Artykuł naukowy

Komórki macierzyste izolowane z miazgi ludzkiego zęba-przegląd piśmiennictwa.
Wprowadzenie
Komórki macierzyste o mezenchymalnym rodowodzie znajdują coraz szersze zastosowanie
do sterowanej regeneracji tkanek dlatego wyzwaniem współczesnej stomatologii staje się
wykorzystanie komórek macierzystych izolowanych z miazgi ludzkiego zęba do sterowanej
regeneracji zębiny. Właściwie kontrolowana stymulacja środowiska hodowli komórkowej
inicjuje różnicowanie komórek macierzystych miazgi zęba w odontoblasty.
Fazy rozwoju zawiązka zębowego
Noworodek rodzi się bez widocznych śladów zapowiadających pojawienie się zębów w jamie
ustnej. Dopiero w połowie pierwszego roku życia rozpoczyna się wyrzynanie tzw. zębów
mlecznych na zewnątrz błony śluzowej dziąseł. Jakkolwiek u noworodka nie widać zębów w
jamie ustnej, tym niemniej rozwijają się one już we wczesnym życiu embrionalnym i można
powiedzieć, że u człowieka rozwój narządu zębowego trwa od 5-6 tygodnia życia
zarodkowego do około 20 roku.
Umownie proces ten podzielić można na kilka okresów:
1) tworzenie się zawiązków zębowych,
2) różnicowanie się tkanek swoistych zęba (zębiny, szkliwa, miazgi),
3) modelowanie korzenia,
4) wyrzynanie się zębów.
Różnicowanie się narządu szkliwotwórczego można podzielić na kilka faz:
1) stadium, listewki zębowej pierwotnej,
2) powstawanie listewki zębowej przedsionkowej i wtórnej,
3) powstawanie właściwych narządów szkliwotwórczych (tzw. pąków lub pęcherzyków
szkliwnych),
4) stadium czapeczki,
5) stadium dzwonu.
W dalszym etapie powstaje woreczek i tworzy się pęcherzyk zębowy.
Miazga zęba ( pulpa dentis) powstaje z mezenchymatycznej brodawki, wpuklonej do wnętrza
narządu szkliwotwórczego. Odontoblasty na obwodzie brodawki powstają pod wpływem
narządu szkliwotwórczego. We wnętrzu brodawki na uwagę zasługują obfite włókna
retikulinowe, o przebiegu odśrodkowym, w kształcie delikatnych spirali- tzw. włókna Korffa.
Fibroblasty miazgi tworzą w typowy sposób elementy, z których pozakomórkowo powstają
włókna kolagenowe. Obfite krwionośne naczynia włosowate leżą początkowo w
bezpośrednim otoczeniu odontoblastów, zaś z chwilą rozpoczęcia przez te komórki czynności
wydzielniczej, odsuwają się od ich podstawy, tak, że w miazdze dojrzałej, bezpośrednio pod
odontoblastami znajduje się strefa ubogo unaczyniona, zawierająca natomiast sploty
nerwowe. Odontoblasty pokrywające miazgę w korzeniach zębów tworzące zębinę
korzeniową nie wykazują znacznej różnicy w porównaniu z odontoblastami w jamie korony.
Charakterystyka miazgi
Miazga jest pozostałością brodawki zębowej z okresu powstawania zębów. Wypełnia ona
jamę zęba i przez otwór wierzchołkowy korzeni łączy się z ozębną. Wyróżniamy miazgę
koronową, wypełniającą koronę i miazgę korzeniową, wypełniającą kanał zęba.
Struktura miazgi podobna jest do tkanki łącznej galaretowatej dojrzałej. Zawiera ona dużą
ilość substancji zasadochłonnej zbudowanej z proteoglikanów, glikoprotein, glikolipidów.
Jest to substancja podstawowa miazgi, w której znajdują się komórki i która jest miejscem
transportu pokarmu i metabolitów. Zakłócenie tego transportu, może występować z wiekiem i
w różnych schorzeniach. Powoduje także zmiany metaboliczne wpływające na funkcje
znajdujących się tam komórek oraz na nieregularność w odkładaniu substancji mineralnych.
