docpodręcznik tus
download 
Reklamacja Transkrypt
podręcznik tus
PODRĘCZNIK METODYCZNY DLA PROWADZĄCYCH TRENING UMIEJĘTNOŚCI SPOŁECZNYCH. Opracowanie i redakcja: Katarzyna Kaźmierczak. Autorzy: Urszula Jaśkiewicz, Beata Koleśnik, Grażyna Popilowska, Justyna Zielińska-Stefaniak, Dariusz Bełdowski. 1 Spis treści WSTĘP ....................................................................................................................................... 3 PRZEDMOWA .......................................................................................................................... 4 I. INTEGRACJA, ZAUFANIE. Opracowanie Katarzyna Kaźmierczak. .................................. 9 II. EMOCJE I KONTROLA ZŁOŚCI. Opracowanie Urszula Jaśkiewicz. ............................. 15 III. ASERTYWNOŚĆ. Opracowanie Urszula Jaśkiewicz. ...................................................... 20 IV. STRES. Opracowanie Urszula Jaśkiewicz......................................................................... 27 V.CZAS WOLNY. Opracowanie Justyna Zielińska- Stefaniak. ............................................. 34 VI. ASPIRACJE. Opracowanie Justyna Zielińska- Stefaniak. ................................................ 37 VII. WYRAŻANIE POTRZEB. Opracowanie Justyna Zielińska- Stefaniak. ......................... 44 VIII. KOMUNIKACJA. Opracowanie Grażyna Popilowska, Katarzyna Kaźmierczak. ........ 53 IX. JAK RADZIĆ SOBIE Z KRYTYKĄ. Opracowanie Grażyna Popilowska, Katarzyna Kaźmierczak. ............................................................................................................................ 60 X. POCZUCIE WŁASNEJ WARTOŚCI. Opracowanie Urszula Jaśkiewicz. ........................ 66 XI. DYLEMATY MORALNE. Opracowanie Beata Koleśnik. ............................................... 71 XII. WARTOŚCI. Opracowanie Beata Koleśnik. .................................................................... 76 XIII. ZACHOWANIA RYZYKOWNE. Opracowanie Dariusz Bełdowski. ........................... 80 XIV. ZACHOWANIA RYZYKOWNE. Opracowanie Dariusz Bełdowski. ........................... 91 XV. PODSUMOWANIE. POŻEGNANIE. Opracowanie Katarzyna Kaźmierczak. ........... 100 LITERATURA: ...................................................................................................................... 104 2 WSTĘP Jeśli trafiła w Twoje ręce ta książka, zakładam ze pracujesz z ludźmi, prowadzisz zajęcia, może zajmujesz się profilaktyką. Od wielu lat pracuję z młodzieżą i zawsze bardzo mnie ciekawi jak widzą siebie, o czym marzą, myślą, jakie wartości są ważne w ich życiu, z czym mają problem... Często widzę że pomimo ogromnych zasobów i talentów są zagubieni, samotni, rozpaczliwie szukają siebie, kontaktu z drugim człowiekiem i sensu życia... Zdarza się, że nie wiem co powiedzieć, co zrobić, wówczas po prostu jestem... słucham, traktuję ich poważnie i po partnersku. Ciągle szukam sposobów by skutecznie się spotykać i rozumieć. Dlatego bardzo cieszę się że powstał nasz program przeciwdziałania zachowaniom ryzykownym (TUS czyli Trening Umiejętności Społecznych), który jest efektem pracy partnerów projektu Profilaktyka Problemowa. Dyskutowaliśmy, wymienialiśmy doświadczenia i na nowo odpowiadaliśmy sobie na pytanie „po co chcemy zrealizować ten program?”. Myślę ze odpowiedz na to pytanie padnie w dalszej części książki, ale to co mi przychodzi do głowy w tym momencie to trzy ważne słowa :„SPOTKANIE” , „DIALOG” i „UWAŻNOŚĆ”. 3 PRZEDMOWA Co to jest TUS? Program TUS (Trening Umiejętności Społecznych) jest przeznaczony dla młodzieży szkolnej w wieku 15-19 lat. Powstał po to, by ograniczyć zachowania ryzykowne młodzieży, wspierać młodych ludzi w rozwoju i pomóc uniknąć zagrożeń. W TUS chcemy bazować na zasobach, wzmacniać mocne strony, wyposażać w umiejętności, a nie koncentrować się na używkach. Programy nastawione na profilaktykę uzależnień nie dają zadowalających, długofalowych efektów. Różnego rodzaju zachowania ryzykowne młodzieży są konsekwencją, skutkiem a nie przyczyną. Przyczyny upatrujemy w różnego rodzaju deficytach, kłopotach w wielu płaszczyznach; rodzinnej, w grupie rówieśniczej, w relacjach z nauczycielami. Źródłem tych kłopotów jest brak kompetencji społecznych, poczucie osamotnienia i zagubienia młodych ludzi. TUS działa kompleksowo na wiele obszarów kształtującej się osobowości młodego człowieka. Odpowiada na wiele potrzeb rozwojowych tj. ogromna chęć przynależności do grupy rówieśniczej z jednej strony, potrzeba aprobaty społecznej, z drugiej zaś dążenie do autonomii, indywidualizacji i niezależności. Ze względu na różnorodność poruszanych na warsztatach tematów, wyposaża młodego człowieka w umiejętności, które pomogą mu budować szczęśliwe relacje z ludźmi, spełniać się i radzić sobie z zagrożeniami, pomaga rozwijać empatię, otwartość na siebie i innych, autentyczność, rozwija umiejętność wyrażania swoich uczuć i opinii. Bardzo poruszyła nas w rozmowach z młodzieżą ogromna niewiara w to, że z ich zdaniem ktokolwiek się liczy, szczególnie w szkole, dlatego tak bardzo zależy nam na nawiązaniu dialogu z młodzieżą. Komunikat, który młody człowiek bardzo często otrzymuje, gdy dorośli nie potrafią sobie poradzić, 4 używając racjonalnych argumentów, to: „Nie dyskutuj”. Jest to bardzo niebezpieczne, bo młody człowiek uczy się przyjmować postawę bierną, traci wiarę w siebie i chęć podejmowania dialogu, rozwiązywania problemów, nie uczy się odpowiedzialności za swoje życie, decyzje, zachowania (także te ryzykowne). Poczucie sprawczości, umiejętność podejmowania decyzji i co za tym idzie ponoszenia konsekwencji tych decyzji, to bardzo ważny trening i próba wkraczania w dorosłe życie. Rozwijanie tych umiejętności jest bardzo trudne, lub wręcz niemożliwe gdy brakuje partnerskiej, mądrej i konsekwentnej relacji z Dorosłym. Kto i gdzie może realizować TUS? Półroczny 30-godzinny program, poprzedzony aktualną diagnozą środowiska legnickiego powstał z myślą o szkole. To 15 dwugodzinnych cotygodniowych spotkań ujętych w normalny plan lekcji (godzina wychowawcza + dodatkowa godzina lekcyjna). Z założenia, dla komfortu pracy, duże klasy należy podzielić na dwie grupy. Idealną sytuacją jest, gdy grupę mogą prowadzić dwie osoby. W naszym założeniu jest to nauczyciel, pedagog szkolny, zaś druga osoba to „ktoś z zewnątrz”: psycholog, trener, terapeuta. Program może być także prowadzony w grupach, których założeniem jest budowanie kompetencji społecznych i rozwój osobisty. Poruszające były dla nas odpowiedzi młodych ludzi na pytanie:” Jak powinien wyglądać program profilaktyczny, by zechcieli z niego skorzystać?”, w większości odpowiadali, że ważniejsze jest to kto i jak z nimi rozmawia. Dlatego też warto pomyśleć jakie obszary powinien uaktywnić w sobie prowadzący i co w sobie rozwijać by móc skutecznie pracować z młodzieżą. Rola prowadzącego polega przede wszystkim na przestrzeganiu i pilnowaniu przestrzegania podstawowych norm grupowych czyli; bezpieczeństwo fizyczne i psychiczne. Pilnowanie tego by nie krytykować, nie oceniać i nie osądzać, natomiast dawać informacje 5 zwrotne mówiące o konkretnych zachowaniach. Dbanie o życzliwą atmosferę. prawo każdego uczestnika do własnego zdania i bycia wysłuchanym dyskrecja - osobiste rzeczy dziejące się na grupie pozostają tajemnicą grupową tu i teraz - to co się wydarzy na zajęciach np. konflikty, powinno zostać rozwiązane na zajęciach a nie komentowane po nich ( wiąże się to również z zasadą dyskrecji) regularność i punktualność Przede wszystkim prowadzący sam musi przestrzegać reguł i to jest korygujące i modelujące dla grupy. Buduje zaufanie i stwarza bezpieczne ramy, w których grupa może działać. Prowadzącego powinno także cechować; zaangażowanie, aktywność, wrażliwość, empatia, uważność, prowadzący powinien być bacznym obserwatorem tego co dzieje się w grupie, stanowczość, szczególnie w pilnowaniu norm grupowych i dbaniu o bezpieczeństwo, elastyczność, czyli umiejętność „dopasowania” programu ćwiczeń do poziomu energii i zaangażowania grupy, sprawiedliwość i partnerstwo uczciwość i szczerość. Prowadzący nie powinien bać się trudnych tematów z jednej strony, z drugiej zaś nie obiecywać cudownych rozwiązań w obszarach, które są trudne, np gdy działamy w systemie szkolnym, mówimy szczerze na co naszym zdaniem mają wpływ młodzi ludzie, a na co nie. poczucie humoru - pomaga rozładować drobne napięcia, zwiększyć dystans do problemu, zwiększa tolerancję wobec siebie i innych, 6 unikanie zachowań postrzeganych jako stereotypowo „belferskie”: ocenianie, porównywanie, upominanie, „przywoływanie do porządku”, warto natomiast odwoływać się do norm grupowych i opinii grupy, dawać informacje zwrotne, odwracać uwagę lub żartować (gdy problem nie jest wart uwagi grupy na ten moment). Jak korzystać z podręcznika? Każdy rozdział poświęcony jest innej tematyce i skupia się na budowaniu różnych umiejętności społecznych. W każdym rozdziale jest wprowadzenie, bądź informacje z którymi warto się zapoznać przed zajęciami. Można korzystać z programu „wyrywkowo” gdy prowadzimy zajęcia o określonej tematyce, jednak najlepszy efekt daje przeprowadzenie całego cyklu zajęć w kolejności zapisanej w podręczniku. Każde zajęcia mają podobną konstrukcję, staje się to pewnego rodzaju rytuałem grupy. Ćwiczenia oparte są na doświadczeniu, bardzo ważne jest aby po nich odbywały się rundki (bądź praca na innym poziomie bezpieczeństwa), to powoduje wyciąganie osobistych wniosków, refleksję i „zakotwiczenie” w sobie przeżycia związanego z doświadczeniem ćwiczenia. METODY PRACY Krąg - umożliwia wszystkim widzenie innych i bycie widocznym, prowadzący może obserwować całą grupę. Jest to inna forma pracy niż w klasie gdzie uczniowie siedzą w ławkach. Siedzenie w kręgu daje poczucie, że wszyscy są „równi”, mają takie same prawa. Rundka - każdy uczestnik grupy wypowiada się, zwykle podsumowując ćwiczenie. Ta forma pracy pomaga nazywać swoje uczucia, myśli i werbalizować je. Daje każdemu prawo wypowiedzi z 7 którego może skorzystać, bądź nie (nie możemy nikogo zmuszać do wypowiedz i - patrz punkt następny). Praca indywidualna, w parach, w małych grupach, w całej grupie, czyli poziomy bezpieczeństwa. Musimy pamiętać o tym, że zajęcia odbywają się na terenie szkoły, w klasie. Pracujemy na poziomie warsztatu, daje to możliwość bezpiecznego wglądu we własne emocje z uważnością na fakt, że program się kończy a uczeń pozostaje w klasie. Zbyt mocne „odsłonięcie się”, ujawnienie swoich osobistych kłopotów może być dla ucznia ryzykowne, dlatego w każdej szkole będzie informacja i kontakt do: punktu konsultacyjnego, do którego będzie można przyjść i otrzymać pomoc i wsparcie, będzie można również kontynuować prace nad sobą na prowadzonych przez nas Warsztatach Rozwoju Osobistego. W pracy warsztatowej natomiast skupimy się na tu i teraz. Zajmujemy się tym co na ten moment dzieje się w grupie podczas wspólnej pracy, zabawy? jakie pojawiają się problemy? jak sobie z nimi radzić? jakie umiejętności są potrzebne by rozwiązać te problemy. Poziomy bezpieczeństwa w ujawnianiu własnych przeżyć i refleksji uczestnika są zależne od zgrania i atmosfery panującej w grupie, prowadzący biorąc pod uwagę te czynniki proponuje jako podsumowanie ćwiczeń; - pomyśl - napisz - powiedz w parze - powiedz w grupie - powiedz na forum Burza mózgów- aktywizuje całą grupę, polega na wypowiadaniu nieskrępowanych pomysłów, bez oceny, krytyki, pomysłów realnych i nierealnych, nawet absurdalnych. Liczy się ilość skojarzeń, pomysłów na dany temat, każdy pomysł jest dobry, dopiero później z mnogości 8 pomysłów wybieramy najlepsze. Ta forma pracy bardzo pobudza kreatywność i ośmiela osoby, które zwykle boją się odezwać w grupie. Ćwiczenia, czyli nauka nowych umiejętności poprzez doświadczanie. Prace plastyczne - są szczególnie cenne dla osób, które mają problemy z werbalizacją. Wspólne malowanie prowokuje posługiwanie się kodem pozawerbalnym i sprzyja lepszemu porozumieniu. Ważną rolą prowadzącego jest zwrócenie uwagi na przekaz i pomysł na rysunek. Często uczestnicy obawiają się oceny swoich talentów plastycznych, jednak w bezpiecznej, pozbawionej ocen atmosferze młodzież chętnie wykonuje prace plastyczne. Odgrywanie scenek - daje szansę wyjścia z obszaru intelektualnych rozważań w stronę uczuciowego i emocjonalnego zaangażowania w doświadczanie fikcyjnego problemu, który w momencie działania staje się doświadczeniem rzeczywistym. Ta forma pracy ułatwia odblokowanie wrodzonej elastyczności w działaniu i pomaga w rozumieniu siebie i innych. Łatwiej jest zrozumieć coś, czego osobiście doświadczymy, przeżyjemy w eksperymencie scenicznym. Uaktywnia, daje możliwość poszerzenia repertuaru zachowań. Zabawa- w przeciwieństwie do nauki i pracy jest aktywnością wynikającą nie z konieczności lecz z wolnego wyboru. Pozwala pozbyć się napięć, odprężyć, uwolnić na chwilę od wymagań stawianych przez otoczenie. Sprawia przyjemność, zadowolenie, radość. I. INTEGRACJA, ZAUFANIE. Opracowanie Katarzyna Kaźmierczak. TYTUŁ: Poznajmy się. 9 CEL GŁÓWNY: Integracja uczestników i prowadzących, zbudowanie zaufania i ustalenie norm grupowych czyli kontraktu grupowego. WPROWADZENIE: Przed cyklem zajęć zasadne jest przeprowadzenie integracji i zapoznanie się uczestników grupy warsztatowej z prowadzącymi. Młodzież w systemie pracy szkolnej bardzo rzadko ma okazję na wyrażanie własnego zdania, nie potrafi rozmawiać, ma mało doświadczeń w partnerskich relacjach z dorosłymi. Bardzo dużą trudność młodym ludziom sprawia również mówienie o sobie, prezentowanie własnego zdania, zaufanie dorosłym, dlatego na pierwszych zajęciach warto zastanowić się, czym jest zaufanie, czy każdy uczestnik grupy w podobny sposób rozumie to słowo. CZAS TRWANIA: 2 godziny lekcyjne, 2x45 minut. ROZPOCZĘCIE ZAJĘĆ. Cel: Przedstawienie się uczestników grupy i prowadzących. Określenie celów indywidualnych i grupowych. Wielkość grupy: Cała grupa. Pomoce: Brak. czas trwania: 20 minut sposób realizacji: Uczestnicy siedzą w kręgu. Prowadzący przedstawiają się i omawiają cel i założenia programu. Uczestnicy przedstawiają się i mówią o swoich oczekiwaniach dotyczących zajęć (indywidualnych i grupowych). Prowadzący podsumowują, które z oczekiwań uczestników mogą być zrealizowane w ramach programu. ĆWICZENIE 1. „Wszyscy którzy tak jak ja...” Cel: Rozluźnienie, integracja. Wielkość grupy: Cała grupa 10 Czas trwania: 10 min. Pomoce: Krzesła. Sposób realizacji: Uczestnicy siadają na krzesłach w kręgu. Krzeseł jest o jedno mniej niż osób biorących udział w zabawie. Osoba nieposiadająca krzesła stoi pośrodku kręgu i kończy zdanie „Ci, którzy tak jak ja lubią...” lub „Wszyscy Ci, którzy mają...”. Wszyscy uczestnicy, którzy należą do kategorii osób „wywołanych” przez osobę stojącą muszą zamienić krzesło na którym siedzą na inne. Zadaniem osoby stojącej jest zajęcie miejsca na jakimś krześle. Osoba która pozostała bez krzesła staje pośrodku kręgu i kontynuuje zabawę ponownie kończąc zdania „Ci, którzy tak jak ja lubią...” lub „Wszyscy Ci, którzy mają...”. Podsumowanie: Prowadzący pyta, czy uczniowie dowiedzieli się o sobie czegoś nowego, o swoich upodobaniach, hobby, ulubionych smakach itd.? Czy to możliwe, by we wspólnych zabawach, ćwiczeniach dowiadywać się o sobie nowych rzeczy. ĆWICZENIE 2. Cel: Zabawa, współpraca. Wielkość grupy: Praca w czterech 3, 4 osobowych grupach oraz praca w całej grupie. Pomoce: Kamyki, muszelki, kwiaty bawełny i małe maskotki. Czas trwania: 15 minut Sposób realizacji: Prosimy o zamknięcie oczu i rozdajemy wszystkim uczestnikom cztery rodzaje przedmiotów kwiaty bawełny, kamyki, muszelki i małe maskotki. Uczestnicy „badają dotykiem” swoje przedmioty, następnie chowają je tak, by były niewidoczne dla innych i otwierają oczy. Każdy uczestnik ma za zadanie opisać swój przedmiot i odszukać wszystkich tych którzy mają ten sam rodzaj przedmiotu. W ten sposób grupa dzieli się na cztery podgrupy. 