MINISTERSTWO PRACY I POLITYKI SPOŁECZNEJ Wg rozdzielnika

MINISTERSTWO PRACY I POLITYKI SPOŁECZNEJ Wg rozdzielnika

MINISTERSTWO PRACY I POLITYKI SPOŁECZNEJ
DEPARTAMENT ANALIZ EKONOM ICZNYCH I PROGNOZ
ul. Nowogrodzka 1/3/5, 00-513 Warszawa, tel. +48 22 661-1210, faks +48 22 661-1243
www.mpips.gov.pl; E-Mail: [email protected]
Warszawa, 22 czerwca 2012 r.
DAE- IY-078-76 -JC/12
Wg rozdzielnika
Uprzejmie przekazuję do konsultacji Krajowy Raport Społeczny Polski za 2012 r.
{National Social Report). Od 2012 r. państwa członkowskie UE mogą przedstawiać Dyrekcji
Generalnej ds Zatrudnienia, Spraw Społecznych i Integracji Społecznej Komisji Europejskiej
oraz Komitetowi Ochrony Socjalnej Rady sprawozdania uzupełniające Krajowe Plany
Reform w tych obszarach ,.Społecznej Otwartej Metody Koordynacji”, które nie zostały objęte
obowiązkiem raportowania w KPR, tj. emerytur oraz opieki zdrowotnej i długoterminowej.
Proszę o przesłanie stanowisk odnośnie Krajowego Raportu Społecznego w terminie do 23
lipca 2012 r., również drogą elektroniczną, na adres: [email protected].
ZASTĘPCA DYREKTORA
Departamentu Analiz
Ekonomicznych i Prognoz
Załącznik:
Krajowy Raport Społeczny
Otrzymują:
1. NSZZ Solidarność - adres: [email protected]
2. OPZZ - adres: [email protected] [email protected]
3. Forum Związków Zawodowych - adres: [email protected]
4. PKPP Lewiatan - adres: [email protected]
5. Pracodawcy RP - adres: [email protected]
6. Związek Rzemiosła Polskiego - adres: [email protected]
7. BCC - adres: [email protected]
Wersja: 22/06/2012
POLSKA
KRAJOWY RAPORT SPOŁECZNY 2012
1. Wstęp
Rada EPSCO z 17 czerwca 2011 poparła opinię Komitetu Ochrony Socjalnej (SPC) z 23 maja
2011 o „Odnowieniu społecznej Otwartej Metody Koordynacji” [10405/11] 1, według której
państwa członkowskie mają przedkładać od 2012 Krajowe Raporty Społeczne (KRS). Celem
KRS jest uzupełnienie Krajowego Programu Reform (KPR), który m.in. obejmuje informacje
o działaniach na rzecz wzrostu sprzyjającego integracji społecznej, o informacje dotyczące
adekwatności emerytur i stabilności finansowej systemów emerytalnych oraz opieki
zdrowotnej i długoterminowej. W ten sposób KPR i KRS przedstawiają całość działań i
zamierzeń we wszystkich trzech obszarach społecznej OMK, tj. walka z ubóstwem i
wykluczeniem społecznym, adekwatne i stabilne systemy emerytalne oraz dostępne i stabilne
systemy ochrony zdrowia i opieki długoterminowej. KRS składa się przewodniczącemu SPC
oraz dyrektorowi generalnemu DG EMPL.
2. Ocena realizacji głównych celów „społecznej” otwartej metody
koordynacji
W najbliższych latach, podobnie jak w roku 2011, sytuacja gospodarcza i społeczna Polski
kształtowała się będzie po wpływem koniunktury w UE, tempa i struktury realizowanej w
kraju konsolidacji fiskalnej oraz tendencji demograficznych, w szczególności ubytku ludności
w wieku produkcyjnym oraz zmian w aktywności zawodowej Polaków. Podjęte przez rząd
działania polegające na znacznym zmniejszeniu dostępności wcześniejszych emerytur oraz
podniesieniu wieku emerytalnego, powinny (przy założeniu wzrostu aktywności zawodowej)
zredukować negatywne skutki zmiany demograficznej dla rynku pracy. Oczekuje się nawet
pewnego wzrostu podaży pracy do roku 2015. Dlatego w 2015 wskaźnik bezrobocia
powinien spaść do 8,9% (z 9,9% w 2012) i to w warunkach wzrostu aktywności zawodowej.
W 2011 zanotowano pierwszy w ostatnich latach spadek spożycia publicznego. Było to
wynikiem konsolidacji fiskalnej nakierowanej na redukcję deficytu sektora instytucji
rządowych i samorządowych. W kolejnych latach spożycie publiczne będzie uwarunkowane
konsolidacją finansów publicznych przedstawioną w Programie Konwergencji. Po spadku o
1,3% w 2011, spożycie publiczne w latach 2012-2015 będzie rosło mniej więcej o połowę
wolniej od spodziewanego wzrostu dochodu PKB.
Rząd podejmuje działania zmierzające do zapewnienia stabilności finansowej systemu
emerytalnego oraz adekwatności świadczeń emerytalnych. Polegają one na reformowaniu
systemu emerytalnego oraz wzmacnianiu systemów aktywizacji zawodowej, w tym wsparcia
zatrudnienia młodzieży i osób starszych w ramach polityki rynku pracy. Poprzez zwiększenie
podaży pracy, reforma emerytalna przyczyni się do podniesienia długookresowego PKB.
Wzrost PKB, wzrost funduszu wynagrodzeń i wydłużenie aktywności zawodowej w ciągu
życia będą czynnikami zwiększającymi kapitał emerytalny, tj. wysokość przyszłych emerytur.
1
EPSCO 3099th meeting, 17 June 2011 [11574/11].
1
Rząd podejmuje też działania deregulujące dostęp do zawodów, starając się w ten sposób
ułatwiać wejście na rynek pracy osobom młodym oraz wspierać mobilność zawodową osób
już pracujących.
Prowadzone są też działania programowe oraz przygotowania organizacyjne do podniesienia
dostępności oraz jakości opieki geriatrycznej i długoterminowej.
