Historii Polski i Polaków w czasie II wojny światowej

Transkrypt

Zestaw materiałów edukacyjnych
Polska i Polacy w czasie II wojny światowej
Wszystkie materiały można wykorzystywać zgodnie z licencją Creative Commons
– Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 3.0 PL
http://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/pl/,
za wyjątkiem materiałów, które zostały wyraźnie oznaczone jako nieobjęte postanowieniami tej licencji.
http://www.wlaczpolske.pl
Strona 1
Pakt Ribbentrop-Mołotow
Materiał 1.
Tajny protokół paktu Ribbentrop-Mołotow z 23 sierpnia 1939 r.
1. W wypadku przemian terytorialnych i politycznych na obszarach należących do krajów
bałtyckich (Finlandia, Łotwa, Litwa), północna granica Litwy będzie stanowiła granicę stref
wpływów Niemiec i ZSSR. W związku z tym interesy Litwy na obszarze Wilna są uznawane
przez obie strony.
2. W razie terytorialnych i politycznych zmian na obszarach należących do państwa polskiego,
strefy interesów Niemiec i ZSSR będą rozgraniczone w przybliżeniu wzdłuż linii rzek Narwi,
Wisły i Sanu.
Zagadnienie, czy interesy obu stron czynią pożądanym utrzymanie niepodległego państwa
polskiego i jakie mogą być granice tego państwa, może być ostatecznie rozstrzygnięte dopiero
w toku dalszych wydarzeń politycznych.
Materiał 2.
Włącz Polskę!
Strona 2
Podpisanie paktu: Mołotow (siedzi), za nim Ribbentrop, obok w jasnym mundurze Stalin
Pytania
1. Przedstaw najważniejsze postanowienia układu Ribbentrop-Mołotow wobec Polski i wobec
Europy Środkowo-Wschodniej.
2. Wyjaśnij następstwa układu Ribbentrop-Mołotow dla losów kampanii wrześniowej 1939 r.
Praca domowa
Włącz Polskę!
Strona 3
1. Sprawdź w szkolnych podręcznikach kraju Twojego pobytu/ zamieszkania, jak jest w nich
przedstawiany układ Ribbentrop-Mołotow.
Wrzesień 1939 r. (2)
Materiał 1.
Maria Dąbrowska, Dzienniki
6 na 7 września 1939, w nocy (…). Cisza zupełna. Cisza straszna. Nie śpię. Trzymam radio
otwarte całą noc. Żadnych: Uwaga, uwaga nadchodzi... Niemcy w nocy nie bombardują. O
dwunastej w nocy słyszę nagle: Blaskota. Blaskota. Bolesław wzywa do Warszawy.
To się powtarza, te słowa, wiele razy raz po raz, martwo, groźnie, strasznie. Blaskota. Blaskota.
Bolesław wzywa do Warszawy.
Materiał 2.
Włącz Polskę!
Plakat: WARA!
Materiał 3.
Włącz Polskę!
Strona 4
Strona 5
Rozmowa towarzyszy broni.
Pytania
1. Zanalizuj przekaz propagandowy materiałów ikonograficznych: plakatu i fotografii
zamieszczonych w tym rozdziale.
Praca domowa
1. Poszukaj pamiątek rodzinnych i środowiskowych – śladów pamięci wokół nas – sięgających
do września 1939 r. Jeśli uda się Tobie do nich dotrzeć, przygotuj prezentację na ten temat.
Niemcy wobec Żydów; getta (1)
Kalendarium
luty 1940 – początek rejestracji Żydów do pracy przymusowej
Włącz Polskę!
Strona 6
25 listopada 1940 – zamknięcie getta w Warszawie
10 lipca 1941 – mord Żydów w Jedwabnem, w którym udział wzięła polska ludność miasteczka
15 października 1941 – rozporządzenie zakazujące Żydom opuszczania gett pod karą śmierci
oraz karzące śmiercią osoby ukrywające Żydów i pomagające im
22 lipca 1942 – początek wywózek z getta warszawskiego do obozów zagłady
23 lipca 1942 – samobójstwo Adama Czerniakowa, prezesa Żydowskiej Gminy Wyznaniowej w
Warszawie
3-14 marca 1943 – krwawa likwidacja getta w Krakowie
19 kwietnia 1943 – początek powstania w getcie warszawskim kierowanego przez Żydowską
Organizację Bojową
8 maja 1943 – w bunkrze przy ul. Miłej w Warszawie zginął Mordechaj Anielewicz, przywódca
Żydowskiej Organizacji Bojowej
12 maja 1943 – w Londynie samobójstwo popełnił członek Rady Narodowej Szmul Zygielbojm
14 października 1943 – ucieczka 300 Żydów z obozu zagłady w Sobiborze
Materiał 1.
„Biuletyn Informacyjny” o sytuacji w getcie warszawskim (maj 1941 r.)
Getto utworzono w dzielnicy zabudowanej wyjątkowo gęsto. Wykrojono je w ten sposób, że nie
posiada ono żadnego parku, nie przylega do Wisły, a jedyną zadrzewioną przestrzenią jest
cmentarz. Panuje tu niesłychana ciasnota. Na jedną izbę przypada przeciętnie 6 osób, a nieraz
dochodzi do 20. Według obliczeń Wydziału Ewidencji Ludności na 1 hektar w całej Warszawie
przypada 70 ludzi, w getcie – 1110 (…) Od stycznia do tak przeludnionego i wygłodzonego
getta warszawskiego przenosić zaczęto Żydów z miast i miasteczek dystryktu warszawskiego.
Zaludnienie urosło do blisko 500 000. Na skutek dalszego zagęszczenia – powstały warunki
zdrowotne nie do opisania., głód i nędza potworne. Po przepełnionych tłumem ulicach snują się
bezczynnie przeważnie masy wybladłych, wychudzonych ludzi, pod murami siedzą i leżą
nędzarze, częstym jest widok padających z głodu. Codziennie przytułek dla podrzutków
powiększa się o kilkanaście niemowląt, na ulicy umiera z głodu co dzień kilku ludzi. (…)
Materiał 2.
Włącz Polskę!
Plakat antyżydowski
Materiał 3.
Fotografie z raportu Stroopa
Włącz Polskę!
Strona 7
Włącz Polskę!
Strona 8
Materiał 4.
Włącz Polskę!
Strona 9
Ogłoszenie o wysiedleniu Żydów
Włącz Polskę!
Strona 10
Strona 11
Pytania
1. Przedstaw cele koncentracji ludności żydowskiej w gettach i ich związek z planem zagłady
Żydów.
2. Na podstawie map i planów Warszawy znalezionych w internecie (niektóre dostępne są w
zakładce „Sznurki”) określ zmieniający się w latach 1940-1943 obszar (zasięg) warszawskiego
getta.
3. Zbierz i przedstaw podstawowe informacje o Żydowskiej Organizacji Bojowej i powstaniu w
getcie warszawskim.
Praca domowa
1. Sporządź informację na temat wojennych i powojennych losów Marka Edelmana.
2. Wskaż, czym różniło się getto okresu II wojny światowej na ziemiach okupowanych przez III
Rzeszę od getta w mieście średniowiecznej i nowożytnej Europy
Niemcy wobec Żydów; getta (2)
Materiał 1.
Fragment listu Szmula Zygielbojma do Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej
Władysława Raczkiewicza i Premiera gen. Władysława Sikorskiego
Pozwalam sobie skierować do Panów ostatnie moje słowa, a przez Panów – do Rządu i
społeczeństwa polskiego, do Rządów i narodów państw sprzymierzonych, do sumienia świata: Z
ostatnich wiadomości z Kraju wynika bez żadnych wątpliwości, że Niemcy z całym
bezwzględnym okrucieństwem mordują już obecnie resztki Żydów w Polsce. Za murami gett
odbywa się obecnie ostatni akt niebywałej w dziejach tragedii.
