Suplementy diety - suplementy

Transkrypt

Suplementy diety
Przewodnik po dżungli opinii
Wersja w języku polskim: tłumaczenie z języka angielskiego
DIETARY SUPPLEMENTS
A GUIDE THROUGH THE OPINION JUNGLE
European Nutraceutical Association | Centralbahnstrasse 7 | P.O. Box 253 | CH-4010
Bazylea | Szwajcaria
Wyłącznie do użytku wewnętrznego
&
na potrzeby własne
Na ile szkodliwe są suplementy diety?
Pytanie to może zaskakiwać. Jak suplementy diety mogą być szkodliwe? W mediach regularnie
pojawiają się stwierdzenia tego typu, a w niektórych przypadkach sugeruje się nawet, że suplementy
diety mogą spowodować śmierć. Jako stowarzyszenie ekspertów zajmujących się tą kategorią
produktów spożywczych, czujemy się kompetentni do przedstawienia pewnych wyjaśnień
w odniesieniu do zróżnicowanych poglądów na temat suplementów diety. Mamy nadzieję, że nasze
uwagi będą zrozumiałe, nawet jeżeli omówimy pewne kwestie nieco bardziej szczegółowo.
Badania witamin dają ujemne wyniki
Punktem wyjścia dla wielu (jeśli nie wszystkich) doniesień w mediach na temat zagrożeń związanych
ze stosowaniem suplementów jest fakt, iż wyniki większości badań oceniających witamin okazały się
rozczarowujące, a w niektórych przypadkach nawet wykazano ich szkodliwe działania. Doniesienia
w mediach zawsze, bez wyjątku, odwołują się do tych samych badań dotyczących witamin. Jednak
odbiorca będący laikiem może odnosić wrażenie, że są to nowe odkrycia naukowe.
Badania naukowe są jednak bardzo złożone, o wiele zbyt skomplikowane do tego, aby można było je
w odpowiednio zrównoważony sposób omówić w prostym artykule w czasopiśmie. A zatem
chcielibyśmy wyjaśnić, dlaczego wiele z tych badań nie dostarczyło jednoznacznych informacji na
temat suplementów diety.

Badania te przeprowadzono w populacjach osób chorych lub narażonych na istotne zagrożenia
zdrowotne (np. palaczy tytoniu i pracowników mających kontakt z azbestem), w związku z czym nie
można uważać ich za badania dotyczące zapobiegania.

Stosowano głównie izolowane mikroelementy, takie jak poszczególne witaminy. Jednak w naturze
substancje te występują w połączeniu z wieloma innymi witaminami i składnikami odżywczymi.
Obecnie wiadomo, że interakcje pomiędzy składnikami odżywczymi w istotnym stopniu
przyczyniają się do związanych z nimi korzyści zdrowotnych. 1