3. Zmniejszenie ubóstwa i wykluczenia społecznego
Celem Polski jest obniżenie o 1,5 mln liczby osób zagrożonych ubóstwem i/lub deprywacją
materialną i/lub żyjących w gospodarstwach domowych bez osób pracujących lub o niskiej
intensywności pracy.
Stan realizacji przyjętego celu krajowego przedstawia polski Krajowy Plan Refom 2012.
Opisano w nim zadania w obszarze Aktywność zawodowa dla wzrostu sprzyjającego
włączeniu społecznemu, zrealizowane w 2011 oraz planowane do realizacji w latach 2012/13,
w podobszarach „nowoczesny rynek
pracy” oraz „przeciwdziałanie wykluczeniu
społecznemu”.
4. Adekwatność świadczeń oraz stabilność systemów emerytalnych
Stabilność finansowa systemu
W celu ograniczenia tempa przyrostu państwowego długu publicznego, w 2011 część składki
emerytalnej przesunięto z otwartych funduszy emerytalnych (OFE) do ZUS. Utrzymano w
ten sposób stabilność finansów publicznych, zapewniając jednocześnie bezpieczeństwo
wypłat emerytur. Bez wprowadzenia tych zmian polski dług publiczny przekroczyłby próg
ostrożnościowy 55%, PKB. Wówczas, prawo wymaga m.in., likwidacji deficytu budżetu
państwa już w kolejnym roku albo przyjęcia budżetu zapewniającego spadek relacji długu
publicznego do PKB, wyklucza możliwość udzielania z budżetu państwa nowych pożyczek i
kredytów oraz ogranicza waloryzację rent i emerytur maksymalnie do poziomu wzrostu cen
towarów i usług konsumpcyjnych w poprzednim roku. 2
Od 1 maja 2011 OFE otrzymują 2,3% podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie
emerytalne, zamiast 7,3%, jak to było wcześniej. Pozostałe 5% umieszczane jest w ZUS na
specjalnym indywidualnym subkoncie. Środki te są waloryzowane o wskaźnik wzrostu
gospodarczego z ostatnich 5 lat i inflacji. Proporcje pomiędzy środkami przekazywanymi na
subkonta w ZUS a środkami przekazywanymi do OFE będą się zmieniać w następnych
latach, aż do 2017, kiedy osiągną odpowiednio 3,8% i 3,5%. Kapitał zgromadzony na
subkoncie w ZUS będzie mógł być dziedziczony. 3
Przyjęte zmiany wprowadzają nowy sposób finansowania emerytur kapitałowych (II filar),
które łącznie pochodzić będą ze środków zgromadzonych przez ubezpieczonych na ich
kontach w OFE oraz ze środków zewidencjonowanych na indywidualnym subkoncie w ZUS.
Te ostatnie finansowane są przychodów Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, które, oprócz
Ustawa z 27 sierpnia 2009 o finansach publicznych (Dz.U. Nr 157, poz. 1240, z późn. zm.), art. 86, ust. 1, pkt
2.
3
Ustawa z 25 marca 2011 o zmianie niektórych ustaw związanych z funkcjonowaniem systemu ubezpieczeń
społecznych (Dz.U. Nr 75, poz. 398).
2
2
składek, obejmują również dotacje z budżetu państwa. Ponadto, stopniowo podwyższane
będą limity inwestycyjne OFE. Dotychczasowy limit 40% inwestycji aktywów w akcje
podniesiony zostanie stopniowo do 62% w 2020. Wprowadzono również zachętę dla
dodatkowego oszczędzania na emeryturę w III filarze. Obok istniejących Indywidualnych
Kont Emerytalnych (IKE), od 1 stycznia 2012 r. możliwe jest zakładanie Indywidualnych
Kont Zabezpieczenia Emerytalnego (IKZE). Można je zakładać w dowolnym OFE lub też
w innych instytucjach finansowych.
Zgromadzone w IKZE środki będą wypłacane
odpowiednio: jako dożywotnia emerytura, w ratach w okresie minimum 10 lat lub też
jednorazowo. Właściciele IKZE korzystają ze specjalnej ulgi podatkowej.
Adekwatność świadczeń
Rząd podjął w 2012 działania na rzecz stopniowego wydłużania oraz wyrównywania wieku
emerytalnego kobiet i mężczyzn. Służyć ma to zapewnieniu adekwatności świadczeń
emerytalnych oraz długookresowemu równoważeniu finansów publicznych. W tym kierunku
szły zalecenia Rocznego Sprawozdania Gospodarczego 2012 (Annual Growth Survey 2012)
Komisji oraz Zalecenie Rady dla Polski z 12 lipca 2011 (2011/C 217/02). W maju 2011
przyjęto ustawę przewidującą 4:
• stopniowe podwyższanie wieku emerytalnego dla kobiet i mężczyzn do jednakowego
poziomu 67 lat,
• ujednolicenie stażu ubezpieczeniowego uprawniającego do najniższej emerytury dla
mężczyzn i kobiet,
• dostosowanie do podwyższonego wieku emerytalnego zasad uwzględniania tzw. stażu
hipotetycznego w wysokości renty z tytułu niezdolności do pracy,
• zmniejszenie podstawy obliczenia emerytury o kwotę stanowiącą sumę wcześniej
pobieranych emerytur (w wysokości brutto) przyznanych przed osiągnięciem wieku
emerytalnego. 5
Obecnie wiek ten wynosi 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn. Ustawa przewiduje
podnoszenie wieku emerytalnego od 1 stycznia 2013 o 1 miesiąc co cztery miesiące.
Wydłużenie wieku emerytalnego do 67 lat zostanie osiągnięte dla mężczyzn w 2020, a dla
kobiet w 2040. Nowe regulacje obejmą kobiety urodzone po 31 grudnia 1952 r. oraz
mężczyzn urodzonych po 31 grudnia 1947 r.
