Materiał udostępniony na licencji: CC BY 3.0 Tekst Genetyczne

Materiał udostępniony na licencji: CC BY 3.0 Tekst Genetyczne

Materiał udostępniony na licencji:
CC BY 3.0
Tekst Genetyczne sekrety psów opublikowany w Nauce dla Każdego
29 grudnia 2015 r. to lektura obowiązkowa dla miłośników kudłatych
czworonogów. Czy można go też wykorzystać podczas zajęć szkolnych?
Spójrzcie na nasze propozycje i dostosujcie do swoich potrzeb.
Badacze mózgu zgodnie twierdzą, że to organ stworzony do uczenia się, że rodzimy się z wewnętrzną
motywacją do tego, aby się uczyć. Motywacja do nauki jest kluczowym elementem warunkującym
zachodzenie procesu uczenia się. Nauczyciele często narzekają, że uczniom tej motywacji brak.
Poszukują takich metod i technik, które sprzyjają wyzwalaniu wewnętrznej motywacji do uczenia się.
Podstawowy warunek, czyli zainteresowanie uczniów w pierwszych 5 minutach lekcji zapewnia nam
już samo działanie nawiązujące do życia pozaszkolnego – po prostu poczytamy sobie na lekcji gazetę.
Warto wzmocnić efekt dbając o odpowiednie przygotowanie sali do takiej „prasówki”. Ławki
ustawione w schematyczny szkolny sposób z pewnością nie sprzyjają tworzeniu klimatu, na którym
nam zależy. Sojusznikiem będzie też intrygująco brzmiący tytuł i wstęp do artykułu Genetyczne
sekrety psów. Jak to zaciekawienie utrzymać przez co najmniej 45 minut? Jak sobie poradzić z
zaangażowaniem uczniów w licznej i zróżnicowanej klasie, gdzie uczniowie mają różne potrzeby,
różne możliwości i wreszcie różną motywację do uczenia się? Białoruski psycholog Lew Wygotski
używał pojęcia „strefa najbliższego rozwoju”. W praktyce chodzi o to, by nauczyciel przygotował takie
zadania edukacyjne, które będą odpowiadały strefie najbliższego rozwoju ucznia, a uczeń wspierany
przez nauczyciela będzie mógł dokonać wyboru jak chce się uczyć. Wybór ucznia może dotyczyć
różnych rzeczy, np. tematyki, sposobu pracy, organizacji pracy, stopnia trudności. Zadania, które dziś
przygotowaliśmy mają różne warianty – każdy z nich to wyzwanie o innym stopniu trudności,
wymagające uruchomienia procesów myślowych z nieco innych poziomów taksonomii Blooma. Do
każdego z zadań dopasowaliśmy przykładowe wymagania ogólne i szczegółowe podstawy
programowej z biologii dla gimnazjów – okazuje się, że w zależności od potrzeb możemy wykorzystać
tekst kształcąc różne umiejętności i ucząc różnych zagadnień.
Materiał udostępniony na licencji:
CC BY 3.0
PODSTAWA PROGRAMOWA:
Cele kształcenia - wymagania ogólne:
II. Znajomość metodyki badań biologicznych.
Uczeń planuje(…) i dokumentuje obserwacje i proste doświadczenia biologiczne (…) formułuje
wnioski (…).
III. Poszukiwanie, wykorzystanie i tworzenie informacji.
Uczeń wykorzystuje różnorodne źródła i metody pozyskiwania informacji, w tym technologię
informacyjno-komunikacyjną, odczytuje, analizuje, interpretuje i przetwarza informacje tekstowe (…),
rozumie i interpretuje pojęcia biologiczne, zna podstawową terminologię biologiczną.
Celem zadania jest doskonalenie umiejętności interpretowania doświadczeń i eksperymentów.
Przed przystąpieniem do wykonywania zadania warto nawiązać do posiadanej już przez uczniów
wiedzy dotyczącej rozumienia takich pojęć jak: problem badawczy, hipoteza, przebieg badań, wyniki,
wnioski.