W miazdze zęba wyróżnia się trzy warstwy:
1) warstwa odontoblastów- warstwa zewnętrzna,
2) warstwa jasna, pośrednia, tzw. pas Weila
3) miazga właściwa.
Warstwę zewnętrzną- warstwę odontoblastów stanowią komórki zębinotwórcze ułożone w
kilka szeregów tworząc nabłonek wielorzędowy. W warstwie tej znajdują się końcowe
rozgałęzienia włókien nerwowych, mogą też występować sploty naczyń włosowatych.
Drugą warstwę stanowi warstwa jasna- pas Weila. Jest to warstwa ubogokomórkowa
zawierająca pojedyncze fibroblasty oraz naczynia i nerwy tworzące splot
pododontoblastyczny (splot Raszkowa). Warstwa ta uważana jest za miejsce uaktywnienia
(mobilizacji) komórek, które następnie różnicują się w odontoblasty, jeśli zostaną one
uszkodzone. Przez pas Weila przechodzą też włókna spiralne Korffa, wypustki miazgowe
odontoblastów, nerwy bezrdzenne wchodzące do kanalików zębiny a wywodzące się ze
splotu Raszkowa.
Warstwę trzecią, bogatokomórkową tworzy miazga właściwa. Występują w niej komórki
mezenchymatyczne oraz fibroblasty o kształcie gwiaździstym, kulistym i wrzecionowatym.
Komórki te swoimi wypustkami łączą się między sobą. Oba te rodzaje komórek mogą
różnicować się w odontoblasty. Ponadto w miazdze właściwej występują komórki, które biorą
udział w reakcjach odpornościowych organizmu: makrofagi, limfocyty, komórki
plazmatyczne oraz komórki tuczne. Liczba tych komórek jest zmienna w zależności od stanu
czynnościowego miazgi, wzrastając w stanach zapalnych. W miazdze właściwej znajduje się
szczególny układ włókien: włókna kolagenowe tworzące sieć oraz włókna srebrochłonnewłókna Korffa leżące bardziej odwodowo i przebiegające spiralnie.
Odontoblasty
Odontoblasty położone są na powierzchni miazgi tworząc jej zewnętrzną warstwę.
Wykazano, że na powierzchni 1mm² występuje około 45000 odontoblastów. Tworzą one
pojedynczą warstwę, a ich jądra komórkowe układają się na różnych poziomach tworząc w
ten sposób nabłonek wielorzędowy. Znacznie mniej odontoblastów znajduje się w korzeniu
zęba, co powoduje mniejsze stłoczenie tych komórek i bardziej regularny układ w nabłonku.
Odontoblasty zawierają owalne jądro, położone przeważnie u podstawy komórki, które
posiada kilka jąderek. Ponad jądrem znajduje się dobrze rozwinięty aparat Golgiego, a w
szczytowej części komórki gromadzą się liczne mitochondria oraz siateczka
śródplazmatyczna ziarnista. Odontoblasty są komórkami czynnymi- biorą udział w tworzeniu
substancji podstawowej zębiny i jej wapnieniu. Wytworzona przez nie substancja organiczna,
w postaci niezmineralizowanej warstwy prezębiny odkłada się w części szczytowej komórek,
pomiędzy ich wypustkami cytoplazmatycznymi. Ta prezębina ulega następnie mineralizacji.
Odontoblasty syntetyzują prokolagen, który na biegunie wydzielniczym komórki, uwalnia się
do macierzy zębiny tworząc włókna kolagenowe. Oprócz prokolagenu syntetyzują do
macierzy glikoproteiny i proteoglikany. Odontoblasty zachowują zdolność wytwarzania
zębiny przez cały okres życia.
Komórki macierzyste zlokalizowane w niszach okołonaczyniowych w miazdze zęba jako
źródło przyszłych odontoblastów
Okres życia odontoblastów jest ograniczony i ściśle określony. Po zakończeniu procesu
odontogenezy jedynym rezerwuarem struktur komórkowych w zębie pozostaje miazga.
