Demokracja

II LO w ZSO nr 2 im. Św. Jadwigi Królowej w Nowym Targu Matura 2015
Obywatele w państwach niedemokratycznych
1.
Scharakteryzuj miejsce obywateli w państwach autorytarnych:
Systemy autorytarne ograniczają prawo i wolności obywateli. Władze często stosują wobec
przeciwników represje w formie więzienia bez wyroku sądu czy stosowania tortur. Skala represji jest jednak
znacznie mniejsza niż w systemach totalitarnych (władzo rzadko opiera się na tajnej policji). Systemy
autorytarne najczęściej nie naruszają wolności sumienia czy wyznania. Nie narzucają obywatelom jednej,
powszechnie obowiązującej ideologii. Przykładami rządzących autorytarnie jest Aleksandr Łukaszenko.
Białoruś jest jedynym państwem autorytarnym w Europie. Prezydent Łukaszenko utrzymuje się przy władzy
m.in. dzięki fałszowaniu wyborów i prześladowaniu opozycji.
Prawa i wolności polityczne.
Systemy autorytarne zazwyczaj dopuszczają działanie partii i organizacji opozycyjnych, jednak ograniczają
możliwość ich działania i pozbawiają je wpływu na bieg spraw państwowych. Co prawda, odbywają się
wybory, jednak mają one charakter plebiscytu i najczęściej są fałszowane. Rola wyłonionego w takich
wyborach parlamentu jest ograniczona, nawet jeśli jest w nim silna opozycja.
Prawa i wolności ekonomiczne, socjalne i kulturalne
Państwo autorytarne ograniczają te prawa w mniejszym stopniu. Najczęściej panuje wolność gospodarcza,
a władza raczej nie ingeruje w naukę i kulturę. Istnieją niezależne media, chociaż ich działalność jest
ograniczana przez cenzurę.
2.
Scharakteryzuj miejsce obywateli w państwach autorytarnych:
Obywatele w systemach totalitarnych
Systemy totalitarne łamią większość praw, które gwarantują obywatelom systemy demokratyczne.
Prawa i wolności osobiste
Te prawa w systemach totalitarnych są odrzucone. Na masową skalę system stosuje wobec obywateli terror
(np. obozy koncentracyjne w hitlerowskich Niemczech). Państwo kontroluje wszystkie dziedziny życia
społecznego. Rozbudowany jest system inwigilacji - tajna policja dysponuje rozbudowaną siatką agentów, a
wobec obywateli często stosuje się prowokacje. Ograniczona jest możliwość poruszania się po kraju i
wyjazdów zagranicznych.
Państwo dąży do narzucenia obywatelom oficjalnie obowiązującej ideologii (komunizmu, rasizmu,
faszyzmu).
Prawa i wolności polityczne
Władza totalitarna nie toleruje żadnych form sprzeciwu oni opozycji. Nie istnieją opozycyjne partie
polityczne. jedyną legalnie działającą i biorącą udział w wyborach partią jest partio rządząco. Wszystkie
organizacje społeczne są kontrolowane przez państwo.
Prawa i wolności ekonomiczne, socjalne i kulturalne
Państwo totalitarne, zwłaszcza komunistyczne, ograniczają wolności gospodarcze. Gospodarka ma
charakter centralnie plonowany. Wolność tworzenia i korzystania z dóbr kultury jest ograniczona przez
wszechobecną cenzurę. Nie istnieją niezależne od państwo i opozycyjne wobec władz media. Swoboda
twórcza i wolność badań naukowych są znacznie ograniczone.
W państwach niedemokratycznych funkcjonuje cenzura, czyli ograniczenie dostępu obywateli do informacji
oraz swobody wypowiedzi. Kontrolę nad przepływem i rozpowszechnianiem informacji sprawują specjalnie
do tego powołane urzędy.
SPOŁECZEŃSTWO OBYWATELSKIE
3.
Scharakteryzuj funkcjonowanie społeczeństwa obywatelskiego w państwie demokratycznym.
Społeczeństwo obywatelskie to samoorganizująca się zbiorowość ukształtowana dzięki działalności
różnych instytucji życia publicznego, takich jak media, organizacje, wybory, umożliwiających obywatelom
świadome uczestnictwo w życiu publicznym. Cechą charakterystyczną takiego społeczeństwa jest
niezależność od władz publicznych. Tak pojmowane społeczeństwo może istnieć w państwie
niedemokratycznym, jednak niezbyt długo. Tylko państwo demokratyczne stwarza odpowiednie warunki do
rozwoju tego typu społeczeństwa. Z drugiej strony, dobrze funkcjonujące społeczeństwo obywatelskie, w
którym istnieją mechanizmy kontroli władzy, jest warunkiem istnienia sprawnie działającej demokracji.