Odpowiedzialność za zbrodnię wymordowania całej narodowości żydowskiej spada przede
wszystkim na sprawców, ale pośrednio obciąża ona ludzkość całą, Narody i Rządy Państw
Sprzymierzonych, które do dziś dnia nie zdobyły się na żaden czyn konkretny w celu ukrócenia
tej zbrodni. Przez bierne przypatrywanie się temu mordowi milionów bezbronnych i
zmaltretowanych dzieci, kobiet i mężczyzn, stały się jego współwinowajcami. Muszę też
stwierdzić, że aczkolwiek Rząd Polski w bardzo dużym stopniu przyczynił się do poruszenia
opinii świata, jednak nie dostatecznie, jednak nie zdobył się na nic takiego nadzwyczajnego, co
by odpowiadało rozmiarom dramatu, dokonywującego się w Kraju.
Z blisko 3 i pół miliona Żydów polskich około 700 000 Żydów deportowanych do Polski z innych
krajów żyło jeszcze w kwietniu tego roku, według doniesień oficjalnych kierownictwa
podziemnego „Bundu”, przesłanych nam przez Delegata Rządu, około 300 000. A mord trwa
nadal bez przerwy. Milczeć nie mogę i żyć nie mogę, gdy giną resztki ludu żydowskiego w
Polsce, którego reprezentantem jestem. Towarzysze moi w getcie warszawskim zginęli z bronią
w ręku, w ostatnim porywie bohaterskim. Nie było mi dane zginąć tak jak oni, razem z nimi. Ale
Włącz Polskę!
Strona 12
należę do nich, do ich grobów masowych.
Przez śmierć swą pragnę wyrazić najgłębszy protest przeciwko bezczynności, z jaką świat się
przypatruje i pozwala lud żydowski wytępić. Wiem, jak mało znaczy życie ludzkie, szczególnie
dzisiaj. Ale skoro nie potrafiłem tego dokonać za życia, może śmiercią swą przyczynię się do
wyrwania z obojętności tych, którzy mogą i powinni działać, by teraz jeszcze, w ostatniej bodaj
chwili, uratować od niechybnej zagłady tę garstkę Żydów polskich, jaka jeszcze żyje. (…)
Pytania
1. Autor listu do prezydenta RP Szmul Zygielbojm popełnił samobójstwo. Porozmawiajcie
wspólnie w klasie o sensie tej formy protestu.
Praca domowa
1. Odszukaj w internecie fotografie przedstawiające realia codziennego życia w getcie
warszawskim (albo łódzkim). Wybierz jedną z nich i sporządź do niej swój komentarz.
Katyń i kłamstwo katyńskie (1)
Kalendarium
wrzesień/październik 1939 – do niewoli sowieckiej dostało się ok. 230 tys. żołnierzy i oficerów
wojska polskiego
grudzień 1939 – w obozach NKWD w Kozielsku, Ostaszkowie i Starobielsku zgromadzono ok.
15 tys. oficerów wojska polskiego, policji oraz Korpusu Ochrony Pogranicza
5 marca 1940 – sowieckie Biuro Polityczne podjęło decyzję o rozstrzelaniu ponad 21 polskich
oficerów, urzędników, policjantów i „obszarników”
3 kwietnia 1940 – początek likwidacji obozów w Kozielsku, Ostaszkowie i Starobielsku;
egzekucji dokonywano w Katyniu, Twerze (Kalininie) i Charkowie
13 kwietnia 1943 – Niemcy poinformowali o odkryciu grobów katyńskich
1 maja 1943 – PPR-owska „Trybuna Wolności” uznała Niemców za sprawców mordu w Katyniu
Materiał 1.
Andrzej Albert [Wojciech Roszkowski], Najnowsza historia Polski 1914-1993
(…) Ogółem na podstawie decyzji Biura Politycznego z 5 III 1940 r. zamordowano w lesie
katyńskim 4421 osób, w Charkowie 3820 osób i w Miednoje 6311. Ponadto 7305 osób
zamordowano w innych więzieniach i łagrach. Decyzja ta, sprzeczna nawet z ustawodawstwem
ZSRR świadczy niedwuznacznie o ludobójczym charakterze partii i państwa radzieckiego. (…)
Włącz Polskę!
Strona 13
Pytania
1. Przedstaw losy Polaków – jeńców wojennych z 1939 r. oraz wskaż na mapie miejsca ich
więzienia i kaźni w Związku Sowieckim.
Praca domowa
1. Sprawdź, czy sprawa katyńska jest odnotowana w jakikolwiek sposób w podręcznikach
szkolnych kraju Twojego pobytu/ zamieszkania lub w publikacjach historycznych
odnoszących się do II wojny światowej i totalitaryzmu komunistycznego wydanych w kraju
Twojego pobytu/ zamieszkania; sprawdź też, czy w kraju Twojego pobytu/ zamieszkania był
rozpowszechniany film Andrzeja Wajdy „Katyń’ oraz ustal, z jakim spotkał się odbiorem
społecznym i medialnym – na podstawie tych poszukiwań sporządź notatkę.
Katyń i kłamstwo katyńskie (2)
Materiał 1.
Komunikat radia sowieckiego z 15 kwietnia 1943 r.
W ciągu ubiegłych dwóch, trzech dni, oszczercy Goebbelsa rozpowszechniali podłe wymysły,
utrzymując, iż władze sowieckie dokonały masowego rozstrzelania polskich oficerów, wiosną
1940 r. w okolicach Smoleńska. Wynajdując tę potworność, szubrawcy niemiecko-faszystowscy
nie wahają się przed najbardziej bezwstydnymi i nikczemnymi kłamstwami, starając się pokryć
zbrodnie, które – jak to obecnie stało się oczywiste – dokonane były przez nich samych.
Niemiecko-faszystowskie doniesienia w tej sprawie, nie pozostawiają żadnej wątpliwości, co do
tragicznego losu byłych polskich jeńców wojennych, którzy byli zatrudnieni na robotach
budowlanych w 1941 r. w okolicach na zachód od Smoleńska i którzy wraz z wielu poddanymi
sowieckimi, zamieszkałymi w okolicach Smoleńska, wpadli w ręce oprawców
niemiecko-faszystowskich w lecie 1941 r. po wycofaniu się wojsk sowieckich z okręgu
Smoleńska (…).
Materiał 2.
Instrukcja Głównego Urzędu Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk w sprawie Katynia
(1975 r.)
Nie wolno dopuszczać jakichkolwiek prób obarczania Związku Radzieckiego
odpowiedzialnością za śmierć polskich oficerów w lasach katyńskich (…). Gdy w przypadku
Włącz Polskę!
Strona 14
użycia sformułowań w rodzaju <> podawana jest data śmierci, dopuszczalne jest jej określenie
wyłącznie po lipcu 1941 r. (…) Nekrologi, klepsydry, ogłoszenia o nabożeństwach intencji ofiar
Katania oraz informacje o innych formach uczczenia ich pamięci mogą być zwalniane wyłącznie
za zgodą kierownictwa Głównego Urzędu Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk. Niniejszy zapis
przeznaczony jest wyłącznie do wiadomości cenzorów. Przy ewentualnych wykroczeniach nie
wolno się na niego powoływać.
Pytania
1. Wyjaśnij okoliczności odkrycia zbrodni katyńskiej i polityczne następstwa sprawy katyńskiej.
2. Na podstawie zamieszczonych materiałów przedstaw źródła kłamstwa katyńskiego w okresie
wojny i w okresie PRL.
Władze Rzeczpospolitej na obczyźnie. Polityka gen.
Władysława Sikorskiego (1)
Kalendarium
9 grudnia 1939 – powołana została Rada Narodowa Rzeczpospolitej Polskiej, organ
konsultacyjny rządu i prezydenta, na czele której stanął Ignacy Jan Paderewski
marzec 1941 – gen. Władysław Sikorski złożył wizytę w Waszyngtonie gdzie rozmawiał z
prezydentem USA Franklinem D. Rooseveltem
30 lipca 1941 – w Londynie podpisany został układ polsko-sowiecki przywracający stosunki
dyplomatyczne między obydwu państwami i przewidujący amnestię dla Polaków więzionych w
Związku Sowieckim
grudzień 1941 – wizyta gen. Sikorskiego w ZSRS, rozmowy z Józefem Stalinem na Kremlu
Materiał 1.