W badaniach Shi i Gronthosa (1) wykazano wzmożoną obecność komórek macierzystych w
ścianach naczyń krwionośnych oraz perineurium otaczających wiązki nerwów, ale nie były
one obecne w dojrzałej warstwie odontoblastów ani w tkance włóknistej.
Rodzaje komórek macierzystych
Komórki macierzyste dorosłych organizmów można podzielić, uwzględniając zarówno nisze,
które zajmują, jak i pochodzenie z odpowiedniego listka zarodkowego. Wyróżnia się
Komórka macierzysta to komórka mająca zdolności do podziału- samoodnowy przez
nieograniczony czas, często przez cały okres życia organizmu, natomiast pod wpływem
działania odpowiednich bodźców może się zróżnicować w wiele typów komórek budujących
organizm. Komórka macierzysta jest multipotentna, gdyż może wyspecjalizować się w więcej
niż jeden typ komórek potomnych, pluripotentna, gdy różnicuje się we wszystkie typy
dojrzałych komórek pochodzących z trzech listków zarodkowych lub totipotentna, zdolna do
utworzenia całego organizmu i łożyska (2,3,4,5). Totipotentnymi komórkami macierzystymi
są blastomery wchodzące w skład dzielącej się zygoty (5). Dobrym przykładem komórek
pluripotentnych są embrionalne komórki macierzyste pochodzące z najwcześniejszego
stadium rozwoju zarodka- blastocysty- mogą się różnicować we wszystkie trzy listki
zarodkowe i pochodzące z nich komórki tkanek (6,7,8,9). Dojrzałe komórki macierzyste
występujące w tkankach organizmu są unipotentne. Oznacza to, że są zdolne do różnicowania
w prawidłowych warunkach jedynie w obrębie jednej linii komórkowej. Wszystkie komórki
macierzyste wykazują ekspresje genu Bcrp1, którego produkt odpowiada za utrzymanie
komórek w stanie niezróżnicowanym (10).
Należy odróżnić komórkę macierzystą od komórki progenitorowej, która jest częściowo
zróżnicowana i dzieli się, wytwarzając komórki potomne również zróżnicowane (3, 11).
Dojrzałe komórki macierzyste odnaleziono między innymi w szpiku kostnym, krwi
obwodowej, rogówce, siatkówce, miazdze zębowej, wątrobie, skórze, trzustce i przewodzie
jelitowym. Komórki macierzyste w tkankach są rzadkie. W szpiku kostnym np. występują z
częstością 1/15000-10/15000 (3, 12). Wykazują natomiast plastyczność. Termin ten oznacza,
że komórka macierzysta jednej tkanki może różnicować się w dojrzałą komórkę innej tkanki
in vitro (35). Potwierdzając ten fakt, udowodniono, że komórki macierzyste krwi pochodzenia
mezodermalnego mogą utworzyć miocyty, także mezodermalne, a także wywodzące się z
ektodermy, neurony (3,11). Przeprowadzone pod tym kątem badania obaliły tezę, iż tylko
embrionalne komórki macierzyste są zdolne do różnicowania się w komórki więcej niż jednej
tkanki.
Embrionalne komórki macierzyste (ES- izolowane z węzła zarodkowego blastocysty
ludzkiej)
Embrionalne komórki macierzyste pochodzą z epiblastu blastocysty i stanowią wewnętrzna
masę komórek tego stadium rozwojowego zarodka. Są zdolne do nieskończonej liczby
symetrycznych podziałów bez różnicowania się; wykazują długi okres samoodnowy. Proces
różnicowania embrionalnych komórek macierzystych prowadzi do powstania trzech listków
zarodkowych: endodermy, mezodermy, i ektodermy (6, 8, 13). Znana jest również ich
zdolność do kolonizowania linii zarodkowej, z której w dojrzałym organizmie powstają
oocyty i plemniki (14). Kolejną ważną cechą komórek ES jest klonogenność, co oznacza, że
pojedyncza komórka daje początek kolonii genetycznie identycznych komórek potomnych
mających cechy matczyne. Komórki ES zawierają i utrzymują pełen diploidalny zestaw
chromosomów, jednakże nie wykazują inaktywacji drugiego z chromosomów X.