4.
Elementami społeczeństwa obywatelskiego są:
1
II LO w ZSO nr 2 im. Św. Jadwigi Królowej w Nowym Targu Matura 2015
1)
2)
3)
4)
5)
Obywatele
Aktywność obywatelska
Mass media
Opinia publiczna
Organizacje społeczne i polityczne (stowarzyszenia, fundacje, związki zawodowe, partie polityczne)
oraz ruchy społeczne
6) Przedsiębiorstwa i podmioty gospodarcze
7) Prawo obywatelskiego nieposłuszeństwa
5.
Do filarów społeczeństwa obywatelskiego zalicza się:
a) samoorganizujących się obywateli
b) wolne, demokratyczne wybory
c) własność prywatną
d) gospodarkę rynkową;
STOWARZYSZENIA
6.
Podaj definicję stowarzyszenia:
Stowarzyszenia to dobrowolne i trwałe zrzeszenia o celach niezarobkowych, które samodzielnie określają
swoje cele, programy i struktury, a ich działalność opiera się na pracy społecznej. Stowarzyszeniami są
wszystkie organizacje, które w swoich nazwach moją słowo: stowarzyszenie, towarzystwo, związek itp.
7.
Omów zasady działalności stowarzyszeń w Polsce
a) Kto ma prawo do zakładania stowarzyszeń: Prawo do zakładania stowarzyszeń moją
obywatele posiadający pełnię praw publicznych.
b) Kto uchwala statut stowarzyszenia: Członkowie będący założycielami stowarzyszenia
uchwalają jego statut.
c) Co określa statut: określa nazwę, obszar działalności, siedzibę, cele, zasady członkostwa oraz
struktury.
d) Jakie organy musi posiadać stowarzyszenie: Stowarzyszenie musi mieć zarząd i organy
kontroli wewnętrznej, a władzą najwyższą jest walne zgromadzenie członków.
e) Kiedy stowarzyszenie nabywa osobowość prawną: Stowarzyszenie nabywa osobowość
prawną po wpisaniu do rejestru stowarzyszeń.
8.
Stowarzyszenia dzielą się na: rejestrowe i zwykłe
9.
Wymień cechy otoczenia prawnego stowarzyszeń rejestrowych:
a) utworzone przez co najmniej 15 osób,
b) mają osobowość prawną
c) mają prawo do prowadzenia działalności gospodarczej, przyjmowania darowizn i spadków;
10.
Wymień cechy otoczenia prawnego stowarzyszeń zwykłych:
a) utworzone przez co najmniej 3 osoby,
b) nie mają osobowości prawnej,
c) nie mogą prowadzić działalności gospodarczej,
d) ich majątek może pochodzić tylko ze składek.
11.
Wymień funkcje stowarzyszeń:
1. funkcja mediacyjna
2. promocja wartości
3. udział w rządzeniu
4. inicjowanie zmian społecznych
5. rozproszenie władzy
6. funkcję integracyjną
12.
Scharakteryzuj funkcje stowarzyszeń:
1. funkcja mediacyjna - stowarzyszenia odgrywają rolę pośrednika między małymi grupami
społecznymi a państwem, działają no rzecz interesów swoich członków;
2. promocja wartości - popularyzują poglądy swoich członków;
3. udział w rządzeniu - wpływają na decyzje podejmowane przez władze lokalne i centralne;
2
II LO w ZSO nr 2 im. Św. Jadwigi Królowej w Nowym Targu Matura 2015
4. inicjowanie zmian społecznych - zwracają uwagę społeczeństwa i władzy na ważne problemy
społeczne;
5. rozproszenie władzy - działając aktywnie, ograniczają władzę biurokracji państwowej;
6. funkcję integracyjną - w społeczeństwach zróżnicowanych pod względem etnicznym czy religijnym
pomagają mniejszościom zintegrować się z ogółem.
13.
