Marzec 2014 - Pielęgniarstwo Specjalistyczne
Transkrypt
Marzec 2014 - Pielęgniarstwo Specjalistyczne
ORGANIZACJA ZARZĄDZANIE Analiza stresu związanego z wykonywaniem obowiązków zawodowych przez pielęgniarki anestezjologiczne na podstawie ich subiektywnej oceny Projekt opisu pielęgniarskich stanowisk pracy Co powinniśmy wiedzieć o systemach zarządzania jakością S P IS T R E Ś C I ZASADY PUBLIKOWANIA PRAC W CZASOPIŚMIE „ P IE L Ę G N IA R S T W O S P E C J A L IS T Y C Z N E ” pełny tekst opublikowany na stronie redakcji ANALIZA STRESU ZWIĄZANEGO Z WYKONYWANIEM OBOWIĄZKÓW ZAWODOWYCH www.p i e l e g n i a r s t wo s p e c ja l i s t y c z n e .p l PRZEZ PIELĘGNIARKI ANESTEZJOLOGICZNE NA PODSTAWIE ICH SUBIEKTYWNEJ OCENY 164 Redakcja stara się czuwać nad merytoryczną stroną pisma, jednak za treść artykułu odpowiada jego Autor. Wydawca ani Rada Programowa WPŁYW ROZWOJU ZAWODOWEGO NA WIZERUNEK PIELĘGNIARSTWA Z HISTORII PIELĘGNIARSTWA W POLSCE WYPALENIE ZAWODOWE PIELĘGNIAREK 171 nie ponoszą odpowiedzialności za skutki ewentualnych nierzetelności. 176 z oświadczeniem, że praca nie była dotychczas publikowana w innych czaso- 180 do druku jest jednoznaczne ze zgodą wszystkich autorów na jej publikację Przesłanie prac do redakcji. Przesłanie prac do redakcji jest równoznaczne pismach oraz nie była wcześniej złożona w innej Redakcji. Oddanie pracy i oświadczeniem, że Autorzy mieli pełny dostęp do wszystkich danych w ba- SPOSOBY RADZENIA SOBIE ZE STRESEM WYNIKAJĄCYM Z PRACY PIELĘGNIARKI 185 daniu i biorą pełną odpowiedzialność za całość danych i dokładność ich analizy. Dopuszcza się druk prac już opublikowanych ze względów ważnych dla czytelników, ale z adnotacją, iż jest to przedruki z innego źródła. PROJEKT OPISU PIELĘGNIARSKICH STANOWISK PRACY 189 Wersja elektroniczna prac. Redakcja wymaga nadsyłania prac wyłącznie w formie elektronicznej na adres e-mail pielegniarstwospecjalistczne@gma- OBCIĄŻENIE PRACĄ PIELĘGNIAREK I POŁOŻNYCH W KONTEKŚCIE WYDŁUŻENIA I ZRÓWNANIA WIEKU EMERYTALNEGO DLA KOBIET 199 il.com. Prace powinny być napisane w edytorze tekstu Word co najmniej „6”, Czcionka Times New Roman o wielkości„12”. Objętość prac oryginalnych i poglądowych nie powinna być większa niż 16 stron a kazuistycz- CO POWINNIŚMY WIEDZIEĆ O SYSTEMACH ZARZĄDZANIA JAKOŚCIĄ 204 nych 12 stron maszynopisu, łącznie z piśmiennictwem, rycinami, tabelami i streszczeniami (standardowa strona -1800 znaków). Prace powinny być pisane w formatcie A-4 z zachowaniem podwójnego odstępu, z lewej strony należy zachować margines 2 cm, a z prawej margines szerokości 3 cm. Propozycje wyróżnień należy zaznaczyć w tekście pismem półgrubym (bold). Wydawca Na pierwszej stronie należy podać:tytuł pracy w języku polskim i angiel- Wydawnictwo "Dux" Robert Sczendzina, skim; pełne imię i nazwisko Autora (Autorów) pracy. Przy pracach wielo- ul. Karola Miarki 11/1 , 41-902 Bytom ośrodkowych prosimy o przypisanie Autorów do ośrodków, z których Redaktor Naczelny pochodzą;pełną nazwę ośrodka (ośrodków), z którego pochodzi praca dr n.med. Ewa Molka (w wersji oficjalnie ustalonej); wskazać Autora do korespondencji oraz ad- Redaktor Wydania res na jaki Autor życzy sobie otrzymać korespondencję ( służbowy lub pry- mgr Renata Mroczkowska watny) wraz z tytułem naukowym, pełnym imieniem i nazwiskiem oraz Zespół redakcyjny z numerem telefonu i adresem poczty elektronicznej. Cytowanie i spis mgr Ewa Rogula literatury (wg normy STN ISO 690). Cytowanie w tekście: (nazwisko mgr Anna Weis autora, rok, strona/y); przykład (Kowalski, 2009, s. 50). mgr Lucyna Plewa Układ pracy. Układ pracy powinien obejmować wyodrębnione części: Wpro- Redakcja językowa wadzenie, Cel pracy, Materiał i metodyka, ( w ramach części metodyka - In- mgr Agnieszka Wypych -Zych formacja mgr Wojciech Nyklewicz Omówienie/Dyskusja, Wnioski/Podsumowanie, Piśmiennictwo, Tabele, Ry- Rada Naukowa ciny. Materiał i metodyka musi szczegółowo wyjaśniać wszystkie zastosowa- dr n.med. Ewa Molka ne metody badawcze, które są uwzględnione w wynikach. Należy podać dr n.med. Izabella Uchmanowicz nazwy metod statystycznych i oprogramowania zastosowanych do opracowa- dr n.med. Beata Jankowska- Polańska nia wyników. dr n.med. Grażyna Franek Prawa i obowiązki autorskie. Wydawca nabywa na zasadzie wyłączności dr n.o zdr. Wioletta Pollok-Waksmańska ogół praw autorskich do wydrukowanych (w tym prawo do wydawania dru- dr n. med. Sylwia Krzemińska kiem, na nośnikach elektronicznych, CD i innych oraz w Internecie). Bez dr n.med. Dorota Dobrzyń – Matusiak zgody Wydawcy dopuszcza się jedynie drukowanie streszczeń. Autorzy dr n.med. Katarzyna Łagoda otrzymują 1 egzemplarz czasopisma. Autorom nie są wypłacane honoraria. dr n.hum. Urszula Marcinkowska Autorzy publikacji nie ponoszą kosztów z tytułu wydania pracy . o stanowisku Komisji Bioetycznej) Wyniki badań, Ph. Dr. Lukáš Kober Ph. Dr Milan Laurinc 162 cation “Nurse staffing and education and hospital mortality in nine European countries: a retrospective observational study”, pokazujący zależność pomiędzy obsadą pielegniarską, wykształceniem pielęgniarek a śmiertelnością pacjentów. Poddaję pod rozwagę i przemyślenie wszystkim osobom, które zarządzają w szpitalu i organizują pracę zespołów pielęgniarskich. Link do artykułu: http://www.thelancet.com/journals/lancet/article/PIIS0140-6736(13)62631-8/fulltext#article_upsell „Pielęgniarstwo Specjalistyczne” ma coraz większą liczbę czytelników, co nas bardzo cieszy, a każdy numer przynosi zamówienia prenumeraty, Szanowne Koleżanki i Koledzy, mam nadzieję, że i tym razem też tak będzie. Oddajemy w Państwa ręce czwarty numer Z dumą informujemy, że nawiązaliśmy „Pielęgniarstwa Specjalistycznego” poświęcony or- współpracę ze słowackim czasopismem dla ganizacji i zarzadzaniu w pielęgniarstwie oraz pro- pielegniarek i położnych blemom zawodowym pielęgniarek. Temat trudny, a pôrodná asistencia", redagowanym przez niesamowicie aktualny a numer wydajemy w mo- członka Rady Naukowej naszego kwartalnika mencie kiedy w życie wchodzą nowe normy zatrud- PhDr. Lukáša Kobera. "Ošetrovateľstvo nienia określone na podstawie Rozporządzenia PhDr. Lukáš Kober jest przewodnicza- Ministra Zdrowia. Nie zawsze słowo „nowe” ozna- cym Regionalnej Izby Pielęgniarek i Położ- cza, że lepsze. nych w Vysoke Tatry oraz pracownikiem Pamiętajmy, że pielęgniarstwo to towarzyszenie człowiekowi choremu i jego rodzinie, to budowa- naukowym Uniwersytetu w Rużomberoku. Liczymy, że nawiązana współpraca nie zaufania, troska, czas na rozmowę czy zwykła przyniesie obopólne korzyści i położy podwa- ludzka życzliwość, której nie da się odmierzyć w se- liny dla pielęgniarstwa ponad granicami. kundach, minutach lub zakwalifikować do czynno- W czerwcu planujemy wydać numer kardio- ści pośrednich, czy bezpośrednich. Każdy chory logiczny- zachęcam do zgłaszania prac. Przygoto- jest inny, wyjątkowy potrzebujący inaczej. Proszę wujemy się także do wydania pierwszej pozycji więc o rozsądek i niezapominanie, że to chory jest książkowej. najważniejszy i nie może przy nim zabraknąć pielę- Z pozdrowieniami Ewa Molka gniarki. Zachęcam do lektury artykułu, który ukazał Redaktor Naczelna się 26 lutego 2014 w The Lancet, Early Online Publi- 163 ANALIZA STRESU ZWIĄZANEGO Z WYKONYWANIEM OBOWIĄZKÓW ZAWODOWYCH PRZEZ PIELĘGNIARKI ANESTEZJOLOGICZNE NA PODSTAWIE ICH SUBIEKTYWNEJ OCENY STRESZCZENIE Potrzeba ukazania czy praca pielęgniarek anestezjologicznych jest dla nich źródłem stresu na podstawie ich subiektywnej oceny, skłoniła badającego do spojrzenia na problem z różnych aspektów. CEL. Próba określenia wpływu stresu na odczucia pielęgniarek anestezjologicznych. METODY. Do realizacji założonego celu posłużono się metoda sondażu diagnostycznego zrealizowanego za pomocą ankiety. Narzędziem badawczym był kwestionariusz ankiety własnej konstrukcji złożony z 17 pytań, oraz metryczki. Badania przeprowadzono na przełomie listopada i grudnia 2011 roku i objęto nimi 50 pielęgniarek anestezjologicznych pracujących wyłącznie na oddziałach anestezjologii dwóch bytomskich i jednego z chorzowskich szpitali. WYNIKI. Badane respondentki wskazują jednogłośnie na duży poziom stresu w wykonywanej pracy, brak gratyfikacji finansowej, istnienie konfliktów interpersonalnych oraz wpływ czynnika czasu na poziom odczuwanego stresu. SŁOWA KLUCZOWE: pielęgniarka anestezjologiczna, stres, praca Karina Wawros 1 Renata Mroczkowska 2 Szpital Specjalistyczny nr 2 Bytom 1 Śląski Uniwersytet Medyczny, Wydział Nauk o Zdrowiu 2 WSTĘP. Badania nad występowaniem stresu w pracy pielęgniarek anestezjologicznych przeprowadza się od kilku lat. Tematyka dotycząca występowania stresu w pracy pielęgniarki anestezjologicznej, jest przedstawiana zdecydowanie rzadko. Nie wynika to z braku zainteresowania tym zjawiskiem, lecz często z małej znajomości specyfiki tej specjalności pielęgniarskiej. Okazuje się bowiem, że nawał obowiązków głównie ze względu na niewielką kadrę pielęgniarek anestezjologicznych, praca w warunkach zagrożenia zdrowia i życia drugiego człowieka, sytuacje ratowania pacjentów w stanach czasami krytycznych, świadomość ciążącej odpowiedzialności nad przebiegiem znieczulenia, poczucie niemożności popełnienia błędu, w konsekwencji potrafi rozwinąć niezwykle wysoki poziom stresu pielęgniarek anestezjologicznych. Reakcją organizmu na często powtarzające się różne sytuacje wyzwalające negatywne emocje, jest stres patologiczny.[27] Wyzwalane ciągłe stresory zawodowe w pracy pielęgniarek anestezjologicznych doprowadzają do zespołu wypalenia zawodowego, nadmiernego obciążenia fizycznego i psychicznego, przemęczenia, a jako następstwa tego do patologii organicznych i chorób somatycznych. Dla wielu pielęgniarek praca na oddziale anestezjologii jest niejednokrotnie spełnieniem ich marzeń. Do pracy tej po- trzeba jednak posiadać powołanie lub określone predyspozycje. Praca pielęgniarki anestezjologicznej daje poczucie, że jej działalność jest bardzo ważna i odpowiedzialna. Jednak jest to praca konkretna, zorganizowana, wymagająca stałego podnoszenia kwalifikacji, tym samym prowadząca do rozwoju osobistego. CEL PRACY. Każde badanie służy realizacji określonego celu. Celem badań jest dążenie do wzbogacenia wiedzy o osobach, rzeczach lub zjawiskach będących przedmiotem badań. Przez cel badań należy rozumieć rodzaj efektu, który zamierzamy uzyskać w wyniku badań, a także rodzaj czynników, z którymi efekty te będą się wiązać. Celem podjętych badań była próba określenia wpływu stresu mieszczącego się w obszarze odczuć pielęgniarek anestezjologicznych. Do osiągnięcia założonego celu konieczne jest zbadanie: występowania konfliktów w kontaktach interpersonalnych, z jakimi maja do czynienia pielęgniarki anestezjologiczne pracujące na bloku operacyjnym, czynników sytuacyjnych związanych z wykonywaniem pracy zawodowej nadmiernie obciążających tę grupę pielęgniarek, stopnia znajomości technik radzenia sobie ze stresem, czy znaczenia czynnika czasu, dla występowania stresu na podstawie różnic w funkcjonowaniu zawodowym pielęgniarek 164 gniarek ze stażem pracy do 10 lat, a osobami dłużej pracującymi. -Źródeł stresu odczuwanego przez pielęgniarki anestezjologiczne pracujące na bloku operacyjnym -Czy świadomy wybór zawodu i specjalizacji ma wpływ na odczuwanie stresu? MATERIAŁ I METODY. Potrzeba ukazania, w jakim stopniu praca pielęgniarek anestezjologicznych jest dla nich źródłem stresu, skłoniła do zastosowania metody badawczej, która byłaby możliwie adekwatna do ukazania tego zjawiska. Do realizacji założonego celu posłużono się metodą sondażu diagnostycznego zrealizowanego za pomocą ankiety. Narzędziem badawczym był kwestionariusz ankiety własnej konstrukcji złożony z 17 pytań, oraz metryczki. Badanie było anonimowe. Pierwsza część zawierała pytania dotyczące stresu w pracy pielęgniarek anestezjologicznych, druga część dotyczyła danych personalnych ankietowanych. Kwestionariusz ankiety został zaopatrzony w instrukcje dla respondentów. Zawarte w nim pytania sformułowano w sposób jasny i konkretny (Aneks) Badania przeprowadzono na przełomie listopada i grudnia 2011 roku objęto nimi 50 pielęgniarek anestezjologicznych pracujących wyłącznie w dziale anestezjologii z wyłączeniem pielęgniarek pracujących na oddziale intensywnej terapii dwóch bytomskich i jednego z chorzowskich szpitali. Dla potrzeb pracy, charakterystyki badanej grupy dokonano w oparciu o takie dane jak: wiek, wykształcenie, staż pracy w zawodzie, stan cywilny. Grupa ankietowana to w 100% kobiety, pielęgniarki pracujące na różnych oddziałach anestezjologii. PIELEGNIARKA ANESTEZJOLOGICZNA- OPIS STANOWISKA, ZADANIA Pielęgniarka anestezjologiczna współpracuje z anestezjologiem podczas zabiegów operacyjnych oraz świadczy opiekę anestezjologiczną w okresie pooperacyjnym na oddziałach intensywnej terapii; prowadzi, koordynuje, nadzoruje i pielęgnuje chorych znieczulanych i chorych. Ocenia stan pacjenta, określa indywidualne zapotrzebowanie pacjenta na opiekę, podejmuje medyczne działania ratownicze. Zadania pielęgniarki anestezjologicznej: •podejmowanie medycznych działań na rzecz pacjenta we współpracy : •z zespołem terapeutycznym bądź samodzielnie w przypadku posiadania uprawnień do świadczenia określonych usług zdrowotnych; •wykonywanie badań podstawowych oraz przygotowywanie i opieka nad pacjentem w trakcie badań specjalistycznych; •przygotowywanie pacjenta do znieczulenia, monitorowanie parametrów życiowych w trakcie znieczulenia, opieka nad pacjentem po znieczuleniu; •monitorowanie stanu pacjenta i ocena parametrów życiowych; •rozpoznawanie stanów zagrożenia życia zarówno u dorosłych, jak i u dzieci, podejmowanie medycznych działań ratunkowych; •pielęgnacja pacjenta ze śmiercią pnia mózgu, przygotowywanie do pobrania narządów do przeszczepu; •stosowanie w odniesieniu do rodzin pacjentów wybranych metod psychoterapii podtrzymującej;[29] •uczestnictwo w działaniach zintegrowanego systemu ratownictwa medycznego. PODSTAWA PRAWNA WYKONYWANIA ZAWODU PIELĘGNIARKI ANESTEZJOLOGICZNEJ Anestezjologia jest jedyną dziedziną medycyny, która doczekała się opracowania standardów w formie rozporządzenia. Paragraf 11 rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 27 lutego 1998 r. w sprawie standardów postępowania oraz procedur medycznych przy udzielaniu świadczeń zdrowotnych z zakresu anestezjologii i intensywnej terapii w zakładach opieki zdrowotnej (Dz. U. Nr 37, poz. 215 z późn. zm.) stanowi, że lekarzowi anestezjologowi podczas znieczulenia towarzyszy przeszkolona pielęgniarka.[27] Należałoby wyjaśnić pojęcie "przeszkolenie". Artykuł 10c u.z.p.p. zawiera katalog rodzajów podnoszenia kwalifikacji zawodowych pielęgniarek skutkujących nabyciem przez pielęgniarkę szczególnych - udokumentowanych umiejętności. Powołany przepis nie wspomina nic na temat "przeszkolenia". Wobec takiego stanu prawnego pojęcie "przeszkolenie" należy rozumieć tak jak wynika to z potocznego znaczenia tego terminu, czyli, że chodzi o przekazanie praktycznej wiedzy w dowolnej formie.[27] Specjalizacja, kursy specjalistyczne są niezbędne przy samodzielnym wykonywaniu przez pielęgniarkę wskazanych czynności. Czynności te określa rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 7 listopada 2007 r. w sprawie rodzaju i zakresu świadczeń zapobiegawczych, diagnostycznych, leczniczych i rehabilitacyjnych udzielanych przez pielęgniarkę albo położną samodzielnie bez zlecenia lekarskiego (Dz. U. Nr 210, poz. 1540)[27] W sytuacji zatem, gdy pielęgniarka samodzielnie miałaby dokonać pomiarów stężenia gazów oddechowych, może zrobić to wyłącznie pod warunkiem posiadania specjalizacji z zakresu anestezjologii - § 1 pkt 2 lit. j rozporządzenia[27] HISTORIA PIELĘGNIARSTWA ANESTEZJOLOGICZNEGO Ogromny rozwój wiedzy w dziedzinie anestezjologii 165 oraz powstanie oddziałów intensywnej opieki medycznej przyczynił się do powstania i rozwoju pielęgniarstwa anestezjologicznego. Pierwsze stanowisko pracy pielęgniarki anestezjologicznej utworzono w Oxfordzie pod koniec lat 30 XX w. W Polsce pierwsze pielęgniarki podjęły pracę w anestezjologii w latach 50 XX wieku. Pielęgniarstwo w rozwoju polskiej anestezjologii i intensywnej terapii odegrało bardzo dużą rolę. W 1970 r. odbył się V Zjazd Anestezjologów Polskich w Poznaniu, poświecony w znaczącej części współpracy anestezjologów i pielęgniarek anestezjologicznych.[9] Pierwszy egzamin specjalizacyjny w dziedzinie pielęgniarstwo anestezjologiczne i intensywna opieka odbył się w 1984 r. w Poznaniu. Sekcja pielęgniarstwa, założona w Polskim Towarzystwie Anestezjologii, była prowadzona przez Zdzisława Rondio, a następnie Laurę Wołowicką.[9] W 1997r. Sekcja przekształciła się w Polskie Towarzystwo Pielęgniarek Anestezjologicznych i Intensywnej opieki prowadzone przez Danutę Dyk.[9] CZYNNIKI NIEBEZPIECZNE, SZKODLIWE I UCIĄŻLIWE W PRACY PIELĘGNIARKI ANESTEZJOLOGICZNEJ Bezpieczeństwo i ochrona zdrowia jest jednym z podstawowych celów polityki socjalnej Unii Europejskiej. Punktem wyjścia jest definicja zdrowia według World Health Organization (WHO): „Zdrowie jest stanem dobrego samopoczucia fizycznego, psychicznego oraz socjalnego, a nie tylko brakiem choroby ”. Realizowanie tego celu jest formułowane w dyrektywie ramowej 89/391/WE w sprawie wprowadzenia środków w celu poprawy bezpieczeństwa i zdrowia pracowników w miejscu pracy. [29] Praca zespołu anestezjologicznego zawsze powinna przebiegać sprawnie i bezpieczne. Wszystkie zasady, procedury, standardy powinny być przestrzegane przez cały zespół anestezjologiczny. [24] Pielęgniarki anestezjologiczne pracujące w bloku operacyjnym są narażone w swojej pracy na występowanie czynników zagrożeń.Czynniki niebezpieczne oddziaływujące na organizm ludzki mogą powodować uraz lub być przyczyną wypadku przy pracy. Czynniki związane z przemieszczaniem się ludzi: śliskie, mokre, nierówne nawierzchnie, możliwość wystąpienia urazów w wyniku poślizgnięcia się, potknięcia i upadku zwłaszcza w sytuacjach udzielania pomocy w nagłych przypadkach.[24] Zagrożenie zakłuciem ostrymi narzędziami, igłami, stłuczonym szkłem,ukłucia skaleczenie ostrą krawędzią, możliwość urazów w wyniku, przecięcia, przekłucia,zagrożenia porażenia prądem elektrycznym w przypadku użytkowania wadliwie działającego lub uszkodzonego sprzętu, źle umocowany sprzęt lub aparatura medyczna daje możliwość urazów: głowy, nóg, stóp poprzez spadające przedmioty, użyt- kowanie butli ze sprężonymi gazami np.podtlenek azotu, tlen, możliwość urazów na skutek wybuchu, stosowanie substancji chemicznych- płyny i środki do dezynfekcji, sterylizacji, odkażania - możliwość zatrucia.[24] Podnoszenie ciężarów: sprzęt medyczny,pacjenci leki (płyny infuzyjne)możliwość wystąpienia nagłego zespołu bólowego pleców, wypadnięcie lub przemieszczenie dysku w kręgosłupie.[24] Czynniki fizyczne: obciążenia stawów i kręgosłupa, promieniowanie laserowe, jonizujące,kontakt z urządzeniami pod napięciem (diatermii,monitory ekranowe, aparaty do znieczulenia, koce grzewcze, pompy infuzyjne), klimatyzowane pomieszczenia, oświetlenie naturalne i sztuczne Czynniki chemiczne: kontakt z substancjami chemicznymi - możliwość zatrucia, opary i gazy uwalniane w procesie mieszania substancji, mydła detergenty, środki do dezynfekcji w wyniku częstego z nimi kontaktu możliwość wystąpienia podrażnień, uczuleń i stanów zapalnych skóry, spojówek, błony śluzowej nosa i gardła, lateks-rękawiczkimożliwość uczulenia (wstrząs, zapalenie skóry, napad duszności- astmy) w zetknięciu materiałami zawierającymi lateks.[24] Czynniki biologiczne możliwość zakażenia w wyniku kontaktu bezpośredniego z: płynami ustrojowymi krwią, i tkankami zakażonych pacjentów. Mikroorganizmy chorobotwórcze – możliwość zakażenia w wyniku kontaktu bezpośredniego z chorym, mikroorganizmy chorobotwórcze przenoszone drogą naruszenia ciągłości tkanek: wirus HIV,WZW typu B i C[24] Czynniki psychiczne: wielogodzinny udział w znieczuleniu pacjenta i stała kontrola podstawowych parametrów życiowych, praca wykonywana przez wiele godzin w wymuszonej pozycji ciała, wysiłek przy przenoszeniu pacjenta ze stołu operacyjnego na łóżko, praca zmianowa, interwencje nagłe, przeciążenie pracą, występowanie konfliktów interpersonalnych, ryzyko popełnienia błędu, niskie wynagrodzenie za pracę, mały prestiż zawodu zaufania publicznego.[24] Dolegliwości somatyczne związane z wykonywana pracą:zmęczenie, dolegliwości bólowe ze strony układu kostno-mięśniowo-stawowego,żylaki kończyn dolnych częste przeziębienia i infekcje, bóle i zawroty głowy, zaburzenia snu, zaburzenia hormonalne, zaburzenia ze strony układu pokarmowego, zaburzenia ze strony układu krążenia: nadciśnienie tętnicze, choroba wieńcowa.[24] DEFINICJA STRESU, FAZY STRESU Istnieje kilka różnych definicji stresu. Definicja stresu z perspektywy medycznej oraz psychologicznej. Stres jest to reakcja organizmu na tzw. trudne sytuacje (sytuacje sprzeczne z oczekiwaniami ludzi a wymagające ce ich akceptacji), 166 stan, który wywołuje wewnętrzny alarm i niepokój, budzi sprzeciw i męczy, powodując dolegliwości psychosomatyczne. Nie jest to precyzyjne określenie stresu, gdyż istnieje stres negatywny i pozytywny. W znaczeniu potocznym stres traktuje się jako stan patologiczny, a przecież stres ma także wartości pozytywne. Stanowi on mechanizm napędowy, pobudzający do działania, który każe ludziom realizować wciąż nowe cele, przezwyciężać liczne trudności, dążyć do sukcesu.[25] W sensie psychologicznym pojęcie stresu określa cały szereg stanów wywołanych emocją zarówno dodatnią jak i ujemną: od porażek i zwątpień, do twórczych przeżyć, zwycięstw, sukcesów. Najczęściej określa się je takimi terminami jak: -psychofizjologiczna reakcja przystosowująca organizm człowieka na sytuację trudną, wymagającą od niego wzmożonego wysiłku, napięcia oraz stanu pełnej mobilizacji,[25] - stan mobilizacji sił organizmu będących reakcją na bodźce fizyczne lub psychiczne, - reakcja organizmu na każde żądanie wysunięte pod jego adresem, - czynnik powodujący umysłowe lub emocjonalne napięcie, - stan wewnętrzny organizmu oznaczający napięcie emocjonalne (psychiczne) o znaku ujemnym,[25] - stan w organizmie wywołany każdym szkodliwym bodźcem (stresorem). W psychologii stan ogólnej mobilizacji sił organizmu jako odpowiedź na silny bodziec fizyczny lub psychiczny (stresor). W medycynie stres jest stanem, który przejawia się swoistym zespołem składającym się z nieswoistych zmian wywołanych w całym układzie biologicznym człowieka lub zwierzęcia przez czynnik stresujący.[25] Fazy stresu wg Selye'go: stres przebiega w następujących fazach: Faza alarmowa, początkowa, alarmowa reakcja zaskoczenia i niepokoju z powodu niedoświadczenia i konfrontacji z nową sytuacja. Wyróżniamy w niej dwie subfazy: stadium szoku, stadium przeciwdziałania szokowi - jednostka podejmuje wysiłki obronne. Faza przystosowania (odporności). Organizm uczy się skutecznie i bez nadmiernych zaburzeń radzić sobie ze stresorem. Jeśli organizm poradzi sobie z trudną sytuacją wszystko wraca do normy. W innym wypadku następuje trzecia faza. Faza wyczerpania. Stałe pobudzenie całego organizmu (przewlekły stres) prowadzi do wyczerpania zasobów odpornościowych, co może prowadzić do chorób psychosomatycznych. W szczególnych wypadkach prowadzi nawet do śmierci. [28] Typy reakcji na stres: Dystres– to stres działający negatywnie, jest reakcją organizmu na zagrożenie, utrudnienie lub niemożność realizacji, ważnych celów i zadań człowieka. Zwłaszcza, jeśli występuje przewlekle wywołuje poczucie dyskomfortu psychicznego, dezorganizuje nasze działania, zaburza funkcjonowanie organizmu (zaburzenia psychofizjologiczne), a w konsekwencji prowadzi do trwałych zmian narządów i może wywołać chorobę (serca, układu krążenia i pokarmowego, narządów ruchu, skóry). [26] Eustres to stres pozytywnie mobilizujący do działania. Uleganie procesowi stresu w gruncie rzeczy może mieć następstwa pozytywne, powszechnie nazywane „dobrym stresem”. Nawet szkodliwe stresory mogą mieć pozytywne następstwa (częstość odrzucania guza przez organizm szczura: stres nie do uniknięcia, możliwy do uniknięcia, szczury poddawane wstrząsom). Wzrost odporności organizmu w porównaniu ze szczurami, którym dawano wstrząsy nie do uniknięcia oraz z dwoma grupami kontrolnymi, w których wcale nie stosowano wstrząsów. Egzaminy, sprawdziany są stresorami, które często mają następstwa pozytywne (sposób na rozwinięcie zdolności zbierania informacji i pisania, ćwiczenie sprawności fizycznej na siłowni, jogging).[26] Neustres to bodziec dla danej osoby neutralny w działaniu, chociaż dla innych bywa on eustresowy lub dystresowy.