Udowodniono, ze ekspresjonowany przez nie czynnik trankrypcyjny Oct-4 poprzez aktywację
lub inhibicję docelowych genów utrzymuje je w stanie podziału bez różnicowania. Komórki
te wykazują ekspresję antygenu SSEA-1 oraz fosfatazy zasadowej (6,8,9,13).
Embrionalne komórki germinalne ( embrionalne komórki zarodkowe; EG- z
pierwotnych komórek terminalnych gonad)
Populacja tych komórek tworzy się podczas kształtowania gastruli, kiedy komórki
embrionalne pnia migrują do grzebieni i tam osiadają. W prawidłowych warunkach rozwijają
się w dojrzałe gamety (14, 15). Wśród cech różniących komórki EG i ES należy wymienić:
- inne pochodzenie obu typów komórek macierzystych: epiblast blastocysty (ES) i grzebień
gonadalny (EG).
- stopień ich zróżnicowania. Uważa się, że embrionalne komórki zarodkowe w chwili
osiedlenia w grzebieniu gonadalnym wykazują pewien stopień zróżnicowania w kierunku
powstawania dojrzałych gamet. W hodowli laboratoryjnej utrzymywane są w stanie
niezróżnicowanym jedynie do 70-80 podziału, natomiast embrionalne komórki macierzyste
przez dwa lata. Udowodniono również, że komórki te można utrzymywać w hodowli przez
czas nieograniczony (14),
- tworzenie potworniaków po podskórnym podaniu komórki myszy, które jest
charakterystyczne tylko dla komórek ES ( istnieją prace dowodzące o tworzeniu
potworniaków również przez komórki EG) (36),
- warunku hodowli oraz czynniki utrzymujące komórki bez ich różnicowania,
- wygląd utworzonych hodowli: płaskie i luźne agregaty komórek ES i okrągłe
wielowarstwowe konglomeraty komórek EG (13,14).
Zarodkowe komórki rakowe (EC- embrional carcinoma cells)
Komórki EC są trzecim typem pluripotencjalnych, embrionalnych komórek macierzystych.
Wywodzą się z grzebieni gonadalnych, a ich cechami charakterystycznymi są:
heteroploidalność, duża aktywność czynnika transkrypcyjnego Oct-4 i telomerazy. Komórki
EC są aneuploidalne, co czyni je niewłaściwym modelem dla badań prawidłowego rozwoju;
są odpowiedzialne za powstawanie teratokarcinomy- nowotworu składającego się z
różnorodnych tkanek pochodzących z trzech listków zarodkowych (16,17). Odnaleziono w
nich komórki m.in.: chrząstki, kości, nabłonka płaskiego, neuroektodermy, mięśni itp.
Komórki EC wyizolowane z nowotworu są hodowane na podłożach zawierających surowicę z
dodatkiem lub bez warstwy odżywczej (18).
Dotychczas najbardziej szczegółowo przebadano komórki macierzyste pochodzące ze szpiku
kostnego, poszukując jednocześnie innych, bardziej dostępnych źródeł komórek
macierzystych o mezenchymalnym fenotypie.
Specyficzną cechą komórek macierzystych pochodzących ze szpiku kostnego (BMSC- Bone
Marrow Stem Cells) jest ich heterogenność o czym świadczy różnorodność morfologiczna
komórek pozyskanych z pojedynczych izolatów oraz różny potencjał proliferacyjny
(19,20,21,22,23). Uważa się, że heterogenność populacji komórek macierzystych
izolowanych ze wskazanego źródła świadczy o hierarchii różnicowania komórkowego, co
oznacza, ze jedynie niewielki odsetek (5-20%) populacji ma cechy komórek macierzystych,
do których należą samoodnawianie oraz możliwość różnicowania w kierunku co najmniej 3
linii komórkowych. Multipotencjalne komórki macierzyste szpiku kostnego stymulowane
przez środowisko zewnętrzne, różnicują się w kierunku chondrocytów, osteoblastów,
komórek tłuszczowych, a nawet komórek nerwowych (20,21, 24,25). Uważa się, że kierunek
rozwoju BMSC zależy od wyjściowego stopnia ich różnicowania oraz wpływy środowiska, w
którym komórki poddaje się hodowli. Największą swoistość cech mezenchymalnych komórek
macierzystych określa obecność receptora STRO-1 będącego specyficznym epitopem
prezentowanym przez komórki mezenchymy (20,21). Dodatkowo do wyodrębnienia bardziej
homogennej grypy wykorzystuje się receptory CD44, CD106, CD146 i 3G5. Natomiast
eliminacje z populacji komórek hematopoetycznych oraz leukocytów, odbywa się z
wykorzystaniem selekcji negatywnej na obecność receptorów CD14, CD34, CD45 (26).
