Przeczytaj fragment - Wydawnictwo UMCS

Wprowadzenie
Proces rozwoju mediów to nieustanne obumieranie i rodzenie.
Obumierają też treści: książki, po które nikt nie sięga,
zabytki, które dawno nie opuszczały magazynu,
pomniki, których bohaterów już nikt nie zna,
ale też strony Web, do których już nie ma dostępu.
Jerzy Mikułowski Pomorski1
Niniejsza monografia – (Nowe) media: implikacje kulturowe, językowe i edukacyjne – prezentuje próbę spojrzenia na media z trzech perspektyw sygnalizowanych w tytule. Poruszana w tomie problematyka połączyła przedstawicieli
kilku dyscyplin naukowych: językoznawców, literaturoznawców, medioznawców,
kulturoznawców, teatrologów, historyków i logopedów, co sprawiło z kolei, że
publikacja ma charakter interdyscyplinarny.
Zanim zaproszę Państwa do lektury tej – jak sądzę – wartościowej i interesującej książki, winna jestem jednak kilka wyjaśnień. Na początek wypadałoby
odnieść się do użytego w tytule pojęcia nowe media. Iwona Loewe i Małgorzata
Kita – redaktorki książki Język w Internecie. Antologia2 – słusznie zauważają,
że „określenie »nowe media« jest względne i szybko się starzeje3, przestaje zatem być wystarczające i operacyjne badawczo, kiedy pojawiają się »nowe nowe
media«”4. Wspomniany przez badaczki termin ukuł natomiast Paul Levinson,
1
J. Mikułowski Pomorski, Muzeum: charakterystyka i ewolucja medium na tle procesów
konwergencji, [w:] Transdyscyplinarność badań nad komunikacją medialną, t. 1: Stan wiedzy
i postulaty badawcze, red. M. Kita, M. Ślawska, Katowice 2012, s. 81.
2
Język w Internecie. Antologia, red. M. Kita, I. Loewe [w druku].
3
Tomasz Goban-Klas tak na ten temat pisze: „Powszechnie na świecie, a z konieczności
i u nas, z braku lepszego określenia używa się terminu nowe media (po angielsku new media
albo new technologies), choć tempo rozwoju jest tak szybkie, że to, co dziś jest nowe, jutro staje
się stare. Pojęcie nowoczesności jest przecież względne”. T. Goban-Klas, Media i komunikowanie
masowe. Teorie i analizy prasy, radia, telewizji i Internetu, Warszawa–Kraków 1999, s. 289–290.
4
Por. P. Levinson, Nowe nowe media, przeł. M. Zawadzka, Kraków 2010.
10
wprowadzenie
który mówiąc o „nowych nowych mediach”5, ma tak naprawdę na myśli Internet,
a zatem medium – rzeczywiście – nowe w stosunku do mediów „starych”, takich
jak chociażby prasa, ale niezasługujące – moim zdaniem – na dublowany przymiotnik nowy. YouTube, Digg, Facebook, Twitter czy MySpace to rzeczywiście
nowe rozwiązania internetowe, nowe serwisy społecznościowe czy nowe blogi, ale
medium, przez które przekazywane są zawarte tam treści – Internet, pozostaje
to samo. Sensowniej zatem byłoby mówić o „nowych praktykach angażujących
nowe technologie”6, a nie „nowych nowych mediach”. Niepotrzebne jest – moim
zdaniem – tworzenie nieuzasadnionych bytów pojęciowych, co znalazło odzwierciedlenie w tytule niniejszej książki. Choć zatem w prezentowanej publikacji
autorzy piszą między innymi o Facebooku, nie uznałam za wskazane wykorzystywanie terminu wprowadzonego przez Paula Levinsona. Wystarczające
okazało się pojęcie nowych mediów będące czytelnym odniesieniem do „starych”
publikatorów, takich jak drukowane gazety czy czasopisma, których tworzywem jest linearny tekst i grafika. „Nowe media” natomiast to przede wszystkim
środki, które w procesie komunikacji wykorzystują elektronikę (układy scalone
i cyfrowe, kodowanie sygnału do utrwalania i transmisji informacji)7, a zatem –
jak trafnie ujęła to Małgorzata Laskowska – „nowe formy, nowe jakości i nowe
możliwości w przekazie medialnym”8.
5
Oto podstawowe założenia nowych nowych mediów według P. Levinsona:
▪▪„Każdy konsument jest jednocześnie producentem” (s. 11).
▪▪„Autentyczność wynikająca z braku profesjonalizmu” (s. 12) – blogi mogą powstawać nieustannie, nie są bowiem uzależnione od wydawców czy administratorów.