Wreszcie, w badaniach tych witaminy często podawano w bardzo wysokich dawkach (wielokrotnie
przekraczających typową podaż w zdrowej diecie; patrz też „Informacje o zagrożeniach
związanych z przyjmowaniem suplementów diety” na stronie 6).
W tym kontekście uderzający jest fakt, iż nawet pozytywne wyniki są przedstawiane w sposób
jednolicie negatywny. Przykładem jest badanie SU.VI.MAX, przeprowadzone w grupie ponad
13 000 osób dorosłych we Francji2, które wykazało, że u mężczyzn przyjmujących połączenie witamin
i minerałów ryzyko nowotworów było mniejsze o 31%, natomiast umieralność ogólna zmniejszyła się
o 37% po 7,5 roku przyjmowania suplementów. Jednak w doniesieniach częściej wspomina się
jedynie fakt, iż nie zaobserwowano żadnych działań u kobiet – a zatem wyniki tego badania są
w większości przypadków prezentowane w negatywnym świetle. Natomiast wyjaśnienie tego faktu jest
stosunkowo proste: kobiety od początku otrzymywały więcej tych składników odżywczych (poziom
tych składników odżywczych we krwi był wyższy) – ich poziom we krwi był w rzeczywistości
w przybliżeniu taki sam jak u mężczyzn po okresie przyjmowania suplementów!
Twierdzenie, że suplementy diety są niepotrzebne, a nawet szkodliwe, jest zatem nieuzasadnione.
W przypadku niedoboru mikroelementów, jak często ma to miejsce w populacji europejskiej,
suplementy diety mogą wykazywać istotne korzyści zdrowotne. Jednak w dalszej części zajmiemy się
dokładniej pewnymi aspektami potencjalnych zagrożeń związanych ze stosowaniem niektórych
suplementów.
Co to są suplementy diety?
Jak sama nazwa wskazuje, suplementy diety to produkty spożywcze, które uzupełniają naszą
regularną dietę. Suplementy te są niezbędne – nie tylko dlatego, że wiele składników odżywczych
występuje w niewystarczającej ilości w typowej diecie, lecz również z tego powodu, że w określonych
sytuacjach organizm może wymagać większego stężenia substancji odżywczych. W celu
1
2
Określa się to mianem „synergii składników odżywczych”.
Badanie SU.VI.MAX (patrz „Piśmiennictwo”).
Suplementy diety | ©ENA 2012
(Wersja tłumaczona na jęz.polski do użytku wewnętrznego Związku Pracodawców i Dystrybutorów SUPLEMENTY
POLSKA, na potrzeby własne)
2
zaspokojenia potrzeb żywieniowych organizmu korzystne może być przyjmowanie skoncentrowanych
mieszanin składników odżywczych. Od wielu lat najpopularniejszą formą suplementów diety są
mieszaniny witamin i minerałów. W ostatnich latach ta grupa preparatów została uzupełniona wieloma
innymi koncentratami substancji odżywczych, takich jak preparaty tranu rybiego, prebiotyki
i probiotyki3, różne substancje roślinne4 i wiele innych.
Prawo w Europie szczegółowo reguluje rynek suplementów diety. Istnieją na przykład zasady
określające, które substancje są dozwolone do stosowania w suplementach diety, jaką ilość substancji
odżywczej można jeszcze uważać za produkt spożywczy, a zatem podlegający innym wymaganiom
niż produkt farmaceutyczny, a także jakie są dozwolone oświadczenia reklamowe dotyczące
suplementów diety. Niektóre z tych przepisów stosuje się jednolicie w całej Europie 5, podczas gdy
inne (na przykład maksymalny poziom) są określane na poziomie krajowym.
Suplementacja diety substancjami bioaktywnymi w naturalnej postaci
W naszych szkoleniach na temat profilaktyki zalecamy – zgodnie z Harwardzką Szkołą Zdrowia Publicznego
(HSPH) – suplementację z zastosowaniem preparatów zawierających dawki fizjologiczne (również u osób bez
wyraźnych objawów niedoboru lub osób, których nie sklasyfikowano jako należących do grupy szczególnego
ryzyka). HSPH była pierwszą ważną instytucją, która podjęła istotne działania na rzecz profilaktyki i promocji
zdrowia w oparciu o solidne podstawy naukowe. Już od ponad 40 lat HSPH publikuje badania żywieniowe
o największych liczebnościach próby i najdłuższym czasie trwania na świecie. Dotychczas 48 naukowców
z HSPH otrzymało Nagrodę Nobla.
Wiele łagodnych niedoborów pozostaje na poziomie subklinicznym przez wiele lat, lecz szkody, które początkowo
są niewielkie, mogą kumulować się, prowadząc do wielu innych zaburzeń w „efekcie domino”, co ostatecznie
prowadzi do klinicznie jawnych chorób.
Nie można spocząć na laurach tylko z tego powodu, że w dzisiejszym społeczeństwie łatwość uzyskania
niezbędnych składników odżywczych jest większa niż kiedykolwiek wcześniej. Pomimo dużej dostępności
informacji na temat prawidłowego odżywiania, dieta dużej części populacji jest niewystarczająca, co częściowo
wynika ze zrozumiałych powodów. Nawet w okresie ciąży, kiedy kobiety świadomie chcą poprawić swoją dietę,
w stosunkowo dużym odsetku przypadków można zaobserwować niedobory żywieniowe. Według WHO takie
niedobory substancji odżywczych występują nie tylko w krajach rozwijających się, ale również coraz częściej
