych osób, w sposób respektujący poglądy i
postawy tych osób. Jest to umiejętność, dzięki której ludzie otwarcie wyrażają
myśli, uczucia i przekonania, nie lekceważąc jednocześnie uczuć i poglądów
swoich
rozmówców.
Umiejętność
asertywnego
zachowania
się
pozwala
współpracować z drugą osobą – nie jest się ani dominującym ani uległym.
Prezentacja praw osobistych jednego z twórców asertywnosci, Herberta
Fensterheima:
1) Masz prawo do robienia tego, co chcesz – dopóty, dopóki nie rani to kogoś
innego.
2) Masz prawo do zachowania sojej godności poprzez asertywne zachowanie –
nawet jeśli to rani kogoś innego – dopóty, dopóki twoje intencje nie są
agresywne, lecz asertywne.
3) Masz prawo do przedstawiania innym swoich próśb – dopóty, dopóki uznajesz,
że druga osoba ma prawo odmówić.
4) Istnieją takie sytuacje między ludźmi, w których prawa nie są oczywiste.
5) Masz prawo do korzystania ze swych praw.
13
8. Przygotowanie przez zespoły uczniowskie scenek będących propozycjami
rozwiązania konfliktu poprzez kompromis i współpracę.
9. Ocena prac grup, dyskusja podsumowująca: dlaczego warto postępować
asertywnie?
Scenki:
-
Wojtek często przezywa swego kolegę z klasy, Marka. Marek osiąga słabe wyniki
w nauce, rówieśnicy dokuczają mu. Podczas przerwy dochodzi iędzy kolegami do
bójki.
-
Przed sklepikiem szkolnym jeden uczeń, Janek, często zaczepia innych, wyłudza
pieniądze.
-
Krzysztof jest dobrym kolegą i uczniem. Wszyscy go lubią. Denerwuje to dwóch
chłopców, Marcina i Michała. W szkolnej toalecie zmuszają go do zapalenia
papierosa grożąc pobiciem.
-
Tomek chce mieć kolegów. Poznał paru, którzy mu imponują. Powiedzieli, że
przyjmą go do swojej paczki jeśli zniszczy dekorację na korytarzu szkolnym.
14
SPOSOBY RADZENIA SOBIE
Z AGRESYWNYM ZACHOWANIEM INNYCH
CELE: pobudzanie do krytycznego myślenia, poszukiwania własnych rozwiązań,
kreatywności, uczenie koncentrowania uwagi na problemie, zachęcanie do
podejmowania inicjatywy, działań w sytuacjach agresywnych zachowań innych,
wdrażanie do stosowania wybranych metod i radzenia sobie
z agresywnym
zachowaniem
PODSTAWOWE TREŚCI: zapoznanie ze sposobami, technikami radzenia sobie z
agresywnym zachowaniem innych
PRZEBIEG ZJĘĆ:
1. Rozgrzewka. Nauczyciel opowiada następująca sytuację szkolną: uczeń
otrzymał ocenę ndst z zadania domowego, otrzymuje zeszyt, rzuca nim i
głośno manifestuje swoje niezadowolenie. Miedzy uczniem, a nauczycielem
wywiązuje się ...... no właśnie, jaki może być ciąg dalszy scenki?
2. Miniwykład – Podejmowanie działań w sytuacjach agresywnych zachowań
innych. Analiza sytuacji, ochłonięcie, dobra diagnoza, reakcja, fizyczne
oddalenie.
3. Ćwiczenia w grupach – przygotować scenkę w taki sposób, aby zostały
zachowane prawa nauczyciela i ucznia, aby żadna ze stron nie została
obrażona i obie strony miały okazać swoje niezadowolenie z oceny,
a
nauczyciel miał prawo przy niej pozostać (zakładamy, że wcześniej ustalono
zasady oceniania i ocena była postawiona zgodnie z nimi).
4. Krótka prezentacja scenek – rozwiązań.
5. Dyskusja. Czy można poradzić sobie z zachowaniem agresywnym drugiego
człowieka? Jakie sposoby, Waszym zdaniem, okazały się najbardziej
skuteczne, a jednocześnie pozwoliły szanować prawa innych?