▪▪„Sam wybierasz swoje medium” (s. 12) – „Świat nowych nowych mediów otwiera olbrzymi
wachlarz możliwości. Łatwy dostęp do bardzo różnych form pozwala bez trudu wybrać tę najbardziej odpowiednią dla każdego użytkownika”.
▪▪„Nie płacisz, a dostajesz” – konsument na ogół nie płaci za dostęp do oferowanych mu treści.
▪▪„Wzajemnie katalityczna relacja mimo rywalizacji” (s. 13) – „media rywalizują ze sobą, walcząc o nasz czas i uwagę. Pojawiają się i wymierają jak żywe organizmy opisane przez Darwina.
W świecie przyrody poza mechanizmem eliminacji istnieje też zjawisko symbiozy – pszczoły
zapylają kwiaty, żywiąc się ich nektarem i pyłkami. To dzięki tej zależności możemy cieszyć się
miodem. Podobnie jest z mediami, które nie tylko ze sobą rywalizują, ale także wzajemnie się dopełniają. […] Wszystkie nowe nowe media wspierają się, choć jednocześnie walczą o naszą uwagę.
Nowe nowe media rywalizują także z mediami starszymi. Blogerzy odbierają czytelników książkom i widzów stacjom telewizyjnym, ale następnie sami piszą książki i pojawiają się w telewizji”.
▪▪„Więcej niż wyszukiwarki i poczta elektroniczna” (s. 13) – Google i Yahoo – to „układ nerwowy Internetu”; poczta elektroniczna i wyszukiwarki są podstawą funkcjonowania nowych
nowych mediów, ale jako takie do nich nie należą.
6
Por. M. Filiciak, M. Danielewicz, M. Halawa, P. Mazurek, A. Nowotny, Raport Centrum
Badań nad Kulturą Popularną Młodzi i media: nowe media a uczestnictwo w kulturze, Warszawa
2010, [online:] http://bi.gazeta.pl/im/9/7651/m7651709.pdf [data dostępu: 9.02.2015].
7
Por. T. Goban-Klas, Media i komunikowanie masowe…, op. cit., s. 290.
8
M. Laskowska, Nowe media – nowa etyka?, [w:] Nowe media, ale czy stare problemy?, red.
J. Hajdasz, Poznań 2011, s. 97.
wprowadzenie
11
Na „nowe media” nie patrzę jednak wyłącznie przez pryzmat techniczny 9,
dostrzegam bowiem, jak bardzo się one zmieniły i jaki miały wpływ na współczesny świat. Nowoczesne publikatory „zrewolucjonizowały społeczeństwo, kulturę,
komunikację, język, zachowania i zwyczaje językowokomunikacyjne – wykształciła się nowa odmiana językowa: odmiana medialna. Przekształciły się dotychczasowe modele komunikacji w wymiarze społecznym: odbiorca staje się twórcą/
wytwórcą”10 albo – jak chciałby Paul Levinson – konsumentem/producentem11.
Małgorzata Gruchoła słusznie utrzymuje, że „nowoczesne środki komunikowania i informacji zmieniły perspektywy życiowe ich użytkowników, wpłynęły na
kondycję fizyczną człowieka, zmieniły jego styl życia, oddziaływają zarówno na
wartościowanie przekazów medialnych, jak i na wartości mediów”12. Tak więc
media z jednej strony umożliwiają integrację ludzi, sprawiają, że życie staje się
łatwiejsze, wygodniejsze, z drugiej zaś tworzą „barierę oddzielającą człowieka od
innych ludzi” albo stają się „namiastką bezpośrednich relacji międzyludzkich”13.
Skoro część tekstów zgromadzonych w tej książce dotyczy także ucznia,
wypada dodać i to, że
w sieci znajduje się ogromny potencjał wychowawczy, a jego pozyskanie
w procesie rozwoju i edukacji zależy w głównej mierze od sposobów korzystania z tego medium, a więc: od czasu poświęconego Internetowi, rodzaju
odwiedzanych stron, a także od krytycznego spojrzenia wobec dostępnych
treści. Racjonalne korzystanie prowadzi do wzbogacenia zasobu wiedzy, zdobywania nowych doświadczeń, pożądanych wzorów zachowań, a także do
kształtowania przez dorastającą jednostkę własnego, wychowawczo pożądanego obrazu świata. Z drugiej strony młody internauta ma, niezależnie
9
Przykładowo Zbigniew Bauer i Walery Pisarek, podkreślając fakt, że nowe media wyróżniają się „cyfrowym tworzywem”, przede wszystkim uwypuklają ich aspekt techniczny. Zob.
Z. Bauer, W. Pisarek, Nowe media, [w:] Słownik terminologii medialnej, red. W. Pisarek, Kraków
2006, s. 130.