[28] CZYNNIKI GENERUJĄCE STRES W PRACY Do czynników środowiskowych generujących stres w pracy można zaliczyć 6 kategorii (Wg koncepcji stresowych czynników pracy Leviego Frankenhausera): Czynniki stresowe tkwiące w samej pracy: •przeciążenie pracą •presja czasu •warunki pracy Stosunki społeczne z przełożonymi, podwładnymi i kolegami: •niezdolność do podporządkowania się •brak wsparcia społecznego Struktura organizacyjna i klimat emocjonalny: •brak współodpowiedzialności •poczucie osamotnienia •zła komunikacja interpersonalna Miejsce w organizacji: •dwuznaczność roli i konfliktogenność •nieadekwatna do roli odpowiedzialność za rzeczy i ludzi •zbyt duża zależność od kierownictwa średniego szczebla Źródła ekstraorganizacyjne •problemy rodzinne 167 •kryzysy życiowe •trudności finansowe •konflikty w pracy i domu •brak wsparcia instytucjonalnego Kariera zawodowa: •aktualny status zawodowy niezgodny z kwalifikacjami i aspiracjami, brak perspektyw rozwoju Do czynników osobowościowych generujących stres w pracy zaliczyć możemy: •neurotyczne cechy charakteru (nie zrównoważenie emocjonalne) •konformizm •brak inicjatywy •sztywność postaw •trudności adaptacyjne •niski poziom motywacji osiągnięć W różnych koncepcjach wyróżnia się stresory: Wewnątrzorganizacyjne - środowisko pracy fizyczne i społeczne Zewnątrzorganizacyjne - stosunki rodzinne, problemy ekonomiczne kraju, konkurencja rynkowa Stresory te rzutują zarówno na wykonywanie zawodu, karierę zawodową, jak i życie osobiste. Reakcje na stres: bezpośrednie- niezadowolenie z pracy, rezygnacja, dolegliwości somatyczne, odroczone - pogarszający się stan zdrowia, depresja, wyczerpanie nerwowe i fizyczne. SKUTKI DŁUGOTRWAŁEGO STRESU U PIELĘGNIAREK ANESTEZJOLOGICZNYCH Konsekwencją długotrwałego stresu w przypadku anestezjologicznego zespołu pielęgniarskiego jest najczęściej zespół wypalenia zawodowego. Niepokojący stan mogą sugerować następujące objawy: zanik entuzjazmu do pracy, niedostateczne wykorzystanie posiadanej wiedzy i umiejętności, niestabilność uczuciowa, uczucie utraty tego, co stanowiło atrakcyjne wyzwanie, wykonywanie czynności zawodowych z przymusu, zwlekanie lub odwlekanie dotychczas łatwo wykonywanych zadań, łatwa irytacja drobnymi niepowodzeniami. Przenoszenie niezadowolenia z sytuacji z pracy do domu, rodziny, towarzystwa, zwiększanie dystansu wobec pacjenta i zespołu terapeutycznego, niedostateczne wykorzystanie posiadanej wiedzy i umiejętności, unikanie pracy, przekonanie o bezsensowności podejmowanych działań pielęgnacyjnych. Nie bez znaczenia jest fakt, iż czynniki takie jak wiek, niskie zarobki i brak prestiżu społecznego zawodu pielęgniarki anestezjologicznej, mają wpływ na częstość występowania zespołu wypalenia zawodowego. Praca w trudnych warunkach, ciągłej gotowości i dużym obciążeniu psychicznym wpływa niewątpliwie na: zmniejszenie wydajności i efektywności,obniżenie progu tolerancji na trudne zdarzenia i sytuacje, obniżenie samooceny. Dlatego ważne jest, aby pielęgniarki anestezjologiczne znały sposoby radzenia sobie ze stresem i przeciwdziałanie wypaleniu zawodowemu Najprostszą i najtańszą formą profilaktyki wypalenia zawodowego wśród pielęgniarek dla każdego pracodawcy są szkolenia wewnątrz oddziałowe, na których pielęgniarki powinny ćwiczyć: - umiejętne rozpoznawanie przyczyn i skutków, stresu -prowadzenie odpowiedniego stylu życia - emocjonalne dystansowanie się, -kierowanie się optymizmem i humorem - asertywność WYNIKI I ICH OMÓWIENIE Badaniem objęto 50 kobiet pracujących jako pielęgniarki anestezjologiczne. Najliczniejszą grupę stanowiły osoby w przedziale wiekowym 40-50 lat (52%). 18% to pielęgniarki powyżej 50-go roku życia,16% to panie w przedziale wiekowym 30-40 lat. Najmniejszą liczbę stanowiły pielęgniarki w wieku 20-30 lat. Wszystkie przebadane osoby to kobiety. Jest to dowód na to, że w tych szpitalach zawód pielęgniarki anestezjologicznej jest całkowicie sfeminizowany. Najwięcej badanych pielęgniarek anestezjologicznych to osoby z wykształceniem średnim (41%). Jedynie 9% to osoby z wykształceniem wyższym. Zdecydowana większość badanych to mężatki (76%). 16% to osoby stanu wolnego, a 8% to panny. Największą grupę 70% stanowią respondentki ze stażem pracy powyżej 20lat, w przedziale 10-20 stażu pracy jest 14%, 10% to osoby ze stażem pracy w przedziale 5-10 lat. Najmniejszą grupę stanowią osoby ze stażem pracy poniżej 5-lat. Najdłuższy staż pracy na bloku operacyjnym na stanowisku pielęgniarki anestezjologicznej powyżej 20 lat wykazało 36% ankietowanych, 44% to pielęgniarki anestezjologiczne ze stażem w przedziale 10-20 lat. Grupę z najkrótszym stażem stanowi 12% - poniżej 5lat. Nieliczne 8% to osoby ze stażem w przedziale 5-10 lat. Respondentki w pytaniu o dodatkowe kwalifikacje, mogły zaznaczyć kilka odpowiedzi. 90% badanych posiada kurs kwalifikacyjny, 78% kurs specjalistyczny, 64% kurs dokształcający, specjalizację posiada tylko 8% badanych. Większość badanych 64% pracuje w systemie zmianowym 8/12 godzinnym, 36% w systemie jednozmianowym, a jedynie 4% w systemie 12 godzinnym zmianowym. Systemu zmianowego 8 - godzinnego nie stosuje się w szpitalach,w których pracują respondentki. 168 SYTUACJE STRESOWE W ŻYCIU PRYWATNYM Największa grupa respondentek 54% nie doświadcza wielu sytuacji stresowychw życiu prywatnym, 38% doświadcza, 8% nie ma zdania. Większość respondentek 64%, zna sposoby radzenia sobie ze stresem, 14% nie zna sposobów radzenia sobie ze stresem, 22% nie ma zdania. 48% respondentek twierdzi, że potrafi rozwiązywać sytuacje stresowe konstruktywnie, 18% nie potrafi, 34% nie ma zdania. PRACA JAKO ŹRÓDLO STRESU Większość, czyli 78% badanych wskazała, iż praca jest dla nich dużym źródłem stresu, tylko 14% twierdzi, że praca nie jest dla nich źródłem stresu a 8% nie ma zdania. odczuwa satysfakcji finansowej. 52% ankietowanych ma możliwość podnoszenia kwalifikacji,16% pracodawca nie ułatwia dostępu do podnoszenia wiedzy. 32% nie ma zdania, STRES W CZASIE ZABIEGÓW W TRYBIE NAGŁYM Znacząca większość ankietowanych 86% wskazuje, że zabiegi w trybie „nagłym” są dla nich stresujące. Tylko dla 6% nie jest źródłem stresu. 8% ankietowanych nie ma zdania w tej sprawie. Według ankietowanych 78% wskazuje na poprawne relacje w zespole anestezjologicznym, tylko 10% twierdzi, że relacje zespołu lekarz - pielęgniarka są dla nich źródłem stresu. 12% ankietowanych nie ma zdania w sprawie relacji w zespole anestezjologicznym. Ryc. 1.Czy praca jest dużym źródłem stresu 70% badanych przenosi sytuacje stresowe z pracy na życie prywatne, 4% nie przenosi, 16% nie ma zdania w tej sprawie. Zdecydowana większość ankietowanych 90% lubi swoja pracę, tylko 2% ma przeciwne zdanie, a 8% nie ma zdania. Dla 84% ankietowanych praca w oddziale anestezjologii była świadomym wyborem, tylko dla 6% nie, a 10% nie ma zdania. 94% ankietowanych pielęgniarek anestezjologicznych jest niezadowolona z e swoich zarobków, 6% nie ma zdania. Żadna z badanych nie Zdanie badanych w temacie organizacji pracy, i zaufania w zespole pielęgniarek anestezjologicznych w którym pracują jest wyraźnie podzielone w połowie 48% ankietowanych twierdzi, że tak. 44% jest zdania przeciwnego. Tylko 8% nie ma zdania w tej sprawie. Konflikt pomiędzy pielęgniarkami anestezjologicznymi, pracującymi w systemie zmianowym, a pracującymi wyłącznie w systemie rannym od poniedziałku - piątku, podaje aż 70% badanych, 28% twierdzi przeciwnie. Tylko 2% nie ma zdania w tym temacie. Biorące udział w ba169 daniu pielęgniarki anestezjologiczne w większości 80% dostrzegły konflikt interesów pomiędzy nimi a pielęgniarkami instrumentariuszkami, 14% nie odczuwa takiego konfliktu, a 6% nie ma zdania w tej sprawie. Najbardziej stresujące dla badanych w ich pracy jest reanimacja 80%. Operacja w trybie nagłym jest stresująca dla 64% ankietowanych, 56% stresuje praca z niedoświadczonym anestezjologiem. 38% podaje inne sytuacje stresowe. Największą satysfakcję z pracy przynosi ankietowanym zadowolenie pacjenta 90%, dobrze wykonana praca 62% a dla 36% uznanie przełożonych, inne podało 42%. WNIOSKI Na podstawie przedstawionych wyników wysunięto następujące wnioski: - Pielęgniarki anestezjologiczne pracujące na bloku operacyjnym biorące udział w badaniu jednoznacznie wskazują na istnienie konfliktów w kontaktach interpersonalnych pomiędzy pielęgniarkami anestezjologicznymi a instrumentariuszkami. Większość podaje również konflikt we własnym zespole pielęgniarskim pomiędzy pracującymi w systemie rannym i zmianowym. Organizacje zespołu pielęgniarek anestezjologicznych ocenia pozytywnie jedynie połowa ankietowanych. Jedynie relacje w zespole anestezjologicznym lekarz- pielęgniarka większość ankietowanych określa jako dobre. Tab. XIX. -Do czynników związanych z wykonywaniem pracy zawodowej nadmiernie obciążających pielęgniarki anestezjologiczne, biorące udział w badaniu można zaliczyć brak gratyfikacji finansowej, który wskazały niemalże jednogłośnie. Duży wpływ sytuacji stresowych, dla większości badanych, na życie prywatne, a co za tym idzie patologiczny wpływ długotrwałego stresu na organizm. -Duży stopień znajomości technik radzenia sobie ze stresem wykazuje większość wśród pielęgniarek biorących udział w badaniu. Umiejętność rozwiązywania sytuacji stresowych również wykazuje większość ankietowanych. -Znaczenie czynnika czasu, dla występowania stresu na podstawie różnic w funkcjonowaniu zawodowym pielęgniarek ze stażem pracy do 10 lat, a osobami dłużej pracującymi jest zasadnicze. Biorąc pod uwagę wiek ankietowanych - znacząca większość to osoby powyżej 30 roku życia Tab. I, co za tym idzie mające staż pracy powyżej 10 lat. Zatem można stwierdzić, że podatność na stres rośnie wraz z wiekiem, ponieważ liczba osób posiadająca staż pracy dłuższy niż 10 lat pokrywa się z liczbą pielęgniarek wskazujących pracę, jako źródło stresu. -Do źródeł stresu odczuwanego przez pielęgniarki anestezjologiczne pracujące na bloku operacyjnym ankietowane podają: reanimację, współprace z niedoświadczonym anestezjologiem, oraz zabiegi w trybie nagłym. - Świadomy wybór zawodu i specjalizacji podaje większość ankietowanych Tab. XIV lecz wydaje się on nie mieć wpływu na zmniejszenie stresu w pracy, który odczuwany jest przez większość respondentek. Nie zmienia to jednak stosunku badanych do swojego zajęcia gdyż większość lubi swoją pracę. BIBLIOGRAFIA 1.Bilski B: Stres psychologiczny w pracy zawodowej pielęgniarki. W: Higiena pracy dla pielęgniarek. Poznań: Wydawnictwo Naukowe AM im. K. Marcinkowskiego; 2005: s .120-24. 2.Hartley, Mary: Stres w pracy. Kielce: Wydawnictwo Jedność, 2005 s .56-65 3.Kwiatkowska R.,:Krajewska-Kułak E., Panek W.: komunikowanie interpersonalne w pielęgniarstwie, Wydawnictwo Cze- lej,2003, s. 211 4.Litzcke,Sven Max: Stres, mobbing i wypalenie zawodowe. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, 2007 s. 65-67 5.Łosiak.W: Psychologia stresu. Warszawa: Wydawnictwa Akademickiei profesjonalne, 2008 s. 43-45 6.Ogińska-Bulik.N.: Stres zawodowy w zawodach usług społecznych.Warszawa: Difin, 2006 s. 32-40 7.Poznańska S., „Pielęgniarstwo i jego istota” [w:] Podstawy pielęgniarstwa. Podręcznik dla studentów kierunków pielęgniarstwo i położnictwo, t.l (red.)Ślusarska B., Zarzycka D., Zahradniczek K., Wydawnictwo : Czelej, Lublin, 2004 s. 23-25 8.Sęk H., Wypalenie zawodowe: przyczyny i zapobieganie, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2004 s. 87-89 9.Wołowicka.L,Dyk.D:Anestezjologia i intensywna opieka klinika i pielęgniarstwo,Wydawnictwo Lekarskie PZWL Warszawa 2007,2008 s. 39 10.Zajkowska E. Marcinowicz L. Elementy satysfakcji zawodowej pielęgniarek podstawowej opieki zdrowotnej w Polsce i Stanach Zjednoczonych, Zdrowie Publiczne,2005 nr 15/3 s.274-278 11.Zimbardo PG, Ruch FL. Psychologia i życie. PWN, Warszawa 1996.s. 6 12.Górski P, Pałczyński C: Zalecenia dotyczące profilaktyki i postępowania diagnostycznego alergii natychmiastowej na lateks gumy naturalnej. Medycyna pracy 1999,s.409-413.i funkcjonowanie, materiały konferencyjne. Warszawa 2004 s. 75 170 13.Jakubas-Kolat J. : Anestezjologia i Ratownictwo 2008; 1, str. 66- ły konferencyjne. Warszawa 2002 s. 89-96 69 19.Ochocka B: zawodowe: Przede wszystkim zadbaj sama. Maga- 14.Koradecka D: Bezpieczeństwo i ochrona zdrowia w odniesieniu zyn do bloku operacyjnego w świetle wymagań dyrektyw unii Europej- 20.Tomaszewska E: Zagrożenia zawodowe: Ekspozycja na krew skiej. Blok operacyjny- organizacja i funkcjonowanie, materiały kon- i IPIM. Magazyn pielęgniarki i położnej,3,Warszawa 2006 s. 26-27. ferencyjne i naukowo- szkoleniowe. Warszawa 2005 s. 9-17. 21.Widerszal-Bazyl M, Radkiewicz P. Stres w pracypielęgniarek – 15.Kamińska-Tymińska S., Smorawska B., Nowak A., Nawrocka A.: Projekt Wypalenie zawodowe konsekwencja stresu u pielęgniarek anestezjo- 2005; s. 7-9 logicznych. W: IV Zjazd: Pielęgniarstwo w anestezjologii i intensyw- 22.Zagrożenia pielęgniarki i położnej, Warszawa 2006 s. 28 nej opiece: wymogi i oczekiwania a realia. Poznań, 2005 s. 56-60 23. www.ciop.pl/ 2006- 06- 02 AKTY PRAWNE 16.Kuniecka D.,Kamińska M., Karaśkiewicz B., ;Analiza czynników 24. www.eioba.pl/a/1x0p/stres wpływających na zadowolenie z pracy w grupie zawodowej pielęgnia- 25. www.katalog-wiedzy.pl/stres-269 rek badanie wstępne,[w:] Problemy Pielęgniarstwa, 2007, s. 15,192- 26.www.nursing.com.pl29 196 27.www.pl.wikipedia.org/wiki/Stres/Fazy_stresu 17.Leszczyńska A. Konsekwencje wypalenia. MagazynPielęgniarki 28. www.pip.gov.pl/prewen/zdrowo-Inter/05-4htm 2004-04-14 i Położnej 2007; s: 22–23. 29. wizard.ae.krakow.pl/Kucharz M.: Badanie poziom satysfakcji 18.Majchrzycka K. Środki ochrony indywidualnej dla personelu me- pielęgniarek z pracy zawodowej, Akademia Ekonomiczna w Krako- dycznego. blok operacyjny- organizacja i funkcjonowanie, materia- wie 2005. STRESZCZENIE Na całym świecie pielęgniarstwo ulega stałym przemianom. W Polsce we współczesnym pielęgniarstwie największe zmiany rozwojowe zachodzą na płaszczyźnie edukacji. CEL. Poznanie pozytywnych i negatywnych czynników wpływających na rozwój zawodowy pielęgniarek. Poznanie wpływu rozwoju doskonalenia zawodowego pielęgniarek na wzrost statusu zawodowego. MATERIAŁ I METODY. Badanie zostało przeprowadzone wśród 125 czynnych zawodowo pielęgniarek na terenie Śląska, w terminie od listopada 2013r. do stycznia 2014r. Materiał zebrano na podstawie autorskiego kwestionariusza ankiety skonstruowanego dla potrzeb badania. badawczy NEXT. Magazyn Pielęgniarki i Położnej WPŁYW ROZWOJU ZAWODOWEGO NA WIZERUNEK PIELĘGNIARSTWA Lucyna Graf1, Mariola Śleziona2,Gabriela Ptaszek3, Barbara Stołecka3 Wojewódzki Szpital w Tychach Oddział Obserwacyjno-Zakaźny sp zoo MEGREZ 1 Wojewódzki Zaklad Opieki Zdrowotnej w Tychach 2 Śląskie Centrum Chorób Serca w Zabrzu 3 WSTĘP Na całym świecie pielęgniarstwo ulega stałym przemianom. W Polsce we współczesnym pielęgniarstwie największe zmiany rozwojowe zachodzą na płaszczyźnie edukacji. Dostosowując się do dynamicznego rozwoju nauk medycznych tworzą system kształcenia ustawicznego, podnoszą swoje kwalifikacje zawodowe i udoskonalają praktyczne przygotowanie do zawodu. Rozwój zawodowy jest procesem związanym z działaniem, osiągnięciami, a także z istnieniem, wyrażaniem i samorealizacją. Wynika on z indywidualnych cech, motywacji i warunków stwarzanych przez zakład pracy. Ze wzrostem wizerunku polskiej pielęgniarki wiąże się doskonalenie zawodowe. Prestiż zawodu definiowany jest jako szacunek i poważanie okazywane jednostce (lub grupie zawodowej), wynikające z zajmowanej przez nią pozycji ekonomicznej. Przy czym o pozycji zawodowej nie decydują wyłącznie czynniki ekonomiczne, ale również wewnętrzne cechy jednostki, takie jak 171 WNIOSKI Głównymi problemami na drodze rozwoju zawodowego jest czynnik finansowy, czyli brak motywacji finansowej i zbyt drogie koszty kursów, szkoleń, które są niewspółmierne do zarobków oraz brak możliwości awansu zawodowego, zbyt duże obciążenie pracą. Głównymi czynnikami motywującymi do rozwoju doskonalenia zawodowego są chęć samorealizacji, świadomość konieczności rozwoju zawodowego, pasja do zawodu i równie ważny czynnik – wsparcie rodziny. Doskonalenie zawodowe i podnoszenie kwalifikacji zawodowych ma wpływ na wzrost prestiżu zawodu pielęgniarstwa, natomiast w ślad za odpowiednim poziomem zawodowym uzyskanym na drodze edukacji nie następuje wzrost gratyfikacji finansowej, co obniża status zawodu w samoocenie pielęgniarek. WYNIKI Pielęgniarki obserwują zmiany zachodzące w ochronie zdrowia, przemian w kształceniu pielęgniarek oraz rozwoju nauk medycznych. Zdają sobie sprawę jakie wyzwania są na nich nakładane, widzą konieczność kształcenia i są zainteresowane różnymi formami doskonalenia zawodowego. SŁOWA KLUCZOWE: rozwój zawodowy, doskonalenie zawodowe, prestiż zawodu posiadane zdolności psychiczne, umiejętności, talenty oraz poziom wykształcenia.[1] Z badań CBOS wynika, że największym zaufaniem społecznym cieszy się zawód pilota, strażaka i pielęgniarki. Wobec pielęgniarek stawiane są coraz większe wymagania, społeczeństwo oczekuje od nich kompetencji i fachowej wiedzy oraz etycznego zachowania, niestety nie idzie to w parze z ich zarobkami co negatywnie wpływa na prestiż tego zawodu. Pomimo to, pielęgniarki są w dzisiejszych czasach najbardziej kształcącą grupą zawodową. [1,2] CEL PRACY Celem pracy było poznanie pozytywnych i negatywnych czynników wpływających na rozwój zawodowy pielęgniarek oraz poznanie wpływu rozwoju doskonalenia zawodowego pielęgniarek na wzrost statusu zawodowego. MATERIAŁ I METODA Badanie zostało przeprowadzone wśród 125 czynnych zawodowo pielęgniarek na terenie Śląska, w terminie od 3.11.2013r. do 6.01.2014r. Materiał zebrano na podstawie autorskiego kwestionariusza ankiety skonstruowanego dla potrzeb badania, który obejmował metryczkę ankietowanych i część dotyczącą czynników wpływających na rozwój zawodowy pielęgniarek oraz wpływ rozwoju doskonalenia zawodowego na prestiż zawodu. Badaną grupę stanowiło 100% kobiet w przedziale wieku 29-58 lat. Najliczniejszą grupę (79%) stanowiły pielęgniarki ze stażem pracy 16-35 lat. Większość badanych osób miało wykształce- nie wyższe (70%), z czego tytuł magistra pielęgniarstwa posiadało (15%), pozostałe osoby miały wykształcenie wyższe niemedyczne(13%). WYNIKI Pielęgniarki obserwują zmiany zachodzące w ochronie zdrowia, przemian w kształceniu pielęgniarek oraz rozwoju nauk medycznych. Zdają sobie sprawę jakie wyzwania są na nich nakładane, widzą konieczność kształcenia i są zainteresowane różnymi formami doskonalenia zawodowego. Analiza badania wykazała, że większość ankietowanych (66%) uważa, że doskonalenie zawodowe jest niezbędne do wykonywania zawodu, a największym zainteresowaniem cieszy się forma kształcenia w postaci kursów specjalistycznych (98%) i kwalifikacyjnych(97%) oraz specjalizacje(94%), na przedostatnim miejscu znalazły się studia podyplomowe(78%), natomiast studia magisterskie zajęły ostatnią pozycję (45%). Rozwój zawodowy jest niezbędny, lecz niestety może borykać się z wieloma trudnościami, na które w sposób szczególny zwrócono uwagę.Według badanych decydującym czynnikiem, który niekorzystnie wpływa na rozwój doskonalenia zawodowego jest brak motywacji finansowej (100%) oraz brak możliwości awansu (99%), problemy wynikają również z wysokich kosztów za kursy i szkolenia (97%), gdyż nie wszystkie formy dokształcania są dofinansowywane przez Izby Pielęgniarskie czy pracodawcę. Możliwości materialne pielęgniarek nie są duże, a koszt szkoleń czy kursów często przewyższa ich wynagrodzenia 172 Kolejnym niekorzystnym czynnikiem, który został podany przez ankietowanych było zbyt duże obciążenie pracą(93%) oraz konieczność dojazdu na kursy, szkolenia, studia podyplomowe(31%). W wielu szpitalach, pomimo możliwości lokalowych, nie organizuje się zakładowych szkoleń, kursów, konferencji czy wykładów. Czynnik ten bardzo powiązany jest z brakiem czasu, który zaznaczyło (20%) respondentów. Na uwagę zasługuje fakt, że przeszkodą w doskonaleniu zawodowym jest negatywnie nastawiona kadra zarządzająca (89%) oraz zawiść koleżeńska(66%). Pomimo wielu przeszkód, poświęceń i wyrzeczeń pielęgniarki decydują się na doskonalenie zawodowe głównie z tego powodu, że mają chęć kształcenia (99%), mają ambicje i aspiracje oraz są świadome konieczności podnoszenia kwalifikacji(98%). Kolejnym pozytywnym czynnikiem pomocnym w dokształcaniu zdeklarowanym przez 89% respondentów było wsparcie ze strony rodziny . W doskonaleniu zawodowym pomocna okazała się pasja do zawodu, którą podało 86% badanych oraz udział w szkoleniach i kursach (81%). Najmniej znaczącym czynnikiem wpływającym na doskonalenie zawodowe okazała się przynależność do organizacji pielęgniarskich (75%). Respondenci mieli możliwość wielokrotnych odpowiedzi. Zawód pielęgniarki i położnej wymaga nieustannego doskonalenia. Dlatego ważne jest planowanie ścieżki kariery zawodowej, zarówno przez same pielęgniarki, poprzez samokształcenie określając cele jakie chce się osiągnąć, jak i przez kadry zarządzające w zakładach pracy poprzez tworzenie planów doskonaleń zawodowych i zapewnienie warunków wspierających i motywujących do podnoszenia kwalifikacji. W badaniu 43% ankietowanych pielęgniarek podało, że w ich zakładzie pracy nie funkcjonuje plan rozwoju zawodowego, tylko 31% respondentów potwierdziło funkcjonowanie planu rozwojowego, a 26% nie wiedziała czy w ogóle taki plan istnieje. Z obserwacji własnych i innych dostępnych badań można wnioskować, że pielęgniarki mają poczucie niskiej pozycji społecznej głównie z powodu niskich zarobków, ale także pielęgniarki poszerzając swoje kwalifikacje w różnych formach oczekują awansu, gratyfikacji finansowych, a czasem tylko słów uznania za poświęcony trud związany z doskonaleniem. Analiza badania potwierdza fakt, iż pozycję zawodową na niskim poziomie oceniło 42%, nie miało zdania 14% ankietowanych, natomiast wysoką pozycję zawodu podało 11% badanych. Pielęgniarki cały czas pracują na swój wizerunek dostosowując się do wymogów współczesności, dążą do poprawy warunków pracy, doskonalą kształcenie zawodowe i zwiększają wiedzę przez co doskonalą jakość opieki, biorą czynny udział w życiu społecznym, pracują nad ustawami zdrowotnymi, biorą czynny udział w sympozjach, konferencjach, zjazdach, prowadza badania naukowe. W przeprowadzonym badaniu ankietowane pielęgniarki uważają, że największy wpływ na wzrost prestiżu zawodu wpływa wynagrodzenie (99,2%), podkreślają również profesjonalizm i samodzielność zawodową(98%),na równi podały poziom wykształcenia i zaufanie pacjentów (97%). Według badanych zajmowane stanowisko kształtuje się na niższej pozycji (83%). Ciekawostką było, że 78% respondentów podało, iż media i magazyny medyczne mogą mieć wpływ na podniesienie rangi zawodu pielęgniarek. Większość ankietowanych (88%)podało, że podnoszenie kwalifikacji wpływa na wzrost jakości opieki, uważając, że wiedza przekłada się na praktykę. Mniejszy odsetek ankietowanych (84%) podaje, że wzbogacanie wiedzy powoduje wzrost statusu zawodowego. Ponad połowa respondentów (56%) z chwilą doskonalenia zawodowego widzi szanse awansu, niestety tylko 36% badanych uważa, że wzrost poziomu wykształcenia przekłada się na finanse. Pielęgniarki korzystając z oferty edukacyjnej mogą uzyskać wykształcenie wyższe podejmując naukę na studiach podyplomowych, a następnie dopełnić edukację na studiach magisterskich. Zaskakujące były wyniki kwestionariusza ankiety, które wykazały, że ponad połowa badanych (68%) uważa, że już wykształcenie na poziomie studiów podyplomowych podnosi rangę zawodu, zaś tylko 30% ankietowanych uważa, że podnieść rangę zawodu może tytuł zawodowy magistra. DYSKUSJA Od pielęgniarek wymaga się wyrobienia postaw, które będą akceptować ustawiczne aktualizowanie i doskonalenie wiedzy oraz umiejętności zawodowych.[3] Według Bonieckiej współczesne pielęgniarstwo to nie tylko praca przy łóżku chorego, a bardzo szeroki obszar działalności społecznej, w tym edukacja pacjenta i jego rodziny w zdrowiu i chorobie, to także pedagogika zawodowa, zarządzanie, praca administracyjna, samorządowa i naukowa. Pielęgniarki poprzez doskonalenie zawodowe rozwi 173 jają swoją osobowość, samorealizują się i poszerzają kompetencje zawodowe. Swoje kwalifikacje mogą podnosić na własny koszt i z własnej inicjatywy, jak również pracodawcy mogą im planować, organizować i finansować doskonalenie zawodowe. [4] Badania dowodzą, że istnieje świadomość pielęgniarek odnośnie doskonalenia zawodowego, które jest niezbędne do wykonywania zawodu. Potwierdza to analiza w przeprowadzonym badaniu, gdyż uważa tak 66% respondentów. Fakt ten potwierdzają również badania przeprowadzone przez Komisję kształcenia i doskonalenia zawodowego przy NRPiP w 2007r. Pielęgniarka ma prawo i obowiązek kształcenia się, dlatego powinna czuć potrzebę dążenia do podnoszenia swoich kwalifikacji. Vrooma pisze, że sama motywacja zależy od siły naszego pragnienia i oczekiwanego jego zaspokojenia. Pielęgniarki powinny być również motywowane, zwłaszcza przez kadrę kierowniczą, ponieważ brak pozytywnych czynników dążących do rozwoju może przyczynić się do wypalenia zawodowego, niskiego prestiżu zawodowego, czy nawet niechcianych błędów.