Pobierz raport

Spis treści
1. Wstęp
2. Liderzy transferu innowacji w obszarze life science
3. Regulacje prawne związane z transferem innowacji w Polsce
4. Komercjalizacja wyników badań naukowych w obszarze life science
4.1. Potencjał branży w Polsce
4.2. Poziom innowacyjności polskich przedsiębiorstw
4.3. Współpraca sfery nauki i biznesu
4.4. Źródła potencjału i bariery procesów komercjalizacji
2
Wstęp
„Od pomysłu do przemysłu – Wszechstronne spojrzenie na transfer technologii do gospodarki
w obszarze life science w Polsce” to raport, w ramach którego analizie poddany został proces
komercjalizowania wyników badań naukowych.
Publikację rozpoczyna przegląd uwarunkowań innowacyjności w czołowych krajach Unii Europejskiej pod
względem wdrażania wynalazków w obszarze life science oraz Izraelu. Analiza procesu w Polsce,
uwzględniająca regulacje prawne związane z komercjalizowaniem wyników badań naukowych, obejmuje
ochronę praw własności przemysłowej oraz przepisy kształtujące postawy i możliwości działania wszystkich
podmiotów zaangażowanych w transfer technologii. Dalsza część raportu przedstawia dotychczasowy dorobek
polskiej sfery naukowej w dziedzinach life science oraz zidentyfikowane źródła ich rozwoju. Analiza procesów
transferu technologii szczegółowo uwzględnia braki i utrudnienia współpracy sektora nauki i biznesu oraz
przedstawia podejmowane inicjatywy na rzecz usprawnienia łączności pomiędzy dwiema sferami.
Publikacja stanowi wszechstronną prezentację potrzeb, uwarunkowań oraz opinii funkcjonowania procesów
komercjalizacji wydanych przez podmioty zaangażowane we wdrażanie innowacji: przedstawicieli świata nauki
i biznesu, inwestorów zaangażowanych w innowacyjne przedsięwzięcia, reprezentantów instytucji otoczenia
biznesu oraz instytucji państwowych.
3
Spis treści
1. Wstęp
2. Liderzy transferu innowacji w obszarze life science
3. Regulacje prawne związane z transferem innowacji w Polsce
4. Komercjalizacja wyników badań naukowych w obszarze life science
4.1. Potencjał branży w Polsce
4.2. Poziom innowacyjności polskich przedsiębiorstw
4.3. Współpraca sfery nauki i biznesu
4.4. Źródła potencjału i bariery procesów komercjalizacji
4
Kraje europejskie i Izrael drogowskazem rozwoju innowacyjności w life science dla Polski
Liderzy transferu innowacji w dziedzinach life science
Krajami Unii Europejskiej wiodącymi pod względem sposobu i skali wdrażania wyników
badań naukowych w dziedzinach life science do gospodarki są Wielka Brytania, Francja,
Belgia, Niemcy, Szwecja i Finlandia. Potwierdzeniem ich przewodnictwa na kontynencie
są czołowe miejsca w rankingach i wskaźnikach obejmujących m.in.:
Polska, Izrael oraz wybrane kraje Unii Europejskiej przodujące w transferze
technologii w dziedzinach life science
SE
FI
Prywatne wydatki na działalność B+R w dziedzinie biotechnologii
Atrakcyjność lokowania działalności B+R w krajach
PL
UK
BE
Wartość inwestycji venture capital w life science
FR
DE
Liczba pierwszych ofert publicznych w dziedzinach life science
Łączność świata nauki z biznesem i przedsiębiorczość akademicka
Ze względu na wysoki poziom rozwoju branży life science opracowanie obejmuje również
Izrael jako drogowskaz dla Polski w kreowaniu funkcjonalnych mechanizmów transferu
innowacyjnych rozwiązań do gospodarki.
