pobierz - Politechnika Śląska

V Międzynarodowa Konferencja Edukacyjna
Aleksandra FEDORYSZYN, Małgorzata BRYG-LEWANDOWSKA
Studium Praktycznej Nauki Języków Obcych, Politechnika Śląska, Gliwice
ELEMENTY REALIOZNAWCZE W NAUCE JĘZYKA OBCEGO
Język obcy to nie tylko słowa, zwroty, konstrukcje gramatyczne, to równieŜ przybliŜanie kultury
kraju języka docelowego, oraz uświadomienie róŜnic kulturowych. Nabycie kompetencji
interkulturowej wpływa na efektywne komunikowanie się w języku obcym, na odnalezienie się w
środowisku obcojęzycznym. Celem prezentacji jest przedstawienie elementów kultury rosyjskiej
wykorzystywanych w nauce języka rosyjskiego, istotnych w poszerzaniu horyzontów myślowych
uczących się i adaptacji w środowisku rosyjskim.
Znajomość języków obcych posiada nie tylko praktyczną wartość, ale i pozwala nam lepiej
zrozumieć innych ludzi w ogóle. KaŜdy język inaczej odzwierciedla obraz świata. Język jest
nieodłącznie związany z kulturą, z której się wywodzi, tak więc wraz z poznawaniem go
zdobywamy wiedzę o kraju, poznajemy elementy jego historii, kulturę, tradycję oraz realia
Ŝycia codziennego. Znajomość języków obcych pomaga nie tylko rozumieć struktury
językowe, ale równieŜ szanować obce upodobania, zwyczaje oraz pomaga nam dostrzec
róŜnorodność świata.
Prezentacja elementów kulturowych na zajęciach z języka obcego dodatkowo wpływa
pozytywnie na naukę oraz zwiększa motywację. Znajomość języków obcych ma pozwolić
osobom uczącym się na swobodną komunikację w danym języku, która jednak bez
zrozumienia róŜnic, czy teŜ podobieństw kulturowych nie będzie w pełni moŜliwa.
Wiedza realioznawcza stanowi więc zaplecze dla danego języka obcego.
Kształtowanie tzw. kompetencji interkulturowej jest równieŜ istotnym elementem
wychowawczo – poznawczym, bowiem uczy nas szacunku i tolerancji dla kultury innego
narodu, przy poszanowaniu własnej.
Według wytycznych Rady Europy, osoba ucząca się języka musi posiadać lub nabyć
kompetencje ogólne oraz komunikacyjne kompetencje językowe.
Kompetencje ogólne dotyczą:
−
−
−
−
wiedzy o kraju, w którym język jest uŜywany,
wiedzy socjokulturowej (dotyczy codziennego Ŝycia „uŜytkowników” języka),
wraŜliwości interkulturowej (dotyczy rozumienia relacji, czyli róŜnic i podobieństw),
umiejętności praktycznych oraz interkulturowych (czyli radzenia sobie w sytuacjach
nieporozumień kulturowych).
Z kolei komunikacyjne
i socjolingwistyczne.
kompetencje
językowe
to
lingwistyczne,
pragmatyczne
W niniejszym referacie dokonano próby przybliŜenia materiału realioznawczego
wykorzystywanego na zajęciach z języka rosyjskiego.
Osoby rozpoczynające naukę języka rosyjskiego powinny mieć świadomość jakiego języka
będą się uczyć. Warto im zatem przybliŜyć na wstępie pochodzenie języka rosyjskiego,
56
„Języki obce w kontekście współczesnych wyzwań i perspektyw”
zapoznać z bogactwem kultury (przysłowiami, porzekadłami), zaznajomić z Ŝyciem i
obyczajami mieszkańców Rosji.
Język rosyjski (русский язык) –naleŜy do grupy języków wschodniosłowiańskich,
posługuje się nim jako pierwszym językiem około 145 mln ludzi, ogółem (wg róŜnych źródeł)
250-300 mln. Jest językiem urzędowym w Rosji, Kazachstanie, Kirgistanie i na Białorusi oraz
jednym z pięciu języków oficjalnych a jednocześnie jednym z sześciu języków
konferencyjnych Organizacji Narodów Zjednoczonych. Posługuje się pismem zwanym
graŜdanką, graficzną odmianą cyrylicy powstałą na skutek jej uproszczania. Składa się z 33
liter.