[5] W opinii badanych czynnikami obniżającymi chęć podnoszenia kwalifikacji zawodowych był brak motywacji finansowej (100%) oraz brak możliwości awansu (99%) problemy wynikające z wysokich kosztów za kursy i szkolenia (97%) a także zbyt duże obciążenie pracą (93%). Na podobne problemy zwracają uwagę Tomaszewska i wsp. oraz Kadłubowska i wsp., które wskazują, że na czele czynników demotywujących są zbyt duże koszty kształcenia, i nie są one współmierne do wynagrodzeń, następnie brak motywacji finansowej po ukończeniu szkolenia, nikłe szanse na awans zawodowy, brak czasu, utrudnienia ze strony zarządzających oraz brak urlopów szkoleniowych. Innym źródłem podobnych badań są wyniki analizy przeprowadzonej przez Departament Pielęgniarek i Położnych w 2009r., która wykazała znaczące różnice dotyczące gratyfikacji finansowej po ukończeniu studiów pomostowych, gdyż z uzyskanych wyników dowiadujemy się, że pielęgniarki po ukończeniu studiów pomostowych awansowały na wyższe stanowisko i otrzymały gratyfikację finansową. Planowanie doskonalenia zawodowego nie było powszechną praktyką, co potwierdza badanie przeprowadzone na potrzeby FRPP w 2007r. przez Tomaszewską i wsp., w którym to badaniu ani jedna pielęgniarka nie wskazała istnienia takiego planu. Obecnie, analiza badania wykazała, że 69% pielęgniarek podało, iż pracodawcy nie prowadzą planu rozwoju zawodowego lub też nie mają wiedzy w tym zakresie, a tylko 31% respondentów potwierdziło fakt funkcjonowania planu rozwoju zawodowego. Możliwość doskonalenia wykształcenia pielęgniarek przynosi korzyści dla całej grupy zawodowej poprzez wzrost zaufania społecznego, za czym idzie wzrost prestiżu zawodowego [6] . Boniecka pisze, że pielęgniarstwo zalicza się do zawodów zaufania publicznego, na jego prestiż wpływa wykształcenie, kwalifikacje, kompetencje, wartości wywodzące się z filozofii zawodu, etyki i odpowiedzialności zawodowej. Zaś badanie CBOS wykazało, że największym poważaniem społecznym cieszy się zawód strażaka (87%), profesora uniwersyteckiego(82%) i robotnika wykwalifikowanego (81%). W kolejnej klasyfikacji znaleźli się górnik(80%), pielęgniarka(78%), inżynier pracujący w fabryce(78%), nauczyciel(74%), lekarz(71%), rolnik(69%), oraz oficer zawodowy w randze kapitana(63%). Jednak same pielęgniarki uważają, że zajmują niską pozycję społeczną. Twierdzą, że wykonują zawód z pasją są kompetentnymi, wykształconymi profesjonalistkami, ale brak ścieżki rozwoju zawodowego i brak gratyfikacji finansowej powoduje poczucie niskiej samooceny. Zgodnie z aktami prawnymi pielęgniarki i położne mogą bez zleceń lekarza, samodzielnie wykonywać niektóre świadczenia zdrowotne oraz mogą pracować w ramach indywidualnej lub grupowej praktyki. Takie uprawnienia nadają większą niezależność i samodzielność, co wiąże się z większym prestiżem zawodowym. Centrum Kształcenia Podyplomowego Pielęgniarek i Położnych w swoich badaniach wykazuje, że ponad połowa (65%)respondentów podało, iż samodzielność zawodowa wpływa na podwyższenie pozycji pielęgniarek i położnych. Natomiast w przeprowadzonym badaniu prawie 100% respondentów uważało, że wynagrodzenie, profesjonalizm i autonomia zawodu ma wpływ na prestiż zawodu. Ciekawym wynikiem była opinia 78% ankietowanych dotycząca wpływu mediów na wzrost rangi zawodu. Przy czym badanie przeprowadzone przez Centrum Kształcenia Podyplomowego Pielęgniarek i Położnych wykazało różnicę badań, gdyż zdaniem większości respondentów, media nie wpływają pozytywnie na pozycję zawodową pielęgniarek i położnych. Uzyskane wyniki pozwalają stwierdzić, że ponad połowa badanych (68%) uważa, iż już wykształcenie na poziomie studiów podyplomowych 174 podnosi rangę zawodu, zaś tylko 30% ankietowanych uważa, że po uzyskaniu magisterium wzrasta prestiż zawodu. Prawdopodobnie wyniki te podyktowane są tym, iż pielęgniarki po ukończeniu studiów na poziomie licencjackim mają większą pewność siebie i wyższą samoocenę oraz wykazują większą samodzielność. W dalszym ciągu tylko nieliczne pielęgniarki decydują się na dalszą edukację i rozwój kariery zawodowej, być może dlatego, że na zawód pielęgniarstwa nadal nie patrzy się okiem sukcesu, biznesu czy kariery zawodowej. A przecież pielęgniarki chcą mieć poczucie satysfakcji zawodowej, tak jak w każdym innym nowoczesnym przedsiębiorstwie, gdzie pracownicy starają się, ponieważ są doceniani, liczy się ich zdanie, dzięki czemu firma odnosi sukces. Pielęgniarki chcą być doceniane finansowo, awansem, uznaniem za osiągnięcia zawodowe, chcą, aby był doceniany rozwój pielęgniarstwa (specjalizacje, magisterium, kursy), chcą awansować, być szanowane i chcą rozwijać się. Niestety dla większości społeczeństwa i samych pielęgniarek słowa kariera, sukces, biznes w pielęgniarstwie brzmi dziwnie. Lecz warto takie stereotypy zmieniać, aby pielęgniarstwo rozwijało się, a pielęgniarki miały poczucie satysfakcji zawodowej.[7] Wzrost ilości pielęgniarek z wykształceniem akademickim, prawdopodobnie zwiększa szanse na udział w podejmowaniu decyzji i autonomię, lecz proces ten wymaga ze strony samych pielęgniarek wiele wytrwałości i wysiłku. W Stanowisku Polskiego Towarzystwa Pielęgniarskiego w sprawie podniesienia rangi magistra pielęgniarstwa czytamy, że tytuł magistra pielęgniarstwa jest warunkiem koniecznym do osiągania stopni naukowych w tej dziedzinie, jak również umożliwia osiąganie tytułu naukowego w dziedzinach pokrewnych. Za sprawą prowadzonych badań naukowych możliwy jest rozwój pielęgniarstwa. Uzyskanie specjalizacji i magisterium powinno oznaczać osiągnięcie kolejnego szczebla w karierze. Zmiana powinna dotyczyć zaszeregowania i lepszego wykorzystania kompetencji specjalistki(magistra), dla tych pielęgniarek Czerniak i wsp. proponuje stanowiska pracy takie jak: edukator, specjalista ds. szkoleń klinicznych, specjalista ds. jakości opieki pielęgniarskiej. Wysokie kwalifikacje to również wysoka pozycja zawodowa. Potwierdzają to wyniki badań przeprowadzonych przez Centrum Kształcenia Podyplomowego Pielęgniarek i Położnych, gdzie 77% ankietowanych podało, że kształcenie ma wpływ na wzmocnienie pozycji zawodowej. Zaobserwowano , że nie ma znaczących różnic w przeprowadzonych badaniach, ponieważ w autorskim badaniu 84% badanych miało podobne zdanie. Większość pielęgniarek 88% jest również zdania, że podnoszenie kwalifikacji wpływa na poprawę jakości usług. Wiedza w połączeniu z umiejętnościami ma zastosowanie w opiece pielęgniarskiej. Pacjenci doceniają wysoki poziom wiedzy pielęgniarek, ich zaangażowanie, kompetencje i odpowiedzialność. Niewątpliwie ma to wpływ na wizerunek pielęgniarstwa, który jest ważnym aspektem tego zawodu. WNIOSKI Głównymi problemami na drodze rozwoju zawodowego jest czynnik finansowy, czyli brak motywacji finansowej i zbyt drogie koszty kursów, szkoleń, które są niewspółmierne do zarobków oraz brak możliwości awansu zawodowego, zbyt duże obciążenie pracą Głównymi czynnikami motywującymi do rozwoju doskonalenia zawodowego są chęć samorealizacji, świadomość konieczności rozwoju zawodowego, pasja do zawodu oraz wsparcie rodziny Doskonalenie zawodowe i podnoszenie kwalifikacji zawodowych ma wpływ na wzrost prestiżu zawodu pielęgniarstwa, natomiast w ślad za odpowiednim poziomem zawodowym uzyskanym na drodze edukacji nie następuje wzrost gratyfikacji finansowej, co obniża status zawodu w samoocenie pielęgniarek. BIBLIOGRAFIA 1. K. Kijak. Prestiż zawodowy polskiej pielęgniarki. Przegląd Urologiczny 2011/1(65) 2. M. Szafrańska. Badanie pielęgniarskie. Co wpływa na efektywność pracy pielęgniarki kardiologicznej. Magazyn Pielegniarki i Położnej 09/2010. 3. M. Kadłubowska i wsp., Podnoszenie kwalifikacji zawodowych w opinii studentów licencjackich studiów pomostowych. Via Medica. Problemy pielęgniarstwa 2010, tom 18, zeszyt nr2 4. A. Śnieg (wiceprezes NRIP) Zadania kadry kierowniczej w podnoszeniu kwalifikacji zawodowych pielęgniarek i położnych. M. Kanai-Pak. Dbanie o poziom obsad pielęgniarskich w kontekście bezpieczeństwa pacjenta i personelu. 5. M. Tomaszewska. Możliwość doskonalenia zawodowego pielęgniarek – potrzeby a rzeczywistość. Via Medica. Problemy pielę- gniarstwa 2008, tom 16, zeszyt 1,2 6. www. ptp.na1.pl. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Pielęgniarskie6. go w sprawie podniesienia rangi magistra pielęgniarstwa 175 7. A. Andruszkiewicz; Typy zachowań i przeżyć w pracy w grupie Polskiej pielęgniarek. Problemy Pielęgniarstwa 2007, tom 15, zeszyt nr 2,3 10. J. Czerniak. Pielęgniarstwo na przełomie wieków, Czelej, Lublin 8. Ustawy z dnia 15 lipca 2011 r. 2008 o zawodach pielęgniarki i położnej(Dz.U. Nr 174,poz.1039 z późn. zm) 11. 9. Kodeks etyki zawodowej pielęgniarki i położnej Rzeczpospolitej pielęgniarstwie, Wydawnictwo Czelej, Lublin 2005 M. Kosińska; Doskonalenie zawodowe. Zarządzanie w Z HISTORII PIELĘGNIARSTWA W POLSCE STRESZCZENIE Pielęgniarstwo to nasz zawód, dlatego powinnyśmy znać jego historię. Przedstawione sylwetki pielęgniarek są dla nas wzorem do naśladowania. Pielęgniarstwo to opieka nad zdrowym i chorym człowiekiem, ale również szerzenie oświaty zdrowotnej wśród dzieci młodzieży i dorosłych. Do zadań pielęgniarstwa należy też opieka nad matką i dzieckiem. Pielęgniarstwo to także prowadzenie badań naukowych w tej dziedzinie. KIM JEST PIELEGNIARKA? Według ustawy z dnia 15.07.2011 roku o zawodach pielęgniarki i położnej, pielęgniarka to: „Osoba posiadająca prawo wykonywania zawodu stwierdzone albo przyznane przez właściwą okręgową radę pielęgniarek i położnych. Wykonywanie zawodu pielęgniarki polega na udzielaniu świadczeń zdrowotnych, a w szczególności: świadczeń pielęgnacyjnych, zapobiegawczych, diagnostycznych, leczniczych, rehabilitacyjnych oraz z zakresu promocji zdrowia.”[1] SŁOWA KLUCZOWE : pielęgniarstwo, zasłużone pielęgniarki polskie, wykształcenie Barbara Stołecka1 Gabriela Ptaszek1 Lucyna Graf 2 Mariola Śleziona3 Śląskie Centrum Chorób Serca w Zabrzu 1 Wojewódzki Szpital w Tychach Oddział Obserwacyjno-Zakaźny sp zoo MEGREZ 2 Wojewódzki Zaklad Opieki Zdrowotnej w Tychach 3 HISTORIA Pierwsze doniesienia o próbach utworzenia polskich szkół dla pielęgniarek sięgają pierwszej połowy XIX wieku. W czasach, gdy Polski nie było na mapie świata, rozwój pielęgniarstwa uzależniony był od zaboru, w którym te próby podejmowano. W zaborze rosyjskim pierwsze próby założenia szkoły dla pielęgniarek podjęto w 1833r. Pod zaborem austriackim utworzono pierwszą szkołę dla pielęgniarek w 1895r w Krakowie. Początkowo były to szkoły dla sióstr zakonnych. Kobiety zajmujące się opieką nad chorymi nazywano dozorczyniami – od dozoru sprawowanego przy chorym - a w końcu XIX w. pielęgniarkami. Zakres obowiązków określał § 552 ustawy z 1899 roku[2]. Według niego do obowiązków pielęgniarki należy wykonywanie czynności i sprawowanie opieki nad chorym, wykonywanie zleceń lekarskich, nadzór nad kuchnią, piwnicą i pralnią odzieży. Osoby skierowane do opieki nad chorymi rekrutowane były głównie z pośród kobiet, ale do szpitali psychiatrycznych czy oddziałów męskich przyuczano mężczyzn[2]. Początki pielęgniarstwa zawodowego w Polsce, to okres międzywojenny. Duży wpływ na rozwój pielęgniarstwa w nowo powstałym państwie polskim miały międzynarodowe organizacje: Czerwony Krzyż, Międzynarodowa Rada Pielęgniarek ICN i Światowa Organizacja Zdrowia WHO[2,3]. W kształtowaniu profesji pielęgniarskiej znaczącą role odegrała ICN której zadaniem była pomoc w tworzeniu narodowych towarzystw pielęgniarskich, które później miały reprezentować swoje środowisko na arenie międzynarodowej. Międzynarodowa Rada Pielęgniarek wyznaczała programy edukacji, kryteria naboru kandydatek do zawodu. Jednym z celów tej organizacji 176 było podnoszenie statusu pielęgniarek. Decydujące znaczenie dla rozwoju pielęgniarstwa polskiego miały pielęgniarki amerykańskie. Zainteresowanie problemami opieki pielęgniarskiej w Polsce wzbudził polski kompozytor i polityk Ignacy Jan Paderewski, który przebywając w Stanach Zjednoczonych wraz z żoną Heleną nawiązał kontakty z Amerykańskim Czerwonym Krzyżem[3]. W rezultacie w ramach pomocy jako wolontariuszki zostały wysłane do Polski wyszkolone i bardzo dobrze wykształcone pielęgniarki. Dlatego też pierwszymi dyrektorkami w polskich szkołach pielęgniarskich były Amerykanki. Oprócz szkoły w Krakowie, gdzie od początku istnienia funkcje kierownicze pełniły Polki. W latach 1918 - 1939 powstało w Polsce 9 szkół pielęgniarskich[3]. W tym czasie dzięki fundacji Rockefellera polskie pielęgniarki szkoliły się w USA, Wielkiej Brytanii, Holandii, Szwajcarii, Francji. Nauka w szkole pielęgniarskiej trwała 2,5 roku. Do szkoły przyjmowano dziewczęta, które skończyły gimnazjum i miały minimum 18 lat. Uczennice miały obowiązek mieszkania w internacie[3]. Nauka była płatna, dlatego pierwsze pielęgniarki pochodziły z zamożnych rodzin. Praktyki odbywały się we wszystkich instytucjach zdrowia publicznego tj. ośrodkach zdrowia, higienie szkolnej, szpitalu. Szkoła podpisywała umowę ze szpitalem. Po II wojnie pielęgniarki rekrutowane były z rodzin robotniczych i chłopskich. Pielęgniarstwo to zawód na wskroś humanistyczny, obejmujący swoim zasięgiem sferę psychiczną i fizyczną człowieka. Założeniem twórczyni pielęgniarstwa zawodowego, Florencji Nightingale była praktyka pielęgniarska na zasadzie współpartnerstwa w stosunku do praktyki lekarskiej oparta na innych źródłach wiedzy i umiejętnościach[3,4,6]. Od początku swojego założenia jest zawodem samodzielnym o szerokim zakresie działalności. Obejmuje bowiem opieką człowieka w każdym etapie jego życia. W zdrowiu zajmuje się jego edukacją dotyczącą higieny, odżywiania, opieki nad dziećmi i osobami starszymi lub chorymi. W chorobie pielęgniarka pielęgnuje i towarzyszy człowiekowi, pomaga w dojściu do zdrowia, strzeże prawidłowego przebiegu procesu leczenia. Wykonuje zabiegi terapeutyczne, podaje leki, pobiera materiał biologiczny na badania, prowadzi dokumentację. Choroba człowieka to okres w którym pielęgniarka ściśle współpracuje z lekarzem. Trzecim, równie ważnym założeniem zawodu pielęgniarskiego jest opieka nad człowiekiem, którego nie można wyleczyć, a pielęgnowanie i asystowanie potrzebne jest aż do kresu jego życia. Patrząc na zakres działań pielęgniarstwa musimy zdawać sobie sprawę jak szeroki zasób wiedzy musi posiadać osoba wykonująca ten szlachetny i trudny zawód. Pierwsze pielęgniarki oprócz przygotowania medycznego, posiadały wykształcenie pedagogiczne, filozoficzne i ekonomiczne. Wszechstronne wykształcenie, obejmujące poznanie języków obcych, umożliwiło młodym i ambitnym kobietom poznawanie pracy pielęgniarek w innych krajach takich jak Francja, Anglia, USA, Szwajcaria, Holandia czy Szwecja. PIELĘGNIARKI Decyzje o wybraniu tego zawodu kobiety podejmowały świadomie, a ich decyzje były głęboko przemyślane. Zofia Szlenkierówna, która, jak wiemy, miała ogromny wkład w rozwój pielęgniarstwa w Polsce, nie tylko prowadziła szkołę dla pielęgniarek, ale również była fundatorką szpitala dziecięcego w Warszawie im. Karola i Marii, na który przeznaczyła cały swój majątek. Była absolwentką Szkoły Pielęgniarstwa Florence Nightingale w Londynie, kształciła się również w Genewie i Paryżu[2,3,5,6]. Maria Epstein była pierwszą dyrektorką Uniwersyteckiej Szkoły Pielęgniarek i Higienistek przy Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie, wraz z Anną Rydlówną były jej założycielkami. M. Epsteinówna była nauczycielką i instruktorką pielęgniarstwa, wszechstronnie wykształcona zdobywała doświadczenie w wielu krajach. Szczególnie ukierunkowaną działalność i nauczanie prowadziła z dziedziny pielęgniarstwa otwartego. Niosła pomoc ludziom samotnym, chorym i ubogim pozbawionym jakiejkolwiek opieki medycznej. Organizowała szpitale polowe i towarzyszyła uczestnikom Powstań Śląskich. Miała też swoją pasję. Fotografowała i dokumentowała miejsca, w których pracowała. W 2007 roku zakończono proces kanonizacyjny Magdaleny Marii Epstein[4]. Hanna Chrzanowska była prekursorką pielęgniarstwa rodzinnego. W latach 1929 – 39 redagowała miesięcznik „Pielęgniarka Polska”. W szkole krakowskiej pracowała jako kierownik działu pielęgniarstwa społecznego i domowego. Przyuczała rodziny chorych do wykonywania prostych czynności przy obłożnie chorych. W swojej karierze pełniła funkcje dyrektorki Szkoły Pielę177 gniarstwa Psychiatrycznego w Kobierzynie. W 1998 roku rozpoczęto proces beatyfikacyjny Hanny Chrzanowskiej[3,4]. Wanda Ładzina kończyła kurs pielęgniarski w Paryżu, a wcześniej studiowała w Akademii Sztuk Pięknych w Dreźnie, Warszawie i Paryżu. W latach dwudziestych ubiegłego stulecia pracowała na frontach: litewskim i pod Radzyminem. Brała udział w akcji plebiscytowej na Śląsku. Była sprawozdawcą w sejmie ustawy o pracy młodocianych i kobiet, o prawach dzieci, których rodzice nie zawarli związku małżeńskiego. W 1937 roku otrzymała od papieża order „Pro Ecclesia et Pontifice”[1]. Łuszczkiewicz Zofia, siostra zakonu szarytek ukończyła studia na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego, biegle władała czterema językami: francuskim, angielskim, niemieckim i łaciną. Dzięki znajomości języków obcych ukończyła Wyższą Szkołę Pielęgniarską w Paryżu. Uczestniczyła w międzynarodowych zjazdach pielęgniarek, praktykowała w szpitalach Europy zachodniej i USA. Przebywając na praktykach w Ameryce poznała nowoczesne techniki pielęgnowania i terapii m.in. wprowadziła do terapii zajęciowej prowadzonej w szpitalu we Lwowie technikę audiowizualną. Zdobyła uprawnienia kinooperatora i przekonana o skuteczności metody, wyświetlała filmy terapeutyczne dla chorych przebywających w szpitalu. Posiadała również prawo jazdy na samochody osobowe i ciężarowe. W czasie II Wojny Światowej, będąc członkiem AK pomagała partyzantom, poszukiwana przez NKWD musiała uciekać ze Lwowa. W 1948 roku aresztowana i torturowana przez pracowników urzędu bezpieczeństwa, przebywała w więzieniu z wyrokiem śmierci wydanym w 1949r, który później zamieniono na 12 lat kary pozbawienia wolności. Ostatecznie w 1956r. została zwolniona ze względu na zły stan zdrowia. Zmarła w 1957r.w Krakowie. Dnia 12.02.1993r. Sąd Wojewódzki w Warszawie orzekł działalność siostry Izabeli jako „walkę o niepodległy byt Państwa Polskiego”, unieważniając wcześniejsze wyroki[4]. Maria Holder- Eggerowa była wiceprezesem zwalczania handlu kobietami i dziećmi. Irena Puzynianka – pielęgniarka, która została posłanką w Sejmie i pracowała nad ustawą o zwalczaniu alkoholizmu w Polsce[1]. PIELĘGNIARSTWO JAKO ZAWÓD Jedna z czołowych pielęgniarek w USA, Rozella Schlotfeld uważa, że „główną przyczyną opóźnień rozwoju pielęgniarstwa naukowego jest zafascynowanie chorobą i nadzwyczajnymi osiągnieciami lekarzy w ratowaniu życia ludzkiego”[3]. Hamująco na rozwój i znaczenie pielęgniarstwa maja stereotypy utrwalone w przeszłości w świadomości ludzkiej, dotyczące cech pielęgniarki i co należy do jej zadań ( proste usługi w stosunku do chorego, wykonywanie zleceń lekarskich, a miejsce pracy pielęgniarki to szpital)[3]. Osoba, która siedzi cały czas przy chorym i trzyma go za rękę nie jest pielęgniarką tylko opiekunką. To tak jak byśmy chcieli powiedzieć, że ktoś, kto podaje lekarstwo choremu, jest farmaceutą. Międzynarodowa Rada Pielęgniarek sformułowała definicję tytułu pielęgniarki: „ Pielęgniarka to, osoba która posiada wykształcenie pielęgniarskie w zakresie podstawowym oraz uprawnienia do wykonywania praktyki zawodowej w swoim kraju. Przez pielęgniarkę wykształcenia podstawowego rozumie się ukończenie takiego programu kształcenia, który jest przyjęty formalnie w danym kraju, a gwarantuje szerokie i pogłębione przygotowanie do podjęcia praktyki zawodowej oraz do dalszego kształcenia umożliwiającego zdobywanie kwalifikacji w poszczególnych specjalnościach pielęgniarskich” [3] Obecny rozwój opieki zdrowotnej stawia przed pielęgniarkami szereg innych zadań. Przygotowanie do zawodu, a także wpływ środowiska pielęgniarskiego kształtują w przyszłych pielęgniarkach cechę posłuszeństwa, co skutkuje hamowaniem aktywności i świadomości, która jest nieproporcjonalna w stosunku do zawodu. Dzięki działalności organizacji pielęgniarskich i aktywności kształcących się pielęgniarek zaczęło się zmieniać podejście nas samych do funkcji naszego zawodu[3]. Rolą pielęgniarki jest nie tylko opieka nad chorym, ale i zdrowym człowiekiem. Do zakresu naszych działań należy również opieka nad młodzieżą, matką i dzieckiem, czy też każdą dorosłą osobą oraz szerzenie oświaty zdrowotnej. Dlatego należy doskonalić się i wymieniać doświadczenia. Obecnie pielęgniarki są bardziej asystentami lekarzy, czy technikami obsługującymi sprzęt medyczny, a sama pielęgnacja schodzi na dalszy plan. Światowa Organizacja Zdrowia WHO wspiera rozwój pielęgniarstwa jako samodzielnej dyscypliny i zawodu[3]. Przyczynia się to do kształtowania sposobu myślenia pielęgniarek, oraz przedstawicieli władz. Pielęgniarka jako specjalistka w swojej dziedzinie powinna samodzielnie podejmować decyzje z zakresu pielęgnowania, wykorzystując swoja wiedzę aktualizowaną z róż178 nych nauk oraz praktyki. Podejmowanie decyzji w sprawie opieki zdrowotnej pielęgniarek nad społeczeństwem, ograniczane jest przez niewłaściwe podporzadkowanie hierarchiczne na wyższym szczeblu zarządzania (zamiast pielęgniarce, to lekarzowi). Pielęgniarki na kierowniczych stanowiskach powinny inspirować i wspierać prowadzenie badań naukowych i dążyć do wprowadzenia koniecznych zmian[3]. W tym celu istnieje potrzeba mapowania zakresu obowiązków poszczególnych grup zawodowych i egzekwowanie tego. Jako pielęgniarki powinnyśmy być opiekunkami, które potrafią doradzać, pomagać, uczyć, wychowywać i szerzyć oświatę zdrowotną. Obecnie w wielu krajach świata pielęgnowanie człowieka zdrowego jest wysuwane na pierwszy plan[3]. Przygotowuje się pielęgniarki do zawodu w taki sposób, aby mogły samodzielnie, a w szczególności w ramach podstawowej opieki zdrowotnej wykorzystywać swoja wiedze i umiejętności stosując różne formy dotarcia do konkretnych środowisk i ludzi. Przede wszystkim musimy znać własne możliwości, które pozwolą nam poznać indywidualne potrzeby zdrowotne człowieka i w odpowiedni sposób dotrzeć do niego. Ciągle pokutuje w naszym zawodzie odczuwanie go jako niższego rangą, a nobilitacje przez wykonywanie czynności leżących w obowiązku lekarza[3]. Tymczasem leczenie to pokonywanie zagrożenia życia, a pielęgnowanie dotyczy człowieka zdrowego, chorego oraz wtedy, gdy wyleczenie jest niemożliwe. Proces pielęgnowania wymaga zmian w myśleniu pielęgniarek. Problem pielęgnacyjny określa zagrożenie i dolegliwości odczuwane przez pacjenta i wszystko co się z tym wiąże, na przykład trudność w oddychaniu, duszność, zmęczenie, ograniczenie ruchu. Diagnoza lekarska koncentruje się na chorobie. Pielęgniarska obejmuje czynniki psychiczne, społeczne, ekonomiczne, koncentruje się wokół problemów, które powstały w związku z diagnozą lekarską, procesem leczenia i rokowaniem. BIBLIOGRAFIA 1. Dz. U. 2011 Nr 174 poz. 1039 z późniejszymi zmianami. Ustawa z 15.07.2011 O zawodach pielęgniarki i położnej 2. Urbanek B. (red) Zawód pielęgniarki na ziemiach polskich w XIX i XX wieku. Wyd. Makmed Lublin 2008 3. Poznańska S. Pielęgniarstwo wczoraj i dziś. PZWN Warszawa 1988 4. http://www.wmpp.org.pl/pl/. Wirtualne Muzeum Pielęgniarstwa Polskiego. Dostęp 12.02.2014 5. Szejnach W. Zofia Szlenkierówna „ Polska Nightingale”. Wyd. Naczelnej Izby Lekarskiej Nowa Epoka Warszawa 1946 6. Szejnach W. Trzy pielęgniarki. PZWN Warszawa 1959 SZKOLENIA SPECJALIZACYJNE TRWAJĄCE 18 MIESIĘCY KOSZT SZKOLENIA: 5 000 zł z możliwością rozłożenia płatności na 12- •Pielęgniarstwo anestezjologiczne i intensywnej opieki dla pielęgniarek 18 raty. Ceny nie mają jednak charakteru wiążącego Organizatora i mogą oraz specjalizacja skrócona, trwająca 12 miesięcy dla magistrów pielę- podlegać modyfikacji gniarstwa i specjalistów •Pielęgniarstwo kardiologiczne dla pielęgniarek oraz specjalizacja skrócona, trwająca 12 miesięcy dla magistrów pielęgniarstwa i specjalistów KURSY KWALIFIKACYJNE •Pielęgniarstwo operacyjne dla pielęgniarek oraz specjalizacja skrócona, •Pielęgniarstwo Anestezjologiczne i Intensywnej Opieki dla pielęgniarek trwająca 12 miesięcy dla magistrów pielęgniarstwa i specjalistów •Pielęgniarstwo kardiologiczne dla pielęgniarek •Pielęgniarstwo chirurgiczne dla pielęgniarek oraz specjalizacja skrócona, •Pielęgniarstwo operacyjne dla pielęgniarek NOWOŚĆ !!! trwająca 12 miesięcy dla magistrów pielęgniarstwa i specjalistów •Pielęgniarstwo ratunkowe dla pielęgniarek •Pielęgniarstwo zachowawcze dla pielęgniarekoraz specjalizacja skróco- •Pielęgniarstwo chirurgiczne dla pielęgniarek na, trwająca 12 miesięcy dla magistrów pielęgniarstwa i specjalistów •Opieka długoterminowa NOWOŚĆ !!! •Pielęgniarstwo diabetologiczne dla pielęgniarek •Pielęgniarstwo rodzinne NOWOŚĆ !!! •Pielęgniarstwo pediatryczne dla pielęgniarek ZAJĘCIA ODBYWAJĄ SIĘ W TRYBIE MIESZANYM. •Pielęgniarstwo ratunkowe dla pielęgniarek ZAJĘCIA TEORETYCZNE W SOBOTĘ I NIEDZIELĘ.ZAJĘCIA STA- •Pielęgniarstwo onkologiczne dla pielęgniarek NOWOŚĆ !!! ŻOWE OD PONIEDZIAŁKU DO PIĄTKU. •Pielęgniarstwo geriatryczne dla pielęgniarek NOWOŚĆ !!! KOSZT SZKOLENIA: •Pielęgniarstwo neurologiczne dla pielęgniarek NOWOŚĆ !!! 