Rezultaty wizyty generała Sikorskiego w Kanadzie i Stanach Zjednoczonych w 1941 r.
w ocenie gen. Mariana Kukiela (fragmenty)
Osiągnął to, że każdy z mężów stanu, z którymi kolejno odbywał długie rozmowy – Wysoki
Komisarz królewski sir Malcom Macdonald, premier Kanady Mackenzie King i prezydent
Roosevelt „z głębokim uznaniem przyjęli wiadomości o walce niezłomnej Polaków, podziwiając
ich organizację i determinację, i stwierdzając fakt stałej łączności z narodem rządu, który
mając za sobą Kraj, nie jest rządem emigracyjnym. Każdy z nich dochodził do wniosku, że
naród taki posiada tak wielkie wartości moralne, iż musi być poważnie brany w rachubę, i że
należy się z nim porozumieć, jako z narodem o wielkiej przyszłości” (…).
Włącz Polskę!
Strona 15
Materiał 2.
Deklaracja Rządu RP z 24 lutego 1942 r. (fragmenty)
1. Polska stać będzie na gruncie kultury i zasad chrześcijańskich.
2. Polska będzie państwem demokratycznym i republikańskim, przestrzegającym ściśle zasady
rządów prawnych, odpowiedzialnych przed rzetelnym przedstawicielstwem narodowym,
reprezentującym w pełni wolę całego społeczeństwa i wybranym w powszechnym, równym,
bezpośrednim i tajnym głosowaniu. Naród polski odcina się bezwzględnie od wszelkich
sprzecznych z zasadami demokratycznymi, totalitarnych systemów rządzenia i jakiejkolwiek
formy dyktatur.
3. Polska zapewni poszanowanie wolności i praw obywatelskich wszystkim wiernym
Rzeczpospolitej obywatelom, bez względu na różnice narodowościowe, wyznania i rasy.
(…).Wolność wyznania, sumienia i słowa, stowarzyszania i zgromadzania się będzie wszystkim
w pełni zapewniona. Wymiar sprawiedliwości będzie niezależny od jakichkolwiek wpływów
administracji państwowej.
4. Polska powojenna dążyć będzie do zagwarantowania całej swojej ludności zatrudnienia i
godziwego zarobku, usuwając w ten sposób ze swych ziem klęskę bezrobocia. Każdy obywatel
mieć będzie prawo do pracy i obowiązek pracy przy zachowaniu swobody wyboru zatrudnienia
(…).
5. Racjonalna reforma rolna, gwarantując masom włościańskim sprawiedliwy podział ziem,
stworzyć powinna, poza nielicznymi gospodarstwami wzorowymi i doświadczalnymi, niewielkie,
obsługiwane w zasadzie przez rodziny właścicieli, lecz samodzielne warsztaty rolne, opłacalne i
posiadające zdolność produkcyjną. Opierając się na tych założeniach prawno-politycznych i
społeczno-gospodarczych podniesiemy poziom bytu mas pracujących – włościan, robotników i
inteligencji, zapewniając im współudział należyty w rozwoju własnej kultury narodowej. (…)
Materiał 3.
Włącz Polskę!
Strona 16
Prezydent Władysław Raczkiewicz
Pytania
1. Przypomnij okoliczności powstania polskiego rządu na wychodźstwie w 1939 r.
2. Wyjaśnij, co to znaczy, że Polska w okresie II wojny światowej zachowała ciągłość polskich
struktur państwowych: cywilnych i wojskowych.
3. Przedstaw sylwetkę polityczną generała Władysława Sikorskiego. Prześledź jego drogę
życiową (karierę polityczna i wojskową) w II RP. Na pewno pomocny w tych poszukiwaniach
będzie internet.
4. Wskaż najważniejsze europejskie adresy polskiej emigracji wojennej (państwa i miasta) -
Włącz Polskę!
Strona 17
politycznej, wojskowej i cywilnej w latach 1939-1945.
5. Ustal z pomocą internetu najważniejsze etapy funkcjonowania polskiego rządu na
wychodźstwie i jego stosunki z aliantami zachodnimi: Wielką Brytanią i USA oraz
skomplikowane relacje z ZSRR (do lipca 1943). Przedstaw efekty swoich poszukiwań w
formie krótkiej notatki.
6. Zanalizuj fragmenty Deklaracji Rządu z 24 lutego 1942 r. i scharakteryzuj proponowane
przez rząd Sikorskiego zmiany w powojennej Polsce.
Praca domowa
1. Przygotuj swoje stanowisko w debacie: Ocena działalności politycznej generała Władysława
Sikorskiego w latach 1941-1943.
2. Oceń skuteczność polskiego rządu na wychodźstwie wobec najważniejszych wyzwań
politycznych okresu wojny w latach 1939-1943
Władze Rzeczpospolitej na obczyźnie. Polityka gen.
Władysława Sikorskiego (2)
Materiał 1.
Podpisanie układu polsko-sowieckiego, Londyn, lipiec 1941 r.
Włącz Polskę!
Strona 18
Materiał 2.
Układ Sikorski-Majski z 30 lipca 1941 r.
Rząd Rzeczypospolitej Polskiej i rząd Związku Socjalistycznych Republik Rad zawarły niniejszy
układ i postanawiają, co następuje:
Art. 1. Rząd Związku Socjalistycznych Republik Rad uznaje, ze traktaty sowiecko-niemieckie z
1939 roku, dotyczące zmian terytorialnych w Polsce, utraciły swoją moc. Rząd Rzeczypospolitej
Polskiej oświadcza, ze Polska nie jest związana z jakimkolwiek trzecim państwem żadnym
układem zwróconym przeciwko Związkowi Socjalistycznych Republik Rad.
Art. 2. Stosunki dyplomatyczne między obu rządami będą przywrócone po podpisaniu
niniejszego układu i nastąpi niezwłocznie wymiana ambasadorów.
Art. 3. Oba rządy zobowiązują się wzajemnie do udzielenia sobie wszelkiego rodzaju pomocy i
poparcia w obecnej wojnie przeciwko hitlerowskim Niemcom.
Art. 4. Rząd Związku Socjalistycznych Republik Rad oświadcza swą zgodę na tworzenie na
terytorium Związku Socjalistycznych Republik Rad Armii Polskiej, której dowódca będzie
mianowany przez Rząd Rzeczpospolitej Polskiej w porozumieniu z rządem Związku
Socjalistycznych Republik Rad. Armia Polska na terytorium Związku Socjalistycznych Republik
rad będzie podlegać w sprawach operacyjnych Naczelnemu Dowództwu Związku
Socjalistycznych Republik Rad, w skład którego będzie się znajdować przedstawiciel Armii
Polskiej. Wszystkie szczegóły dotyczące organizacji dowództwa i użycia Armii będą ustalone
dalszym układem.
Protokół tajny (II)
1. Z chwilą przywrócenia stosunków dyplomatycznych rząd Związku Socjalistycznych Republik
Rad udzieli amnestii wszystkim obywatelom polskim, którzy są obecnie pozbawieni swobody na
terytorium Związku Socjalistycznych Republik Rad bądź jako jeńcy wojenni, bądź z innych
odpowiednich powodów.
2. Protokół niniejszy wchodzi w życie równocześnie z układem z 30 lipca 1941 roku.
Materiał 3.
Włącz Polskę!
Strona 19
Generał Władysław Sikorski z premierem Wielkiej Brytanii Winstonem Churchillem
Materiał 4.
Generał Władysław Sikorski do gen. Stefana Roweckiego o powodach porozumienia
polsko-sowieckiego, list z 6 VIII 1941 r. (fragmenty)
Podaję celem właściwego interpretowania umowy polsko-sowieckiej:
W obecnym położeniu międzynarodowym zawarcie porozumienia polsko-sowieckiego
podyktowane było następującymi względami:
1. Koniecznością ze strony Polski wzmocnienia stanowiska Wielkiej Brytanii wobec świata
demokratycznego i zwłaszcza krajów okupowanych przez usuniecie stanu wojny i wspólną
walkę z Rosją Sowiecką przeciwko Niemcom.
2. Oczywistymi korzyściami militarnymi: armia polska w Rosji.
3. Wytrąceniem z rąk Hitlera atutu krucjaty przeciwko sowieckiej [obecności] w Europie.
4. Koniecznością szybkiej pomocy dla mas Polaków zesłańców i więźniów w Rosji. (…)
Pytania
1. Ustal polityczne okoliczności zawarcia układ Sikorski-Majski.
2. Wyjaśnij, analizując tekst układu, dlaczego w części polskich środowisk politycznych
wywołał on niezadowolenie i żądania dymisji Sikorskiego.