Połącz uczniów w małe grupy lub pary. Zgodnie ze swoją wiedzą o predyspozycjach danej klasy
zadecyduj, jakie będzie kryterium doboru do grup. W zależności od Twojej decyzji uczniowie
otrzymują treść wszystkich wariantów i samodzielnie dokonują wyboru lub dostają przydzielony przez
Ciebie wariant do rozwiązania. Pamiętaj, aby w zależności od wariantu zaznaczyć odpowiednie
fragmenty tekstu w artykule. Wspólnie podsumujcie efekty pracy różnych grup. Warto elementy
„rozsypanek” wydrukować nieco większe i przygotować uczniom arkusze szarego papieru, które
posłużą do wizualizacji pracy oraz ułatwią porównanie i omówienie efektów w całej klasie. Zwróćcie
szczególną uwagę na przyporządkowanie/określenie wyników i wniosków, omówcie z czego wynikają
różnice.
Materiał udostępniony na licencji:
CC BY 3.0
Propozycja matrycy do „rozsypanki”. Każda komórka tabeli stanowi osobny element „rozsypanki”.
PROBLEM BADAWCZY
HIPOTEZA
PRZEBIEG
WYNIKI ZBIORCZE
WNIOSKI
Od jakich przodków pochodzą żyjące dziś w naszych domach psy
rasowe?
Pierwotnymi przedstawicielami żyjących dziś psów były psy
wiejskie.
Pobierano setki próbek krwi od psów. Przeanalizowano zdjęcia
oraz ponad 200 próbek krwi kundli z różnych stron świata.
Badano także 51 czystych ras psów. W każdej próbce skanowano
pod względem genetycznym cały genom. Badania prowadzono
przez 4 lata.
Kompleksowe badania genetyczne kundli i psów rasowych
prowadzono w laboratorium Instytutu Zoologii PAN.
W genomie dzisiejszych psów nie ma śladu po pierwszej populacji
psów udomowionych przez człowieka.
Kundle ze wschodu Rosji wyraźnie różnią się pod względem
genetycznym od kundli chińskich.
Największe zróżnicowanie genetyczne kundli występuje w grupie
wywodzącej się z Azji Wschodniej (kundle chińskie i tajskie).
Najbardziej pod względem genetycznym są do siebie podobne
kundle zamieszkujące tereny od Azji Środkowej do Europy
Zachodniej.
Pierwotną pulę genetyczną zachowało kilka ras, takich jak: shar
pei, shiba inu, husky, alaskan malamute i pies grenlandzki.
Pierwotna pula udomowionych psów wywodząca się od wilków
wyginęła.
Najbardziej pierwotnymi przedstawicielami dzisiejszych ras psów
są wschodnioazjatyckie kundle.
Dzisiejsze udomowione psy wywodzą się ze wschodniej Azji.
Większość żyjących dziś ras psów została wyselekcjonowana przez
człowieka spośród kundli w konkretnych celach.
Populacje psów rasowych, które zachowały pierwotną pulę
genową żyły przez długi czas w izolacji.
Materiał udostępniony na licencji:
CC BY 3.0
Propozycja matrycy do „rozsypanki”. Pola ze znakiem zapytania wymagają samodzielnego
uzupełnienia przez uczniów.
PROBLEM BADAWCZY
Od jakich przodków pochodzą żyjące dziś w naszych domach psy rasowe?
HIPOTEZA
???
PRZEBIEG
???
???
???
Kundle ze wschodu Rosji wyraźnie różnią się pod
względem genetycznym od kundli chińskich.
Największe zróżnicowanie genetyczne kundli
występuje w grupie wywodzącej się z Azji
Wschodniej (kundle chińskie i tajskie).
Najbardziej pod względem genetycznym są do
siebie podobne kundle zamieszkujące tereny od
Azji Środkowej do Europy Zachodniej.
???
???
Pierwotna
pula
udomowionych
wywodząca się od wilków wyginęła.
???
psów
???
Większość żyjących dziś ras psów została
wyselekcjonowana przez człowieka spośród
kundli w konkretnych celach.
Populacje psów rasowych, które zachowały
pierwotną pulę genową żyły przez długi czas
w izolacji.
Materiał udostępniony na licencji:
CC BY 3.0
Propozycja szablonu opisu badań/doświadczenia.
PROBLEM BADAWCZY
HIPOTEZA
PRZEBIEG
WYNIKI ZBIORCZE
WNIOSKI
Pierwotnymi przedstawicielami żyjących dziś
psów były psy wiejskie.