11 Jedna grupa ma przedstawić za pomocą swoich ciał słowo „za”, a druga „ufa”, a trzecia „nie”. Zadaniem czwartej grupy jest obserwacja tego, co dzieje się w trzech pozostałych grupach i ułożenie ze słów jednego słowa. Prowadzący mówi, że to słowo, które będzie ważnym początkiem i motywem przewodnim naszych zajęć. ĆWICZENIE 3. „Czym jest zaufanie?” Cel: Zastanowienie się nad tym czym jest zaufanie i jaką odgrywa funkcję w kontaktach międzyludzkich Wielkość grupy: Praca w podgrupach (podział z poprzedniego ćwiczenia), a następnie w całej grupie. Czas trwania: 15 min. Pomoce: Brak. Sposób realizacji: Uczestnicy w grupach szukają odpowiedzi na pytania: Czym jest zaufanie? Komu ufasz? Co jest potrzebne by komuś zaufać? Co sprawia, że ufasz bądź nie ufasz? Następnie dzielą się swoimi przemyśleniami z całą grupą. Podsumowanie: Prowadzący pyta uczestników, czy dowiedzieli się o sobie czegoś nowego. Czy było im trudno określić czym jest dla nich zaufanie. ĆWICZENIE 4. „Definicja zaufania” Cel: Zbudowanie wspólnej definicji zaufania. Wielkość grupy: Początkowo indywidualnie, potem w całej grupie. Czas trwania: 10 min. Pomoce: Duży arkusz papieru, małe samoprzylepne karteczki, flamastry. Sposób realizacji: 12 Każdy z uczestników dostaje pięć karteczek i flamaster. Uczniowie wpisują na karteczkach skojarzenia ze słowem zaufanie. Na każdej jedno. Następnie do dużego arkusza z napisem w centrum „ZAUFANIE” uczniowie przyklejają dookoła napisu karteczki tworząc skojarzenia „w gwiazdę”. Sprawdzamy które skojarzenia najczęściej się powtarzają. Wypisujemy skojarzenia w kolejności ilości ich powtórzeń na karteczkach. Stworzą one grupową definicję zaufania. Grupa pracując będzie mogła się do niej odwoływać. Podsumowanie: Prowadzący odczytuje grupową definicję zaufania. Pyta uczestników czy może być ona pomocna w pracy grupy. ĆWICZENIE 5. „Budowanie kontraktu grupowego” Cel: Ustalenie norm i zasad grupy które zapewnią bezpieczną pracę. Wielkość grupy: Praca indywidualna następnie w całej grupie. Czas trwania: 15 min. Pomoce: Małe karteczki, pisaki, duży arkusz papieru. Sposób realizacji: Uczniowie piszą na kartkach rzeczy których obawiają się w grupie. Prowadzący zbiera karteczki i odczytuje je głośno. Grupa przeformowuje obawy na zasady kontraktu, które dają poczucie bezpieczeństwa i spisuje je na arkuszu papieru. Prowadzący mają również prawo do włączenia zasad które uważają za niezbędne w pacy z grupą ( patrz wstęp ). Podsumowanie: Gdy zasady zostaną spisane, prowadzący, bądź odczytuje je głośno i pyta czy uczestnicy przyjmują te zasady i zobowiązują się do ich przestrzegania. PODSUMOWANIE ZAJĘĆ- RUNDKA KOŃCZĄCA. Czas trwania: 5 min. Prowadzący prosi uczestników o informacje zwrotne dotyczące zajęć. 13 Pytania pomocnicze: Z czym kończysz? Czego się dowiedziałeś, nauczyłeś? Co było dla Ciebie nowe? Jak się czujesz? Z jakimi przemyśleniami, w jakim nastroju kończysz zajęcia. 14 II. EMOCJE I KONTROLA ZŁOŚCI. Opracowanie Urszula Jaśkiewicz. CEL GŁÓWNY: Lepsze poznanie i uświadomienie sobie przeżywanych uczuć i ich związków z zachowaniem. WPROWADZENIE: Świadomość uczuć i umiejętność konstruktywnego radzenia sobie z nimi, czyli tak zwana inteligencja emocjonalna, jest jednym z podstawowych sposobów poznawania świata i budowania dobrych relacji z otoczeniem. Przeżywanie uczuć i ich ekspresja jest uniwersalna dla wszystkich kultur na całym świecie. Badania wykazują, że ludzie bez trudu odgadują większość stanów emocjonalnych (jak np. radość, gniew) innych osób, jedynie patrząc na ich mimikę. Uświadomienie sobie tego, co w danym momencie sami czujemy oraz tego, co czują inni, znacznie ułatwia nie tylko komunikację, ale również nawiązywanie relacji, zrozumienie tego jak inni nas postrzegają, wzajemne nastawienie. CZAS TRWANIA: 2 godziny lekcyjne, 2x45 minut. ROZPOCZĘCIE ZAJĘĆ: Powitanie. Przedstawienie tematu zajęć. ĆWICZENIE 1. „Emocjonalne kalambury” Cel: Uczenie się rozpoznawania uczuć w oparciu o mimikę i zachowanie lub o ton głosu Wielkość grupy: Każdy pracuje indywidualnie Czas trwania: 25 min. Pomoce: Osobne karteczki z nazwą uczucia (lista uczuć w załączeniu), tekst potrzebny do odczytania ( w załączniku). Sposób realizacji: 15 Uczestnicy losują kartkę z nazwą uczucia i ze sposobem jego przedstawienia (np. „znudzenie – ton głosu”, „obrzydzenie – pantomima”). Osoby, które wylosują emocje wyrażone przez ton głosu, mają za zadanie z odpowiednią do uczucia intonacją, przeczytać podany tekst, tak aby grupa mogła odgadnąć daną emocję. Osoby, które wylosują uczucie wyrażone pantomimą, mają za zadanie pokazać je innym bez wydobywania z siebie dźwięków, tak aby inni mogli je odgadnąć. Lista uczuć do pokazania pantomimicznie: złość, poczucie wstydu, pewność siebie, rozczarowanie, ciekawość, dezaprobata, niedowierzanie, obrzydzenie, rozdrażnienie, zadowolenie, zdenerwowanie. Lista uczuć do wyrażenia tonem głosu: znudzenie, rozpacz, przerażenie, smutek, wściekłość, radość. Podsumowanie - Po skończeniu ćwiczenia, uczestnicy krótko je podsumowują, odpowiadając na pytanie: „Co utrudniało, a co ułatwiało rozpoznawanie uczuć?” Zał. 1: Tekst do przeczytania Aby zrobić sernik babuni, składniki na masę serową wyjąć wcześniej z lodówki, aby się ociepliły. Przygotować tortownicę: dokładnie obwinąć dno i boki folią aluminiową, docisnąć folię zabezpieczając sernik przed dostaniem się wody do środka. Pierniczki włożyć do miski i dokładnie rozkruszyć dłonią. Powyrabiać widelcem lub dłonią tak aby powstała jednolita masa. Wyłożyć ją na spód formy, dokładnie uklepać i wyrównać powierzchnię. Zagotować wodę, w której będzie piekł się sernik. Piekarnik nagrzać do 180 stopni. ĆWICZENIE 2. „Uczucie, reakcja, zachowanie, sytuacja”. 16 Cel: Uświadomienie sobie własnych reakcji towarzyszących poszczególnym uczuciom. Ustalenie jaki jest związek emocji z zachowaniem. Wielkość grupy: Trzyosobowe grupy. Czas trwania: 20 min. Pomoce: Karty z nazwami uczuć. Sposób realizacji: Każda grupa losuje kartkę z nazwą uczucia. Ich zadaniem jest określenie reakcji ich organizmu w sytuacji przeżywania tego uczucia, swoich zachowań w wyniku przeżywania danych emocji a także podanie przykładu z własnego życia sytuacji, kiedy pojawia się dane uczucie (np. emocja: wstyd; reakcja organizmu: ból brzucha, uczucie gorąca, ściskanie w gardle, zarumienienie się, poczucie napięcia ciała; zachowanie: nie odzywam się, uciekam, tłumaczę się, przepraszam; sytuacja: zostałem przyłapany na kłamstwie). Podsumowanie: Po skończeniu ćwiczenia, uczestnicy dyskutują o tym, czy reakcje organizmu w sytuacji przeżywania różnych uczuć są podobne czy nie; jakie widzą różnice i podobieństwa w reakcjach organizmu i swoich zachowaniach, które z zachowań pomagają w poradzeniu sobie z trudnymi uczuciami. Zał. 2. Uczucia do opisania: smutek, radość, strach, wstyd, zazdrość, rozczarowanie, poczucie winy, żal, tęsknota, ekstaza, wzruszenie, niepokój, lęk, niechęć, pogarda, panika. ĆWICZENIE 3. „Ćwiczenie w opanowywaniu złości”. Cel: Nauka sposobów opanowania złości. Wielkość grupy: Trzyosobowe grupy. Czas trwania: 45 min. Pomoce: Dwa balony, duże arkusze papieru, pisaki. Sposób realizacji: 17 Uczestnicy w trzyosobowych grupach wypisują konkretne przykłady sytuacji ze swojego życia, kiedy odczuwają złość (dobry przykład: kasjerka źle wydała mi resztę i nie chce zwrócić pieniędzy, brat zbyt długo zajmuje łazienkę, koleżanka w ostatniej chwili odwołuje umówione spotkanie; zły, zbyt ogólny przykład: gdy zostanę oszukany, gdy ktoś mnie okłamuje). Do każdej z tych sytuacji wypisują, co takiego pomyśleli w danej sytuacji, że wywołało to w nich złość (np. „Brat zajmuje rano łazienkę. Myśli tylko o sobie, nie liczy się z tym, że ja również się spieszę”. lub „Koleżanka w ostatniej chwili odwołała spotkanie. Nie jestem dla niej ważna. Nie szanuje mojego czasu.”). Istotne jest tutaj, aby pokazać uczniom, że są czynniki zewnętrzne, niezależne od nas, które mogą wywołać w nas złość, ale nie muszą. To jak zareagujemy zależy od tego, co pomyślimy o sytuacji. Jeśli poczujemy się w jakiś sposób dotknięci, zaatakowani, budzi się w nas złość. Nie tylko to co się dzieje na zewnątrz ma na nas wpływ, ale przede wszystkim nasz odbiór danego zdarzenia. Następnie uczestnicy rozpoznają, co takiego dzieje się w ich ciałach, gdy się złoszczą, jak reaguje ich organizm. Uczestnicy pokazują na sobie, co się z nimi dzieje (np. pokazują zaciśnięte zęby, pięści, mimikę twarzy itp.). Potem prowadzący pokazuje uczestnikom balon, który nadmuchuje, mówiąc, że jest to balon, który symbolizuje ich ciało, a powietrze, które do niego wdmuchujemy, to jest złość, która pojawia się w różnych sytuacjach. Można odwołać się tu do sytuacji opisanych przez uczniów na początku ćwiczenia. Mając już napompowany balon, prowadzący pyta uczestników czy w takiej sytuacji, mając w sobie balon pełen złości, mogą normalnie funkcjonować np. dogadać się z kimś czując na niego wściekłość. Pyta, jakie jest niebezpieczeństwo gdy podejmujemy konfrontację będąc bardzo rozgniewani. Prowadzący przekłuwa balon porównując to do wybuchu złości poprzez zachowania agresywne. Pyta o konsekwencje takiego zachowania i prosi o ich wymienienie i zapisanie – co zdarzy się, gdy zachowamy się agresywnie. Uczestnicy wymieniają przykłady konsekwencji takiego zachowania. 18 Następnie prowadzący mówi o metodach uspokojenia się. Obrazuje to wypuszczeniem powietrza z balonu. Uczestnicy podają i zapisują sposoby uspokojenia się. Wybieramy spośród nich te uniwersalne, które można zastosować w danej sytuacji, możemy zasugerować np. trzy głębokie oddechy, liczenie wstecz (np. od 137 co 4), kontakt z wodą, przyjemne wyobrażenia – myślenie o sytuacji przyjemnej i bezpiecznej, myślenie o konsekwencjach wybuchu złości. Kolejnym krokiem jest mówienie o tym, jak inaczej można byłoby spojrzeć na tę sytuację – postarać się zobaczyć ją z innej strony. Uczestnicy do sposobu myślenia, który opisali, próbują wymyślić inną interpretację („Brat zajmuje rano łazienkę. Nie robi mi tego na złość. Taki już jest – potrzebuje więcej czasu, żeby się wystroić”; „Koleżanka odwołała spotkanie, ale złość tu nie pomoże.”) Podsumowanie: Prowadzący pyta o to, co uczestnicy zyskują stosując metody opanowywania złości, a co tracą w wyniku wybuchu złości. Mówi o tym, że nie chodzi o to, aby w sytuacji, która wyzwala w nas negatywne uczucie nie reagować, ale nauczyć się opanowywać emocje tak, żeby nie stosować agresji a będąc opanowanym rozwiązać problem. PODSUMOWANIE ZAJĘĆ- RUNDKA KOŃCZĄCA. Czas trwania: 5 min. Prowadzący prosi uczestników o informacje zwrotne dotyczące zajęć. Pytania pomocnicze: Z czym kończysz? Czego się dowiedziałeś, nauczyłeś? Co było dla Ciebie nowe? Jak się czujesz? Z jakimi przemyśleniami, w jakim nastroju kończysz zajęcia. 19 III. ASERTYWNOŚĆ. Opracowanie Urszula Jaśkiewicz. TYTUŁ: Zachowania asertywne. CEL OGÓLNY: Rozwijanie u uczestników umiejętności asertywnych, uczenie się rozpoznawania swoich zachowań, uświadomienie mechanizmu nacisku grupowego i uczenie się mówienia „nie”, rozróżnianie zachowań asertywnych, uległych, agresywnych. WPROWADZENIE: Asertywność - „To umiejętność pełnego wyrażania siebie w kontakcie z inną osobą czy osobami. Zachowanie asertywne oznacza bezpośrednie, uczciwe i stanowcze wyrażenie wobec innej osoby swoich uczuć, postaw, opinii lub pragnień, w sposób respektujący uczucia, postawy, opinie, prawa i pragnienia drugiej osoby” - Maria Król-Fijewska. Innymi słowy, to złoty środek między uległością i agresją. Patrząc szerzej, to również umiejętność życia w zgodzie z sobą oraz dbania o swoje terytorium. Wyrażanie siebie w kontaktach społecznych bez agresji i ranienia kogokolwiek, ułatwia funkcjonowanie społeczne. CZAS TRWANIA: 2 godziny lekcyjne, 2x45 minut. ROZPOCZĘCIE ZAJĘĆ: Powitanie. Przedstawienie tematu zajęć. ĆWICZENIE 1. „Cztery typy zachowań”. Cel – Poznanie własnych tendencji do reagowania w sytuacjach trudnych. Wielkość grupy – Ćwiczenie indywidualne. Czas trwania – 25 min. Pomoce – Tabela (zał.), małe karteczki i długopisy. Sposób realizacji: Prowadzący prosi uczestników o udzielenie indywidualnie odpowiedzi na dwa pytania: 1. Czy ja zawsze lub prawie zawsze myślę, że jestem wobec innych OK? 20 2. Czy ja zawsze lub prawie zawszę myślę, że inni są wobec mnie OK? Prowadzący omawia cztery typy zachowań: I – „ja nie jestem w porządku” – „inni są w porządku” -> Człowiek w tym układzie czuje się na łasce innych, potrzebuje wsparcia, akceptacji i uznania. Okazuje innym, że nie uznaje swojej wartości i ma tendencje do zachowań biernych. Uczestnicy podają przykłady zachowań biernych oraz zysków i strat wynikających z tych zachowań. II – „ ja nie jestem w porządku” – „inni nie są w porządku” -> Człowiek w tym układzie nie ma źródła akceptacji i wsparcia ani w sobie samym ani w innych. Okazuje innym, że nie uznaje ani swojej ani ich wartości. Przez to ma skłonność do zachowań manipulacyjnych. Uczestnicy podają przykłady zachowań manipulacyjnych oraz zysków i strat wynikających z tych zachowań. III – „ja jestem w porządku”- „inni nie są w porządku” -> Człowiek w tym układzie odrzuca racje i poglądy innych, uznając że tylko jego racje są w porządku, przez co ma skłonności do zachowań agresywnych. Uczestnicy podają przykłady zachowań agresywnych (agresja psychiczna i fizyczna) oraz zysków i start wynikających z tych zachowań. IV – „ja jestem w porządku” - „inni są w porządku” -> Człowiek w tym układzie uznaje swoją wartość, a także wartości i poglądy innych ludzi, akceptuje siebie i innych i ma skłonność do zachowań odważnych Uczestnicy podają przykłady zachowań odważnych oraz zysków i strat wynikających z tych zachowań. 21 Podsumowanie – Prowadzący podkreśla, że każdy z nas ma do wyboru cztery typy zachowań i od nas zależy, który z nich wybierzemy. Ważne jest, aby podjęcie danego sposobu zachowania było świadomą decyzją, co ułatwia przyjmowanie odpowiedzialności za własne zachowanie. Odważny typ zachowania zawiera w sobie cechy asertywne. 22 Załącznik: JA INNI JESTEM NIE JESTEM OK OK SĄ OK. NIE SĄ odważne bierne agresywne manipulacyjne OK. ĆWICZENIE 2. „Rozróżnianie typów zachowań”. Cel: Nauka rozróżniania poszczególnych typów zachowań. Wielkość grupy: Grupy dwuosobowe. Czas: 20 min. Pomoce: Arkusz papieru, pisaki. Sposób realizacji: Uczestnicy pracują w dwuosobowych grupach. Jedna osoba z pary zadaje pytania, druga na nie odpowiada. Prowadzący przedstawia uczestnikom pewną sytuację, np. Młody człowiek prosi rodziców o zgodę na wyjście wieczorem z przyjaciółmi/nocowanie u kolegi/pieniądze na bilet do kina. Prowadzący na arkuszu papieru wypisuje następujące czasowniki: 23 - pytać - domagać się - prosić - grozić - błagać - negocjować - nalegać W parach uczestnicy odgrywają siedem razy opisaną sytuację, za każdym razem modyfikując swoje zachowanie zgodnie ze wskazówką zawartą w powyższych podpunktach (po kolei). Ochotnicy odgrywają wszystkie siedem scenek przed całą grupą, a prowadzący wypisuje słowa charakterystyczne dla danej scenki i określa, który typ zachowań one określają (agresywne, odważne, bierne, manipulacyjne). Podsumowanie – Prowadzący pyta, jakie środki niewerbalne były używane, czy ton głosu był różny w poszczególnych scenkach, czy w określonej sytuacji może pojawić się więcej niż jeden typ zachowań. ĆWICZENIE 3. „Komunikat asertywny – wyrażanie uczuć negatywnych”. Cel: Nauka formułowania komunikatu asertywnego i wyrażania uczuć negatywnych. Wielkość grupy: Indywidualnie. Czas trwania: 10 minut Pomoce: Arkusz papieru, pisaki Sposób realizacji: 24 Prowadzący omawia poszczególne etapy formułowania komunikatu asertywnego i zapisuje je na arkuszu: I etap informacyjny – informacja,. Na tym etapie mówimy o faktach, co obserwujemy, co się zdarzyło np. „przerywasz mi kiedy mówię” II etap – wyrażanie uczuć. Na tym etapie mówimy o tym, co w tym momencie czujemy, np. „złości mnie, gdy…” III etap – mówimy o tym, jakie są skutki tego zachowania dla mnie np. „gdy to robisz, to…” IV etap – oczekiwania i konsekwencje. Podajemy jedną, dwie zmiany zachowania, jakiej oczekujemy od danej osoby np. „chciałbym abyś…” i konsekwencje gdy zachowanie nie ulegnie zmianie np. „jeśli nie przestaniesz to…” Podsumowanie - Prowadzący podaje przykład komunikatu asertywnego, skierowanego do kolegi, który pożyczył od nas miesiąc temu płytę i do tej pory nie oddał, a miał ją zwrócić po dwóch tygodniach: „Miesiąc temu pożyczyłem ci płytę. Jestem zły, że mi jej do tej pory nie oddałeś, bo sam jej potrzebuję. Oczekuję, że mi ją jutro zwrócisz.” Prowadzący mówi o tym, że asertywność nie daje gwarancji wygranej, ale umożliwia wyrażanie własnych odczuć i poszanowanie odczuć innych ludzi. ĆWICZENIE 4. „Odgrywanie scenek odmawiania”. Cel: Ćwiczenia w asertywnym odmawianiu. Wielkość grupy: Grupy dwuosobowe. Czas trwania: 35 min. Pomoce: Losy z wypisanymi przykładami sytuacji. Sposób realizacji: 25 Prowadzący pyta o to, w jaki sposób można odmówić. Uczestnicy podają przykłady, które prowadzący zapisuje na tablicy, np. „nie”, „nie, dziękuję”, „nie, nie zrobię tego” itp. Uczestnicy losują przykłady sytuacji i ćwiczą w parach – osoba A namawia, osoba B odmawia. Potem zamieniają się rolami. Osoby chętne odgrywają scenki na środku klasy. Podsumowanie: Prowadzący pyta uczestników, czy mieli jakieś trudności z odmawianiem, kiedy jest łatwo a kiedy jest trudno odmówić. Gdy trudno jest odmówić, co mogłoby to ułatwić. Załącznik: Przykładowe sytuacje: - Ktoś namawia cię do picia alkoholu. - Koleżanka prosi cię, o pożyczenie jej twoich nowych butów. - Kolega prosi cię, o pożyczenie mu twojego drogiego aparatu fotograficznego. - Nie chcesz jechać samochodem z pijanym kierowcą. - Kolega namawia cię na wagary. - Organizujesz w domu imprezę. Kolega chce przyjść z grupą nieznanych ci osób. PODSUMOWANIE ZAJĘĆ- RUNDKA KOŃCZĄCA. Czas trwania: 5 min. Prowadzący prosi uczestników o informacje zwrotne dotyczące zajęć. Pytania pomocnicze: Z czym kończysz? Czego się dowiedziałeś, nauczyłeś? Co było dla Ciebie nowe? Jak się czujesz? Z jakimi przemyśleniami, w jakim nastroju kończysz zajęcia. 