Proponowany sposób wydłużenia wieku emerytalnego, nie wiąże go bezpośrednio ze średnim
dalszym trwaniem życia. Osiąga jednak podobny efekt, gdyż ogranicza długość okresu
pobierania świadczeń emerytalnych przez kobiety i mężczyzn do 17,64 lat w 2040. W 2010
średnie dalsze trwanie życia po osiągnięciu wieku emerytalnego wynosiło 23,47 lat dla kobiet
oraz 15,06 lat dla mężczyzn. Należy podkreślić, że w polskim systemie emerytalnym
wydłużenie średniej długości życia uwzględnione jest już w formule emerytalnej. Uzależnia
ona wysokość świadczenia emerytalnego wprost proporcjonalnie od wysokości
odprowadzonych przez ubezpieczonego składek emerytalnych i odwrotnie proporcjonalnie do
średniego dalszego trwania życia. Ubezpieczeni są więc finansowo motywowani do
Ustawa z 11 maja 2012 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz
niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2012, Nr 107, poz. 637).
5
Dopuszczalne będzie przechodzenie na tzw. emerytury częściowe, przez kobiety w wieku 62 lat (mające 35 lat
okresów składkowych) oraz przez mężczyzn w wieku 65 lat (mających 40 lat okresów składkowych), wysokości
50% wypracowanej emerytury. Pobieranie emerytury częściowej zostanie sfinansowane z uzbieranego kapitału;
obniży zatem odpowiednio emeryturę docelową.
4
3
wydłużenia aktywności zawodowej. W efekcie podwyższenia wieku emerytalnego do 67 lat
należy oczekiwać znacznego wzrostu poziomu świadczeń emerytalnych wypłacanych w
przyszłości z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. W przypadku osób zarabiających na
przeciętnym poziomie i których staż pracy wzrósłby z 40 do 47 lat - w przypadku kobiet oraz
z 45 lat do 47 lat - w przypadku mężczyzn, emerytura wzrosłaby: dla kobiety o 72,4% oraz
dla mężczyzny o 20,4%.
Budżet państwa będzie opłacał składki na ubezpieczenie emerytalne za czas korzystania z
urlopu wychowawczego również przez osoby prowadzące działalność gospodarczą, które ją
zawieszą na czas tego urlopu (dotychczas przysługiwało to tylko osobom zatrudnionym na
umowę o pracę).
Emerytury rolników (KRUS)
Przyjęta 11 maja 2011 r. ustawa wydłużająca i zrównująca wiek emerytalny kobiet i
mężczyzn dotyczy również osób ubezpieczonych w KRUS. 6
Podwyższenie wieku
emerytalnego rolnikom będzie miało minimalny wpływ na wzrost ich przyszłych świadczeń
emerytalnych. W systemie ubezpieczenia społecznego rolników emerytura oparta jest
bowiem na zdefiniowanym świadczeniu, a nie zdefiniowanej składce, jak ma to miejsce w
powszechnym systemie emerytalnym.
Wyżej wymieniona ustawa wprowadza nowe świadczenie w postaci częściowej emerytury
rolniczej dla osób będących w wieku przedemerytalnym (dla kobiet po ukończeniu 62 lat, a
dla mężczyzn po ukończeniu 65 lat) w wysokości równej 50% „normalnej” emerytury
rolniczej. Świadczenie to będzie wypłacane do osiągnięcia wieku emerytalnego, a jego
wypłata nie będzie związana z warunkiem zaprzestania prowadzenia działalności rolniczej
(przekazaniem gospodarstwa rolnego), ani też nie będzie wpływać na obniżenie świadczenia
emerytalnego rolniczego po osiągnięciu wieku emerytalnego. Z emerytury częściowej będą
mogły korzystać osoby z odpowiednim stażem ubezpieczenia w KRUS: kobiety—35 lat,
mężczyźni—40 lat (do przyznania prawa do emerytury rolniczej w związku z osiągnięciem
wieku emerytalnego wymagane jest jedynie 25 lat stażu). Ponadto, ustawa pozwala rolnikom
przechodzić na „wcześniejszą” emeryturę rolniczą na zasadach dotychczasowych do końca
2017 r.
Aktualnie trwają prace legislacyjne nad rządowym projektem ustawy o zmianie ustawy o
systemie ubezpieczeń społecznych wprowadzającym elementy polityki prorodzinnej do
systemu ubezpieczeń społecznych oraz ubezpieczenia społecznego rolników. Okres opieki
nad dzieckiem w wieku do 4 lat (przez 3 lata), a jeżeli jest to dziecko niepełnosprawne do 18
roku życia (przez 6 lat) będzie okresem ubezpieczeniowym, a w tym czasie składkę
finansować będzie budżet państwa. W systemie ubezpieczenia społecznego rolników składkę
na ubezpieczenie emerytalno-rentowe rolników w wysokości podstawowej rolnikom i ich
domownikom sprawującym osobistą opiekę nad ww. dziećmi opłacać będzie KRUS z dotacji
budżetowej. W tym czasie za te osoby będzie także opłacana przez KRUS z dotacji
budżetowej składka na ubezpieczenie zdrowotne.
Całościową reformę systemu ubezpieczenia społecznego rolników, premier zapowiedział w
sejmowym exposé z 18/11/2011, prezentującym zamierzenia rządu Jej przeprowadzenie
Ustawa z 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz. U. z 2008 r. Nr 50, poz. 291, z późn.
zm).
6
4
uwarunkowane jest stworzeniem systemu opodatkowania działalności rolniczej. Prace w tym
zakresie zostały już podjęte. Koncepcja reformy systemu KRUS powstanie nie wcześniej niż
w 2014.
Dostosowanie systemu do wyzwań demograficznych
Wprowadzane zmiany antycypują zmiany demograficzne zachodzące w społeczeństwie.
Wydłużenie wieku emerytalnego, wraz z istniejącym sposobem obliczania wysokości
świadczeń emerytalnych powinny dać efekt podobny do bezpośredniego powiązania wieku
emerytalnego z oczekiwaną średnią długością życia. Wprowadzone zmiany pozwolą na
uzyskanie w 2060 wskaźnika zatrudnienia 61,5% osób w wieku 15-74, tj. podobnego do
obecnego (60,2% w 2011), mimo zmiany struktury wieku społeczeństwa. Jednak zmiany
demograficzne w Polsce będą na tyle znaczące, że nawet wprowadzane podniesienie wieku
emerytalnego do 67 lat nie zahamuje spadku liczby osób aktywnych zawodowo, która w 2060
będzie o 25% niższa niż w 2010.