1.
2.
3.
4.
5.
1. Pierwotna pula udomowionych
wywodząca się od wilków wyginęła.
2.
3.
4.
5.
psów
W kopercie znajdziecie "rozsypankę" przedstawiającą ogólny przebieg i wyniki międzynarodowych
badań genetycznych kundli i psów rasowych. Przeanalizujcie zaznaczone fragmenty w artykule i
uporządkujcie rozsypankę tak, by prawidłowo przedstawiała doświadczenie przeprowadzone przez
zespół prof. Bogdanowicza. Gotową pracę naklejcie na arkusz papieru.
W kopercie znajdziecie paski papieru z opisami badań prowadzonych przez zespół prof.
Bogdanowicza. Stworzono je na podstawie artykułu "Genetyczne sekrety psów". Opisy te nie są
kompletne dlatego część pasków jest pusta. Przeanalizujcie zaznaczone fragmenty w artykule,
uporządkujcie rozsypankę i uzupełnijcie puste paski tak , by opis był kompletny.
Korzystając z artykułu uzupełnijcie otrzymany szablon opisu doświadczenia, tak aby odzwierciedlał
ogólny przebieg i wyniki międzynarodowych badań genetycznych kundli i psów rasowych
prowadzonych przez zespół prof. Bogdanowicza z Instytutu Zoologii PAN.
Materiał udostępniony na licencji:
CC BY 3.0
Cele kształcenia - wymagania ogólne:
III. Poszukiwanie, wykorzystanie i tworzenie informacji.
Uczeń wykorzystuje różnorodne źródła i metody pozyskiwania informacji, w tym technologię
informacyjno-komunikacyjną, odczytuje, analizuje, interpretuje i przetwarza informacje tekstowe,
graficzne, liczbowe, rozumie i interpretuje pojęcia biologiczne, zna podstawową terminologię
biologiczną.
IV. Rozumowanie i argumentacja.
Uczeń interpretuje informacje i wyjaśnia zależności przyczynowo-skutkowe między faktami,
formułuje wnioski, formułuje i przedstawia opinie związane z omawianymi zagadnieniami
biologicznymi.
Treści nauczania – wymagania szczegółowe:
III. Systematyka – zasady klasyfikacji, sposoby identyfikacji i przegląd różnorodności organizmów.
Uczeń: 1) uzasadnia potrzebę klasyfikowania organizmów i przedstawia zasady systemu klasyfikacji
biologicznej (system jako sposób katalogowania organizmów, jednostki taksonomiczne, podwójne
nazewnictwo);
Celem zadania jest poznanie zasad i przykładów zastosowania systematyki świata żywego. Odbywa
się to poprzez doświadczenie klasyfikowania (czyli zgodnie z cyklem Kolba od doświadczenia do
sformułowania teorii).
Zwróć uwagę, że dla grupy pracującej wariantem A trzeba przygotować szablon tabeli do
uzupełnienia. Pamiętaj, aby zadać wszystkim grupom pytania podsumowujące pracę (są takie same
niezależnie od wariantu zadania).
Materiał udostępniony na licencji:
CC BY 3.0
Korzystając z dostępnych źródeł (podręcznik, zasoby internetowe) uporządkujcie podane jednostki
systematyczne zgodnie z hierarchią i uzupełnijcie tabelę.
Jednostki: PODGROMADA, TYP, RODZINA, PODTYP, GROMADA, RODZAJ.
SYSTEMATYKA PSA DOMOWEGO
KRÓLESTWO
PODKRÓLESTWO
RZĄD
GATUNEK
Korzystając z dostępnych źródeł (podręcznik, zasoby internetowe) opracujcie systematykę psa
domowego z zachowaniem hierarchiczności jednostek systematycznych.
Korzystając z dostępnych źródeł (podręcznik, zasoby internetowe) opracujcie systematykę Canis
familiaris uwzględniając zarówno nazewnictwo polskie, jak i łacińskie. Pamiętajcie, aby zachować
hierarchiczność jednostek systematycznych.
Pytania dla wszystkich niezależnie od wybranego/przydzielonego wariantu:


Na podstawie systematyki oraz analizy fragmentów artykułu Genetyczne sekrety psów
określcie kto był pierwotnym przodkiem gatunku pies domowy.
