P. Fliciński

POLONICA XXXIV
PL ISSN 0137-9712
PIOTR FLICIŃSKI
„Analiza i opracowanie frazeograficzne związków idiomatycznych
zawartych w dziewiętnastowiecznej prasie poznańskiej”
— projekt badawczy1
I. Nadrzędnym celem naukowym prezentowanego projektu jest analiza i interpretacja
lingwistyczna zasobu frazeologizmów występujących w dziewiętnastowiecznej prasie
poznańskiej. Szczegółowe opracowanie historycznie wyznaczonego okresu w ewolucji polszczyzny w zakresie stałych połączeń wyrazowych powinno umożliwić: 1) rozpoznanie wielokształtności (wariancji tekstowej) utrwalonych związków frazeologicznych (o wielokształtności i wariancji zob. np. Bąba 1989, Dziamska-Lenart 2011,
Fliciński 2009a, Kosek 2011, Pajdzińska 2011); 2) rozpoznanie wpływu języka regionu na frazeologię; 3) porównanie odnotowanego zasobu związków frazeologicznych
w perspektywie ówczesnego stanu świadomości językowej na podstawie leksykografii
dziewiętnastowiecznej i pierwszej połowy dwudziestego stulecia oraz w perspektywie
diachronicznej na podstawie leksykografii współczesnej; 4) porównawczo-diachroniczną analizę jakościową i ilościową różnych grup frazeologizmów w odniesieniu do
zasobów Narodowego Korpusu Języka Polskiego (NKJP).
Efektami tak założonego procesu badawczego ma być opracowanie słownika dokumentacyjnego (w wersji tradycyjnej i elektronicznej) związków idiomatycznych wraz
z ich charakterystyką wariantywności tekstowej w dziewiętnastowiecznej polszczyźnie,
jako trwałej płaszczyzny porównawczej dla badań z zakresu frazeologii diachronicznej
i frazeologii języka regionów.
Prezentowany projekt badawczy został zgłoszony do 9. konkursu Narodowego Centrum Nauki
w kategorii OPUS. Zakłada się wypracowanie efektów trwałych w czasie 36 miesięcy. Zespół badawczy
tworzą przede wszystkim doświadczeni pracownicy naukowi Zakładu Frazeologii i Kultury Języka Polskiego UAM. Niestety, już po przygotowaniu do druku tego tekstu znana była informacja o niefinansowaniu zgłoszonego wniosku. Podjęto pracę nad zmodyfikowaniem projektu badawczego, który powinien
przybrać formę rekonesansu. Brak funduszy spowoduje znaczne uszczuplenie składu osobowego w stosunku do planowanego zespołu jedenastoosobowego.
1
126
Piotr Fliciński
II. Zenon Klemensiewicz w swej „Historii języka polskiego” (1999) pisał o warunkach
rozwoju polszczyzny w XIX wieku, tu także o wpływie czasopiśmiennictwa, lecz z racji charakteru tego opracowania próżno szukać szczegółowego opisu dynamiki zmian
w zakresie frazeologii. Poza nielicznymi opracowaniami w jakiejś części opisującymi
frazeologię dziewiętnastowieczną nie dysponujemy ani monografią, ani słownikiem,
które przedstawiałyby całościowo specyfikę zasobu frazeologicznego polszczyzny
doby nowopolskiej do przełomu wieków XIX i XX. Budowanie kulturowego obrazu
polszczyzny tamtego okresu wytycza nurt obserwacji gatunków przede wszystkim
literackich oraz zawarty w słownikach opis leksykograficzny zintensyfikowany w izolowanym abstrakcie definicji leksykalnej ze szczątkowymi danymi o aktualizacjach
jednostek leksykalnych w ilustracjach słownikowych.