IL
5
Prace B+R w biotechnologii i farmaceutyce są silnie wspierane przez kraje Unii Europejskiej
Wydatki na działalność badawczo-rozwojową w dziedzinie biotechnologii
Wydatki prywatne na B+R w dziedzinie biotechnologii w 2012 roku (w mln EUR) oraz ich udział
w ogólnych wydatkach na B+R w sektorze prywatnym w 2012 roku (w %) w wybranych krajach
3000
2500
wydatki prywatne w
dziedzinie
biotechnologii
udział w całkowitych
wydatkach prywatnych
12,7
2 479
9,3
2000
1500
4,9
1 094
2,1
500
514
4
360
1,3
103
0
Francja
Niemcy
Belgia
Szwecja
Izrael
10
6
2,5
368
12
Udział prywatnych wydatków na działania B+R
w dziedzinie biotechnologii we Francji jest stosunkowo wysoki
(9,3%), co stawia ten kraj na drugim miejscu spośród analizowanych
państw.
8
5,7
1000
14
Francja
Finlandia
17
Polska
2
0
• W ostatnich latach europejskie zarówno publiczne, jak i prywatne inwestycje
w dziedzinach life science wpłynęły na intensyfikację działań B+R w tej branży. Od roku
2008 wzrost wydatków B+R w obszarze life science zaczął spowalniać. W 2011 roku
odnotowano spadek wydatków publicznych (o 1% w stosunku do roku 2010) oraz
nieznaczne ożywienie inwestycji prywatnych.
• Jednakże w Unii Europejskiej w 2013 roku biotechnologia i farmaceutyka stanowiły drugi,
po przemyśle samochodowym, najsilniej wspierany finansowo obszar działalności
gospodarczej pod względem wielkości wydatków na prace B+R.
Niemcy
Udział wydatków na prywatne działania B+R w dziedzinie
biotechnologii w ogólnych prywatnych wydatkach w tej branży jest
stosunkowo niski. Kraj plasuje się pod tym względem na
przedostatnim miejscu spośród analizowanych krajów (najniższy
udział jest w Polsce i wynosi on 1,3%).
Belgia
Belgia cechuje się najwyższym stosunkiem prywatnych wydatków na
działania B+R w dziedzinie biotechnologii do całkowitych prywatnych
wydatków.
Źródła: www.statista.com, 2014; www.oecd-ilibrary.org/factbook2013; www.abpi.org.uk; OECD Science, Technology, and Industry Scoreboard, OECD, 2011; The State of Higher Education and Research in France, Ministry of Higher Education and Research, 2010; Investing in
European health R&D, 2013, www.europabio.org; Beyond borders Unlocking value, Biotechnology Industry Report , EY 2014.
6
Władze państwowe starają się zachęcić przedsiębiorców do inwestowania w innowacyjność
Zachęty na działalność badawczo-rozwojową (1/2)
Zachęty dla działalności badawczo-rozwojowej
Kraj
• Wiele krajów oferuje zachęty podatkowe
i dotacje na rozwój działalności
badawczo-rozwojowej. Jest to jeden
z elementów strategii rozwoju
zmierzającej do kreowania gospodarki
opartej na innowacyjności. Wsparcie dla
podmiotów inwestujących w działalność
badawczą zróżnicowane jest pod
względem wysokości i rodzaju
oferowanego wsparcia oraz kryteriów,
jakie trzeba spełnić, aby je uzyskać.
• Większość zachęt podatkowych
konstruowana jest w sposób, który ma
skłaniać przedsiębiorstwa do
utrzymywania określonego poziomu
działań B+R z dodatkowymi ulgami
oddziaływującymi na zwiększanie
wydatków na badania.