5. Dostępność wysokiej jakości opieki zdrowotnej i długoterminowej oraz
stabilność systemów świadczenia takiej opieki
Dostępność świadczeń
Powszechne ubezpieczenie medyczne obejmuje 98% legalnych rezydentów z prawem do
pracy (2007). Osoby nie objęte obowiązkiem ubezpieczenia zdrowotnego, mogą się
ubezpieczyć w systemie powszechnym dobrowolnie. Osoby nieubezpieczone pozostające w
trudniej sytuacji materialnej, mogą czasowo korzystać bezpłatnie ze świadczeń medycznych
finansowanych ze środków publicznych. Bezpłatny dostęp do świadczeń medycznych
finansowanych ze środków publicznych przysługuje też: wszystkim dzieciom, poniżej 18
roku życia, nie objętym powszechnym ubezpieczeniem zdrowotnym, wszystkim
nieubezpieczonym kobietom w okresie ciąży, porodu i połogu, osobom leczonym w związku
z uzależnieniem od narkotyków lub alkoholu, osobom chorym na określone choroby
psychiczne oraz choroby zakaźne.
System publicznej opieki zdrowotnej opiera się na zasadzie równości dostępu do świadczeń.
Rzeczywista dostępność świadczeń reglamentowana jest poprzez wymóg kierowania do
leczenia specjalistycznego przez tzw. „lekarzy pierwszego kontaktu” oraz przez system
kolejek oczekujących.
System kolejek oczekujących służy równemu dostępowi do świadczeń. Kolejność w
udzielaniu świadczeń zależy od czasu zgłoszenia się do lekarza i wpisania pacjenta na listę
oczekujących oraz od wskazań medycznych. Na podstawie oceny stanu zdrowia pacjent
zaliczany jest do przypadków pilnych lub stabilnych. W pierwszej kolejności świadczenia
kierowane są do przypadków pilnych. Czas oczekiwania na większość procedur medycznych
nie jest zbyt długi, zaś w przypadkach pilnych świadczenia udzielane są najczęściej
niezwłocznie. W przypadku niektórych procedur czas oczekiwania może być jednak znaczny.
Np. rzeczywisty czas oczekiwania na procedury wysokospecjalistyczne wynosił w dniach i w
podziale na przypadki pilne i stabilne (stan na 31 grudnia 2011) w odniesieniu do:
• Endoprotezoplastyki stawu biodrowego—215 i 388;
• Endoprotezoplastyki stawu kolanowego—281 i 450;
5
• Angioplastyki—18 i 47. 7
Średni czas oczekiwania na świadczenia pielęgnacyjne i opiekuńcze w ramach opieki
długoterminowej w dniach i w podziale na przypadki pilne i stabilne w 2011 wynosił:
• Zespół długoterminowej opieki domowej—0 i 0;
• Pielęgniarska opieka długoterminowa—0 i 0;
• Zakład/oddział pielęgnacyjno-opiekuńczy—0 i 60;
• Zakład/oddział opiekuńczo-leczniczy—0 i 40. 8
Na dostępność leczenia wpływ mogą mieć koszty ponoszone przez samych pacjentów (np.
koszty niektórych leków w leczeniu ambulatoryjnym). Mogą one przerastać możliwości
finansowe pacjenta, powodując rezygnację z wykupu potrzebnych leków.
Mimo
podejmowanych dotychczas działań, rozwiązania dotyczące kolejek oczekujących,
zarządzania czasem oczekiwania oraz zabezpieczających przed zbyt wysokimi ryzykami
finansowymi na razie nie działają w sposób zadowalający, dlatego konieczne są dalsze prace
mające na celu poprawę sytuacji w tym zakresie. 9
Jeśli chodzi o subiektywną ocenę dostępności opieki medycznej, według ogólnej oceny 62%
pacjentów, jakość opieki nie zmieniła się w 2010 r., według 21%—pogorszyła, według 5%—
poprawiła. Opinia nt. dostępności opieki lekarskiej w domu rozkłada się symetrycznie; po
34% respondentów uważało, że dostęp do tej formy opieki jest raczej trudny bądź raczej
łatwy, zaś według 16% jest on bardzo łatwy, choć niemal tyle samo uważało, że jest bardzo
trudny.
Podobne stanowiska prezentowali respondenci odnośnie dostępu do opieki
pielęgniarskiej w domu. Według opinii 95% pacjentów, na wizytę u lekarza podstawowej
opieki zdrowotnej trzeba było czekać nie dłużej niż tydzień. Według ponad 16% pacjentów,
na wizytę u lekarza specjalisty oczekuje się 3-6 mies. 10
Kwestię dostępności świadczeń medycznych w Polsce analizują dwa opracowania
przygotowane w latach 2010-11 w ramach współpracy Ministerstwa Zdrowia ze Światową
Organizacją Zdrowia (WHO): Social inequalities in health in Poland („Społeczne
nierówności w w zdrowiu w Polsce”) 11 oraz Analysis of health and socio-economic
characteristics of district level populations in Poland („Analiza oraz społeczno-ekonomiczne
cechy ludności powiatów w Polsce”). 12 Przygotowywany jest też projekt wieloletni
dotyczący zmniejszenia społecznych nierówności w zdrowiu. 13
Jakość świadczeń
7
Informacja prezesa Narodowego Funduszu Zdrowia z 15/03/2012, zn.
NFZ/CF/DSS/2012/073/0008/W/07277/JGP, Średni rzeczywisty czas oczekiwania na procedury
wysokospecjalistyczne w podziale na kategorie medyczne, zał 1, tab. 3.
8
Informacja prezesa Narodowego Funduszu Zdrowia z 15/03/2012, zn.
NFZ/CF/DSS/2012/073/0008/W/07277/JGP, Średni czas oczekiwania do komórek organizacyjnych
udzielających świadczeń w ramach rodzaju świadczenia pielęgnacyjne i opiekuńcze w ramach opieki
długoterminowej w podziale na kategorie medyczne, zał 1, tab. 1D.
9
„Organizacja i zasady funkcjonowania powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego w Polsce”, Ministerstwo
Zdrowia, Warszawa: marzec 2012, s. 8.
10
„Zdrowie i ochrona zdrowia w 2010 r.—Health and health care in 2010”, Główny Urząd Statystyczny,
Warszawa 2012, s. 135.