Badania ostatniej dekady wskazują, iż do celów badawczych w zakresie stomatologii łatwy w
pozyskaniu jest materiał pochodzący z miazgi ludzkich zębów, zarówno stałych- DPSC
(Dental Pulp Stem Cells), jak i mlecznych- SHED (Stem Cells from Human Exfoliated
Deciduous teeth) (26). Komórki macierzyste miazgi zęba stałego oraz komórki macierzyste z
miazgi zęba mlecznego wykazują nieco odmienne właściwości niż komórki BMSC (22).
Komórki macierzyste z miazgi ludzkiego zęba stałego (DPSC) oraz mlecznego (SHED)
Badania ostatnich lat potwierdziły, że komórki macierzyste wyekstrahowane z miazgi zęba
stałego (DPSC) i mlecznego (SHED) wykazują wysoką plastyczność i potencjał do
różnicowania w kierunku wielu linii rozwojowych w tym funkcjonalnych odontoblastów
(27,28).
W warunkach hodowli in vitro komórk DPSC wykazują szybkie tempo proliferacji (częste
podziały komórkowe), zaś ich kolonie wytwarzają uwapnione struktury (26). Wykazano
również, że DPSC po wszczepieniu na rusztowaniu HA/TCP (hydroksyapatyt/fosforan
triwapniowy) pod skórę myszy bezgrasiczych (usunięcie grasicy zapobiega reakcji
immunologicznej i odrzuceniu przeszczepu), wytwarzają tkankę zębinopodobną zawierającą
kolagen typu I. DPSC posiadają markery typowe dla komórek macierzystych STRO-1 i
CD34, mogą różnicować się także w osteoblasty, komórki endotelium i komórki nerwowe.
Zatem mają charakter komórek multipotencjalnych (13, 14). Dokładniejsza analiza DPSC
wskazuje, że komórki te umiejscowione są w obszarach okołonaczyniowych miazgi, i być
może wywodzą się z perycytów – komórek przydanki naczyń (28).
Wyróżniającą cechą populacji DPSCs izolowanych z użyciem przeciwciał STRO-1 jest
zdolność do regeneracji w warunkach In vivo kompleksu miazga-zębina , co potwierdzono
ekspresją białka- DSP ( dentin sialoprotein), jedynego specyficznego markera zębiny. (23, 26,
29,30). Specyficzność DSP polega na fakcie, iż białko to ulega biosyntezie w zębinie w
stężeniach setki razy wyższych aniżeli w jakkichkolwiek innych tkankach (31).
Wyizolowano populację komórek SHED z miazgi zębów mlecznych. Komórki te, podobnie
jak DPSC, zlokalizowane są w obszarach okołonaczyniowych miazgi. Charakteryzują się
wyższym potencjałem proliferacyjnym – częstszymi podziałami komórkowymi – niż DPSC.
Wykazują także intensywniejszą ekspresję genów związanych z wytwarzaniem macierzy
zewnątrzkomórkowej, np. czynnika wzrostu fibroblastów, (ang. Fibroblast Growth Factor –
FGF) i transformującego czynnika wzrostu beta, (ang. Transforming Growth Factor – TGF β).
TGF β jest wytwarzany w reakcji na uszkodzenie tkanek i prawdopodobnie stanowi sygnał
mobilizujący komórki macierzyste miazgi do przekształcania się w odontoblasty (32).