26 IV. STRES. Opracowanie Urszula Jaśkiewicz. TYTUŁ: Radzenie sobie ze stresem. CEL GŁÓWNY: Dostarczenie uczestnikom wiedzy na temat stresu, jego przyczyn, objawów, a także zapoznanie uczniów z technikami radzenia sobie z nim. Udział w zajęciach pozwoli im na praktyczne ćwiczenie różnych metod, poznanie ich działania i wpływu na własny organizm. Zajęcia mają nauczyć uczestników radzenia sobie ze stresem bez stosowania środków farmakologicznych czy chemicznych. WPROWADZENIE: Badania naukowe potwierdzają to, że stres może wpływać niekorzystnie na funkcjonowanie człowieka, a jest on nieodłącznym elementem jego życia. Optymalny jego poziom wręcz mobilizuje nas do wysiłku. Natomiast długotrwały lub o zbyt dużym stopniu nasilenia może działać na nas destrukcyjnie (analogicznie do pracy np. żelazka - wyobraźmy sobie - jeżeli chcemy wyprasować bluzkę - żelazko nie może pozostawać zimne, ani też zbyt gorące. Potrzebna jest nam optymalna temperatura). ''Stres jest to (wg Seliego) ogólna reakcja organizmu na jakiekolwiek stawiane mu wymagania. Jest to więc stan, w jakim znajduje się organizm, a nie czynnik, który ten stan wywołuje''. Tak więc nie sama sytuacja, ale nasze subiektywne postrzeganie jej jako trudnej, stresującej będzie miało wpływ na nasze działania i zachowania. CZAS TRWANIA: 2 godziny lekcyjne, 2x45 minut. ROZPOCZĘCIE ZAJĘĆ: Powitanie. Przedstawienie tematu zajęć. ĆWICZENIE 1. „Mini-wykład na temat sytuacji stresowych”. Cel: Wprowadzenie uczestników do tematyki zajęć. Przekazanie informacji na temat sytuacji przeżywania stresu. 27 Wielkość grupy: Indywidualnie. Pomoce: Skala Stresu Studenckiego (załącznik). Czas trwania:10 min. Sposób realizacji: Prowadzący mówi o tym, że w zależności od tego jaki wpływ mają stresory (czynniki wywołujące stres) na zachowanie człowieka, używamy pojęcia eustres (subiektywna ocena stresu jest pozytywna) i dystres (jego działanie ma negatywny wpływ na organizm lub oceniane jest negatywnie przez człowieka). Biorąc pod uwagę siłę stresorów i zakres ich oddziaływania, rozróżniamy: Dramatyczne wydarzenia o rozmiarach katastrof (wojny, powodzie, pożary, ataki terrorystyczne). Poważne wyzwania i zagrożenia osobiste. Prowadzący rozdaje uczniom Skalę Stresu Studenckiego (w załączniku), gdzie 100 punktów otrzymuje obiektywnie najbardziej stresujący rodzaj wydarzenia dla większości studentów, a 1 najmniej stresujący. Prowadzący podkreśla, że znajdują się tam sytuacje zarówno dystresu jak i eustresu. Uczniowie analizują listę i mówią, które wydarzenia objawiają się dystresem, a które eustresem. Uczestnicy zastanawiają się, których sytuacji stresowych już doświadczali i ile punktów by im przyznali, ale nie mówią o tym na forum. ● Drobne, codzienne utrapienia (np. spóźnianie się, szukanie kluczy) Te codzienne utarczki, skumulowane mogą być równie uciążliwe i stresujące jak poważne wyzwania i zagrożenia osobiste ĆWICZENIE 2. „Radzenie sobie ze stresem”. Cel: Poznanie metod zadaniowego sposobu radzenia sobie w sytuacjach stresowych. Wielkość grupy: Najpierw pojedynczo, potem trzyosobowe grupy Pomoce: Arkusze papieru, pisaki 28 Czas realizacji: 35 min. Sposób realizacji: Każdy uczestnik podaje przykład jednej sytuacji, kiedy odczuwa największy stres: w domu, w szkole, w kontaktach z rówieśnikami (np. rodzice dowiedzieli się o zagrożeniu z matematyki, nauczycielka złapała mnie na ściąganiu, kolega zamieścił na Facebooku moje kompromitujące zdjęcie). Uczniowie samodzielnie analizują tę sytuację pod kątem czynników wewnętrznych (myślenie o tej sytuacji i reakcja ciała) i zewnętrznych (ich zachowań w tych sytuacjach – co zwykle robią). Następnie wymyślają w trzyosobowych grupach wszystkie sposoby poradzenia sobie z każdą sytuacją jakie przychodzą im do głowy (dyskusja na zasadzie burzy mózgów) i oceniają, który sposób rozwiązania jest najlepszy i dlaczego. Podsumowanie: Prowadzący odwołując się do podanych przez uczniów sposobów zachowania, zwraca uwagę na przykłady zadaniowego zmagania się z problemem: - rozważanie „za i przeciw” - jasne określenie swoich celów i priorytetów - proszenie o radę - przedstawianie innym swojego punktu widzenia - uzyskiwanie większej ilości informacji zmiana myślenia o sytuacji („muszę” na „chcę” lub „decyduję się”) ĆWICZENIE 3. „Naturalne sposoby i sytuacje, żeby poczuć się świetnie”. Cel: Uświadomienie uczestników, że zwracanie uwagi na drobne przyjemności w codziennym życiu może wpływać na samopoczucie. Te drobne sytuacje mogą być czynnikami odstresowującymi. Wielkość grupy: Trzyosobowe grupy. 29 Czas trwania: 25 min. Pomoce: Duże arkusze papieru, pisaki. Prowadzący czyta listę sposobów i sytuacji, które w naturalny sposób sprawiają, że czujemy się lepiej: - wybrać się gdzieś z przyjaciółmi, żeby zjeść coś dobrego - znaleźć sweter, który bardzo ci się podobał na wyprzedaży za pół ceny - kiedy twój pies skacze wokół ciebie z radości, że cię widzi - skończyć dobrą książkę - kąpiel z bąbelkami - siedzieć w przytuleniu z kimś, kogo się kocha - usłyszeć w radiu ulubioną piosenkę - zjeżdżać na sankach ze wzgórza, kiedy śnieg pada wielkimi płatkami - kiedy otrzymasz niespodziewany prezent - piękny zachód słońca - telefon od przyjaciela z bardzo, bardzo daleka - leżeć w łóżku i słyszeć deszcz za oknem - ubieranie choinki - taniec - dostać kieszonkowe Uczestnicy, podzieleni na trzyosobowe grupy, mają za zadanie podać swoje przykłady sytuacji, kiedy czują się świetnie w codziennym życiu – drobne rzeczy. Zapisują je na dużych arkuszach papieru. Prowadzący zachęca do uzupełnienia treści symbolicznymi rysunkami. Podsumowanie: Prowadzący mówi o tym, żeby zwracać uwagę na sytuacje, które sprawiają nam przyjemność – drobne niedogodności życia 30 codziennego to czynniki stresogenne, ale drobne przyjemności mogą poprawić ogólne samopoczucie. ĆWICZENIE 3. „Fototapeta” Cel: Doświadczenie przeżycia wizualizacji jako sposobu na zredukowanie napięcia Wielkość grupy: Praca w parach. Czas trwania: 10 minut. Sposób realizacji: Uczestnicy mają za zadanie wyobrazić sobie jaki chcieliby mieć obraz na fototapecie przed swoim łóżkiem, który chcieliby codziennie rano widzieć i który wprawiałby ich w dobry nastrój. Następnie opowiadają sobie nawzajem o tym obrazie w parach. Podsumowanie: Prowadzący pyta uczestnicy, czy tworzenie w głowie przyjemnych obrazów, może wpłynąć na polepszenie ich samopoczucia. ĆWICZENIE 4. „Ćwiczenia w nabieraniu dystansu”. Cel: Nabieranie umiejętności zdystansowania się do stresujących sytuacji. Wielkość grupy: Praca indywidualna. Czas trwania: 10 minut. Sposób realizacji: Uczestnicy nazywają swój aktualny stan lub uczucie (np. jestem zmęczony). Każdy wymyśla i zapisuje jak najwięcej porównań swojego stanu doprowadzając je do absurdu np. jestem zmęczony jak górnik po szychcie, jak dwóch górników, jak cała zmiana. Uczestnicy odczytują swoje porównania. Prowadzący pyta, czy pod wpływem takiego doświadczenia, może się zmienić stosunek do aktualnego problemu. Następnie uczestnicy mają za zadanie przypomnieć sobie jakieś wydarzenie z przeszłości, które 31 wiązało się z przeżywaniem silnych, nieprzyjemnych emocji, a które teraz wspominają z rozbawieniem. Zastanawiają się, dlatego tak się dzieje. Potem każdy przypomina sobie niedawną przykrą sytuację, która do tej pory budzi nieprzyjemne uczucia. Prowadzący podaje instrukcję: „Wyobraź sobie, że za 10, 20 lat opowiadasz komuś o tym wydarzeniu (swojemu dziecku, przyjacielowi). Wyobraź sobie dokładnie to miejsce, w którym wspominasz dawne czasy, słowa, które wypowiadasz, ton głosu, gesty, jakie uczucia wtedy przeżywasz.” Podsumowanie: Prowadzący pyta, czy takie dystansowanie pomaga w radzeniu sobie z problemem. Załącznik: SKALA STRESU STUDENCKIEGO: - Śmierć bliskiego członka rodziny – 100 - Śmierć bliskiego przyjaciela – 73 - Rozwód rodziców – 65 - Pobyt w więzieniu – 63 - Poważne zranienie lub choroba – 63 - Małżeństwo – 58 - Zwolnienie z pracy - 50 - Oblanie ważnego egzaminu – 47 - Zmiana stanu zdrowia członka rodziny – 45 - Ciąża – 45 - Problemy seksualne – 44 - Poważna kłótnia z bliskim przyjacielem – 40 - Zmiana sytuacji finansowej – 39 32 - Zmiana kierunku studiów – 39 - Problemy z rodzicami – 39 - Nowy chłopak lub dziewczyna – 38 - Zwiększone obciążenie nauką – 37 - Wybitne osobiste osiągnięcie – 36 - Pierwszy semestr na uczelni – 35 - Zmiana warunków mieszkaniowych – 31 - Poważna kłótnia z nauczycielem – 30 - Stopnie niższe niż oczekiwane – 29 - Zmiana zwyczajów związanych ze snem – 29 - Zmiana aktywności społecznych – 29 - Zmiana zwyczajów związanych z jedzeniem – 28 - Nieustanne kłopoty z samochodem – 26 - Zmiana liczby spotkań rodzinnych – 26 - Zbyt wiele opuszczonych zajęć – 25 - Zmiana uczelni – 24 - Opuszczenie więcej niż jednych zajęć – 23 - Małe wykroczenie drogowe - 20 PODSUMOWANIE ZAJĘĆ- RUNDKA KOŃCZĄCA. Czas trwania: 5 min. Prowadzący prosi uczestników o informacje zwrotne dotyczące zajęć. Pytania pomocnicze: Z czym kończysz? Czego się dowiedziałeś, nauczyłeś? Co było dla Ciebie nowe? Jak się czujesz? Z jakimi przemyśleniami, w jakim nastroju kończysz zajęcia. 33 V.CZAS WOLNY. Opracowanie Justyna Zielińska- Stefaniak. TYTUŁ: Podróż do świata marzeń. CEL GŁÓWNY: Uczestnicy planują swoje potrzeby na najbliższy okres i sposoby ich zaspakajania, zastanowią się, w jaki sposób mogą wpływać na własną motywację do działania i jak trafnie mogą wytyczać własne cele. WPROWADZENIE: Planując podróż musimy się do niej odpowiednio przygotować. Jedną z wielu rzeczy, która zalecana jest przez większość podróżujących to mapa. Mapa, która jak wszyscy wiemy ułatwia nam poruszanie się w terenie, a tym samym prowadzi do obranego prze nas celu. Przenosząc powyższe rozważania na obszar nam najbliższy, a mianowicie nasze życie owa mapa może być narzędziem, które zaprowadzi nas do obranego celu, jakim jest spełnienie naszych pragnień. Należy jednak pamiętać, że nie wystarczy mieć mapę. Trzeba jeszcze umiejętnie z niej korzystać. CZAS TRWANIA: 2 godziny lekcyjne, 2x 45 minut. ROZPOCZĘCIE ZAJĘĆ: Powitanie. Przedstawienie tematu zajęć. ĆWICZENIE 1. „Mapa Marzeń” Cel: umiejętność sformułowania zebrania, nazwania i zaprezentowania planów na swoją przyszłość, uświadomienie sobie swoich potrzeb do zrealizowania. Wielkość grupy: praca indywidualna, cała grupa. Czas trwania: 45 min. Pomoce: duże kartki papieru [A3 i większe], kolorowe czasopisma [im więcej dot. różnorodnej tematyki tym lepiej], mazaki, nożyczki, kleje, taśma klejąca. 34 Sposób realizacji: Wykorzystując dostępne materiały uczestnicy wyobrażają sobie siebie za 5 lat i tworzą pracę na ten temat. W pracy powinni przedstawić wyobrażone życie osobiste, studenckie, zawodowe itp. Dla usystematyzowania pracy uczestników prowadzący może zaproponować schemat zagospodarowania map marzeń. Podsumowanie ćwiczenia: Każdy uczestnik wiesza swoją pracę w klasie, w wybranym przez siebie miejscu i opowiada o swoich planach na najbliższą przyszłość. Zastanawiamy się wspólnie [mini-dyskusja], co każdy z osobna musi zrobić, aby te cele osiągnąć. Prowadzący zadaje pytania, np.: czy dowiedzieliście się czegoś nowego o sobie? czy to ćwiczenie zmusiło was do autorefleksji - czyli zastanowienia się nad swoimi celami? w jakim stopniu to ćwiczenie pomogło wam ustalić hierarchię ważności celów życiowych na najbliższy okres czasu? ĆWICZENIE 2. „Mój cel”. Cel: umiejętność nazwania celu oraz drogi która prowadzi do jego osiągnięcia, umiejętność prezentacji Wielkość grupy: praca indywidualna Czas trwania: 15 min. Pomoce: kartki, coś do pisania Sposób realizacji: ● Uczestnicy wypełniają poniższe stwierdzenia: 1. Długoterminowy i realistyczny cel, który mogę zrealizować to: … 2. Cel ten chcę zrealizować przed: ( podaj datę)… 3. Aby zrealizować ten cel muszę:… 4. Podczas realizacji celu mogę uzyskać pomoc od: … 35 Podsumowanie ćwiczenia: Uczniowie porównują odpowiedzi z osobami z grupy, prezentują na grupie. ĆWICZENIE 3. „Niewypowiedziane marzenia”. Cel: Umiejętność określania drogi która prowadzi do jego osiągnięcia, umiejętność prezentacji. Wielkość grupy: 5 osobowe zespoły. Czas trwania: 20 min. Pomoce: Kartki, coś do pisania. Sposób realizacji: Prowadzący dzieli uczestników na 5 zespołów. Każdy zespół dostaje kartkę i wpisuje cele członków zespołu do zrealizowania [każdy uczestnik jeden cel]. Następnie zespoły wymieniają się wzajemnie kartkami. Zespoły zapoznają się z pomysłami innej grupy i rozwijają pomysły lub dopisując możliwe różne sposoby na realizację celów. Podsumowanie ćwiczenia: na koniec następuje prezentacja wyników prac zespołów oraz podsumowanie całości zajęć. Prowadzący moderuje dyskusje: ● co lub kto może pomóc wam w realizacji założonych przez was celów? ● jakie przeszkody czy ograniczenia możecie napotkać na swej drodze? ● które drogi realizacji celów przeważały w waszej pracy: „szybkie” czy „okrężne”? ● czy udało wam się wymyślić skuteczne sposoby zrealizowania własnych celów? PODSUMOWANIE ZAJĘĆ- RUNDKA KOŃCZĄCA. Czas trwania: 10 min. Prowadzący prosi uczestników o informacje zwrotne dotyczące zajęć. Pytania pomocnicze: Z czym kończysz? Czego się dowiedziałeś, nauczyłeś? Co było dla Ciebie nowe? Jak się czujesz? Z jakimi przemyśleniami, w jakim nastroju kończysz zajęcia. 36 VI. ASPIRACJE. Opracowanie Justyna Zielińska- Stefaniak. TYTUŁ: Pozytywne brzmienie szansą na sukces. CEL GŁÓWNY: Uczestnicy uświadomią sobie swoje potrzeby, zastanowią się, w jaki sposób mogą wpływać na własną motywację do działania i jak mogą wytyczać własne cele. Uczestnicy nabędą umiejętność wyznaczania sobie celów i zadań oraz sprawnego planowania pracy, jej poszczególnych etapów, ponadto dowiedzą się jak prawidłowo rozpoznać i ocenić swoje możliwości WPROWADZENIE: Prowadzący w kilku słowach wprowadza w temat zajęć. Niezwykle ważna jest sztuka pozytywnego myślenia, dlatego też każdy człowiek powinien zwracać uwagę na to o czym i jak myśli oraz jak mówi a następnie jak działa w określonym temacie. Nasz indywidualny sposób postrzegania siebie, otaczającego nas świat oraz sytuacji które nas spotykały lub dopiero mają spotkać … to wszystko wpływa na osiąganie przez nas sukcesów życiowych w określonej dziedzinie. Ogólnie ujmując istotne jest uświadomienie sobie, że sposób w jaki formułujemy nasze myśli ma ogromny wpływ na nasze samopoczucie, poczucie własnej wartości, sensu życia, aspiracje. Wyznaczanie życiowych celów jest częścią planowania osobistego każdego z nas. Dzięki wyznaczeniu celów decydujemy się co chcemy osiągnąć co chcesz osiągnąć, jaką ścieżkę wybrać, w którym kierunku wyruszyć. Cały proces, jakim jest wyznaczenia celów, pozwala nam dokonać wyboru, m.in.: gdzie chcę dojść w moim życiu. Im większa precyzyjność w wytyczaniu drogi, tym większa koncentracja na tym jak to zrobić. CZAS TRWANIA: 2 godziny lekcyjne, 2x 45 minut. ROZPOCZĘCIE ZAJĘĆ: Powitanie. Przedstawienie tematu zajęć. ĆWICZENIE 1. „ Moja energia”. 37 Cel: Umiejętność oceny i akceptacji siebie. Wielkość grupy: Praca w klasowym kręgu. Czas trwania: 5min. Pomoce: Kartki, długopisy/kredki/flamastry. Sposób realizacji: każdy uczestnik na kartce papieru rysuje buźkę, która oddaje jego stan emocjonalny w danej chwili, co czuje w tej chwili. następnie uczestnicy wypisują przeżycia, który przyczyniły się do takiego stanu ducha, np.: uzyskanie bardzo dobrej oceny z wypracowania z języka polskiego, poznanie nowego kolegi, zakupienie komputera itp.. Podsumowanie ćwiczenia: Na zakończenie zajęć można poprosić uczestników o dorysowania czegoś do buźki bądź narysowali nową, jeżeli ich stan emocjonalny uległ całkowitej zmianie. ĆWICZENIE 2. „Pajęcza nić”. Cel: Integracja grupy, umiejętność mówienie dobrze o sobie i innych. Wielkość grupy: Praca w klasowym kręgu. Czas trwania: 10min. Pomoce: Kłębek wełny lub sznurek. Sposób realizacji: prowadzący ustawia uczestników w kręgu oraz proponuje zabawę z wykorzystaniem kłębka wełny, uczestnicy przekazują dowolnej osobie kłębek wraz z jakąś pozytywną, szczerą informacją na temat własnej osoby [np. jestem świetny/a z angielskiego itp.], każdy uczestnik będzie trzymał nitkę i rzucał kłębek koledze, gdy w efekcie powstanie pajęczyna symbolizująca spójność i integrację grupy, prowadzący prosi by uczestnicy zwinęli pajęczą nić, 38 odrzucając nić osobie od której wcześniej ją otrzymali oraz powtarzając pozytywną informację na temat tej osoby [np. jesteś świetny/a z angielskiego itp.]. Podsumowanie ćwiczenia: Na zakończenie, prowadzący dopytuje uczestników, m.in.: 1. Co czuliście gdy usłyszeliście coś miłego na swój temat? 2. Czy trudno jest mówić drugiej osobie coś miłego? 3. Czy dowiedzieliście się czegoś nowego o sobie? ĆWICZENIE 3. „Buduj ma pozytywnie”. Cel: Umiejętność wpływania na własną motywację do działania. Wielkość grupy: Indywidualna praca. Czas trwania: 25 min. Pomoce: Kartki A4 [po dwie na osobę], długopisy/flamastry. Sposób realizacji: uczestnicy dzielą kartkę linią na dwie części, na jednej części na górze wpisują "MUSZĘ" na drugiej części tej samej kartki "CHCĘ/PRAGNĘ", uczestnicy w pierwszej części tej z "MUSZĘ" wypisują 10 rzeczy, które muszą lub powinni zrobić w najbliższym czasie [np. muszę iść jutro do szkoły, muszę wynieść śmieci], na drugiej części karki, tej z "CHCĘ" uczestnicy wypisują 10 rzeczy, które chcą, pragną, potrzebują, o których marzą [np. marzę o wycieczce w ciepłe kraje, potrzebuję nowy telefon], gdy prowadzący sprawdzi, że wszyscy uczestnicy dokonali już wpisu, wówczas rozdaje uczestnikom dodatkową kartkę papieru, uczestnicy wpisują na czystej kartce „DECYDUJĘ SIĘ”, tym razem zadaniem uczestników jest przepisanie wszystkich rzeczy z poprzedniej kartki, na nową, z tym, że na początku każdego zdania 39 zamieniają „MUSZĘ” na „DECYDUJĘ SIĘ” lub planuję, postanowiłem/łam, zamierzam [np. decyduję się iść jutro do szkoły, decyduje się wynieść śmieci, planuję pojechać na wycieczkę do ciepłych krajów] w podsumowaniu prowadzący prosi by uczestnicy opowiedzieli jak zmieniały się ich uczucia i postrzeganie danej sytuacji oraz jakie zmiany przynosi to ćwiczenie. Podsumowanie ćwiczenia: Na zakończenie, prowadzący dopytuje uczestników, m.in.: 1. Jak zmieniło się nastawienie uczestników do rzeczy które muszą zrobić w najbliższym czasie wraz ze zmianą formułowania zadania? 