11
Opracowanie to będzie wkrótce opublikowane.
12
Opracowanie jest wykorzystywane m.in. do przygotowania średniookresowych strategii uwzględniających
tematykę zdrowotną
13
Projekt sfinansuje Norweski Mechanizm Finansowy. Dotyczyć on będzie m.in. organizacji i funkcjonowania
zdrowia publicznego w kraju.
6
Jakość opieki zdrowotnej i bezpieczeństwo pacjenta gwarantują w Polsce (a) normy
obligatoryjne, którymi są m.in., przepisy rejestracyjne, normy prawa budowlanego,
wymagania techniczno-sanitarne dla prowadzenia określonych typów podmiotów leczniczych
i praktyk medycznych, oraz (b) wymogi obligatoryjne dla kas finansujących udzielanie
świadczeń ze środków publicznych dotyczące organizacji opieki, ilości i kwalifikacji
personelu medycznego, wyposażenia w sprzęt i aparaturę medyczną jednostek świadczących
usługi lecznicze. Jednostki podnoszące jakość udzielanych świadczeń i standardy
bezpieczeństwa pacjenta ponad ustawowe minimum mogą uzyskiwać odpowiednie
certyfikaty, w ramach systemu akredytacji bądź systemu norm ISO. Ponadto istnieją w
Polsce wytyczne i standardy w niektórych dziedzinach, np. w zakresie opieki
okołoporodowej, anestezjologii i intensywnej terapii, jak również inne tworzone przez
towarzystwa naukowe.
Profilaktyka medyczna obejmuje następujące grupy świadczeń:
• propagowanie zachowań prozdrowotnych, w szczególności poprzez zachęcanie do
indywidualnej odpowiedzialności za własne zdrowie;
• wczesną, wielospecjalistyczną i kompleksową opiekę nad dzieckiem zagrożonym
niepełnosprawnością lub niepełnosprawnym;
• profilaktyczne badania lekarskie w celu wczesnego rozpoznania chorób, ze szczególnym
uwzględnieniem chorób układu krążenia oraz chorób nowotworowych;
• promocję zdrowia i profilaktykę, w tym profilaktykę stomatologiczną obejmującą dzieci
i młodzież do ukończenia 19. roku życia;
• prowadzenie badań profilaktycznych obejmujących kobiety w ciąży, w tym badań
prenatalnych zalecanych w grupach ryzyka i u kobiet powyżej 40. roku życia oraz
profilaktyki stomatologicznej;
• profilaktyczną opiekę zdrowotną nad dziećmi i młodzieżą w środowisku nauczania
i wychowania;
• wykonywanie szczepień ochronnych;
• wykonywanie badań z zakresu medycyny sportowej obejmujących dzieci i młodzież do
ukończenia 21. roku życia uprawiających sport amatorski oraz zawodników pomiędzy 21.
a 23. rokiem życia. 14
Opieka geriatryczna. Działający od lipca 2007 przy Ministrze Zdrowia Zespół ekspertów
ds. gerontologii przygotował projekt regulacji o nowoczesnych formach opieki zdrowotnej dla
osób starszych oraz o standardach kompleksowej opieki geriatrycznej. W wyniku jego prac
przygotowana została Całościowa Ocena Geriatryczna (COG) jako procedura medyczna.
COG jest wielowymiarową i standaryzowaną oceną poziomu funkcji życiowych, niezbędną
do planowania etapów leczenia i opieki. Pozwala porządkować diagnozowanie i kwalifikację
do określonych procedur medycznych i świadczeń, tym samym umożliwia właściwe
dostosowanie leczenia i opieki do stanu pacjenta w wieku podeszłym. Prowadzi do
skuteczniejszego leczenia pacjentów: zmniejsza ich umieralność, eliminuje przyjmowanie
niepotrzebnych leków, oraz eliminuje zbyteczne świadczenia (głównie liczbę hospitalizacji i
przyjęć do stacjonarnych placówek opiekuńczych). Poprawia jakość życia osób starszych bez
zwiększania kosztów opieki.
Ustawa o świadczeniach zdrowotnych finansowanych ze środków publicznych (Dz.U. z 2008, Nr 164, poz.
1027, z późn. zm.), art. 27, pkt 1.
14
7
Zespół ds. Gerontologii przygotował także Strategię rozwoju systemu opieki geriatrycznej i
rozwiązań poprawiających jakość opieki nad osobami starszymi w systemie ochrony zdrowia.
Proponuje ona m.in. rozwój edukacji gerontologicznej, stworzenie sieci klinik, oddziałów,
poradni geriatrycznych oraz stanowisk konsultantów ds. geriatrii w jednostkach szpitalnych i
opieki długoterminowej. Strategia sugeruje priorytetowe traktowanie geriatrii przez okres 10letni w polityce zdrowotnej oraz preferencyjne kontrakty NFZ z placówkami geriatrycznymi,
akredytowanymi w oparciu o standardy geriatryczne. Przygotowano też projekt standardu w
opiece geriatrycznej, a także projekt aktu prawnego, regulujący kwestie zastosowania
standardów postępowania w dziedzinie geriatrii w zakładach opieki zdrowotnej.
W ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki uruchamiany jest projekt pn. „Wsparcie
systemu kształcenia ustawicznego personelu medycznego w zakresie opieki geriatrycznej”.
Opieka długoterminowa, tj. specjalistyczna instytucjonalna opieka nad osobami przewlekle
chorymi i niesamodzielnymi, realizowana jest w Polsce w ramach ochrony zdrowia oraz
zabezpieczenia społecznego.
Opieka długoterminowa w ochronie zdrowia kierowana jest do osób obłożnie i przewlekle
chorych niewymagających hospitalizacji, u których występują istotne deficyty w samoopiece i
którzy wymagają całodobowej, profesjonalnej, intensywnej opieki i pielęgnacji oraz
kontynuacji leczenia. Celem opieki jest także przygotowanie chorego i jego rodziny do
samoopieki i samopielęgnacji w warunkach domowych.