6. Drama, w zespołach dwuosobowych przygotować sytuacje z życia wzięte, w
których zachowanie jednej osoby doprowadziło do konfliktu lub uległości
15
drugiej osoby, która nie umiała powiedzieć „nie”. Jak inaczej mogłyby
wyglądać te sytuacje?
7. Prezentacja scenek i omówienie ich.
8. Krzyżówka z hasłem programu.
9. Podsumowanie – czego się nauczyłem, co jest dla mnie najtrudniejsze, nad
czym muszę popracować, by godnie żyć?
KOMUNIKACJA INTERPERSONALNA
CELE: rozwijanie procesów samopoznania, krytycznego myślenia, uświadomienie
zagrożeń w procesie komunikacji wynikających z agresji, pobudzanie do odkrywania
w sobie nowych możliwości
PODSTAWOWE TREŚCI: uczenie rozpoznawania sygnałów agresji, zapoznanie ze
sposobami kontrolowania złości
PRZEBIEG ZAJĘĆ:
1. Krótkie wprowadzenie do tematu. Zdefiniowanie pojęcia perswazja (czynność
przekonywania, nakłaniania, namawiania, tłumaczenia komuś, zachęcania kogoś
do czegoś). Zwrócenie uwagi na perswazyjny charakter mowy ludzkiej, np. ten
film warto obejrzeć ponieważ....., kup tę książkę, gdyż...., głosuj na tego
kandydata, bo.....Podanie schematu wypowiedzi perswazyjnej: „bądź przekonany,
że tak i tak, bo to i tamto”. Odróżnianie wypowiedzi perswazyjnej od wypowiedzi
informacyjnej i rozkazującej. Przytoczenie przykładu wypowiedzi perswazyjnej,
np. rodzice przekonują dziecko do nauki podają argumenty, jakie?
2. Burza pomysłów, uczniowie przytaczają różne argumenty na wskazaną sytuację.
3. Ćwiczenie w grupach. Dobór do grup na podstawie losów – wyrazy
bliskoznaczne.
16
4. Każda z grup otrzymuje temat, który ma być przedmiotem perswazji, np.:
-
przekonajcie handlowców do wycofania niektórych produktów
żywnościowych ze sprzedaży
-
przekonaj znajomych do finansowego wsparcia schroniska dla zwierząt
-
wcielcie się w rolę lekarza, który nakłania pacjenta do stosowania diety
-
przekonajcie do postawy tolerancyjnej
przekonajcie władze miasta do budowy sali gimnastycznej w naszej szkole
-
jako sprzedawcy przekonajcie klientów do zakupu komputerowego programu
edukacyjnego
-
przekonajcie do utworzenia stołówki w naszej szkole
-
przekonajcie do potrzeby wyłączenia z ruchu samochodowego centrum miasta
5. Prezentacja
prac,
przedstawiciele
grup
odczytują
tekst,
który
ma
przekonać....Ocena materiałów według następujących kryteriów:
-
osobiste przekonanie perswadującego do słuszności swego stanowiska
-
sposób prezentacji wypowiedzi
-
dobór argumentów mających przekonać
-
poprawność stylistyczna i językowa wypowiedzi
-
logika argumentacji
-
ocena metod przekonywania ze względu na cel
-
uwzględnianie warunków odbioru perswazji przez osobę, do której jest ona
kierowana
6. Podsumowanie, uporządkowanie i zebranie zasad skutecznej perswazji oraz
dostrzeżenie w jakich sferach życia i działania współczesnego człowieka
najczęściej występuje.
Jeśli chcemy nakłonić kogoś do przyjęcia naszego zdania, zmiany poglądów,
wpłynąć, by przystał na naszą propozycję, musimy sami być do tego, co proponujemy
przekonani. Należy też znać dobrze temat, do którego chcemy przekonać. Wypowiedź
perswazyjna wymaga zaangażowania, ekspresji, musi przyciągać adresata. Istotny jest
właściwy dobór argumentów, z pomocą których chcemy kogoś przekonać. Każdy
przekaz perswazyjny musi być komunikatywny, poprawny językowo i stylistycznie,
nie może przeczyć zasadom logiki. Istotnym zaleceniem sztuki perswazji jest
wskazanie moralne, które mówi o kierowaniu się zasadą dobra odbiorcy, a więc
przekonywanie nie za wszelką cenę lecz uwzględniając dobro adresata.