2 200 zł z możliwością płatności ratalnej.Ceny nie mają jednak charakteru •Pielęgniarstwo ginekologiczne dla położnych NOWOŚĆ !!! wiążącego Organizatora i mogą podlegać modyfikacji ZAJĘCIA ODBYWAJĄ SIĘ W TRYBIE MIESZANYM. ZAJĘCIA TEORETYCZNE W SOBOTĘ I NIEDZIELĘ.ZAJĘCIA STAŻOWE OD PONIEDZIAŁKU DO PIĄTKU. 179 STRESZCZENIE Zjawisko wypalenia zawodowego zaczęło budzić zainteresowanie naukowców na początku lat 70.ubiegłego stulecia. Naukowcy z Kopenhagi pod kierunkiem prof. Tage S. Kristensena wyodrębnili trzy komponenty charakteryzujące ten stan: wypalenie osobiste, wypalenie związane z praca i wypalenie w kontaktach z pacjentami. Prace zespołu badawczego doprowadziły do opracowania narzędzia badawczego Copenhagen Burnout Inventory (CBI), które zdaniem naukowców jest instrumentem badawczym przystosowanym do realiów europejskich. Do zawodów narażonych na wystąpienie zespołu wypalenia należy także zawód pielęgniarki. Praca pielęgniarki jest pracą trudną, złożoną o charakterze wielozadaniowym. Do jej właściwego wykonywania niezbędne jest posiadanie szeregu umiejętności. Aby prawidłowo wywiązać się ze swych licznych obowiązków pielęgniarka musi posiadać właściwą wiedzę, umiejętności, zdolności, a także pewne predyspozycje. Praca pielęgniarek niesie za sobą szereg zagrożeń tj. presja czasu, sytuacje nagłe, nieprzewidywalne, trudne relacje ze współpracownikami, pacjentami. Częstość tych zagrożeń może prowadzić do zjawiska zwanego wypaleniem zawodowym. WYPALENIE ZAWODOWE PIELĘGNIAREK Gabriela Ptaszek1 Barbara Stołecka1 Lucyna Graf 2 Mariola Śleziona3 Śląskie Centrum Chorób Serca w Zabrzu 1 Wojewódzki Szpital w Tychach Oddział Obserwacyjno-Zakaźny sp zoo MEGREZ 2 Wojewódzki Zaklad Opieki Zdrowotnej w Tychach 3 WSTĘP Praca pielęgniarki jest pracą trudną, złożoną o charakterze wielozadaniowym. Do jej wykonywania niezbędne jest posiadanie szeregu umiejętności tj. dużej sprawności manualnej koniecznej przy wykonywaniu czynności zabiegowych i operacyjnych, znajomości obsługi sprzętu i urządzeń medycznych, prawidłowego prowadzenia dokumentacji medycznej. Ponadto do zadań pielęgniarki należy zbieranie wywiadu o stanie zdrowia pacjenta, edukacja zdrowotna chorego i jego rodziny, jak również promocja zdrowia. Aby prawidłowo wywiązać się z wszystkich tych obowiązków, pielęgniarka musi posiadać właściwą wiedzę, umiejętności, zdolności, a także pewne predyspozycje. Praca pielęgniarek związana jest także z ciągłą presją czasu, występowaniem sytuacji nagłych, nieprzewidywalnych takich jak pogorszenie się stanu zdrowia pacjenta i jego reanimacja. Sytuacje te powodują konieczność szybkich działań i natychmiastowych decyzji, ponieważ minuty decydują o życiu podopiecznych. Okoliczności takie, zwłaszcza gdy są częstym zja- wiskiem w pracy, doprowadzają do postępującego zmęczenia i spadku efektywności pracy, a także do obniżenia komfortu psychicznego pielęgniarki. Dodatkowo wiele problemów stwarzają pielęgniarce relacje ze współpracownikami, pacjentami i ich rodzinami, które czasami przebiegają w atmosferze dużego napięcia emocjonalnego. Ze względu na specyfikę pracy w tej grupie zawodowej zaburzony zostaje rytm całodobowy, co niesie za sobą ujemne skutki zdrowotne i emocjonalne. Praca pielęgniarki może być także źródłem zagrożenia dla jej zdrowia, gdyż podczas wykonywania różnych czynności ma bezpośredni kontakt z materiałem potencjalnie zakaźnym pochodzącym od chorego np. krew, wydzieliny, wydaliny. Jak widać pielęgniarstwo jest zawodem wymagającym oprócz wysokich kwalifikacji i szeregu uzyskanych kompetencji, pewnych cech charakteru i respektowania norm moralnych. Opieka i pielęgnacja osób chorych wymaga od pielęgniarki współczucia, życzliwości, chęci dodawania chorym otuchy i nadziei jak również empatii. Ciągłe 180 przebywanie z pacjentem często cierpiącym, czy nawet umierającym, okazywanie mu współczucia i zrozumienia może prowadzić do zjawiska nazywanego wypaleniem zawodowym. Zjawisko wypalenia zawodowego zaczęło budzić zainteresowanie naukowców na początku lat 70.ubiegłego stulecia, a za prekursora badań nad syndromem burnout uważa się Herberta Freudenbergera. W 1974 roku zdefiniował on stan wypalenia zawodowego jako „krańcowy stan wyczerpania, spowodowany nadmiernym zapotrzebowaniem na energię i wszelkie zasoby, jakimi dysponuje jednostka”. Syndrom wypalenia zawodowego kojarzy się z gasnącym płomieniem, zgliszczami, popiołem. Dotyczy on ludzi, którzy ulegli wypaleniu zawodowemu, chorobie związanej z nadmiernym zaangażowaniem się w wykonywana pracę. Syndrom wypalenia zawodowego ma wymiar wieloaspektowy. Na tę wielowymiarowość procesu wypalenia zwróciły uwagę amerykańskie badaczki, Christina Maslach i Susan Jackson, wyodrębniając trzy charakterystyczne komponenty: wyczerpanie emocjonalne, depersonalizacja, obniżone poczucie dokonań własnych. Głównych źródeł powstania zespołu wypalenia zawodowego należy doszukiwać się wśród czynników indywidualnych oraz sytuacyjnych pojawiających się w miejscu pracy, bądź związanych z pracą. Próbę zdefiniowania procesu wypalenia zawodowego na gruncie europejskim podjęli naukowcy z Kopenhagi pod kierunkiem prof. Tage S. Kristensena. Naukowcy wyodrębnili trzy komponenty charakteryzujące ten stan: 1. wypalenie osobiste – odczuwane przez daną osobę jako fizyczne, psychiczne zmęczenie i wyczerpanie, 2. wypalenie związane z pracą – fizyczne, psychiczne zmęczenie i wyczerpanie odczuwane przez daną osobę przy wykonywaniu pracy, 3. wypalenie w kontaktach z pacjentami – fizyczne, psychiczne zmęczenie i wyczerpanie odczuwane przez dana osobę przy kontaktach z pacjentami. Prace zespołu badawczego doprowadziły do opracowania narzędzia badawczego Copenhagen Burnout Inventory (CBI), które zdaniem naukowców jest instrumentem badawczym przystosowanym do realiów europejskich. Praca zawodowa każdego człowieka powinna być źródłem satysfakcji i samorealizacji. Bywa jednak także źródłem frustracji i niezadowolenia. Zawody związane z pracą z ludźmi, a do takich należy zawód pielęgniarki, mogą prowadzić do zespołu wypalenia zawodowego. Przyczyniają się do niego również długotrwały stres i nieradzenie sobie z przecią- żeniami w pracy. Pielęgniarki z racji swego zawodu są w stałym kontakcie z oczekującymi pomocy ludźmi. Problemy chorych stają się ich problemami, co może powodować u nich obciążenie psychiczne i emocjonalne. Niski prestiż społeczny w stosunku do wysiłku i nakładów wykonywanej pracy, zbyt niskie płace, brak szacunku pacjentów i współpracowników są czynnikami powodującymi narastanie negatywnych emocji w środowisku pielęgniarskim. Dodatkowo do obciążeń zawodowych pielęgniarek dołącza się przewlekły stres, trudne warunki pracy i błędy organizacyjne, które z czasem mogą powodować zespół objawów charakterystycznych dla syndromu wypalenia zawodowego. Wypalenie zawodowe uznane zostało za poważny problem nie tylko indywidualny ale również społeczny. W przypadku jego wystąpienia cierpi bowiem nie tylko wypalony pracownik ale i otoczenie czyli podopieczni, współpracownicy, a także rodzina i znajomi. Obniżona jakość pracy, błędy, absencje chorobowe, odejście od zawodu lub zmiana pracy mają także negatywny wpływ na zakład pracy czyli szpital. CEL Celem pracy było poznanie opinii badanych pielęgniarek na temat zagrożenia wypaleniem zawodowym w środowisku pracy w aspekcie wypalenia osobistego, wypalenia związanego z pracą jak również wypalenia w kontaktach z pacjentami. METODY I NARZĘDZIA Badanie przeprowadzono od grudnia 2013 roku do lutego 2014 roku. Objęte nim zostały aktywne zawodowo pielęgniarki, których miejscem pracy jest oddział szpitalny. Badanie zostało przeprowadzone wśród pracowników losowo wybranych oddziałów szpitala. Osoby poddane badaniu wypełniły anonimowy kwestionariusz ankiety. Warunkiem uczestnictwa w badaniach była zadeklarowana zgoda respondentek na udział w nich. Rozdano 120 kwestionariuszy, otrzymano zwrotnie 100 prawidłowo wypełnionych kwestionariuszy stanowiących podstawę analizy empirycznej. Badanie przeprowadzono metodą sondażu diagnostycznego z zastosowaniem techniki ankietowej. W badaniu wykorzystano Copenhagen Burnout Inventory (CBI, Kopenhaski Inwentarz Wypalenia).Autorem kwestionariusza jest Tage S. Kristensen oraz zespół współpracowników. Po raz pierwszy został on wykorzystany w listopadzie 1999 roku. Kwestionariusz ankiety składa się z 19 pytań dotyczących 181 trzech rodzajów wypalenia: 1. Wypalenie osobiste - 6 pytań. 2. Wypalenie związane z pracą – 7 pytań 3. Wypalenie w kontaktach z pacjentami – 6 pytań Kwestionariusz ankiety kończy metryczka charakteryzująca badaną grupę. stanowisku kierowniczym zdeklarowało się 5 osób badanych (5%). Najwięcej, bo 90 osób badanych (90%) to osoby pracujące w systemie zmianowym 12 godzinnym, pozostałe osoby (10%) pracują w systemie jednozmianowym. 75% badanych pracuje na oddziale o charakterze zabiegowym, pozostałe 25% na oddziale zachowawczym. CHARAKTERYSTYKA BADANEJ GRUPY WYNIKI W badanej 100 osobowej grupie znalazło się 9 mężczyzn – pielęgniarzy (9%) i 91 kobiet –pielęgniarek (91%). Największy odsetek wśród badanych stanowiły osoby z przedziału wieku 41-50 lat to 54 osoby (54%). Najmniejszy zaś osoby do 25 roku życia to 2 osoby (2%) oraz osoby powyżej 51 roku życia to 6 osób (6%). Grupa z przedziału wieku 25-30 lat to 15osób (15%), grupa 31-40 to 23 osoby (23%). Wśród osób badanych dominowały osoby w związku75 osób (75%), pozostałe 25 osób (25%), to osoby wolne. 46 osób badanych (46%) posiada wykształcenie średnie, 30 osób (30%) wyższe magisterskie, 24 osoby (24%) wyższe licencjackie. Najliczniejszą grupę wśród badanych stanowią pielęgniarki ze stażem powyżej 21 lat- 52 osoby (52%), kolejno pielęgniarki ze stażem 16-20 lat pracy - 17 osób (17%), pielęgniarki ze stażem do 5 lat pracy - 12 osób (12%), pielęgniarki z przedziału 11-15 lat pracy - 10 osób (10%) i pielęgniarki pracujące 6-10 lat to 9 osób (9%). Na Wśród badanych respondentów 54% czuje zmęczenie często,40% czasem, zawsze tylko 3%. Na wyczerpanie fizyczne skarży się czasem 45%, często 32% badanych, zawsze tylko 1%, nie uskarża się na nie 7% badanych. Z kolei wyczerpanie emocjonalne dotyka czasem 41% badanych, często 29%, nigdy tylko 4% badanych. 32% badanych oświadcza że czasem nie może znieść swojej sytuacji, 28% nigdy nie ma takiego odczucia. Uczucie „wykończenia” czasem odczuwa 42% badanych, rzadko 29%, często 20% i nigdy 9%. Osłabienie i podatność na zachorowania odczuwa 1. Wypalenie osobiste Respondentom w celu określenia stopnia wypalenia zawodowego na gruncie osobistym zadano następujące pytania; 1. Jak często czuje się Pani/Pan zmęczona/y? 2. Jak często czuje się Pani/Pan wyczerpana/y fizycznie? 3. Jak często czuje się Pani/Pan wyczerpana/y emocjonalnie? 4. Jak często myśli Pani/Pan: Nie mogę już tego dłużej znieść? 5. Jak często czuje się Pani/Pan wykończona/y? 6. Jak często czuje się Pani/Pan osłabiona/y i podatna/y na zachorowania? Zastosowano do nich następujące kategorie odpowiedzi: zawsze, często, czasami, rzadko, nigdy/prawie nigdy rzadko 41% badanych, czasem 33%, często 18% i nigdy 8% badanych. 2. Wypalenie związane z pracą Badanym zadano siedem pytań, aby określić ich wypalenie w powiązaniu z wykonywaną pracą. W czterech pytaniach zastosowano kategorie odpowiedzi: zawsze, często, czasami, rzadko, nigdy/prawie nigdy. 1. Czy czuje się Pani/Pan wykończona/y pod koniec dnia pracy? 2. Czy jest Pani/Pan wyczerpana/y rano na myśl 182 Osoby badane potwierdziły że czasem 41% czuje się wykończona pod koniec dnia pracy 34% badanych często, zawsze 10%, rzadko 9% i nigdy 6%. Myślo kolejnym dniu pracy powoduje wyczerpanie zawsze tylko u 1% badanych, często u 19% badanych, czasem u 23% badanych. Rzadko ma takie myśli 42% badanych, a nigdy 15%. Każda godzina pracy jest męcząca często dla 24% respondentów, czasem dla 45%, rzadko dla 29%, a 2% nie ma takiego odczucia nigdy. W wolnym czasie energie dla rodziny zawsze znajduje 10% badanych, często 36%, czasem 38%. Nigdy nie ma wystarczającej energii dla rodziny 1% badanych, rzadko ją miewa 15% badanych. W pozostałych trzech pytaniach zastosowano następujące kategorie odpowiedzi: w bardzo dużym stopniu, w dużym stopniu, trochę, w małym stopniu, w bardzo małym stopniu. 6. Czy Pani/Pan praca jest wyczerpująca emocjonalnie? 7. Czy czuje się Pani/Pan wypalona/y z powodu wykonywanej pracy? 8. Czy praca sprawia, ze czuje się Pani/Pan sfrustrowana/y? Praca jest wyczerpująca emocjonalnie dla 19% badanych w bardzo dużym stopniu, dla 31% w dużym stopniu. Trochę wyczerpująca jest dla 30% badanych, w małym stopniu dla 13%, a w bardzo małym dla 7%. Wypalenie z powodu wykonywanej pracy w dużym stopniu deklaruje 17% w bardzo dużym stopniu 6% badanych, trochę 34%, w małym stopniu 26%, w bardzo małym stopniu 17% badanych. Praca powoduje frustrację trochę u 39% badanych, w małym stopniu u 30% badanych, w bardzo małym u 15% badanych. 15% badanych odczuwa frustracje z powodu pracy w dużym stopniu, a 1% w bardzo dużym. 3. Wypalenie w kontaktach z pacjentami Ta część zawiera sześć pytań, dotyczących wypalenia zawodowego wynikającego z kontaktu z pacjentem. Dla dwóch pytań zastosowano kategorie odpowiedzi: zawsze, często, czasami, rzadko, nigdy/prawie nigdy. 1. Czy jest Pani/Pan zmęczona/y pracą z pacjentami? 2. Czy zastanawia się Pani/Pan jak długo będzie w stanie kontynuować prace z pacjentami? Zmęczenie pracą z pacjentem czasem deklaruje 42% badanych, rzadko odczuwa takie zmęczenie 30% badanych, nigdy nie odczuwa takiego zmęczenia 18%, a często 10% badanych.40% badanych często zastanawia się jak długo będzie w stanie kontynuować pracę z pacjentami, czasem myśli o tym 34% badanych, rzadko 15%, nigdy 8%. Tylko 3% badanych zawsze zastanawia się jak długo będzie w stanie kontynuować pracę z pacjentami. W pozostałych czterech pytaniach zastosowano następujące kategorie odpowiedzi: w bardzo dużym stopniu, w dużym stopniu, trochę, w małym stopniu, w bardzo małym stopniu. 3. Czy uważa Pani/Pan że praca z pacjentami jest trudna? 4. Czy praca z pacjentami jest dla Pani/Pana frustrująca? 5. Czy praca z pacjentami pozbawia Panią/Pana energii? 6. Czy czuje Pani/Pan, że pracując z pacjentami daje więcej niż otrzymuje w zamian? Na pytanie czy respondenci uważają że praca z pacjentami jest trudna 53% badanych potwierdza że jest trudna w dużym stopniu, 22% w bardzo dużym stopniu, 18% trochę, w małym stopniu 5% badanych, w bardzo małym stopniu 2%. Praca z pacjentami jest frustrująca trochę dla 38% badanych, w małym i bardzo małym stopniu równo po 25% badanych. 3% badanych stwierdza że praca z pacjentami jest dla nich frustrująca w bardzo dużym stopniu, a dla 9% w dużym stopniu. Praca z pacjentami pozbawia energii w bardzo dużym stopniu 3% badanych, w dużym stopniu 20% badanych, trochę 28%. Ubytek energii wynikający z pracy z pacjentami w małym stopniu deklaruje 33% badanych, w bardzo małym stopniu 16% respondentów. Pracując z pacjentami 8% badanych uważa że w bardzo dużym stopniu daje więcej niż 183 otrzymuje, 39% badanych podaje, że jest tak w du- żym stopniu, 40% trochę, 7% w małym stopniu, WNIOSKI w zawodach, które wymagają emocjonalnego i bliskiego kontaktu z drugim człowiekiem, takim jak pielęgniarstwo. Wypalenie zawodowe pielęgniarek w porównaniu z innymi grupami zawodowymi, występuje na większa skalę. Potwierdzają to zarówno obserwacje jak i liczne przeprowadzone badania. Jednak większość badanej grupy w te pracy wykazuje umiarkowaną skłonność do wypalenia zawodowego. Nasilenie tego zjawiska wydaje się być uwarunkowane rodzajem wykonywanej pracy i zajmowanym stanowiskiem. Najbardziej narażone na wypalenie zawodowe są pielęgniarki i pielęgniarze z najwyższą średnią wiekową, pracujące w oddziale zabiegowym w systemie zmianowym dwunastogodzinnym. Na podstawie przeprowadzonego badania ankietowego wśród pielęgniarek zatrudnionych w oddziałach szpitalnych i analizy wyników z zgromadzonego materiału badawczego wysunięto następujące wnioski będące odpowiedzią na sformułowany cel: 1. Większość badanych pielęgniarek/y zdaje sobie sprawę z zagrożenia wypaleniem zawodowym w środowisku pracy i prawie wszystkie potrafią rozpoznać u siebie symptomy świadczące o możliwości wystąpienia wypalenia zawodowego. 2. Wśród grupy badanej wypalenie osobiste odczuwane przez osoby badane jako fizyczne i psychiczne zmęczenie i wyczerpanie zdarza się czasem. Jednak spora grupa badawcza ma rzadko problemy z tego rodzaju wypaleniem. 3. Fizyczne i psychiczne zmęczenie i wyczerpanie odczuwane przez osoby badane w czasie wykonywania pracy, charakteryzowane jako wypalenie związane z pracą dotyka rzadko i w małym stopniu większości badanej grupy. Sporo osób badanych nigdy lub w bardzo małym stopniu miewa problemy z tego rodzaju wyczerpaniem, jednak kilkanaście osób badanych ma te problemy zawsze i w dużym stopniu co świadczyć by mogło iż wypalenie takie już ich dosięgło. 4. Wypalenie w kontaktach z pacjentami: większość badanej grupy czasem jest zmęczona pracą z pacjentami, często się zastanawia jak długo będzie w stanie taką pracę wykonywać. Większość grupy badanej uważa pracę z pacjentem za trudną w dużym stopniu i trochę frustrującą. BIBLIOGRAFIA 1.Andruszkiewicz A.: Poziom poczucia koherencji a typy zachowań związane z pracą w grupie pielęgniarek. Pielęg Pol. 2005, 19,1, 5862 2. Brzeska H.: Czynniki związane ze stresem zawodowym pielęgniarek oddziałowych. Antidotum 1998, 7, 9, 63 3. Heszen-Niejodek I.: Teoria stresu psychologicznego i radzenie sobie. W: Psychologia: Podręcznik akademicki, 3. Red. Strelau J.: Gdańsk: Gdańskie Wydaw. Psychologiczne, 2000. 4. Freudenberger H. J. (1974) Staff Burnout. Journal of Social Issues, 30 (1), s.159-165. 5. Dębska G., Cepuch G.: Wypalenie zawodowe u pielęgniarek pracujących w zakładach podstawowej opieki zdrowotnej. Problemy Pielęgniarstwa, 2008, 16 (3), 274. 6. KristensenT.S., Borritz M. (2001) Copenhagen Burnout Inventory: Normative Data from a Representative Danish Population on Personal Burnout Work Burnout and Client Burnout. National Institute of Occupational Health, Copenhagen,Denmark. 7. KristensenT.S., Borritz M. Copenhagen Burnout Invento- PODSUMOWANIE ry(2005).Źródło: www.ami.dk/upload/udgivelser/cbi_data_uk.pdf 8. E., Głowacka M.D.: Wypalenie zawodowe u polskich pielęgnia- Zjawisko określane jako zespół wypalenia zawodowego opisywane jest w literaturze medycznej zarówno polskiej jak i światowej od wielu lat. Dotyka ono przede wszystkim osób zatrudnionych rek.Nowiny Lekarskie 2005, 74, 2, 238. 9. H. Sęk. Wyd. PWN, Warszawa 2007, 58.Wypalenie zawodowe – przyczyny, mechanizmy, zapobieganie. 184 STRESZCZENIE Stres jest nieodłącznym elementem życia człowieka. Kiedy jednak stres trwa zbyt długo lub przekracza możliwości adaptacyjne jednostki wobec stawianych przed nią zadań, może stać się przyczyną licznych zaburzeń i chorób. CEL PRACY: Poznanie metod radzenia sobie ze stresem preferowanych przez badaną grupę pielęgniarek. MATERIAŁ I METODA: Badanie prowadzono w terminie od 1.12.13 roku do 31.01.14 roku w środowisku tyskich pielęgniarek pracujących w lecznictwie zamkniętym i otwartym. Badaniem objęto 153 osoby. WYNIKI: W ankietowanej grupie pielęgniarek 147 (96,1%) zadeklarowało obecność stresu w pracy. Najczęściej stres wywoływały sytuacje takie jak: reanimacja – 96,3%, nadmiar obowiązków – 64, 1% oraz zła komunikacja z lekarzami – 47,1%. 59,5% badanych w chwili stresu wpadała w złość, 49% sięgała po papierosy, a brak koncentracji pojawiał się u 27,5% ankietowanych.U 55,6% badanych stres powodował nerwice, 52,9% bóle głowy, a 46,4% nadciśnienie. WNIOSKI:Stres towarzyszący pielęgniarkom w pracy ma niekorzystny wpływ na ich zdrowie przejawiający się odczuwaniem licznych dolegliwości, koniecznością przyjmowania leków i korzystania z pomocy specjalistów. SŁOWA KLUCZOWE: stres, pielęgniarka, praca, relaks. SPOSOBY RADZENIA SOBIE ZE STRESEM WYNIKAJĄCYM Z PRACY PIELĘGNIARKI Mariola Śleziona1 Lucyna Graf 2 Gabriela Ptaszek3 Barbara Stołecka3 Wojewódzki Zaklad Opieki Zdrowotnej w Tychach 1 Wojewódzki Szpital w Tychach Oddział Obserwacyjno-Zakaźny sp zoo MEGREZ 2 Śląskie Centrum Chorób Serca w Zabrzu 3 Stres jest nieodłącznym elementem życia człowieka. W umiarkowanym nasileniu działa pozytywnie na organizm ludzki, mobilizuje go do działania i podejmowania wyzwań. W czasie przeżywania sytuacji stresowych do organizmu człowieka wydzielane zostają substancje chemiczne (m.in. adrenalina, noradrenalina, kortyzol), które powodują zwiększenie możliwości motorycznych, intelektualnych i wydolnościowych. Kiedy jednak stres trwa zbyt długo lub przekracza możliwości adaptacyjne jednostki wobec stawianych wyzwań i zadań, ma on zdecydowanie negatywny wpływ na organizm człowieka i może być przyczyną licznych zaburzeń i chorób. [1] Hans Hugon Sely’e (wprowadził do użycia pojęcie stresu) poświęcił 50 lat pracy naukowej na badanie tego zjawiska i jako pierwszy wysunął hipotezę, że wiele chorób somatycznych jest następstwem długotrwałego stresu. Taki długotrwały stres może być przyczyną rozwoju zaburzeń takich jak: zaburzenia lękowe, osobowości, bezsenność, impotencja, zwiększona podatność na infekcje, osłabienie układu immunologicznego, wypadanie włosów, zmiany skórne, nadciśnienie tętnicze i wiele innych. [2,3,4] Psycholodzy prezentują różne podejścia do problematyki stresu (stres jako bodziec, reakcja, relacja). Wskazują ścisłe związki między cechami osobowości, a skłonnością do sytuacji stresowych. Najgorzej radzą sobie ze stresem osobowości typu A (rywalizujące, ambitne, pobudliwe, niecierpliwe, wybuchowe) i to one w skutek stresu mają skłonność do choroby niedokrwiennej serca. Równie podatne są osobowości typu C (charakteryzujące się konwencjonalnością, spokojem, bezradnością, skłonnością do depresji). One z kolei narażone są na choroby nowotworowe. Najlepiej ze stresem radzą sobie ludzie o typie osobowości B (potrafiący wypoczywać, zwolnić tempo życia, obniżać napięcie). [5,6] To, w jaki sposób organizm człowieka radzi sobie z nadmiernym napięciem wywołanym różnymi stresorami zależy również od trzech typów reakcji na nie. Reakcja organizmu na zagrożenie, utrudnienie lub niemożność realizacji ważnych celów, pojawiająca się z chwilą uaktywnienia stresora to DYSTRES. Stan pozytywnej mobilizacji do 185 działania w chwili kontaktu ze stresorem to EUSTRES. NEUSTRES to z kolei bodziec neutralny w działaniu dla danej osoby, choć dla innych może być dystresem lub eustresem. [5,7] Zawód pielęgniarki jest często eksponowany na stres. Podyktowane jest to odpowiedzialnością za zdrowie i życie drugiego człowieka, wymogiem stałej czujności, kontaktem z chorobą, śmiercią, zhierarchizowanym układem zależności służbowych, koniecznością towarzyszenia człowiekowi we wstydliwych i intymnych sytuacjach itp. [8] Działa to destrukcyjnie na organizm, ma wpływ na psychikę i rzutuje na relacje rodzinne i społeczne. CEL PRACY •Uzyskanie odpowiedzi na pytanie, jaki wpływ ma stres związany z pracą na zdrowie i życie pielęgniarek •Poznanie metod radzenia sobie ze stresem preferowanych przez badaną grupę pielęgniarek •Zapoznanie się z opinią badanych dotyczącą możliwości zmniejszenia ilości stresorów w pracy MATERIAŁ I METODA Badanie prowadzono w terminie od 1.12.2013 roku do 31.01.2014 roku w środowisku tyskich pielęgniarek pracujących w lecznictwie zamkniętym i otwartym. Badaniem objęto 153 osoby. Do jego przeprowadzenia wykorzystano kwestionariusz autorski skonstruowany dla potrzeb Ryc. 1 Występowanie stresu w pracy Do sporadycznych sytuacji stresujących w pracy przyznało się 5 (3,3%) badanych. Często narażone na stresory poczuło się 75 (49%) ankietowanych, bardzo często 43 (28,1%) a nieustannie 30 (19,6%). Badane miały podać trzy okoliczności najbardziej narażające je w pracy na stres (możliwość wielokrotnego wyboru). Do najczęściej wskazywanych należały: reanimacja – 106 (69,3%) badania. Ankieta zawierała 16 pytań dotyczących m.in. danych demograficznych, częstotliwości występowania stresu w pracy, okoliczności, reakcji na stres, zaburzeń i objawów jakie wywołuje, przyjmowania leków uspokajających. Analizie poddano sposoby odreagowywania stresu oraz jego wpływ na życie prywatne badanych. Zapoznano się również z opinią pielęgniarek, jakie działania mogą zminimalizować lub zlikwidować stres w miejscu pracy. WYNIKI CHARAKTERYSTYKA GRUPY BADANEJ Najliczniejszą (41,8%) grupę stanowiły pielęgniarki w przedziale wiekowym 41-50 lat. Najmniej liczną grupą były ankietowane w przedziale wiekowym 31-40 lat (14,7%). Większość badanych (64,1%) mieszkała w mieście, pozostała część grupy testowej mieszkała na wsi (35,9%). Wykształcenie średnie posiadało 52,3% ankietowanych, a wyższe 47,7%. Wśród respondentek największy odsetek (44,4%) stanowiły mężatki, na drugim miejscu plasowały się rozwódki (34%), następnie ankietowane stanu wolnego (13,7%) i wdowy (7,9%). W ankietowanej grupie pielęgniarek 147 (96,1%) zadeklarowało obecność stresu w pracy, zaś 6 (3,9%) uznało, że praca ich nie stresuje. Ryc. 2 Częstotliwość występowania stresu osób, nadmiar obowiązków – 98 (64,1%), zła komunikacja z lekarzami – 72 (47,1%), kontakty z rodziną pacjenta – 64 (41,8%), braki w sprzęcie i lekach – 63 (41,2%), kontrole – 57 (37,3%), złe zarządzanie – 41 (26,8%) oraz konflikty z koleżankami – 36 (23,5%). 