Wymień znane Ci stowarzyszenia i scharakteryzuj ich działalność:
1. "Caritas" Polska to jedna z największych polskich organizacji społecznych. Jej zadaniem jest
koordynowanie działalności dobroczynnej Kościoła katolickiego. Pomaga m.in. rodzinom
znajdującym się w trudnej sytuacji materialnej, bezdomnym, chorym, ludziom w podeszłym wieku,
ludziom poszkodowanym w wyniku klęsk żywiołowych.
2. Monar jest jedną z największych na świecie organizacji pomagających bezdomnym, uzależnionym od
narkotyków i nosicielom wirusa HIV Jej twórcą był tragicznie zmarły w 2002 r. Marek Kotański.
3. Polski Czerwony Krzyż to stowarzyszenie będące częścią Międzynarodowego Ruchu Czerwonego
Krzyża i Czerwonego Półksiężyca - ogólnoświatowego ruchu humanitarnego. Głównym zadaniem
organizacji i ruchu jest ochrona życia i zdrowia, zapewnienie poszanowania godności każdego
człowieka, zwłaszcza w czasie konfliktów, klęsk żywiołowych i epidemii, pomoc osobom
potrzebującym (biednym, chorym).
4. Stowarzyszenie "Wspólnota Polska" to organizacja, której celem jest umacnianie więzi Polaków
mieszkających poza krajem z Ojczyzną. Stowarzyszenie wspiera polską oświatę i kulturę poza
granicami kraju, udziela pomocy organizacjom polonijnym oraz wspiera materialnie Polaków
mieszkających w krajach byłego ZSRR.
SEKTOR ORGANIZACJI POZARZĄDOWYCH
14.
Podaj definicję organizacji pozarządowej:
Fundacje i stowarzyszenia są nazywane organizacjami pozarządowymi. Nazwa ta wskazuje, że są one
niezależne od władz państwowych i nie korzystają z pomocy rządowej. Obecnie w Polsce działa ponad 45
tys. stowarzyszeń i ponad 7 tys. fundacji.
FUNDACJE
15.
Fundacje to organizacje ustanawiane przez założycieli (fundatorów) dla realizacji określonych
celów, np. rozwoju nauki, oświaty, ochrony zdrowia.
16.
Wymień warunki, jakie należy spełnić, aby założyć fundację:
1. Fundację może założyć zarówno osoba fizyczna, jak i prawna.
2. Konieczne jest do tego oświadczenie woli fundatora w formie aktu notarialnego lub testamentu, w
którym są określane cele fundacji i środki na ich realizację.
17.
Jakie zapisy powinien zawierać statut fundacji:
Fundacja musi mieć statut, w którym zostają podane:
a) nazwa,
b) obszar działalności,
c) siedziba,
d) cele,
e) zasady członkostwa
f) struktury.
18.
Pracami fundacji kieruje zarząd fundacji.
19.
Kiedy fundacja nabywa osobowość prawną:
Fundacja ma osobowość prawną, którą nabywa w chwili wpisania jej de rejestru fundacji.
20.
Jakie środki służą do realizacji celów fundacji?
Do realizacji celów fundacji służą środki zebrane przez fundatora.
21.
W jaki sposób fundacja może pomnażać swój majątek?
Aby pomnażać swój majątek, fundacja może prowadzić działalność gospodarczą
Znane fundacje
3
II LO w ZSO nr 2 im. Św. Jadwigi Królowej w Nowym Targu Matura 2015
22.
Podaj nazwy znanych ci fundacji i scharakteryzuj ich działalność:
1) Wielka Orkiestra Świątecznej Pomocy - to fundacja założona w 1993 r. m.in. przez Jerzego Owsiaka.
Jej celem jest działalność w zakresie ochrony zdrowia, ratowania życia chorych, w szczególności
dzieci.
2) Polska Akcja Humanitarna - niesie pomoc ludziom na całym świecie. Pomaga m.in. ofiarom wojen i
klęsk żywiołowych. Pomaga również osobom znajdują cym się w trudnej sytuacji materialnej. Jedną
z bardziej znanych akcji PAH jest program Pajacyk, czyli akcja dożywiania dzieci w szkołach.
3) Fundacja Przeciwko Handlowi Kobietami La Strada - zajmuje się walką z nasilającym się w Europie
Środkwo-Wschodniej zjawiskiem handlu kobietami i zmuszaniem ich de prostytucji. W tym celu
prowadzi działalność informacyjną i edukacyjną oraz niesie pomoc ofiarom tego procederu.