Język rosyjski, podobnie jak większość języków europejskich, ulegał silnym wpływom
innych języków. Były to kolejno: staro nordyjski, staro-cerkiewno-słowiański, greka, tatarski,
polski, niemiecki, francuski i ostatnio angielski.
Z przeprowadzonej wśród studentów ankiety wynika, Ŝe jednym z głównych powodów
wyboru języka rosyjskiego jest jego podobieństwo do języka polskiego. Owszem
podobieństwa są i to duŜe. Polski wpływ na język rosyjski został wywarty w okresie od XV
do XVII wieku, kiedy język polski był jednym z głównych źródeł wyrazów europejskich i
kiedy był popularny wśród inteligencji rosyjskiej. (Poprzez język rosyjski polskie wyrazy
weszły równieŜ i do języka bułgarskiego). Przykładem jest wyraz Венгрия, od polskiego
Węgry. W okresie tym są równieŜ widoczne wpływy ruskie na polszczyznę. Stosunkowo
silny wpływ na język polski wywarł język rosyjski w okresie od XVIII do XX wieku.
Są jednak wyrazy rosyjskie, które tylko wymawiamy bardzo podobnie, lecz znaczą one
zupełnie co innego. Warto o nich wspomnieć na zajęciach, aby osoby uczące się nie
PoniŜej zostały
popełniły gafy, przebywając w towarzystwie rosyjskojęzycznym.
przedstawione niektóre z nich.
магазин
(magazin)
sklep
склеп
(sliep)
grobowiec
гольфы
(golfy)
podkolanówki
ручка
(ruczka)
pióro
носки
(noski)
skarpety
рынок
(rynok)
targ
масло
(masło)
olej
батон
(baton)
bagietka
карта
(karta)
mapa
зимный
(zimnyj)
zimowy
плечо
(pljeczo)
ramię
ковёр
(kawjor)
dywan
кресло
(krjesło)
fotel
57
V Międzynarodowa Konferencja Edukacyjna
кит
(kit)
wieloryb
стул
(stuł)
taboret
люстра
(ljustra)
Ŝyrandol
часы
(czasy)
zegar
сутки
(sutki)
doba
запомнить
(zapomnić)
zapamiętać
Wprowadzając na zajęciach elementy kultury nie sposób pominąć tak waŜnych i niezwykle
istotnych źródeł informacji realioznawczej jakimi są małe formy ustnej twórczości ludowej,
nazywane pięknie perłami mądrości ludowej (Tubelskaja, Novikova, Lebedeva, 2000).
Wśród małych form folkloru wyróŜnić naleŜy przysłowia ( śukov, 1968 : 11), czyli krótkie
sentencje o charakterze aforystycznym, zaczerpnięte ze źródeł ludowych, mające
jednocześnie dosłowne i przenośne znaczenie lub tylko znaczenie przenośne. Z
gramatycznego punktu widzenia są to zdania pełne. Np. przysłowie Не всякая собака
кусает, которая лает charakteryzuje się znaczeniem dosłownym – gryzie nie kaŜdy pies,
który szczeka i przenośnym – dobitnie wyraŜający swoje zdanie człowiek, moŜe być
Ŝyczliwy, dobry i skromny. Przysłowie Одна беда не ходит, беда беду водит ma tylko
znaczenie przenośne – nieszczęścia chodzą parami.
Następną grupę małych form twórczości ludowej stanowią porzekadła. Są to utarte
sentencje, powiedzenia, odznaczające się szczególną zwięzłością, mające dosłowne lub
przenośne znaczenie z nie do końca rozwiniętą konkluzją (śukov, 1968 : 9). W odróŜnieniu
od przysłów porzekadła nie mają charakteru dydaktyczno-pouczającego: Коса – девичья
краса -warkocz jest ozdobą panny, Без меня меня женили – mówi się tak o kimś, kogo
wciągnięto w jakieś sprawy bez jego wiedzy i zgody.
Inna grupa form językowych, które trzeba tu uwzględnić to Ŝartobliwe frazy, zbudowane z
trudnych do wymówienia grup głosek. Są to swego rodzaju wprawki do szybkiego mówienia
(скороговорки; Kuzniecov,2002:1200), np.: Батон, буханку, баранку пекарь испёк
спозаранку , lub: Сорок сорок воровали горох, Сорок ворон отогнали сорок. Сорок
орлов напугали ворон. Сорок коров разогнали орлов.