2. Czy dowiedzieli się czegoś nowego o sobie? 3. Czy stosują tego typu działania w życiu codziennym? Jeśli nie to czy widzą sens w wprowadzaniu „ćwiczenia” w życie? ĆWICZENIE 4. „Dobre słowo na początek”. Cel: Umiejętność oceny i akceptacji siebie. Wielkość grupy: Praca w całej grupie. Czas trwania: 5min. Pomoce: Brak. Sposób realizacji: Prowadzący udziela instrukcji: każdy z uczestników przedstawia się i udziela odpowiedzi na pytanie: Co udało mi się zrobić w ubiegłym tygodniu z czego jestem zadowolony? ĆWICZENIE 5. „Wytyczanie własnej ścieżki do sukcesu”. Cel: Umiejętność sformułowania i akceptacji swoich celów. Wielkość grupy: Praca w parach. Czas trwania: 25min. 40 Pomoce: Brak. Sposób realizacji: Prowadzący prosi, aby uczestnicy dobrali się w pary. Następnie, aby każda z par znalazła odpowiednie dla siebie miejsce w Sali. Zadanie polega na tym, aby uczestnicy kolejno, najpierw jedna osoba z pary, a następnie druga wyobraziły sobie swój sukces a następnie drogę do niego [tj. do osoby z pary]. Zadanie osoby idącej do sukcesu jest dokładne sprecyzowanie co jest danym SUKCESEM oraz jak zamierzają do niego dotrzeć. Zadaniem SUKCESU [drugiej osoby z pary] jest umożliwienie zdobycia SUKCESU swojemu partnerowi z ćwiczenia. Podsumowanie ćwiczenia: Następnie dajemy uczestnikom czas na rozmowy w parach na temat tego jak czuły się w ćwiczeniu. Co im pomagało, co utrudniało wykonanie ćwiczenia. ĆWICZENIE 6. „O Żabie, która cel osiągnęła”. Cel: Umiejętność sformułowania i akceptacji swoich celów w oparciu o przykłady. Wielkość grupy: Praca w kręgu klasowym. Czas trwania: 15min. Pomoce: Tekst bajki. Sposób realizacji: Prowadzący czyta bajkę. Tekst bajki: „Bajka o tym, jak to Król francuskich żab miał wydać córkę za mąż. Ponieważ było to jego jedyne dziecko, więc za wszelką cenę chciał ją mieć przy sobie. Niestety tradycja, a także doradcy królewscy nakazywali podjąć jak najszybsze kroki celem znalezienia małżonka dla pięknej żabiej księżniczki. Król wpadł na pomysł ogłoszenia turnieju, którego zwycięzca miałby poślubić księżniczkę. Przewrotność pomysłu polegała na niemożliwym do wykonania zadaniu turniejowym. W całym żabim królestwie pojawiły się więc afisze z informacją, że ten kto pierwszy wejdzie na ... Wieżę Eiffla ten poślubi piękną księżniczkę. W żabim świecie zawrzało: przecież to zadanie jest niewykonalne 41 dla części gatunku ludzkiego, który stworzył to monstrum, więc jakie szanse mają małe żabki?! ... żadnych!!! Większość żabich amatorów zrezygnowała na starcie. Znalazło się jednak kilku śmiałków, którzy stwierdzili, że muszą spróbować. Pod wieżą zebrało się mnóstwo kumkających gapiów. Turniej rozpoczęto. Kilkunastu śmiałków sam widok olbrzyma tak przeraził, że wycofali się nie pokonując nawet pierwszego stopnia. Kilku innych po pokonaniu paru stopni spojrzało w górę i po jednomyślnym - Niemożliwe! - wrócili do tłumu. Dwóch doszło już na trzecie piętro, ale zarówno widok w górę jak i w dół był przytłaczający, a i zgromadzeni kibice coraz głośniej krzyczeli, że jest to niemożliwe ... poddali się. Jednemu udało się pokonać ok. 0,1 dystansu. Spojrzał na twarze tłumu zgromadzonego pod wieżą wszystkie krzyczały: to niewykonalne. Spojrzał w górę w tym pochmurnym dniu szczyt Wieży Eiffla był ledwie dostrzegalny. Głos wewnętrzny dopełnił reszty zszedł przegrany. Król już zacierał ręce gdy nagle z tłumu pod wieżą wyłonił się kolejny śmiałek. Nieśmiało podszedł do pierwszego stopnia prowadzony zrezygnowanymi okrzykami gapiów:odpuść sobie!,to niewykonalne! Pierwszy stopień ... pierwsze piętro ... już pokonał pierwszą połowę dystansu. Wolno, w swoim własnym tempie, konsekwentnie podążał do góry. Tłum wciąż krzyczał: zejdź, szkoda twojego czasu! nikt nie jest w stanie wejść na szczyt. Ostatnie piętro ... ostatni schodek jest! udało się! Pozostała już tylko droga z powrotem po odbiór nagrody ślicznej królewny. Na dole okrzyki, zbiegło się pełno żabich dziennikarzy: jak ci się to udało?, zrobiłeś coś co było niewykonalne jak?, przecież widziałeś poprzedników, którzy schodzili zrezygnowani, słyszałeś co mówili, widziałeś jak wielka jest wieża i jak wiele trudu cię czeka, słyszałeś zrezygnowane komentarze zgromadzonych jak, słyszysz, jak ci się to udało!?" Bohater uśmiechał się tylko milcząco. Nagle ktoś z tłumu krzyknął:On nic nie słyszał - od urodzenia nie słyszy! ...” Bajka pochodzi z książki „Podążaj za marzeniami”, autor: Arkadiusz Śmigielski 42 Podsumowanie ćwiczenia: Przykładowe pytania do bajki, a tym samym moderacji dyskusji: ● Jak myślicie co utrudniało żabą zdobycie szczytu wieży Eiffla? ● Czy warto podążać za tłumem? ● Dlaczego jednej żabie się udało? ● Jaki jest morał z tej bajki? ● Czego możemy się z niej nauczyć? PODSUMOWANIE ZAJĘĆ- RUNDKA KOŃCZĄCA. Czas trwania: 10 min. Prowadzący prosi uczestników o informacje zwrotne dotyczące zajęć. Pytania pomocnicze: Z czym kończysz? Czego się dowiedziałeś, nauczyłeś? Co było dla Ciebie nowe? Jak się czujesz? Z jakimi przemyśleniami, w jakim nastroju kończysz zajęcia. Na zakończenie zajęć można poprosić uczestników o dorysowania czegoś do Twarzy [ćwiczenie 1] bądź narysowanie nowej, jeżeli stan emocjonalny uległ całkowitej zmianie. 43 VII. WYRAŻANIE POTRZEB. Opracowanie Justyna Zielińska- Stefaniak. Część 1. TYTUŁ: Być albo mieć- sztuka podejmowania trafnych decyzji. CEL GŁÓWNY: Kształtowanie postawy asertywnej przez uczestników oraz poczucia odpowiedzialności za podejmowane decyzje, nabywają umiejętności konsekwencji podejmowanych wyborów. WPROWADZENIE: W dzisiejszych czasach podejmowanie decyzji jest nieuchronne, od rana do wieczora wciąż jesteśmy zobligowani do decydowania. Nasze decyzje mają wpływ na to jak funkcjonujemy, dlatego dbałość o to aby były one zgodne z nami, ale też i z otoczeniem jest bardzo ważna. Umiejętność podejmowania dobrych decyzji wbrew pozorom nie jest taka prosta. Na swojej drodze napotykamy szereg argumentów „za” i „przeciw” mających wpływ na decyzje. CZAS TRWANIA: 1 godzina lekcyjna, 45 minut. ROZPOCZĘCIE ZAJĘĆ: Powitanie. Przedstawienie tematu zajęć. ĆWICZENIE 1. „Decyzja na temat decyzji”. Cel: Umiejętność formułowania myśli, wymyślenie wspólnej definicji słowa DECYZJA. Wielkość grupy: Prace w grupach metodą burzy mózgów. Czas trwania: 5 min. Pomoce: Duże kartki papieru, flamastry/kredki Sposób realizacji: Uczestnicy podzieleni na grupy wypisują skojarzania dotyczące słowa DECYZJA. Podsumowanie ćwiczenia: Grupy prezentują swoje prace, a prowadzący prosi uczestników, aby powiedzieli, jaka powinna być ich zdaniem dobra decyzja (prowadzący zapisuje przykłady na tablicy). 44 ĆWICZENIE 2. „Decyzja w praktyce”. Cel: Uświadomienie stałego/ciągłego podejmowania decyzji. Wielkość grupy: Praca całej grupy, mini dyskusja. Czas trwania: 10 min. Pomoce: Brak. Sposób realizacji: Prowadzący rozpoczyna dyskusje na temat DECYZJI, pyta uczestników np.„Jaką podjęci dziś decyzję?”. Podsumowanie ćwiczenia: Prowadzący pyta na podsumowanie ćwiczenia, np.: co lub kto może pomóc wam w podejmowaniu decyzji? jakie przeszkody czy ograniczenia mogą utrudnić realizację podjętych decyzji? ĆWICZENIE 3. „Drzewo decyzyjne”. Cel: Nabycie umiejętności kreatywnego podejmowanych wyborów oraz zależności pomiędzy czynnikami mającymi wpływ na podejmowanie decyzji. Wielkość grupy: Mini-wykład, praca w kręgu klasowym. Czas trwania: 5 min. Pomoce: Załącznik. Sposób realizacji: Prowadzą prezentuje metodę pracy – drzewo decyzyjne, objaśnia zasady pracy tą metodą. 45 Załącznik: ĆWICZENIE 4. 46 „Być czy mieć?” Cel: Nabycie umiejętności konsekwencji podejmowanych wyborów. Wielkość grupy: 4 zespoły. Czas trwania: 25 min. Pomoce: Załącznik. Sposób realizacji: Prowadzący dzieli uczestników na 4 zespoły I prosi, aby uczestnicy pracowali starannie, a decyzje przez nich podjęte były przemyślane, itp. Uczestnicy pracują w zespołach– [ok. 10min] Podsumowanie ćwiczenia: Prezentacja wyników swoich prac – [ok. 15 min], prowadzący moderuje mini-dyskusję nt. decyzji podjętych przez zespoły. Przykładowe pytania do mini dyskusji: czy dzięki uczestnictwu w ćwiczeniu dowiedzieliście się czegoś nowego o sobie o swoich kolegach? czy to ćwiczenie sprawiło, że zastanowiłeś się nad własnym sposobem podejmowania decyzji? Jeśli tak, to jak byś go ocenił? Załącznik: INSTRUKCJA PRACY DLA GRUP: 1. Wyobraźcie sobie, że jesteście politykami. Swoją pracę traktujecie niezwykle poważnie. Otrzymujecie propozycję ogromnej „łapówki” w zamian za przegłosowanie projektu pewnego biznesmena, którego konsekwencją będzie na wybudowanie autostrady w pobliżu parku krajobrazowego. Wasz/a partner/ka jest chory/a, jeśli za 2 tygodnie nie odbędzie się kosztowna operacja, będzie to miało to poważne konsekwencje na jego/jej życie. W tej chwili nie macie potrzebnej kwoty. Co zrobicie? Zanim podejmiecie decyzję, weźcie pod uwagę wszystkie możliwe rozwiązania, przeanalizujcie też skutki waszych ewentualnych decyzji. 47 POWODZENIA 2. Wyobraźcie sobie, że waszym marzeniem od dzieciństwa jest skończenie pedagogiki i praca w szkole jako nauczyciel/ka. Dodatkowo kochacie pracę z dziećmi i pomaganie/nauczanie innych. Panicznie boicie się widoku krwi, zmarłych. Nienawidzicie patrzeć jak komuś dzieje się krzywda. Niestety, rodzice nie akceptują waszej decyzji, gdyż tradycją w rodzinie są studia lekarskie. Dodatkowo ojciec grozi, że was wydziedziczy, a mama przypomina, że ma poważne problemy z sercem i nie może się denerwować. Co zrobicie? Zanim podejmiecie decyzję, weźcie pod uwagę wszystkie możliwe rozwiązania, przeanalizujcie też skutki waszych ewentualnych decyzji. POWODZENIA 3. Wyobraźcie sobie, że jesteście na super imprezie u znajomego z klasy. Bawicie się bardzo chłopak/dziewczyna, dobrze, zwłaszcza który/a bardzo że na wam imprezie się jest też podoba, a przyjaciel/przyjaciółka obiecał/a, że was zapozna. Nieoczekiwanie ten chłopak/dziewczyna podchodzi do was i proponuje alkohol/narkotyki. Co zrobicie? Zanim podejmiecie decyzję, weźcie pod uwagę wszystkie możliwe rozwiązania, przeanalizujcie też skutki waszych ewentualnych decyzji. POWODZENIA 4. Wyobraźcie sobie, że jesteście uczniem I klasy szkoły ponadgimnazjalnej. W gimnazjum dużo czasu poświęcaliście nauce, na egzaminie otrzymaliście 48 100 % punktów, a i pozostałe obowiązki szkolne wykonywaliście sumiennie. Teraz też chcieliście rozwijać swoje zdolności, rodzice na was liczą. W nowej klasie spotkaliście kolegów/koleżanki, którzy w myśl zasady, że „szkoła jest niepotrzebna”, namawiają was na wagary, papierosy i inne używki. Dodatkowo nowi znajomi postawili warunek „Jeśli chcecie należeć do paczki, nie możecie być kujonami”. Co zrobicie? Zanim podejmiecie decyzję, weźcie pod uwagę wszystkie możliwe rozwiązania, przeanalizujcie też skutki waszych ewentualnych decyzji. POWODZENIA Część 2. TYTUŁ: Moja analiza SWOT. CEL GŁÓWNY: Uczestnicy nabędą wiedzę na temat metody analizy SWOT, będą potrafili wymienić i zróżnicować analizowane obszary oraz przedstawić schemat, wg którego przeprowadza się analizę SWOT, uczestnicy dowiedzą się jak porządkować i selekcjonować zgromadzone podczas analizy informacje. WPROWADZENIE: Istotna jest w dzisiejszych czasach jest umiejętność identyfikacji swoich słabych i silnych stron oraz badania własnych szans i zagrożeń w różnych obszarach działalności. Poczucie własnej wartości zależeć będzie od tego, jaką przyjmiemy postawę wobec siebie. Wartościowanie obrazu siebie np. poprzez konfrontowanie swoich sądów o sobie z sądami i opiniami wyrażonymi na nasz temat przez innych. Jednym z narzędzi umożliwiającym nam zebrać i ocenić to co powyższe jest analiza SWOT [skrótem utworzonym od angielskich słów]: Strengths (mocne strony), Weaknesses (słabe strony), Opportunities (szanse w otoczeniu), Threats (zagrożenia w otoczeniu)]. Czas: 45 min. ĆWICZENIE 1. 49 „Analiza SWOT w praktyce”. Cel: Wprowadzenie w temat, poznanie nowego narzędzie pracy niezbędnego do porządkowania wiedzy o sobie i innych. Wielkość grupy: Praca całej grupy. Czas trwania: 10 min. Pomoce: Załącznik. Sposób realizacji: Prowadzący prezentuje metodę analizy SWOT. Przedstawia i omawia schemat analizy SWOT. 50 Załącznik: ĆWICZENIE 2. „Właściwe pytania”. Cel: Umiejętność formułowania pytań niezbędnych przy analizie. Wielkość grupy: 4 zespoły. Czas trwania: 15 min. Pomoce: Kartki papieru, długopisy/flamastry. Sposób realizacji: Prowadzący dzieli uczestników na 4 zespoły. Każdy z zespołów ma za zadania opracowanie pytań pomocniczych do każdego z przydzielonego im obszaru analizy SWOT [np. pierwsza grupa do SILNYCH stron, druga grupa do SŁABYCH itp.]. Podsumowanie ćwiczenia: Każda z grup prezentuje swoje wyniki pracy na forum klasy. ĆWICZENIE 3. „Osobista analiza SWOT”. 51 Cel: Uczestnicy będę potrafili uporządkować i selekcjonować zgromadzone podczas własnej analizy informacje, umiejętność pracy nad sobą, swoim potencjałem Wielkość grupy: Praca indywidualna. Czas trwania: 15 min. Pomoce: Kartki papieru, długopisy/flamastry. Sposób realizacji: Uczestnicy zastanawiają się nad swoimi pasjami/hobby. Tworzą raport „o stanie obecnym siebie”. Na jego podstawie muszą dokonać analizy SWOT. Analiza dotyczy sytuacji, w jakiej obecnie się znajdują, ma ona pozwolić sformułować koncepcje rozwoju. Uczestnik indywidualnie próbują ocenić, co może być silną, a co słabą stroną oraz dostrzec szanse i zagrożenia dla siebie w odniesieniu do swojej pasji/hobby. Podsumowanie ćwiczenia: Po wykonaniu ćwiczenia następuje prezentacja wyników i podsumowanie całości. PODSUMOWANIE ZAJĘĆ- RUNDKA KOŃCZĄCA. Czas trwania: 10 min. Prowadzący prosi uczestników o informacje zwrotne dotyczące zajęć. Pytania pomocnicze: Z czym kończysz? Czego się dowiedziałeś, nauczyłeś? Co było dla Ciebie nowe? Jak się czujesz? Z jakimi przemyśleniami, w jakim nastroju kończysz zajęcia. 52 VIII. KOMUNIKACJA. Opracowanie Grażyna Popilowska, Katarzyna Kaźmierczak. CEL GŁÓWNY: Ćwiczenie umiejętności komunikacyjnych. WPROWADZENIE: W procesie komunikacji ważne jest uświadomienie sobie, jak doświadczenia i emocje mogą wpłynąć na proces dzielenia się informacją (komunikacja pozawerbalna) i jak ważne jest formułowanie komunikatów werbalnych (komunikat JA). Można mówić o istnieniu komunikacji między osobami kiedy zachodzą trzy przesłanki: istnieje nadawca, czyli osoba, która przesyła określoną informację; istnieje odbiorca , czyli osoba, do której daną informację kierujemy; kod (komunikat), czyli sposób przekazu tej informacji – obraz, gest, słowo, etc. Aby mówić o efektywnej komunikacji, treść wypowiedzi musi być zrozumiana zgodnie z intencjami jej nadawcy. Prezentowane 2 godzinne ćwiczenia mają na celu przekazanie uczestnikom wiedzy w zakresie możliwości rozwoju umiejętności swobodnego wyrażania własnych poglądów, budowania relacji, zrozumienia i akceptowania innych, pracy w zespole oraz doświadczenia radości i satysfakcji płynących z bezpośredniej komunikacji werbalnej, która wzmacnia przekaz emocjonalny, poprawia relacje z przyjaciółmi, wzmacnia poczucie własnej wartości. CZAS TRWANIA: 2 godziny lekcyjne, 2x45 minut. ROZPOCZĘCIE ZAJĘĆ: Powitanie. Przedstawienie tematu zajęć. ĆWICZENIE 1. ”Co utrudnia a co ułatwia kontakt?” Cel: Zdefiniowanie sygnałów przeszkadzających i pomagających w komunikacji. 53 Wielkość grupy: Praca w dwóch grupach. Czas trwania: 15 minut. Pomoce: Kartki papieru, flamastry. Sposób realizacji: A - grupa zastanawia się nad sygnałami niewerbalnymi, świadczącymi o przyjaznym nastawieniu do innych (np. częsty kontakt wzrokowy, kiwanie głową w geście aprobaty, uśmiech, swobodna gestykulacja, np. pokazywanie wnętrza dłoni, luźne ramiona, pochylanie się w kierunku rozmówcy, zmniejszenie dystansu,....); B - grupa opracowuje sygnały świadczące o wrogim, agresywnym nastawieniu (np. częste podnoszenie palca wskazującego, ściągnięcie brwi, zaciskanie dłoni w pięści, stukanie palcami ze zniecierpliwienia, prowokujące spojrzenie, głośny ton głosu,...). Zespoły spisują swoje wnioski na kartkach, a wybrane osoby prezentują wynik wspólnej pracy. Podsumowanie: Prowadzący uzupełnia wypowiedzi uczestników o stwierdzenie, że to co wam utrudniło kontakt, nazywane jest blokadami komunikacyjnymi, które przeszkadzają w porozumieniu się. Mogą to być: silne emocje rozmówców, hałas w pomieszczeniu, niewygodne krzesła, zanikający sygnał w telefonie komórkowym, bardzo cichy głos rozmówcy lub bardzo głośny, szybkość wypowiadanych zdań, zbytnia odległość między rozmówcami. A mogą to być również te najczęściej używane: ● rozkaz, postanowienie : musisz, zrobisz! ● ostrzeżenie, groźba: jeżeli tego nie zrobisz, to…. ● moralizowanie: powinieneś….. ● dawanie rad, gotowych rozwiązań: zrób to i to …. ● odwoływanie się do logiki: faktem jest, że… ● ocena, krytyka, oskarżanie: nie zastanawiasz się! jesteś leniwy!... ● chwalenie: przecież jesteś zdolny i sobie z tym poradzisz… 54 ● obrażanie, ośmieszanie: jesteś pieniaczem! pani wszystkowiedząca… ● analizowanie, diagnoza, interpretacja: to co u ciebie nie jest w porządku, to… jesteś teraz po prostu zmęczony …. ● uspokajanie, pocieszanie: nie musisz się martwić… , niedługo poczujesz się lepiej … ● przesłuchiwanie, wypytywanie: dlaczego, co, kto … ● odwracanie uwagi, kpina, wycofanie się: pomówmy o czymś przyjemniejszym... milczenie... ĆWICZENIE 2. „Wyrażanie ocen - komunikaty typu "TY" i opinii- komunikaty typu "JA". Cel: Zamiana wypowiedzi typu "TY, na typ "JA" (mi, mnie) - zastąpienie ocen opiniami. Wielkość grupy: Cała grupa, następnie pary. Czas trwania: 15 minut. Pomoce: Arkusz papieru z wypisanym schematem budowania komunikatu „ja”. Ja... (uczucie) - jestem zdenerwowana..... Kiedy Ty..