4) Polska Fundacja dzieci i Młodzieży - działa na rzecz wszechstronnego rozwoju młodych ludzi.
Związki zawodowe
23.
Związki zawodowe to dobrowolne oraz samorządne organizacje powołane do obrony i
reprezentowania pracowników najemnych, strzegące ich praw, interesów zawodowych i
socjalnych.
24.
Wymień zasady działalności związków zawodowych w Polsce:
1) Prawo działalności w związku zawodowym posiada każdy pracownik.
2) Aby założyć taki związek, jest potrzebna uchwała co najmniej dziesięciu osób.
3) Osoby, które podjęły uchwałę, powinny uchwalić statut określający m.in. cele związku, zasady
członkostwa, strukturę organizacyjną i źródła finansowania, a także wybrać komitet założycielski.
4) Związek ma osobowość prawną, którą nabywa w chwili zarejestrowania w sądzie.
25.
Związki zawodowe są uprawnione do:
1) opiniowania projektów ustaw dotyczących spraw objętych zadaniami związków;
2) prowadzenia rokowań zbiorowych i zawierania układów zbiorowych (dotyczących m.in. warunków
pracy, wysokości płac) w imieniu wszystkich pracowników danej branży;
3) nadzoru nad przestrzeganiem prawa pracy oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy;
4) strajku, jeśli rokowania i mediacje z pracodawcą nie przynoszą spodziewanych efektów.
26.
Największe organizacje związkowe w Polsce to:
Niezależny Samorządny Związek Zawodowy "Solidarność" - jest organizacją skupiającą pracowników
różnych branż. W swej działalności odwołuje się do etyki chrześcijańskiej.
Ogólnopolskie Porozumienie Związków Zawodowych - to centrala związkowa skupiająca lewicowe związki
zawodowe, które działają w różnych branżach. Należy do nich m.in. Związek Nauczycielstwa Polskiego.
Partie polityczne w Polsce
27.
Podaj definicję partii politycznej:
Partie polityczne to organizacje obywateli, mające na celu zdobycie i utrzymanie władzy w państwie.
Dlaczego możemy zaliczyć partie polityczne do elementów społeczeństwa obywatelskiego?
Niektórzy badacze ze względu na ścisły związek partii politycznych z państwem oraz ich zaangażowanie w
walkę e władzę nie zaliczają ich do elementów społeczeństwa obywatelskiego.
28.
Wymień najważniejsze zasady działalności partii w Polsce
1) Warunkiem założenia partii jest zebranie tysiąca deklaracji.
2) Partie działają na podstawie statutu, który określa ich cele, strukturę, zasady członkostwa, władze
oraz zasady finansowania.
3) Partia nabywa osobowość prawną z chwilą wpisania jej przez Sąd Okręgowy w Warszawie do spisu
partii.
29.
Kiedy partia polityczna nabywa osobowość prawną:
Partia nabywa osobowość prawną z chwilą wpisania jej przez Sąd Okręgowy w Warszawie do spisu partii.
30.
Jaka instytucja i w jakich okolicznościach może odmówić wpisania partii do rejestru?
Na podstawie orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego sąd może odmówić wpisania partii de rejestru, jeśli
uzna, że jej cele lub głoszone zasady są sprzeczne z konstytucją.
4
II LO w ZSO nr 2 im. Św. Jadwigi Królowej w Nowym Targu Matura 2015
Obowiązuje zakaz działalności partii, które głoszą hasła faszystowskie i komunistyczne, propagują rasizm,
szerzą nienawiść religijną bądź nawiązują do totalitarnych metod sprawowania władzy.
Ruchy społeczne
31.
Czym są ruchy społeczne?
Ruchy społeczne są mniej sformalizowanymi od partii, stowarzyszeń i fundacji formami aktywności
obywatelskiej, które dążą do określonego celu, jakim jest przeprowadzenie zmian społecznych. Ruchy rodzą
się spontanicznie, nie tworzą skomplikowanych struktur organizacyjnych. Jednak w sytuacji gdy pojawia się
możliwość wpływu na władzę i realizacji postulatów, instytucjonalizują się np. przez tworzenie partii
politycznych.
32.
Na jakich problemach koncentrowała się działalność ruchów społecznych w XIX i XX w., a na
jakich koncentruje teraz?