Do omawianych form twórczości ludowej zaliczyć naleŜy równieŜ zagadkę ( Kuzniecov,
2002: 316) –krótki, alegoryczny, aluzyjny opis jakiegoś przedmiotu czy zjawiska, które trzeba
odgadnąć, rozpoznać, np.:Белые мухи на поле сели -снег (Białe muchy usiadły na polu śnieg ). То висячий, то стоячий, то холодный, то горячий. .... Висит - болтается, на
три буквы называется. В середине "У" (душ). Jeszcze jedną grupę rozpatrywanych
form językowych stanowią wyliczanki (Kuzniecov, 2002 : 1298) – wierszowane frazy
wypowiadane podczas zabaw dziecięcych w celu prawidłowego zorganizowania zabawy,
podziału na grupy, wyboru osoby rozpoczynającej jakieś działanie, np.: Раз, два, три
полетели комары.
Wszystkie opisane formy twórczości ludowej świadczą o bogactwie, róŜnorodności,
wyrazistości języka. Pojawiły się często zanim ludzie nauczyli się pisać. Były wynikiem
obserwacji ludzkich zachowań, zachodzących między nimi zaleŜności, obserwacji przyrody.
Odnajdujemy w nich elementy historii narodu:Тяжело в ученье – легко в бою – to słowa
A. Suworowa, które zaczęto uŜywać jako przysłowia, За правое дело стой смело – pod
58
„Języki obce w kontekście współczesnych wyzwań i perspektyw”
takim hasłem walczyli Rosjanie w obu wojnach ojczyźnianych w 1812 roku i w latach 1941 –
1945 (Zimin, Ašurova, 1994: 240), elementy stosunków społecznych: И пальцы на одной
руке не равны, bytu: Будет и на нашей улице праздник – przyjdzie czas, kiedy i my
będziemy się cieszyć, świętować (W dawnej Rosji ulica była samodzielną jednostką
administracyjną, ze swoim zarządem. KaŜda ulica miała swoje święta; (Zimin, Ašurova,
1994: 75).
Sukces w procesie nauczania zaleŜy od wielu czynników: programu nauczania,
nauczyciela, ale takŜe od ucznia, jego zdolności indywidualnych, motywacji, stosunku do
nauki. Właściwy dobór materiału dydaktycznego wydaje się więc istotnym elementem
procesu nauczania. Niewątpliwie małe formy folkloru stanowią atrakcyjny, ciekawy
poznawczo, „Ŝywy” materiał. Szukać go moŜna przede wszystkim w słownikach, ale takŜe w
bajkach, pieśniach ludowych i dziełach literackich.
Zebrany materiał moŜna wykorzystać na zajęciach przy okazji omawiania tradycji,
obyczajów, obrzędów w dawnej Rosji. Np. mówiąc o Zapustach (Масленица to jedno z
najstarszych rosyjskich świąt ludowych jeszcze z czasów przedchrześcijańskich, potem
przejęte przez cerkiew prawosławną) trzeba zaprezentować studentom przysłowie: Не всё
коту Масленица, бывает и великий пост, porzekadło: Не житье, а Масленица , czy
teŜ przyśpiewkę-zaklęcie, wypowiadaną podczas palenia kukły: Масленица – обманщица
oбманула – провела, в закоулок завела. Дома редьки хвост на Великий пост.
Z kolei prezentacja przysłowia, zagadki itp. moŜe być okazją do wyjaśnień
lingworealioznawczych. Np. realizując temat: Черты характера человека, темперамент,
поведение (Cechy charakteru człowieka, temperament, zachowanie) i prezentując znaczenie
przysłowia Гордый и спесивый глуп, как мерин сивый naleŜy zwrócić uwagę uczących
się, Ŝe w narodzie funkcjonował stereotyp, zgodnie z którym siwy koń był głupi. Rosyjscy
chłopi orząc starali się nie robić tego przy pomocy siwego konia, poniewaŜ bruzdy ziemi były
wtedy, według nich, krzywe.
Omawiając znaczenie porzekadeł Лук и баня все правят, Кости распаришь – все
тело поправишь, Пар костей не ломит, С легким паром nie sposób pominąć
wyjaśnienia, Ŝe Rosjanie zawsze lubili tzw. banię (łaźnię), zwłaszcza parową. „Wyparzano
się” w takiej łaźni, smagając ciało specjalnymi brzozowymi miotełkami (веники). Do tej
pory uwaŜa się (nie bez podstaw), Ŝe łaźnia parowa poprawia stan zdrowia i samopoczucie.