Podstawowym czynnikiem, który wpływa na wybór proponowanego tematu badawczego, jest przekonanie o potrzebie ukazania ewolucyjności polszczyzny w perspektywie innogatunkowej, innostylistycznej, różnej od perspektywy literackiej. Zadowalający stan opisu zmienności frazeologicznej we współczesności nie idzie w parze
ze stanem opracowania tej dynamiki w wiekach minionych (nie ma takich syntez
w odniesieniu do wieków wcześniejszych). Uzasadnionym punktem wyjścia do takich
badań jest polszczyzna XIX wieku, ze względu na różnorodność i obszerność zachowanego materiału piśmienniczego oraz na wytworzoną ówcześnie językową płaszczyznę porównawczą w postaci słowników ogólnych (słownik Lindego, słownik tzw. wileński, a także późniejszy — słownik tzw. warszawski).
Miarą fortunności projektu jest rekonesans badawczy ograniczony do czasopiśmiennictwa tego okresu w dziejach polszczyzny, który ma za zadanie obserwację
jedynie zasobu związków idiomatycznych wyekscerpowanych z prasy o zasięgu regionalnym. W osiągnięciu ściśle określonego celu pracy pomóc ma przyjęta zasada
wykorzystania zasobów zdygitalizowanych jako materiału dostarczającego danych
językowych, co jeszcze stale jest w polskich realiach nauk filologicznych przyjmowane z dużą rezerwą.
Wymiernymi efektami wzbogacającymi wiedzę o funkcjonowaniu związków idiomatycznych będą opublikowane prace cząstkowe na temat zagadnień szczegółowych,
które z pewnością staną się punktem odniesienia zarówno dla badaczy frazeologii i polszczyzny dziewiętnastego wieku, jak i dla badaczy kulturowej wizji świata przejawiającej się w języku wspólnoty komunikacyjnej. Finalizacją projektu będzie wydanie
w formie książkowej wcześniej już wspomnianego „Słownika frazeologicznych wariantów tekstowych dziewiętnastowiecznej polszczyzny” (na materiale z dziewiętnastowiecznej prasy wydawanej w Poznaniu), który zawrze opis: a) wielokształtności
związków idiomatycznych, b) związków idiomatycznych z poznańskiej prasy dziewiętnastowiecznej na tle ówczesnej leksykografii, c) frazeologii dziewiętnastowiecznej prasy poznańskiej na tle normy współczesnej polszczyzny, d) frazeologii dziewiętnastowiecznej prasy poznańskiej na tle języka regionu, e) perspektyw badawczych z zakresu
frazeologii polszczyzny XIX wieku. Rozbudowana wersja elektroniczna wymienionego
słownika będzie opublikowana w Internecie.
„Analiza i opracowanie frazeograficzne związków idiomatycznych...
127
III. Ogólne założenia dotyczące ekscerpcji materiału i opisu zebranych danych językowych są zgodne z podstawami teorii związku frazeologicznego prezentowanymi
w pracach Andrzeja Marii Lewickiego (2003, 2009) przy uwzględnieniu niektórych sposobów analiz prowadzonych przez językoznawców wyzyskujących dorobek już to tradycyjnie pojmowanej frazeologii pojawiających się w pracach Stanisława Bąby (1989,
2009, 2012), Anny Pajdzińskiej (2006) i in. (np. Dziamska-Lenart 2004, Ignatowicz-Skowrońska 2008, Koziara 2009), już to frazeologii pojmowanej maksymalistycznie,
najwyraźniej dochodzących do głosu w pracach Wojciecha Chlebdy (2003, 2005).
Prezentowany projekt badawczy składa się z kilkunastu szczegółowych etapów. Po
przygotowaniu szczegółowych instrukcji frazeograficznych wraz z modelami interfejsu redakcyjnego (wzorzec opisu jednostki frazeologicznej) zespół przystąpi do ekscerpcji tekstów. Wielkie znaczenie dla wyników badań będzie miał właśnie ten etap,
który zakłada ukierunkowane zbieranie materiału językowego. Pracę tę wykonywać
będą jedynie bardzo doświadczeni pracownicy nauki, co ma na celu zminimalizowanie
ewentualnych nadinterpretacji kontekstowych. Ekscerpcja obejmie 47 tytułów prasowych wydawanych w XIX wieku w Poznaniu (o prasie wielkopolskiej tego okresu zob.