Opieka długoterminowa obejmuje potrzeby medyczne oraz socjalne. W Polsce istnieją dwa
rodzaje zakładów opieki długoterminowej, tj. trwającej powyżej 6 miesięcy: zakłady
opiekuńczo-lecznicze oraz pielęgnacyjno-opiekuńcze. Opieka w ww. zakładach sprawowana
jest przez zespół terapeutyczny, w skład którego wchodzi lekarz, pielęgniarka, fizjoterapeuta,
terapeuta zajęciowy, psycholog i pracownik socjalny. W przypadku złego stanu zdrowia,
uniemożliwiającego opiekę nad chorym w domu, istnieje szereg możliwości umieszczenia
osoby starszej w placówkach opieki długoterminowej zorganizowanej w ramach opieki
zdrowotnej lub systemu pomocy społecznej.
Instytucjonalna specjalistyczna opieka
długoterminowa zapewnia ciągłość diagnostyki, leczenia, rehabilitacji i edukacji zdrowotnej.
W zależności od stanu zdrowia pacjenta udziela się świadczeń w warunkach stacjonarnych
lub domowych. 15
W 2010 funkcjonowało łącznie 467 zakładów opieki długoterminowej, o 3% (14) więcej niż
w 2009 oraz 67 hospicjów—o 13,6% (8) więcej niż w 2009. Dysponowały one łącznie 26,1
tys. łóżek (8% więcej niż w 2009), objęły opieką stacjonarną 68,2 tys. osób (wzrost o 6,1% w
por. z 2009). Opieką domową objęto 4,4 tys. osób (podobnie jak w 2009), głównie w
hospicjach (2 tys. osób) oraz przez zespoły opieki domowej (2,2 tys. osób) funkcjonujące
przy zakładach opieki długoterminowej. 79% pacjentów zakładów opieki długoterminowej
stanowiły osoby w wieku powyżej 60 lat, 56%—osoby 75 i więcej lat. 16 W 2009 usługi
długoterminowej opieki pielęgnacyjnej objęły 5,1% ogółu wydatków na ochronę zdrowia. 17
Warunki realizacji świadczeń określa rozporządzenie ministra zdrowia z dnia 30 sierpnia 2009 r. w sprawie
świadczeń gwarantowanych z zakresu świadczeń pielęgnacyjnych i opiekuńczych w ramach opieki
długoterminowej (Dz. U. Nr 140, poz. 1147 ze zm.).
16
„Zdrowie i ochrona zdrowia w 2010 r.—Health and health care in 2010”, Główny Urząd Statystyczny,
Warszawa 2012, s. 91-92.
17
„Zdrowie i ochrona zdrowia w 2010 r.—Health and health care in 2010”, Główny Urząd Statystyczny,
Warszawa 2012, s. 120.
15
8
Odpowiadając na rosnący popyt na usługi opiekuńcze, powołano nowy zawód - opiekuna
medycznego. 18 We wrześniu 2007 r. rozpoczęto kształcenie w tym zawodzie (w efekcie do
2009 r. wykształcono 1600 opiekunów medycznych). Stanowią oni część medycznego
personelu pomocniczego.
Rozwój opieki długoterminowej ma w szczególności zmierzać do kompensowania utraconej
sprawności. Przewidziano także działania mające na celu poprawę jakości i skuteczności
opieki nad osobą starszą. Polskie priorytety zdrowotne zgodne są z przyjętymi przez Unię
Europejską wieloletnimi programami zdrowotnymi oraz z celami Narodowego Programu
Zdrowia na lata 2007-2015, przyjętego przez Radę Ministrów 15 maja 2007 r., oraz ze
Strategią Rozwoju Ochrony Zdrowia na lata 2007-2013, przyjętą przez Radę Ministrów w 29
listopada 2006 roku.
Działania planowane:
Istniejący system opieki długoterminowej nie zaspakaja potrzeb wynikających z
postępującego starzenia się społeczeństwa; niesamodzielność powstająca w następstwie
chorób, urazów czy starości, staje się problemem społecznym. Obecnie w Polsce żyje ok. 800
tys. osób niesamodzielnych, a za 10 lat może ich być ponad 2 mln.
Dlatego planuje się lepsze uwzględnienie potrzeb osób starszych w strategii polityki
zdrowotnej. Zmierzać się będzie do: poprawy dostępu do świadczeń ochrony zdrowia na
równych prawach dla wszystkich ludzi starszych; lepszej koordynacji opieki; zapewnienia
kompleksowości opieki poprzez lepszą integrację świadczeń odpowiadających na
specyficzne potrzeby zdrowotne, pielęgnacyjne, opiekuńcze i rehabilitacyjne pacjentów
geriatrycznych, przewlekle, terminalnie chorych i niepełnosprawnych; zapewnienia
odpowiedniej jakości opieki poprzez zastosowanie wypracowanych standardów w geriatrii,
opiece długoterminowej, opiece paliatywnej i rehabilitacji oraz do poprawy finansowania
opieki zdrowotnej dla osób w podeszłym wieku.
Priorytety szczegółowe to:
1. Opieka geriatryczna. Po wdrożeniu Całościowej Oceny Geriatrycznej najważniejszą
kwestią pozostaje wdrożenie standardów postępowania w opiece geriatrycznej. W
Ministerstwie Zdrowia finalizowane są prace nad przygotowywaniem projektu
odpowiedniego rozporządzenia. Działający przy Ministrze Zdrowia Zespół ds. Gerontologii,
monitoruje realizację rekomendacji strategii rozwoju systemu opieki geriatrycznej i rozwiązań
poprawiających jakość opieki nad osobami starszymi w systemie ochrony zdrowia. Ponadto,
Zespół ocenia, opiniuje i programuje całokształt działań na rzecz poprawy opieki nad
pacjentami geriatrycznymi.
2. Opieka długoterminowa. W Ministerstwie Zdrowia prowadzone są intensywne prace
systemowe zmierzające do poprawy funkcjonowania opieki długoterminowej w Polsce. W
sierpniu 2011 r. Minister Zdrowia powołał Zespół do spraw opieki długoterminowej, który do
końca I kw. 2013 przygotować ma projekt Narodowego Programu Opieki Długoterminowej.