Dany materiał moŜe stanowić podstawę do omawiania zagadnień gramatycznych.
Przysłowia i porzekadła to doskonałe przykłady zdań, w których uŜyto formy 2 osoby liczby
pojedynczej w znaczeniu uogólnionym Тише едешь дальше будешь, Помрешь – ничего
с собой не возьмешь, czy teŜ form trybu rozkazującego 2 osoby liczby pojedynczej równieŜ
w znaczeniu uogólnionym Не дари златом, подари лаской, Не говори, что делал, а
говори, что сделал, Ищи друзей, а враги сами найдутся.
Istotnym elementem szczególnie w procesie nauczania języka rosyjskiego jest zapoznanie z
niezbędnymi informacjami na temat szeroko rozumianej mentalności rosyjskiej, tradycyjnego
stylu Ŝycia w Rosji, stereotypów kulturowych i obowiązujących zachowań w sytuacjach
codziennych. Te informacje są niezbędne przy zmianie środowiska na rosyjskojęzyczne,
bowiem dzięki nim moŜna ograniczyć do minimum tzw. „szok kulturowy”, jakiego doznają
obcokrajowcy, którzy po raz pierwszy znaleźli się w takim środowisku.
59
V Międzynarodowa Konferencja Edukacyjna
Opis podstawowych zasad rosyjskiego sposobu Ŝycia ograniczono do przedstawienia
stosunków w rodzinie, gościny, zachowania Rosjan w miejscach publicznych oraz stosunków
społecznych.
1. Rodzina
• Idealna rodzina rosyjska jest wielopokoleniowa,
• Na czele stoi „Ŝywiciel” – który ostatecznie decyduje w kwestiach
problemowych,
• Planuje się tylko większe wydatki, brak sztywnego budŜetu, a środki finansowe
wydawane są spontanicznie,
• Dzieci są na utrzymaniu rodziców do usamodzielnienia się,
• Rodzice pomagają finansowo dorosłym dzieciom oraz pomagają w
wychowaniu wnuków.
2. Gościna
• W celach towarzyskich Rosjanie spotykają się w domu, a nie w lokalach,
• KaŜdego gościa częstuje się kawą lub herbatą,
• Gość powinien przynieść coś słodkiego do kawy,
• Nie naleŜy przychodzić w gości przed czasem,
• MoŜna się spóźnić nawet do 30 minut,
• NaleŜy zmienić obuwie na kapcie,
• Podanie deseru jest sygnałem do zakończenia wizyty,
• Rosjanie nie organizują przyjęć na stojąco, gdyŜ głównym elementem
przyjęcia jest wspólny stół,
• Przyjęciem kieruje wyznaczony męŜczyzna tzw. Tamada,
• NaleŜy jeść po pierwszym toaście,
• Rosjanie nie piją bez toastu, pije się za: всё хорошее, за ваше здоровье, за
любовь, за виновников торжества.
• Toast за гостей „za gości” jest sygnałem do zakończenia imprezy.
3. Zachowania w miejscach publicznych
• Większość Rosjan ma powaŜny lub ponury wyraz twarzy,
• Brak uśmiechu,
• W środkach komunikacji miejskiej, w razie konfliktu (potrącenie, nadepnięcie)
Rosjanie przyjmują postawę atakująco obronną,
• Wsiadając do taksówki naleŜy zająć przednie siedzenie obok kierowcy oraz
ustalić wcześniej cenę kursu,
• Kompleks władzy – ludzie posiadający niewielką władzę (portier, ochroniarz,
sekretarka, etaŜowa) demonstrują ją w specyficzny sposób,
4. Stosunki społeczne
• Przy powitaniu oraz poŜegnaniu, tylko męŜczyźni wymieniają uścisk dłoni,
kobiety skłaniają głowę – Rosjanki prawie nigdy nie podają ręki,
• Otwarcie mówi się o finansach i wysokości zarobków,
• Pieniądze poŜycza się bez pokwitowania (od sąsiadów, znajomych),
• Do restauracji nie zabiera się dzieci,
• Napiwek w restauracji wynosi od 5 do 10%,
• Niepunktualność jest rzeczą normalną,
60
„Języki obce w kontekście współczesnych wyzwań i perspektyw”
• Brak szacunku do prawa, np. nie przestrzeganie zasad BHP, zasad ruchu
drogowego, nie płacenie podatków,
• Decydują „понятия”, czyli niepisane reguły
5. Prezenty
• Nie naleŜy darować chusteczek do nosa oraz ostrych przedmiotów,
• Kwiaty zawsze świeŜe, cięte, w ilości nieparzystej (parzystą liczbę kwiatów
oraz sztuczne nosi się na cmentarz),
6. Biznes
• Idealna stała praca dla Rosjan streszcza się w czasowniku „сидеть” – czyli jak
najmniej robić za jak największe pieniądze,
• Spóźnianie się, zwalnianie, wcześniejsze wychodzenie z pracy jest normą,
• Załatwienie formalności w urzędach trwa miesiące,
• Biurokracja jest zdumiewająca – nic nie moŜe funkcjonować bez odpowiedniej
„бумажки” lub „справки” (urzędowy dokument)
• Kwalifikacje – niewielu Rosjan posiada odpowiednie kwalifikacje biznesowe,
natomiast szybko się uczą,
• Banki rosyjskie nie są uwaŜane za bezpieczne miejsca do trzymania pieniędzy,
• Banki niechętnie udzielają poŜyczek.