186 Tabela nr 1 Objawy towarzyszące stresowi Tabela nr 2 Zachowanie charakterystyczne w sytuacjach * - możliwość wielokrotnego wyboru Tabela nr 1 przedstawia objawy towarzyszące badanym pielęgniarkom w chwili stresu. Najwięcej ankietowanych zadeklarowało, że pojawiało się u nich szybkie tętno – 141 (92,2%), następnie nadmierne pocenie – 101 (66%), bóle głowy – 97 (63,4%), drżenie rąk – 92 (60,1%) oraz bóle brzucha – 87 (56,9%). 131 ankietowanych zaznaczyło „objawy inne”. Wśród tych objawów najczęściej podawane były: nadciśnienie – 108 (70,6%), biegunki – 76 (49,7%), kłopoty z oddychaniem – 34 (22,2%) oraz wymioty – 12 (7,8%). Kolejnym parametrem podlegającym ocenie było charakterystyczne zachowanie badanych w chwili nasilającego się stresu. Z tabeli nr 2 wynika, że w sytuacjach stresowych najwięcej – 91 (59,5%) badanych wpada w złość. 75 osób (49%) Ryc. 3 Przyjmowanie leków uspokajających sięga po papierosy, brak koncentracji zaobserwowało u siebie 42 (27,5%) pielęgniarek, 31 (20,3%) badanych płacze w sytuacjach stresowych, zaś 27 (17,6%) obgryza paznokcie. 112 osób zaznaczyło „zachowania inne” towarzyszące sytuacji stresowej. Do najczęściej wymienianych należały: przeklinanie – 95 (61,1%), rzucanie przedmiotami – 46 (30,1%), krzyk – 30 (19,6%) oraz omdlenia – 8 (5,2%).W obszarze badań znalazły się również informacje na temat przyjmowania przez pielęgniarki leków uspokajających. 92 (60,1%) badanych nie zażywało środków uspokajających. Sporadycznie sięgało po nie 38 (24,9%), często – 12 (7,8%), natomiast stale korzystało z leków uspokajających 11 (7,2%) ankietowanych. Tabela nr 3 Zaburzenia i schorzenia wynikające ze stresu * - możliwość wielokrotnego wyboru Często reakcje na stres i ich następstwa są tak uciążliwe, że wymagają interwencji psychologa. Do korzystania z tego rodzaju pomocy przyznało się 63 (41,2%) badanych. Kolejnym elementem podlegającym ocenie było występowanie u badanych zaburzeń i schorzeń wynikających z długotrwałego stresu. Tabela nr 3 przedstawia najczęściej wskazywane przez ankietowanych zaburzenia wynikające z nadmiernego stresu. Badane najczęściej deklarowały: nerwice – 85 (55,6%), bóle głowy – 81 (52,9%), nadciśnienie tętnicze – 71 (46,4%), zaburzenia pra- cy jelit – 42 (27,5%), zaburzenia miesiączkowania – 32 (20,9%), bezsenność – 24 (15,7%), brak apetytu – 11 (7,2%) i choroby serca – 7 (4,6%). U 4 (2,6%) ankietowanych nie występowały żadne zaburzenia i schorzenia wynikające ze stresu. Badano również w jaki sposób pielęgniarki odreagowują stres występujący w pracy, jak starają się wyciszyć, uspokoić i zrelaksować. 81 (52,9%) pielęgniarek relaksuje się i wycisza przez sen, 72 (47,1%) zaznaczyło kąpiel relaksacyjną i seks, 65 (42,5%) relaksuje słuchanie muzyki, 60 (39,2%) odpoczywa na spacerze lub ćwicząc jogę, 187 rozmowa odpręża i wycisza 57 (37,3%) badanych, a kino – 51 (33,3%) respondentek. By odprężyć się po stresującym dniu w pracy 47 (30,7%) badanych uprawia sport, a 28 (18,3%) uspokaja się sięgając po alkohol. Stres jest na tyle silnym przeżyciem, że pozostawia często piętno na relacjach rodzinnych, społecznych, rzutując negatywnie na życie prywatne. Do niekorzystnego wpływu stresu na życie prywatne zdecydowanie przyznało się 87 (56,9%) pielęgniarek. Natomiast 20 (13%) ankietowanych zdecydowanie twierdziło, że stres nie wpływał na ich relacje z innymi osobami. W ankiecie znalazło się również pytanie otwarte, które miało zobrazować pytanie populacji badanych na temat działań mogących w znacznym stopniu zmniejszyć obecność stresu w pracy pielęgniarki. Do działań najczęściej wymienianych przez badane należało: zwiększenie etatów pielęgniarskich – 105 (68,6%), imprezy integracyjne – 87 (56,9%), poprawa komunikacji z lekarzami – 73 (47,7%), sprawiedliwe zarządzanie – 61 (39,9%), sesje z psychologiem – 44 (28,8%), lepsze zaopatrzenie w sprzęt i leki – 32 (20,9%) oraz rozbudowany system nagród – 28 (18,3%). OMÓWIENIE WYNIKÓW Zawód pielęgniarki jest jednym z najbardziej narażonych na działanie stresorów, gdyż wiąże się z troską i działaniami podejmowanymi w celu zapewnienia bezpieczeństwa i poprawy stanu zdrowia człowieka. Potwierdzają to wyniki badań wskazujące, że prawie 100% ankietowanych odczuwa w pracy presję i czuje się zestresowana. Z pewnością na radzenie sobie ze stresem ma wpływ temperament, osobowość, motywacja, nastawienie emocjonalne oraz reakcje psychofizjologiczne. Znaczenie ma również styl życia, zasoby społeczne i wsparcie uzyskiwane od bliskich i współpracowników. [7,8,9] Jest to istotne w jaki sposób reagujemy w sytuacjach stresowych, bo blisko 100% badanych staje wobec tego problemu. Każdy radzi sobie na swój sposób z narastającymi frustracjami, co wykazały zróżnicowane odpowiedzi badanych. Niepokojący jest fakt, że niemal 1/5 ankietowanych szukała rozładowania napięcia w alkoholu. Przekładanie się sytuacji stresowych w pracy na kontakty prywatne w tak dużym odsetku (78,5%) wzbudza niepokój, zwłaszcza w zestawieniu z liczbą pielęgniarek, które deklarowały, że są rozwiedzione (34%). Badanie wykazało również, że znaczna liczba pielęgniarek odczuwa zaburzenia i dolegliwości świadczące o negatywnym wpływie stresu na stan ich zdrowia i ogólne samopoczucie. Pielęgniarki stresując się częściej popełniają niezamierzone błędy, obniża się ich wydajność w pracy, przejawiają niechęć do zmian, częściej korzystają ze zwolnień lekarskich. Chcąc sprostać nakładanym na nie zadaniom często omijają przepisy BHP, przez co narażają się na urazy i wypadki. Jeśli stres jest stałym elementem pracy pielęgniarek z czasem tracą one zainteresowanie nią, pojawia się wypalenie zawodowe, a w skrajnych przypadkach odchodzą z pracy. [8,9,10] Stała obecność stresorów w pracy pielęgniarek prowokuje różnego typu zachowania. Niektóre z nich są niebezpieczne dla samych pielęgniarek (omdlenia), inne dla pacjentów (brak koncentracji pielęgniarek). Takie reakcje deklarowały niektóre ankietowane. Ponad 1/3 badanych przyznała się do przyjmowania leków uspokajających oraz korzystania z pomocy psychiatry lub psychologa. To pozwala przypuszczać, że problem jest poważny, gdyż wymaga interwencji specjalistów. Proponowane przez badane działania mogące zmniejszyć negatywne skutki stresu są cenne i warte uwzględnienia w zarządzaniu i organizacji pracy pielęgniarek. Bardzo pomocne byłoby upowszechnienie szkoleń z zakresu radzenia sobie ze stresem, samokontroli, nauki pozytywnego myślenia, planowania działań oraz roli ćwiczeń fizycznych i diety w walce ze stresem. [10,11] Liczni autorzy twierdzą, że kobiety są znacznie podatniejsze na stres, a zwłaszcza te o wyjątkowej wrażliwości, jakimi bez wątpienia są pielęgniarki. WNIOSKI •Stres towarzyszący pielęgniarkom w pracy ma niekorzystny wpływ na ich zdrowie przejawiający się odczuwaniem licznych dolegliwości, koniecznością przyjmowania leków i korzystania z pomocy specjalistów. •Narażenie na sytuacje stresowe w pracy przekłada się w niekorzystny sposób na życie i relacje społeczne pielęgniarek. •Proponowane przez pielęgniarki działania mogące zmniejszyć lub wyeliminować stresory z pracy pielęgniarki są ciekawe, zasługują na rozpatrzenie i wdrożenie do realizacji. •Badanie wykazało, że sposoby radzenia sobie ze stresem są różnorodne i nie zawsze w pełni zapewniają relaks i wyciszenie. 188 BIBLIOGRAFIA 6.Łosiak W. Psychologia stresu. Wydawnictwo Akademickie i 1.Kluczyńska S. „O stresie i sposobach radzenia sobie z nim”. Profesjonalne, Warszawa 2008 - 229 Czasopismo Niebieska Linia, nr 5, 2003 7.Alla Katsnelson, „Stres w tłumie”. Świat Nauki nr 10, październik 2.Dolińska-Zygmunt G. „Podstawy psychologii zdrowia”. 2011; Wyd: Prószyński Media, ISSN 0867-6380 Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego 2001 – 365 s. 24 8.Zaczyk I. „Praca źródłem stresu”. Magazyn Pielęgniarki i 3.Rzepa T., Szepietowski J., Żaba R. „Psychologiczne i medyczne Położnej, nr 3/210 aspekty chorób skóry”. Wydawnictwo: Cornetis Sp. z o.o. 2011 9.Dudek B. i wsp. „Ochrona zdrowia pracowników przed skutkami ISBN 978-83-61415-16-9 stresu zawodowego”. Instytut Medycyny Pracy im. prof. Jerzego 4.Kmieć M., Broniarczyk-Dyła G. „Wpływ stresu na kondycję Nofera, Łódź 2004 naszej skóry”. Dermatologia Kliniczna, tom 10; Wydawnictwo: 10.Surdykowaska B. „Stres związany z pracą”. Monitor Prawa Cornetis ISSN 1730-7201 Pracy, 2/2007; Wyd: Czasopisma C. H. BECK 5.Talarowska M., Florkowska A., Gałecki P. Podstawy psychologii. 11.Zielińska K. Magazyn medyczny „Klinika FFX”, nr 12, grudzień Podręcznik dla studentów medycyny i kierunków medycznych; 1999 Wyd: Continuo, 2011 ISBN 978-83-62182-16-9 STRESZCZENIE W prezentowanej pracy przedstawiono opisy pielęgniarskich stanowisk pracy. Powstały one na podstawie: analizy literatury tematu, obserwacji i analizy pracy na wybranych stanowiskach pracy pielęgniarek,analizy dokumentów prawnych regulujących wykonywanie zawodu pielęgniarki i położnej, analizy regulaminów wewnątrzszpitalnych. Analiza i opis stanowiska pracy uznawany jest za podstawowe narzędzie Zarządzania Zasobami Ludzkimi. Zawierają uprawnienia oraz wynikający z nich zakres odpowiedzialności. W przypadku pielęgniarskich stanowisk pracy jest to istotne, gdyż kompetencje pielęgniarek są uzależnione od posiadanych przez nie kwalifikacji dodatkowych. SŁOWA KLUCZOWE: pielęgniarka, opis stanowiska pracy, wartościowanie pracy, projektowanie pielęgniarskich stanowisk pracy PROJEKT OPISU PIELĘGNIARSKICH STANOWISK PRACY Ewa Rogula Uniwersyteckie Centrum Okulistyki I Onkologii Samodzielny Publiczny Szpital Kliniczny nr 5 Śląskiego Uniwersytetu Medycznego W Katowicach CEL PRACY Celem niniejszej pracy jest projekt opisu stanowiska pracy na podstawie którego stworzono przykładowe opisy stanowisk pracy pielęgniarek. Opisy te mogą mieć praktyczne zastosowanie w Samodzielnym Publicznym Szpitalu Klinicznym w Katowicach gdyż powstały w oparciu o analizę i obserwację pracy pielęgniarek Bloku Operacyjnego wymienionego szpitala. Przedstawiają one w sposób czytelny, zakresy obowiązków, uprawnień i odpowiedzialności. W przyszłości mogą być wykorzystanym w trakcie procesu wartościowania stanowisk pracy. WPROWADZENIE Celem jednostek opieki zdrowotnej jak każdej organizacji jest realizacja zadań i potrzeb do których została powołana. Jednak w przypadku jednostek opieki zdrowotnej cele te mają szczególny charakter, bo dotyczący największego dobra człowieka, czyli jego zdrowia i życia. Jednostka opieki zdrowotnej jak każda organizacja, aby prawidłowo funkcjonować wymaga racjonalnego gospodarowania posiadanymi zasobami rzeczowymi, finansowymi, informacyjnymi i ludzkimi. Zarządzanie Zasobami Ludzkimi jest specyficzną dziedziną zarządzania gdyż jest skupiona na pracownikach – ludziach. Swoimi 189 działaniami zmierza do sytuacji, kiedy pracownik utożsamia się z celami organizacji i dąży do ich realizacji. Tam gdzie pracownik zna cel swojej pracy występuje wyższe zadowolenie z pracy, co z kolei przekłada się bezpośrednio na efektywność pracy. To ludzie mają najistotniejszy wpływ na osiągnięcie celu i sukcesu organizacji. Za podstawowe narzędzie efektywnego Zarządzania Zasobami Ludzkimi uznawana jest analiza pracy, która może być wykorzystana we wszystkich dziedzinach polityki personalnej między innymi w planowaniu zatrudnienia, określaniu profilu szkoleń, ocenie, motywowaniu i określeniu ścieżki karier pracowników. Analiza dostarcza informacji na temat umiejętności i kompetencji niezbędnych na danym stanowisku, pozwala na skonstruowanie opisów stanowisk pracy, zawierających czytelne informacje dla pracownika o celu jego pracy, zakresie obowiązków oraz odpowiedzialności. Opisy stanowiska pracy są niezbędne w trakcie przeprowadzania procesu wartościowania pracy. Coraz częściej organizacje przeprowadzają proces wartościowania pracy. Przemawiają za tym względy ekonomiczne i społeczne. Za przydatnością tej metody w nowoczesnym zarządzaniu może świadczyć fakt, iż w służbie cywilnej istnieje obowiązek opisywania i wartościowania stanowisk pracy. Jak wspomniano powyżej punktem wyjściowym do przeprowadzenia wartościowania pracy jest stworzenie opisu stanowiska pracy. W przedstawionej pracy skupiono się na projekcie opisu stanowisk pracy pielęgniarek. Opisy dotyczą stanowisk pracy w jednym z katowickich Samodzielnych Publicznych Szpitali Klinicznych, w którym związki zawodowe wyszły z propozycją wartościowania stanowisk pracy. Wartościowanie pracy składa się z etapów. Prawidłowość i dokładność przeprowadzenia poszczególnych etapów gwarantuje powodzenie całej metody oraz akceptowalność jej wyników przez ludzi. Znawcy tematu zalecają także, aby w procesie tworzenia opisów stanowisk uczestniczyły osoby znające specyfikę danej pracy. Z uwagi na powyższe przedstawione opisy dotyczą pielęgniarskich stanowisk pracy na Bloku Operacyjnym. Opisy stanowisk pracy na pozostałych oddziałach powstaną na bazie opisu ogólnego, ale przy współudziale pielęgniarek pracujących na danym oddziale, znających specyfikę danej pracy. Tak stworzony katalog opisów będzie mógł być wykorzystany w trakcie procesu wartościowania stanowisk pracy. ANALIZA PRACY Ochrona zdrowia jako organizacja Jednostka opieki zdrowotnej jak każda organizacja powstaje w odpowiedzi na zapotrzebowanie i oczekiwania otoczenia. Jej celem jest realizacja zadań i potrzeb, do których została powołana. Z założenia cele są wartościami pożądanymi natomiast działania członków organizacji są skierowane na osiągnięcie tychże celów. Uwzględniając ramy czasowy cele można podzielić na cele długofalowe, cele taktyczne – średnioterminowe oraz cele operacyjne (1). W skład organizacji wchodzą ludzie i zasoby rzeczowe, całość dzieli się na jednostki organizacyjne, komórki i stanowiska pracy, poszczególne części muszą stanowić harmonijną całość wzajemnie się uzupełniającą. Ta cecha organizacji nazywana jest złożonością. Kolejną cechą organizacji są powiązania pomiędzy poszczególnymi składowymi. Powiązania mogą przebiegać w rozmaitych kierunkach, pomiędzy poszczególnymi komórkami i jednostkami, pomiędzy ludźmi oraz miedzy narzędziami i ludźmi, warunkując sprawność organizacji. Powiązania zachodzące pomiędzy ludźmi lub ludźmi i sprzętem mogą mieć charakter psychiczny lub fizyczny. Powiązania fizyczne zachodzą najczęściej między pracownikiem a aparaturą, zdarza się jednak, że w stosunek ten wplata się element emocjonalny. Każda organizacja jest wyodrębniona ze swego otoczenia. Wyodrębnienie celowościowe określa cel i misję danej organizacji, wyodrębnienie rzeczowe obejmuje zasoby ludzkie i rzeczowe, wyodrębnienie przestrzenne mówi nam o lokalizacji i przestrzeni działania danej organizacji, wyodrębnienie czasowe informuje o przedziale czasowym, w którym dana organizacja funkcjonuje. Wyodrębnienie formalno – prawne określa samodzielność jednostki w świetle przepisów prawnych (2). Przedstawione powyżej cechy to znaczy cel, złożoność z części, powiązania, wyodrębnienie są wspólne wszystkim organizacją. Natomiast w organizacjach opieki zdrowotnej zaobserwować można specyficzne cechy rzadko obserwowane w innych sektorach, mające natomiast istotny wpływ na sposób zarządzania. Jak pisze Shortell organizacje opieki zdrowotnej charakteryzują się posiadaniem wszystkich poniżej wymienionych niespecyficznych cechy (3): 190 • trudności w normowaniu i pomiarze wyników pracy, •większość działań charakteryzuje się potrzebą natychmiastowej realizacji, nie można ich odłożyć na późniejsze wykonanie, •praca ma charakter zróżnicowany i kompleksowy, • praca charakteryzuje się znikomą tolerancją błędu i wymaga specjalizacji oraz profesjonalizmu, •elementy pracy są niezależne od siebie dlatego też wymagają koordynacji pomiędzy poszczególnymi specjalistycznymi jednostkami, • mała skuteczność kontroli pracy lekarzy, •w niektórych jednostkach podwójne podporządkowanie – administracyjne i kliniczne, • poszczególne grupy specjalistów są bardziej lojalni wobec grupy zawodowej niż wobec organizacji. Opieka zdrowotna jak każda organizacja jest tworem społecznym równoważne jest to ze stwierdzeniem, iż to przede wszystkim ludzie odpowiadają za jej funkcjonowanie. Powyższe oraz wiele innych aspektów wpływa na specyfikę kierowania jednostką opieki zdrowotnej oraz jej sukces. Jednak wszyscy zgodnie podkreślają, że to ludzie mają największy udział zarówno w prawidłowym funkcjonowaniu jak i osiągnięciu sukcesu organizacji (4). Dlatego też funkcja zarządzania jest uznawana jako nadrzędna w stosunku do pozostałych. Jako kanon w tradycyjnym ujęciu funkcji zarządzania wymieniane jest planowanie, organizowanie, zapewnienie obsady kadrowej i kontrola (5). ZARZĄDZANIE ZASOBAMI LUDZKIMI (ZZL) Najważniejszym celem Zarządzania Zasobami Ludzkimi jest działanie zmierzające do odciągnięcia sukcesu organizacji za pośrednictwem ludzi zatrudnionych w tejże organizacji. Dlatego też tak wielkie znaczenie przywiązuje się do problematyki Zarządzania Zasobami Ludzkimi. Najogólniej mówiąc Zarządzanie Zasobami Ludzkimi (ZZL) zajmuje się sposobami i metodami planowania zasobów ludzkich, rekrutacją i derekrutacją pracowników, szkoleniem, motywowaniem i ocenianiem pracowników, analizą pracy i efektywnością czasu pracy oraz systemami wynagrodzeń. Definicja określa Zarządzanie Zasobami Ludzkimi jako „strategiczne, spójne i wszechstronne spojrzenie na problemy związane z kierowaniem i rozwojem zasobów ludzkich w ramach struktur przedsiębiorstwa, przy czym każdy aspekt tego procesu stanowi istotny element zarządzania organizacją jako całością. W istocie Zarządzanie Zasobami Ludzkimi oznacza pewną ideologię, opartą na przekonaniu, iż organizacje (struktury) istnieją po to, by dostarczać klientom pewnych wartości (dóbr). Zarządzanie zasobami ludzkimi postrzega ludzi jako cenne źródło sukcesów firmy i traktuje ich nie jako koszty zmienne, lecz jako majątek trwały, stąd też stoi na stanowisku, iż należy im zapewnić jak najlepszych przywódców i możliwości pełnego rozwoju posiadanych zdolności”(6). Za najważniejszą technikę ZZL uznawana jest analiza stanowiska pracy, czyli analiza umiejętności i kompetencji niezbędnych na danym stanowisku. Informacje uzyskane z analizy wykorzystywane są do tworzenia opisu stanowiska pracy, określania profilu osobowościowego pracownika mającego zajmować dane stanowisko. Działania dotyczące ZZL mają także na celu określenie i zarządzanie ścieszką karier pracowników, oraz opracowanie struktur płac. ANALIZA PRACY Analiza pracy definiowana jest jako badanie mające na celu stworzenie opisu danej pracy, odnoszące się najczęściej do stanowiska pracy, roli organizacyjnej, kompetencji lub zawodu. Istotą analizy jest zbieranie, analizowanie, systematyzowanie i wykorzystywanie informacji o konkretnej, wykonywanej pracy. Analiza dokonywana w odniesieniu do danej pracy musi zawierać także kontekst tejże pracy (6). Analiza pracy jest procesem, który składa się z etapów, aby osiągnąć pożądany wynik proces ten należy przeprowadzać z uwzględnieniem określonych wcześniej norm, zasad, metod, procedur. Analiza pracy jest etapem poprzedzającym projektowanie stanowisk pracy. Definicja określa pracę jako celową działalność w wyniku której powstaje dobro materialne lub niematerialne takie jak usługa, dzieło (2). Należy jednak rozróżnić pojęcie pracy, która poddaje się analizie od pojęcia działania. O ile pierwsze określa energię ukierunkowaną na osiągnięcie celów organizacji, niezależnie od osoby, która ją wykonuje, obiektywną i bezosobową. Działanie określane jako proces pracy, zawiera emocjonalną reakcję pracownika na pracę, reakcję subiektywną, uzależnioną od osobowości, niedającą się całkowicie ocenić. Praca i działanie wywierają wzajemny wpływ na siebie. W zarządzaniu opieką zdrowotną, czyli opieką nad pacjentem oba te elementy po191 nny być jednakowo uwzględnione, tak by emocjonalne reakcje pracowników nie skutkowały zaburzeniami pracy ( 3). „Nadrzędny cel analizy pracy sprowadza się do takiego zorganizowania pracy, aby była ona lżejsza, jakościowo bogatsza i efektywniejsza. Z drugiej zaś strony, aby przysparzała pracownikom zadowolenia oraz przyczyniała się do rozwoju ich osobowości i kwalifikacji zawodowych”( 7). Analiza pracy uznawana jest za warunek efektywnego zarządzania zespołem. Pozwala ona zgromadzić szczegółowe informacje o danym stanowisku pracy oraz wykonywanych na nim czynnościach. Określa wymagania stawiane pracownikowi na danym stanowisku. W następnym etapie po dokonaniu analizy pracy sporządza się opis pracy oraz stanowiska. Elementy, na które zwracamy uwagę w opisie pracy mogą mieć pewną dozę odmienności w zależności od celu opisu. Analiza kompetencji określa i przedstawia wymagania stawiane osobie na danym stanowisku. Analiza behawioralna nazywana inaczej umiejętnościami miękkimi określa pożądany sposób zachowania i cechy osobowości. Natomiast analiza funkcjonalna zawiera komponent techniczny, czyli kompetencje związane z pracą (7). Do przeprowadzenia analizy pracy potrzebne są informacje, które można otrzymać z następujących źródeł: • obserwacja procesu pracy, •kwestionariusz analityczny, •wywiad z pracownikiem, bezpośrednim kierownikiem, oraz ekspertem w danej dziedzinie, •dokumentacja techniczna, • zakres obowiązków na danym stanowisku, • sprawozdania dotyczące wypadków na danym stanowisku (8). W książce „Zarządzanie zasobami ludzkimi w firmie”( 8) przedstawiono pogrupowane korzyści płynące z zastosowania analizy i opisów pracy. Korzyści dla zarządu firmy: • możliwość eliminowania dublowania zadań, • możliwość kontrolowania realizacji zadań, •podniesienie efektywności rekrutacji pracowników, •zwiększenie efektywności przepływu informacji, • poprawa informacji dla systemu wynagradzania a w szczególności dla wartościowania pracy, •wzbogacenie informacji dla systemu oceniania, • tworzenie przesłanek przy wyznaczaniu ścieżek karier, •minimalizacja konfliktów w firmie. Korzyści dla kierowników: •ułatwienie organizowania i kontrolowania pracy, •ułatwienie oceniania pracowników, •usprawnienie procesu decyzyjnego, •zmniejszenie konfliktów w procesie pracy. Korzyści dla pracowników: • lepsze rozpoznanie miejsca i roli stanowiska pracy, •pełniejsze zrozumienie stopnia trudności pracy, • ułatwienie zrozumienia metod oceniania pracy, •sprzyjanie planowaniu samodoskonalenia, • minimalizacja występowania konfliktów. OPIS STANOWISKA PRACY Opis stanowiska pracy jest najczęściej stosowanym opisem w praktyce Zarządzania Zasobami Ludzkimi. Wywodzi się on z analizy stanowiska pracy i zawiera podstawowe informacje na temat danego stanowiska. „Stanowisko pracy to najmniejsza w strukturze organizacyjnej pozycja organizacyjna, wydzielona ze względu na określoną czynność zawodową lub zespół tych czynności wykonywanych przez jednego pracownika w