docZespół deprywacji
download 
Reklamacja Transkrypt
Zespół deprywacji
Prof. n. med. Ludwika Sadowska Katedra Fizjoterapii, Samodzielna Pracownia Rehabilitacji Rozwojowej, Akademia Medyczna im. Piastów Śląskich we Wrocławiu Potrzeby psychospołeczne i duchowe człowieka w świetle rozwoju więzi między dzieckiem i matką od poczęcia Parafia Rzymskokatolicka pw. Św. Rodziny Wrocław 30. 11. 2008 Na dzień Peregrynacji Relikwii Św. Joanny Beretta Moli „Człowiek, który ma nieustanną potrzebę widzenia, dotykania, odczucia, nie daje się zbyt łatwo przekonać samym słowem. Piękne przemawianie nie wystarcza. Trzeba to potwierdzić konkretnym przykładem. Musimy być Ŝywymi świadkami wielkości i piękna chrześcijaństwa. Spraw więc, by prawda stała się widoczna w tej własnej osobie…”. ( Joanna Beretta Molla) „ Człowiek jest jednością psycho-fizyczno-duchową; jedyny i niepowtarzalny. Sam w sobie prezentuje trzy sfery: cielesną , umysłową i duchową. MoŜna przy tym rozróŜnić poszczególne wymiary odpowiedzialności człowieka: wewnątrzosobowy, międzyosobowy, międzypokoleniowy, które współdziałają ze sobą, znajdując wyraz w jego podmiotowości oraz osobowości. Julian Aleksandrowicz, Theodor Hellbrügge Miłość, cierpienie i odpowiedzialność w wychowaniu człowieka Miłość i cierpienie towarzyszy człowiekowi od zarania jego historii do śmierci. Cierpienie zawsze dotyczy całej osobowości: ciała, psychiki i duszy. Miłość nie jedno ma imię. Co to jest MIŁOŚĆ w świetle chrześcijańskiej koncepcji świata Jana Pawła II? Miłość przenika sferę fizyczną, umysłową i duchową człowieka czyniąc go zdolnym do pełni przeŜywania Stwórcy, Jego Objawienia i współodczuwania z drugą osobą. „Miłość cierpliwa jest, łaskawa jest. Miłość nie zazdrości nie szuka poklasku, nie unosi się pychą, nie jest bezwstydna, nie szuka swego, nie unosi się gniewem, nie pamięta złego, nie cieszy się z niesprawiedliwości, lecz współweseli się z prawdą. Wszystko znosi...Wszystko przetrwa. Miłość nigdy nie ustaje.” św. Paweł - I list do Koryntian BÓG jest Miłością Miłość matki do dziecka tworzy więź między nimi Daje poczucie bezpieczeństwa, ułatwia proces separacji i indywiduacji, rozwój samodzielności, kreatywności i rozbudzanie inicjatywy, kształtuje postawę ufności podstawowej, warunkującą zdolność do tworzenia więzi uczuciowych z innymi osobami, jest podstawą wychowania, kształtującego charakter i zdrowie psychiczne człowieka. W opiece nad dzieckiem w XX wieku zdominowały potrzeby somatyczne: Czynności pielęgnacyjne u niemowlęcia, sen, karmienie – uregulowane w czasie RozróŜnienie tego co dziecko chce od tego co potrzebuje Reakcja rodziców na płacz dziecka (przytulenie, noszenie, karmienie) A potrzeby przyzwyczaja je do płaczu psychiczne Dziecko wymusza..., dziecko dziecka? przyzwyczaja się... „nie nosić, nie kołysać, nie rozpieszczać, nie karmić na Ŝądanie...” Rodzice chłodnymi obserwatorami reakcji dziecka Płacz jest bezskuteczny Błędnie pojęte dobro dziecka Model opieki idealnej, medyczne podejście do dziecka, traktowanie go instrumentalne jako obiekt do nakarmienia czy przewinięcia. Problemy somatyczne przesłoniły problemy emocjonalne i duchowe. W momencie kiedy narodziła się neonatologia, pediatra