w krajach uprzemysłowionych [Deklaracja WHO 2001/2002. Bradley 2002].
Wydaje się, że największa potrzeba suplementacji dotyczy grupy produktów spożywczych, jakimi są owoce
i warzywa (wszystkie badania dotyczące żywienia wykazują największe i najczęściej występujące niedobory tego
typu we wszystkich grupach populacji). Suplementacja diety w oparciu o owoce i warzywa z naturalną
zawartością składników odżywczych jest korzystniejsza niż przyjmowanie preparatu, który zawiera jedynie
mieszaninę wielu witamin. Szczególnie powinno nas interesować to, czy skuteczność danego produktu została
potwierdzona w badaniach naukowych przeprowadzonych przez renomowane uczelnie i instytucje badawcze.
Profesor wizytujący dr Werner Seebauer, dyrektor ds. medycyny prewencyjnej
Instytut Transkulturowych Nauk o Zdrowiu, Uniwersytet Europejski Viadrina, Frankfurt nad Odrą, Niemcy
Suplementy diety z perspektywy kardiologa dziecięcego
Prawidłowe funkcjonowanie układu krążenia (ciśnienie krwi, czynność serca, układ krzepnięcia krwi) jest ściśle
powiązane z obecnością antyoksydantów i mikroelementów. Raporty na temat odżywiania pochodzące z Austrii,
Niemiec i Szwajcarii (jak również innych krajów europejskich) wyraźnie dokumentują niedostateczną podaż
ważnych mikroelementów.
Przyczyną tego niedoboru jest nie tyle brak wiedzy na temat działań tych mikroelementów, ale raczej zmiany
stylu życia – stres, szybkie tempo życia i powszechne udogodnienia.
Wysokiej jakości suplementy diety (kontrolowane wytwarzanie, starannie dobrane składniki, takie jak kwasy
tłuszczowe omega-3, antyoksydanty i substancje pochodzenia roślinnego, w ilościach fizjologicznych,
o udowodnionej naukowo skuteczności) mogą być tu bardzo pomocne.
Według wspomnianych powyżej raportów na temat odżywiania, nawet dieta dzieci i młodzieży w większości
przypadków nie do końca pokrywa potrzeby zdrowotne młodego i rozwijającego się organizmu.
Najczęściej obserwuje się niedobory witaminy D i kwasu foliowego, a w dalszej kolejności innych ważnych
mikroelementów.
Także w tym przypadku główną przyczyną wydają się czynniki związane z trybem życia, ponieważ media
i system edukacji stosunkowo skutecznie rozpowszechniają ogólną wiedzę na temat zdrowej i zbilansowanej
diety.
Wysokiej jakości suplementy diety, jak opisano powyżej, mogą stanowić cenne uzupełnienie codziennej diety.
Oprócz zapewnienia podstawowej podaży składników odżywczych, mogą one pomóc w promowaniu
Są to produkty, które zawierają pożyteczne bakterie jelitowe lub ułatwiają ich rozwój.
Określane także jako „preparaty botaniczne”.
5
DYREKTYWA 2002/46/WE PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY z dnia 10 czerwca 2002 r. w sprawie zbliżenia
ustawodawstw Państw Członkowskich odnoszących się do suplementów żywnościowych
3
4
3
pozytywnego poczucia świadomości, a być może nawet zmiany zachowań.
Doc. dr Gerald Tulzer,
kardiolog dziecięcy
Dyrektor Centrum Kardiologii Dziecięcej,
Linz, Austria
Członek zarządu ENA
Na ile bezpieczne są suplementy diety?
Jednym z najważniejszych aspektów ustawodawstwa w sprawie suplementów diety jest
bezpieczeństwo. Musimy mieć pewność, że produkty te nie wykazują szkodliwych działań, nawet jeśli
są przyjmowane przez wiele lat. Zdaniem autorów podstawy prawne w tym zakresie dobrze spełniają
swoją rolę. Dzięki temu każdy produkt dopuszczony do obrotu w Europie, pochodzący od
renomowanych firm i ze znanych źródeł, można uważać za bezpieczny. Niemniej jednak nawet
produkty farmaceutyczne pochodzące z wątpliwych źródeł mogą być podejrzane (produkty takie
często są sprzedawane w Internecie) i niestety dotyczy to również suplementów diety. Jednak nie jest
to oczywiście argument przeciwko suplementom diety w ogóle – jest to raczej powód do kupowania
takich produktów od renomowanych dostawców.
Na podstawie obecnych przepisów można zatem uznać, że ogólne stwierdzenia na temat
szkodliwości suplementów diety są nieuzasadnione.
Nieszkodliwe, ale bezużyteczne?
Wykazaliśmy już (powyżej), że suplementy diety są korzystne, jeśli są prawidłowo stosowane. Raporty
Europejskiego Urzędu ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA) na temat produktów spożywczych
trafiały w przeszłości na pierwsze strony gazet (i bez wątpienia będzie to zdarzało się jeszcze częściej
w przyszłości). W ramach nowych przepisów dotyczących promocji produktów żywnościowych w Unii
Europejskiej6, EFSA przeprowadził analizę ocen naukowych takich produktów, w tym wielu
suplementów diety. Z tysięcy wniosków dotyczących oświadczeń zdrowotnych, 70–80% zostało
odrzuconych przez EFSA z powodu negatywnej oceny (co oznacza, że EFSA uznał, że nie wykazano
korzyści zdrowotnych w przypadku tych wniosków). Czy nie świadczy to o tym, że produkty takie są
bezużyteczne?
Z pewnością nie! Wyjaśnijmy to pokrótce.