3. Wyjaśnij, jak układ ten regulował sprawę granicy polsko-radzieckiej.
Włącz Polskę!
Strona 20
Praca domowa
1. Wyjaśnij relacje polskiego rządu w Londynie ze Związkiem Radzieckim w latach 1941-1943.
Polskie Państwo Podziemne (1)
Kalendarium
5 listopada 1939 – ukazał się pierwszy numer podziemnego „Biuletynu Informacyjnego”
październik 1940 – zaczyna działać tajne studium polonistyczne, dając początek podziemnemu
szkolnictwu wyższemu, które obejmie 11 tys. osób
3 grudnia 1940 - na czele Delegatury Rządu na Kraj, podziemnego organu władzy
administracyjnej działającego w porozumieniu z rządem w Londynie, stanął Cyryl Ratajski
marzec 1941 – pod kierownictwem Stefana Korbońskiego powstał Komitet Walki Cywilnej,
ośrodek dyspozycyjny walki cywilnej współpracujący z Delegaturą Rządu na Kraj
sierpień 1941 – w Krakowie pierwsze przedstawienia dał konspiracyjny Teatr Słowa
Mieczysława Kotlarczyka
19 lutego 1943 – aresztowanie Delegata Rządu na kraj Jan Piekałkiewicza, zamordowanego w
czerwcu tego roku, Delegatem Rządu zostaje Stanisław Jankowski
styczeń 1944 – utworzenie Rady Jedności Narodowej – parlamentu Polski Podziemnej,
skupiającego przedstawicieli największych ugrupowań politycznych działających w konspiracji,
przewodniczącym RJN zostaje Kazimierz Pużak
Materiał 1.
Deklaracja Rady Jedności Narodowej, O co walczy Naród Polski, marzec 1944 r.
Ustrój polityczny Rzeczypospolitej
Odrodzona Rzeczpospolita, nawiązując do swoich dawnych tradycji oraz zgodnie z ideałami
demokratycznymi, oprze swój ustrój na systemie demokracji parlamentarnej przy działaniu
silnych rządów. W możliwie najrychlejszym czasie, zostaną przeprowadzone wybory do
parlamentu na podstawie nowej, demokratycznej ordynacji wyborczej. Parlament ten dokona
zmiany konstytucji, która sformułuje zasady wszechstronnej wolności obywatelskiej swobody
religii, sumienia, przekonań politycznych, słowa, druku, zgromadzeń i stowarzyszeń oraz
zasady równości praw obywatelskich przy równości obowiązków i niezależności wymiaru
sprawiedliwości. Organizacja władzy wykonawczej oparta zostanie na zasadzie:
a. decentralizacji wielu funkcji administracyjnych i przekazania maksimum funkcji
administracji państwowej organom samorządu terytorialnego, gospodarczego i zawodowego.
b. zasadzie praworządności na wszystkich szczeblach i odpowiedzialności wobec prawa. (…)
Tymi drogami Rzeczpospolita dążyć będzie do przeniknięcia całego polskiego życia publicznego
duchem prawdziwej wolności i prawdziwej demokracji. Najszersze warstwy społeczeństwa –
Włącz Polskę!
Strona 21
zgodnie ze swoimi potrzebami i zgodnie ze swą wolą – rządzić będą swoimi losami przez organy
państwowe, podlegające ich stałej i rzeczywistej kontroli. (…)
Pytania
1. Scharakteryzuj działalność wybranych struktur cywilnych Polskiego Państwa Podziemnego.
Pomocny może okazać się w tych poszukiwaniach internet.
2. Scharakteryzuj kierunki zmian proponowanych w powojennej Polsce przez Radę jedności
Narodowej w deklaracji „O co walczy Naród Polski”.
Praca domowa
1. Zbierz informacje na temat funkcjonowania Polskiego Państwa Podziemnego. Ustal, czym
zajmowała się Delegatura Rządu na Kraj. Przedstaw efekty swoich poszukiwań w formie
kilkuzdaniowej notatki.
2. Przygotuj prezentację: Ludzie Polskiego Państwa Podziemnego – wybrane sylwetki, losy
wojenne i powojenne.
3. Porównaj Polskie Państwo Podziemne z ruchami oporu w państwach europejskich
okupowanych przez III Rzeszę/ lub z ruchem oporu w kraju Twojego pobytu/zamieszkania,
jeśli w okresie wojny znalazł się pod okupacją niemiecką. Czy dostrzegasz podobieństwa,
różnice – sformułuj wnioski.
Konspiracja wojskowa i polityczna (1)
Materiał 1.
Instrukcja gen. Kazimierza Sosnkowskiego dla płka Stefana Roweckiego powołująca
Związek Walki Zbrojnej, 4 grudnia 1939 r.
II. Cel organizacji
a) Przez skupienie w związkach konspiracyjnych jednostek najstaranniej dobranych stworzyć
ośrodki czynnego oporu narodowego, przeciwdziałającego załamaniu się sił moralnych
polskiego społeczeństwa.
b) Współdziałać w odbudowie Państwa na drodze walki orężnej. Z chwilą wkroczenia do Kraju
Wojsk Polskich, organizacja ulega rozwiązaniu i wstępuje do szeregów armii regularnej.
III. Drogi i formy działania
a) Współdziałanie w informowaniu społeczeństwa o istotnej sytuacji politycznej i militarnej oraz
walce z niemiecką i bolszewicką propagandą.
b) Podtrzymanie uczuć nienawiści do okupanta i żądzy wzięcia odwetu.
Włącz Polskę!
Strona 22
c) W ramach dyrektyw, zdefiniowanych przez Rząd Polski, stosowanie represji względem osób,
podtrzymujących z okupantami stosunki towarzyskie, organizacyjne i polityczne, aż do karania
[śmiercią] w wypadku jawnej i oczywistej zdrady.
d) Prowadzenie w okresie trwania okupacji akcji bojowo-dywersyjnej na terenie Kraju. O czasie,
charakterze i rozmiarach tej akcji decydują – na wniosek Komendanta Głównego ZWZ –
Premier i Naczelny Wódz.
e) Szkolenie wojskowych kadr oddziałów wojskowych; gromadzenie środków walki zbrojnej;
przygotowanie powstania zbrojnego na tyłach armii okupacyjnych, które nastąpi w chwili
wkroczenia regularnych wojsk polskich do Kraju. (…)
Materiał 2.
Generał Stefan Rowecki we wspomnieniach gen. Tadeusza Komorowskiego
(…) Strata Roweckiego była najcięższym ciosem, jaki spotkał wojsko podziemne od początku
jego istnienia. Prawda, że w ciągu ostatnich trzech lat prawie co miesiąc ktoś z naszych
szeregów ubywał. Wojna niestety trwałą już znacznie dłużej niż przeciętny okres życia
człowieka pracującego w konspiracji. Spory odsetek moich towarzyszy, którzy od samego
początku brali udział w tworzeniu podziemia, dostał się w ręce Niemców. Po torturach różnego
stopnia, szli na stracenie, albo ginęli w obozach koncentracyjnych. Ale ubytek tych ludzi
jeszcze nie przerywał walki i nie zagrażał istnieniu naszego ruchu, bo na ich miejsce zawsze
wchodzili nowi.
Człowiek za, któregośmy teraz stracili, był głównym organizatorem Armii Krajowej, był przez
trzy lata jej dowódcą i wyrobił sobie ogromy autorytet nie tylko wśród podwładnych, ale i w
całym kraju. „Grot” znany był wszystkim, był symbolem, był wodzem tajemniczym, który z
podziemia kierował walką całego narodu. Ci, którzy go znali bliżej i którzy się z nim stykali
bezpośrednio w pracy, cenili niezmiernie jego rzadkie walory, predestynujące go na przywódcę,
wielką indywidualność i nieprzeciętny umysł. Był to człowiek, którzy od lat w swym ręku
trzymał tysiączne nici, łączące skomplikowaną machinę ruchu podziemnego. Stworzył on
organizację w rozmiarach dotąd niespotykanych i wprowadził zgoła nieznane przedtem metody
walki. Skupił i zjednoczył pod swym dowództwem dziesiątki organizacji wojskowych. Ogromną
rolę odegrał w tym jego osobisty takt i ujawnione dopiero w czasie wojny zdolności polityczne,
dzięki czemu potrafił pracować z ludźmi różnych i odmiennych poglądów. (…)
Pytania
1. Przedstaw sylwetki Komendantów Głównych ZWZ i AK. Wykorzystaj wspomnienia generała
Komorowskiego i zajrzyj do internet. Sporządź kilkuzdaniowy portret jego z nich.