objął opieką dziecko nienarodzone Zwrócono uwagę na 9-MIESIĘCZNE doświadczenie prenatalne dziecka (noszenie, kołysanie w łonie matki, ciasne obejmowanie powłoką mięśniową macicy) i jego wpływ na wrodzone potrzeby dziecka (wrodzona potrzeba obejmowania, przywierania, dotyku, ruchu) DOTYK + RUCH OKAZJA DO STYMULACJI SENSORYCZNEJ PRZEZ TE ZMYSŁY, KTÓRE SĄ U DZIECKA NAJWCZEŚNIEJ NAJLEPIEJ ROZWINIĘTE Nienarodzone dziecko doświadcza symbiotycznego związku z matką Kontynuacja tej prenatalnej symbiozy jest małemu dziecku jeszcze długo potrzebna. Noworodek nie wyodrębnia siebie jako całości, uznając się za część organizmu swojej matki. znaczenie warunków porodu i pierwszych dni Ŝycia noworodka dla kształtowania się u niego poczucia bezpieczeństwa i prawidłowych relacji z matką [Blaim 1986, Kościelska 1998, Leboyer 1983, Odent 1997] Poród przynosi dziecku radykalną zmianę sytuacji. Stąd zalecenie, aby zaraz po porodzie, przed odpępnieniem, dziecko połoŜyć matce na brzuch (odczucie ciepła, percepcja rytmu bicia jej serca, oddechu i zapachu). Wchodzi ono w obce środowisko o całkowicie zmienionych warunkach. Jedyną stałą rzeczą w nowym otoczeniu jest matka, z którą musi się nauczyć doświadczać nowej, innej więzi (stopniowo odnajdywać swoją własną toŜsamość i wyodrębniać się jako autonomiczna, samodzielna osoba). Pierwszy szczyt odruchu ssania występuje w 20-30 minut po wejściu w nowy świat. Jest to najbardziej naturalna, prosta i niepowtarzalna droga wzmacniająca wzajemny związek matki i dziecka Warunek rozwoju więzi emocjonalnej między matką i dzieckiem bezpośredni kontakt dotykowy i wzrokowy Noworodek zdolność do fiksowania wzroku na twarzy ludzkiej i odbioru płynących od niej sygnałów niezwykle czuły zmysł dotyku Dotykowy kontakt z matką ma charakter reakcji wrodzonej, warunkuje poczucie bezpieczeństwa i umoŜliwia pojawienie się silnego związku emocjonalnego. Karmienie naturalne - ssanie piersi matki Umiejętność ssania była najpełniejsza forma ćwiczona przez wiele kontaktu dotykowego miesięcy Ŝycia noworodka z matką wewnątrzmacicznego. (od 3 miesiąca) Warunki rozwoju więzi emocjonalnej między matką i dzieckiem bezpośredni kontakt dotykowy i wzrokowy Matka W pierwszych godzinach po porodzie - okres zwiększonej gotowości hormonalnej i emocjonalnej na kontakt z dzieckiem (istotne znaczenie dla rozbudzenia uczucia miłości macierzyńskiej) [Leboyer 1983, Odent 1997, Maurer, Maurer 1994, Prekop 1993]. W pierwszych tygodniach Ŝycia noworodka główną drogą docierania do niego informacji są jego doznania • dotykowe • kinestetyczne • węchowe bodźce „znane od zawsze” niwelują stres spowodowany nowym otoczeniem - powodują u noworodka poczucie bezpieczeństwa (wzięcie dziecka na ręce, przytulenie czy pokołysanie wywołują wyraźną zmianę w jego stanie emocjonalnym) Ewolucja związku dziecka z matką od pełnej symbiozy i zaleŜności do separacji i (pierwotny rodzaj więzi opartej na indywiduacji zaleŜności od matki) Noworodek nie wyodrębnia siebie jako całości, uznając się za część organizmu swojej matki. Pełna symbioza niemowlęcia z matką występuje do około 6 miesiąca Ŝycia. Dwu- lub trzymiesięczne dziecko zaczyna przedkładać kontakty z matką nad