17
ROZWIĄZYWANIE KONFLIKTÓW
CELE:
• Nabycie umiejętności radzenia sobie w sytuacjach konfliktowych.
• Poznanie metody pozwalającej na konstruktywne rozwiązywanie problemów.
POMOCE:
• Plansza z wypisanymi „krokami”, etapami rozwiązywania konfliktów według
Thomasa Gordona.
PRZEBIEG LEKCJI:
1. Powitanie. Przypomnienie tematu spotkań.
2. Uczniowie próbują ustalić najważniejsze obszary konfliktów.
3. Na tablicy nauczyciel wypisuje cztery obszary konfliktów:
RODZICE
KOLEDZY
RODZEŃSTWO
NAUCZYCIELE
Do powstałych obszarów uczniowie próbują dopasować rodzaje konfliktów.
4. Uczniowie wybierają rodzaj i obszar konfliktu (taki, z którym najczęściej się
spotykają). Konflikt ma być rzeczywiście typowy, „prawdziwy”,
a
jednocześnie nie może dotyczyć osobiście nikogo z obecnych.
5. Ochotnicy odgrywają scenkę dotyczącą wybranego przez uczniów konfliktu.
Konflikt próbują rozwiązać w oparciu o dotychczasowe zachowanie
w
podobnej sytuacji.
6. Nauczyciel
przedstawia
wypracowaną
przez
psychologów
metodę
rozwiązywania konfliktów – metodę Thomasa Gordona.
Prowadzący mówi o metodzie w oparciu o wcześniej przygotowaną planszę.
18
METODA THOMASA GORDONA
Pierwszy krok to – rozpoznanie i nazwanie problemu.
Chodzi w nim o słowne wyrażenie własnych potrzeb, życzeń czy dążeń i napotkanych
trudności. Na tym etapie należy również określić, co stanowi istotę konfliktu.
Krok drugi to – sformułowanie celów dążeń.
Krok ten jest ważny, gdyż pozwala spojrzeć na zgłaszane życzenia i plany pod kątem
ich znaczenia dla późniejszych celów i dokonać oceny pod tym właśnie kątem. Należy
w tym miejscu powiedzieć, na czym nam zależy.
Krok trzeci – poszukiwanie rozwiązań.
Ten krok postępowania stanowi zbieranie wielu możliwych rozwiązań, tak jak się
nasuwają. Trzeba je starannie spisywać, nie oceniając ani ich wartości, ani realności.
Dobrze, żeby było ich jak najwięcej. Nie muszą być ani rozsądne, ani łatwe
w realizacji, mogą nawet przekraczać to, co swymi życzeniami sugerowali na
początku uczestnicy konfliktu. Mają tu prawo pojawić się nawet zwariowane pomysły
– to jest najbardziej twórcza faza rozwiązywania konfliktu.
Krok czwarty – ocena proponowanych rozwiązań.
Dopiero po zamknięciu listy pomysłów, gdy nikomu już nic nie wpada do głowy,
wolno przystąpić do ich oceny. Ocenia się je pod kątem celów sformułowanych na
poprzednich etapach i pod kątem realnych możliwości. Warto poświęcić także uwagę
uczuciom, jakie budzą poszczególne projekty.
Pod koniec takich rozważań na liście powinno pozostać dwie lub trzy możliwości
rozwiązań nie budzące zdecydowanych sprzeciwów, spośród których można dokonać
ostatecznego wyboru.
Krok piąty – wybór najlepszego rozwiązania.
Dopiero ten piąty krok stanowi ostateczne rozwiązanie problemu. Każde rozwiązanie
można przyjąć tytułem próby na określony czas.