Określi on m.in., zasady dostępności świadczeń i sposób koordynacji opieki nad pacjentem
przewlekle chorym. W Ministerstwie Zdrowia
prowadzone są także prace nad
Na wniosek ministra zdrowia zawód ten został wpisany do rozporządzenia ministra edukacji narodowej z dnia
26 czerwca 2007 r. roku w sprawie klasyfikacji zawodów szkolnictwa zawodowego (Dz. U. Nr 124, poz. 860).
18
9
opracowaniem standardów opieki długoterminowej (rehabilitacji, pielęgnowania i leczenia);
oraz organizacji struktur opieki długoterminowej, oraz nad poprawą finansowania tej opieki.
3. Opieka nad osobami niesamodzielnymi. Zasadnicza poprawa dostępności świadczeń
pielęgnacyjnych i opiekuńczych uzależniona jest od wprowadzenia ubezpieczenia
pielęgnacyjno-opiekuńczego. W Senacie prowadzone są prace nad założeniami do ustawy o
niesamodzielności, kompleksowo ujmującej pomoc osobom niesamodzielnym. Przewidują
one możliwość powołania państwowego Funduszu Zabezpieczenia Opiekuńczego. W pracach
tych biorą udział przedstawiciele Ministra Pracy i Polityki Społecznej oraz Ministra Zdrowia.
Opieka długoterminowa w ramach systemu pomocy społecznej obejmuje 19:
•
•
•
•
•
Usługi opiekuńcze i specjalistyczne usługi opiekuńcze świadczone w miejscu
zamieszkania osoby;
Dzienne usługi świadczone w ośrodkach wsparcia;
Całodobowe usługi świadczone w rodzinnych domach pomocy;
Całodobowe usługi świadczone w domach pomocy społecznej;
Całodobowe usługi świadczone w placówkach zapewniających całodobową opiekę
osobom niepełnosprawnym, przewlekle chorym lub osobom w podeszłym wieku
prowadzonym w ramach działalności gospodarczej lub statutowej
Usługi opiekuńcze i specjalistyczne usługi opiekuńcze, przysługują osobie samotnej, która z
powodu wieku, choroby lub niepełnosprawności wymaga pomocy innych osób. Mogą być
przyznane także osobie w rodzinie, jeśli rodzina nie jest w stanie zapewnić koniecznej
pomocy. Pomocy udzielają gminne ośrodki pomocy społecznej. Usługi te mogą być
świadczone bezpłatnie lub za częściową odpłatnością, w zależności od dochodów danej osoby
lub jej trudnej sytuacji życiowej. Zasady odpłatności regulują gminy.
Usługi opiekuńcze obejmują: zaspokajanie codziennych potrzeb życiowych (sprzątanie,
pranie, zakupy, sporządzanie posiłków), opiekę higieniczną, zaleconą przez lekarza
pielęgnację, zapewnianie kontaktów z otoczeniem.
Specjalistyczne usługi opiekuńcze są usługami dostosowanymi do szczególnych potrzeb
wynikających z rodzaju schorzenia lub niepełnosprawności, które są świadczone przez osoby
ze specjalistycznym przygotowaniem zawodowym.
Rodzinny dom pomocy stanowi specjalną formę usług opiekuńczych i bytowych
świadczonych przez osobę w jej miejscu zamieszkania (w ramach działalności gospodarczej)
lub przez organizacje pożytku publicznego dla nie mniej niż 3 i nie więcej niż 8 osób
starszych lub niepełnosprawnych, wymagających takiego wsparcia. Umieszczenie w domu
pomocy następuje na wniosek lub za zgodą osoby zainteresowanej lub jej opiekuna prawnego.
Ośrodek wsparcia jest to dzienna forma pomocy instytucjonalnej, w ramach której
świadczone są różne usługi dostosowane do specyficznych potrzeb osób korzystających z tej
formy pomocy, w tym usługi żywieniowe. Przy ośrodkach wsparcia mogą być prowadzone
miejsca całodobowe okresowego pobytu. Ośrodki te wspierają rodzinę w sprawowaniu
funkcji opiekuńczych nad niepełnosprawnymi członkami rodzin, zapobiegając umieszczaniu
ich w placówkach opieki stałej. Wspiera także osoby samotne zapobiegając ich wykluczeniu
19
Ustawa z 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz.U. Nr 115, poz. 728 z późn. zm.).
10
z życia społecznego. Ośrodki takie prowadzą gminy lub powiaty. W 2010 r. funkcjonowało
1530 ośrodków wsparcia; z ich usług skorzystało ponad 130 tys. osób. 20
Ośrodki wsparcia dla osób z zaburzeniami psychicznymi, w tym środowiskowe domy
samopomocy świadczą usługi dla osób z zaburzeniami psychicznymi (osoby psychicznie
chore, w tym autyzm i choroba Alzheimera, i osoby upośledzone umysłowo). Kilka domów
tego typu w Polsce świadczy usługi dzienne dla osób dotkniętych chorobą Alzheimera.
Tworzenie i finansowanie takich jednostek jest zadaniem zleconym gmin i powiatów.
Domy Pomocy Społecznej są placówkami całodobowego stałego pobytu zapewniająca usługi
bytowe, opiekuńcze, wspomagające i edukacyjne według standardów określonych dla danego
typu domu. Osoby wymagające takiej opieki kierowane są do odpowiedniego typu domu
pomocy społecznej przez gminy, które partycypują w kosztach ich utrzymania. Domy
umożliwiają i organizują mieszkańcom pomoc w korzystaniu ze świadczeń zdrowotnych oraz
pokrywają opłaty za takie usługi w zakresie przewidzianym w przepisach o powszechnym
ubezpieczeniu zdrowotnym. Domy prowadzone są przez jednostki samorządu terytorialnego
a także przez Kościół Katolicki, inne kościoły, związki wyznaniowe, organizacje społeczne,
fundacje, stowarzyszenia, osoby fizyczne i inne osoby prawne. Na koniec 2010 roku w
Polsce funkcjonowały 792 domy, w których przebywało 77092 mieszkańców.