pełnym lub niepełnym wymiarze czasu pracy. Z kolei czynność zawodowa to działanie ukierunkowane na osiągnięcie konkretnego wyniku, którego przebieg wyznaczany jest przez cele i warunki, w jakich jest ono realizowane”(7). Jak wspomniano powyżej, indywidualne stanowisko pracy jest podstawowym elementem struktury organizacyjnej, dlatego też poprawność jego zorganizowania i opisania przekłada się bezpośrednio na osiągnięcie zamierzonych celów organizacji. Opis stanowiska pracy, uznawany jest za podstawowe narzędzie do efektywnego Zarządzania Zasobami Ludzkimi. „Opis stanowiska pracy jest instrumentem organizatorskim zawierającym wszechstronną charakterystykę pracy wykonywanej na danym stanowisku oraz zestaw wymagań stawianych osobie zajmującej to stanowisko, które wynikają z celów i zadań wykonywanych na tym stanowisku”( 7) Opis stanowiska pracy to proces określenia podstawowych elementów charakterystycznych dla danego stanowiska zawiera on podstawowe informacje na temat danego stanowiska. Opis stanowi192 ska pracy wskazuje cel pracy jego miejsce w strukturze organizacji, kontekst w ramach którego działa pracownik wykonujący dane zadanie. Opis stanowiska powinien zawierać następujące elementy. Cel podstawowy - istota stanowiska, czyli, po co dane stanowisko jest stworzone, do czego ma dążyć, oraz co osiągnąć. Nazwa stanowiska - określenie nazwy dla osób zajmujących dane stanowisko. Zadania, uprawnienia - zakres pracy pozwalającej na realizację założonych celów. Wskaźnik efektywności - rezultaty realizacji powierzonych zadań. Zakres odpowiedzialności – rodzaj podejmowanych decyzji, kontrola zasobów. Umiejscowienie w strukturze - określa podległości i zależności służbowe pracownika i stanowiska. Współpraca - z kim dany pracownik/ stanowisko współpracuje. Zastępstwo - kogo zastępuje i przez kogo jest zastępowany dany pracownik. Wymagania formalne, jakie należy spełnić na danym stanowisku, czyli wykształcenie, doświadczenie zawodowe, kwalifikacje dodatkowe. Kompetencje w zakresie wiedzy, umiejętności postawy niezbędne do realizacji zadań na danym stanowisku. Warunki pracy i wyposażenia stanowiska. Data ostatniej modyfikacji. (6). Opis stanowiska pracy powinien być zwięzły i mieć dostateczną dozę dowolności w określeniu zadań pracowniczych by nie stać się narzędziem ograniczającym działanie. Opis taki powinien być dostatecznie często aktualizowany, aby uwzględniał zmiany zaistniałe na danym stanowisku. Tylko aktualne opisy są użyteczne. Opis powinien jasno określać oczekiwania względem pracownika, ale jednocześnie zawierać tylko istotne zadania i kompetencje. Aby poprawnie określić zadania należy stworzyć listę główną zawierającą wykonywane przez pracownika czynności, następnie dokonać ich analizy i pogrupować je w około 10 głównych zadań. Opisy zawierające długą listę zadań, nadmiernie rozbudowane są zbyt skomplikowane i niestety nieczytane przez pracowników (6). Korzystnym jest, aby czynności były zdefiniowane w formie deklaracji wynikowej, czyli rezultatach oczekiwanych od danego pracownika oraz w zwięzłej formie określały wykonywane czynności. Pogrupowane, określone zadania mogą zaczynać się od następujących czasowników: planuje, przygoto- wuje, opracowuje, przetwarza, wdraża, ustala, daje, kończy, wysyła, współpracuje, np. „ przygotowuje materiał po zabiegach do sterylizacji tak, aby wszystko zostało wysterylizowane i dostępne na następny dzień zabiegowy”. Opisy stanowisk powinny być spójne z pozostałymi dokumentami obowiązującymi w danym zakładzie pracy. Osoby tworzące opis powinny używać zwięzłych, jednoznacznych określeń, bez używania żargonu. Opisy mogą tworzyć pojedyncze osoby lub określone zespoły. Przedstawiane są dwa podejścia metodologiczne do tworzenia opisów stanowiska pracy. Opisy tworzone przez grupę specjalistów zewnętrznych lub wewnętrznych nazywanymi opisami eksperckimi. Zaletami tych opisów jest szybkość tworzenia, ich wadą natomiast jest najczęściej nie akceptowalność przez pracowników a tym samym nie wykorzystanie w praktyce. W drugiej metodzie – partycypacyjnej to sami zainteresowani pod nadzorem specjalisty opisują stanowisko. Opisy te powstają dłużej jednak są akceptowane i używane w praktyce. Poprawnie skonstruowany opis stanowiska pracy służy wszystkim elementom polityki personalnej począwszy od stworzenia planu zatrudnienia, poprzez planowanie i realizację szkoleń, ocenianie i awansowanie (9). W opisach stanowisk pracy wskazane jest uwzględniać profil kompetencji. „ Profil kompetencji to uporządkowany zestaw kompetencji zawodowych (wiedzy, umiejętności, cech osobowości, postaw, zachowań) charakterystyczny dla danego stanowiska, roli organizacyjnej, lub zawodu, który jest wykorzystywany jako wielofunkcyjne narzędzie w procesie zarządzania zasobami ludzkimi w organizacji” ( 7). Stanowisko pracy w strukturze organizacyjnej zostaje wyodrębnione w następstwie: a) podziału celów głównych, b) podziału zadań na cele, c) wyodrębnieniu zadań cząstkowych nie podlegających już podziałowi. Stanowisko pracy jest tworzone na zasadzie jedności trzech elementów: a) cech zadań, czynności operacyjnych, b) kwalifikacji wykonawców, c) miejsca wykonywania zadań. Istnieje kilka podziałów stanowisk pracy. I tak w zależności od celu podziału wyróżniamy następujące rodzaje stanowisk pracy: 1. Ze względu na cele: a) działalność podstawowa, 193 b) działalność pomocnicza. 2. Ze względu na miejsce w strukturze organizacji: a) stanowiska kierownicze, b) stanowiska wykonawcze. 3. Zaangażowanie umysłu: a) stanowiska umysłowe, b) stanowiska fizyczne. 4. Posiadaną wiedzę i umiejętności specjalistyczne: a) stanowiska uniwersalne, ogólne, b) stanowiska specjalistyczne. 5. Liczbę osób wykonującą zadania: a) stanowiska jednoosobowe, b) stanowiska zespołowe. 6. Przestrzeń, na której wykonywane są zadania: a) stanowiska stacjonarne, b) stanowiska ruchowe. Przedstawiona klasyfikacja stanowisk pracy dotyczy także stanowisk pielęgniarskich i dokonywana jest w zależności od potrzeb i kryteriów (10). jęć oraz w oddziale dializ są zdecydowanie różne od zadań pielęgniarki pracującej na oddziale np. okulistycznym, internistycznym czy endokrynologicznym. Nie tylko zadania są odmienne, ale też potrzebne kwalifikacje dodatkowe nabyte w wyniku kursów specjalistycznych, oraz specjalizacji w poszczególnych dziedzinach pielęgniarstwa. Zakresy obowiązków pielęgniarek powinny być aktualizowane wraz ze zmianą Rozporządzenia Ministra Zdrowia w sprawie rodzaju i zakresu świadczeń zapobiegawczych, diagnostycznych, leczniczych i rehabilitacyjnych udzielanych przez pielęgniarkę lub położną samodzielnie bez zlecenia lekarskiego. Aktualizacja powinna dokonywać się także w momencie zmiany zakresu zadań pielęgniarki. Polecane jest stworzenie w zakładzie pracy jednolitego katalogu opisów stanowisk pracy, który gromadziłby uporządkowane informacje. Wiadomości te mogłyby być wykorzystane: • w zarządzaniu kadrami, • w trakcie procesu wartościowania pracy, • w trakcie wdrażania procedur poprawy i monitorowania jakości (11). OPIS STANOWISKA PRACY PIELĘGNIAREK Charakterystyka pielęgniarskich stanowisk pracy Jak wspomniano w poprzednim rozdziale, najbardziej optymalna jest sytuacja w której sami zainteresowani współuczestniczą w powstawaniu opisu stanowiska pracy. Korzystnie jest, więc powołać zespół, w którym uczestniczy pracownik zajmujący dane stanowisko w tym przypadku pielęgniarka z danego oddziału, bezpośredni przełożony i specjalista ds. personalnych. Taki skład zespołu można uznać za optymalny gdyż z jednej strony mamy profesjonalistę doskonale znającego swoją pracę, ale tym samym mogącego nadmiernie skupiać się na szczegółach i nie posiadać obiektywnego spojrzenia z drugiej strony specjalistę od spraw personalnych posiadającego wiedzę w zakresie problematyki analizy pracy i obiektywne spojrzenie na omawiane zagadnienia. Projektując pielęgniarskie stanowiska pracy wydaje się być bardziej zasadne podzielić je nie tylko na stanowiska pielęgniarki oddziałowej i odcinkowej, lecz uwzględnić w nich specyfikę poszczególnych oddziałów. Zadania pielęgniarki anestezjologicznej, operacyjnej, pielęgniarki pracującej na izbie przy- Ryc.1 Projekt schematu tworzenia katalogu opisu stanowiska pracy 194 Opisy pielęgniarskich stanowisk pracy oprócz elementów podstawowych takich jak: nazwa stanowiska pracy, miejsce w strukturze organizacyjnej, cel pracy, może zawierać także: czas pracy, przerwy w pracy, obciążenia psychiczne i fizyczne, wielkość zajmowanej przestrzeni. W pielęgniarstwie za stanowiska kierownicze uznawane jest stanowisko pielęgniarki oddziałowej, przełożonej, specjalisty do spraw opieki szpitalnej, dyrektora do spraw pielęgniarstwa. W pielęgniarstwie jak w każdej innej dziedzinie można wyodrębnić więzi organizacyjne. Więź służbowa mówi o służbowym podporządkowaniu. Prawidłowo i jasno określona może zapobiec wielu sytuacjom konfliktowym. W przypadku pielęgniarki oddziałowej można mówić o podwójnych więziach służbowych, pielęgniarka oddziałowa – pielęgniarka przełożona/naczelna, oraz pielęgniarka oddziałowa – ordynator oddziału. Więź fachowa występuje między pielęgniarkami odcinkowymi a lekarzami w płaszczyźnie leczenia i diagnostyki w trakcie wykonywania zleceń lekarskich. Więzi techniczne łączą poszczególnych pracowników w trakcie wykonywania określonych zadań, które składają się na jeden proces odpowiednio skoordynowany. W trakcie wykonywania swoich zadań wszyscy członkowie zespołu terapeutycznego muszą się ze sobą porozumiewać i nawzajem informować, powiązania takie nazywamy więziami informacyjnymi. PROJEKTOWANIE PIELĘGNIARSKICH STANOWISK PRACY W opisach stanowisk pracy występują pojęcia, które można przedstawić w formie definicji jako integralna cześć opisu. Obowiązek to prawo, zakaz lub nakaz określonego zachowania się pielęgniarki/ położnej na stanowisku pracy, wynikający z umowy o pracę, zawartej między pracownikiem a pracodawcą/ zakładem pracy( Poradnik encyklopedyczny dla pielęgniarek). Odpowiedzialność to zobowiązanie do wywiązywania się jednostki lub organizacji z nałożonych na nią lub przyjętych przez nią zadań i obowiązków; ponoszenie konsekwencji swoich świadomych działań, decyzji i zaniedbań (Bolesta – Kukułka). Uprawnienia zawodowe to określona prawnie możliwość wyboru postępowania w danej sytuacji. Uprawnienia pracownicze to możliwość wyboru metody, kolejności wykonania oraz narzędzia pracy, zgodnie z posiadanymi kwalifikacjami ( Ksykiewicz- Dorota). Nazwa stanowiska pracy oraz miejsce w strukturze organizacyjnej W opisie stanowiska pracy należy przedstawić nazwę oddziału, do którego dane stanowisko należy. Miejsce w strukturze organizacyjnej określa się przez wskazanie stanowiska nadrzędnego, równoległego i podległego. Pielęgniarka odcinkowa służbowo podlega pielęgniarce oddziałowej. W podporządkowaniu służbowym mieści się: a) wybór metody pielęgnowania i dokumentacji, b) określenie celów opieki pielęgniarskiej na oddziale, c) wykonywanie funkcji podstawowych związanych z pielęgnowaniem, d) przekazywanie zadań do realizacji i odpowiedzialność za jakość pracy oraz jej bezpieczeństwo, e) prowadzenie polityki kadrowej zespołu pielęgniarskiego, f) motywowanie, nagradzanie i ocena efektów pielęgnowania. Stanowisko równorzędne dla pielęgniarki odcinkowej to takie samo stanowisko na innym oddziale. Obowiązki i szczegółowe zadania na stanowisku pielęgniarki odcinkowej Obowiązki oraz zadania na stanowisku pielęgniarki odcinkowej powinny wynikać z podstawowych funkcji pielęgniarstwa. • Promowanie zdrowia – motywowanie do zachowań prozdrowotnych, promowanie zdrowego stylu życia poprzez doradzanie, uczenie, wspieranie. • Funkcja opiekuńcza – działania mające na celu pomoc w funkcjonowaniu pacjenta. Działania te obejmują wszystkie sfery życia pacjenta, czyli biologiczną, psychiczną i społeczną, oraz stworzenie optymalnych warunków w przypadku choroby terminalnej. • Profilaktyka – to działania skierowane na zapobieganie lub ograniczanie skutków choroby. • Rehabilitacja – działania z zastosowaniem podstawowych technik fizjoterapii ukierunkowanej na odzyskanie utraconej sprawności lub przystosowanie się do nowych warunków. • Funkcja psychospołeczna – udział pielęgniarki w dodawaniu otuchy, podtrzymywaniu nadziei, walki ze stresem i strachem, stosowanie technik psychoterapii elementarnej. • Funkcja wychowawcza – skupia się na nauce pacjenta i jego bliskich zachowań prozdrowotnych. 195 • Funkcja lecznicza – wykonywanie czynności diagnostycznych lub terapeutycznych zleconych przez lekarza lub wynikających z diagnozy pielęgniarskiej (2). Z określonych funkcji powinny wynikać szczegółowe obowiązki i uprawnienia adekwatne do specjalistyki danego oddziału i faktycznego zapotrzebowania na określone działania. Odpowiedzialność Obowiązki, uprawnienia i odpowiedzialność powinny być równomiernie określone. Opisując obowiązki i uprawnienia, określona zostaje odpowiedzialność za ich wykonanie. W oddziale powinno być określenie czy pielęgniarka odpowiada za wyniki pielęgnowania pacjenta czy grupy pacjentów. Oddział może zdefiniować odpowiedzialność w oparciu o określony model opieki pielęgniarskiej. System oceny pracy Ocena pracy jest równoważna z oceną pracownika. Jest to opinia wartościująca, dlatego zawsze powinna mieć określony cel, zasady oraz kryteria. Ocena pracownika powinna odbywać się z ustaloną, określoną, częstotliwością. Najbardziej korzystne jest określenie powyższych kryteriów i stworzenie Regulaminu Przeprowadzania Oceny Pracowników. Wymagania i kwalifikacje W pozycji tej powinny znaleźć się wykształcenie i wszystkie kwalifikacje dodatkowe obowiązujące na danym stanowisku, czyli kursy kwalifikacyjne i specjalizacje których ukończenie, daje dopiero uprawnienia do wykonywania wielu czynności. Umiejętności i cechy osobowości Każda z pielęgniarek ma predyspozycje do pracy na danym oddziale, można z tego wysnuć wniosek, że każdy oddział ma swoją specyfikę gdzie pewne cechy osobowości są mniej lub bardziej przydane. Opisując stanowisko pracy należy uwzględnić najbardziej pożądane cechy i umiejętności. Poniżej przedstawiono projekty opisu stanowisk pracy pielęgniarek anestezjologicznych pracujących tylko na sali operacyjnej i wybudzeń, pielęgniarek operacyjnych oraz pielęgniarki oddziałowej Oddziału Anestezjologii. PODSUMOWANIE Głównym celem pracy było stworzenie opisu stanowiska pracy. Sporządzone opisy w czytelny sposób przedstawiają obowiązki i uprawnienia oraz odpowiedzialność z nich wynikającą. Konkretyzują także kwalifikacje i tym samym kompetencje potrzebne na danym stanowisku, które niestety w przypadku pielęgniarskich stanowisk najczęściej są uogólniane. Opisy te mogą być wykorzystane w trakcie procesu wartościowania pracy. Proces wartościowania można powierzyć specjalizującej się w tej dziedzinie firmie zewnętrznej, lub powołać i przeszkolić zespół składający się z pracowników SPSK. Niezależnie, kto będzie dokonywał wartościowania stanowisk pracy w celu powadzenia tego procesu należy spełnić pewne warunki. Pierwszym z nich jest powołanie zespołu ds. wartościowania pracy. Zespół taki korzystnie jest powołać nawet w sytuacji, gdy powierzamy wartościowanie firmie zewnętrznej. Zespół ten powinien mieć stosowne, potrzebne do prawidłowe196 go funkcjonowania, upoważnienia dyrektora placówki. Do zadań zespołu należy zorganizowanie całego procesu wartościowania: - przygotowanie kart opisu pracy, - przeprowadzenie analizy pracy na stanowiskach, - przeprowadzenie wartościowania lub jego weryfikację, - opracowanie taryfikatorów płacowych (15). W skład zespołu powinny wchodzić osoby zajmujące się normowaniem pracy, organizacją pracy, przedstawiciel bhp, przedstawiciele poszczególnych oddziałów oraz przedstawiciel związków zawodowych, zaleca się by zespół liczył od 8 do 10 osób – jako najbardziej efektywny( 16). Przewodniczącym zespołu powinna zostać wybrana osoba posiadająca umiejętność prowadzenia zebrań i rozwiązywania konfliktów. Aby proces wartościowania przebiegał sprawnie, zespół wartościujący powinien być odpowiednio przeszkolony. Kadra kierownicza lub cały zespół pracowników powinni mieć przedstawione główne działania i cele wartościowania stanowisk, gdyż wtedy sensownie i chętnie współpracują z zespołem wartościującym. Po dokonaniu wyboru metody wartościowania wskazane jest przeprowadzenie wstępne, testowe oceny paru stanowisk pracy. Pozwoli to zespołowi na uszczegółowienie i ujednolicenie niektórych procedur, ujednolicenie interpretacji poszczególnych procesów pracy i wartościowania. Zalecane jest, aby niektóre zasady wartościowania umieścić w regulaminie zespołu do spraw wartościowania stanowisk pracy, powinny w nim znaleźć się także oprócz zadań, uprawnienia zespołu. Zespół powinien każdorazowo sporządzać protokół ze swoich prac. Do jednych z podstawowych zasad obowiązujących w trakcie wartościowania stanowisk pracy należy: • wartościowaniu podlega każde stanowisko pracy, • wartościowane jest stanowisko pracy, a nie pracownik, • dla każdego kryterium szczegółowego ustalany jest jeden poziom – minimalny, który zapewnia prawidłowe wykonanie zadań na stanowisku, • wartościowanie uwzględnia czynności najczęściej wykonywane na stanowisku, czynności specyficzne dla danego stanowiska, • wyniki wartościowania pracy powinny być przedstawione dopiero po zakończenia procesu i zatwierdzeniu przez dyrekcje szpitala, • do opisu stanowisk pracy należy podchodzić obiektywnie i krytycznie. Tak jak już wspomniano w poprzednim rozdziale, wyniki wartościowania pracy mogą mieć zastosowanie przy: - określeniu właściwej hierarchii stanowisk, - ujednolicenia nazewnictwa stanowisk, - ustalenia siatki płac, - usprawnienia organizacji pracy, - prowadzenia polityki kadrowej. Do najpopularniejszych metod wartościowania pracy należą metody analityczno – punktowe. Do nich należy, obecnie często stosowana metoda „UMEWAP – 95”Uniwersalna Metoda Wartościowania Pracy (16).W metodzie tej ocenie i analizie, poddawane są cztery główne kryteria syntetyczne: złożoność pracy, odpowiedzialność, uciążliwość pracy i warunki pracy. Każde kryterium syntetyczne dzieli się na kryteria elementarne, które bezpośrednio służą do oceny pracy. Poniżej przedstawiono kryteria oceny. Każde kryterium elementarne podzielone jest na stopnie złożoności lub stopnie odpowiedzialności, każdy stopień przypisaną ma określoną liczbę punktów. W metodzie „ UMEWAP – 95” istnieje możliwość dostosowania kryteriów i wagi punktowej do specyfiki danej organizacji. Po przeanalizowaniu kryteriów elementarnych Zespół do Spraw Wartościowania Stanowisk Pracy może sporządzić dodatkowe kryteria, zmienić nazewnictwo lub wagę punktową na bardziej adekwatną do pracy w placówce ochrony zdrowia. Po przeprowadzeniu wartościowania należy przeprowadzić weryfikację wyceny. Weryfikacja pozwala na uzyskanie obiektywnych wyników, oraz eliminację zawyżeń lub zaniżeń niektórych kryteriów (15). Dopiero zweryfikowane wyniki wartościowania stanowisk służą do 197 stworzenia kategorii zaszeregowania i przypisania im odpowiedniej rozpiętości punktowej. Etap ten powinien być przeprowadzany wspólnie z reprezentantem pracodawcy. Przedziały pozwolą na stworzenie taryfikatora płac. Przyporządkowanie stanowisk pracy do poszczególnych przedziałów punktowych powinno być jawne w przeciwieństwie do informacji o dokładnym wyniku punktowym.Ostatnim etapem wartościowania stanowisk pracy jest zatwierdzenie otrzymanych wyników i taryfikatorów przez dyrekcję i organizacje zakładowe. Podsumowując stwierdzić można, iż opis stanowisk pracy jest istotnym narzędziem Zarządzania Zasobami Ludzkimi o bardzo szerokich możliwościach zastosowania. Przedstawione opisy stanowisk pracy pielęgniarek nie tylko porządkują kompetencje poszczególnych specjalności pielęgniarskich, ale stanowią punkt wyjścia do przyszłego procesu wartościowania stanowisk pracy pielęgniarek w szpitalu. 5. Steinmann H., Schreyögg G.: Zarządzanie. Podstawy kierowania przedsiębiorstwem, koncepcje, funkcje, przykłady. Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, Wrocław 1998. 6. Armstrong M.: Zarządzanie zasobami ludzkimi. Oficyna ekonomiczna, Kraków 2005. 7. Król H., Ludwiczyński A.: Zarządzanie zasobami ludzkimi. Tworzenie kapitału ludzkiego organizacji. Wydawnictwo Naukowe PAN, Warszawa 2006. 8. Kozioł L., Piechnik – Kurdziel A., Kopeć J.: Zarządzanie zasobami ludzkimi w firmie. Teoria i praktyka. Wydawnictwo Biblioteczka Pracownicza, Warszawa 2000. 9. Juchnowicz M., Sienkiewicz Jak ocenić pracę? Wartość stanowisk i kompetencji. Centrum Doradztwa i Informacji Difin sp. z o.o., Warszawa 2006. 10. Kosińska M., Kułakowska E.: Stanowisko pracy pielęgniarki. Wydawnictwo ŚUM, Katowice 2003. 11. Koper A, Basińska E., Piskorz K., Wypych A., Opis wybranych stanowisk pracy w zakładach opieki zdrowotnej i domach pomocy społecznej. Okręgowa Izba Pielęgniarek i Położnych Regionu Warmii i Mazur, Olsztyn 2003. 12. Sikorski Cz., O potrzebie indywidualizmu w pracy zespołowej. W: Potocki A.[red.]: Współczesne tendencje w zarządzaniu. Teoria BIBLIOGRAFIA i praktyka. Wyższa Szkoła Przedsiębiorczości i Marketingu 1. Lenartowicz H.: Zarządzanie jakością w pielęgniarstwie. Cen- w Chrzanowie. Chrzanów 2000,s. 163 – 170. trum Edukacji Medycznej, Warszawa 1998. 13. McKenna E., Beech N.: Zarządzanie zasobami ludzkimi. Gebe- 2. Ksykiewicz – Dorota A. [red.]: Podstawy organizacji pracy pielę- thner i Ska, Warszawa 1997. gniarskiej. Wydawnictwo Czelej Sp. z o. o., Lublin 2004. 14. Bańka W.: Zarządzanie personelem. Teoria i praktyka. Wydaw- 3. Shortell S.M., Kaluzny A.D.: Podstawy zarządzania opieką zdro- nictwo Adam Marszałek. Toruń 2000. wotną. Uniwersyteckie Wydawnictwo Medyczne „Vesalius”, Kra- 15. Czajka Z., Jacukowicz Z., Juchnowicz M.: Wartościowanie pra- ków 2001. cy a zarządzanie płacami. Difin. Warszawa 1998. 4. Filipowicz G.: Rozwój organizacji poprzez rozwój efektywności 16. Poels F.: Wartościowanie stanowisk pracy i strategie wynagro- pracowników. Wolters Kluwer Polska Sp. z o.o., Kraków 2008. dzeń. Oficyna Ekonomiczna. Oddział Polskich Wydawnictw Profesjonalnych. Kraków 2002. 198 STRESZCZENIE Polska stoi u progu wielkiego kryzysu demograficznego. Aby nasz system emerytalny działał sprawnie, wiek emerytalny trzeba wydłużyć nie do 67 roku życia, ale o kolejne kilka lat - pisze FOR w najnowszym raporcie. " W celu zapewnienia stabilności finansowania wypłat emerytur oraz stabilnego długookresowego wzrostu gospodarczego konieczne jest zwiększanie liczby osób pracujących w gospodarce" - napisali analitycy Forum Rozwoju Obywatelskiego w publikacji pt. "Nordycki welfarestate"[1].Według nich można to osiągnąć poprzez podwyższanie ustawowego minimalnego wieku emerytalnego do poziomu 68-69 lat oraz wydłużenia możliwości pozostawania aktywnym zawodowo (rezygnacja z wcześniejszych emerytur). W krajach nordyckich, uważanych często za wzór państw opiekuńczych, wiek przechodzenia na emeryturę jest stosunkowo wysoki. W większości z nich (poza Islandią i Norwegią) minimalny wiek emerytalny jest mniejszy niż 67 lat. Trzeba jednak pamiętać, że w momencie tworzenia pierwszych powszechnych systemów emerytalnych w krajach nordyckich w latach siedemdziesiątych wiek przechodzenia na emeryturę był ustalony na zdecydowanie wyższym poziomie. W Niemczech i Norwegii na przykład wynosił 70 lat. OBCIĄŻENIE PRACĄ PIELĘGNIAREK I POŁOŻNYCH W KONTEKŚCIE WYDŁUŻENIA I ZRÓWNANIA WIEKU EMERYTALNEGO DLA KOBIET Jarosław Panek Samodzielny Publiczny Szpital Kliniczny nr 1 Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Zabrzu Nowelizacja ustawy emerytalnej przyjęta przez Sejm 11 maja 2012 roku [2] podwyższa i zrównuje wiek emerytalny do 67 lat bez względu na płeć. Wiek emerytalny będzie wydłużany stopniowo. Od przyszłego roku ma wzrastać co rok o trzy miesiące. W ten sposób mężczyźni osiągną nowy ustawowy wiek emerytalny 67 lat w 2020 r., a kobiety w 2040 r. Nowelizacja przewiduje także możliwość przejścia na wcześniejszą, emeryturę częściową - dla kobiet w wieku lat 62 i po 35 latach pracy a dla mężczyzn - w wieku 65 lat i po 40 latach pracy. Obecnie większość kobiet osiąga wiek emerytalny z momentem ukończenia 60 lat, a mężczyzn - 65 lat, jest to tzw. powszechny wiek emerytalny. Naczelna Rada Pielęgniarek i Położnych poprzez Komisję ds. warunków pracy i płacy podjęła prace zmierzające do nowelizacji ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych(Dz. U. Nr 237, poz. 1656)[3]. Przedmiotowa ustawa wprowadza nowe definicje ustawowe pojęć: prace w szczególnych warunkach i prace o szczególnym charakterze. Z punktu widzenia wykonywania zawodu pielęgniarki i położnej istotna jest definicja legalna terminu - prace o szczególnym charakterze. Zgodnie z art. 3 ustęp 3 wspomnianej ustawy pojęcie to oznacza prace wymagające szczególnej odpowiedzialności oraz szczególnej sprawności psychofizycznej, których możliwość należytego wykonywania w sposób nie zagrażający bezpieczeństwu publicznemu, w tym zdrowiu lub życiu innych osób zmniejsza się przed osiągnięciem wieku emerytalnego na skutek pogorszenia sprawności psychofizycznej, związanego z procesem starzenia się. Charakter pracy pielęgniarki w całości spełnia wymogi ustawowe w przywołanym powyżej art. 3 ust. 3 ustawy. Należy wyraźnie podkreślić, iż praca pielęgniarki jest pracą o szczególnym charakterze ze względu na: - obciążenie emocjonalne (konieczność radzenia sobie z niełatwymi emocjami, jakie wzbudza codzienny kontakt z chorobą, trudnymi sytuacjami życiowymi, a nie rzadko ze śmiercią podopiecznego), - przeciążenie układu ruchu, - pracę zmianową, pracę w go199 dzinach nocnych, Zgodnie z art. 3 ust. 3 przedmiotowej ustawy, wykaz prac w szczególnych warunkach i o szczególnym charakterze określają załączniki do ustawy. W załączniku nr 2 brak jest prac o szczególnym charakterze, wykonywanych często przez pielęgniarki na przykład: praca pielęgniarki wykonywana w oddziale onkologicznym, udarowym, intensywnej terapii. Należy podkreślić, iż przed wejściem w życie ustawy o emeryturach pomostowych wykaz prac w szczególnych warunkach i o szczególnym charakterze był uregulowany w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze [4] (Dz. U. z 1983 r., Nr 8, poz. 43 z późn. zm.). Powyższe przepisy stanowiły skuteczne rozwiązanie prawne, regulujące uprawnienia emerytalne pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, w tym także pielęgniarki i położnej. Większości osób praca w służbie zdrowia, szczególnie praca pielęgniarek, pielęgniarzy, położnych kojarzy się z pełną troski opieką nad pacjentem.