kontakty z osobami obcymi. Uśmiecha się do niej i głuŜy więcej niŜ do innych. Separacja (róŜnicowanie) trwa od 6 do 9 miesiąca Ŝycia. Sześciomiesięczne niemowlę wyraźnie odróŜnia matkę od innych osób, czego wyrazem jest tzw. „uśmiech rozpoznania” na jej widok, a takŜe lęk przed obcymi. Ewolucja kontaktu dziecka z matką 1. ciągły kontakt dotykowy całym ciałem jest podstawowym warunkiem odczuwania bezpieczeństwa (dowód: separacyjny odruch Moro) 2. dotyk dłońmi (głaskanie, trzymanie za rękę) 3. kontakt wzrokowy 4. kontakt werbalny („pieszczota słowna”, piosenka, wspólna zabawa, rozmowa) Warunkiem tych przemian jest utworzenie w psychice dziecka wewnętrznego obrazu matki, jej reprezentacji jako zinternalizowanego obiektu, który niemowlę zachowuje w pamięci w sytuacjach czasowego rozdzielenia, traktując go jako źródło bezpieczeństwa i punkt orientacyjny w pierwszych samodzielnych próbach poznawania świata. Ewolucja łączności percepcyjnej dziecka z matką Kontakt fizyczny jest stopniowo zastępowany kontaktem psychicznym fizyczna obecność matki – jej zinternalizowanym obrazem Wymienione stadia kontaktu nakładają się na siebie kolejno, a pojawienie się bardziej zaawansowanej formy nie powoduje zaniku form wcześniejszych [Blaim 1986, Knill 1995, Leboyer 1983, Lis 1992, Maas 1998, Odent 1997, Olechnowicz 1999]. Warunki wytworzenia więzi ciągła obecność matki lub stałego opiekuna Matka musi być fizycznie dostępna dla niemowlęcia. Zaspokaja podstawowe potrzeby społeczne: wrodzoną potrzebę przywierania i nieodstępowania wzrokiem (matka nieobecna, to matka, która „przestaje istnieć”). Opieka tej samej kochającej osoby stwarza sposobność do ustawicznego porozumiewania przedsłownego, wymiany sygnałów – dziecko uczy się od matki jej sposobu przeŜywania, obniŜa własne napięcia frustracyjne drogą komunikowania swoich potrzeb. Daje ciągłość przeŜyć niezbędną do budowy podstawowych pojęć powiązań przyczynowo-skutkowych, zadatków poczucia czasu, umiejętności przewidywania przeŜycia są znane – nie stresują Warunki wytworzenia więzi ciągła obecność matki lub stałego opiekuna aktywność wobec dziecka Kontakt uczuciowy z dzieckiem uzyskuje się drogą pozawerbalną – przez codzienne zaspokajanie jego podstawowych potrzeb Ŝyciowych: karmienie, pielęgnowanie, bawienie, pocieszanie (pochylanie się nad dzieckiem, przybliŜanie i oddalanie swojej twarzy, dotykanie, głaskanie, branie na ręce, podnoszenie i przytulanie do siebie) Współobecność, „bycie z dzieckiem”, grooming (z ang. „chodzenie koło kogoś”) Warunki wytworzenia więzi ciągła obecność matki lub stałego opiekuna aktywność wobec dziecka szybka reakcja na zachowanie się dziecka Dostrojenie się matki do potrzeb niemowlęcia - reakcja na płacz, odpowiadanie uśmiechem na uśmiech dziecka Matka musi być psychicznie dostępna dla niemowlęcia (ze stałą gotowością do wzajemnej wymiany sygnałów, podąŜająca za dzieckiem, przyglądająca się mu i nadająca znaczenie jego zachowaniom, odczytująca jego komunikaty) Wyraz twarzy, gesty, ton głosu, słowa stają się sygnałami, które komunikują bliskość, ciepło, serdeczność, bądź teŜ dystans, chłód czy obojętność. Warunki wytworzenia więzi ciągła obecność matki lub stałego