Zaleska 1938; Spaleniak 1994/1995, 1995, 1997; Nowakowski 2006). Poszukiwania
badawcze skupią się na odnotowywaniu występowania frazeologizmu w maksymalnym kontekście z dodatkową informacją o zaktualizowanym znaczeniu w postaci definicji roboczej wraz z kwalifikacją stylistyczną lub tematyczną. Poza zapisem uwiarygodniającym wystąpienie rozpoznanych frazeologizmów wykonawcy będą mieli za
zadanie odnotowywać konstrukcje językowe, które przypominają strukturę (matrycę)
związku idiomatycznego (o matrycy składniowej zob. Chlebda 2005: 27–28, 128–129,
140–141; o inwariancie zob. Pajdzińska 1982). Wykładnikami tak rozumianej idiomatyczności będą powszechnie znane cechy językowe charakteryzujące związki frazeologiczne, takie jak: nieregularność gramatyczna, metaforyczność, obrazowość, a także
rezultaty procesów przetwarzania inwariantów frazeologicznych w płaszczyźnie wyrażania, czyli wszelkie modyfikacje składu komponentów oraz zmiany łączliwości i odnośności realnej wyrażeń, zwrotów i fraz (zob. np. Bogusławski 1989; Lewicki,
Pajdzińska 2001). Takie postępowanie badawcze ma zapewnić niepomijanie frazeologizmów nieistniejących w realnej normie współczesnej polszczyzny bądź nieuświadomionych w kompetencji wykonawcy projektu.
Zebrany materiał językowy zostanie uporządkowany w stworzonej na potrzeby
projektu elektronicznej bazie danych. Praca normalizacyjna polegać będzie na wstępnym opisie frazeograficznym w postaci rozbudowanych artykułów hasłowych zestawiających wszystkie bez wyjątku aktualizacje związków idiomatycznych, z uwzględnieniem wariantów tekstowych. Forma tej bazy danych przyjmie postać strukturalny
hipertekstu z odnośnikami.
Kolejnym zadaniem będzie porównywanie przygotowanego materiału badawczego z dziewiętnastowiecznymi i współczesnymi dziełami leksykograficznymi, czyli
z jednej strony ze „Słownikiem języka polskiego” S.B. Lindego, słownikiem Orgelbranda i słownikiem tzw. warszawskim, a z drugiej strony ze „Słownikiem języka pol-
128
Piotr Fliciński
skiego” pod redakcją Witolda Doroszewskiego, z „Uniwersalnym słownikiem języka
polskiego” pod redakcją Stanisława Dubisza, a ponadto z materiałami frazeograficznymi pomieszczonymi w treści czterech dużych słowników frazeologicznych: autorstwa Stanisława Skorupki, autorstwa Stanisława Bąby i Jarosława Liberka, autorstwa
Piotra Müldnera-Nieckowskiego oraz opracowanym zespołowo przez redaktorki Wydawnictwa Naukowego PWN.
Dopiero tak wypracowane dane językowe posłużą do wcześniej już wspomnianych
cząstkowych interpretacji, które mają doprowadzić do:
1) opisu struktury formalnej i semantycznej frazeologizmów,
2) interpretacji lingwistycznej uwzględniającej specyfikę języka regionu,
3) interpretacji porównawczej uwzględniającej dwa stany normatywne — dziewiętnastowieczny i współczesny,
4) interpretacji zebranego zasobu frazeologicznego w perspektywy kulturowej.
Ostatnim etapem prac w zakładanym projekcie będzie opracowanie redakcyjne
kompletnych artykułów hasłowych i ich wersji elektronicznej.