Zachęty
Belgia
• Ulga na B+R i ulga inwestycyjna – jednorazowe odliczenie 14,5% wydatków na B+R lub 21,5 % całkowitej kwoty
amortyzacji kosztów poniesionych na działalność badawczą
• Ulga patentowa pozwalająca na odliczenie 80% kwalifikowanych dochodów patentowych od całości opodatkowanych
dochodów
• Ulga podatkowa o wysokości 80% z tytułu wynagrodzeń dla pracowników naukowych zaangażowanych w projekty B+R,
posiadających przynajmniej tytuł magistra (w przypadku nowej innowacyjnej spółki nie jest wymagany warunek
dotyczący poziomu wykształcenia)
• Przyspieszona amortyzacja, wynosząca nawet 3 lata i obejmująca aktywa wykorzystane w B+R
• Podmioty zaangażowane w działalność B+R mogą również ubiegać się o dotacje z regionalnych samorządów
Francja
• Ulga na B+R w wysokości 30% dla pierwszych 100 mln EUR wydanych na B+R w danym roku podatkowym plus 5% od
wydatków powyżej 100 mln EUR
• Dotacje na innowacje
• Przyspieszona amortyzacja środków trwałych wykorzystanych w pracach B+R
• Pakiet Patent Box, polegający na opodatkowaniu dochodów z własności intelektualnej na preferencyjnych warunkach
• „Innowacyjna Ulga Podatkowa” na kontynuację prac badawczych dla małych i średnich przedsiębiorstw o wysokości 20%
poniesionych kosztów
• Licencjobiorca ma prawo odpisu 33,33% wydatków na opłaty licencyjne
Izrael
• Dla przedsiębiorstw działających w obrębie Obszarów Priorytetowych (odpowiedników Specjalnych Stref
Ekonomicznych) przewidziana jest ulga podatkowa w wysokości 6% oraz dotacje na inwestycje o wysokości 20%
całkowitej wartości inwestycji
• Ulga dla przedsiębiorstw nie należących do Obszaru Priorytetowego w wysokości 12% stawki podatkowej
• Duża korporacja, która utworzy centrum B+R w obszarach priorytetowych Izraela otrzymuje 60% ulgi na zatwierdzone
wydatki B+R
Źródła: Przegląd zachęt na działalność B+R na świecie w 2014 r., Delloite, 2014; www.yadda.icm.edu.pl
7
Jednak ulgi i dotacje na prace B+R nie wystarczą, aby podnieść aktywność rozwojową biznesu
Zachęty na działalność badawczo-rozwojową (2/2)
Zachęty dla działalności badawczo-rozwojowej
Kraj
Zachęty
• Bezzwrotne dotacje na projekty B+R ze środków publicznych o średniej wysokości 50% kosztów kwalifikowanych projektu
oraz z funduszy unijnych o wysokości do 75% kosztów projektu dla małych i średnich firm
Niemcy
• Pożyczki na działalność B+R w ramach programów niemieckich rządów stanowych, które mogą wynosić nawet 100%
wydatków kwalifikowanych, o ile kwota nie przekracza 5 mln EUR
Polska
•
•
•
•
Wydatki na B+R można odliczyć w 100% od podstawy opodatkowania
Możliwość założenia przez centra B+R funduszu innowacyjności zasilanego przez odpisy w wysokości 20% przychodów
Pomoc publiczna dla CBR o wysokości 50% kosztów pracy lub środków trwałych
Ulga podatkowa na nowe technologie – odpis o wysokości 50% wydatków na zakup nowej technologii w postaci wartości
niematerialnych lub prawnych
• Dotacje unijne, których Polska jest jednym z największych beneficjentów
• Granty z budżetu państwa pozwalające na finansowanie 50-60% wydatków związanych z działalnością B+R i do 80%
w przypadku współpracy z jednostkami B+R
• Super ulga w wysokości 130% dla dużych firm, 230% dla małych i średnich przedsiębiorstw (za każde 100 £ kosztów
kwalifikowalnych mała firma może uzyskać ulgę dodatkowych 30 £/130 £ w uiszczanym podatku)
Wielka
• Małe i średnie przedsiębiorstwa, które poniosły stratę podatkową, mogą skorzystać z odliczeń gotówkowych w wysokości
Brytania
do 24,75% wydatków kwalifikowanych
• Pakiet Patent Box zapewniający opodatkowanie dochodów z własności intelektualnej na preferencyjnych warunkach
Finlandia
• Trwają prace nad stworzeniem systemu zachęt dla działalności B+R. W latach 2013-2015 obowiązuje ulga na koszty
wynagrodzeń personelu B+R oferowana przez organizację TEKES.