Przywołane przykłady małych form językowych oraz niektórych rosyjskich stereotypów
stanowią niezwykle bogate źródło informacji lingworealioznawczej. Są równieŜ skarbnicą
słów i fraz, które wzbogacają język, wypowiedzi czynią wyrazistymi i niestandardowymi. Ich
przyswojenie pozwala lepiej władać językiem w konkretnych sytuacjach, a ich wykorzystanie
na zajęciach w sposób istotny urozmaica proces nauczania. Dodatkowo znajomość elementów
kulturo- i realioznawczych sprawia, Ŝe stajemy się w oczach rodzimych uŜytkowników języka
prawdziwi, przekonujący i przyjaźni, co nie jest bez znaczenia, oraz daje nam większe
moŜliwości w osiągnięciu zamierzonego celu (towarzyskiego, biznesowego).
Bibliografia:
Buchowiecka-Fudała A., Twórczość ludowa w nauczaniu akademickim języka rosyjskiego
(małe formy ustne), www.publikacje.edu.pl
Derenowski M., Elementy kulturowe w nauczaniu języka obcego, Języki Obce w Szkole,
CODN, 2006/3.
Kowalska A., Realioznawstwo - wykorzystanie materiałów autentycznych a przygotowanie do
matury z języków obcych , www.wsip.pl
Kuznecov S.A., red., 2002, Bol’šoj tolkovyj slovar’ russkogo jazyka, Sankt-Peterburg
Roberts E., Poradnik ksenofoba. Rosjanie, Wyd. Adamantan, 1998
Tubelskaja G.N., Novikova E.N., Lebedeva A.E., 2000, śemčužiny narodnoj mudrosti:
Poslovicy, zagadki, pogovorki, skorogovorki, draznilki, kol’adki, poteški, ščitalki, Moskva
61
V Międzynarodowa Konferencja Edukacyjna
VolskajaN.P., Gudkov D.B., Zaharenko I.W., Krasnyh W.W., (2002), Mozhno? Nel’zja?
Prakticzeskij minimum po kul’turnoj adaptacji w russkoj sriedie. Izdatel’stvo „Russkij jazyk.
Kursy”. Moskva
Zimin V.I., Ašurowa S.D. i in., 1994, Russkije poslovicy i pogovorki: Učebnyj slovar',
Moskva
Zybert M., Kształtowanie wraŜliwości interkulturowej w procesie nauczania języka obcego,
www.wsip.pl
śukov V.P., 1968, Slovar' russkich poslovic i pogovorok, Moskva
ЛИНГВОСТРАНОВЕДЧЕСКИЕ ЭЛЕМЕНТЫ ПРИ ОБУЧЕНИИ
ИНОСТРАННОМУ ЯЗЫКУ
Резюме: Иностранный язык это не только слова, выражения,
грамматические формы, это также ознакомление с культурой страны
изучаемого языка, а также осознание культурных различий. Приобретение
интеркультурной компетенции влияет на эффективное общение на
иностранном языке, а также помогает комфортно чувствовать себя в
иноязычной среде. Целью презентации является представление
используемых на уроках русского языка элементов русской культуры,
необходимых для расширения мысленных горизонтов учащихся, а также
адаптации к новому культурному окружению в русскоязычной среде.
62