IV. W celu zwiększenia efektywności działań zakłada się odejście od tradycyjnych zasad postępowania badawczego w zakresie pozyskiwania materiału na rzecz pracy
w przestrzeni telematycznej (zob. Fliciński 2008, 2009b). Zasoby sieciowe w postaci
zdygitalizowanej prasy wydawanej w Poznaniu w dziewiętnastym wieku (zob. Nowakowski 2006, Wichlińska, Gmerek 2006) stworzą oportunistyczny korpus tekstów (por.
Lewandowska-Tomaszczyk (red.) 2005), który będzie poddany ekscerpcji. Obszerność i różnorodność dostępnych materiałów on-line zapewniają obiektywizację wyników badań. Zbiór tekstów poddanych obserwacji składa się z 47 tytułów prasowych
zróżnicowanych tematycznie (od „Przewodnika Katolickiego”, przez „Orędownika
Naukowego”, po „Przegląd Gorzelniczy” i „Pasiecznika” — pisma dla pszczelarzy).
Wszystkie czasopisma dostępne są na stronie Wielkopolskiej Biblioteki Cyfrowej
(dostęp on-line: http://www.wbc.poznan.pl/dlibra; patrz lista czasopism na końcu
artykułu).
Analiza, interpretacja i opracowanie zebranego materiału opierają się na metodzie
semantyczno-kontekstowej, która wypracowana została przede wszystkim przez
Stanisława Bąbę i jego uczniów, czyli zgodnie z procedurami badawczymi charakterystycznymi dla tzw. poznańskiej szkoły frazeologicznej (zob. np. Bąba 1989, 2009,
2012; Bąba, Liberek 2001; Dziamska-Lenart 2004). Płaszczyznę do badań porównawczych tworzą przede wszystkim wymienione wcześniej słowniki ogólne, do
których możliwy jest dostęp sieciowy lub ich wersja elektroniczna dostępna jest na nośniku z danymi, oraz podkorpusy Narodowego Korpusu Języka Polskiego [dostęp online: http://nkjp.pl].
V. Ułatwiony dostęp do materiału w postaci zasobów Wielkopolskiej Biblioteki Cyfrowej w znacznym stopniu racjonalizuje podjęcie tak szeroko zakrojonych badań. Oto kilka przykładów wybranych losowo z obszernej bazy czasopism. Zaprezentowane przy-
„Analiza i opracowanie frazeograficzne związków idiomatycznych...
129
kłady nie mają na celu udowodnienia hipotez badawczych ani też zobrazowania kompleksowego opracowania poszczególnych haseł. Uznaje się bowiem, że założenia projektu są racjonalne, a ich sensowność oraz wartość poznawczą analiz i interpretacji zapewnią spodziewane efekty badań.
1. Pierwszy lepszy, „Pasiecznik” 1883, nr 5, s. 17.
130
Piotr Fliciński
2. Coś weszło na porządek dzienny, „Przewodnik Gorzelniczy” 1897, nr 5, s. 69.
„Analiza i opracowanie frazeograficzne związków idiomatycznych...
3. Ciśnie się łza do oka, „Przewodnik Katolicki” 1896, nr 13, s. 101.
131
132
Piotr Fliciński
4. Robić coś dla ludzkiego oka, „Gazeta Wielkopolska Niedzielna” 1850, nr 11,
s. 44.
„Analiza i opracowanie frazeograficzne związków idiomatycznych...
5. Coś (do sprzedania) z wolney ręki, „Gazeta Poznańska” 1808, nr 5, s. 7.
133
134
Piotr Fliciński
6. Widzieć jak na dłoni oraz 7. Aż do joty, „Echo Poznańskie” 1876, nr 20, s. 2–3,
a także 8. Suszyć sobie głowę nad czymś, „Echo Poznańskie” 1876, nr 21, s. 2.
„Analiza i opracowanie frazeograficzne związków idiomatycznych...
135
VI. Opracowanie jednostkowego hasła zakłada kilka podetapów szczegółowych:
1. Ekscerpcja — zebranie wszystkich poświadczeń użycia frazeologizmu X wraz
z jego kontekstami szerokimi, z adnotacją o kwalifikacji stylistycznej bądź tematycznej
oraz roboczą definicją zaktualizowanego znaczenia w każdym konkretnym przykładzie.