Wnioski te dotyczą bardzo dużej liczby produktów spożywczych; tylko niektóre z nich są
suplementami diety.

Witaminy i składniki mineralne, czyli produkty, które najczęściej trafiają do nagłówków gazet,
w rzeczywistości zostały najlepiej ocenione przez EFSA.

Niektórzy wybitni naukowcy nie zgodzili się z wieloma negatywnymi ocenami EFSA – a zatem
pozostają one w wyraźnej sprzeczności z pewnymi ugruntowanymi opiniami ekspertów.

Wiele negatywnych ocen wynikało z błędów technicznych we wnioskach, a nie z powodu braku
korzyści ze stosowania danego produktu.
Korzyści ze stosowania suplementów diety
Dwa kluczowe pytania
Jakie są korzyści ze stosowania suplementów diety? Kluczową kwestią jest tu ilość składników
odżywczych, które ludzie spożywają w normalnej diecie. Gromadzenie tego rodzaju danych nie jest
tak proste, jak można byłoby sobie tego życzyć, a wyniki tego typu badań są zawsze nieco
niedokładne. Dostępne są jednak ogólne wyniki, na podstawie których można wyciągnąć konkretne
wnioski.
Niektóre przykłady najważniejszych składników odżywczych przedstawiono w tabeli obok.
ROZPORZĄDZENIE (WE) nr 1924/2006 PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY z dnia 20 grudnia 2006 r. w sprawie
oświadczeń żywieniowych i zdrowotnych dotyczących żywności
6
4
Ważne składniki odżywcze
Składniki odżywcze często spożywane w niedostatecznej ilości
 Witamina D
 Kwas foliowy
Składniki odżywcze częściowo spożywane w niedostatecznej ilości
 Witamina E
 Witamina C
 Żelazo (w określonych grupach ryzyka)
 Jod (dostarczany głównie w jodowanej soli stołowej)
 Cynk
 Wapń
 Magnez
 Selen
 Kwasy tłuszczowe omega 3 (EPA, DHA)
Ważne produkty spożywcze

Owoce i warzywa (w zależności od różnych badań zaledwie nie więcej
niż 15% populacji spełnia zalecenia)
 Ryby morskie (bogate źródło kwasów tłuszczowych omega 3)
Grupy ryzyka dla niektórych składników odżywczych