opiekuna aktywność wobec dziecka szybka reakcja na zachowanie się dziecka Rozwój wymaga stałego, zwykle cichego dialogu między dwojgiem. (D. Stern) Znaczenie więzi osobowej trwałe przywiązanie chroni dziecko przed lękiem, dając poczucie bezpieczeństwa, miłości przynaleŜności uczuciowej kształtuje postawę ufności podstawowej - warunkującą zdolność do tworzenia więzi uczuciowych z innymi osobami. Postawę uczuciową wobec matki dziecko z czasem przenosi na innych ludzi. Stosunek małego dziecka do matki = prototyp późniejszych zachowań społecznych, bliskich związków z ludźmi Znaczenie więzi osobowej trwałe przywiązanie chroni dziecko przed lękiem, dając poczucie bezpieczeństwa, miłości przynaleŜności uczuciowej Ułatwia proces separacji i indywiduacji, czyli wyodrębnienia się JA dziecka i stawania się odrębną istotą (dziecko w obecności matki wykazuje odwagę ruchową, matka jest źródłem siły motywacyjnej) Znaczenie więzi osobowej trwałe przywiązanie chroni dziecko przed lękiem, dając poczucie bezpieczeństwa, miłości przynaleŜności uczuciowej wyzwala potrzebę zabawy i eksploracji otoczenia, co jest warunkiem i motorem prawidłowego rozwoju psychomotorycznego O roli opieki macierzyńskiej we wczesnym okresie Ŝycia dziecka pisał Bowlby w monografii zatytułowanej „Maternal Care and Mental Health” wydanej w 1951 r. na zlecenie Światowej Organizacji Zdrowia. Badacz ten stwierdził m.in.: „Jest rzeczą niezwykle waŜną dla zdrowia psychicznego, aby dziecko przez cały okres niemowlęctwa i wczesnego dzieciństwa wychowywało się w warunkach stałego, bliskiego, czułego kontaktu ze swoją matką lub matką zastępczą”. Warunki prawidłowego rozwoju osobowości : (jej podstawy kształtują się do końca 3 roku Ŝycia) 1. Zaspokojenie potrzeb psychicznych i duchowych dziecka (poczucie bezpieczeństwa, potrzeba miłości i czułości, potrzeba zabawy, uznania i aprobaty, potrzeba poznania świata) 2. Harmonia rozwoju funkcji psychomotorycznych BRAK ZASPOKOJENIA NAJWAśNIEJSZYCH POTRZEB PSYFIZYCZNYCH I DUCHOWYCH CZŁOWIEKA , (niewłaściwe traktowanie, dotkliwe zaniedbywanie, wykorzystywanie seksualne dziecka ) dezorganizacja osobowości (globalna lub częściowa) BRAK ZASPOKOJENIA PODSTAWOWYCH POTRZEB PROWADZI DO ZABURZONEGO ROZWOJU CZŁOWIEKA Cała aktywność dziecka ukierunkowana na walkę ze strachem (organizm w stanie stresu przewlekłego) „STRACH ZABIJA DUSZĘ” (Frank Herbert) DuŜe stałe stęŜenie GKS powoduje przekształcenia morfologiczne synaps, atrofię neuronów piramidalnych w hipokampie, zatrzymanie neurogenezy w zakręcie zębatym - NEURODEGENERACJA OUN DuŜe stęŜenie AK hamuje korę przedczołową – wyŜsze czynności myślowe (choć aktywuje hipokamp, podwzgórze, ciało migdałowate) Zespół deprywacji określany takŜe jako choroba sieroca (maternal deprivation) choroba szpitalna karłowatość psychospołeczna (u dzieci powyŜej 2 roku Ŝycia) jest zespołem chorobowym, wynikającym ze zniszczenia więzi uczuciowej między dzieckiem a opiekującą się nim osobą, którą najczęściej jest matka. Zespół deprywacji (maternal deprivation) Przebiega z zahamowaniem rozwoju psychicznego oraz somatycznego (do stanu wyniszczenia) u dzieci pozbawionych opieki rodzicielskiej. Późnymi skutkami zespołu deprywacji