2. Etos to obowiązujący w danej społeczności zbiór idealnych i jasno określonych wzorów
kulturowych, ideałów. Dzięki tym wzorom zachowań uwidaczniają się wartości danej grupy
oraz kształtuje się jej styl życia. Przedstaw etos żołnierzy Armii Krajowej.
Praca domowa
1. Zbierz informacje o cichociemnych i przygotuj prezentację na temat tej formacji.
Włącz Polskę!
Strona 23
Konspiracja wojskowa i polityczna (1)
Materiał 1.
Instrukcja gen. Kazimierza Sosnkowskiego dla płka Stefana Roweckiego powołująca
Związek Walki Zbrojnej, 4 grudnia 1939 r.
II. Cel organizacji
a) Przez skupienie w związkach konspiracyjnych jednostek najstaranniej dobranych stworzyć
ośrodki czynnego oporu narodowego, przeciwdziałającego załamaniu się sił moralnych
polskiego społeczeństwa.
b) Współdziałać w odbudowie Państwa na drodze walki orężnej. Z chwilą wkroczenia do Kraju
Wojsk Polskich, organizacja ulega rozwiązaniu i wstępuje do szeregów armii regularnej.
III. Drogi i formy działania
a) Współdziałanie w informowaniu społeczeństwa o istotnej sytuacji politycznej i militarnej oraz
walce z niemiecką i bolszewicką propagandą.
b) Podtrzymanie uczuć nienawiści do okupanta i żądzy wzięcia odwetu.
c) W ramach dyrektyw, zdefiniowanych przez Rząd Polski, stosowanie represji względem osób,
podtrzymujących z okupantami stosunki towarzyskie, organizacyjne i polityczne, aż do karania
[śmiercią] w wypadku jawnej i oczywistej zdrady.
d) Prowadzenie w okresie trwania okupacji akcji bojowo-dywersyjnej na terenie Kraju. O czasie,
charakterze i rozmiarach tej akcji decydują – na wniosek Komendanta Głównego ZWZ –
Premier i Naczelny Wódz.
e) Szkolenie wojskowych kadr oddziałów wojskowych; gromadzenie środków walki zbrojnej;
przygotowanie powstania zbrojnego na tyłach armii okupacyjnych, które nastąpi w chwili
wkroczenia regularnych wojsk polskich do Kraju. (…)
Materiał 2.
Generał Stefan Rowecki we wspomnieniach gen. Tadeusza Komorowskiego
(…) Strata Roweckiego była najcięższym ciosem, jaki spotkał wojsko podziemne od początku
jego istnienia. Prawda, że w ciągu ostatnich trzech lat prawie co miesiąc ktoś z naszych
szeregów ubywał. Wojna niestety trwałą już znacznie dłużej niż przeciętny okres życia
człowieka pracującego w konspiracji. Spory odsetek moich towarzyszy, którzy od samego
początku brali udział w tworzeniu podziemia, dostał się w ręce Niemców. Po torturach różnego
stopnia, szli na stracenie, albo ginęli w obozach koncentracyjnych. Ale ubytek tych ludzi
jeszcze nie przerywał walki i nie zagrażał istnieniu naszego ruchu, bo na ich miejsce zawsze
wchodzili nowi.
Człowiek za, któregośmy teraz stracili, był głównym organizatorem Armii Krajowej, był przez
trzy lata jej dowódcą i wyrobił sobie ogromy autorytet nie tylko wśród podwładnych, ale i w
Włącz Polskę!
Strona 24
całym kraju. „Grot” znany był wszystkim, był symbolem, był wodzem tajemniczym, który z
podziemia kierował walką całego narodu. Ci, którzy go znali bliżej i którzy się z nim stykali
bezpośrednio w pracy, cenili niezmiernie jego rzadkie walory, predestynujące go na przywódcę,
wielką indywidualność i nieprzeciętny umysł. Był to człowiek, którzy od lat w swym ręku
trzymał tysiączne nici, łączące skomplikowaną machinę ruchu podziemnego. Stworzył on
organizację w rozmiarach dotąd niespotykanych i wprowadził zgoła nieznane przedtem metody
walki. Skupił i zjednoczył pod swym dowództwem dziesiątki organizacji wojskowych. Ogromną
rolę odegrał w tym jego osobisty takt i ujawnione dopiero w czasie wojny zdolności polityczne,
dzięki czemu potrafił pracować z ludźmi różnych i odmiennych poglądów. (…)
Pytania
1. Przedstaw sylwetki Komendantów Głównych ZWZ i AK. Wykorzystaj wspomnienia generała
Komorowskiego i zajrzyj do internet. Sporządź kilkuzdaniowy portret jego z nich.
2. Etos to obowiązujący w danej społeczności zbiór idealnych i jasno określonych wzorów
kulturowych, ideałów. Dzięki tym wzorom zachowań uwidaczniają się wartości danej grupy
oraz kształtuje się jej styl życia. Przedstaw etos żołnierzy Armii Krajowej.
Praca domowa
1. Zbierz informacje o cichociemnych i przygotuj prezentację na temat tej formacji.
Emigracja wobec sprawy polskiej 1944-1945 (1)
Kalendarium
luty 1944 – władze brytyjskie zamknęły ukazujący się w Londynie tygodnik „Wiadomości
Polskie” broniący niepodległości Polski i jej integralności terytorialnej
październik 1944 – Stanisław Mikołajczyk złożył wizytę w Moskwie, w czasie której nie udało
mu się skłonić Stalina do kompromisu w sprawach terytorialnych oraz nawiązać porozumienia
z PKWN
24 listopada 1944 – do dymisji podał się premier Stanisław Mikołajczyk
29 listopada 1944 – szefem rządu został socjalista Tomasz Arciszewski
13 lutego 1945 – rząd polski w Londynie przyjął oświadczenie protestujące przeciw
postanowieniom podjętym w sprawie Polski w Jałcie
czerwiec 1945 – władze Rzeczpospolitej na obczyźnie zdecydowały o kontynuowaniu
działalności, biorąc pod uwagę możliwość cofnięcia im uznania przez mocarstwa zachodnie
Materiał 1.
Włącz Polskę!
Strona 25
Zygmunt Nowakowski, O drugie „Nie”, „Wiadomości Polskie” 1944
(…) Żołnierz nasz, ramię w ramię z armią brytyjską i amerykańską, pójdzie bić się, pójdzie do
piekła, jednak musi wiedzieć, o co walczy. Jesteśmy pierwszymi i najwierniejszymi
sprzymierzeńcami Wielkiej Brytanii, ale wierność, choćby najdalej idąca, nie może być
identyczna ze ślepotą, lub, co gorsza, z głupotą.
Daliśmy – my biedacy, bardzo wiele do wspólnej puli, daliśmy przede wszystkim kapitał
moralny. Dziś, gdy straszliwe niebezpieczeństwo zagraża wolności, demokracji, kulturze
zachodniej, my dodajemy jeszcze jedną, olbrzymią wartość: nasze „nie!”
Odpowiadamy tym słowem na wszystkie propozycje i rozkazy, dotyczące całości
Rzeczypospolitej albo związane z suwerennością państwa polskiego; jesteśmy przekonani, że
dobrze, po raz drugi w ciągu niespełna pięciu lat, zasłużymy się ludzkości.
Materiał 2.
Włącz Polskę!
Strona 26
Premier Tomasz Arciszewski
Pytania
1. Zanalizuj przesłanie apelu Zygmunta Nowakowskiego O drugie „Nie” z 1944 r. Wyjaśnij, co
w tym apelu oznacza drugie „Nie”
Praca domowa
1. Oceń działalność polityczną Stanisława Mikołajczyka w latach 1943-1944.
Włącz Polskę!