Niemowlęta i młodzież
Kobiety w ciąży i karmiące matki
Kobiety w wieku rozrodczym
Osoby na diecie
Osoby w podeszłym wieku
Osoby przewlekle chore (np. na cukrzycę)
Osoby stosujące określone leki
Osoby palące
Intensywnie trenujący sportowcy
Kolejną kluczową kwestią jest to, czy istnieją szczególne grupy osób, które nie otrzymują
wystarczającej ilości mikroelementów lub u których zapotrzebowanie pozostaje powyżej średniej.
Grupy te są wymienione w tabeli obok.
Czy normalna dieta nie wystarczy?
Często wysuwa się argument, że w dzisiejszych czasach zaopatrzenie w żywność jest bardzo dobre
oraz że suplementy żywieniowe są zasadniczo zbędne u osób, które stosują zrównoważoną dietę.
Autorzy w zasadzie zgadzają się z tym stwierdzeniem. Niemniej jednak, jak można powiedzieć:
„Gdyby tylko nie było żadnego »gdyby«”. Fakty są takie, że nie każdy stosuje odpowiednio
zbilansowaną dietę. A nawet wśród tych osób mogą występować wyraźne niedobory – problem ten
ilustruje zalecenie spożywania owoców i warzyw co najmniej pięć razy dziennie, czy też spożywania
ryb morskich co najmniej raz w tygodniu. Sondaże wyraźnie pokazują, że tylko niewielki odsetek
populacji faktycznie przestrzega tych zaleceń, pomimo prowadzonych od wielu lat kampanii, takich jak
„Pięć razy dziennie”.
Ta rozbieżność pomiędzy zaleceniami dietetycznymi i rzeczywistymi nawykami żywieniowymi ludzi
jest przyczyną niedostatecznej podaży oraz powstawania wskazanych powyżej grup populacji
o szczególnych potrzebach.
Racjonalna suplementacja diety
Ogólne zestawienie przedstawiono w tabelach na stronie 5. Należy dokonać rozróżnienia pomiędzy
składnikami odżywczymi, które są uważane za ogólnie przydatne, oraz tymi, dla których dostępne są
interesujące i obiecujące dane naukowe.
Szerokie stosowanie jodu (w większości krajów, gdzie dostępna jest jodowana sól stołowa), kwasu
foliowego, witaminy D, kwasów tłuszczowych omega 3 (z tranu rybiego i innych źródeł), a także – do
pewnego stopnia – koncentratów owocowych i warzywnych 7 wydaje się być uzasadnione.
W pewnych sytuacjach i określonych grupach docelowych mogą być korzystne minerały, takie jak
wapń, magnez, żelazo, cynk i ewentualnie selen.
Istnieje wiele badań naukowych na temat tych produktów, w przeciwieństwie do niezliczonej liczby innych produktów, co
dostarcza nam wystarczająco dużo danych, aby możliwe było zajęcie określonego stanowiska w kwestii tej konkretnej formy
suplementacji diety.
7
5
Często dyskutowanym tematem jest suplementacja tak zwanych antyoksydantów. Dobrze znanymi
antyoksydantami są witaminy A, C i E, jednak szczególnie bogate i zróżnicowane pod tym względem
są owoce i warzywa, zawierające liczne substancje fitochemiczne o działaniu przeciwutleniającym
i chroniącym przed szkodliwymi wolnymi rodnikami tlenowymi (patrz opinia eksperta na stronie 8).
Dostępne są również ważne dowody naukowe dotyczące substancji takich jak pre- i probiotyki,
glukozamina i chondroityna, niektóre aminokwasy, sterole i stanole roślinne, a także pewne włókna.
Lista ta zawiera jedynie kilka ważnych przykładów i nie jest ona wyczerpująca.
Zagrożenia związane z przyjmowaniem suplementów diety
Nawet jeśli uznamy oczywiste korzyści ze stosowania opisanych produktów, musimy wciąż zdawać
sobie sprawę z tego, że pewne kwestie wskazywane w negatywnych oświadczeniach na temat
suplementów diety pozostają prawdziwe. Problem z tymi doniesieniami w mediach polega na tym, że
są one przedstawiane w jednostronny i uproszczony sposób.
Dawka tworzy różnicę
Jak wskazano w punkcie dotyczącym badań witamin (patrz strona 2), podczas stosowania
suplementów diety należy przestrzegać pewnych zasad, gdyż w przeciwnym razie mogą wystąpić
negatywne skutki ich przyjmowania.
Jak powiedział Paracelsus wieki temu: „Tylko dawka czyni, że dana substancja nie jest trucizną” 8.
Dotyczy to niemal wszystkich spożywanych produktów. Nawet picie nadmiernej ilości wody może
doprowadzić do śmierci (nie w wyniku utonięcia, lecz właśnie wypicia zbyt dużej ilości wody).
Wiadomo dobrze, że pewne witaminy mogą wykazywać odwrotne efekty, gdy są stosowane
w wysokich dawkach9. Może to pomóc w wyjaśnieniu, dlaczego w badaniach palaczy, którzy
przyjmowali duże ilości beta-karotenu,10 uzyskano niekorzystne wyniki dotyczące ryzyka rozwoju
nowotworów.
W tym kontekście ważne jest określenie tak zwanych „maksymalnych bezpiecznych poziomów
spożycia” (UL) dla witamin i składników mineralnych. Oznaczają one ilość danej substancji, jaką
można spożywać dziennie bez jakiegokolwiek ryzyka szkodliwego działania (patrz tabela obok).
Te wartości UL nie nadają się do określania ilości składnika odżywczego w suplemencie diety, lecz
stanowią jedynie wskazanie, jakich ilości składników odżywczych nie należy przekraczać w ciągu
doby. Poziomy te są jednak tak wysokie, że trudno jest je przekroczyć, przyjmując suplementy diety
zdefiniowane w sposób przedstawiony na stronie 3.