[5] Niewiele osób zdaje sobie sprawę, że zawody te, poza pomaganiem innym ludziom, wiążą się także z licznymi zagrożeniami zdrowia. Narażenie na czynniki biologiczne i chemiczne w miejscu pracy, ciągła dyspozycyjność i odpowiedzialność za zdrowie i życie pacjentów, konieczność obsługi skomplikowanego i drogiego sprzętu medycznego oraz narażenie na agresję ze strony niezadowolonych pacjentów lub ich rodzin powoduje, że jest to praca bardzo obciążająca psychicznie. Dodatkowo, starzenie się społeczeństwa oraz kłopoty finansowe służby zdrowia sprawiają, że w szpitalach, sanatoriach i ośrodkach pomocy społecznej pojawia się coraz większa liczba pacjentów przy coraz mniejszej obsadzie personelu. Wszystko to powoduje, że mimo postępu technicznego, narasta obciążenie fizyczne pielęgniarek i położnych. Konieczność długotrwałej pracy w pozycji stojącej, konieczność obsługi pacjentów przy pochylonym lub skręconym tułowiu, konieczność pomocy pacjentom niepełnosprawnym podczas codziennych czynności, konieczność podnoszenia pacjentów po upadku czy transportowania ciężkiego sprzętu medycznego – wszystko to powoduje, że personel medyczny narażony jest na spowodowane wypadkami oraz sposobem wykonywania pracy urazy i przeciążenia układu mięśniowo-szkieletowego. Dodatkowo, ryzyko to jest zwiększane przez trudności w oszacowaniu wagi pacjentów, ograniczone miejsce uchwytu dla dłoni czy brak współpracy ze strony pacjentów niepełnosprawnych lub nieprzytomnych. Na uciążliwość pracy pielęgniarek w Polsce składają się: duże obłożenie pacjentami, brak urządzeń pomocniczych, niedostateczne szkolenie w zakresie ochrony własnego organizmu (np. układu ruchu), nieprzestrzeganie przepisów o dopuszczalnych obciążeniach. Pielęgniarek jest za mało, a trudna sytuacja ekonomiczna służby zdrowia prowadzi do dalszych redukcji. Zmniejszenie obsady pielęgniarskiej, to np. niemożność skorzystania z pomocy koleżanki podczas czynności wymagających znacznego wysiłku, zwiększony zakres obowiązków, większe ryzyko narażenia zdrowia. Istotnym czynnikiem mającym wpływ na zdrowie pielęgniarek jest praca zmianowa (w nocy). Niedogodności pracy zmianowej są dotkliwsze przy tzw. szybkiej rotacji dyżurów (co 13 dyżury). Osoby zatrudnione w takim systemie uskarżają się na ciągłe zmęczenie, kłopoty ze snem, zakłócenia w życiu rodzinnym. Częściej niż pracujące w innym systemie koleżanki sięgają po lekarstwa i używki, więcej palą, cierpią z powodu różnych schorzeń, odwiedzają lekarza i korzystają ze zwolnień. Z raportu badań europejskiego projektu NEXT [6] wynika, iż pracę w porze nocnej u pielęgniarek należy traktować jako czynnik sprzyjający, przyśpieszający lub nasilający występowanie wielu schorzeń i stanów patologicznych, gdzie 70% pracowników zmianowych nie jest w stanie dotrwać do ustawowej emerytury z powodów różnych dolegliwości będących następstwem pracy zmianowej. Ostatnio stwierdzono również, że praca zmianowa i nocna przyczynia się w dużym procencie (20-60%) do powstawania schorzeń nowotworowych. A tak naprawdę jak długo pracują Pielęgniarki i Położne? Dane uzyskane w trakcie spotkań powołanego przez Ministra Zdrowia Zespołu do spraw analizy i oceny zabezpieczenia społeczeństwa w świadczenia pielęgniarskie i położnicze oraz określenia kryteriów będących podstawą ustalania priorytetów w zakresie kształcenia podyplomowego prezentowane przez przedstawiciela Centrali NFZ Panią Hannę Klimczak są co najmniej ciekawe. Jak widać w załączonych tabelach na czerwiec 2012r najstarsza Pielęgniarka miała 90 lat, a Położna 79!? To o 200 wiele przekracza obecnie przysługujący prawnie wiek uprawniający do przejścia na emeryturę. Tab 1 Charakterystyka wiekowa pielęgniarek zgłoszonych do realizacji umów. Dane NFZ Tab 2.Charakterystyka wiekowa położnych zgłoszonych do realizacji umów. Dane NFZ Na razie na 100 pracujących Polaków mamy 18 emerytów. Za 20 lat będzie ich 35, a w 2060 roku aż 65 - wynika z prognoz OECD. W obecnym kształcie ZUS więc nie przetrwa. Pomysłów na zmiany na razie brak."Nie liczcie na państwo, nie liczcie na ZUS, nie liczcie na OFE - liczcie na siebie i przede wszystkim róbcie dzieci„mówi w rozmowie z dziennikarzem RMF FM Krzysztofem Berendą szef Centrum im. Adama Smitha Robert Gwiazdowski[7]. „to oni mają szansę zrobić taki sam wyż, jaki my zrobiliśmy, i wtedy jakoś dadzą radę - wyjaśnia. - O tym, że będzie katastrofa, wiedzieliśmy w 1999 roku. Okłamał nas nie tylko ten rząd, ale również poprzednie.” Jak wspomniałem wcześniejsze przepisy nadawały prawo do emerytury pomostowej szerszemu gronu pracowników ochrony zdrowia. Implementując wprost przepis[4], prawo to przysługiwało: W służbie zdrowia i opiece społecznej 1. Prace na oddziałach: intensywnej opieki medycznej, anestezjologii, psychiatrycznych i odwykowych, onkologicznych, leczenia oparzeń oraz ostrych zatruć w bezpośrednim kontakcie z pacjentami 2. Prace w zespołach operacyjnych dyscyplin zabiegowych oraz prace lekarzy stomatologów. 3. Prace w prosektoriach i zakładach anatomopatologicznych, histopatologicznych i medycyny sądowej. 4. Prace w zespołach pomocy doraźnej pogotowia ratunkowego oraz medycznego ratownictwa górniczego 5. Prace w domach pomocy społecznej dla nieuleczalnie i przewlekle chorych, umysłowo upośledzonych dorosłych i umysłowo niedorozwiniętych dzieci. 6. Prace przy pobieraniu prób i pomiarach w warunkach i na stanowiskach pracy szkodliwych dla zdrowia, wykonywane przez personel stacji sanitarno-epidemiologicznych oraz laboratoriów środowiskowych. W przepisach obecnych wygląda to następująco[3]: Art. 3. 3. Prace o szczególnym charakterze to prace wymagające szczególnej odpowiedzialności oraz szczególnej sprawności psychofizycznej, których możliwość należytego wykonywania w sposób niezagrażający bezpieczeństwu publicznemu, w tym zdrowiu lub życiu innych osób, zmniejsza się przed osiągnięciem wieku emerytalnego na skutek pogorszenia sprawności psychofizycznej, związanego z procesem starzenia się; wykaz prac o szczególnym charakterze określa załącznik nr 2 do ustawy. Mając na uwadze powyższe, grupa uprawnionych pielęgniarek i położnych do wcześniejszych emerytur została znacznie ograniczona, ale. No właśnie pojawia się furtka, którą może można będzie wykorzystać, przedstawiając i udowadniając, że praca pielęgniarek i położnych w niektórych miejscach jest pracą predysponującą do uzyskania prawa do wcześniejszej emerytury. Ro201 dzi się zatem pytanie na jakiej podstawie? Należy zatem wyjść od samej treści przepisu regulującego taką możliwość. Mianowicie Art. 3. 1. określa „Prace w szczególnych warunkach to prace związane z czynnikami ryzyka, które z wiekiem mogą z dużym prawdopodobieństwem spowodować trwałe uszkodzenie zdrowia, wykonywane w szczególnych warunkach środowiska pracy, determinowanych siłami natury lub procesami technologicznymi, które mimo zastosowania środków profilaktyki technicznej, organizacyjnej i medycznej stawiają przed pracownikami wymagania przekraczające poziom ich możliwości, ograniczony w wyniku procesu starzenia się jeszcze przed osiągnięciem wieku emerytalnego, w stopniu utrudniającym ich pracę na dotychczasowym stanowisku c)bardzo ciężkie prace fizyczne - prace powodujące w ciągu zmiany roboczej efektywny wydatek energetyczny u mężczyzn - powyżej 8.400 kJ, a u kobiet - powyżej 4.600 kJ, e)ciężkie prace fizyczne związane z bardzo dużym obciążeniem statycznym wynikającym z konieczności pracy w wymuszonej, niezmiennej pozycji ciała; przy czym ciężkie prace fizyczne to prace powodujące w ciągu zmiany roboczej efektywny wydatek energetyczny u mężczyzn - powyżej 6.300 kJ, a u kobiet - powyżej 4.200 kJ”, Jak zatem widać w przypadku, kiedy wykazano by, że wykonywanie czynności zawodowych przez Pielęgniarki i Położne przekracza wskazane w przepisie normy i co jest bezsprzeczne wykazano, iż prace te kwalifikują się do „prac o szczególnym charakterze” czyli„prac wymagających szczególnej odpowiedzialności oraz szczególnej sprawności psychofizycznej, których możliwość należytego wykonywania w sposób niezagrażający bezpieczeństwu publicznemu, w tym zdrowiu lub życiu innych osób, zmniejsza się przed osiągnięciem wieku emerytalnego na skutek pogorszenia sprawności psychofizycznej, związanego z procesem starzenia się”. Pomiaru wydatku energetycznego można dokonać stosując różnego rodzaju metody[9]: Kalorymetrię bezpośrednią, kalorymetrię pośrednią, chronometrażowo – tabelaryczną metodę według Lehmanna, metodę oceny na podstawie mechanicznego efektu pracy, ocenę wydatku energetycznego na podstawie zachodzących w czasie pracy zmian fizjologicznych, ocenę uciążliwości wynikającej z wysiłków statycznych, ocenę uciążliwości związanej z monotypowością ruchów roboczych oraz badanie „odnowy tętna" jako metody stopnia obciążenia pracą[10]. Pierwsza metoda kalorymetrii bezpośredniej pozwala na jednoczesny pomiar wymiany gazowej i wytworzonego ciepła aparatem Atwatera-Rosa-Benedicta. Zasada oznaczenia opiera się na ustalaniu różnicy temperatur wody wchodzącej do układu i wychodzącej z niego. Wentylację zapewnia zamknięty układ krążącego powietrza, a wytwarzany dwutlenek węgla jest absorbowany przez pochłaniacze zawierające wapno sodowe. Szeroko stosowana jest metoda kalorymetrii pośredniej. Opiera się ona na ilości wykorzystywanego tlenu i wyprodukowanego w tym samym czasie dwutlenku węgla. Do oznaczeń stosowane są dwa systemy aparatów z przepływem powietrza i zamknięty, w którym wydychany dwutlenek węgla jest pochłaniany przez wapno sodowe. Zużyty tlen zostaje uzupełniony ze zbiornika, wykazującego jednocześnie wielkość przepływu. Znając ilość tlenu potrzebnego do wytworzenia 1 kcal, oraz współczynnik oddechowy, można obliczyć wielkość wydatku energetycznego człowieka. Pomiary wydatku energetycznego za pomocą kalorymetrii bezpośredniej, jak i pośredniej wymagają odpowiedniej aparatury i specjalnie wyszkolonego personelu. Są one niezwykle pracochłonne i kłopotliwe dla pracowników, na których dokonuje się badań. Trudno sobie wyobrazić wykonywanie pracy pielęgniarki z przysłowiową butlą tlenową na plecach. Ironizując, wystarczy dodać płetwy i mamy do czynienia z płetwonurkiem.Jak zatem przedstawiono, ani łatwe ani przyjemne będzie przeprowadzanie badań wykorzystujących prezentowane metody. Alternatywą do wykorzystania staje się Chronometrażowo-tabelaryczna metoda wg Lehmanna. Tab. 3. Klasyfikacja ciężkości pracy na podstawie wartości efektywnego wydatku energetycznego w ciągu zmiany 202 Posługujemy się tabelami przedstawiającymi wielkości wydatku energetycznego przy różnych czynnościach w kJ efektywnych na minutę. Stosując tabelę, ograniczamy się do dokładnego chronometrażu czynności wykonywanych przez pracownika. Obliczamy, ile czasu w ciągu zmiany roboczej zużywa pracownik na wykonanie poszczególnych czynności, jednolitych pod względem energetycznym, mnożymy uzyskane wartości w minutach przez odpowiednie liczby dżuli zamieszczone w tabelach. Suma iloczynów stanowi wielkość efektywnego wydatku energetycznego pracownika. Należy pamiętać, że tabele nie uwzględniają wszystkich rodzajów prac. Można wówczas zastosować uproszczoną metodę chronometrażowo-tabelaryczną oceny wydatku energetycznego. Metoda ta polega na uwzględnieniu zajmowanej przy pracy pozycji ciała oraz określonego przez rodzaj pracy stopnia zaangażowania układu mięśniowego. Wszystko w teorii wydaje się skomplikowane, ale jak się w to zagłębić to prawie połowę badania każdy, kto obliczał normy zatrudnienia pielęgniarek i położnych na podstawie Rozporządzenia z roku 1999 ma za sobą. Dlaczego? Przecież – dla przypomnienia – owe normy obliczaliśmy na podstawie dokładnego chronometrażu dnia pracy pielęgniarki lub położnej. Należy wykorzystać ów chronometraż, podstawić czynności do tabeli Lehmanna i obliczyć wydatek energetyczny. Dla przykładu pragnę zaprezentować wyniki jakie uzyskał Zespół Instytutu Medycyny Pracy[11] w Sosnowcu realizując badanie w Centrum Leczenia Oparzeń w Siemianowicach Śląskich. Oceny wydatku energetycznego dokonano na podstawie fotografii dnia roboczego zgodnie z informacjami udzielonymi przez bezpośrednich przełożonych badanych osób, samych pracowników oraz obserwacji czynności wykonywanych przez objętych badaniami pracowników. Określono efektywny wydatek energetyczny, czyli ilość energii wydatkowanej tylko na pracę fizyczną bez uwzględnienia podstawowej przemiany materii oraz całkowity wydatek energetyczny, łącznie z podstawową przemianą materii, która dla kobiet wynosi 3,936kJ/min [0,940kcal/min].Szczegółowe wartości wydatku energetycznego podano na karcie pomiarowej. Karta zawiera krótką charakterystykę stanowiska pracy, wykaz wyróżnionych czynności, czas ich trwania, wartości wydatku energetycznego w kcal na minutę czynności i na całą czynność, wartość efektywnego i całkowitego wydatku energe- tycznego na zmianę roboczą w kcal i kJ, średnią wartość efektywnego i całkowitego wydatku energetycznego w kcal i kJ na jedną minutę zmiany roboczej oraz ocenę ciężkości pracy wg. przyjętej w Polsce klasyfikacji. Karta oceny wydatku energetycznego[12] Wobec zarejestrowanego stanu podczas badania można wysunąć wniosek, iż w tym Oddziale, jak również w wielu innych wydatek energetyczny potrzebny do wykonania pracy jest tak duży, że może posłużyć do uprawnień wynikających z ustawy o emeryturach pomostowych. BIBLIOGRAFIA 1. Wojciech Nowiak: „Nordycki model „welfarestate” w realiach XXI wieku.”, Wydawnictwo Naukowe WNPiD UAM Poznań 2011 2. Ustawa z dnia 11 maja 2012r o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw, Warszawa 6 czerwca 2012 3. Ustawa z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych, Warszawa 23 styczeń 2009 4. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego oraz wzrostu emerytur i rent inwalidzkich dla pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. (Dz. U. z 1983 r., Nr 8, poz. 43 z późn. zm.) Warszawa 7 luty 1983 5. „Pacjent podmiotem troski zespołu terapeutycznego” Tom I Praca zbiorowa pod redakcją prof. dr hab. med. Elżbiety KrajewskiejKułak, dr n. med. Matyldy Sierakowskiej, dr n. med. Jolanty Lewko, dr n. med. Cecylii Łukaszuk Białystok 2005 6. Dlaczego pielęgniarki wcześnie odchodzą z zawodu? P.RadkiewiczM.Widerszal-Bazyl, J. Pokorski, J. Pokorska, H. Ogińska, E. Pietsh Collegium Medicum Uniwersytet Jagielloński, Bezpieczeństwo Pracy 7-8 2004 203 7. Fragment wywiadu z dnia 15 styczeń 2013 Radio RMF FM. 10. Praktyczna fizjologia pracy, G. Lehman, PZWL, Warszawa 1986 8. BHP E- LETTER SPECJALISTY ds. BHPCzęść I 2008/2009 11. Zespół pod kierownictwem Dyrektora Instytutu prof. Dr hab. J. www.optima.szkola.pl A. Sokala w składzie: dr n. biol. Ewa Kułagowska – Kierownik Pra- 9. Ocena obciążenia pracą fizyczną dynamiczną na stanowisku pra- cowni Fizjologii Pracy, inż. Renata Braksator cy, J. Bugajska, CIOP 12. Badanie na zlecenie CLO/DN/261/2000 czerwiec 2000. STRESZCZENIE Troska o stan zdrowia pacjenta towarzyszyła medycynie od początku jej istnienia. Trudno stwierdzić jakie mogły być wczesne kryteria służące do określania poziomu tej troski. W czasach bardziej nam współczesnych niewątpliwie podstawowym obiektem troski lekarzy było maksymalne wydłużenie czasu życia ludzi, a przede wszystkim osób chorych. Wydłużenie życia zaczęto uznawać za kryterium poprawy poziomu opieki medycznej, a tzw. przeżywalność potraktowano jako wskaźnik skuteczności prowadzonego leczenia. Gdy jednak zaczęto odnosić w tym zakresie medycyny poważne sukcesy ratujące życie ludziom, którzy jeszcze nie tak dawno skazani byli na śmierć, okazało się, że czas życia ludzkiego nie jest wystarczającą miarą walki lekarzy o dobro pacjentów. Postęp medycyny ratował życie, ale czasem uratowanie życia sprowadzało się do skazania chorego na wieloletnią wegetację: leżenie w łóżku, potrzebę ciągłego nadzoru i opieki, odczuwanie dolegliwości bólowych, uzależnienie od aparatury medycznej. CO POWINNIŚMY WIEDZIEĆ O SYSTEMACH ZARZĄDZANIA JAKOŚCIĄ Wioletta Makieła, Aneta Lepiarska Krakowski Szpital Specjalistyczny im. Jana Pawła. II Wyzwaniem, które stanęło przed pracownikami służby zdrowia, było doprowadzenie uratowanego życia do tego, aby było ono możliwie znośne i szczęśliwe. Troską stało się zatem nie tylko wydłużenie życia ale poprawienie jego jakości. Polepszenie jakości życia chorych możemy między innymi uzyskać poprzez wprowadzenie w zakładach opieki medycznej systemów jakości. Europa okazała się bardzo podatna na nowe zastosowania standardów systemów zapewnienia jakości, pozwalających dokumentować wiarygodność techniczną firm za pomocą tzw. Certyfikatów ISO 9000. Dla tych celów powstało wiele instytucji, które utrwalają się w architekturze gospodarczej Unii Europejskiej, są skutecznym, pozataryfowym instrumentem ochrony rynków wewnętrznych i narzędziem budowy zharmonizowanej przestrzeni technologicznej. Wprowadzenie skutecznego systemu wymaga współdziałania wszystkich osób zatrudnionych w firmie, włączając naczelne kierownictwo, średnią kadrę wykonawczą, personel nadzoru i robotników we wszystkich obszarach działalności firmy, takich jak: badanie rynku, prace rozwojowe, planowanie, projektowanie, przygotowanie produkcji, zaopatrzenie, wytwarzanie, sprawdzanie jakości, sprzedaż, usługi posprzedażne, dobór i promocja kadr, szkolenie i doskonalenie zawodowe. Przydatna do zrozumienia jakości okazuje się filozofia „ Dalekiego Wschodu”, jako rozumienie odległości do ideału, którego wprawdzie nie da się osiągnąć, ale do którego należy stale i konsekwentnie dążyć. Właściwie to reforma służby zdrowia przeprowadzona w 1999 spowodowała zmianę zasad funkcjonowania służby zdrowia. Doprowadziła ona do tego, że zakłady opieki zdrowotnej znalazły się w nowej rzeczywistości - zaczęły konkurować pomiędzy sobą, poszukiwać konkurencyjnych dziedzin działalności, efektywnie gospodarować posiadanymi zasobami, czynnikami produkcji zgodnie z potrzebami zdrowotnymi ludzkości i zasadami rynkowymi. Zmiana zasad finansowania za204 kładów wpłynęła na wzrost znaczenia takich pojęć jak: jakość, efektywność, racjonalizacja kosztów. Zakłady opieki zdrowotnej tym samym upodobniły się do firmy. Celem świadczeniodawców stało się nie tylko samo świadczenie usług zdrowotnych, ale również dążenie by świadczenia te spełniały określone standardy, były właściwej jakości, spełniały wymagania klientów, płatników, państwa itp. Zatem jakość okazuje się być bardzo ważnym zagadnieniem we współczesnym konkurencyjnym świecie. W nowoczesnej organizacji staje się podstawą jej skutecznego funkcjonowania, jest wyznacznikiem kultury organizacji i czynnikiem jej sukcesu rynkowego, a niekiedy nawet utrzymania się na rynku. W chwili obecnej wielu świadczeniodawców nadal nie uświadamia sobie roli jaką odgrywa jakość usług medycznych pomimo, że gra toczy się o zdrowie i życie człowieka. Takie instytucje nie powinny zatem mieć racji bytu. Sukces organizacji zależy od jakości produktów końcowych, a ta z kolei w znacznym stopniu od „jakości całej organizacji”. RYS HISTORYCZNY KONCEPCJI ZARZĄDZANIA JAKOŚCIĄ. Początki praktycznego wykonywania niektórych zadań zarządzania jakością wiążą się z czasem, kiedy grupy społeczne w sposób zorganizowany i drogą współdziałania zmierzały do wytworzenia nie dowolnych lecz wcześniej „obmyślonych” przedmiotów. Wykonując te zadania w odległej przyszłości, nie używano zapewne ani pojęcia jakości, ani zarządzania. Dopiero rewolucja przemysłowa, zapoczątkowana w Anglii na przełomie XVIII i XIX wieku doprowadziła do ukształtowania się organizacyjnych struktur przemysłu fabrycznego, w których znalazły swoje miejsce niektóre zadania zarządzania jakością. Były one związane głownie ze sprawowaniem funkcji nadzoru nad pracą robotników przez brygadzistę, majstra lub mistrza . Feigenbaumowi przypisuje się wprowadzenie zasad zarządzania jakością . Opublikował on w 1961 roku książkę, która wywarła ogromny wpływ na kształtowanie się tej dziedziny, natomiast Juran J.M. w 1964 wydał książkę, która prognozowała zmiany, jakie wkrótce wywoła problem jakości w produkcji. Stał się on ekspertem numer 1 zarządzania jakością wydając przeciętnie co 5 lat nową książkę . Do grona amerykańskich twórców zarządzania jakością zalicza się również B.P.Crosbiego, utalentowanego szefa kontroli jakości zakładów Martin Orlando na Florydzie. W latach sześćdziesiątych był on twórca zarządzania jakością zwanego „Zero Defects”, udało się je zastosować, ale nie okazało się ono rozwiązaniem stabilnym i mającym zdolność dalszego rozwoju. Ekspertem, który przez Japończyków uważany jest za współtwórcę japońskiego stylu zarządzania jakością jest W.E. Deming. Był on wizjonerem zastosowań sprawnych, samouczących się systemów procesowych. W odróżnieniu od innych twórców W.E. Deming mało pisał, natomiast dużo czasu spędzał z japońskimi menadżerami w fabrykach wśród ludzi różnych szczebli, pomagając im projektować, wdrażać, oceniać i utrwalać systemy zapewnienia jakości w różnych procesach pracy. W latach osiemdziesiątych W.E. Deming podjął działalność w Massachusetts Institute of Technology, które stało się znaczącym centrum rozwoju badań nad jakością . Sukcesy w Japonii w zakresie restrukturyzacji nieefektywnego przedwojennego systemu gospodarczego wraz z wbudowaniem weń jakości jako głównego celu w każdej komórce – są traktowane jako jedne z największych innowacji bieżącego stulecia w dziedzinie zarzadzania. Z tą innowacją wiąże się także nazwisko Kaoru Ishikawa czy Masaaki Imai. W XX wieku nastąpił intensywny rozwój form organizacyjnych, metod i zakresu zarządzania jakością. Trudno jest datować poszczególne fazy rozwoju zarządzania jakością, gdyż przebiegał on różnie w poszczególnych państwach, regionach, gałęziach gospodarki, przedsiębiorstwach oraz w teorii i praktyce. ETAPY I KONCEPCJE ROZWOJU ZARZADZANIA JAKOŚCIĄ 1. Kontrola techniczna. Obiektem kontroli jest wyrób (detal, podzespół, zespół, itp.) będący rezultatem procesu technologicznego i ujmowania wyłącznie w przestrzeni cech technicznych. Ten typ kontroli ma właściwości biernej kontroli restrykcyjnej – wyniki kontroli służą głównie przyjęciu lub odrzuceniu wyrobu oraz wynagrodzeniu lub ukaraniu robotnika. 2. Kontrola jakości. 205 Kategoria jakości zajmuje bardzo ważne miejsce w dzisiejszym świecie, w każdej dziedzinie życia i gospodarki, w tym również w opiece zdrowotnej. Coraz doskonalsza praca i jej wyniki pozwalają organizacji na ciągły i dynamiczny rozwój. Nie wystarczy jednak sama wiedza na ten temat, ponieważ jakość trzeba planować, oceniać, zapewniać, kontrolować, doskonalić a co najważniejsze zarządzać . Jakość ta musi stać się celem i podstawowym obiektem zarządzania firmy. Wyraża postęp w stosunku do kontroli technicznej, gdyż opiera się na założeniu, że jakości nie da się wymusić kontrolą, lecz należy ją wytworzyć. Stosuje rozszerzony, nie tylko techniczny punkt widzenia spraw jakości oraz uwzględnia elementy działalności profilaktycznej. Rozkłada odpowiedzialność za jakość na jednostki wykonawcze i zarządcze oraz wykorzystuje metodę samokontroli. 