7. Nauczyciel po przedstawieniu metody rozwiązywania konfliktów przedstawia
podstawowe wiadomości na temat asertywności.
Asertywność, to umiejętność, dzięki której ludzie otwarcie wyrażają swoje
myśli, uczucia i przekonania, nie lekceważąc uczuć, poglądów
i myśli
swoich rozmówców. Teoria asertywności zbudowana jest na założeniu, że
19
każdy człowiek posiada pewne podstawowe prawa.
W sytuacjach
konfliktowych umiejętności asertywne pozwalają osiągnąć kompromis bez
poświęcenia własnej godności i rezygnacji
z wyznawanych
wartości. Ludzie zachowujący się w sposób asertywny potrafią stanowczo
powiedzieć „nie” bez wyrzutów sumienia, złości czy lęku.
8. Ochotnicy odgrywają ponownie scenkę, w oparciu o wybrany poprzednio przez
uczniów rodzaj i obszar konfliktu. Tym razem próbują rozwiązać konflikt
korzystając z „kroków”, czyli etapów podanych w metodzie rozwiązywania
konfliktów T. Gordona.
TRENING KONTROLI ZŁOŚCI
CELE:
¾ Identyfikacja czynników wyzwalających złość
¾ Identyfikacja sygnałów złości
¾ Przyswojenie wiedzy dotyczącej używania w swoim zachowaniu monitów,
reduktorów
PRZEBIEG LEKCJI:
1.Rundka wstępna – każdy z uczniów dzieli kartkę na dwie części oznaczone
symbolami słoneczka i chmurki. Pod każdym symbolem wpisuje, jakie czynniki
wpływają na poprawę jego nastroju a jakie wywołują złość W kilkuosobowych
grupach uczniowie odczytują i ewentualnie uzupełniają swoje listy.
Omawiając ćwiczenie można zadać następujące pytania:
-czego nowego dowiedziałeś się o swoich źródłach złości na podstawie tego
ćwiczenia?
- w jakim stopniu przyczyny twoich nastrojów są właściwe tylko tobie, a w jaki stopniu
wpływają na nie inni ludzie
20
- jak można wykorzystać w codziennym życiu wiedze o czynnikach wpływających na
własne nastroje?
2.Miniwykład – Przesłaniem Treningu Kontroli Złości, którym zajmiemy się
w
trakcie dzisiejszych zajęć jest fakt że złość powstaje w wyniku subiektywnej
interpretacji czyichś zachowań jako niepożądanych bądź zagrażających .Okazując
złość pozwalamy aby inni kierowali naszym zachowaniem. Trening Kontroli Złości
zmierza do przekazania kontroli nad naszym zachowaniem nam samym. Złość jest
procesem naturalnym i trzeba umieć ja kontrolować.
W wyniku
nieopanowania złości może dojść do zachowań agresywnych.
3.Wypisanie na szarym papierze etapów Treningu Kontroli Złości
4.Ochotnicy odgrywają scenkę w której próbują przedstawić sytuacje powodującą
pojawienie się złości.
5.Na podstawie przedstawionej scenki wszyscy uczestnicy zajęć próbują nazwać
pojawiające się w trakcie scenki sygnały złości. Przedstawione propozycje nauczyciel
zapisuje na tablicy a następnie uzupełnia powstała listę
6 .Prowadzący przybliża uczniom informacje na temat reduktorów i monitów złości –
sposobów radzenia sobie ze złością
7. Rundka podsumowująca –w kręgu nauczyciel pyta o wrażenia z zajęć
21
Trening Kontroli Złości
Wyzwalacze
1.Zewnętrzne
2.Wewnętrzne
+
Sygnały
+
Reduktory
1.Głębokie oddechy
2.Liczenie wstecz
3.Przyjemne wyobrażenia
4.Prognozowanie
+
Monity
+
Samoocena
+
Użycie umiejętności społecznej
22
Sygnały złości
drżenie rąk
drżenie nóg
„klucha” w gardle
zaczerwienienie skóry twarzy, szyi, dekoltu
pocenie się
zaciskanie pięści
zaciskanie szczęki
zgrzytanie zębami
Reduktory złości
Liczenie wstecz
Głębokie oddechy
Nucenie swojej melodii
Patrzenie w dal
Wyjście do toalety
Poproszenie osól, cukier
Monity złości
przecież to.........