Strona 27
2. Wyjaśnij relacje polskiego rządu w Londynie z aliantami zachodnimi i ze Związkiem
Radzieckim w latach 1943-1945.
3. Ocenia skuteczność polskiego rządu na wychodźstwie wobec najważniejszych wyzwań
politycznych w latach 1943-1945.
4. Przygotuj głos w dyskusji/debacie: Rozważ, czy polski rząd na emigracji pod kierownictwem
Stanisława Mikołajczyka sprostał najważniejszym wyzwaniom politycznym w sprawie
polskiej w latach 1943-1944.
Materiał 1.
Oświadczenie Rządu polskiego w Londynie w sprawie decyzji podjętych na konferencji
w Jałcie, 13 lutego 1945 r.
(…) Przed rozpoczęciem konferencji Rząd Polski wręczył Rządowi Wielkiej Brytanii i Stanów
Zjednoczonych memorandum, w którym wyraził nadzieję, że oba te rządy nie podejmą żadnej
decyzji w sprawie sprzymierzonego Państwa Polskiego bez uprzedniego zaciągnięcia opinii i
bez zgody Polskiego Rządu. Równocześnie Rząd Polski oświadczył, że jest gotów szukać
rozwiązania w sprawie sporu zainicjowanego przez Rosję Sowiecką w drodze normalnego
postępowania międzynarodowego i z należytym uwzględnieniem praw zainteresowanych stron.
Mimo to, decyzja Konferencji Trzech Mocarstw została przygotowana i powzięta nie tylko bez
udziału i bez zgody Rządu Polskiego, lecz również bez jego wiedzy. Metoda przyjęta w sprawie
Polski jest zaprzeczeniem podstawowych zasad wiążących Sprzymierzeńców oraz
pogwałceniem litery i ducha Karty Atlantyckiej, jak również praw każdego narodu do obrony
jego własnych interesów.
Rząd Polski oświadcza, że decyzja Konferencji trzech Mocarstwa w sprawie Polski nie może być
przyjęta przez Rząd Polski i nie może wiązać Polskiego Narodu.
Rząd Polski będzie uważał odcięcie wschodniej połowy terytorium Polski przez narzucenie
polsko-sowieckiej granicy wzdłuż tak zwanej linii Curzona, jako piąty rozbiór Polski, dokonany
obecnie przez jej Sprzymierzeńców.
Zamiar Trzech Mocarstw utworzenia „Prowizorycznego Rządu Jedności Narodowej” przez
rozszerzenie mianowanego przez obcych Komitetu Lubelskiego, osobami niewyraźnie
określonymi, jako „demokratyczni przywódcy z samej Polski oraz spośród Polaków z
zagranicy”, może tylko usprawnić mieszanie się Sowietów do polskich spraw wewnętrznych.
Jak długo ziemie Polski pozostaną pod wyłączną okupacją wojsk sowieckich, taki rząd nie
potrafi zabezpieczyć Narodowi Polskiemu nawet przy obecności brytyjskich i amerykańskich
dyplomatów, nieskrępowanego prawa do wolności słowa. (…)
Materiał 2.
Odezwa Rządu Rzeczypospolitej do Narodu Polskiego, 26 czerwca 1945 r.
Włącz Polskę!
Strona 28
(...) Prezydent i rząd Rzeczypospolitej są mandatariuszami woli narodu, do chwili
przeprowadzenia w Polsce wolnych i uczciwych wyborów. Koła kierownicze Zachodu zdają się
pokładać wielkie nadzieje w ustalonej w Jałcie zapowiedzi przeprowadzenia w Polsce wyborów
„wolnych i nieskrępowanych”. Jest jednak rzeczą jasną, że o wyborach takich mowy być nie
może, póki w kraju pozostaje wojsko sowieckie i sowiecka policja polityczna, póki nie ma
swobody życia politycznego, wolności prasy i zgromadzeń oraz póki z granic Polski nie będzie
zdjęta żelazna kurtyna, oddzielająca ją od reszty świata.
Rząd polski, nawet w chwili cofnięcia mu uznania, nie przestanie być prawowitym rządem.
Wywodzi on bowiem swoje istnienie nie z uznania obcych, lecz z woli swojego narodu oraz z
praw Rzeczypospolitej. (…)
Pytania
1. Przedstaw stanowisko władz Rzeczypospolitej na wychodźstwie wobec ustaleń Wielkiej
Trójki w Jałcie.
2. Przedstaw stanowisko władz Rzeczypospolitej na wychodźstwie w związku z powstaniem w
Moskwie, w czerwcu 1945 r., Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej mającego uznanie
Wielkiej Trójki.
Materiał 1.
Oświadczenie Rządu polskiego w Londynie w sprawie decyzji podjętych na konferencji
w Jałcie, 13 lutego 1945 r.
(…) Przed rozpoczęciem konferencji Rząd Polski wręczył Rządowi Wielkiej Brytanii i Stanów
Zjednoczonych memorandum, w którym wyraził nadzieję, że oba te rządy nie podejmą żadnej
decyzji w sprawie sprzymierzonego Państwa Polskiego bez uprzedniego zaciągnięcia opinii i
bez zgody Polskiego Rządu. Równocześnie Rząd Polski oświadczył, że jest gotów szukać
rozwiązania w sprawie sporu zainicjowanego przez Rosję Sowiecką w drodze normalnego
postępowania międzynarodowego i z należytym uwzględnieniem praw zainteresowanych stron.
Mimo to, decyzja Konferencji Trzech Mocarstw została przygotowana i powzięta nie tylko bez
udziału i bez zgody Rządu Polskiego, lecz również bez jego wiedzy. Metoda przyjęta w sprawie
Polski jest zaprzeczeniem podstawowych zasad wiążących Sprzymierzeńców oraz
pogwałceniem litery i ducha Karty Atlantyckiej, jak również praw każdego narodu do obrony
jego własnych interesów.
Rząd Polski oświadcza, że decyzja Konferencji trzech Mocarstwa w sprawie Polski nie może być
przyjęta przez Rząd Polski i nie może wiązać Polskiego Narodu.
Rząd Polski będzie uważał odcięcie wschodniej połowy terytorium Polski przez narzucenie
polsko-sowieckiej granicy wzdłuż tak zwanej linii Curzona, jako piąty rozbiór Polski, dokonany
obecnie przez jej Sprzymierzeńców.
Włącz Polskę!
Strona 29
Zamiar Trzech Mocarstw utworzenia „Prowizorycznego Rządu Jedności Narodowej” przez
rozszerzenie mianowanego przez obcych Komitetu Lubelskiego, osobami niewyraźnie
określonymi, jako „demokratyczni przywódcy z samej Polski oraz spośród Polaków z
zagranicy”, może tylko usprawnić mieszanie się Sowietów do polskich spraw wewnętrznych.
Jak długo ziemie Polski pozostaną pod wyłączną okupacją wojsk sowieckich, taki rząd nie
potrafi zabezpieczyć Narodowi Polskiemu nawet przy obecności brytyjskich i amerykańskich
dyplomatów, nieskrępowanego prawa do wolności słowa. (…)
Materiał 2.
Odezwa Rządu Rzeczypospolitej do Narodu Polskiego, 26 czerwca 1945 r.
(...) Prezydent i rząd Rzeczypospolitej są mandatariuszami woli narodu, do chwili
przeprowadzenia w Polsce wolnych i uczciwych wyborów. Koła kierownicze Zachodu zdają się
pokładać wielkie nadzieje w ustalonej w Jałcie zapowiedzi przeprowadzenia w Polsce wyborów
„wolnych i nieskrępowanych”. Jest jednak rzeczą jasną, że o wyborach takich mowy być nie
może, póki w kraju pozostaje wojsko sowieckie i sowiecka policja polityczna, póki nie ma
swobody życia politycznego, wolności prasy i zgromadzeń oraz póki z granic Polski nie będzie
zdjęta żelazna kurtyna, oddzielająca ją od reszty świata.
Rząd polski, nawet w chwili cofnięcia mu uznania, nie przestanie być prawowitym rządem.