W przeszłości działalność ruchów społecznych koncentrowała się na obronie ekonomicznych interesów
pewnych warstw lub klas społecznych. Przykładem mogą być rozwijające swoją działalność w XIX w. ruchy
robotniczy i chłopski. Obecnie działalność ruchów koncentruje się na wartościach uniwersalnych,
dotyczących wszystkich ludzi.
33.
Scharakteryzuj działalność najważniejszych współczesnych ruchów społecznych:
1) Ruch ekologiczny - działa na rzecz ochrony środowiska. Narodził się w latach 70. XX w. Wśród
postulatów ruchu znajdują się m.in. ochrona ginących gatunków roślin i zwierząt, racjonalna
gospodarka zasobami naturalnymi, ograniczanie emisji zanieczyszczeń itp. Jedną z najbardziej
znanych organizacji ekologicznych jest Greenpeace, która walczy o ochronę czystości mórz oraz
morskiej fauny i flory. Najbardziej znaną partią ekologiczną jest niemiecka partia Związek
90/Zieloni, która do niedawna wraz z socjaldemokratami tworzyła rząd. W Polsce działa kilka partii
ekologicznych, m.in. Zieloni 2004 oraz organizacje, wśród których jedną z najaktywniejszych jest
Stowarzyszenie Ekologiczno-Kulturalne "Klub Gaja". Przykład działalności może stanowić
kampania „Tiry na tory” organizowana m.in. przez Obywatelski Ruch Ekologiczny. Jednym z
obszarów jego działalności jest promowanie transportu publicznego, który emituje znacznie mniej
zanieczyszczeń niż indywidualny transport samochodowy.
2) Ruch antyglobalistyczny (alterglobalistyczny) - to ruch sprzeciwiający się panującym na świecie
stosunkom społecznym, politycznym i gospodarczym. Jego główne postulaty to zniwelowanie różnic
pomiędzy biednym Południem a bogatą Północą, oddłużenie państw Trzeciego Świata, walka z
głodem i ubóstwem, ochrona lokalnych kultur przed zalewem kultury masowej oraz ochrona
środowiska. Działacze ruchu szczególnie niechętnie odnoszą się do korporacji międzynarodowych,
które ich zdaniem wyzyskują pracowników, niszczą lokalne rynki i podporządkowują sobie rządy
biednych państw i niektórych organizacji międzynarodowych (zwłaszcza Międzynarodowego
Funduszu Walutowego). które narzucają państwom liberalny model gospodarki.
3) Ruch pacyfistyczny - odwołuje się do ideologii pacyfizmu. Jego celem jest dążenie do likwidacji
wojen, ograniczenia zbrojeń i zapewnienia ludziom trwałego pokoju. Początki ruchu sięgają XIX w.
Pod koniec XIX w. ruch liczył już ponad 400 organizacji pacyfistycznych. Po II wojnie światowej
organizacje pacyfistyczne działały przede wszystkim na rzecz rozbrojenia atomowego, występowały
przeciwko wojnom (np. interwencji Stanów Zjednoczonych w Wietnamie), oraz w obronie demokracji
i praw człowieka. Formą działalności organizacji pacyfistycznych są masowe protesty, blokady dróg
i baz wojskowych. W Polsce najbardziej znaną organizacją pacyfistyczną jest Ruch "Wolność i
Pokój", z którym w przeszłości byli związani m.in. Jan Maria Rokita i Andrzej Stasiuk.
Najpopularniejszym symbolem ruchu pacyfistycznego jest pacyfo.
4) Ruch feministyczny - pojawił się w latach 60. XX w. w Stanach Zjednoczonych. Podstawą jego
działalności jest ideologia feministyczna. Cel ruchu to walka z dyskryminacją kobiet. Obecnie
organizacje feministyczne działają w większości państw na świecie. Organizują m.in. manifestacje,
happeningi, akcje informacyjne propagujące idee feministyczne w społeczeństwie oraz listy otwarte i
petycje skierowane do władz i opinii publicznej.
Opinia publiczna
34.
Czym jest opinia publiczna?
5
II LO w ZSO nr 2 im. Św. Jadwigi Królowej w Nowym Targu Matura 2015
Opinia publiczna to termin, którym określa się zbiór poglądów społeczeństwa na jakiś ważny temat, np.
polityki rządu. Opinia publiczna jest więc formą wyrażania poparcia lub dezaprobaty dla rządzących i ich
działań.
35.
Dlaczego opinia publiczna pełni ważną rolę w polityce?