2. Ustalenie postaci wielokształtnej lub orzeczenie jednokształtności frazeologizmu w zebranym korpusie.
3. Leksykograficzna analiza porównawcza.
4. Normatywna analiza porównawcza.
5. Analiza lingwistyczna z perspektywy języka regionu.
6. Redakcyjne opracowanie kompletnego hasła wraz z uwzględnieniem wielokształtności i różnoznaczeniowości.
7. Zredagowanie wersji hipertekstowej.
VII. Powodzenie i racjonalne prowadzenie prezentowanego projektu badawczo-dokumentacyjnego uzależnione jest od kwestii niemerytorycznych, czyli od utrzymania dużego zespołu badawczego. Autorzy projektu są przekonani co do wartości badań nad
frazeologią języka polskiego w dziewiętnastym wieku, a zwłaszcza jej wielokształtności, nie da się bowiem bez tej wiedzy w miarę obiektywnie wyrokować o zmianach
w zasobie związków idiomatycznych i tendencjach ewolucyjnych w tym zakresie
w polszczyźnie dwudziestego, a tym bardziej dwudziestego pierwszego wieku. Przedstawione w tym artykule zadanie badawcze ma tę lukę wypełnić.
Lista czasopism
Tytuły prasowe ukazujące się w Poznaniu w ciągu XIX wieku zdygitalizowane
w Wielkopolskiej Bibliotece Cyfrowej; 47 tytułów, dostęp on-line do listy: http://www.
wbc.poznan.pl/dlibra/text?id=journals.
1. „Archiwum Teologiczne”, on-line: http://www.wbc.poznan.pl/dlibra/docmetadata?
id=23527
2. „Dom Polski”, on-line: http://www.wbc.poznan.pl/publication/157938
3. „Dwutygodnik dla Kobiet”, on-line: http://www.wbc.poznan.pl/publication/ 97503
4. „Dziennik Domowy”, on-line: http://www.wbc.poznan.pl/publication/28698
5. „Dziennik Poznański”, on-line: http://www.wbc.poznan.pl/publication/2290
6. „Dzwon Ludu”, on-line: http://www.wbc.poznan.pl/publication/68216
7. „Echo Poznańskie”, on-line: http://www.wbc.poznan.pl/publication/270356
8. „Gazeta Kościelna”, on-line: http://www.wbc.poznan.pl/publication/52097
9. „Gazeta Polska”, on-line: http://www.wbc.poznan.pl/publication/24375
10. „Gazeta Poznańska”, on-line: http://www.wbc.poznan.pl/publication/131208
11. „Gazeta Wielkiego Xięstwa Poznańskiego”, on-line:
http://www.wbc.poznan.pl/dlibra/publication?id=142333
12. „Gazeta Wielkopolska Niedzielna”, on-line: http://www.wbc.poznan.pl/publication/
73782
136
Piotr Fliciński
13. „Goniec Wielkopolski”, on-line: http://www.wbc.poznan.pl/dlibra/publication?
id=218879
14. „Goniec Polski”, on-line: http://www.wbc.poznan.pl/publication/84129
15. „Gwiazda”, on-line: http://www.wbc.poznan.pl/publication/57576
16. „Kościelny Dziennik Urzędowy dla Archidyecezyi Gnieźnieńskiej i Poznańskiej;
Kirchliches Amtsblatt für die Erzdiözesen Gnesen und Posen”, on-line: http://www.