są zaburzenia rozwoju osobowości i trwałe upośledzenie zdolności nawiązywania osobistych więzi osobowych. (Bowlby 1950) Skutki nie wytworzenia więzi uczuciowej lub jej zerwania Zespół deprywacji przebiega w trzech fazach: Pierwsza faza - protestu przeciwko rozłące Druga faza - rozpaczy Trzecia faza - zobojętnienia, rezygnacji. Dziecko przeŜywa cięŜki uraz psychiczny w skutek zniszczenia pierwotnej potrzeby więzi. Wiodącym objawem jest wysoki poziom lęku w I i II fazie, który wygasa w fazie III , a dziecko traci zdolność do przywiązywania się. Zazwyczaj występuje opóźnienie rozwoju psychomotorycznego, płaczliwość lub agresja, a w układzie nerwowym – neurodegeneracja, warunkująca trwałe zniekształcenie osobowości. Objawy III fazy zespołu deprywacji u dziecka Dziecko nie przystosowane do środowiska rodzinnego bez umiejętności funkcjonowania społecznego nie jest uwaŜane za zdrowe. Unika nawiązywania kontaktu emocjonalnego, wzrokowego: nie potrafi współczuć, nie tęskni, nie jest serdeczne, nie umie wyraŜać radości (brak „reakcji oŜywienia”). Z czasem pojawiają są objawy neuro-, psycho- i socjopatii m. in. nerwica lękowa, neurastenia, trudności szkolne i zaburzenia behawioralne: agresja, obojętność uczuciowa, unikanie kontaktów społecznych, nieŜyczliwość do ludzi i upośledzenie w sferze uczuć wyŜszych. Zaburzenia w psychice dziecka skrzywdzonego przez otoczenie mogą pozostać głęboko ukryte i uwidocznić się dopiero po wielu latach. Częściowy niedorozwój określonych funkcji intelektualnych sfery psychomotorycznej, uczuć, wyobraźni, więzi społecznych uwidacznia się początkowo w postaci infantylizmu psychicznego. Mogą powstawać róŜne zespoły czynnościowych zaburzeń oun. Szczególnie krytycznym momentem staje się rozpoczęcie nauki szkolnej: obiektywne trudności w nauce, doświadczenie własnej nieumiejętności, liczne kary i nagany, urazowe przeŜycia na ich tle doprowadzają z czasem do powaŜnych zmian zachowania dziecięcego. Objawy zespołu deprywacji moŜna obserwować u dzieci często hospitalizowanych i niepełnosprawnych. PoniewaŜ kaŜde dziecko hospitalizowane przeŜywa stres związany z rozłąką, a równocześnie cierpi z powodu dolegliwości chorobowych i związanych z procesem leczenia, nie naleŜy go rozłączać w takich okolicznościach z matką. Zespół deprywacji a sieroctwo społeczne Dzieci porzucane przez rodziców stają się osamotnione w sensie fizycznym i psychicznym. Nie znają uczucia miłości, które jest niezbędnym warunkiem dobrego rozwoju. Dzieci niekochane rozwijają się gorzej, częściej chorują i cierpią na głód emocjonalny. Wymagają rehabilitacji społecznej róŜnymi metodami (rodzinne domy dziecka, adopcja) Świadomość Eucharystyczna Św. Joanny Beretta Molli „Eucharystia to nie wyłącznie rzeczywistość ducha. Ciało człowieka teŜ jest istotne, bo jest świątynią Ducha Świętego. Nie mogę wiec, uczęszczając na Mszę Świętą, traktować jej tylko jako modlitwy, Moja poboŜność eucharystyczna jest prawdziwa, o ile znajduje swe odbicie we wszystkich relacjach, jakie mam z ludźmi” Głód Duszy – zaspakaja pokarm Eucharystyczny, Głód Serca – uczucia i przywiązanie, Głód Ciała – chleb powszedni, Wszystkie rodzaje głodu człowieka zaspakaja MIŁOŚĆ !!!