W państwach demokratycznych, gdzie los polityka jest uzależniony od poparcia społeczeństwa, odgrywa ona
ogromną rolę, dlatego jest ciągle badana przez wyspecjalizowane instytucje - ośrodki badań opinii
publicznej. Przeprowadzone przez nie sondaże są źródłem informacji dla polityków, którzy na ich podstawie
tworzą programy polityczne oraz strategie działania.
36.
Podaj nazwy najważniejszych ośrodków badania opinii publicznej w Polsce:
1) Centrum Badania Opinii Społecznej (CBOS)
2) Ośrodek Badania Opinii Publicznej (OBOP)
3) Pracownia Badań Społecznych (PBS)
37.
Podaj argumenty uzasadniające, że sondaże odgrywają bardzo ważną rolę w państwie
demokratycznym:
1) są kanałem komunikacyjnym między rządzonymi a rządzącymi;
2) stabilizują system polityczny, ostrzegając przed zagrożeniami;
3) uwrażliwiają rządzących na głos opinii publicznej;
4) pośrednio włączają społeczeństwo w proces decyzyjny;
5) wspomagają proces decentralizacji władzy.
38.
Podaj definicję Mass mediów:
Mass media (środki masowego przekazu) to instytucje, których podstawowym zadaniem jest przekazywanie
informacji odbiorcy. Zalicza się do nich telewizję, radio, prasę, Internet, płyty, kasety.
39.
Wymień funkcje mediów:
1) informacyjna
2) opiniotwórcza
3) kontrolna
4) rekreacyjna i edukacyjna
5) kulturotwórcza
40.
Scharakteryzuj funkcje mediów:
a. informacyjna - podstawowa i najstarsza funkcja mediów, polegająca na dostarczaniu
informacji;
b. opiniotwórcza - media moją ogromny wpływ na kształtowanie poglądów społeczeństwa
poprzez sposób przekazywania informacji, ich dobór oraz komentarze;
c. kontrolna - media są jedną z instytucji kontroli społecznej, przekazując in-formacje o życiu
jednostek zajmujących ważne stanowiska w państwie, pozwalają społeczeństwu je oceniać;
d. rekreacyjna i edukacyjna - polega na dostarczaniu społeczeństwu rozrywki i przekazywaniu
treści edukacyjnych (głównie media publiczne);
e. kulturotwórcza - media nie tylko upowszechniają kulturę, ale także ją tworzą, np. kształtując
język.
41.
Wyjaśnij dlaczego media są nazywane czwartą władzą:
Media, ze względu na funkcje opiniotwórcze i kontrolne, które pozwalają wywierać znaczny wpływ na
wydarzenia polityczne, są często nazywane "czwartą władzą". W związku z tym niezwykle ważne jest, aby
spełniały dwa podstawowe warunki, jakimi są pluralizm i niezależność. W przeciwnym razie pojawia się
groźba manipulacji opinią publiczną.
42.
Wyjaśnij na czym polega pluralizm mediów:
Pluralizm zakłada, że oprócz mediów państwowych muszą istnieć media prywatne. Poza tym w mediach
powinny być reprezentowane różne opcje światopoglądowe. Warunek niezależności jest bardzo trudny do
zrealizowania, ponieważ media zwykle w mniejszym lub większym stopniu są uzależnione od władzy i
reklamodawców.
43.
Podaj definicję obywatelskiego nieposłuszeństwa
6
II LO w ZSO nr 2 im. Św. Jadwigi Królowej w Nowym Targu Matura 2015
Szczególnym rodzajem wyrażania niezadowolenia jest obywatelskie nieposłuszeństwo. Jest to celowe i
świadome niestosowanie się do określonych przepisów prawa, które według obywatela w rażący sposób
naruszają normy sprawiedliwości, ograniczają wolność i równość obywateli lub są uznane za absurdalne.
44.
Jakie warunki muszą być spełnione, by postępowanie zostało uznane za obywatelskie
nieposłuszeństwo?
Obywatelskie nieposłuszeństwo:
1) musi być podejmowane w imię wyższych wartości (np. praw człowieka);
2) nie może dotyczyć interesów osobistych;
3) nie może być podejmowane z użyciem przemocy;
4) musi zakładać gotowość do poniesienia kary za swoje postępowanie.
45.
Podaj imię i nazwisko osoby, której działania możemy wiązać z obywatelskim
nieposłuszeństwem:
Martin Luther King (1929-1968) amerykański działacz na rzecz walki z rasizmem. Zorganizował m.in. akcję
protestacyjną przeciwko segregacji rasowej obowiązującej w środkach transportu miejskiego w USA.