Na czym polega klasyfikowanie organizmów żywych? W jakim celu Waszym zdaniem biolodzy
klasyfikują organizmy?
Materiał udostępniony na licencji:
CC BY 3.0
PODSTAWA PROGRAMOWA:
Cele kształcenia – wymagania ogólne:
I. Znajomość różnorodności biologicznej i podstawowych procesów biologicznych.
Uczeń opisuje, porządkuje i rozpoznaje organizmy (…)
III. Poszukiwanie, wykorzystanie i tworzenie informacji.
Uczeń wykorzystuje różnorodne źródła i metody pozyskiwania informacji, w tym technologię
informacyjno-komunikacyjną, odczytuje, analizuje, interpretuje i przetwarza informacje tekstowe,
graficzne, liczbowe, rozumie i interpretuje pojęcia biologiczne, zna podstawową terminologię
biologiczną.
IV. Rozumowanie i argumentacja.
Uczeń interpretuje informacje i wyjaśnia zależności przyczynowo-skutkowe między faktami,
formułuje wnioski, formułuje i przedstawia opinie związane z omawianymi zagadnieniami
biologicznymi.
Treści nauczania - wymagania szczegółowe:
III. Systematyka – zasady klasyfikacji, sposoby identyfikacji i przegląd różnorodności organizmów.
Uczeń: 1) uzasadnia potrzebę klasyfikowania organizmów i przedstawia zasady systemu klasyfikacji
biologicznej (system jako sposób katalogowania organizmów, jednostki taksonomiczne, podwójne
nazewnictwo); 2) posługuje się prostym kluczem do oznaczania organizmów;
Celem zadania jest utrwalenie wiedzy i umiejętności związanych z klasyfikowaniem organizmów.
W tym zadaniu Ty wybierasz wariant w zależności od tego, czy dysponujesz salą z dostępem do
komputerów do pracy grup, czy nie. Pamiętaj, aby w artykule Genetyczne sekrety psów zaznaczyć
fragmenty ułatwiające stworzenie uczniom klucza do odróżnienia danej rasy od kundla.
– sala bez możliwości korzystania z komputerów.
Przed lekcją:
Poproś uczniów, którzy mają swoje psy o zrobienie im zdjęć, wydrukowanie ich i przyniesienie na
lekcję.
W czasie zajęć:
Połącz uczniów w czteroosobowe grupy (liczba grup w zależności liczebności klasy i liczby
przyniesionych fotografii). Rozdaj grupom zdjęcia starając się, aby trafiły do zespołów, w których nie
ma ich autorów.
Materiał udostępniony na licencji:
CC BY 3.0
– sala z możliwością korzystania z komputerów.
Przed lekcją:
Poproś uczniów, którzy mają swoje psy o zrobienie im zdjęć i zamieszczenie ich w tzw. "chmurze", np.
w stworzonym przez Ciebie folderze na dysku Google, Dropbox lub innym miejscu w sieci.
W czasie zajęć:
Połącz uczniów w czteroosobowe grupy (liczba grup w zależności liczebności klasy i liczby
przyniesionych fotografii). Przydziel grupom zdjęcia zamieszczone w "chmurze" starając się, aby
trafiły do zespołów, w których nie ma ich autorów.
– sala bez możliwości korzystania z komputerów.
 Rozpoznajcie rasę psa przedstawionego na fotografii. Możecie w tym celu komunikować się z
innymi grupami używając „gońca”.
 Następnie, przyglądając się fotografii wypiszcie 5 argumentów (charakterystycznych cech
budowy zewnętrznej) świadczących o przynależności osobnika do danej rasy.
 Opracujcie jego systematykę uwzględniając następujące taksony: królestwo, typ, podtyp,
gromada, rząd, rodzina, rodzaj, gatunek, rasa.
 Stwórzcie prosty klucz umożliwiający odróżnienie rozpoznanej rasy od kundla. W tym celu
wykorzystajcie zaznaczone przez nauczyciela fragmenty artykułu Genetyczne sekrety psów.
– sala z możliwością korzystania z komputerów.