wbc.poznan.pl/publication/112959
17. „Krzyż a Miecz”, on-line: http://www.wbc.poznan.pl/publication/80349
18. „Kurier Poznański”, on-line: http://www.wbc.poznan.pl/publication/16370
19. „Lech. Tygodnik Ilustrowany”, on-line: http://www.wbc.poznan.pl/publication/
52503
20. „Mercator”, on-line: http://www.wbc.poznan.pl/dlibra/docmetadata?Id=81389&
from=publication
21. „Mrówka Poznańska”, on-line: http://www.wbc.poznan.pl/publication/11878
22. „Orędownik”, on-line: http://www.wbc.poznan.pl/publication/15943
23. „Orędownik Naukowy”, on-line: http://www.wbc.poznan.pl/publication/43217
24. „Oświata”, on-line: http://www.wbc.poznan.pl/publication/72289
25. „Pasiecznik”, on-line: http://www.wbc.poznan.pl/publication/83942
26. „Pismo Dla Nauczycieli Ludu i Ludu Polskiego”, on-line: http://www.wbc.poznan.
pl/publication/52069
27. „Postęp”, on-line: http://www.wbc.poznan.pl/publication/259676
28. „Praca”, on-line: http://www.wbc.poznan.pl/publication/302698
29. „Przegląd Gorzelniczy”, on-line: http://www.wbc.poznan.pl/publication/251946
30. „Przegląd Leśniczy”, on-line: http://www.wbc.poznan.pl/publication/69174
31. „Przegląd Poznański”, on-line: http://www.wbc.poznan.pl/publication/25331
32. „Przegląd Wielkopolski Historyczny i Literacki”, on-line: http://www.wbc.poznan.
pl/publication/52086
33. „Przewodnik Katolicki”, on-line: http://www.wbc.poznan.pl/publication/168878
34. „Przyroda i Przemysł”, on-line: http://www.wbc.poznan.pl/publication/52063
35. „Sobótka”, on-line: http://www.wbc.poznan.pl/publication/49503
36. „Staszyc”, on-line: http://www.wbc.poznan.pl/dlibra/publication?id=243777
37. „Szkoła Polska”, on-line: http://www.wbc.poznan.pl/publication/34964
38. „Tygodnik Beletrystyczny i Naukowy”,
on-line: http://www.wbc.poznan.pl/publication/241716
39. „Tygodnik Literacki”, on-line: http://www.wbc.poznan.pl/publication/83481
40. „Tygodnik Poznański”, on-line: http://www.wbc.poznan.pl/publication/52106
41. „Tygodnik Wielkopolski”, on-line: http://www.wbc.poznan.pl/publication/73587
42. „Warta”, on-line: http://www.wbc.poznan.pl/publication/92995
43. „Weteran Poznański”, on-line: http://www.wbc.poznan.pl/publication/6942
44. „Wiarus Księdza Prusinowskiego”, on-line: http://www.wbc.poznan.pl/publication/
7022
45. „Wiarus”, on-line: http://www.wbc.poznan.pl/publication/120268
„Analiza i opracowanie frazeograficzne związków idiomatycznych...
137
46. „Wielkopolanin. Pismo Ludowe”, on-line: http://www.wbc.poznan.pl/publication/
83071
47. „Wielkopolanin”, on-line: http://www.wbc.poznan.pl/publication/55323
Literatura przedmiotowa
B ą b a S., 1989, Innowacje frazeologiczne współczesnej polszczyzny, Poznań.
— 2009, Frazeologia polska. Studia i szkice, red. naukowa P. Fliciński, K. Skibski, Poznań.
— 2012, Komentarze frazeograficzne, red. naukowa P. Fliciński, Poznań.
B o g u s ł a w s k i A., 1989, Uwagi o pracy nad frazeologią, [w:] Studia z polskiej leksykografii współczesnej, red. Z. Saloni, t. 3, Białystok, s. 13–29.
C h l e b d a W., 2003, Elementy frazematyki. Wprowadzenie do frazeologii nadawcy, Łask.
— 2005, Szkice o skrzydlatych słowach. Interpretacje lingwistyczne, Opole.
D z i a m s k a - L e n a r t G., 2004, Innowacje frazeologiczne w powojennej felietonistyce polskiej, Poznań.
— 2011, Leksykograficzne rozwiązania problemu wielokształtności związków frazeologicznych (w wybranych słownikach frazeologicznych języka polskiego), [w:] Perspektywy współczesnej frazeologii
polskiej. Wariantywność we frazeologii, red. P. Fliciński, Poznań, s. 55–79.