Szwecja
• Od 2014 roku funkcjonuje regulacja, która pozwala przedsiębiorstwom obniżyć koszty społecznego ubezpieczenia
pracowników zatrudnionych w działalności badawczej
• Finlandia i Szwecja oferują ograniczony
system zachęt. W krajach tych jednak
publiczne wsparcie działań B+R dopiero
jest wprowadzane i nadal jest
przedmiotem publicznej dyskusji.
• Jedynie we Francji obowiązują ograniczenia
w wysokości odliczeń. Ulga podatkowa na
innowacje może wynieść maksymalnie 400
tys. EUR. Od 2011 roku nałożono również
limit kosztów z tytułu usług prywatnych
podwykonawców w wysokości
trzykrotności pozostałych wydatków
kwalifikowanych.
• Ulgi podatkowe i dotacje nie wystarczą aby
odpowiednio zmotywować prywatne
przedsiębiorstwa do prowadzenia działań
B+R. W Polsce funkcjonuje relatywnie silne
wsparcie aktywności badawczorozwojowej, jednak wydatki prywatne na
B+R są znacznie niższe niż w pozostałych
krajach. Polskie przedsiębiorstwa
potrzebują silniejszych bodźców m.in.:
popytu na innowacyjne produkty
i technologie, aby więcej kapitału
przeznaczać na inwestycje badawcze.
Źródła: Przegląd zachęt na działalność B+R na świecie w 2014 r., Delloite, 2014; www.itrworldtax.com; Finland seeks growth through R&D payroll incentive, Matthew Gileard, 2012; www.nauka.gov.pl; www.kpk.gov.pl;
www.nrwinvest.com/Business_Guide_englisch/Incentives/R_D_Incentives_in_Germany/Further_Subsidy_Options/index.php; www.gov.uk/corporation-tax-research-and-development-rd-relief
8
Polskie prawo nie nakłada ograniczeń dotyczących lokalizacji prac B+R oraz praw własności
Ograniczenia i wymogi prawne w korzystaniu z ulg i dotacji na działalność badawczą
Zróżnicowanie polityki wsparcia działalności B+R w krajach widoczne jest nie tylko w rodzajach i poziomach oferowanych ulg i dotacji, ale także w ich dostępności
dla podmiotów gospodarczych. Państwa stosują różne ograniczenia dotyczące kosztów kwalifikowanych, procedur aplikacyjnych oraz branż uprawnionych do ulg
czy dotacji.
Regulacje prawne dotyczące korzystania z wsparcia państwa w prowadzeniu prac B+R
Kraj
Konieczność
prowadzenia działalności
B+R w kraju
Wymóg poniesienia kosztów
w kraju
Warunek posiadania
i wykorzystywania praw
własności w kraju
Belgia
Nie
Nie
Funkcjonuje wymóg posiadania
praw własności na terenie kraju
Francja
Działalność musi być
prowadzona na terenie UE
Nie
Nie
Tak
Nie ma wymogu wykorzystania
praw własności tylko na terenie
kraju, lecz miejsca ich
udostępniania brane są pod uwagę
przy ocenie wniosków
o dofinansowanie
Izrael
Tak
Niemcy
Tak
Tak
W większości przypadków prawa
własności muszą być
wykorzystywane w Niemczech
Polska
Nie
Nie
Nie
Wielka
Brytania
Nie
Nie, lecz koszty muszą być rozliczone
według systemu obowiązującego
w Wielkiej Brytanii
Nie
•
•
Regulacje prawne dotyczące korzystania z wsparcia
państwa w prowadzeniu prac badawczo-rozwojowych są
najbardziej restrykcyjne w Niemczech i Izraelu, gdzie
wymagane jest lokowanie działalności i poniesienia
kosztów w kraju.