W związku z tym należy wspomnieć o produktach spożywczych, które są wzbogacone o witaminy
i minerały. Regularnie spożywając tego rodzaju produkty spożywcze (takich jak wzbogacone soki,
płatki śniadaniowe itp.) w dużych ilościach można łatwo utracić kontrolę nad podażą składników
odżywczych. W tej sytuacji mogą być korzystniejsze suplementy diety, które zawierają ściśle
określone ilości składników odżywczych.
Składnik odżywczy
UL
Witamina A (μg)
800
Witamina B1 (tiamina) (mg)
50
Witamina B2 (ryboflawina) (mg)
200
Witamina B3 (niacyna) (mg)
900
Witamina B6 (pirydoksyna) (mg)
25
Kwas foliowy (μg)
1000
Witamina B12 (kobalamina) (μg)
3000
Witamina C (mg)
Witamina D (μg / j.m.)
Witamina E (mg)
2000
50 / 2000
300
Żelazo (mg)
45
Selen (μg)
300
8
Phillipus Theophrastus Bombastus von Hohenheim Aureolus, zwany Paracelsusem, w swojej pracy Defensio III, 1538
Antyoksydanty (witaminy, które są w stanie neutralizować pewne szkodliwe działania tlenu) stosowane w wysokich dawkach
mogą stawać się substancjami o działaniu prooksydacyjnym, ponieważ same witaminy mogą również generować szkodliwe
rodniki tlenowe.
10
Najważniejsze badania dotyczące tych kwestii to ATBC i CARET (patrz piśmiennictwo).
9
6
Jod (μg)
600
Wapń (mg)
2500
Magnez (mg)
250
Cynk (mg)
25
„Tolerable Upper Intake Level (UL), Scientific Committee of Food (SCF) of the European Community and US Food and Nutrition
Board (FNB of the Institute of Medicine
„Maksymalny bezpieczny poziom spożycia (UL)”, Komitet Naukowy ds. Żywności (SCF) Wspólnoty Europejskiej i Amerykański
Urząd ds. Żywności i Żywienia (FNB) Instytutu Medycyny.
Składniki odżywcze niemal nigdy nie występują w naturze w czystej postaci
Problemem, który został już opisany na stronie 2 w punkcie dotyczącym „badań”, jest podawanie
pojedynczych składników odżywczych. Jest to typowa praktyka w badaniach medycznych
i farmaceutycznych, w których zazwyczaj zwalcza się choroby przy użyciu pojedynczych substancji.
Sądzono, że zasada ta może być stosowana również w przypadku składników odżywczych i w taki
właśnie sposób zaplanowano i przeprowadzono główne badania dotyczące witamin. Argumentowano,
że dieta bogata w owoce i warzywa może redukować ryzyko występowania pewnych chorób. Badania
krwi również wykazały, że u osoby z wysokim poziomem określonych substancji we krwi, takich jak
beta-karoten, mniejsze jest ryzyko występowania tych chorób. „Logiczne” było zatem podawanie betakarotenu w wysokich dawkach w nadziei na osiągnięcie takiego samego efektu (jednak wynik takiego
postępowania jest teraz dobrze znany – patrz wyżej).
Choć obecnie wiemy, że takie podejście nie jest właściwe (wzajemne powiązania pomiędzy układami
biologicznymi są o wiele bardziej złożone, niż można byłoby sobie wyobrazić), obecnie obserwujemy
nieco podobną „logikę” – nie w odniesieniu do witamin, lecz substancji fitochemicznych. Produkty
zawierające substancje fitochemiczne pochodzące ze źródeł takich jak zielona herbata, winogrona itp.
są często sprzedawane jako „preparaty botaniczne” (tak jak miało to miejsce w przypadku witamin),
zawierające dawki o wiele wyższe niż możliwe do osiągnięcia w przypadku stosowania normalnej
diety. Może to stanowić problem, zwłaszcza w przypadku wyciągów o dużym stężeniu, zawierających
wysokie dawki poszczególnych związków. Kompleksowe informacje dotyczące bezpieczeństwa tych
substancji nie są jeszcze dostępne, a zatem wciąż niemożliwa jest pełna ocena ich potencjalnych
działań. Jednak już teraz toczy się dyskusja dotycząca kilku doniesień na temat możliwych działań
niepożądanych.
Suplementacja antyoksydantów
Suplementy diety zawierające antyoksydanty stanowią „broń obosieczną”, gdyż wyniki badań wskazują zarówno
na ich korzystne, jak i niekorzystne działania. W zasadzie jednak można stwierdzić, że suplementacja
antyoksydantów jest konieczna w przypadku, gdy nie jest zapewniona ich wystarczająca podaż w diecie. To
zalecenie dotyczące suplementacji ma jeszcze większe znaczenie w przypadku obecności innych czynników,
takich jak stres psychiczny i fizyczny lub niekorzystne warunki środowiskowe, na przykład zanieczyszczenie
powietrza, gorący lub zimny klimat itp. W większości badań suplementacja antyoksydantów wykazywała też
korzystne działania w przewlekłych chorobach zapalnych.
Przy wyborze określonego preparatu antyoksydantów należy jednak brać pod uwagę wyraźne dowody naukowe
na to, że dany produkt wykazuje działania przeciwutleniające w organizmie ludzkim. Preparaty tego typu należy
stosować zgodnie z zaleceniami dotyczącymi dawek i grup docelowych, opartymi na wynikach badań.
Doc. dr Manfred Lamprecht, fizjolog sportowy
Centrum Medycyny Fizjologicznej, Uniwersytet Medyczny, Graz, Austria
Na ile korzystne są syntetyczne składniki odżywcze?
Nie ma jednej odpowiedzi na to pytanie. W przypadku niektórych witamin (takich jak witamina C)
praktycznie nie występują różnice chemiczne pomiędzy ich postacią syntetyczną i naturalną,