F l i c i ń s k i P., 2008, Frazeologia w Wielkim słowniku języka polskiego a zasób związków idiomatycznych współczesnej polszczyzny, [w:] Nowe studia leksykograficzne II, red. nauk. P. Żmigrodzki, R. Przybylska, Kraków, s. 105–116.
— 2009a, Wielokształtność związków idiomatycznych a norma frazeologiczna (na marginesie projektu indeksu „rozgałęzionego” FRAZIR), [w:] Kształtowanie się wzorów i wzorców językowych, red.
A. Piotrowicz, K. Skibski, M. Szczyszek, Poznań, s. 163–173.
— 2009b, Przestrzeń telematyczna jako biblioteka, archiwum i kartoteka podręczna frazeografa, [w:] Tekst
(w) sieci, t. 1: Tekst. Język. Gatunki, red. nauk. D. Ulicka, Warszawa, s. 151–159.
I g n a t o w i c z - S k o w r o ń s k a J., 2008, Frazeologizmy jako tworzywo stylu współczesnej powieści polskiej, Szczecin.
K l e m e n s i e w i c z Z., 1999, Historia języka polskiego, (wyd. scalone), Warszawa.
K o s e k I., 2011, Wariantywność zwrotów frazeologicznych a granice jednostki leksykalnej, [w:] Perspektywy współczesnej frazeologii polskiej. Wariantywność we frazeologii, red. P. Fliciński, Poznań,
s. 9–22.
K o z i a r a S., 2009, Frazeologia biblijna w języku polskim, wyd. II poprawione, Łask.
L e w a n d o w s k a - To m a s z c z y k B. (red.), 2005, Podstawy językoznawstwa korpusowego, Łódź.
L e w i c k i A.M., 2003, Studia z teorii frazeologii, Łask.
— 2009, Studia z polskiej frazeologii, Łask.
L e w i c k i A.M., P a j d z i ń s k a A., 2001, Frazeologia, [w:] Współczesny język polski, red. J. Bartmiński,
Lublin, s. 315–333.
N o w a k o w s k i A., 2006, Gazety regionalne do 1919 roku w zbiorach Biblioteki Uniwersyteckiej w Poznaniu, ich stan zachowania i ochrona, [w:] Gazety. Zasoby. Opracowanie. Ochrona. Digitalizacja.
Promocja. Informacja, red. A. Jazdon, A. Chachlikowska, Poznań, s. 187–194.
P a j d z i ń s k a A., 1982, Szeregi wariantów a mechanizmy łączliwość frazeologicznej, [w:] Stałość i zmienność związków frazeologicznych, red. A.M. Lewicki, Lublin, s. 55–67
— 2006, Studia frazeologiczne, Łask.
— 2011, Wariancja we frazeologii, Prace Filologiczne LX, s. 217–224.
NKJP: Narodowy Korpus Języka Polskiego, red. A. Przepiórkowski, M. Bańko, R.L. Górski, B. Lewandowska-Tomaszczyk, Warszawa 2012, http://www.nkjp.pl/settings/papers/NKJP_ksiazka.pdf.
S p a l e n i a k W., 1994/1995, Prasa polska w Poznaniu w okresie zaborów (główne kierunki rozwoju), [w:]
Z dziejów prasy wielkopolskiej XIX–XX wieku, t. 1, Poznań, s. 20–34.
138
Piotr Fliciński
— 1995, Kształtowanie się warunków rozwoju prasy polskiej w Wielkopolsce w drugiej połowie XIX i na
początku XX wieku (do roku 1918), [w:] Z dziejów prasy wielkopolskiej XIX–XX wieku, t. 2, Poznań,
s. 21–32.
— 1997, Encyklopedyczny zarys dziejów prasy wielkopolskiej (1794–1939), [w:] Z dziejów prasy wielkopolskiej XIX–XX wieku, t. 3, Poznań, s. 14–35.