W żadnym z sześciu krajów nie obowiązują ograniczenia
kosztów kwalifikowanych ze względu na branżę, jednak
w Izraelu podczas oceny wniosków o dofinansowanie
preferencyjnie traktowane są wybrane gałęzie przemysłu:
sektor IT, energetyka oraz przemysł farmaceutyczny.
Od 2014 roku dodatkową pomocą finansową dla jednostek realizujących
działalność badawczą w Unii Europejskiej jest program „Horyzont 2020”,
którego budżet wynosi ponad 77 mld EUR. Oprócz kreowania doskonałej
bazy naukowej oraz zmierzenia się z wyzwaniami społecznymi, jego trzecim
priorytetem jest zapewnienie wiodącej pozycji w przemyśle. W ramach
ostatniego filaru wspierane będą Kluczowe Technologie Wspomagające
w tym również, obok nanotechnologii i technologii produkcyjnych,
biotechnologia. Jest to największy w historii program finansowania badań
naukowych i innowacji w Unii Europejskiej.
Źródła: Przegląd zachęt na działalność B+R na świecie w 2014 r., Delloite, 2014.
9
Polska na 10. miejscu pod względem lokowania działalności B+R w Unii Europejskiej
Atrakcyjność lokowania działań B+R
W 2014 roku Komisja Europejska przeprowadziła
dziewiątą edycję badania poświęconego trendom
Prognozowany wzrost inwestycji
w B+R na przestrzeni lat 2014-2016 w inwestycjach badawczo-rozwojowych
przedsiębiorstw w obszarze Unii Europejskiej.
Urządzenia
Zrealizowano je na próbie 186 dużych
Farmaceutyka
i usługi
i biotechnologia przedsiębiorstw, które zainwestowały łącznie 60 mld
medyczne
EUR na prace B+R, co stanowiło 36% całkowitych
wydatków na prace badawcze 1000 firm ujętych
6,4%
4,4%
w rankingu Industrial R&D Scoreboard 2013.
• Jako najbardziej atrakcyjne miejsce działalności badawczej niemal dwie trzecie
reprezentantów firm wskazało macierzysty kraj, natomiast jako najbardziej sprzyjającą
zagraniczną lokalizację prac B+R w obszarze wybrano Niemcy. Polska, wskazywana była
jako kraj przyciągający inwestycje o charakterze badawczym, jednak głównie przez firmy
zagraniczne, nie krajowe.*
• Państwa europejskie charakteryzują się wysoką jakością kadry naukowej oraz znaczącym
wsparciem działalności badawczej ze środków publicznych. Ze względu na wielkość
i chłonność innowacyjnych technologii przez rynek, Stany Zjednoczone zajmują pierwszą
pozycję w globalnym rankingu atrakcyjności krajów pod względem lokowania prac B+R.
• Firmy prowadzące działalność badawczo-rozwojową pozytywnie oceniają zarówno niskie
koszty pracy, jak i wysoką jakość oraz odpowiednią liczbę personelu B+R w Polsce.
Unia Europejska
Pozycje wybranych krajów w rankingu państw Unii Europejskiej pod względem atrakcyjności
lokowania prac B+R na ich terenie*
1
2
3
5
7
10
Najważniejsze czynniki atrakcyjności lokowania działalności B+R w wybranych krajach
Bliskość innych oddziałów
firmy m.in. sprzedaży,
produkcji
Jakość personelu B+R
Możliwości współpracy
z uniwersytetami i publicznymi
instytucjami badawczymi
Niskie koszty pracy
personelu B+R
Publiczne wsparcie działań
B+R poprzez dotacje
i bezpośrednie finansowanie
Publiczne wsparcie działań
B+R poprzez zachęty
podatkowe
11
*Ranking stworzony na podstawie punktów przyznanych przez respondentów według skali: 3 dla kraju najbardziej atrakcyjnego pod
kątem lokowania prac B+R, 2 dla drugiego najbardziej atrakcyjnego i 3 dla trzeciego również atrakcyjnego państwa.