w związku z czym ich działania są w zasadzie identyczne. Należy jednak mieć na względzie fakt, iż
w naturze witamina C zawsze występuje w powiązaniu z innymi substancjami, które zwykle wykazują
działania synergiczne.
Sytuacja jest natomiast odmienna w przypadku witaminy E. Witamina E nie jest substancją o jednej,
unikalnej strukturze. Na przykład syntetyczna witamina E, którą stosowano w dużych badaniach,
stanowiła mieszaninę postaci lewoskrętnej i prawoskrętnej 11; natomiast w naturze substancja ta
11
all-rac-alfa-tokoferol
7
występuje tylko w formie prawoskrętnej12. Pytanie brzmi: co robi organizm z postacią, której nie jest
w stanie wykorzystać? Nie ma jednoznacznej odpowiedzi na to pytanie, a niektórzy krytycy sugerują,
że podawanie takiego preparatu może być szkodliwe. W ostatnim czasie stało się możliwe
syntetyzowanie naturalnie występującej postaci witaminy E, a większość produktów dostępnych
w handlu zawiera tylko tę formę.
Kolejną kwestię stanowi to, że witamina E występuje w naturze nie tylko jako alfa-tokoferol, lecz także
w postaciach beta, gamma oraz delta. Ponadto oprócz tokoferoli istnieją również tokotrienole (a nawet
jeszcze inne wersje) – także w czterech różnych postaciach. Oznacza to, że witamina E występuje
w naturze w co najmniej 16 różnych postaciach, podczas gdy większość suplementów diety zawiera
tylko jedną z nich. Jest oczywiste, że najkorzystniejsze byłyby naturalne formy tej witaminy
i obserwuje się tendencję w kierunku wykorzystywania tych postaci 13.
Podsumowanie
Na ile szkodliwe są suplementy diety? Tak brzmiało pytanie postawione przez nas na początku.
Krótka odpowiedź na to pytanie jest następująca: należy podchodzić sceptycznie do suplementów
diety, które zawierają pojedyncze i izolowane składniki odżywcze, szczególnie w wysokich dawkach.
Nasz przegląd krytycznych doniesień w mediach sugeruje, że odnoszą się one tylko do takich
produktów. Nie należy jednak „wylewać dziecka z kąpielą” i oceniać całego problemu na podstawie
jedynie wybranych, wątpliwych przykładów. Aby to zilustrować na innym przykładzie, jeśli zastosujemy
tę samą logikę do samochodów, nie powinny one być dopuszczone do użytku jako sposób transportu,
ponieważ są o wiele zbyt niebezpieczne.
Chcielibyśmy przytoczyć tu opinię Harwardzkiej Szkoły Zdrowia Publicznego: „Codzienne
przyjmowanie preparatu wielowitaminowego to dobra żywieniowa »polisa ubezpieczeniowa«.
Uzupełniająca dawka witaminy D może zapewnić dodatkowe korzyści zdrowotne”.14
Kwasy tłuszczowe omega-3
Suplementy tranu rybiego zawierają kwasy tłuszczowe omega-3 – kwas eikozapentaenowy (EPA) i kwas
dokozaheksaenowy (DHA). Trany rybie pochodzą z mięsa niektórych gatunków ryb oraz z wątroby innych
gatunków. Trany rybie nie są czystymi kwasami omega-3, lecz zawierają szereg innych kwasów tłuszczowych.
Zawierają one również witaminy rozpuszczalne w tłuszczach (witaminy A, D i E); oleje z wątroby (np. olej
z wątroby dorsza) zawierają więcej witamin A i D niż trany uzyskiwane z tułowia ryb. Standardowe oleje rybie
zawierają około 30% EPA i DHA. Koncentraty tranu rybiego mogą charakteryzować się wyższą zawartością tych
substancji. W przypadku olejów rybich pochodzących z pewnych źródeł niewielkie jest ryzyko, że będą one
zawierały istotny poziom zanieczyszczeń, ponieważ metody przetwarzania stosowane w suplementach
pozwalają usunąć zanieczyszczenia występujące w surowcu oleistym. Suplementy tranu rybiego stosowano
w wielu przeprowadzonych badaniach z udziałem ludzi, a wiele z tych badań wykazało korzystny wpływ na
funkcje fizjologiczne, biomarkery chorób i parametry kliniczne. Kwasy tłuszczowe omega-3 otrzymały wiele
pozytywnych opinii Europejskiego Urzędu ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA).
Kobiety w ciąży powinny stosować suplementację DHA w celu zapewnienia prawidłowego wzrostu i rozwoju
mózgu oraz oczu u dziecka.
Średnią podaż EPA i DHA wśród osób dorosłych w krajach europejskich często szacuje się na około 200 mg
dziennie. Jednak liczba ta stanowi uśrednią podaż w populacji, w której niewiele osób regularnie spożywa tran
rybi, natomiast duża liczba osób w ogóle nie spożywa tego rodzaju ryb. W badaniu australijskim medianę łącznej
podaży EPA i DHA określono na 30 mg dziennie (Meyer i wsp., 2003). Zalecenia dotyczące podaży EPA i DHA
dla zapewnienia optymalnego stanu zdrowia pozostają zazwyczaj w przedziale od co najmniej 200 do 500 mg
dziennie. Zalecenia FAO/WHO dla osób dorosłych określają tę podaż na poziomie co najmniej 250 mg EPA
i DHA dziennie (FAO/WHO, 2010), a urząd EFSA przedstawił analogiczne zalecenia (EFSA, 2010). Podaż taką
można osiągnąć poprzez regularne przyjmowanie suplementów tranu rybiego. Jednak w niektórych sytuacjach,
takich jak stany zapalne, może być konieczna większa podaż.
Prof. dr Philip C. Calder, profesor immunologii żywienia
Wydział Lekarski, Uniwersytet w Southampton, Wielka Brytania