Prowadzone w ramach działalności gospodarczej lub statutowej placówki zapewniające
całodobową opiekę osobom niepełnosprawnym, przewlekle chorym lub osobom w podeszłym
wieku. Placówki takie świadczą usługi opiekuńcze na zasadach rynkowych. Nie są one
instytucjami pomocy społecznej. Pobyt w nich nie jest świadczeniem z pomocy społecznej;
pomoc społeczna nie współfinansuje pobytu osób w tych placówkach. Ustawa o pomocy
społecznej określa m.in. standardy prowadzania tego typu działalności. Prowadzenie tego
typu placówek wymaga zezwolenia wojewody. Chodzi o zapewnienie odpowiedniego
poziomu usług oraz ochrony praw osób w nich przebywających. Wojewoda ma prawo
kontrolowania przestrzegania warunków zezwolenia.
Finansowa stabilność systemu świadczeń
Narodowy Rachunek Zdrowia Polski (National Health Account—NHA) prowadzony zgodnie
z Systemem Rachunków Ochrony Zdrowia (System of Health Accounts—SHA) OECD
wskazuje, że w 2009 wydatki ogółem na ochronę zdrowia wynosiły blisko 99 mld zł., tj.,
7,4% PKB, zaś wraz z wydatkami powiązanymi z ochroną zdrowia—137,1 mld zł, tj. 10,2%
PKB. 70% stanowią wydatki publiczne, 30%—prywatne. W latach 2003-09 wydatki bieżące
i inwestycyjne na ochronę zdrowia systematycznie rosły. Ogółem na ochronę zdrowia
wydano w 2009 o 88% więcej niż w 2003. Wydatki na świadczenia medyczne związane ze
starzeniem się społeczeństwa, szczególnie na ochronę zdrowia osób starszych nie są
ujmowane odrębnie w NHA. Osoby te korzystają, tak jak wszyscy uprawnieni, z usług
leczniczych, produktów medycznych dla pacjentów ambulatoryjnych, usług
rehabilitacyjnych, z długoterminowej opieki pielęgnacyjnej oraz z profilaktyki medycznej.
Jednak w grupach usług, z których szczególnie korzystają osoby starsze, wydatki w latach
2003-09 również systematycznie rosły. W przypadku długoterminowej opieki pielęgnacyjnej,
z 2,5 mld. zł. w 2003 do 5 mld. w 2009, zaś w przypadku usług rehabilitacyjnych—z 0,9 mld.
w 2003 do 3 mld. w 2009. 21
20
Sprawozdania MPiPS-03 za 2010 r.
„Zdrowie i ochrona zdrowia w 2010 r.—Health and health care in 2010”, Główny Urząd Statystyczny,
Warszawa 2012, s. 119-126.
21
11
Jeśli chodzi o strukturę wydatków publicznych na ochronę zdrowia w 2010, 84% finansował
Narodowy Fundusz Zdrowia (NFZ), 10% budżet państwa, zaś 6% jednostki samorządu
terytorialnego. W 2010 wydatki budżetu państwa wyniosły ok. 6,9 mld. zł., tj. 2,3%
wydatków, zaś samorządy—ok. 4 mld. zł (łącznie z subwencjami budżetu państwa), tj. 2,2%
ogółu ich wydatków. Wydatki budżetu państwa kierowane były na ratownictwo medyczne
(30,6%), składki na ubezpieczenia zdrowotne osób nie objętych obowiązkiem
ubezpieczeniowym (22,7%), programy polityki zdrowotnej (11,7%) i funkcjonowanie szpitali
(8,4%). 22
Głównym płatnikiem w publicznym systemie ochrony zdrowia jest NFZ. Samofinansowanie
jest jedną z zasad funkcjonowania NFZ. Zapewnia ona stabilność finansową funkcjonowania
publicznego systemu ochrony zdrowia, gdyż NFZ może kontraktować usługi medyczne i
refundować leki tylko w granicach posiadanych środków.
Istnieją też w publicznym
systemie ochrony zdrowia mechanizmy reglamentowania świadczeń, np. kolejki
oczekujących na procedury i usługi specjalistyczne, pełnienie przez lekarza podstawowej
opieki zdrowotnej funkcji „bramkarza” decydującego o dostępie do świadczeń
specjalistycznych, czy kontrolowanie przez NFZ zasadności wykonanych świadczeń
umożliwiające
odmowę
pokrycia
rachunków
w
przypadkach
stwierdzenia
23
Istnieje też mechanizm zapewniający samofinansowanie
nieprawidłowości.
świadczeniodawców opieki medycznej (szczególnie szpitali).
Wraz z zasadą
samofinansowania NFZ mechanizmy te powinny zapewnić stabilność finansową publicznego
systemu ochrony zdrowia.
Świadczone w ramach systemu pomocy społecznej usługi opiekuńcze oraz specjalistyczne
usługi opiekuńcze są finansowane z budżetów gmin. Specjalistyczne usługi opiekuńcze dla
osób z zaburzeniami psychicznymi są finansowane z budżetu państwa. W 2010 r. wydatki na
usługi opiekuńcze wyniosły ponad 378 mln zł.
Domy pomocy społecznej prowadzone przez gminy są finansowane z ich budżetów; domy
prowadzone przez powiat lub na jego zlecenie są dofinansowane z budżetu państwa, domy
regionalne mogą być finansowane jako zadanie własne lub dofinansowywane z budżetu
państwa. W odpłatności za pobyt w domach pomocy społecznej osób skierowanych do nich
po 1 stycznia 2004 roku partycypują gminy. Natomiast pobyt mieszkańców skierowanych do
domów pomocy społecznej przed 1 stycznia 2004 r. dofinansowywany jest z budżetu
państwa. W 2010 r. wydatki gmin z tytułu odpłatności za pobyt osób w domach pomocy
społecznej wyniosły ponad 526 mln zł. W tym samym roku z budżetu państwa na utrzymanie
domów pomocy społecznej (dofinansowanie do odpłatności za pobyt mieszkańców oraz
dotacje na realizację planów naprawczych podnoszących standard) wydatkowano ponad 1
mld zł.
„Zdrowie i ochrona zdrowia w 2010 r.—Health and health care in 2010”, Główny Urząd Statystyczny,
Warszawa 2012, s. 128-129.
23
„Organizacja i zasady funkcjonowania powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego w Polsce”, Ministerstwo
Zdrowia, Warszawa: marzec 2012, s. 5-6, 8, 9, 10.
22
12