(opis zachowania) - bo biegasz po klasie w czasie lekcji.... Bo....(wskazanie na ponoszoną konsekwencję, wyjaśnienie powodu przeżywanych uczuć) - nie będę teraz mogła zrealizować całego scenariusza lekcji ( programu)..... Sposób realizacji: Prowadzący poleca uczestnikom zapisać trzy zdania na kartkach, w których znajdzie się słowo "JA", "MI' , "MNIE", np.: dobrze MI to idzie, jest MI przykro, to MI się nie podoba, dziękuję , że MNIE wsparłeś, 55 zrobiło mi się przykro, kiedy to powiedziałeś, nie wiedziałam co zrobić, kiedy rwałeś w strzępy mój zeszyt, byłam wściekła kiedy mnie zignorowałeś, czuję się okropnie gdy tak na mnie patrzysz. Po ich odczytaniu należy wypisać przykłady komunikatów typu "TY" najlepiej takie, które najbardziej zabolały, dotknęły albo które najczęściej słyszą w szkole, od rówieśników, rodziców, rodzeństwa (np. TY głupku...). W parach przeformowanie komunikatu „ty” na komunikat „ja” według zamieszczonego przez prowadzącego w widocznym miejscu schematem budowania komunikat „ja”. Chętne pary mogą zaprezentować swoją pracę na forum grupy. Podsumowanie: W podsumowaniu prowadzący podkreśla, że Komunikat "Ja " - opisuje nasze uczucia w związku z konkretnym działaniem i wskazuje na konsekwencje jakie w związku z tym my ponosimy. ĆWICZENIE 3. „Umiejętność zadawania pytań”. Cel: Kształtowanie umiejętności budowania pytań otwartych. Wielkość grupy: Cała grupa, następnie pary. Czas trwania: 20 minut. Pomoce: Arkusze papieru z wypisanymi pytaniami twartymi, zamkniętymi i sugerującymi. Sposób realizacji: Nauczyciel krótko wyjaśnia: pytanie otwarte to- Kto...?, Co...?, Kiedy...?, Gdzie...? , Jak... ?, Z jakiego powodu...? , np. co sądzisz o...?, co myślisz...?, jak chciałbyś...?, pytania zamknięte zaczynają się od słowa Czy...? , a sugerujące - od słowa, np. Czy nie uważasz, że...? Dyskusja na forum klasy na temat “Dlaczego warto pytać?” 56 Każdy z uczestników przygotowuje sobie jedno pytanie zamknięte, otwarte i jedno sugerujące. Kolejno zadają je na forum klasy, i reszta uczestników ( lub kto chce ) zgadują jaki to typ pytania. Ćwiczenie można powtórzyć dla utrwalenia w podziale na pary uczniów ( uczniowie zadają zamiennie pytania zamknięte, otwarte i sugerujące ). Chętne pary prezentują swoje wyniki pozostałym. Dyskusja na forum, uczestnicy sami dokonują podsumowania wyników, oceny tego ćwiczenia, które typy pytań ułatwiały, a które utrudniały porozumiewanie się. ĆWICZENIE 4. „Wypracowanie “Kodeksu zasad dobrej komunikacji”. Cel: Zebranie i omówienie zasad dobrej komunikacji. Wielkość grupy: Cała klasa. Czas trwania: 20 min. Pomoce: Duży arkusz papieru. Sposób realizacji: Uczniowie przygotowują zestaw zasad efektywnej i przyjaznej komunikacji (dyskusja grupowa). Prowadzący spisuje je na dużym arkuszu papieru. Podsumowanie: Prowadzący głośno odczytuje zebrane zasady i zachęca by odnosić się do nich budując relacje. ĆWICZENIE 5. „Kontakty w realu czy w sieci?”. Cel: Uświadomienie zysków i strat komunikacji w sieci i w realu. Wielkość grupy: Cała klasa, podgrupy. Czas trwania: 20 min. Pomoce: Tekst dla prezenterów prowadzących program oraz dwie kartki z napisem „ TAK” i „NIE”, duży arkusz papieru z tytułem programu. 57 Sposób realizacji: Prowadzący wybierają dwie osoby, które będą prowadziły program telewizyjny. Krzesła ustawiamy po dwóch stronach klasy i obok nich na podłodze umieszczamy napisy: na jednej stronie „ TAK”, na drugiej „NIE”. Uczestnicy w dwóch dowolnych grupach siadają po dwóch stronach klasy. Klasa szkolna „zamienia się” w studio filmowe gdzie właśnie nagrywany jest program „Kontakty w realu czy w sieci?”.Osoby prowadzące program korzystając z wiadomości z załącznika rozpoczynają wstępem wprowadzającym w temat spotkania, następnie zadają pytania i osoby w zależności od tego, jakie jest ich zdanie siadają po stronie gdzie jest napis „ TAK”, lub „NIE”. Po zajęciu przez uczestników miejsca, moderują dyskusją na ten temat. Załącznik: Tekst dla prezenterów prowadzących programu. Wiele osób uczestniczy w wirtualnym życiu towarzyskim bez wychodzenia z domu. Wysondować z tego można, że jeżeli realny świat ze względu na obowiązujące normy uniemożliwia realizację siebie w pożądany sposób, wówczas jest to wystarczający motyw, aby w świecie wirtualnym funkcjonować w postaci, którą stworzymy sami według własnych upodobań. Tym, którym wydaje się , że są mało atrakcyjni lub nieśmiali, którzy z powodu swoich kompleksów nie nawiązują rozmów z innymi w realnym świecie, łatwiej dzięki sieci zaangażować się w dyskusje i zabawę. Mogą tam odgrywać rozmaite role społeczne, flirtować i zakochiwać się. Ekran komputera stwarza bowiem pewnego rodzaju zasłonę ochronną, filtruje nasze cechy osobowości i pokazuje tylko tyle, ile sami chcemy pokazać. W rezultacie nie trzeba się martwić, co inni myślą o naszym wyglądzie, intelekcie czy zachowaniu. Człowiek poznaje siebie i uczy się, jak radzić sobie z barierami lub krytyką, zachowując bezpieczną anonimowość. To znaczy: świat wirtualny może przysłonić świat rzeczywisty, a w niektórych 58 przypadkach nawet go zastąpić, ponieważ jest anonimowy, komfortowy i bezpieczny. Przykładowe pytania do dyskusji: Zastanówmy się wspólnie czy internet może izolować nas od realnego świata? Czy lepsze są kontakty wirtualne czy realne? Chciałbyś mieć sympatię „w sieci” i mógłbyś jej nie poznać w ”realu”? Czy wolisz mieć przyjaciół w „Realu”? Czy świat w sieci jest ciekawszy i bardziej Cię pociąga, niż rzeczywistość która Cię otacza? PODSUMOWANIE ZAJĘĆ- RUNDKA KOŃCZĄCA. Czas trwania: 5 min. Prowadzący prosi uczestników o informacje zwrotne dotyczące zajęć. Pytania pomocnicze: Z czym kończysz? Czego się dowiedziałeś, nauczyłeś? Co było dla Ciebie nowe? Jak się czujesz? Z jakimi przemyśleniami, w jakim nastroju kończysz zajęcia. 59 IX.JAK RADZIĆ SOBIE Z KRYTYKĄ. Opracowanie Grażyna Popilowska, Katarzyna Kaźmierczak. TYTUŁ: Krytyka a krytykanctwo. CEL GŁÓWNY: Zdobycie umiejętności pozwalających radzić sobie z krytyką. WPROWADZENIE: Chyba nikt nie lubi gdy inni go krytykują. Krytyka pozostawia niemiłe wrażenie i ma negatywny wpływ na samoocenę. Celem proponowanych 2 godzinnych ćwiczeń jest samokrytycyzm i ocena własnego zdania, zachowania, przyznania się do błędów, uznania racji innych. Służy wzbogacaniu metod działania, zwraca uwagę na pozytywy i negatywy. Krytyka w języku potocznym to ocena czegoś poprzez wytknięcie wad, usterek, niedociągnięć. Łajanie kogoś czy czegoś i dezaprobata zachowań, czy postaw, jest z góry założoną złą intencją, mówiąc inaczej – negatywnym uprzedzeniem. Najczęściej nie lubimy tych, którzy nas krytykują. Krytyka pozostawia w nas niemiłe wrażenie i ma negatywny wpływ na naszą samoocenę. Krytyka obiektywna ( konstruktywna), zawiera w sobie, sceptycyzm i realne poznanie. Pozwala ta krytyka na analizę i sprawdzanie własnych poglądów w świetle pojawiających się coraz to nowych faktów i może być korygowana. Pozwala na samokrytycyzm i ocenę własnego zdania, zachowania, przyznania się do błędów, uznania racji innych. Służy wzbogacaniu metod działania, zwraca uwagę na jego pozytywy i negatywy. Krytykanctwo- krytyka dla krytyki ( szuka pretekstów do pokazania nieistniejących błędów, wad... ). Jest to ewidentne czepianie się, swoista forma dokuczania, wytykania. Służy świetnie złośliwcom i tym, którzy mówią , że wiedzą wszystko lepiej, a inni są głupi. Czasami jest tak, że chcemy być doskonali w jakiejś dziedzinie, zadaniu, ale nie możemy temu podołać. W takich przypadkach na każdym kroku próbujemy udowadniać innym, ale chyba przede wszystkim sobie, że jesteśmy lepsi od innych. Odczuwamy brak sukcesów, efektów działania, co powoduje, że krytykujemy wszystkich i wszędzie. Podkopujemy autorytety, a 60 to nie pomaga w rozwiązaniu problemu. Mamy więc raczej do czynienia z krytykanctwem, niż z krytyką. CZAS TRWANIA: 2 godziny lekcyjne, 2x 45 minut. ROZPOCZĘCIE ZAJĘĆ: Powitanie. Przedstawienie tematu zajęć. 10 minut. ĆWICZENIE 1. „Krytyka i sposoby jej unikania”. Cel: Podniesienie samooceny i poznanie własnych uczuć, negatywów i pozytywów płynących z krytyki. Wielkość grupy: Trzy grupy. Czas trwania: 20 minut. Sposób realizacji: Prowadzący prosi uczestników o podanie kilku powodów, dla których ludzie się krytykują. Grupa A -odpowiada na pytanie: Co to jest krytyka konstruktywna?, czy jest potrzebna? Stosowana z uzasadnionego powodu – krytyka konstruktywna (np. dozwolonego prawem, z której wypływa wniosek o zmianę czegoś, jakiejś postawy, zachowania), Co wtedy czujesz, określ swoje uczucia? (uważam, że ma rację, mogę zmienić decyzję, zachowanie, może usprawnić działania, cieszę się , że mi powiedział, bo nie widziałem tego błędu). Grupa B - odpowiada na pytanie: Co to jest krytyka niszcząca? – (z zazdrości, bo jest zły, nie rozumie, że może wyrządzić krzywdę, chce zastraszyć) . Co wtedy czujesz, określ swoje uczucia? (żal, gorycz, rozczarowanie, nienawiść, strach). 61 Grupa C - odpowiada na pytanie: Co to jest krytyka dla krytyki? ( dokuczanie, czepianie się, wytykanie, służy złośliwcom). Co wtedy czujesz, określ swoje uczucia? ( jestem mało warty, nic nie wiem, nie umiem, żal mi tego złośliwca, wydaje mu się, że wszystko wie najlepiej ). Poszczególne grupy prezentują wyniki swojej pracy na forum. Prowadzący pyta czy można sporządzić listę sposobów na uniknięcie krytyki. Burza mózgów: Czy jest lepszy sposób, jak to zrobić? Czy możesz mi pokazać? Co mogę zrobić, aby poprawić? Co byś zrobił, gdybyś był mną? Jak możesz obejść tę sytuację? ĆWICZENIE 2. „Krytyk w trzech odsłonach”: Cel: Uzmysłowienie różnic pomiędzy krytyką negatywną, pozytywną i krytykanctwem. Wielkość grupy: Praca w trzech grupach. Czas realizacji:15 minut. Pomoce: Duże arkusze papieru, flamastry, pastele. Sposób realizacji: Uczestnicy w grupach obrysowują kontur człowieka na arkuszu i tworzą portret człowieka posługującego się krytyką negatywną, pozytywną i krytykanctwem. W portrecie można wypisać cechy, sposób zachowania, sposób budowania komunikatów, gesty, ekspresję ciała. Można pokolorować portret, użyć metafor by określić prezentowane postawy. ĆWICZENIE 3. 62 „Zastąp krytykę negatywną na pozytywną”. Cel: Podniesienie samooceny ucznia, wzmocnienie jego poczucia wartości. Wielkość grupy: Praca w trzy, czteroosobowych grupach. Czas realizacji:15 minut. Pomoce: Wydrukowany załącznik dla każdego uczestnika. Sposób realizacji: W sytuacjach trudnych, kryzysowych ważne jest pozytywne myślenie. Zatem uczestnikom można zaproponować zabawę, aby przygotowali jedno zdanie z krytyką ( negatywną ) oceniając sobie i w swoich grupach spróbowali zamienić ją na pozytywną krytykę (opinię ), np. prowadzący może podać własny przykład: "Kiedy myślę, że jestem nic niewarta, bo nie potrafię opanować hałasu na zajęciach, pocieszam się, że mam parę powodów do dobrego samopoczucia, znam się bardzo dobrze na tym co robię, i robię to dobrze." Prowadzący rozdaje wszystkim tabelkę z załącznika. Uczestnicy piszą na kartkach zdania o zabarwieniu krytyczno- negatywnym i zastępują je pozytywnymi, koledzy w grupie mogą w tym pomagać. Prowadzący przypomina uczestnikom, że dając innym informację zwrotną: - nie uogólniamy, trzymamy się faktów, - szczerze opowiadamy o swoich odczuciach, - nie oceniamy osób i ich intencji, - mówimy zarówno o pozytywach, jak i negatywach – w negatywnej informacji zwrotnej zawsze musi być element pozytywny. Załącznik: Zdania o zabarwieniu Zamiana zdań negatywnych krytyczno na zdania 63 krytyczno-negatywnym pozytywne jestem tchórzem mam prawo się bać, to normalne, gdy człowiek się boi sytuacji., w których czuje się niepewnie, jest osaczony, zdenerwowany, zalękniony, zestresowany....., jak ujawnię co naprawdę szczerość i odwaga są dla mnie myślę lub wiem, to będę ważnymi wartościami, wolę się miał kłopoty, problemy (w narazić, ale zachowam szacunek domu, do siebie, mówiąc co myślę, czy szkole, wśród inne, wiem ładnie mówię rówieśników, np.prawne ) nie potrafię opowiadać, relacjonować treściwie z sensem, rzeczowo przedstawiam fakty, są osoby, które lubią słuchać tego co mówię jestem do niczego, nic nie mam wiele mocnych stron, nie umiem dobrze zrobić, nic mi muszę się nie udaje prawo do popełniania błędów nie umiem odmawiać mam (odmowy pożyczenia protestowania, mówienia nie i wzięcia zachowania własnego zdania, nie papierosa, kieliszka wódki, muszę ulegać, moje zdanie też jednego macha trawki ) jest ważne, coś znaczy, pieniędzy , być prawo doskonały, do mam odmowy, ĆWICZENIE 4. 64 „Odgrywanie scenek”. Cel: Przeformowywanie krytyki negatywnej i krytykanctwa, na krytykę konstruktywną. Wielkość grupy: Trzy grupy. Czas trwania: 20 minut. Sposób realizacji: Uczestnicy w trzech grupach pracują nad scenkami. Każda scenka powinna pokazywać jak przeformować krytykę negatywną i krytykanctwo na krytykę konstruktywną. Prowadzący zwracają uwagę aby uczestnicy w budowaniu opinii formowali komunikaty ”ja”, zwrócili uwagę na postawę ciała, ton głosu i wykorzystali informacje zdobyte w poprzednim warsztacie dotyczącym komunikacji. Dyskusja na temat obejrzanych scenek. PODSUMOWANIE ZAJĘĆ- RUNDKA KOŃCZĄCA. Czas trwania: 10 min. Prowadzący prosi uczestników o informacje zwrotne dotyczące zajęć. Pytania pomocnicze: Z czym kończysz? Czego się dowiedziałeś, nauczyłeś? Co było dla Ciebie nowe? Jak się czujesz? Z jakimi przemyśleniami, w jakim nastroju kończysz zajęcia. 65 X. POCZUCIE WŁASNEJ WARTOŚCI. Opracowanie Urszula Jaśkiewicz. TYTUŁ: Poczucie własnej wartości, poszukiwanie swoich mocnych stron. CEL GŁÓWNY: Celem zajęć jest rozwijanie samoświadomości i umiejętności dostrzegania w sobie i w innych dobrych, mocnych stron, mówienia o tym otoczeniu. WPROWADZENIE: Młodzież w okresie dorastania często ma problemy myśleniem o sobie w sposób pozytywny. Bardzo dużą trudność młodym ludziom sprawia również mówienie o sobie, prezentowanie się innym w sposób pozytywny, co wiąże się z normatywnym przekazem, że chwalenie się jest oznaką egoizmu i zarozumiałości. Świadomość swoich mocnych stron i dobre myślenie o sobie jest podstawą do rozwoju i wykorzystania posiadanego potencjału. CZAS TRWANIA: 2 godziny lekcyjne, 2x 45 minut. ROZPOCZĘCIE ZAJĘĆ: Powitanie. Przedstawienie tematu zajęć. ĆWICZENIE 1. „Moje mocne strony w oczach innych”. Cel: Dostrzeganie mocnych stron u innych. Doświadczanie tego jak widzą mnie inni. Wielkość grupy: Praca indywidualna Czas trwania: 30 min. Pomoce: Kolorowe kartki papieru, długopisy. Sposób realizacji: Uczestnicy otrzymują kolorowe kartki o formacie A4, które składają na pół, podpisują i przekazują innym uczniom. Każdy uczestnik otrzymujący kartkę może wpisać w jej środku to, co myśli o danej osobie. Mają to być pozytywne informacje z zakresu: -co w tej osobie lubię 66 -jakie są mocne strony tej osoby -za co cenię te osobę, podziwiam -co mi się w niej podoba Po zakończeniu ćwiczenia, gdy kartki powracają do właścicieli ci je czytają i dzielą się swoimi spostrzeżeniami, odczuciami (jeżeli chcą mogą odczytać je na głos). Podsumowanie: Prowadzący pyta uczestników, czy dowiedzieli się o sobie czegoś nowego. Czy było im trudno wypisywać mocne strony innych. ĆWICZENIE 2. „Potrafię – jestem”. Cel: Dostrzeganie mocnych stron u siebie i mówienie o tym Wielkość grupy: Początkowo indywidualnie, potem w parach Czas trwania: 30 min. Pomoce: Tabela /załącznik/. Sposób realizacji: Każdy z uczestników dostaje tabelę. Uczniowie wypełniają pierwszą kolumnę, dokańczając zdanie „Potrafię dobrze…”. W tabeli wymieniają tylko te umiejętności, z których są zadowoleni, które ich cieszą i są spostrzegane przez nich jako wartościowe. Umiejętności te dotyczyć mogą różnych obszarów (dom, szkoła, przyjaciele, hobby). Zdania mogą dotyczyć zarówno spraw bardzo istotnych, jak i tych mało ważnych (np. „Równo wieszam pranie”). Następnie prowadzący prosi uczniów, aby zastanowili się, co sprawia, że dobrze robią różne rzeczy, które wymienili w tabeli. W rezultacie uczniowie wypełniają drugą część tabeli, odpowiadając na pytanie: „Co takiego jest we mnie, że jestem w tym dobry?” np. „Potrafię dobrze wieszać pranie – jestem dokładna”. Zdania muszą mieć pozytywne znaczenie. Następnie uczniowie dzielą się w pary. W dwójkach odczytują sobie wzajemnie zdania ze swoich tabel. Jeśli słuchacz ma pomysł na to, jaka jest 67 druga osoba, to uzupełnia jej tabelę „Równo wieszam pranie” – „Jesteś porządna – zawsze wyglądasz schludnie”. Podsumowanie: Prowadzący pyta uczniów, czy dowiedzieli się o sobie czegoś nowego i jak czują się po tym ćwiczeniu, czy są zadowoleni z siebie, czy odkryli coś nowego i cennego o sobie samym. Ochotnicy czytają parę zdań na forum. Załącznik: POTRAFIĘ DOBRZE… …BO JESTEM… ĆWICZENIE 3. „Przeformułowania pozytywne” Cel: Spojrzenie z innej perspektywy na swoje wady. Wielkość grupy: Trzyosobowe grupy. Czas trwania: 15 min. Pomoce: Arkusze papieru, pisaki. Sposób realizacji: Uczestnicy pracują w trzyosobowych grupach. Każdy uczestnik wypisuje trzy swoje wady. Następnie w grupie nawzajem przeformułowują swoje wady, tak, aby nadać im pozytywne znaczenie np.: Leniwy – szanuje możliwości swojego organizmu, z rozmysłem wydatkuje energię, daje sobie czas na znajdowanie motywacji, energooszczędny, umie docenić odpoczynek, umie zatroszczyć się o siebie 68 Zapominający o wszystkim – skupiony na ważnych tematach, umie zignorować mniej istotne szczegóły Spóźnialski – elastycznie podchodzi do czasu, swobodny, ceniący swój własny rytm, wolny od sztywnego poczucia czasu, czasowstrzymywacz Bałaganiarz – kreatywny, widzący porządek tam, gdzie inni go nie widzą, Uparty – stanowczy, zdecydowany, lubi dopiąć swego, konsekwentny, dążący do celu, trwa przy swoim, nie zbacza ze szlaku przed szczytem Uczniowie odczytują swoje przykłady na forum. Jeśli komuś trudno jest wymyślić przeformułowanie, cała grupa mu w tym pomaga. Podsumowanie: Prowadzący pyta, jak uczniowie czują się ze swoimi przeformułowanymi wadami. ĆWICZENIE 4. „Napełnianie dzbanów”. Cel: Zachęcenie do rozwijania mocnych stron. Wielkość grupy: Indywidualnie. Czas trwania: 15 min. Pomoce: Arkusze papieru, pisaki. Sposób realizacji: Uczniowie wymieniają swoje 4 zalety. Następnie rysują na kartkach zarysy czterech dzbanów. Każda dzban oznacza jedną zaletę. Uczestnicy zamalowują taką część dzbana, która odzwierciedla stopień, w jakim uczestnicy posiadają daną cechę. Podsumowanie: Prowadzący pyta, jakie działania uczniowie mogliby podjąć, aby wszystkie dzbany były pełne. PODSUMOWANIE ZAJĘĆ- RUNDKA KOŃCZĄCA. Czas trwania: 5 min. Prowadzący prosi uczestników o informacje zwrotne dotyczące zajęć. 