Meyer, B.J., Mann, N.J., Lewis, J.L., Milligan, G.C., Sinclair, A.J. i Howe, P.R. Dietary intakes and food sources of omega-6 and
omega-3 polyunsaturated fatty acids. Lipids 38:391-8, 2003.
Food and Agriculture Organisation of the United Nations. Fats and fatty acids in human nutrition: Report of an expert
consultation. Rzym: FAO, 2010.
EFSA Panel on Dietetic Products, Nutrition, and Allergies (NDA); Scientific Opinion on Dietary Reference Values for fats,
including saturated fatty acids, polyunsaturated fatty acids, monounsaturated fatty acids, trans fatty acids, and cholesterol.
EFSA J 2010; 8: 1461.
12
RRR-alfa-tokoferol
Niestety stosowanie naturalnych substancji często napotyka na problemy prawne.
14
Źródło: http://www.hsph.harvard.edu/nutritionsource/what-should-you-eat/vitamins/
13
8
Mój osobisty zestaw
Tematy dotyczące suplementów diety łatwo prowadzą do dyskusji, które zazwyczaj są bardzo ożywione. Z jednej
strony niekiedy bardzo wysokie oczekiwania konsumentów dotyczące takich produktów, a z drugiej strony
niejednokrotnie bardzo emocjonalne i lekceważące doniesienia w mediach tworzą klimat, który nie sprzyja
spokojnej i zrównoważonej refleksji.
Dlatego często po prostu ograniczam się do mówienia ludziom, jakie suplementy diety osobiście stosuję
w oparciu o aktualne wyniki badań naukowych. Mój osobisty zestaw obejmuje zasadniczo suplementację diety
opartą na sokach owocowych i warzywnych zawierających kwas foliowy, dzienną dawkę witaminy D oraz
preparat tranu rybiego. Nie wolno nam jednak zapominać o tym, że zapobieganie wykracza daleko poza samo
przyjmowanie suplementów diety. Dlatego oczywiście przywiązuję również dużą wagę do przestrzegania zdrowej
diety o dużej zawartości produktów roślinnych, regularnej aktywności fizycznej oraz utrzymywanie zdrowej
równowagi psychicznej w życiu codziennym (jest to aspekt, który niestety często jest przeoczany w dzisiejszym
materialistycznym świecie).
dr Peter Prock,
specjalista medycyny prewencyjnej i doradca naukowy
Prezes ENA, Bazylea, Szwajcaria
Piśmiennictwo
ATBC Study: The Alpha-Tocopherol Beta Carotene Cancer Prevention Study Group. The Effect of Vitamin E and
Beta Carotene on the Incidence of Lung Cancer and Other Cancers in Male Smokers. N Engl J Med 1994;
330:1029-1035.
Bradley Rh, Corwyn RF. 2002. Socioeconomic status and child development. Annu Rer Psychol, 53:371-399.
CARET Study: Omenn GS i wsp. Effects of a combination of beta carotene and vitamin A on lung cancer and
cardiovascular disease. N Engl J Med. 2 maja 1996;334(18):1150-5.
EFSA Panel on Dietetic Products, Nutrition, and Allergies (NDA); Scientific Opinion on Dietary Reference Values
for fats, including saturated fatty acids, polyunsaturated fatty acids, monounsaturated fatty acids, trans fatty
acids, and cholesterol. EFSA J 2010; 8: 1461.
ElmadfaI (red.) (2009): European Nutrition and Health Report 2009. Forum of Nutrition. Vol. 2. Basel, Freiburg,
Paris: Karger.
Badanie EsKiMo, Niemcy: Mensink GBM, Heseker H, Richter A, Stahl A, Vohmann C (2007): Ernährungsstudie
als KiGGS-Modul (EsKiMo). Forschungsbericht. Universität Paderborn: Fakultät für Naturwissenschaften.
Paderborn.
Ernährungsbericht 2008, Deutsche Gesellschaft für Ernährung e. V. (DGE), Bonn 2008.
Food and Agriculture Organisation of the United Nations. Fats and fatty acids in human nutrition: Report of an
expert consultation. Rzym: FAO, 2010.
Hercberg S, Preziosi P, Galan P. Iron deficiency in Europe. Public Health Nutr. Kwiecień 2001;4(2B):537-45.
Max Rubner-Institut (MRI) (red.) (2008): National Nutrition Survey II, Germany. Nationale Verzehrsstudie II.
Ergebnisbericht Teil 2. Die bundesweite Befragung zur Ernährung von Jugendlichen und Erwachsenen.
Meyer, B.J., Mann, N.J., Lewis, J.L., Milligan, G.C., Sinclair, A.J. i Howe, P.R. Dietary intakes and food sources of
omega-6 and omega-3 polyunsaturated fatty acids. Lipids 38:391-8, 2003.
SUVIMAX Study: Hercberg S. i wsp. The SU.VI.MAX Study – A Randomized, Placebo-Controlled Trial of the
Health Effects of Antioxidant Vitamins and Minerals. Archives of Internal Medicine, Vol. 164, 22 listopada
2004.
VELS Study, Germany: Kersting M, Clausen K, Heseker H (2003): Ernährungsphysiologische Auswertung einer
repräsentativen Verzehrsstudie bei Säuglingen und Kleinkindern VELS mit dem Instrumentarium der DONALD
Studie. Schlussbericht. Forschungsinstitut für Kinderernährung. Dortmund.
European Nutraceutical Association,
Centralbahnstr. 7, CH-4010 Bazylea, Szwajcaria
Wydanie pierwsze 2012, ISBN 978-3-9523527-4-8
© European Nutraceutical Association (ENA) 2012
Job Factory Basel AG
310001UK/04.12/035/2’5d
9

Suplementy diety - suplementy

Transkrypt

Podobne dokumenty

Firma FORMEDS Sp. z oo specjalizuje się w produkcji suplementów

suplementy-polska.pl

Suplementacja, co to jest - Szlachetne zdrowie

Suplementy diety: za i przeciw stosowaniu