Komórki SHED wysiane na rusztowania i wszczepione podskórnie myszom bezgrasiczym
różnicują się do komórek sródbłonka naczyń oraz do odontoblastów (33,34).
Poznanie molekularnych mechanizmów różnicowania komórki skłania do
podejmowania kolejnych prób wykorzystania komórek macierzystych pochodzenia
mezenchymalnego sterowanej regeneracji tkanek. Dotychczas najbardziej szczegółowo
przebadano komórki macierzyste pochodzące ze szpiku kostnego, poszukując jednocześnie
innych, bardziej dostępnych źródeł komórek macierzystych o mezenchymalnym fenotypie.
Piśmiennictwo:
1. Shi S., Gronthos S.: Perivascular niche of postnatal mesenchymal stem cells in human bone
marrow and dental pulp. J Bone Miner. Res 18,696-704.
2. Sikora M. A., Olszewski W. L.: Komórki macierzyste- biologia i zastosowanie
terapeutyczne. Postepy Hig Med. Dosw 2004, 58, 202-208.
3. Alison M. R., Poulsom R., Forbes S., Wright N. A.: An introduction to stem cells. Review J
Pathol., 2002, 197, 419-423.
4. Blau H. M., Brazelton T. R., Weissman J. M.: The evolving concept of stem cell: entity of
function. Cell 2001, 105, 829-841.
5. Cogle C. R., Guthrie S. M., Sanders R. C., Allen W. L., Scott E. W., Petersen B. E.: An
overview of stem cell research and regulatory issues. Mayo Clin Proc 2003, 8, 993-1003.
6. Bishop A. E., Lee D. K., Polak J. M.: Embrynic stem cells. Review. J Pathol., 2002, 197,
424-429.
7. Odorico J. S., Kaufman D. S., Thomson J. A.: Multilineage differentiation from human
embryonic stem cell lines. Stem Cells 2001, 19, 193-204.
8. Pera M. F., Reubinoff B., Trounson A.: Human embryonic stem cells. J Cell Sci, 2000,
113, 5010.
9. Verfaillie C. M., Pera M. F., Lansdorp P. M.: Stem Cells: Hype and Reality. Hematology
2002, 1, 369-400.
10. Zhou S., Schuetz J. D., Bunting K. D., Colepietro A. M.: The ABC transporter
Bcrp1/ABCG2 is expressed in a wide variety of stem cell and is a molecular determinant of
the side-population phenotype. Nat Med 2001, 7, 1028-1034.
11. Forbes S. J., Vig P., Poulsom R., Wright N. A., Alison M. R.: Adult stem cell plasticity:
new pathway of tissues regeneration become visible. Clinical Science, 2002, 103, 355-369.
12. Pittenger M. F., Mackay A. M., Beck S. C, Jaiswal R. K., Douglas R., Mosca J. D.,
Moorman M. A., Simoetti D. W., Craig S., Marshak D. R.: Multilineage potential of adult
human mesenchymal stem cells. Science 1999, 284, 143-147.
13. Smith A. G.: Embrio-derived stem cell: of mice and men. Ann Rev Cell Dev Biol 2001,
17, 435-462.
14. Thomson J. A., Odorico J. S.: Human embryonic stem cell and embryonic germ cell lines.
Trends Biotechnol 2000, 18, 53-57.
15. Shamblott M. J., Axelman J., Littlefield J. W., Blumenthal P. D., Huggins G. R., Cui Y.,
Cheng L., Gearhart J. D.: Human embryonic germ cell derivatives express a broad range of
developmentally distinct markers and proliferate extensively in vitro. Proc Natl Acad Sci
USA, 200, 98, 113-118.
16. Trounson A., Pera M.: Potential benefits of cell cloning for human medicine. Reprod
Fertil Dev 1998, 10, 121-125.
17. Kucia M., Drukała J.: Postęp w metodach hodowli komórek dla transplantologii- komórki
macierzyste. Post. Biol Komórki 2002, 2, 257-268.