W i c h l i ń s k a E., G m e r e k K., 2006, Gazety w Wielkopolskiej Bibliotece Cyfrowej — doświadczenia
i plany Biblioteki Uniwersyteckiej, [w:] Gazety. Zasoby. Opracowanie. Ochrona. Digitalizacja. Promocja. Informacja, red. A. Jazdon, A. Chachlikowska, Poznań, s. 365–370.
Z a l e s k a Z., 1938, Czasopisma kobiece w Polsce (materiały do historii czasopism). Rok 1818–1937, Warszawa.
Źródła leksykograficzne i korpusowe
B ą b a S., L i b e r e k J., 2001, Słownik frazeologiczny współczesnej polszczyzny, Warszawa.
L i n d e S.B., 1807–1814, Słownik języka polskiego, t. 1–6, Warszawa, on-line: http://kpbc.umk.pl/dlibra/
publication?id=8173.
Narodowy Korpus Języka Polskiego, on-line: www.nkjp.pl.
M ü l d n e r - N i e c k o w s k i P., 2003, Wielki słownik frazeologiczny języka polskiego, Warszawa.
S k o r u p k a S., 1967–1968, Słownik frazeologiczny języka polskiego, t. 1–2, Warszawa.
Słownik języka polskiego, 1861, red. A. Zdanowicz i in., t. 1–2, Wilno, on-line: http://eswil.ijp-pan.krakow.pl/.
Słownik języka polskiego, 1900–1927, red. J. Karłowicz i in., t. 1–8, Warszawa, on-line: http://ebuw.
uw.edu.pl/dlibra/publication?id=254.
Słownik języka polskiego, 1958–1969, red. W. Doroszewski, t. 1–11, Warszawa, on-line: http://doroszewski.
pwn.pl/.
Wielki słownik frazeologiczny PWN z przysłowiami, 2005, oprac. A. Kłosińska, E. Sobol, A. Stankiewicz,
Warszawa.
Uniwersalny słownik języka polskiego, 2006, red. S. Dubisz, Warszawa, wersja elektroniczna 2.0.
SUMMARY
The reasearch project: “Phraseographic analysis of idiomatic expressions from the nineteenth-century Poznanian press”
K e y w o r d s: phraseology, phrasemes, the language of the press — 19th century.
S ł o w a k l u c z o w e: frazeologia, związki frazeologiczne, język prasy — XIX wiek.
The research aims to analyze and describe the corpus of idiomatic expressions and the ways they function
in the nineteenth century Polish language on the basis of material taken from the nineteenth-century
Posnanian press. The excerption of the research material will be based on analyzing digital texts available
in Wielkopolska Biblioteka Cyfrowa (47 different titles). The whole research process will require an active
use of the internet (collecting the material, sending the data, creating databases, etc.).
It is assumed that phraseology of the twentieth-century and contemporary Polish both continues and
processes the earlier corpus. It also creates new lexical units and uses dynamic recessive processes in forming multiwords. Thus, it may be claimed that similar patterns and features can be observed in the nineteenthcentury Polish language.
„Analiza i opracowanie frazeograficzne związków idiomatycznych...
139
The present project, apart from a lexcigraphic description of phraseme updating, is intended to explore
a number of more detailed problems, among others: the multiformity of phrasemes (textual variance), qualitative and quantitative analysis of the collected linguistic data, comparisons between the nineteenth century corpus of the Polish language and the contemporary one, defining the specific characteristics of the data
collected in the light of the regional language.
The project will employ the phraseographic semantic-contextual method for analyzing and describing
the linguistic data. This is the basic research procedure used in studies on language descriptions conducted
by linguists from the so-called Posnanian phraseological school. The method relies on empirical research:
after collecting the sufficient amount of relevant research material, the data is analyzed and interpreted in
regard to meanings realized in a single updated phraseme. Importantly, both the contextual factors (e. g.
minimal and maximal context) and the pragmatic-communicative factors (e. g. genre, style, the aim of an
utterance) are taken into consideration.