69 Pytania pomocnicze: Z czym kończysz? Czego się dowiedziałeś, nauczyłeś? Co było dla Ciebie nowe? Jak się czujesz? Z jakimi przemyśleniami, w jakim nastroju kończysz zajęcia. 70 XI. DYLEMATY MORALNE. Opracowanie Beata Koleśnik. CEL GŁÓWNY: Powiązanie moralności z systemem wartości i przekonań. WPROWADZENIE: Moralność jest jednym ze społecznych systemów normatywnych (systemów norm społecznych, zasad). Zwykle jednocześnie istnieje kilka konkurencyjnych (i po części zgodnych, po części różnych) systemów normatywnych, funkcjonujących w obrębie danej kultury na przykład: 1. normy postępowania dopuszczone przez prawo 2. normy moralne - normy nakładane przez dany system filozoficzny, religijny. 3. normy konkretnej społeczności, którym jednostka podporządkowuje się w procesie socjalizacji (tzw. prawo obyczajowe, niepisane) Ocena moralna zachowań człowieka wiąże się ściśle z motywami, jakie skłaniają człowieka do podjęcia danego czynu. Np. pomaganie komuś jest tylko wówczas czynem moralnym, gdy podejmowane jest dla realizowania zasady moralnej i z własnej woli. Wiąże się to bezpośrednio z osobistymi przekonaniami o słuszności podejmowanych działań. W dzisiejszym świecie człowiek staje wobec dylematów moralnych, które prowadzą do pytania czy lepiej BYĆ CZY MIEĆ. CZAS TRWANIA: 2 godziny lekcyjne, 2x 45 minut. ROZPOCZĘCIE ZAJĘĆ: Powitanie. Przedstawienie i wprowadzenie do tematu zajęć. Czym jest moralność? Prowadzący prosi o podanie wyrazów bliskoznacznych ( np. etos, dekalog, obyczaje, normy, zasady, sumienie, styl życia itd.) Czas trwania: 10 minut. ĆWICZENIE 1. ,,Kablowanie czy dbanie’’ 71 Cel: Uczestnik dokonuje wglądu w swój system moralności i innych uczestników. Wielkość grupy: Czas trwania: 20 minut. Pomoce: Sposób realizacji: Prowadzący przytacza krótką historię: ,,Kasia jest uczennicą średnią, ale pracowitą. Przygotowuje się długo i mozolnie do sprawdzianu. Przyswajanie materiału idzie jej trudniej. Nadszedł dzień sprawdzianu. Klasa wraz z Kasią pisze sprawdzian. W trakcie pisania zauważa, że Piotr cały czas korzysta z przygotowanych ściąg. Kasia wie i klasa także, że Piotr prawie na każdym sprawdzianie ściąga, potem opowiada o tym, jaki jest sprytny. Kasia otrzymuje ocenę -4, Piotr otrzymuje ocenę 5. Co zrobi Kasia? Co powinna zrobić? Co ty byś zrobił? Prowadzący prosi o pomysły na dokończenie historii. Prowadzący kieruje dyskusją, pod kątem wyboru- BYĆ w porządku wobec siebie i swoich przekonań, czy MIEĆ, tzw. święty spokój i nie reagować. Dobrze jest zwrócić uwagę czy tzw. święty spokój nie jest zaburzony przez poczucie niesprawiedliwości i zgody na nieuczciwość. Prowadzący zwraca uwagę na konsekwencje jednej i drugiej decyzji tzn. Kasia i klasa jest świadkiem nieuczciwości i jak się z tym czują, ściągający natomiast dojrzewa w poczuciu bezkarności i lekceważącego stosunku do norm. Prowadzący przytacza kolejną historię: Uczniowie w klasie zauważają, że od dawna z Krzyśkiem coś się dzieje złego. Przychodzi na lekcje pod wpływem narkotyków. 72 Z czasem staje się agresywny, wulgarny. Niektórzy w klasie zaczynają się go obawiać. Czy ktoś zareaguje? Czy ktoś powinien zareagować i jak? Podobnie jak wyżej należy zwrócić uwagę na konsekwencje. Można dopowiedzieć uczniom tragiczny finał- Krzysiek przedawkował i jest w ciężkim stanie w szpitalu. Więc DBANIE CZY KABLOWANIE? Podsumowanie: Prowadzący naprowadza uczestników w kierunku pojawienia się słowa ,, odpowiedzialność’’. Następnie przytacza przygotowany tekst:,, Cztery osoby’’ Były sobie cztery osoby: Każdy, Ktoś, Ktokolwiek i Nikt. Trzeba było wykonać bardzo ważną pracę i Każdy został o to poproszony. Każdy był pewien, że Ktoś to zrobi. Ktokolwiek mógł to zrobić, ale Nikt tego nie zrobił. Ktoś zezłościł się z tego powodu, ponieważ było to powinnością Każdego. Każdy myślał, że Ktokolwiek mógł to zrobić, ale żadnemu z nich nie przyszło do głowy, że Nikt tego nie zrobił. Skończyło się na tym, że Każdy obwiniał Kogoś za to, że Nikt nie zrobił tego, co mógł zrobić Ktokolwiek. ĆWICZENIE 2. Cel: Wgląd w swoją sferę moralności. Wielkość grupy: Praca w 3 osobowych grupach. Czas trwania: 20 minut. Pomoce: Kartki A4, długopisy. Sposób realizacji: 73 Prowadzący prosi uczstników o dobranie się w trójki. Przygotowuje kartki ze słowem, w którym jest zawarty dylemat moralny związany z wartościami. Kradzież; Wierność; Kłamstwo; Nietolerancja; Przyjaźń; Uczciwość; Miłość, Szacunek, Zaufanie, Pozwala każdej trójce wybrać określoną wartość. Prosi trójki o podanie - napisanie historii fikcyjnej lub prawdziwej dotyczącej określonej wartości, ale bez nazywania tej wartości w żadnym momencie. Historia nie musi mieć finału. Jak będzie czas można zapytać o finał uczstników. (Prowadzący ma wtedy możliwość zorientowania się w ,,systemie moralności’’ uczniów. ) Grupa słuchając przytaczanych historii zgaduje, o jaki dylemat moralny chodzi. Podsumowanie: Prowadzący prosi o refleksję, zwraca uwagę na emocje i ewentualna zmianę postaw. ĆWICZENIE 3. ,,Sprawiedliwy sąd’.’ Cel: Świadomość, że istnieją przekonania zdrowe ułatwiające życie i błędne utrudniające życie. Wielkość grupy: Czas trwania: 30-35 minut. Pomoce: Kartki papieru, flamastry. Sposób realizacji: Prowadzący prosi o spontaniczne wypisanie wszystkich przekonań, jakie uczstnikom przyjdą do głowy na swojej kartce papieru Prowadzący podpowiada obszary przekonań: rodzina, szkoła, nauczyciele, środowisko szkolne, zachowania społeczne, zachowania ryzykowne itd. W celu ułatwienia ćwiczenia prowadzący podaje swoje przekonania np. ,,rodzina jest dla mnie najważniejsza, 74 wykształcenie jest ważne, palenie papierosów szkodzi, zdrowe odżywianie ma znaczenie itd.” Prowadzący dzieląc tablicę na pół, po jednej stronie wpisuje przekonania ułatwiające po drugiej utrudniające życie. Używając nomenklatury sądowej ,, na dzisiejszej rozprawie zajmiemy się przekonaniem nt……………. i wydamy sprawiedliwy wyrok” Prosi uczstników ( dobrowolność), kto chciałby przyjąć rolę obrońcy a kto oskarżyciela odnośnie danego przekonania przytaczając swoje argumenty. Toczy się ,, rozprawa”. Prowadzący panuje nad przebiegiem ćwiczenia. Decyzję do ostatecznego wydania wyroku podejmuje grupa większością głosów ( dobrze jest to wcześniej ustalić.) Prowadzący prosi o uzasadnienie decyzji. Następnie prosi o to samo w celu ,, rozprawienia się’’ z kolejnym przekonaniem. W sytuacji dostrzeżenia przez prowadzącego skrajnych, negatywnych przekonań sugeruje, żeby się nimi właśnie zająć. Podsumowanie: Prowadzący prosi o wnioski i stosunek do przekonań po ćwiczeniu. Sprawdza wpływ ćwiczenia na ewentualne zmiany postawy i przekonań wśród uczniów. Na koniec prowadzący może przytoczyć przypowieść Anthony De Mello ,, Orzeł i kura”. PODSUMOWANIE ZAJĘĆ- RUNDKA KOŃCZĄCA. Czas trwania: 10 min. Prowadzący prosi uczestników o informacje zwrotne dotyczące zajęć. Pytania pomocnicze: Z czym kończysz? Czego się dowiedziałeś, nauczyłeś? Co było dla Ciebie nowe? Jak się czujesz? Z jakimi przemyśleniami, w jakim nastroju kończysz zajęcia. 75 XII. WARTOŚCI. Opracowanie Beata Koleśnik. TYTUŁ: Wartości w życiu człowieka. CEL GŁÓWNY: Wgląd w różnego rodzaju wartości i selekcji własnego systemu wartości. WPROWADZENIE: Każdy człowiek ma w sobie indywidualny system wartości, co dla jednych jest ważne dla drugich może być zupełnie niezauważalne i nieistotne. Istnieje jednak pewien system wartości absolutnych, bezwzględnie uznawanych w określonej kulturze.( Np prawda, prawo do życia, dobro itd.) Żyjąc w społeczeństwie, będąc jego częścią, człowiek jest powiązany określoną siatką wartości. Jest ,, skazany” na dokonywanie wyborów. Jeden wybór pociąga kolejny. Tak tworzy się to, co nazywamy systemem. Źle się dzieje w sytuacji, kiedy kolejny wybór opiera się na wartości sprzecznej z poprzednimi wartościami, ponieważ pęka to, co nazywamy właśnie systemem wartości. Ten system wpływa na nasze życie. To przy jego pomocy mamy określone poglądy na temat świata, siebie, swojej przyszłości i wyborów. To wyznaczniki naszych myśli postaw i zachowań. Źródłem tych wartości są miedzy innymi nasze pozytywne lub negatywne interpretacje naszych przeżyć, przekazów rodzinnych zebranych w ciągu życia. Dojrzewający człowiek szczególnie potrzebuje wartości, aby swojemu życiu nadać sens. W obecnym świecie wielu młodych ludzi staje przed dylematem, które wartości traktować, jako najważniejsze. Wartości konsumpcyjne, materialne czy wartości moralne – wyznaczające określające w sposób rzeczywisty stosunek do drugiego człowieka i do samego siebie. Gdyby umysł człowieka porównać do komputera to mózg człowieka jest twardym dyskiem, ale nasz umysł i to, w jaki sposób z niego korzystamy jest jego oprogramowaniem. Niewłaściwe oprogramowanie generuje niewłaściwe działanie komputera. Jeżeli ,,zaśmiecisz’’ komputer nie będzie prawidłowo działał. Jeżeli wartości są zdrowe żyjesz zdrowiej i w równowadze zarówno psychicznej jak i fizycznej. CZAS TRWANIA: 2 godziny lekcyjne, 2x 45 minut. 76 ROZPOCZĘCIE ZAJĘĆ: Powitanie. Przedstawienie tematu zajęć. Burza mózgów: Co to są wartości? Czas trwania: 15 minut. ĆWICZENIE 1. ,,Sklep z wartościami”. Cel: Rozróżnienie wartości materialne, niematerialne i ponadczasowych. Wielkość grupy: Indywidualnie, następnie w całej grupie. Czas trwania: 25-30 minut. Pomoce: Kartki papieru A4, flamastry. Sposób realizacji: Uczniowie zapisują na kartkach wszystko to, co uważają za wartość. Nie tylko swoją (takie może paść pytanie), ale ogólnie znaną. Prowadzący dzieli tablicę na pół, wpisując z jednej strony wartości materialne z drugiej strony wartości niematerialne. Uczniowie dokonują wyboru wpisując ze swojej kartki wartości na tablicę po wybranej stronie. Prowadzący naprowadza i pomaga w sytuacji wyrażanej trudności przez uczestnika. (np. gdy uczstnik będzie miał wątpliwość po której stronie zapisać określoną wartość) Po dokonaniu wyboru prowadzący zadaje pytanie ,, które wartości według was nie są na sprzedaż” Dyskusja w grupie: Uczestnicy uzasadniają swoje wybory, prowadzący monitoruje i naprowadza. Podsumowanie: Uczestnicy dzielą się swoimi refleksjami. 77 ĆWICZENIE 2. ,,Moje drzewo wartości’’. Cel: Dokonanie wglądu w swój system wartości i porównanie go do system wartości innych uczestników. Wielkość grupy: Czas trwania: 25-30minut. Pomoce: Duży arkusz szarego papieru z namalowanym konarem drzewa (na konarze dużymi literami ,,JA”) i nagimi gałązkami. Kartki zielonego papieru w kształcie listka (z wyklejanki z możliwością przyklejenia). Sposób realizacji: Każdy uczestnik otrzymuje 6 zielonych listków. Ma za zadanie wypisać na nich najważniejsze swoje wartości. Następnie chętni uczniowie zbierają wszystkie listki, grupują wartości i przyklejają do gałązek na arkuszu papieru. Prowadzący wspiera. Podsumowanie: Prowadzący prosi o refleksję, które gałązki i jak się zazieleniły i co to dla uczniów oznacza. ĆWICZENIE 3. ,,Wartość martwa czy żywa’’. Cel: Refleksja nad czynnikami związanymi z realizacją wartości. Wielkość grupy: Cała grupa. Czas trwania: 15 minut. Pomoce: Brak. Sposób realizacji: Dyskusja kierowana: Prowadzący zadaje pytanie: ,,Po czym i kiedy poznajemy, że człowiek naprawdę jest taki jak mówi’’? 78 Prowadzący naprowadza przykładem np. Ktoś mówi ,, rodzina jest dla mnie wartością” lub ,,zdobycie wykształcenia i pracy jest dla mnie wartością’’ lub ,, przyjaźń jest dla mnie wartością”. Co to oznacza? Co robię w tym obszarze? Czy daję czy też tylko biorę? Prowadzący naprowadza na prostą zależność i ją wyjaśnia krótkim komentarzem. Wartość niezrealizowana a tylko deklarowana jest wartością MARTWĄ nic nieznaczącą. WARTOŚĆ= PRZEKONANIE= REALIZACJA WARTOŚCI= ZACHOWANIE W ZGODZIE Z WARTOŚCIĄ. Podsumowanie: Prowadzący prosi o ogólne refleksje. Co zostało, co ważne, co mniej ważne, co już wiedział, czego nowego się dowiedział? PODSUMOWANIE ZAJĘĆ- RUNDKA KOŃCZĄCA. Czas trwania: 5 min. Prowadzący prosi uczestników o informacje zwrotne dotyczące zajęć. Pytania pomocnicze: Z czym kończysz? Czego się dowiedziałeś, nauczyłeś? Co było dla Ciebie nowe? Jak się czujesz? Z jakimi przemyśleniami, w jakim nastroju kończysz zajęcia. 79 XIII. ZACHOWANIA RYZYKOWNE. Opracowanie Dariusz Bełdowski. Część I. CEL GŁÓWNY: Przeciwdziałanie zachowaniom ryzykownym. WPROWADZENIE: Obecnie, w całym naszym kraju, daje się zauważyć dużą dostępność narkotyków i coraz łatwiej dostać je w szkołach i w miejscach spotkań młodych ludzi ( dyskoteki, kluby, podwórka ). Najnowsze badania z 2010 r. przeprowadzone przez CBOS pokazały, że w przypadku większości substancji psychoaktywnych ich używanie nie uległo większym zmianom od 2008 r. Także palenie tytoniu pozostało na tym samym poziomie - konsumpcja alkoholu na tym samym poziomie, niewielki wzrost spożycia wódki - stabilizacja używania narkotyków, różnice w sięganiu po poszczególne substancje ( spadek używania amfetaminy i ekstazy, wzrost eksperymentów z marihuaną ) - dostępność narkotyków taka sama jak w roku 2008, ale mniejsza niż w 2003r. - dopalacze – duży wzrost w używaniu do czasu zamknięcia sklepów. Jednak mimo braku znaczącego wzrostu używana ww. substancji, trudno mówić o dobrej sytuacji wśród młodzieży. Zagrożenie alkoholizmem i narkomanią wśród młodzieży, należy do największych problemów w naszym kraju. Ostatnie badania z bieżącego roku, przeprowadzone na terenie miasta Legnica pokazały jak nadal duże jest zagrożenie tym problemem. Eksperymentowanie z alkoholem i narkotykami w tak młodym wieku stwarza olbrzymie zagrożenie uzależnienia się od tych substancji. Nadużywanie środków psychoaktywnych jest elementem sprzyjającym w podejmowaniu nieprzemyślanych decyzji, jak i z nich wynika. Chcemy zatem zwrócić uwagę młodym ludziom jak wiele w ich życiu zależy od nich samych i od dokonywanych przez nich wyborów. 80 Młodzi ludzie wymagają również wsparcia i pomocy w rozwikłaniu osobistych problemów, związanych z sytuacją życia w rodzinie dysfunkcyjnej, jak i z trudnościami wieku dorastania. Dzieci w rodzinach z problemem alkoholowym żyją z poczuciem zagrożenia, cierpią i często są ofiarami przemocy psychicznej i fizycznej, mają zaburzenia emocjonalne związane z lękiem, czują się osamotnione, częściej zapadają na różne choroby. Poprzez rzetelne informacje dotyczące zagrożeń, jak i skutków zażywania narkotyków, chcemy zapobiec szerzeniu się uzależnień wśród młodzieży oraz zjawisk z tym związanych, takich jak zakażania się wirusem HIV i innymi chorobami przenoszonymi drogą płciową, moralnych, popełnianiem przestępstw, łamaniem powielaniem osobistych zasad w przyszłych rodzinach wzorów dysfunkcyjnych. Przez przekazanie wiedzy nt. uzależnień, ich objawów, mechanizmów i sygnałów ostrzegawczych – uchronić młodych ludzi przed nimi. CZAS TRWANIA: 2 godziny lekcyjne, 2x 45 minut. ROZPOCZĘCIE ZAJĘĆ: Powitanie. Przedstawienie tematu zajęć. 