18. Donovan P. J.: The germ cell- the mother of all stem cells. Int J Dev Biol 1998, 42, 10431550.
19. Kacprzyńska E., Maciejewska I.: Komórki macierzyste pochodzenia zębowego.
Możliwość zastosowania we współczesnej stomatologii i potencjalne kierunki rozwojuprzegląd piśmiennictwa. Post. Biol. Komórki 2011, 38,3, 467-473.
20. Bianco P., Riminucci M., Gronthos S., Gehron Robey P.: Bone marrow stromal cells:
nature, biology and potential application. Stem Cells 2001, 19, 180-192.
21. Gronthos S., Zanettino ACW, Hay SJ, Shi S, Graves SE, Kortesidis A, Simmons PJ.:
Molecular and cellular characterization of highly purified stromal cells derived from human
bone marrow. J Cell Sci 2003, 116, 1827-1835.
22. Huang GTJ, Gronthos S, Shi S: Mesenchymal stem cells derived from dental tissue vs.
those from other sources: their biology and role in regenerative medicine. J Dent Res, 2009,
88, 9, 792-806.
23. Gronthos S., Brahim J., Li W, Fisher LW, Cherman N., Boyde A., Denbesten P., Robey
G., Shi S.: Stem cells properties of human dental pulp stem cells. J Dent Res 2002, 81, 531535.
24. Herzog EL, Cahi L, Krause DS.: Plasticity of marrow-derived stem cells. Blood 2003,
102, 10, 3483-3493.
25. Rosenbaum AJ, Grande DA, Dines JS.: The use of mesenchymal stem cells In tissue
engineering. Organogenesis 2008, 4, 1, 23-27.
26.1Gronthos S, Mankani M, Brahim J, Robey PG, Shi S.: Postnatal human dental pulp stem
cells (DPSCs) in vivo and in vitro. Proc Natl Acad Sci USA 2000, 97, 25, 13625-13630.
27. Miura M., Gronthos S., Zhao M., Lu B., Fisher LW, Robey PG, Shi S.: Shed: stem cells
from human exfoliated deciduous teeth. Proc Natl Acad Sci USA 2003, 100, 5807-5812.
28.12. Shih S., Gronthos S.: Perivascular niche of postnatal mesenchymal stem cells in human
bone marrow and dental pulp. J Bone Miner. Res 2003, 18, 696-704.
29. Sloan A. J., Waddington R. J. :Dental pulp stem cells: what, where, how? Int J Paediatr
Dent 2009, 19, 1, 61-70.
30. Zhang Y.D., Liu Y., Zhang H.Y., Li W.H., Shi S., Le A.D., Wang S.L.: Stem cells from
deciduous tooth repair mandibular defect in swine. J Dent Res 2009, 88, 3, 249-254.
31. Qin C., Brunn J.C.,Cadena E., Ridalla A., Tsujigiwa H., Nagatsuka H., Nagai N., Butler
W. T.: The expression od dentin sialophoprotein gene in bone. J Dent Res 2002, 81, 6, 392394.
32. Sloan A. J., Perry H., Matthews J B., Smith A J.: Transforming growth factor-beta
isoform expression in mature human healthy and carious molar teeth. Histochem J 2000, 324:
247-252.
33. Sakai V. T., Zhang Z., Dong Z., Neiva K .G., Machado M .A., Shi S., Santos C. F., Nör J.
E.: SHED differentiate into functional odontoblasts and endothelium. J Dent Res 2010, 898:
791-796.
34.Cordeiro M.M., Dong Z., Kaneko T., Zhang Z., Miyazawa M., Shi S., Smith A. J., Nör J.
E.: Dental pulp tissue engineering with stem cells from exfoliated deciduous teeth. J Endod
2008, 34, 8: 962-969.
35. Mariani S. M.: Stem Cells: Dream or Reality? Highlight from the American Society of
Hematology 44th Annual Meeting; Philadelphia USA 06-10.12.2002. Conference Report
2003.
36. Donovan P. J.: The germ cell- the mother of all stem cells. Int J Dev Biol 1998, 42, 10431550.