3. Sterowanie jakością (kompleksowe sterowanie jakością). Ten etap rozwoju zarządzania jakością obejmuje większość funkcji zarządzania, w szczególności akcentując funkcję regulowania, składającą się z funkcji kontrolowania i korygowania. Pojawiają się także elementy planowania i stymulowania jakości. Rozwija się samokontrola oraz tzw. System pracy bezusterkowej. Jednym z częściej stosowanych rozwiązań jest statystyczne regulowanie procesów technologicznych (SPC). 4. Zarządzanie jakością. Współcześnie najdoskonalszą formą zarządzania jakością w przedsiębiorstwie jest zarządzanie przez jakość (TQM). Idea zarządzania przez jakość sprowadza się do uznania, że wszystkie materialne i niematerialne składniki przedsiębiorstwa produkcyjnego wpływają na jakość produktów i procesów wewnętrznych i zewnętrznych, a więc zarówno jakość tych produktów i procesów, jak i jakość składników (zasobów) przedsiębiorstwa` powinny być objęte kompleksem funkcji zarządczych. Jedną z cech zarządzania jakością jest zaakceptowanie znaczenia fazy przygotowawczej działań wykonawczych – występujące w formie wewnętrznego i zewnętrznego zapewnienia jakości . Współtwórcami dotychczasowych osiągnięć w zakresie zarządzania (sterowania) jakością są głownie badacze praktycy i teoretycy ze Stanów Zjednoczonych, Japonii i Europy Zachodniej. Występujący tam system dynamicznie rozwijającej się gospodarki rynkowej wywierał presję na praktyczny i modelowy postęp w zakresie jakości produktów. Natomiast w krajach o gospodarce nakazowo – rozdzielczej (a w tym w Polsce), jakby na przekór antyjakościowej praktyce rozwijał się nurt teoretyczny . Istnieje duża różnorodność w samym definiowaniu pojęcia jakości. Pierwotnie jakość pojmowana była jako stan działalności. W czasach standardów, norm technicznych, wymogów bezpieczeństwa pojęcie jakości wymaga jednak uściślenia. A zatem jakość „to pewien stopień doskonałości” według Platona, jest robieniem rzeczy właściwych właściwie za pierwszym razem . Natomiast W.E. Deming uważa, że „jest tym co zadawala, a nawet zachwyca klienta”. Jakość to istotne cechy przedmiotu wyróżniające go spośród innych i stanowiące o jego swoistości pod danym względem, to suma właściwości i cech produktu, procesu lub usługi, które są właściwe dla spełnienia wymagań (według encyklopedii PWN) . Jakość dla pacjenta zależy od kwalifikacji personelu medycznego i warunków, w jakich usługi medyczne są świadczone, a także od przebiegu procesu diagnostycznego i terapeutycznego oraz od powrotu do zdrowia lub jego poprawy po opuszczeniu szpitala. Natomiast dla pracowników służby zdrowia wiąże się ze zgodnością usługi z aktualną, profesjonalną wiedzą i osiąganiem spodziewanych rezultatów, poprawy stanu zdrowia pacjenta, jego zadowolenia i satysfakcji pracowników. Dla Płatnika jakość wiąże się z dystrybucją świadczeń zgodnie z potrzebami zdrowotnymi populacja oraz działaniami skutecznymi, racjonalnymi i efektywnymi (słownik jakości). Zatem Jakość w opiece zdrowotnej polega na pełnym zaspokajaniu na usługi medyczne przy możliwie najniższych kosztach własnych świadczeniodawców, w ramach obowiązujących regulacji i limitów ustanowionych przez władze administracyjne i instytucje kupujące. Kategoria jakości zajmuje bardzo ważne miejsce w dzisiejszym świecie, w każdej dziedzinie życia i gospodarki, w tym również w opiece zdrowotnej. Coraz doskonalsza praca i jej wyniki pozwalają organizacji na ciągły i dynamiczny rozwój. Nie wystarczy jednak sama wiedza na ten temat, ponieważ jakość trzeba planować, oceniać, zapewniać, kontrolować, doskonalić a co najważniejsze zarządzać . Jakość ta musi stać się celem i podstawowym obiektem zarządzania firmy. 206 Aby możliwe było osiągnięcie korzyści ze świadczenia usług wysokiej jakości, firma musi podejmować działania związane z zarządzaniem jakością. Zarządzaniem jakością nazywa się wykonywanie funkcji zarządzania w stosunku do jakości systemu zarządzanego j jakości jego składników . Jest to podejście, w którym jakość jest najważniejsza kwestia w decyzjach kierowniczych. Definicja według normy ISO mówi, że „zarzadzanie jakością to działania z zakresu zarzadzania, które decydują o polityce jakości, celach i odpowiedzialności, a także ich realizacji w ramach systemu jakości za pomocą takich środków, jak planowanie jakości, sterowanie jakością, zapewnienie jakości i doskonalenie jakości” . Zarządzanie jakością charakteryzuje się: orientacją na klienta, systemowym i zorganizowanym działaniem w dziedzinie jakości, oddziaływaniem na jakość we wszystkich fazach świadczenia usługi, zaangażowaniem się wszystkich pracowników łącznie z kierownictwem w sprawy jakości, stworzeniem kultury i filozofii projakościowej, dokumentowaniem działań związanych z jakością. Najdoskonalszą formą zarządzania jakością jest zarzadzanie przez jakość. Zarządzanie to charakteryzuje się kompleksowym podejściem do spraw jakości w organizacji i w jej otoczeniu. Kompleksowość ta wynika z uzasadnionego założenia, że jakość produktów finalnych jest determinowana działalnością wielu podsystemów firmy . Jakością muszą się zajmować wszyscy pracownicy danej firmy, a nie tylko dział jakości, bo wtedy nie zostaną rozwiązane wszystkie problemy jakości. Idea zarządzania przez jakość sprowadza się do uznania, że wszystkie materialne i niematerialne zasoby firmy wpływają na jakość produktów/ usług i procesów, dlatego też trzeba zarządzać zarówno jakością produktów/ usług, procesów oraz jakością zasobów firmy. CELE I FUNKCJE ZARZĄDZANIA JAKOŚCIĄ Podobnie jak każda dziedzina działalności przedsiębiorstwa, tak i system jakości jest określony przez jego cele i funkcje. Cele systemu jakości z jednej strony odniesione są do wyrobów (usług) i procesów wykonawczych, z drugiej zaś do zarządzania. Celami generalnymi są: 1.Uzyskanie określonego poziomu jakości wyrobów lub usług (przy uwzględnieniu kryteriów ekonomicznej opłacalności), zgodnie z ustalonymi lub przewidywanymi potrzebami nabywców, 2.Osiągnięcie stanu wysokiej sprawności organizacyjno – technicznej, społecznej i ekonomicznej procesów wykonawczych i procesu zarządzania, czego równoważnikiem jest uzyskanie zaufania nabywcy do tego, iż założone wymagania jakościowe, dotyczące wyrobu lub usługi, zostaną spełnione przez producenta lub dostawcę . Powyższe cele wykazują zbieżność z celami ogólnymi przedsiębiorstwa. Należy to tłumaczyć tym, że nowoczesny system jakości wiąże w zasadniczym stopniu prawie wszystkie dziedziny przedsiębiorstwa. Sprawia to, iż cele dotyczące jakości nakładają się w szerokim zakresie na cele ogólne, a zarazem nabierają znaczenia strategicznego. Analogiczna sytuacja występuje w odniesieniu do funkcji będących działaniami (czynnościami, procesami), które zachodzą zarówno w systemie zarządzania jak i w systemie wykonawczym. Jako zasadę należy przyjąć powiązanie celów i funkcji. Jest ona logiczną konsekwencją odpowiedniości między celami jako zamierzonymi przedsięwzięciami, a funkcjami będącymi działaniami celowymi”. Zasada ta jest zarazem wytyczną kształtowania struktury organizacyjnej systemu zarzadzania jakością i całego przedsiębiorstwa, w związku z przyporządkowaniem ustanowionych celów i funkcji poszczególnym jednostkom organizacyjnym i stanowiskom pracy. Klasyfikacja celów i funkcji jest również podstawą badania efektywności zarządzania jakością. Ukierunkowuje ona ocenę tego systemu w związku z oszacowaniem stopnia osiągniętych celów i stopnia spełnienia poszczególnych funkcji. Badaniu podlegają wymagania niezgodności, wadliwości produkowanych wyrobów (usług), a także poziom jakości zarzadzania i procesów pracy. Poziom jakości zarządzania jest określony przez parametry i wskaźniki efektywności stosowanych procedur i technik. Natomiast procesy pracy ocenia się pod względem nowoczesności rozwiązań konstrukcyjnych, niezawodności systemu eksploatacyjnego, kosztów jakości . NORMALIZACJA JAKOŚCI Każda autonomiczna organizacja ma prawo do ustalenia norm i wdrażania ich na obszarze swoich wpływów i uprawnień. Normy tworzone na wewnętrzny użytek organizacji, są opracowy207 wane i wdrażane zgodnie z obowiązującym w niej systemem zarzadzania. Natomiast normy zewnętrzne wdrażane w danej organizacji występują zasadniczo jako: 1. Normy obligatoryjne, których stosowanie obowiązuje z mocy prawa ustanowionego przez odpowiednie władze państwowe; 2.Normy fakultatywne, stosuję się je na mocy dobrowolnie zawartej umowy, ugruntowanej tradycji lub przyjętej powszechnie konsekwencji; Wysoką rangę mają normy wielkich i przodujących w poszczególnych Branżach(gałęziach, sektorach), przedsiębiorstw produkcyjnych lub handlowych. Tworzone są przez nie techniczne konwencje, wymagania, procedury, metody badań, klasyfikacje oraz opracowują ekspertyzy, prowadzą badania i sporządzają atesty (certyfikaty). Niekiedy stowarzyszenia normalizacyjne uzyskują od władz akredytację i wyłączność na określone działania normalizacyjne na terenie danego państwa. Normy państwowe (w Polsce oznaczone znakiem PN) wspomagające i harmonizujące, mają na ogół charakter fakultatywny, a normy zabezpieczające –obligatoryjny. W większości krajów obligatoryjne normy państwowe obejmują ochronę zdrowia i życia, bezpieczeństwo pracy i użytkowania wyrobów, ochronę środowiska naturalnego, uprawy rolne i hodowlę, wyroby zamawiane przez organizacje państwowe. Szczególnymi obiektami normalizacji państwowej są systemy miar (legalne jednostki miar, kontrola metrologiczna przyrządów pomiarowych, nadzór) oraz systemy badań i certyfikacji (przyznawanie znaku bezpieczeństwa, akredytacja jednostek certyfikacyjnych, certyfikacja audytów, akredytacja jednostek badawczych). Powszechnie występuje obowiązek uzyskiwania znaku bezpieczeństwa na określone wyroby. Znak ten potwierdza, że dany wyrób nie stanowi zagrożenia dla życia, zdrowia, mienia i środowiska naturalnego. Na poziomie normalizacji ponadpaństwowej działa wiele znanych organizacji międzynarodowych (np. ISO, CEE, IEC) oraz federacji krajowych stowarzyszeń normalizacyjnych (np. CENELEC, CEN). Normy te nie są obligatoryjne, ale mogą być wprowadzane w poszczególnych państwach w trybie właściwym dla tych państw. Zauważalne są centralistyczne tendencje zmierzające do wzmocnienia pozycji norm europejskich (EN) . Aktualnie wprowadza się coraz powszechniej inne sformalizowane systemy, w tym głównie: 1. Zarządzanie wiedzą, 2. Zarządzanie finansami, 3.Zarządzanie aspektami odpowiedzialności socjalnej w organizacji, 4. Ochrona danych i tajemnicy służbowej, Zjawiskiem ściśle związanym z wprowadzeniem uniwersalnych systemów zarządzania jakością jest ich adaptacja dla potrzeb poszczególnych branż: • Samochodowej (ISO/TR 16949); • Telekomunikacyjnej (TL 9000); • Lotniczej (AS 9000); • Medycznej (prace w ramach ISO/ TC 210); W 1987 roku Międzynarodowa Organizacja Normalizacyjna ISO opracowała, wykorzystując doświadczenia brytyjskich norm BS 5750, trzy standardy dokumentowania wiarygodności systemu jakości firm (zob. tab.1): 1.ISO 9001, model zapewnienia jakości w projektowaniu, produkcji, instalowaniu i obsłudze, przeznaczony dla firm wykonujących wyroby w pełnym cyklu rozwojowym, 2.ISO 9002, model zapewnienia jakości w produkcji i instalowaniu, przeznaczony dla produkujących wyroby wg dokumentacji swoich odbiorców, 3.ISO 9003, model zapewnienia jakości w kontroli i badaniach końcowych, przeznaczony dla firm dokumentujących wyłącznie fakt sprawności procesów sprawdzania zgodności produkowanych wyrobów z wymaganiami. Normy ISO serii 9000/2000 znajdują zastosowanie nie tylko niezależnie od branży, do której można zaliczyć produkowany wyrób lub usługę, ale także niezależnie od wielkości organizacji. Do norm ISO serii 9000 zalicza się normy opracowane przez Komitet Techniczny ISO TC 176-Zarządzanie jakością i zapewnienie jakości. Norma ISO 9001 jest podstawą certyfikacji systemu zarządzania jakością firmy. Certyfikacja zgodnie z PN-EN 45012:2000 ( zawierająca ogólne wymagania dotyczące jednostek certyfikujących systemy zarzadzania jakością) jest to „działanie niezależnej trzeciej osoby, która wykaże, że odpowiednio oznaczone produkty, metody i usługi są zgodne z określoną normą lub innym określonym normatywnym dokumentem”. W przypadku systemu zarzadzania jakością, proces certyfikacji polega na wykazaniu przez jednostkę certyfikującą, że funkcjonujący w organizacji (przedsiębiorstwie) system jest zgodny z normą ISO 9001:2000. Na potwierdzenie tego faktu organizacja otrzymuje dokument zwany certyfikatem. W Polsce aktem prawnym re208 gulującym miedzy innymi podstawowe zasady akredytacji i certyfikacji jest ustawa z dnia 3 kwietnia 1993 roku o badaniach i certyfikacji (Dz.U. z 1993r. Nr 55, poz. 250, ze zm.) . Wymagania normy ISO 9001:2000 wynikają bezpośrednio z zalecenia przyjęcia podczas opracowywania, wdrażania i doskonalenia systemu zarządzania jakością podejścia systemowego. W związku z tym kierownictwo organizacji ( przedsiębiorstwa, instytucji) powinno: 1.Ustalić procesy konieczne w systemie zarządzania jakością z uwzględnieniem specyfiki organizacji (ustalenie konkretnego zastosowania procesów); 2.Określić wzajemne zależności i powiazania miedzy procesami; 3.Określić metody oraz kryteria niezbędne do zapewnienia skuteczności procesów oraz ich nadzorowania; 4.Zapewnić zasoby (personel, środki rzeczowe i finansowe) oraz informacje niezbędne do realizacji procesów oraz ich monitorowania; 5.Monitorować, mierzyć i analizować przebieg procesów; 6.Wdrażać działania niezbędne do osiągnięcia planowanych wyników oraz działania zmierzające do ciągłego doskonalenia procesów. stom biurokratycznym i zachwianiu równowagi pomiędzy formalną a merytoryczną stroną jej funkcji regulacyjnych.Towarzysząca normalizacji formalizacja sprzyja utrwaleniu się rutyn działania, co może być czynnikiem hamującym inwencję i wdrażanie korzystnych zmian. Innym zagrożeniem związanym z normalizacją jest utrudnienie lub nawet uniemożliwienie współpracy (kooperacji) oraz wzajemnej wymiany produktów na skutek rozproszonego, samodzielnego i nieuzgodnionego prowadzenia przez organizacjhję działań normalizacyjnych. Potrzebne są więc wspólne i uzgodnione działania normalizacyjne dla zapewnienia jakości, harmonijności i jednolitości systemu normalizacji w większej skali niż zakres działań pojedynczych organizacji. Należy również dodać, że powodem wprowadzania systemu zarządzania jakością jest dążenie do ułatwienia współpracy z innymi organizacjami, szczególnie z posiadającymi wdrożony system zarządzania jakością. Normatywy, w oparciu o które opracowywane są systemy zarzadzania jakością, określają pewien standard funkcjonowania organizacji. DOKUMENTACJA ZARZADZANIA JAKOŚCIĄ Omawiając normalizację sytemu zarządzania jakością nie sposób pominąć problemu korzyści i strat wynikających z jego wprowadzenia. Analiza tego problemu powinna uwzględniać bilans korzyści (walorów) oraz strat (mankamentów) wynikających z tej działalności. Nie ulega wątpliwości, że normalizacja jest koniecznym narzędziem kształtowania jakości, któremu z natury rzeczy towarzyszą różnorodne ograniczenia. Nieodłączna cechą normalizacji jest optymalizacja rozstrzygnięć i ustaleń jakościowych. Działania zarządcze i wykonawcze przebiegają według norm, zapewniają powtarzalność, stabilność oraz jednorodność jakości egzemplarzy wytworów produkowanych seryjnie lub masowo. Zapewnia to m.in. substytucyjność w wypełnianiu funkcji użytkowych (np. zamienność części) oraz ułatwia przebieg i ogranicza niepewność procesów eksploatacyjnych. Normy są nieodłącznym elementem wewnętrznego i zewnętrznego zapewnienia jakości. Działalność oparta na normach jest zaprzeczeniem stosowania prób i błędów. Oprócz korzyści z normalizacją wiąże się także możliwość wystąpienia skutków negatywnych. Niewłaściwie prowadzona normalizacja sprzyja przero- Dokumentacja systemu jakości powinna być adekwatna do potrzeb i oczekiwań organizacji. Norma ISO 9001:2000 jest bardzo elastyczna, jeśli chodzi o ilość niezbędnej dokumentacji systemowej. O tym jaką postać będzie miała dokumentacja systemowa i jak będzie wyglądało jej nadzorowanie w firmie, decydują następujące czynniki: - Wielkość organizacji, - Specyfika realizowanych procesów, - Kwalifikacje personelu, - Dostęp i umiejętność wykorzystania przez pracowników technologii informatycznej , Zgodnie z wymaganiami normy ISO 9001:2000 dokumentacja systemowa musi zawierać: - Politykę jakości i cele dotyczące jakości, - Księgę jakości, - Udokumentowane procedury wymagane przez normę, - Dokumenty potrzebne organizacji w celu zapewnienia skutecznego planowania, przebiegu i nadzorowania procesów; - Zapisy wymagane przez normę. 209 Procedura, zgodnie z normą ISO 9001:2000, to ustalony sposób przeprowadzenia działań lub procesu. Procedura udokumentowana to inaczej procedura pisemna – zapisany sposób prowadzenia działań lub procesu. Procedura może być zapisana lub niezapisana . Na dokumentację SJZ składają się następujące dokumenty opracowane w związku z wdrożeniem systemu: Polityka jakości, Księga jakości, Plan jakości, Procedura. Norma ISO 9001:2000 wymaga udokumentowania procedur, co najmniej w stosunku do: - Nadzoru nad dokumentacją; - Nadzoru nad zapisami jakości; - Audytów wewnętrznych; - Nadzoru nad wyborem niezgodnym z wymaganiami; - Działań korygujących; - Działań zapobiegawczych. O tym, czy w firmie opracowane zostaną dodatkowe procedury decyzyjne, ona sama, kierując się zasadą, opracowujemy procedurę dotyczącą działania wówczas, gdy zgodnie z naszym doświadczeniem możemy stwierdzić, że jej brak może negatywnie wpłynąć na wynik działania. Dodatkową wykładnią są też kwalifikacje pracowników, im wyższe, tym mniejsza potrzeba formalizacji procedur. Udokumentowana procedura powinna zawierać: - Tytuł określający procedurę; - Cel jej stosowania; - Zakres obowiązywania procedury, odnoszący się do obszarów w firmie; - Odpowiedzialność i uprawnienia w odniesieniu do działań objętych procedurą; - Opis działań objętych procedurą: szczegółowość opisu zależy od potrzeb procesu, kwalifikacji personelu; opis może być słowny lub graficzny i powinien identyfikować uczestników działań, potrzebne zasoby, dokumenty, powstające zapisy oraz zasady monitorowania działań objętych procedurą; - Zapisy powstające w wyniku działań objętych procedurą oraz tam, gdzie ma to zastosowanie- wykorzystywane formularze. Instrukcje – są dokumentami szczegółowo opisującymi, jakie działania przewidziane w procedurach są realizowane na poszczególnych stanowiskach pracy lub w konkretnych sytuacjach. Instrukcje mogą mieć formę bardzo prostą, ale mogą też być zbudowane podobnie jak procedury. W uzasadnionych przypadkach uzasadnione i celo- we jest łączenie obu dokumentów. Celowość opracowania i szczegółowość zależy od kwalifikacji wykonawców działań. Regulaminy, przepisy prawne, harmonogramy, plany, prognozy, diagramy przebiegu, bazy danych, normy, instrukcje obsługi i inne, które już są lub powinny być zastosowane w firmie. Są one potrzebne do sprawnego i zgodnego z wszelkimi wymaganiami funkcjonowania oraz mogą wpłyną na skuteczność planowania, realizacji i nadzorowania procesów. Dokumenty te (podobnie jak i inne) należy w firmie zinwentaryzować, przypisać do procesów, w których są potrzebne i poddać nadzorowi. Najwyższe kierownictwo organizacji zobowiązane jest przeprowadzać z ustaloną częstotliwością przegląd systemu zarządzania jakością w celu zapewnienia jego stałej przydatności, adekwatności i skuteczności. Pełnomocnik ds. Systemu Jakości powinien przygotować dane wejściowe do przeglądu w szczególności dotyczące: - Wyników audytów,(rozpoczynamy audytem wewnętrznym w firmie); - Informacji od klientów o funkcjonowaniu procesów zgodności wyrobu; - Stan działań zapobiegawczych i korygujących (działanie zapobiegawcze ma na celu, by problem w ogóle się nie pojawił; działania korygujące mają na celu, by niezgodność nie pojawiła się ponownie i dlatego polega na eliminacji przyczyn niezgodności); - Realizacja działań podjętych w następstwie wcześniejszych przeglądów zarządzania. BIBLIOGRAFIA 1. P. Grudowski: System zarządzania jakością wg normy ISO 9001 w małej firmie. Bydgoszcz, 2004. 2. A. Hamrol, W. Mantura: Zarządzanie jakością. Teoria i praktyka. Warszawa, PWN, 2002. 3. K. Opolski, G. Dykowska, M. Możdżonek: Zarzadzanie przez jakość w usługach zdrowotnych. Warszawa, 2005. 4.W. Sokołowicz, A. Strzednicki: Vademecum Menedżera. ISO-system zarzadzania jakością. Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa, 2004. 5.A. Stabryła: Podstawy zarzadzania firmą. Warszawa, PWN, 1995. 6. L. Wasilewski: Podstawy zarządzania jakością. Warszawa, 210 W imieniu Komitetu Naukowego i Organizacyjnego I Międzynarodowej Konferencji Pielęgniarstwa Specjalistycznego mam zaszczyt zaprosić Państwa do udziału w tym wyjątkowym przedsięwzięciu, które odbędzie się jesienią tego roku w Raclawicach. Jest to pierwsze nasze spotkanie organizowane przy współpracy wyższych szkół medycznych kształcących pielęgniarki i położne w krajach Unii Europejskiej. W Konferencji będą uczestniczyć uznane autorytety polskiego pielęgniarstwa i położnictwa, a dzięki udziałowi prelegentów z Czech, Słowacji i Wielkiej Brytanii bedzie ona miała międzynarodowy charakter. Mamy nadzieję, że konferencja umożliwi Państwu zdobycie nowych, cennych doświadczeń, nawiązanie silnych i trwałych relacji naukowych, zarówno krajowych jak i i międzynarodowych. Z wyrazami szacunku dr n.med.Ewa Molka Publikacje Wszystkie prezentowane podczas Konferencji prace zostaną opublikowane w recenzowanej monografii "Współczesne pielęgniarstwo specjalistyczne- wiedza, kompetencje, praktyka". Do publikacji w monografii zostaną zakwalifikowane prace posiadające objętość od 20 tys. do 25 tys. znaków, oraz pozytywną recenzję Komitetu Naukowego Konferencji. Publikacja prac przedstawianych podczas konferencji jest bezpłatna. Zapraszamy również do przesyłania prac, tematycznie związanych z sesjami plenarnymi Konferencji a przeznaczonych tylko do publikacji w monografii. Koszt publikacji 150 zł, za każdy nadesłany artykuł. Opłata na konto, do 3 dni od uzyskania informacji o zatwierdzeniu pracy do publikacji. Wskazówki dla autorów prac 1. Pełny tekst prac nalezy przesłać do 15.09.2014 na adres mailowy: [email protected] 2. Plik z tekstem nazwać w następujący sposób: Monografia.Tytuł pracy. Imię i nazwisko.doc 3.Pisząc tekst, prosimy o zachowanie następujących zasad: edytor tekstu MS WORD, marginesy: górny, dolny, prawy, lewy = 2,5 cm; nagłówek, stopka = 1,25 cm, czcionka Times New Roman 12, kolor czarny, odstępy 1,5, normostrona – 1800 znaków wraz ze spacjami nie dzielić wyrazów na końcu wiersza, nie stosować wcięć w celu oznaczenia akapitów, wyrównanie tekstu do lewej, nie kończyć wiersza klawiszem Enter, klawisz Enter należy użyć tylko na końcu akapitu tabele nie mogą być większe niż ustawienia strony nie używać skrótów bez ich wcześniejszego wyjaśnienia w tekście. 4. Układ pracy powinien obejmować wyodrębnione części: Wprowadzenie, Cel pracy, Materiał i metodyka, ( w ramach części metodyka - Informacja o stanowisku Komisji Bioetycznej) Wyniki badań, Omówienie/Dyskusja, Wnioski/Podsumowanie, Piśmiennictwo, Tabele, Ryciny. Materiał i metodyka musi szczegółowo wyjaśniać wszystkie zastosowane metody badawcze, które są uwzględnione w wynikach. Należy podać nazwy metod statystycznych i oprogramowania zastosowanych do opracowania wyników. 5.Streszczenie w języku polskim wraz z słowami kluczowymi (max. 4 słowa), należy umieścić po stronie tytułowej w tekście każdego rodzaju artykułu, streszczenie powinno zawierać nie więcej niż 1100 znaków ze spacjami (tj. około 150 słów).Streszczenie wraz z wersją tytułu w języku angielskim i słowami kluczowymi należy umieścić na końcu tekstu (po bibliografii). 6.Cytowanie i spis literatury (wg normy STN ISO 690). Cytowanie w tekście: (nazwisko autora, rok, strona/y); przykład (Kowalski, 2009, s. 50). Bibliografia, na końcu tekstu – numeracja według porządku alfabetycznego. 7.Terminy i wyrażenia obcojęzyczne należy pisać kursywą. Nie należy stosować wytłuszczeń oraz podkreśleń. 8.Akceptowane są materiały w odcieniach szarości, publikacja materiałów kolorowych wymaga wcześniejszych ustaleń z wydawcą. Szczegółowy program Konferencji zostanie opublikowany we wrześniowym wydaniu Pielęgniarstwa Specjalistycznego. 211