46.
Wymień zagrożenia dla demokracji:
1) Dyktatura większości
2) Nietolerancja
3) Brak szacunku dla prawa i anarchia
4) Korupcja
5) Autorytaryzm i totalitaryzm
6) Demokracja fasadowa
7) Problemy ekonomiczne
47.
Scharakteryzuj zagrożenia dla demokracji, podaj ich przykłady oraz sposoby przeciwdziałania:
1) Dyktatura większości
Definicja:
Istotą demokracji są rządy większości. Problem pojawia się wtedy, gdy większość uważa, że nie ma żadnych
ograniczeń w stanowieniu prawa i decydowaniu o rzeczywistości. W demokracji liczy się bowiem głos
większości, a przegrani powinni się pogodzić z porażką. Ten problem można obrazowo przedstawić w
sposób następujący: z tonącego statku uratowały się trzy osoby, które dopłynęły do bezludnej wyspy. Tam, w
wyniku głosowania dwie zdecydowały, że tylko trzecia osoba będzie pracować. Stojąc na stanowisku
dyktatury większości, wskazana osoba powinna się podporządkować woli większości. Tymczasem właściwie
pojmowany ustrój demokratyczny zakłada raczej ochronę praw mniejszości wobec woli większości.
Przykłady:
Przykładami dominacji większości bez uwzględniania praw mniejszości mogą być prześladowania
mniejszości kurdyjskiej w Turcji oraz brak sprzeciwu wobec eksterminacji Żydów w Niemczech.
Przeciwdziałanie:
Do najczęściej stosowanych mechanizmów zabezpieczających przed dyktaturą większości należą
konstytucyjne gwarancje praw mniejszości, odpowiedni system wyborczy, sztywny charakter konstytucji
(wprowadzenie specjalnych wymogów dla jakichkolwiek zmian ustawy zasadniczej), umowy
międzynarodowe dotyczące ochrony praw człowieka.
2) Nietolerancja
Definicja:
Nietolerancja jest źródłem napięć społecznych. Brak szacunku dla jakiejkolwiek mniejszości najczęściej
prowadzi do konfliktów. Współczesne państwo demokratyczne skupia się na ochronie mniejszości.
Przejawy nietolerancji nie dotyczą tylko grup etnicznych, ale także postaw i zachowań społecznych oraz
obyczajowych.
Przykłady:
Do form dyskryminacji zalicza się apartheid, dyskryminację rasową oraz nietolerancję religijną
Dyskryminowane grupy to osoby zakażone wirusem HIV, migranci oraz niepełnosprawni.
Właściwie w każdym społeczeństwie demokratycznym problemem jest m.in. pogodzenie ważnych dla
państwa demokratycznego wartości, takich jak szacunek, równość wobec prawa, z koniecznością
7
II LO w ZSO nr 2 im. Św. Jadwigi Królowej w Nowym Targu Matura 2015
przeciwstawiania się ideologiom negującym te wartości. Obowiązujący w latach 1948-1991 w Republice
Południowej Afryki system segregacji rasowej (apartheid) w praktyce oznaczał dyskryminację ludności
kolorowej.
Przeciwdziałanie:
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej zakazuje istnienia partii politycznych i innych organizacji
odwołujących się w swoich programach do totalitarnych metod i praktyk działania (nazizmu, faszyzmu,
komunizmu), a także tych, których program lub działalność zakłada lub dopuszcza nienawiść rasową i
narodowościową, stosowanie przemocy dla zdobycia władzy lub wpływu na politykę państwa.
3) Brak szacunku dla prawa i anarchia
Definicja:
Obowiązkiem konstytucyjnym każdego obywatela Rzeczypospolitej jest przestrzeganie prawa.
Aby mówić o państwie prawa nie tylko w sensie formalnym, ale także materialnym przestrzeganiu zasady
państwa prawa, należy zwrócić uwagę na postawy obywateli w tej kwestii. Istotne jest, czy przyjęte
rozwiązania są przez nich aprobowane i przestrzegane.
Przykłady:
Ustawiczne nieprzestrzeganie prawa przez obywateli prowadzi do anarchii, rozpadu państwa oraz złego
funkcjonowania instytucji państwowych. W takich sytuacjach dochodzi do rozwoju patologii władzy, do
których należy korupcja i demokracja fasadowa.