10 minut. ĆWICZENIE 1. Cel: Rozpoznanie sytuacji, jak uczestnicy spostrzegają sytuację wokół siebie oraz nt. używania substancji psychoaktywnych w klasie i w otoczeniu uczestników. Wielkość grupy: Cała grupa. Czas trwania: Czas 15 min. Pomoce: Brak. Sposób realizacji: Dyskusja wprowadzająca do tematu problematyki uzależnień - Jak uczestnicy postrzegają problem używek wokół siebie? 81 W dyskusji biorą udział wszyscy uczestnicy, którzy siedzą w kręgu. Prowadzący są moderatorami dyskusji. Przykładowe pytania pomocnicze – Czy znają osoby, które mają problemy z powodu używania środków psychoaktywnych? Czy próbowali im pomóc? Czy sami byli namawiani do spróbowania środków psychoaktywnych? Czy udało się im odmówić? Możliwe problemy w przeprowadzeniu ćwiczenia – w przypadku, gdy uczestnicy nie będą chcieli się otworzyć przed prowadzącymi przejście do poziomu uogólnienia – jakie szkody i problemy mogą być spowodowane używaniem środków psychoaktywnych? ĆWICZENIE 2. Cel: Przekazanie wiedzy nt. mechanizmów uzależnienia. Wielkość grupy: Cała grupa. Czas trwania: Czas 10 min. Pomoce: Brak. Sposób realizacji: Mini – wykład. UZALEŻNIENIE – definicja: Zespół uzależnienia wg Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych określa się jako zespół zjawisk fizjologicznych, behawioralnych poznawczych, w którym zachowania związane z używaniem substancji psychoaktywnej lub grupy substancji uzyskują wyraźną przewagę nad innymi, które poprzednio miały większą wartość. Silne pragnienie przyjmowania substancji albo poczucie przymusu jej przyjmowania. Trudności kontrolowania zachowania związanego z przyjmowaniem substancji, jego rozpoczęcia, zakończenia lub ilości. Fizjologiczne objawy odstawienia, występujące po przerwaniu lub zmniejszeniu ilości przyjmowanej substancji, w postaci charakterystycznego dla danej substancji 82 zespołu abstynencyjnego, albo używanie tej samej lub podobnie działającej substancji, w celu zmniejszenia bądź uniknięcia objawów abstynencyjnych. Stwierdzenie tolerancji, w celu wywołania skutków powodowanych poprzednio przez dawki mniejsze, potrzebne są dawki coraz większe. Narastające zaniedbywanie alternatywnych źródeł przyjemności lub zainteresowań, zwiększona ilość czasu poświęcanego na zdobywanie lub przyjmowanie substancji, albo na odwracanie następstw jej działania. Przyjmowanie substancji mimo wiedzy o jej szkodliwych następstwach somatycznych, psychicznych i społecznych. ĆWICZENIE 3. Cel: Uświadomienie przyczyn picia alkoholu i brania narkotyków przez młodzież i powodów nie sięgania po te substancje oraz ukazanie alternatywnych sposobów życia ( bez używek ). Wielkość grupy: Podział na 3 grupy. Czas trwania: 15 minut. Pomoce: Kartki papieru, markery, tablica lub flipchart. Sposób realizacji: Prowadzący dzielą uczestników na 3 grupy: I grupa – wypisuje powody używania środków psychoaktywnych? II grupa – wypisuje powody nie używania tych substancji? III grupa – wypisuje alternatywne sposoby życia ( bez używek )? Prezentacja pracy w grupach przez przedstawicieli grup. Prowadzący komentują ich propozycje kładąc nacisk an powody dla których warto nie pić i nie brać narkotyków oraz podkreślając alternatywne sposoby życia, wolne od używek. 83 Dyskusja - podsumowanie ćwiczenia. Tematy do dyskusji i odpowiedzi „dopełniające” dla prowadzących: I. Dlaczego niektóre nastolatki sięgają po narkotyki? Ucieczka od problemów - narkotyki mogą się wydawać sposobem na ucieczkę od nieprzyjemnej rzeczywistości i poradzenie sobie z problemami takimi, jak: nadmierne wymagania ze strony szkoły, rozpad rodziny czy trudności w relacjach z rówieśnikami. Nuda - poczucie nudy, brak atrakcyjnych sposobów spędzania wolnego czasu często skłaniają młodzież do sięgania po narkotyki, które stają się w ich przekonaniu, najciekawszym sposobem na wypełnienie czasu i poradzenie sobie z uczuciem znudzenia. Poszukiwanie pobudzenia - niektóre nastolatki wierzą, że używanie narkotyków może dawać przyjemne wrażenia fizyczne i psychiczne, a wprowadzenie się w stan silnego pobudzenia pozwala osiągnąć wspaniałe samopoczucie. Poczucie pewności siebie w sytuacjach społecznych - typową cechą młodych ludzi jest poczucie niepewności w sytuacjach społecznych i kontaktach towarzyskich. Niektórzy z nich widzą w narkotykach sposób na dodanie sobie odwagi i pewności siebie w relacjach z rówieśnikami. Chęć przystosowania się do grupy - branie narkotyków jest niekiedy rodzajem ceny, jaką się płaci za przynależność do grupy. Młodzi ludzie pragną być akceptowani przez rówieśników, chcą być postrzegani przez kolegów jako „fajni kumple”. Sięgają po narkotyki w przekonaniu, że pomogą im one w dopasowaniu się do grupy rówieśniczej. W sytuacji, gdy najbliżsi koledzy eksperymentują z narkotykami, przeciwstawienie się presji grupy może być bardzo trudne. Ciekawość - jednym z motywów eksperymentowania z narkotykami jest 84 ciekawość, która jest naturalną cechą okresu dorastania. Nastolatki często sięgają po narkotyki, ponieważ są ciekawe efektów, jakie one wywołują. II. Dlaczego nastolatki nie biorą narkotyków? Większość nastolatków nie sięga po narkotyki lub podejmuje jedną próbę dla zaspokojenia ciekawości, choć posiada często podobne potrzeby i problemy. Wiedza o tym, co ich zniechęca powstrzymuje, jest równie ważna, jak znajomość motywów sięgania po narkotyki. Wskazuje bowiem kierunki działań wychowawczych i profilaktycznych. A oto odpowiedzi nastoletnich uczestników uzyskane w amerykańskich badaniach ankietowych. Co powstrzymuje młodzież prze sięganiem po narkotyki?: Dezaprobata dla używania narkotyków wyrażana przez znaczące osoby z bliskiego otoczenia (rodziców, przyjaciół, krewnych innych dorosłych); Strach przed konsekwencjami prawnymi (wejściem w konflikt z prawem); Poważne traktowanie swojej pozytywnym wzorcem dla przyszłej roli rodzica. Potrzeba bycia własnych dzieci; Orientacja na zrobienie kariery zawodowej. Używanie narkotyków może uniemożliwić zrealizowanie tych aspiracji życiowych; Posiadanie wielu zainteresowań, aktywne spędzanie czasu wolnego (liczne hobby, dorywcza praca zarobkowa, wolontariat); Brak pieniędzy na zakup narkotyków; Złe doświadczenie z próbowaniem narkotyków (fatalne samopoczucie, nieprzyjemne objawy); Przekonanie, że narkotyki rujnują zdrowie człowieka; Obawa przed uzależnieniem się; Obawa przed utratą kontroli nad sobą. Pod wpływem narkotyków można zrobić coś, czego później będzie się żałować. ĆWICZENIE 4. Cel: Przekazanie wiedzy nt. rozpoznawania i wyrażania uczuć. 85 Wielkość grupy: Dwie grupy. Czas trwania: Czas 15 min. Pomoce: Kartki papieru, markery. Sposób realizacji: Uczestnicy w 2 grupach wypisują jakie znają uczucia: I grupa – wypisuje uczucia przyjemne; II grupa – wypisuje uczucia przykre. Prezentacja prac w grupach przez przedstawicieli grup. Komentarz prowadzących i nawiązanie do powstawania uzależnienia u osób, które nie potrafią radzić sobie z uczuciami w sposób konstruktywny ( psychologiczny mechanizm uzależnienia nałogowego regulowania uczuć ). Prowadzący nawiązują do konstruktywnego radzenia sobie z przykrymi uczuciami? ( omówienie podziału uczuć na przyjemne i przykre ). Dyskusja nt. tego w jaki sposób możemy poprawić sobie samopoczucie, nie używając alkoholu i innych substancji uzależniających. ĆWICZENIE 5. Cel: Utrwalenie wiedzy nt. szkodliwości środków uzależniających. Wielkość grupy: Podział na dwie grupy. Czas trwania: Czas 15 minut. Pomoce: Kartki z napisem Prawda i Nieprawda. Informacje nt. szkodliwości narkotyków (w załączniku). Sposób realizacji: Prowadzący dzielą klasę na 2 połowy. Po jednej stronie kładą kartkę z napisem – Prawda, a po drugiej – Nieprawda. Czytają przygotowane stwierdzenia nt. alkoholu i narkotyków. Uczniowie ustawiają się po jednej lub drugiej stronie w zależności od tego jak uważają. 86 Podają przy tym swoje racje i argumenty, dla których tak uważają. Prowadzący komentują ich wypowiedzi. Przykładowe stwierdzenia: 1. To, czy się uzależnię od narkotyków zależy wyłącznie od mojej silnej woli. 2. Piwo i wino to nie jest prawdziwy alkohol. 3. Amfetamina poprawia zdolność umysłu. 4. Problemy mają tylko prymitywni ludzie ze złych środowisk. 5. Istnieją lekarstwa, które skutecznie leczą z narkomanii. 6. Wszyscy młodzi ludzie biorą. 7. Narkomanem jest każdy, kto odczuwa przymus brania. 8. Łączenie narkotyków z alkoholem jest niebezpieczne. 9. Nie można się uzależnić od marihuany. 10. W Polsce można posiadać narkotyki na własny użytek. Odpowiedzi ( dla prowadzących): 1. NIEPRAWDA. Wszyscy, którzy złapali się w pułapkę tego stwierdzenia mają dzisiaj ogromne problemy z narkotykami. Nikt przecież nie zamierza z własnej woli utracić kontroli nad braniem i uzależnić się. 2. NIEPRAWDA. Alkohol etylowy jest w piwie i winie jest taki sam jak w wódce. Upijanie się przy pomocy piwa jest bardziej zwodnicze, trwa dłużej i łatwiej wciąga nowych konsumentów. Częste używanie piwa jest pułapką, piwo nie usuwa zmęczenia i nie rozluźnia mięśni, jedynie działa znieczulająco. 3. NIEPRAWDA. Amfetamina nie utrwala posiadanej wiedzy ani nie przysparza nowej. Pozwala wprawdzie na aktywność przez całą dobę, jednak kosztem wyczerpania organizmu i depresji, kiedy narkotyk przestaje działać. Do tego silnie uzależnia. 4. NIEPRAWDA. Dobre wychowanie nie zabezpiecza przed uzależnieniem od narkotyków i alkoholu. Uzależnienie jest chorobą, która może dotknąć każdego bez względu na wiek, płeć, status majątkowy, wykształcenie. 87 5. NIEPRAWDA. Medycyna wciąż poszukuje skutecznego leku na uzależnienie. Obecnie dostępne preparaty stosuje się jedynie w leczeniu bardzo wczesnego stadium uzależnienia od heroiny i to pod warunkiem poddania się jednocześnie intensywnej terapii. Pomimo to – 95% tak leczonych pacjentów wraca do nałogu. 6. NIEPRAWDA. Z badań wynika, że coraz więcej nastolatków sięga po narkotyki ale i tak jest to znaczna mniejszość. Większość nigdy nie próbowała narkotyków. 7. PRAWDA. Pomimo, że narkoman kojarzy się w większości ludzi z zaniedbanym, wyniszczonym „ćpunem” zażywającym narkotyki dożylnie, to „współczesnego” narkomana często trudno rozpoznać na pierwszy rzut oka. O tym, że ktoś jest narkomanem świadczy przymus brania narkotyków. 8. PRAWDA. Wszelkiego typu kombinacje wzmagają toksyczne działanie używanych środków. Nigdy nie wiesz, co może się wydarzyć w wyniku takiego połączenia – wylew, zapaść czy tylko chwilowa utrata przytomności. 9. NIEPRAWDA. Marihuana uzależnia psychicznie. Ponadto może powodować niepokój, rozkojarzenie, pogorszenie koncentracji, obniżenie sprawności intelektualnej i seksualnej, zobojętnienie i zniechęcenie do codziennych zajęć. 10. NIEPRAWDA. W Polsce zabronione jest posiadanie każdej ilości narkotyków. W wyjątkowych sytuacjach Prokuratura i Sąd może umorzyć postępowanie wobec sprawcy jeśli będzie to niewielka ilość i sprawca weźmie udział w programie psychoedukacyjnym. Załącznik: (Informacje nt. szkodliwości narkotyków). MARIHUANA / MARYCHA, TRAWKA, JOINT, SKRĘT, SKUN, GANDZIA/ - WYSUSZONE LIŚCIE I KWIATY KONOPII INDYJSKICH, ZAWIERAJĄ KILKADZIESIĄT AKTYWNYCH SUBSTANCJI M.IN. TETRAHYDROKANABIOLE / THC / EFEKTY DZIAŁANIA: . ZMIANY NASTROJU (OD EUFORII DO DEPRESJ) . ZBURZENIA ORIENTACJI W CZASIE (ODLOT) . OMAMY WZROKOWE 88 . UCZUCIE NIEREALNOŚĆI, WRAŻENIE, ŻE WSZYSTKO SZYBKO SIĘ ZMIENIA . NIEPOKÓJ RUCHOWY SZYBKO PROWADZI DO UZALEŻNIENIA. SKUTKI ZAŻYWANIA DLA ORGANIZMU: 1. WZROST CIŚNIENIA KRWI 2. WYSUSZENIE ŚLUZÓWKI JAMY USTNEJ 3. ATAKI KASZLU 4. POCENIE SIĘ 5. BÓLE GŁOWY 6. ANEMIA 7. ZABURZENIA KOORDYNACJI RUCHOWEJ THC ODKŁADA SIĘ W KOMÓRKACH NERWOWYCH I TŁUSZCZOWYCH. PO ODSTAWIENIU NIE POJAWIA SIĘ GŁÓD FIZYCZNY. MARIHUANA UZALEŻNIA PSYCHICZNIE. PALENIE MARIHUANY PROWADZI DO: 1. USZKODZENIA DRÓG ODDECHOWYCH 2. USZKODZENIA WĄTROBY I SERCA 3. OBNIŻENIA ODPORNOŚĆI ORGANIZMU 4. USZKODZENIA JAJNIKÓW - ZMNIEJSZENIA CZĘSTOTLIWOŚCI OWULACJI U DZIEWCZĄT 5. ZMNIEJSZENIA ILOŚCI PLEMNIKÓW U CHŁOPCÓW 6. USZKADZENIA PŁODU 7. BEZPŁODNOŚCI AMFETAMINA / AMFA , SPID , SETKA/ BIAŁY PROSZEK, TABLETKI, KAPSUŁKI ŚRODEK SYNTETYCZNY DZIAŁAJĄCY NA OŚRODKOWY UKŁAD NERWOWY. SPOSÓB PRZYJMOWANIA: DOUSTNIE, WSTRZYKIWANA /JUŻ NIEMODNE/, WCIĄGANA PRZEZ NOS. 89 OBJAWY PRZYJMOWANIA : 1. PRZYPŁYW ENERGII 2. POCZUCIE MOCY 3. PODWYŻSZENIE NASTROJU 4. WZMOŻONA AKTYWNOŚĆ 5. ZABURZENIA SNU /BEZSENNOŚĆ/ 6. PRZYŚPIESZONA CZYNNOŚĆ SERCA 7. KRWOTOKI Z NOSA 8. SILNY NIEPOKÓJ, NAPIĘCIE, DRAŻLIWOŚĆ 9. W KOŃCOWEJ FAZIE DZIAŁANIA NARKOTYKU - ZMĘCZENIE AMFETAMINA PO ZAŻYCIU 1. USUWA PSYCHICZNE I FIZYCZNE ZMĘCZENIE 2. POPRAWIA SAMOPOCZUCIE 3. DODAJE SIŁ I PEWNOŚCI SIEBIE 4. HAMUJE ŁAKNIENIE / "ODCHUDZA" / 5. PRZYSPIESZA TOK MYŚLENIA I DZIAŁANIA 6. POBUDZA NA PRZEMIAN Z APATIĄ , KTÓRA ZACZYNA DOMINOWAĆ / NIC SIĘ NIE CHCE , CZUJE SIĘ WEWNĘTRZNY NIEPOKÓJ / - DŁUGOTRWAŁE UŻYWANIE PROWADZI DO SILNEGO UZALEŻNIENIA PSYCHICZNEGO / - NIEUSTAJĄCA CHĘĆ WZIĘCIA NARKOTYKU / - ROZWOJU STANÓW DEPRESYJNYCH POŁĄCZONYCH Z MYŚLAMI SAMOBÓJCZYMI A W SKRAJNYCH PRZYPADKACH DO PSYCHOZ, - ŚPIĄCZKI I ŚMIERCI ( Czerwińska Renata Pacewicz Monika, Łódź ). PODSUMOWANIE ZAJĘĆ- RUNDKA KOŃCZĄCA. Czas trwania: 10 min. Prowadzący prosi uczestników o informacje zwrotne dotyczące zajęć. Pytania pomocnicze: Z czym kończysz? Czego się dowiedziałeś, nauczyłeś? Co było dla Ciebie nowe? Jak się czujesz? Z jakimi przemyśleniami, w jakim nastroju kończysz zajęcia. 90 XIV. ZACHOWANIA RYZYKOWNE. Opracowanie Dariusz Bełdowski. Część II. CEL GŁÓWNY: Przeciwdziałanie zachowaniom ryzykownym. CZAS TRWANIA: 2 godziny lekcyjne, 2x 45 minut. ROZPOCZĘCIE ZAJĘĆ: Powitanie. Przedstawienie tematu zajęć. ĆWICZENIE 1. Cel: Pokazanie używając dramy, w jaki sposób rozwija się uzależnienie. Wielkość grupy: Cztery osoby, następnie cała grupa. Czas trwania: 15 minut. Pomoce: lina, kartki z napisami: Naśladowanie, Przyzwyczajenie, Uzależnienie. Arkusze papieru z wypisanymi fazami uzależnienia ( w załączniku). Sposób realizacji: Prowadzący wybierają do ćwiczenia 4 uczestników. Jeden uczestnik staje po jednej stronie sali. Pozostali 3 uczestnicy stają przy 3 różnych kartkach z napisami: Naśladowanie, Przyzwyczajenie, Uzależnienie. Osoba, która stoi przy kartce Naśladowanie próbuje przeciągnąć uczestnika stojącego na końcu sali, trzymającego linę, który naśladuje swoich kolegów i „uczy się pić alkohol i zażywać narkotyki”. Po przeciągnięciu go do kartki Naśladowanie następna osoba, która stoi przy kartce Przyzwyczajenie razem z poprzednim uczestnikiem przeciągają uczestnika do kartki Przyzwyczajenie. Następnie osoba, która stoi przy kartce Uzależnienie dołącza do 2 uczestników, którzy przeciągali uczestnika 1. Teraz 3 uczestników z łatwością przeciąga uczestnika do kartki Uzależnienie. Omówienie ćwiczenie. Jak czul się przeciągany uczestnik? Kiedy trudniej było mu się opierać? Dlaczego nie puścił liny, mogąc się uratować przed wejściem w uzależnienie? Ćwiczenie to pokazuje jak silny jest wpływ grupy i jak trudno się oprzeć grupowej presji. 91 Załącznik: FAZY UZALEŻNIENIA / WYBORU/ 1. FAZA EKSPERYMENTOWANIA 2. FAZA PRZYJEMNOŚCI 3. FAZA WPADANIA W CIĄG 4. FAZA GŁĘBOKIEJ DEGRADACJI I. FAZA EKSPERYMENTOWANIA DROBNE KŁAMSTWA DOTYCZĄCE: SPÓŹNIEŃ, TOWARZYSTWA, MIEJSC W KTÓRYCH SIĘ BYWA DZIWNY ZAPACH WŁOSÓW I UBRAŃ NADMIERNE UŻYWANIE ŚRODKÓW ZAPACHOWYCH, BY ZABIĆ WOŃ NARKOTYKÓW, ŻUCIE GUMY NADPOBUDLIWOŚĆ, DRAŻLIWOŚĆ LUB OSPAŁOŚĆ ZWĘŻENIE ŹRENIC UTRZYMUJĄCY SIĘ KATAR II. FAZA PRZYJEMNOŚCI (BIORĘ BO LUBIĘ) DUŻY KRĄG ZNAJOMYCH, BYWANIE NA "IMPREZACH", NOWI KOLEDZY URYWANE TELEFONY, POSŁUGIWANIE SIĘ SLANGIEM ZŁE NASTROJE, DZIWNE SMUTKI MAŁOMÓWNOŚĆ, APATIA CZĘSTE KŁAMSTWA AGRESJA SŁOWNA PORZUCENIE DOTYCHCZASOWYCH ZAINTERESOWAŃ IZOLOWANIE SIĘ OD RODZINY, ZAMYKANIE SIĘ W POKOJU, ZANIEDBYWANIE CODZIENNYCH OBOWIĄZKÓW POŻYCZANIE PIENIĘDZY, PIERWSZE KRADZIEŻE POGARSZANIE SIĘ OCEN W SZKOLE, WAGARY ZMIANA STYLU UBIERANIA SIĘ 92 CZĘSTE PRZEBYWANIE W ŁAZIENCE III. FAZA WPADANIA W CIĄG (BIORĘ BO MUSZĘ) CODZIENNE CZĘSTE ODURZANIE SIĘ Z KOLEGAMI LUB SAMOTNIE ZERWANIE KONTAKTÓW Z " NIEBIORĄCYMI" KOLEGAMI IDENTYFIKOWANIE SIĘ Z NARKOMANAMI PATOLOGICZNE WYKRĘTY ORAZ KŁAMSTWA KRADZIEŻE LUB HANDEL NARKOTYKAMI W CELU ZDOBYCIA PIENIĘDZY PORZUCENIE SZKOŁY KONFLIKTY Z PRAWEM CZĘSTE KŁÓTNIE Z DOMOWNIKAMI POCZĄTKI PRZEWLEKŁEGO KASZLU OGOLNE POGORSZENIE SIĘ STANU ZDROWIA PIERWSZE PRZEDAWKOWANIA "GŁÓD" PO ODSTAWIENIU NARKOTYKU IV. FAZA GŁĘBOKIEJ DEGRADACJI (PRZYMUS BRANIA) WYNISZCZENIE ORGANIZMU, PSYCHOZY NARKOTYCZNE CHRONICZNY KASZEL CZĘSTE KŁOPOTY Z POLICJĄ WYNOSZENIE WSZYSTKIEGO Z DOMU NA SPRZEDAŻ, ABY MIEĆ PIENIĄDZE NA NARKOTYKI AGRESJA WOBEC NAJBLIŻSZYCH DEPRESJE WYMUSZAJĄCE PRZYJMOWANIE NARKOTYKU "NORMALNE" SAMOPOCZUCIE TYLKO PO "WZIĘCIU", ZAŻYCIU NARKOTYKU MYŚLI SAMOBÓJCZE Podsumowanie: Omówienie. Informacje zwrotne uczestników. 