10
Język w mediach. Antologia, red. M. Kita, I. Loewe, Katowice 2012, s. 9. Por. także m.in.:
T. Goban-Klas, Powstanie i rozwój mediów. Od malowideł naskalnych do multimediów, Kraków
2001; P. Wallace, Psychologia Internetu, przeł. T. Hornowski, Poznań 2003; B. Aouil, Komunikowanie się w Internecie – narzędzia, specyfika i właściwości, [w:] Komunikacja społeczna w świecie
wirtualnym, red. M. Wawrzak-Chodaczek, Toruń 2008, s. 11–40.
11
P. Levinson pisze: „Nowe nowe media zrównoważyły konsumentów i producentów – teraz
każdy może tworzyć własny przekaz i każdy może korzystać z milionów propozycji przedstawianych przez innych użytkowników sieci”. P. Levinson, op. cit., s. 15.
12
M. Gruchoła, Od Pokolenia X do Pokolenia Alpha – wartości mediów, [w:] Wartości mediów,
t. 2, red. I. Hofman, D. Kępa-Figura, Lublin 2014, s. 44.
13
Ibidem, s. 44. Por. także: I.S. Fiut, Komunikacja sieciowa źródłem interakcji społecznych,
[w:] Społeczeństwo informacyjne. Wizja czy rzeczywistość?, t. 2, red. L.H. Haber, Kraków 2004,
s. 311–325.
12
wprowadzenie
od woli czy chęci, dostęp do treści antywychowawczych, obraźliwych bądź
dosadnych, nasyconych elementami erotyzmu, agresji, rasistowskich, zawierających informacje o narkotykach itp.14
I na koniec jeszcze jedna uwaga. W tytule książki przymiotnik nowe został umieszczony w nawiasie, bowiem niniejsza monografia dotyczy zagadnień
związanych między innymi z literaturą, filmem. Być może trafniej byłoby zatem
użyć sformułowania nowe-stare media15, ale owe tradycyjne media zyskują tutaj
zupełnie inny, bardziej aktualny, „świeży” wymiar i poprzez zastosowany zapis
chcę ten fakt wyakcentować.
Mam świadomość, że przedstawione w niniejszym tomie rozważania stanowią zaledwie niewielki wycinek refleksji nad komunikacją za pośrednictwem
mediów. Dowodzi to jednak przy tym explicite, że chociaż w ostatnim czasie
zainteresowanie publikatorami jest naprawdę duże, czego najlepszym potwierdzeniem okazuje się olbrzymia wprost i sukcesywnie zwiększająca się liczba
tekstów i opracowań dotyczących tej problematyki, to przecież wciąż pojawiają
się nowe możliwości eksploracyjne. Dotyczy to zwłaszcza nieustannie „rodzącego się”, błyskawicznie rozwijającego się Internetu16 – owej globalnej sieci –
i związanych z nim problemów, które nie przestają być przedmiotem dociekań
socjologów, pedagogów, psychologów, antropologów, medioznawców i komunikologów, politologów, prawników, kulturoznawców, filmoznawców czy lingwistów17.
Wyrażam nadzieję, po pierwsze, że zamieszczone w niniejszej monografii
studia i szkice okażą się potrzebnym i zarazem wartościowym zbiorem rozważań, który przyczyni się do wyjaśnienia wciąż złożonych, niełatwych i niejednokrotnie skomplikowanych zagadnień dotyczących mediów i, po wtóre, że
staną się one inspiracją do dalszych dociekań i poszukiwań.
Małgorzata Karwatowska
14
B. Maj, Internet – korzyści i zagrożenia dla wychowania, [w:] Oblicza Internetu, red.
M. Sokołowski, Elbląg 2004, s. 191–192.
15
Zob. M. Szpunar, Nowe-stare medium. Internet między tworzeniem nowych modeli komunikacyjnych a reprodukowaniem schematów komunikowania masowego, Warszawa 2013.
16
Tak np. Jakub Nowak, konstatując, że w drugiej dekadzie XXI wieku „bardzo trudno o jakiekolwiek przydatne, informatywne uogólnienia dotyczące Internetu”, stwierdza wręcz, że „nie
ma jednego Internetu. Są raczej – czasem traktowane anegdotycznie – Internety”, bowiem z jednej
strony sieć jest różnorodna, z drugiej homogeniczna. Zob. L.J. Nowak, Reguły Internetu [Rules of
the Internet]: aksjologia sieciowych kultur popularnych?, [w:] Wartości mediów, t. 2, op. cit., s. 111.
17
Małgorzata Kita utrzymuje, że zainteresowanie komunikacją w mediach ma charakter
zdecydowanie bardziej transdyscyplinarny niż interdyscyplinarny. Zob. M. Kita, Składniki językowego tygla medialnego, [w:] Przeobrażenia w języku i komunikacji medialnej na przełomie
XX i XXI wieku, red. M. Karwatowska, A. Siwiec, Chełm 2010.