Wyświetl PDF - Nestlé Nutrition Institute

Wpływ wczesnego żywienia na stan zdrowia w życiu dorosłym w oparciu o
badania na zwierzętach
Jane E. Harding, Anne L. Jaquiery,
Carlos E. Hernandez, Mark H. Oliver,
José G.B. Derraik and Frank H. Bloomfield
Prowadzone w ciągu ostatnich 20 lat badania epidemiologiczne wykazały, że mała
waga urodzeniowa zwiększa ryzyko wystąpienia wielu chorób przewlekłych w wieku
dorosłym. Ponieważ niedożywienie kobiet ciężarnych jest dobrze rozpoznaną przyczyną
zmniejszonej wagi urodzeniowej, postawiono hipotezę, iż niedożywienie przed urodzeniem
prowadzi do trwałych zmian w procesie wzrastania i rozwoju, a zatem zwiększa ryzyko
wystąpienia chorób w późniejszych okresach życia. Odżywianie prenatalne zatem jest tym, co
łączy zmniejszoną urodzeniową masę ciała z późniejszym stanem zdrowia. Wiele badań
eksperymentalnych na zwierzętach potwierdziło te hipotezy u człowieka, wykazując, że
zmiany w sposobie odżywiania w wczesnych okresach życia mogą prowadzić do zaburzeń
rozwojowych, a także pogorszenia stanu zdrowia w perspektywie długoterminowej. Jednakże
badania te wykazały także, iż przyczyny takiego stanu rzeczy są bardziej złożone, niż
dotychczas uważano.
Badania na zwierzętach wykazały istnienie ważnej zależności pomiędzy odżywianiem
matki, odżywianiem płodu i jego rozwojem. Wzrastanie płodu znajduje się na końcu długiej
„linii zaopatrzenia,” na którą składa się nie tylko odżywianie matki ale także krążenie w
macicy i pępowinie oraz transport i metabolizm łożyskowy. Zakłócenia występujące na tej
„linii” zwykle kończą się zaburzeniami rozwoju ze względu na to, iż odżywianie płodu jest
głównym czynnikiem jego rozwoju. Jednakże zmiany w sposobie odżywania matki nie
zawsze powodują bezpośrednie spowolnienie rozwoju płodu i mogą wpłynąć na zdrowie
dziecka niezależnie od jego wagi urodzeniowej.
Makroelementy w diecie kobiety ciężarnej wpływają na rozwój płodu. Wiele badań
przeprowadzonych na zwierzętach wykazuje, że ograniczenie ilości białek u matki ma
szkodliwy wpływ na zdrowie dziecka. Jednakże, równowaga makroelementów, łącznie z
jakością i ilością tłuszczów pokarmowych , może także wpłynąć na stan zdrowia potomka.
Istnieje ponadto interakcja pomiędzy sposobem odżywiania przed i po urodzeniu. Negatywny
wpływ ograniczenia ilości białka w diecie matki jest potęgowany postnatalną dietą bogatą w
tłuszcze, choć niektóre z negatywnych efektów bogatej w tłuszcze diety matki są łagodzone
poprzez kontynuację takiej diety po urodzeniu. Jest wiele przykładów konkretnych
mikroelementów w diecie matki które wpływają na fizjologię dziecka, takich, jak składniki
mineralne (żelazo, wapń, cynk) oraz specyficzne aminokwasy, jak tauryna i glicyna.
Co ważne, efekty niedożywienia wewnątrzmacicznego mogą różnić się w zależności
od momentu w jakim ono wystąpi, nasilenia i okresu trwania. Wiele badań, w szczególności
przeprowadzonych na owcach, wykazało, że bardzo ważną rzeczą jest odżywianie w czasie
zapłodnienia. Łagodne niedożywienie w tym okresie zmienia rozwój płodu, metabolizm i
wydzielanie wewnętrzne w późniejszych etapach ciąży, a niektóre z tych zmian utrzymują się
po urodzeniu i wpływają na stan zdrowia w perspektywie długookresowej. Na przykład,
przyspieszone dojrzewanie trzustki w czasie ciąży u matki, która była niedożywiona w
okresie zapłodnienia jest związane z niższą tolerancją na glukozę w życiu dorosłym.
Podobnie, przyspieszone dojrzewanie osi podwzgórze-przysadka-nadnercza w życiu
płodowym jest związane ze zmniejszoną aktywnością tej osi po urodzeniu; zjawisko to jest
zależne od płci i staje się bardziej widoczne wraz ze starzeniem się organizmu (rys. 1).
Rysunek 1
Odpowiedź kortyzolu w teście prowokacji hormonem antydiuretycznym i kortykoliberyną u
samców i samic owiec w wieku 4, 10 i 18 miesięcy. Szare słupki dotyczą potomków
niedożywionych w czasie zapłodnienia maciorek, czarne – potomków poprawnie żywionych
maciorek.
Mechanizmy kryjące się za wpływem wczesnego odżywiania na stan zdrowia w
perspektywie długookresowej są złożone. Składają się na nie nie tylko zmieniony
(spowolniony) rozwój organów takich, jak nerki i trzustka, ale także zmodyfikowane
funkcjonowanie łożyska, ekspozycja na zmienione środowisko metaboliczne i
wewnątrzwydzielnicze w macicy. Na przykład, niedożywienie w okresie zapłodnienia u
owiec uniemożliwia rozwój poprawnej insulinooporności w czasie ciąży, co ma wpływ na
rozwój płodu (rys. 2). Podobnie, sposób odżywiania matki wpływa na środowisko
glikokortykoidowe, w którym płód się rozwija, a wpływ osi podwzgórze-przysadkanadnercza na rozwój dziecka może wyjaśnić wiele z późniejszych problemów zdrowotnych u
osoby dorosłej. Badania na zwierzętach dostarczyły ważnych danych ułatwiających
zrozumienie, jak ogromne znaczenie ma jakość i ilość pokarmu podawanego we wczesnych
okresach życia dla rozwoju a także poziomu ryzyka zachorowania na różne choroby w życiu
dorosłym.
Rysunek 2
Wrażliwość na insulinę (glukoza w jedn. Si) w środkowym etapie ciąży (65 dni) u maciorek
poprawnie odżywionych oraz niedożywionych w okresie zapłodnienia. b Związek pomiędzy
wrażliwością na insulinę u matki w środkowym etapie ciąży a wzrostem zarodka w ostatnim
etapie ciąży.
Bibliografia:
1. Barker DJP: Mothers, Babies and Health in Later Life, ed 2. Edinburgh, Churchill
Livingstone, 1998.
2. Bloomfield FH, Harding JE: Experimental aspects of nutrition and fetal growth. Fetal
Mat Med Rev 1998;10:91–107.
3. Harding JE, Derraik JG, Bloomfield FH: Maternal undernutrition and endocrine
development. Exp Rev Endocrinol Metab 2010;5:297–312.
4. Todd SE, Oliver MH, Jaquiery AL, et al: Periconceptional undernutrition of ewes
impairs glucose tolerance in their adult offspring. Pediatr Res 2009;65:409–413.