Wywodzi on bowiem swoje istnienie nie z uznania obcych, lecz z woli swojego narodu oraz z
praw Rzeczypospolitej. (…)
Pytania
1. Przedstaw stanowisko władz Rzeczypospolitej na wychodźstwie wobec ustaleń Wielkiej
Trójki w Jałcie.
2. Przedstaw stanowisko władz Rzeczypospolitej na wychodźstwie w związku z powstaniem w
Moskwie, w czerwcu 1945 r., Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej mającego uznanie
Wielkiej Trójki.
Emigracja z Polski. Polska a Polacy poza krajem (1)
Kalendarium
lipiec 1929 – w Warszawie obradował I zjazd Polaków z Zagranicy, podczas którego utworzona
została Rada Organizacyjna Polaków z Zagranicy
czerwiec 1932 – nadzór nad kwestią emigracji z ziem polskich z rąk zlikwidowanego Urzędy
Emigracyjnego przejęło Ministerstwo Spraw Zagranicznych oraz Ministerstwo Pracy i Opieki
Społecznej
październik 1933 – Senat obradował nad problemem kolonizacji polskiej w Paranie (Brazylia),
Włącz Polskę!
Strona 30
gdzie podjęto akcję zakupu ziemi pod polskie osadnictwo
Materiał 1.
Linie przewozów pasażerskich przedsiębiorstwa Gdynia-Ameryka. Linie Żeglugowe S.A. w
latach 1930-39.
Materiał 2.
Pamiętnik emigranta we Francji (Departament Meuse), 1936 r.
(…) Wolne chwile spędza się rozmaicie i na wycieczkach i przy muzyce (radio prawie jest w
każdym domu) to w kinie, to na zabawie, przez radio słuchamy Warszawę, Katowice, Poznań,
Hejnał z Mariackiej wieży z Krakowa itd. Z Polskich organizacji nie korzystałem, bo nic nie
pomogą i nie poradzą. Do władz Polskich się nie zwracałem jeszcze, bo mi nie było trzeba. We
Francji będę siedział jak długo mi się da, ale gdybym się zestarzał tutaj to na stare lata
przyjadę do Polski. Obywatelstwa francuskiego nie przyjąłem i nie myślę na razie przyjmować a
za gościnę, to gdyby kiedyś granice Francji znalazły się w niebezpieczeństwie to zgłoszę się
natychmiast na pierwszy ogień. Gdy przyjadę do Polski to się u kogoś przytulę i tak już
samotnie chyba będę żył, nie gwarantuję (ponieważ w starych piecach diabli palą) obecnie
mam 38 lat. Za tych 10 lat, co tu jestem to już dużo ludzi pojechało do Polski z własnej woli
niektórzy ładny kapitalik wywieźli, a niektórzy to i prawie nago, i boso, i z długiem. Choć i we
Francji było bezrobocie i redukcja (…), ale tego tutaj nie było. Czytam z Polski „Ilustrowanego
Kuriera Codziennego”, „Światowida”, „Na szerokim świecie” i „Boćka” i „Wolne żarty”, bo ja
się interesuję całym światem i sportem a polityką mało. Ja od Polski nic nie żądam, ale w
każdym razie jestem Polakiem i dosyć dobrym i życzę Polsce, aby mogła się stać
najpotężniejszą i najbogatszą żebyśmy się nikogo nie bali i byli u siebie, i dorabiali nasz kraj.
(…)
Pytania
Włącz Polskę!
Strona 31
1. Wyjaśnij, dlaczego zjawisko emigracji z Polski nie wygasło wraz z odzyskaniem
niepodległości. Odpowiedz, co mogło było przyczyną emigracji z II Rzeczypospolitej? Wskaż
czynniki ekonomiczne i pozaekonomiczne.
2. W latach 1930-1939 przedsiębiorstwo Gdynia-Ameryka Linie Żeglugowe S.A. obsługiwało
przewozy pasażerskie na liniach: północnoatlantyckiej, południowoatlantyckiej i
palestyńskiej. Podaj najważniejsze przyczyny tego, że przedsiębiorstwo Gdynia-Ameryka
Linie Żeglugowe S.A. koncentrowało się w latach 1930-39 na przewozach pasażerskich na
tych liniach. Podaj wyjaśnienie dla linii północnoatlantyckiej Gdynia-Nowy Jork i dla linii
południowoatlantyckiej Gdynia-Rio de Janeiro-Buenos Aires oraz wyjaśnienie dla linii
palestyńskiej Konstanca-Hajfa.
3. Porównaj wychodźstwo okresu międzywojennego z emigracją XIX-wieczną. Czy zauważasz
podobieństwa, czy różnice? Przedstaw swój pogląd.
4. Na podstawie materiału 2. Sporządź portret psychologiczny i mentalny emigranta – autora
tych wspomnień.
Praca domowa
1. Szukamy śladów przeszłości wokół nas. Poszukaj pamiątek rodzinnych, środowiskowych (być
może w miejscowej parafii rzymsko katolickiej), źródeł historycznych miejscowych,
dokumentujących – jeśli jest to możliwe - historię polskiej emigracji z okresu
międzywojennego w miejscu Twojego zamieszkania/ pobytu. Podziel się kolegami
rezultatami twoich poszukiwań.
2. Historia mówiona, wywiad: Zbierz informacje o emigracji z Polski w okresie
międzywojennym do Twojego kraju/regionu/miasta a następnie przedstaw je w formie
notatki/ nagrania/ filmu/ prezentacji.
Mapa. Linie przewozów pasażerskich przedsiębiorstwa Gdynia-Ameryka. Linie
Żeglugowe S.A. w latach 1930-39.
Włącz Polskę!
Strona 32
Powstanie Warszawskie (2)
Materiał 1.
Relacja płka Jana Rzepeckiego
Jan Rzepecki (1899 – 1983) płk, historyk, szef Biura Informacji i Propagandy Związku
Walki Zbrojnej i Armii Krajowej
21 lipca [1944], po naradzie generałów „Bora”, Pełczyńskiego i Okulickiego (odbytej bodaj z
inicjatywy tego ostatniego), dowódca AK powziął swoją wstępną decyzję, przekazaną tegoż
dnia do Londynu. W skrócie treść jej była następująca:
1.Generał ocenia, że na wschodzie Niemcy ponieśli klęskę rozstrzygającą losy wojny (…)
2. Fakt zamachu na Hitlera, przy ogólnym aktualnym położeniu wojennym Niemiec, może
doprowadzić w każdej chwili do ich załamania się, więc:
Włącz Polskę!
Strona 33
3. generał melduje, że wydał „rozkaz stanu czujności do powstania z dniem 25 VIII o godz.0.01,
nie wstrzymując wykonywania „operacji Burza”.
Była to więc tylko jego decyzja wstępna, wymagająca aprobaty czynnika politycznego. 25 lipca,
w Londynie Rada Ministrów uchwaliła upoważnienie Delegata Rządu w Kraju do powzięcia
każdej decyzji wynikającej z tempa ofensywy sowieckiej, zaś premier Mikołajczyk, 26 VII, przed
swym wyjazdem do Moskwy, polecił ministrowi spraw wewnętrznych nadać do Delegata Rządu
depeszę upoważniającą go do ogłoszenia powstania w momencie przezeń wybranym.
O tym, kiedy treść wstępnej decyzji gen. „Bora” została przedstawiona Delegatowi Rządu,
świadczy depesza dowódcy Armii Krajowej do Naczelnego Wodza z potwierdzeniem pisemnej
oceny położenia w dn.21 VII 44 i wynikających z niej wniosków – przekazanych
Pełnomocnikowi Rządu w dn.22 VII 44. Tu trzeba podkreślić, że ta depesza nie informuje
Naczelnego Wodza o powziętej już wstępnej decyzji walk w Warszawie, gdyż nie uzyskała ona
jeszcze aprobaty naczelnego czynnika politycznego w kraju – Pełnomocnika Rządu.
Materiał 2.
Rozmowa Jana Nowaka-Jeziorańskiego z gen. Tadeuszem Pełczyńskim, Warszawa, 29
lipca 1944 r.