 Rozpoznajcie rasę psa przedstawionego na fotografii korzystając z funkcji wyszukiwarki
Google „wyszukiwanie obrazem”. Jeśli nie wiecie jak to zrobić skorzystajcie z pomocy pod
linkiem:
http://www.komputerswiat.pl/poradniki/internet/google/2015/07/latwe-wyszukiwanieobrazem.aspx (Komputer Świat, Łatwe wyszukiwanie obrazem w Google, Wyszukano:
28.12.2015 r.)
 Następnie, przyglądając się fotografii wypiszcie 5 argumentów (charakterystycznych cech
budowy zewnętrznej) świadczących o przynależności osobnika do danej rasy.
 Opracujcie jego systematykę uwzględniając następujące taksony: królestwo, typ, podtyp,
gromada, rząd, rodzina, rodzaj, gatunek, rasa.
 Stwórzcie prosty klucz umożliwiający odróżnienie rozpoznanej rasy od kundla. W tym celu
wykorzystajcie zaznaczone przez nauczyciela fragmenty artykułu " Genetyczne sekrety
psów".
Materiał udostępniony na licencji:
CC BY 3.0
PODSTAWA PROGRAMOWA:
Cele kształcenia – wymagania ogólne:
III. Poszukiwanie, wykorzystanie i tworzenie informacji.
Uczeń wykorzystuje różnorodne źródła i metody pozyskiwania informacji, w tym technologię
informacyjno-komunikacyjną, odczytuje, analizuje, interpretuje i przetwarza informacje tekstowe,
graficzne, liczbowe, rozumie i interpretuje pojęcia biologiczne, zna podstawową terminologię
biologiczną.
IV. Rozumowanie i argumentacja.
Uczeń interpretuje informacje i wyjaśnia zależności przyczynowo-skutkowe między faktami,
formułuje wnioski, formułuje i przedstawia opinie związane z omawianymi zagadnieniami
biologicznymi.
Celem zadania jest doskonalenie umiejętności korzystania ze źródeł informacji oraz argumentowania
swoich opinii z wykorzystaniem terminologii biologicznej.
Przygotuj przed lekcją kopie ilustracji kilku ras psów. Proponujemy, żeby wśród ras znalazły się takie,
które wymieniane są w artykule jako należące do tzw. puli ras pierwotnych (np. alaskan malamute,
husky), jak i wyselekcjonowanych przez człowieka z kundli (np. labrador, pudel). Zwróć uwagę, że w
wariancie B przygotowujesz ilustracje/fotografie z podpisanymi nazwami gatunkowymi psów, a w
wariancie C ilustracje nie są podpisane.
Na podstawie zaznaczonych przez nauczyciela fragmentów artykułu Genetyczne sekrety psów
odpowiedzcie na pytania:


Od jakich przodków wywodzą się rasy psów?
Czy bardziej odporne na choroby są kundle, czy psy rasowe?
Podajcie co najmniej dwa argumenty wynikające z badań naukowych, które będą świadczyły o
prawidłowości Waszej odpowiedzi.
Wariant B
Na podstawie zaznaczonych przez nauczyciela fragmentów artykułu Genetyczne sekrety psów oraz
otrzymanych ilustracji wybranych ras psów odpowiedzcie na pytania:


Od jakich przodków wywodzą się rasy psów widoczne na ilustracjach?
Do jakich celów zostały stworzone te rasy przez człowieka?
Materiał udostępniony na licencji:
CC BY 3.0
Podajcie co najmniej dwa argumenty wynikające z obserwacji własnych lub/i badań naukowych,
które będą świadczyły o prawidłowości Waszej odpowiedzi.
Wariant C
Na podstawie zaznaczonych przez nauczyciela fragmentów artykułu Genetyczne sekrety psów oraz
otrzymanych ilustracji:


zidentyfikujcie rasy psów widoczne na otrzymanych ilustracjach,
odpowiedzcie na pytania:
o
o

Od jakich przodków wywodzą się rasy psów widoczne na ilustracjach?
Do jakich celów zostały stworzone te rasy przez człowieka?
Podajcie co najmniej dwa argumenty wynikające z obserwacji własnych lub/i badań
naukowych, które będą świadczyły o prawidłowości Waszej odpowiedzi.
Justyna Franczak
W materiale wykorzystano następujące ikony z portalu thenounproject.com (data dostępu: 28.12.2015 r.):
1.
Dog, Daniel Schroeder, CC BY 3.0 US