Przeciwdziałanie:
Z najkorzystniejszą sytuacją mamy do czynienia wtedy, gdy moralność społeczna w pełni pokrywa się z
systemem prawnym. Taka sytuacja zachodzi jednak bardzo rzadko, dlatego dla oceny zachowań ludzkich w
państwie priorytetem jest prawo.
Istotne znaczenie dla praworządności ma stabilność porządku prawnego. Częste zmiany prawa powodują
brak świadomości prawnej obywateli i ich nieprzystosowanie, a także niechęć do obowiązujących
przepisów. Jest to zjawisko inflacji prawa.
4) Korupcja
Definicja:
Przez korupcję rozumiemy wykorzystywanie stanowiska publicznego (pełnionej funkcji) do realizacji
prywatnych interesów. Korupcja uchodzi za jedno z podstawowych zagrożeń dla demokracji. Przeczy
bowiem regułom równości wobec prawa, sprawiedliwości i uczciwej konkurencji, niszczy gospodarkę
wolnorynkową oraz zniechęca obywateli do państwa i jego instytucji. Skutkami korupcji są marnotrawienie i
nieefektywne wykorzystywanie finansów publicznych, stanowiska państwowe obsadzane przez
nieodpowiednie osoby, odwracanie się obywateli od państwa i spadek zaufania do instytucji publicznych.
Przykłady:
łapówki - wręczenia pieniędzy lub drogiego prezentu za pozytywne dla osoby zainteresowanej rozpatrzenie sprawy, np. powierzenia jej stanowiska, do którego sprawowania nie posiada kwalifikacji;
nepotyzmu - obsady stanowisk krewnymi;
defraudacji - sprzeniewierzenia pieniędzy publicznych;
kapitalizmu politycznego - wykorzystywania wpływów politycznych w gospodarce.
Przeciwdziałanie:
Istnieją dwa główne stanowiska dotyczące sposobów walki z korupcją. Pierwsze kładzie nacisk na tworzenie
mechanizmów (urzędów) kontroli nad politykami, a drugie na kształtowanie moralności publicznej,
odpowiednich postaw społecznych i zmianę mentalności.
5) Autorytaryzm i totalitaryzm
Definicja:
Autorytaryzm i totalitaryzm są całkowitym zaprzeczeniem demokracji. Oznaczają łamanie zasad
demokratycznych, takich jak suwerenność narodu, reprezentacja, pluralizm, trójpodział władzy. W
państwach o ugruntowanych demokracjach niebezpieczeństwo zaprowadzenia rządów "silnej ręki" jest
niewielkie. Inaczej sytuacja wygląda w państwach, w których demokracja funkcjonuje od niedawna.
Konieczność wypracowywania decyzji w szerokim gronie i związane z tym przedłużanie się procesu
8
II LO w ZSO nr 2 im. Św. Jadwigi Królowej w Nowym Targu Matura 2015
decyzyjnego, a także pewne deformacje demokracji mogą powodować, że rozwiązania "silnej ręki" będą się
wydawały bardzo atrakcyjne.
6) Demokracja fasadowa
Definicja:
Z demokracją fasadową mamy do czynienia wtedy, gdy tylko pozornie funkcjonują zasady demokratycznego
państwa prawa. W rzeczywistości zaś rządzą określone grupy wpływów i to one decydują o kierunku spraw
państwa. Nominalnym suwerenem pozostaje zatem lud (naród). Odbywają się wprawdzie wybory i
funkcjonują partie polityczne, ale decyzje i tak nie zapadają w sposób demokratyczny. Są wypracowywane w
wąskich grupach oligarchów i później narzucane w sposób pozornie demokratyczny społeczeństwu
(oligarchizacja państwa).
7) Problemy ekonomiczne
Definicja:
Kryzysy ekonomiczne prowadzą do napięć społecznych.
Problemy ekonomiczne często powodują spadek zaufania do demokracji i wzrost popularności ideologii
antydemokratycznych. W okresie międzywojennym trudności ekonomiczne były jedną z głównych przyczyn
powstania w większości państw europejskich reżimów autorytarnych i totalitarnych.
Programowe lekceważenie przez rząd obszarów nędzy i problemów materialnych ludności prowadzi do
zajść społecznych, radykalizacji nastrojów, a nawet do wyjścia ludzi na ulice (np. Argentyna w 2001 r.).
9