[Gen. Tadeusz Pełczyński:] Proszę pana, patrzy pan na to wszystko oczyma człowieka świeżo
przybyłego z zewnątrz, dobrze zorientowanego w sytuacji politycznej. Czy pan widzi i rozumie
sens tego wszystkiego, co my tu robimy?
- Nie znam zupełnie elementów sytuacji wojskowej. Jeżeli jednak „Burza” w Warszawie została
pomyślana jako demonstracja polityczno-wojskowa, to nie będzie ona miała żadnego wpływu na
politykę sojuszników, a jeśli chodzi o opinię publiczną na zachodzie, będzie to dosłownie burza
w szklance wody.(…) Dodałem, że jeśli wybuch walk ujawni całą siłę AK i poparcie, jaki cieszy
się ona w społeczeństwie, niewątpliwie ułatwi to Mikołajczykowi rozmowy w Moskwie jego grę
polityczną z Anglosasami. Zwłaszcza, jeśli uda się opanować stolicę własnymi siłami. Kończąc
tę krótką wymianę zdań Pełczyński powiedział: - Nie mam żadnych złudzeń, co nasz tu czeka po
wejściu Rosjan i ujawnieniu się, ale choćby mnie spotkało najgorsze, wolę to aniżeli
zrezygnowanie wszystkiego bez walki. Musimy spełnić nasz obowiązek do końca. (…)
Materiał 3.
Decyzja o wybuchu powstania w ocenie gen. Władysława Andersa
Radiogram gen. Władysława Andersa adresowany do Naczelnego Wodza gen.
Kazimierza Sosnkowskiego
3. Przeżywamy całym sercem smutną tragedię stolicy. Nie mając dość słów uznania dla
bohaterstwa ukochanych naszych braci, nie możemy jednak zrozumieć, kto i dla jakiego celu,
mimo wyraźnego zakazu Pana Generała, wpłynął na tak tragiczną decyzję dowódcy Armii
Krajowej. Żołnierze 2 Korpusu są zdumieni i pełni oburzenia obecnym stanowiskiem naszego
Rządu za to, że: wobec morderstw i aresztowań dokonywanych przez bolszewików w stosunku
do żołnierzy Armii Krajowej oraz administracji krajowej, których pchnęło do współpracy z
bolszewikami, Rząd Polski okłamuje opinię świata. Komunikaty Rządu głoszą o współpracy
Armii Krajowej z armią czerwoną – omalże idylla.
Włącz Polskę!
Strona 34
4. Zamiast krzyczeć na świat cały o zbrodniach bolszewickich, Premier Rządu (…) pomijając
godność Narodu, pertraktuje teraz ze zdrajcami Kraju. Niesłychane zakłamanie dla celów
nikomu nieznanych, ani dających się niczem wytłumaczyć, przeraża i do głębi oburza nas
żołnierzy, a przyjaciołom naszym amerykańskim i brytyjskim wytrąca broń z ręki. (…) Proszę
Pana Generała, aby przedstawił mój meldunek Panu Prezydentowi. (…) 9 sierpnia 1944.
Materiał 4.
Historyk Jan Ciechanowski o Powstaniu Warszawskim – motywy decyzji
Przywódcy krajowi, podrywając Warszawę do walki, kierowali się głównie względami
politycznej i ideologicznej natury. Jankowski i Bór-Komorowski postanowili działać, ponieważ
sądzili, że opanowanie Warszawy przez AK wzmocni w oczach opinii światowej prawa i
roszczenia rządu londyńskiego do reprezentowania i objęcia władzy w Polsce. Armia Krajowa
przez opanowanie Warszawy miała przygotować grunt do walnej, ostatecznej rozgrywki ze
Stalinem, która miała zdecydować, kto będzie rządził powojenną Polską – obóz londyński czy
PPR i zwolennicy. Autorzy powstania działali w przeświadczeniu, iż nadchodzi rozstrzygający
moment wojny dla Polski, że stoi ona na historycznym zakręcie i że znowu ważą się jej losy. W
Dowództwie AK panowało „jasne i zdecydowane przeświadczenie, że wraz z przelewającym się
przez Wisłę frontem sowiecko-niemieckim, odwróci się nad nami karta dziejowa, odwróci się po
raz ostatni w ciągu toczącej się wojny”. (…)
Pytania
1. Wyjaśnij, jaka była sytuacja na frontach II wojny światowej w lipcu 1944 r. i jaki mogła mieć
wpływ na decyzję o wybuchu powstania w Warszawie.
2. Wyjaśnij, jakie były wewnętrzne (krajowe) uwarunkowania decyzji o wybuchu powstania w
Warszawie – uwzględnij nastroje w Warszawie, powstanie 22 lipca 1944 PKWN, pochód
Armii Czerwonej.
3. Na podstawie zamieszczonych materiałów: relacji płka Jana Rzepeckiego, relacji Jana
Nowaka-Jeziorańskiego i opinii historyka Jana Ciechanowskiego, wskaż, do kogo należała
decyzja o wybuchu powstania w Warszawie.
4. Na podstawie zamieszczonych materiałów: relacji płka Jana Rzepeckiego, relacji Jana
Nowaka-Jeziorańskiego i opinii historyka Jana Ciechanowskiego, przedstaw motywy tej
decyzji.
5. Przedstaw stanowisko i ocenę tej decyzji wyrażoną przez gen. Władysława Andersa.
Praca domowa
1. Przygotuj własne stanowisko w debacie poświęconej ocenie decyzji o wybuchu Powstania
Warszawskiego.
2. Odwiedź Muzeum Powstania Warszawskiego i sporządź notatkę z wirtualnej wizyty w tym
muzeum (strona internetowa MPW www.1944.pl)
3. Sprawdź, czy w podręcznikach szkolnych kraju Twojego zamieszkania/ pobytu są informacje
o Powstaniu Warszawskim.
4. Wyjaśnij, dlaczego Muzeum Powstania Warszawskiego zostało otwarte dopiero w 2004 r.
Zbierz informacje na temat wcześniejszych prób upamiętnienia Powstania Warszawskiego.
Włącz Polskę!
5. Poszukaj pamiątek rodzinnych i środowiskowych – śladów pamięci o Powstaniu
Warszawskim i powstańcach.
Włącz Polskę!
Strona 35
Spis treści
Pakt Ribbentrop-Mołotow (Rafał Habielski) ...................................................................... 1
Wrzesień 1939 r. (2) (Rafał Habielski) ................................................................................ 3
Niemcy wobec Żydów; getta (1) (Rafał Habielski) ............................................................. 5
Niemcy wobec Żydów; getta (2) (Rafał Habielski) .......................................................... 11
Katyń i kłamstwo katyńskie (1) (Rafał Habielski) ........................................................... 12
Katyń i kłamstwo katyńskie (2) (Rafał Habielski) ........................................................... 13
Władze Rzeczpospolitej na obczyźnie. Polityka gen. Władysława Sikorskiego ........... 14
(1) (Rafał Habielski)
Władze Rzeczpospolitej na obczyźnie. Polityka gen. Władysława Sikorskiego ........... 17
(2) (Rafał Habielski)
Polskie Państwo Podziemne (1) (Rafał Habielski) .......................................................... 20
Konspiracja wojskowa i polityczna (1) (Rafał Habielski) ............................................... 21
Konspiracja wojskowa i polityczna (1) (Rafał Habielski) ............................................... 23
Emigracja wobec sprawy polskiej 1944-1945 (1) (Rafał Habielski) ............................. 24
Emigracja z Polski. Polska a Polacy poza krajem (1) (Rafał Habielski) ...................... 29
Emigracja z Polski. Polska a Polacy poza krajem (3) (Rafał Habielski) ...................... 31
Powstanie Warszawskie (2) (Rafał Habielski) .................................................................. 32
Włącz Polskę!
Strona 36

Historii Polski i Polaków w czasie II wojny światowej

Transkrypt

Podobne dokumenty

Ministerstwo Edukacji Narodowej

Warning: Illegal string offset `small` in /home/ctmedu/public_html

36. Powstanie listopadowe - geneza, przebieg, skutki

Fokstrot kryzysowy /Może kiedyś innym razem…/ I. Właśnie dzisiaj

Zły plan legislacyjny wpędza państwo w koszty