93 ĆWICZENIE 2. Cel: Przekazanie wiedzy nt. rozwijania się uzależnienia od substancji psychoaktywnych. Wielkość grupy: Czas trwania: Czas 15 min. Pomoce: Szary papier, pisaki, nożyczki, taśma klejąca . Sposób realizacji: Uczestnicy siedzą w kręgu. Prowadzący opowiadają historię: Janek ma 16 lat. Ostatnio coraz częściej pije alkohol i pali marihuanę. Pierwszy raz zapalił „trawkę” na imprezie. Wtedy też zaczął pić alkohol. Teraz pije i pali kilka razy w tygodniu. Opuścił się w nauce, wagaruje, grozi mu wyrzucenie ze szkoły. Nie palący i nie pijący koledzy widząc jego problem, zwracają mu uwagę: Co się z Tobą dzieje, martwimy się o Ciebie, czy nie jesteś uzależniony. Następnie uczniowie, w kilku grupach, wypisują na szarfach możliwe odpowiedzi Janka: - Wydaje się Wam, wszystko jest w porządku - Wiem co robię, potrafię kierować swoim życiem - Kontroluję sytuację, nic się nie dzieje - W każdej chwili mogę przestać - Odczepcie się ode mnie, nie Wasza sprawa - Spróbowałem tylko raz, przecież to niegroźne Prowadzący prosi jedną osobę na ochotnika, która będzie odgrywala rolę Janka. Uczniowie czytają swoje propozycje możliwych odpowiedzi Janka, a prowadzący robią z harf obręcze, którymi oplatają Janka, który gra osobę eksperymentującą z różnymi środkami. Powinien być nimi opleciony od stóp do głów. Poszczególne obręcze nakłada się na ochotnika, Obręcze powinny całkowicie skrępować ruchy ochotnika (można wykorzystać mocną taśmę). Uczeń ochotnik próbuje rozerwać taśmę. (W czasie omawiania tego ćwiczenia należy zwrócić uwagę uczniom , że bez pomocy osoby z zewnątrz, osoba uzależniona nie może sama sobie pomóc). 94 Prowadzący pytają Janka – jak teraz się czuje? Czy rzeczywiście tak, jak głoszą napisy na papierze? Podsumowanie ćwiczenia – komentarz prowadzących. Ćwiczenie to obrazuje jeden z ważniejszych mechanizmów uzależnienia – zaprzeczanie i życie w iluzji. Człowiek uzależniony oszukuje sam siebie, wmawiając sobie i innym, że wszystko jest ok. Tymczasem nie ma już własnej woli, ani możliwości dokonywania wyboru. Jest spętany i zniewolony. Mimo to oszukuje dalej siebie i otoczenie. Podsumowanie: Informacje zwrotne uczestników. ĆWICZENIE 3. Cel: Ukazanie używając dramy, na czym polega współuzależnienie? Wielkość grupy: Pięciu ochotników, reszta- obserwatorzy. Czas trwania: Czas 15 min. Pomoce: Lina, krzesła. Sposób realizacji: Prowadzący wybierają kilku uczestników z klasy, którzy będą odgrywali członków rodziny ( pijanego ojca, matkę, babcię, syna i córkę ). Ojciec śpi pijany na krześle. Członków rodziny przywiązuje się liną i proponuje, aby zajęli się własnymi sprawami, np. dzieci mogły się bawić, albo wyjść na dwór, itp. To pokazuje, że będąc związanym liną trudno jest się oddalić i zająć własnymi sprawami. Lina krępuje ruchy „aktorów” i nie pozwala być wolnym i niezależnym. Podsumowanie: Informacje zwrotne. ĆWICZENIE 4. Cel: Przekazanie wiedzy nt. uzależnień behawioralnych na przykładzie gier komputerowych i sieci. Co to są uzależnienia behawioralne? 95 Wielkość grupy: Cztery grupy. Czas trwania: 15 min. Pomoce: Kartki papieru, markery. Sposób realizacji: Miniedukacja nt. istoty uzależnień behawioralnych - Według prof. Jerzego Mellibrudy uzależnienie behawioralne polega na występowaniu silnej potrzeby wykonywania jakiejś czynności (np. zakupy, seks, jedzenie, praca), z utratą kontroli nad sytuacją mimo prób powstrzymywania się od wykonywania tej czynności, z towarzyszącymi szkodami spowodowanymi takim uzależenieniem. Zdaniem eksperta wpływ na wystąpienie tego problemu mają współgrające czynniki genetyczne (predyspozycja), wystąpienie sprzyjających okoliczności oraz inne problemy (konflikty osobiste, samotność, impulsywność), a także tzw. przewaga myślenia magicznego nad racjonalnym. Zagrożenia: Uzależnienie od komputerów ( gry komputerowe, internet, portale społecznościowe, cyberprzemoc ), hazard, zakupoholizm, telefony komórkowe, uzależnienie od seksu. Przebieg ćwiczenia: Prowadzący dzielą uczniów na 4 grupy: I grupa wypisuje zyski i korzyści płynące z korzystania z internetu i grania w gry komputerowe. II grupa wypisuje straty, jakie ponoszą osoby, które tracą kontrolę nad racjonalnym korzystaniem z komputerów. III grupa wypisuje możliwe problemy w uwalnianiu się od nadmiernego korzystania z komputera. IV grupa wypisuje potencjalne strategie pomocne w „wychodzeniu” z problemu utraty kontroli nad racjonalnym korzystaniem z komputera. Przedstawiciele grup przedstawiają po kolei swoje wypracowane propozycje. Podsumowanie: Nawiązanie do zagrożeń płynących z nadmiernego korzystania z komputera 96 ( możliwość utraty kontroli i ucieczka ze „świata realnego” do „świata wirtualnego”), podkreślenie możliwości wyjścia z problemu ( pomocne strategie). Informacje zwrotne uczestników ćwiczenia. ĆWICZENIE 5. ( ćwiczenie rezerwowe ). Cel: Ukazanie czynników chroniących przed zakażaniem się wirusem HIV. Wielkość grupy: 2 grupy. Czas trwania: 15 min. Pomoce: Kartki papieru, pisaki. Sposób realizacji: Prowadzący dzielą uczestników na 2 grupy. Uczniowie wypisują w grupach: I grupa – w jaki sposób można zakazić się wirusem HIV? II grupa – w jaki sposób nie można się zakazić wirusem HIV? Prezentacja pracy w grupach przez wybranych przedstawicieli grup. Omówienie i podsumowanie. Mikroedukacja prowadzących nt. zagrożeń związanych z HIV/AIDS. Prowadzący dzielą klasę na 2 części ( równe połowy ). Po jednej stronie umieszczają kartkę z napisem: Prawda, a po drugiej stronie kartkę z napisem: Nieprawda. Uczniowie ustawiają się po różnych stronach ustosunkowując się do usłyszanych stwierdzeń (czytanych przez prowadzącego): 1. Jestem wierna partnerowi, dlatego mam pewność, ze nie jestem zakażona wirusem HIV - (Nieprawda) 2. Miałam tylko jedna partnerke, dlatego AIDS to nie mój problem (Nieprawda) 3. Starannie dobieram partnerów, dlatego AIDS mi nie zagraża - (Nieprawda) 4. Test na HIV - jedyny sposób, by być pewnym - (Prawda) 5. Problem AIDS na pewno mnie nie dotyczy - (Nieprawda) 97 W II części dotyczącej prezentowanych postaw uczniów, prowadzący dzielą klasę na 4 części i umieszczają tam kartki z napisami: Tak, Nie, Raczej Tak, Raczej Nie. Uczestnicy po usłyszeniu czytanych przez prowadzącego pytań, ustawiają się przy odpowiedniej kartce. Rozmowa nt. ich wyborów. Prowadzący nie oceniają ich postaw. Zachęcają ich do przedstawiania argumentów i przekonań stojących za ich wyborami: 1. Czy siedziałbyś w jednej ławce z osobą wiedząc, że jest zakażona? 2. Czy człowiek o odmiennej orientacji seksualnej może być nauczycielem? 3. Czy kobieta zakażona HIV może zdecydować się na ciąże? 4. Czy ludzie uzależnieni od narkotyków sami są sobie winni? Podsumowanie ćwiczenia – informacje zwrotne uczestników. Materiały pomocnicze: kartki z napisami: Prawda, Nieprawda, Tak, Nie, Raczej Tak, Raczej Nie (Czas 20 min.). ĆWICZENIE 6. Cel: Uświadomienie z czym wiąże się zakażenie wirusem HIV/AIDS. Wielkość grupy: Indywidualnie, cała grupa. Czas trwania: 10 min. Pomoce: Spinacze. Sposób realizacji: Uczniowie siedzą w kręgu. Prowadzący rozdają uczestnikom spinacze ( każdemu uczniowi po jednym spinaczu ). I część – Uczestnicy mają za zadanie wyprostować ( odkształcić ) spinacz, tak aby powstała z niego prosta linia. Po wykonaniu I części zadania uczniowie demonstrują swoje odkształcone spinacze (niektórzy mają bardziej proste linie, niektórzy mniej, niektórym mogły się one złamać podczas ćwiczenia). II część – W drugiej części ćwiczenia uczestnicy mają za zadanie uformować ze swoich „linii prostych” z powrotem kształt spinaczy (jest to bardzo trudne i żaden ze spinaczy nie jest taki jak przed odkształceniem). Uczestnicy demonstrują swoje prace. 98 Podsumowanie: Komentarz prowadzących– mimo wielu starań nikomu nie udało się uformować spinacza tak, jak wyglądał przed zdeformowaniem (odkształceniem). Uczniowie odnoszą to do zakażenia się wirusem HIV. Gdy człowiek zakazi się wirusem HIV, nigdy nie będzie już taki jak przed zakażeniem. Na podstawie obecnie dostępnej wiedzy nie da się wrócić do stanu pełnego zdrowia sprzed zakażenia i pozbyć się z organizmu wirusa. Informacje zwrotne uczestników. PODSUMOWANIE ZAJĘĆ- RUNDKA KOŃCZĄCA. Czas trwania: 5 min. Prowadzący prosi uczestników o informacje zwrotne dotyczące zajęć. Pytania pomocnicze: Z czym kończysz? Czego się dowiedziałeś, nauczyłeś? Co było dla Ciebie nowe? Jak się czujesz? Z jakimi przemyśleniami, w jakim nastroju kończysz zajęcia. Prowadzący proszą by uczestnicy na następne spotkanie które będzie ostatnim, pożegnalnym spotkaniem przynieśli swoje osobiste rzeczy które ich określają. 99 XV. PODSUMOWANIE. POŻEGNANIE. Opracowanie Katarzyna Kaźmierczak. CEL GŁÓWNY: Zebranie informacji zwrotnych, podsumowanie. WPROWADZENIE: Uczestnicy mogą przeżywać smutek z powodu rozstania, lecz również satysfakcję ze wspólnie przeżytych chwil, może pojawić się zagubienie, poczucie utraty czegoś ważnego. To czas podsumowań, bilansu- co przyniosły mi zajęcia, jak mogę z nich skorzystać w swoim życiu. To czas na zebranie informacji zwrotnych o sobie ( najlepiej także w formie pisemnej). CZAS TRWANIA: 2 godziny lekcyjne, 2x 45 minut. ROZPOCZĘCIE ZAJĘĆ: Powitanie. Przedstawienie i tematu zajęć. ĆWICZENIE 1. „Niezwykła galeria” Cel: Uświadomienie sobie sposobów prezentacji siebie wobec innych. Wielkość grupy: Indywidualnie, następnie cała grupa. Czas trwania: 25-30 minut. Pomoce: Osobiste rzeczy uczestników. Sposób realizacji: Uczestnicy siedzą w kręgu. Prowadzący proszą, aby każdy uczestnik na swoim krześle przygotował za pomocą rzeczy osobistych które przyniósł na zajęcia, rzeczy które są mu bliskie, określają go, rzeźbę, instalację przedstawiającą jego samego. Zamieniamy salę w niezwykłą galerię. Prowadzący kładą przy każdym krześle kartkę z numerem 1 i 2. Po wykonaniu zadania wszyscy uczestnicy odwiedzają ruszając, w prawą stronę od swojego miejsca, kolejne rzeźby i patrząc na nie, piszą na kartce numer 1, skojarzenia które im przychodzą do głowy ( mogą to być metafory, przymiotniki, wolne skojarzenia). 100 Gdy uczestnicy odwiedzą wszystkie dzieła w galerii, wracają na swoje miejsce. Prosimy, by pozostawili na swoim krześle tylko jeden przedmiot. Po wykonaniu zadania wszyscy uczestnicy kolejny raz odwiedzają, ruszając, w prawą stronę od swojego miejsca, kolejne prace i piszą na kartkach numer 2 skojarzenia które im przychodzą do głowy gdy patrzą na nie. Po wykonaniu zadania uczestnicy wracają na swoje miejsce i czytają opisy swoich prac z kartek nr 1 i 2. Prowadzący proszą o wybranie z jednej i z drugiej kartki określeń, które zdziwiły uczestnika, rozśmieszyły zaskoczyły. Podsumowanie: Prowadzący proszą o podzielenie się refleksjami z ćwiczenia. Osoby chętne czytają określenia które były dla nich zaskakujące. Prowadzący sugerują, że być może są to cechy, które nie są rozwinięte, lecz są potencjałem danej osoby. Następnie prowadzący proponują, by spróbować spojrzeć na określenia z kartek numer: 1. Jak na odpowiedzi na pytanie: „Jak prezentujesz się przed innymi?” 2. Jak na odpowiedzi na pytanie: „Jaka, jaki jesteś naprawdę?” Osoby chętne dzielą się swoimi refleksjami. ĆWICZENIE 2. „Nadaję Ci imię”... Cel: Zebranie informacji zwrotnych na swój temat. Wielkość grupy: Indywidualnie i cała grupa. Czas trwania: 20 minut. Pomoce: Brak. Sposób realizacji: Uczestnicy siedzą w kręgu. Jedno krzesło stoi pośrodku. Chętne osoby kolejno siadają na krześle. Osoba siedząca w kręgu przesuwa się tak by siedzieć i patrzeć 101 na kolejne osoby z kręgu. Gdy znajdzie się naprzeciwko danej osoby z kręgu, osoba ta ma dokończyć zdanie: „Nadaję Ci imię”... Można użyć metafory, przymiotników. Prowadzący odkreśla, że imiona te mają nieść ze sobą pozytywny przekaz. Podsumowanie: Informacje zwrotne uczestników. Jak czuję się z nadanymi imionami? ĆWICZENIE 3. „Wachlarze”. Cel: Zebranie informacji zwrotnych na swój temat. Wielkość grupy: Indywidualnie, cała grupa. Czas trwania: 10 minut. Pomoce: Kartki papieru A-4, długopisy. Sposób realizacji: Każdy uczestnik otrzymuje jedną kartkę. Pisze na niej, na samej górze swoje imię, następnie zagina kartkę tworząc początek „harmonijki”. Podaje kartkę koledze, koleżance po prawej stronie. Każdy kto otrzyma od sąsiada kartkę wpisuje informację zwrotną właścicielowi karteczki. Prowadzący odkreśla, że informacje te mają nieść ze sobą pozytywny przekaz. Po wpisaniu informacji należy zagiąć kartkę tak, by następna osoba nie widziała tego co jest napisane, i by tworzyła się z kartki papieru harmonijka, wachlarz. Gdy uczestnicy otrzymają swoje karteczki czytają informacje zwrotne. Podsumowanie: Osoby chętne dzielą się swoimi odczuciami po przeczytaniu swoich informacji zwrotnych. ĆWICZENIE 4. „Nostalgia”... Cel: Niewerbalne wyrażenie emocji związanych z rozstaniem. Wielkość grupy: Indywidualnie, następnie cała grupa. Czas trwania: 10 minut. 102 Pomoce: Odtwarzacz muzyki, nostalgiczna muzyka zasugerowana bądź skomponowana przez młodzież w etapie testowania . Sposób realizacji: Prowadzący włączają muzykę. Uczestnicy ruchem, ekspresją ciała wyrażają emocje związane z pożegnaniem, rozstaniem, nostalgią. Gdy prowadzący wyłącza muzykę, wówczas uczestnicy zastygają w stop- klatce. Wówczas prowadzący proszą by uczestnicy przyjrzeli się powstałej rzeźbie grupowej i swojemu miejscu w tej grupie. Pytają o emocje i odczucia. Proszą- po ponownym włączeniu muzyki- o wyruszenie w miejsce które wydaje się na ten moment dobre i zrealizowanie tego na co uczestnicy mają ochotę; wykonanie gestów, nieskrepowany ruch, może skontaktowanie się z kimś. Prowadzący trzy razy wyłącz muzykę i powtarza instrukcję. Na koniec wszyscy uczestnicy łapią się za ręce. Chwilę trwają razem kołysząc się do dźwięków muzyki. Na znak prowadzącego uczestnicy podnoszą ręce i opuszczając je puszczają swoje dłonie. Prowadzący mówi, że to jest symboliczne pożegnanie i zakończenie pracy tej grupy. PODSUMOWANIE ZAJĘĆ- RUNDKA KOŃCZĄCA. Czas trwania: 10 min. Prowadzący prosi uczestników o informacje zwrotne dotyczące całego cyklu zajęć. Pytania pomocnicze: Z czym kończysz? Czego się dowiedziałeś, nauczyłeś? Co było dla Ciebie najcenniejsze a co trudne? Czy skorzystasz w życiu ze zdobytych na warsztatach umiejętności? 103 LITERATURA: A.Pease: Język ciała - jak czytać myśli ludzi z ich gestów. Kraków, 1992Z. Nęcki: Komunikacja międzyludzka. Kraków, 1996 M. Argyle: Psychologia stosunków międzyludzkich. Warszawa, 1991 E.Aronson: Psychologia społeczna-serce i umysł. Warszawa 1992 A.Faber, E.Mazlish: Jak mówić, żeby dzieci nas słuchały, jak słuchać, żeby dzieci do nas mówiły, Media Rodzina,Poznan 1992. E. Kędra, I.Brjker: Kryzysy rozwojowe dzieci i młodzieży, a możliwości wsparcia społecznego. TPN i Wyższa Szkoła Medyczna. Legnica, 2011, B.Wojciszke: Człowiek wśród ludzi - Zarys psychologii Społecznej, SCHOLAR, Warszawa 2006. U. Degen; Sztuka nawiązywania pierwszego kontaktu, Gdańsk 2004 E. Bochno; Rozmowa jako metoda oddziaływania wychowawczego, Kraków 2004 K. Geldard; Rozmowa, która pomaga. Podstawowe umiejętności terapeutyczne, Gdańsk 2004 M. Czarnowska; Przyjazne porozumiewanie się, Gdańsk 2004 S. Wegscheider – Crusoe; Poczucie własnej wartości; Gdańsk 2004 E. Narecka; Konerencja popularno- naukowa „Wychowanie młodzieży a Mass Media, subkultury, grupy destrukcyjne” Lublin, 29 marca 2007 r., Projekt PSS - .Promoting Social Skills, COMENIUC CMP -2009 r E. Biaduń; Szkolne grupy wyrównawcze – ORE Warsawa, V.Todorowska-Sokołowska – Umiejętności życiowe – ważny komponent szkoły przyjaznej dziecku - Pracownia Promocji Zdrowia CMPPP Waszawa 2009 Arendarska A., Czerniak M.: Sobą być dobrze żyć. Gimnazjalny elementarz profilaktyczny. Warszawa 2001. 104 Arendarska A., Czapczyńska A.: Drugi elementarz czyli program siedmiu kroków. Program profilaktyki dla młodzieży, nauczycieli i rodziców. Warszawa 2000. Pacewicz, A. „Jak pomóc dziecku nie pić”, PARPA, Warszawa, 1994. Mellibruda, J. „ Tajemnice ETOH”, PARPA, Warszawa, 1993. Maxwell, R. „Dzieci, alkohol, narkotyki”, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2003. Wilmes, D. „Nie!!! Alkoholowi i narkotykom“, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2003. „Poradnik dla rodziców i wychowawców”, Stowarzyszenie KARAN, Radom, 2006. „Jak rozmawiać z dzieckiem, aby ustrzec je przed alkoholizmem i narkomanią” – ulotka 1,2; Stowarzyszenie KARAN. „Jak rozmawiać z uczniem, aby ustrzec go przed alkoholizmem i narkomanią” – ulotka 3,4; Stowarzyszenie KARAN. „Twój super odjazd” Stowarzyszenie KARAN. Pasek, M. „Narkotyki przy tablicy”, Foret Sp. Z.O.O. Warszawa, 2000 Opracowanie M. Jachimska. Red. O. Tokarczuk „Grupa bawi się i pracuje”, Wałbrzych: Oficyna Wydawnicza UNUS, 1994 r. Król-Fijewska M., Fijewski P.: Przewodnik do realizacji zajęć psychologicznych „Nasze Spotkania”. Warszawa: PARPA, IPZiT PTP, 1994 r. „Znajdź właściwe rozwiązanie. Program edukacji antytytoniowej dla uczniów starszych klas szkoły podstawowej i gimnazjum”. Praca zbiorowa. Warszawa: Instytut Matki i Dziecka, 2005 r. „Prawa asertywne”, zawarte w książce Jak żyć z ludźmi. Umiejętności interpersonalne. Program profilaktyczny dla młodzieży, red. R. Ballad, przeł. M. Bida, Warszawa, Ministerstwo Edukacji Narodowej 1989 r. 105 Stolarczyk B. „Naucz ich jak mają Cię traktować – praktyczny podręcznik asertywności”, Gliwice, Wyd. Helion, 2010 r. Wolniewicz - Grzelak B., Nowakowska A.: Trzy koła - propozycje dla wychowawców klas. (Zeszyt I i II). Warszawa 2000. Opracowania na podst. Elżbieta Kupniewska-Makówka, Urszula Świercz, Aneta Kroll, Justyna Kordala, Anna Borkowska i Joanna Szymańska (Pracownia Wychowania i Profilaktyki Ośrodek Rozwoju Edukacji), www.abc.narkotyki.webpark.pl Katarzyna Sawicka, „Socjoterapia” .Warszawa 1999 106