uspokój się to przypadek
czy to warto
pamiętaj, to się kiedyś skończy
to dobry człowiek
nikt nie nauczył go inaczej
23
OSOBISTY I GRUPOWY SYSTEM WSPARCIA
CELE:
• Budowanie samoświadomości w zakresie możliwości tworzenia osobistego
systemu wsparcia w trudnych sytuacjach i w sytuacji przeżywania sukcesu.
• Tworzenie osobistego systemu wsparcia jako czynnika chroniącego przed
podejmowaniem ryzykownych zachowań pod wpływem silnych impulsów i
nagłych zmian nastroju.
• Zapoznanie się z instytucjami dającymi wsparcie w trudnych sytuacjach.
• Uświadomienie uczniom konieczności reagowania, szukania pomocy
w
sytuacjach trudnych, w momencie gdy pojawia się agresja
POMOCE:
• Ulotka dla każdego ucznia.
PRZEBIEG LEKCJI:
1. Wprowadzenie – miniwykład.
W życiu każdego człowieka zdarzają się trudne chwile i przykre sytuacje. Czasami trwają one
dosyć długo. Wtedy warto jest powiedzieć o tym komuś do kogo mamy zaufanie. Po to, aby
usłyszeć opinię, radę a czasami tylko po to, aby się wygadać. Mówienie o trudnych sprawach
do życzliwej nam osoby daje nam ulgę. Pozwala ujrzeć tę sytuację w nowym świetle. Każdy
ma
prawo
zwrócić
się
z
prośbą
o wysłuchanie do bliskiej osoby wtedy, gdy jest mu trudno. Potrzebujemy bliskości innych
ludzi po to, aby zachować zdrowie psychiczne i fizyczne.
2. Nauczyciel prosi uczniów o zastanowienie się nad pytaniem: Jakie sytuacje w
swoim życiu uważasz za naprawdę trudne?
Można podać jakiś przykład. Można też zaproponować coś od siebie.
Pomysły zapisujemy na tablicy.
Przykłady trudnych sytuacji:
- konflikt z rodzicami (rodzeństwem, dziadkami),
- kłopoty w dogadaniu się z klasą,
- rozstanie z chłopakiem/dziewczyną,
- zawiodłeś się na przyjacielu,
- dostałeś fatalną ocenę,
24
- boisz się klasówki,
- nie masz dobrych ciuchów,
- ktoś ci się podoba, ale o tym nie wie,
- masz kłopoty ze swoim wyglądem,
- ktoś się z ciebie wyśmiewa.
Po sporządzeniu listy trudności na tablicy proponujemy, aby każdy wybrał pięć
trudnych dla siebie sytuacji i wpisał je w następującą tabelkę:
TRUDNA SYTUACJA
KOGO POPROSZĘ
U KOGO DALEJ POSZUKAM
O POMOC W PIERWSZEJ
POMOCY
KOLEJNOŚCI
W tabelkę należy wpisać imiona lub pseudonim osób, zgodnie z instrukcją, tak wielu jak się
da. Zawsze warto poszukać w swoim otoczeniu kogoś komu chcielibyśmy się zwierzyć, choć
w tej chwili nie jesteśmy jeszcze pewni czy to zrobimy.
Podsumowując ćwiczenie można wspomnieć o tym, że warto jest budować system wsparcia,
ale warto pamiętać, że zwykle coś się w nim może, co jakiś czas zmienić. Możemy zapytać
uczniów, czy podobało się im ćwiczenie? Czy warto nad tym pracować?
3. Uczniowie wymieniają cechy charakteryzujące osobę, do której zwracają się
o pomoc – burza mózgów. Nauczyciel zapisuje propozycje uczniów na tablicy.
4. Nauczyciel przedstawia listę miejsc, gdzie można szukać pomocy w trudnych
sytuacjach.
25