Źródła: EU R&D Survey, The 2014 EU Survey on Industrial R&D Investment Business Trends, Luxembourg: Publications Office of the European Union, 2014.
10
Platformy i organizacje transferu technologii narzędziami inicjującymi poprawę innowacyjności
Łączność świata nauki z biznesem i przedsiębiorczość akademicka (1/3)
Poziom współpracy w działalności badawczej między uczelniami a sektorem
prywatnym na podstawie badania przeprowadzonego z użyciem skali Likerta
w poszczególnych krajach Unii Europejskiej w 2014 roku (10 – wysoki poziom,
0 – brak współpracy)*
7,8
Wielka
Brytania
7,4
Finlandia
7,1
Niemcy
7
Szwecja
6,9
Francja
6,2
Belgia
4,9
Polska
*Przy obliczeniach uwzględniono wskaźniki obrazujące zaangażowanie uczelni wyższych w kolaborację ze światem
biznesu, mobilność naukowców i studentów, komercjalizację wyników działań B+R – proces i sposób dystrybucji,
przedsiębiorczość i ustawiczne kształcenie się. Warto podkreślić, że wyniki przedstawione są z punktu widzenia uczelni
wyższych.
Demola jest utworzoną w Finlandii w 1999 roku platformą dla twórców
innowacyjnych produktów i usług, zapewniającą studentom
i przedsiębiorcom warunki do wielopłaszczyznowej współpracy. W ramach
platformy zespoły studentów z uniwersytetów mogą tworzyć i rozwijać
produkty, których koncepcje oferują prywatne przedsiębiorstwa. Partnerami
Demoli są zarówno małe i średnie przedsiębiorstwa, jak i międzynarodowe
korporacje. O osiągnięciach przedsięwzięcia świadczy zaangażowanie 1 600
studentów, którzy rozwijają i opracowują pomysły na produkty i usługi
zgłaszane przez przedsiębiorstwa. Obecnie zrealizowano lub realizowanych
TTI (Technology Transfer Interface) jest pododdziałem Departamentu B+R na Vrije Universiteit
Brussels(VUB) w Belgi. Rolą TTI jest identyfikacja wyników badań naukowych, które mogą
mieć zastosowanie w gospodarce oraz przekształcenie ich w umowy licencyjne lub stworzenie
firm spin-off. TTI informuje naukowców o wartości wyników ich badań oraz prowadzi ich przez
wszystkie etapy współpracy z przedsiębiorstwami. Uniwersytet jest współwłaścicielem około
120 patentów. Na bazie części z nich powstało jak dotychczas 24 funkcjonujących firm spin-off.
TTI świadczy usługi doradcze, inkubuje innowatorskie przedsięwzięcia, wspiera
w poszukiwaniu źródeł finansowania prac badawczych, procesach licencjonowania
technologii, zakładaniu firm odpryskowych. Na stronie internetowej TTI znaleźć można listę
technologii, których opisy przyciągać mają potencjalnych partnerów zainteresowanych
wdrożeniem innowacji do gospodarki. Kluczową rolę w procesie komercjalizacji odgrywa
innowacyjna platforma Crosstalks, która funkcjonuje podobnie jak klastry, nie ograniczając
przy tym swojej działalności do określonego terenu. Prowadzenie działalności również za
pośrednictwem Internetu pozwala na pozyskiwanie partnerów z całej Belgii.
jest ok. 350 takich projektów. Niemal 96% wyników współpracy zakończyło się uzyskaniem
licencji. Demola posiada 9 siedzib zlokalizowanych w europejskich krajach. Firmy zaczynają
współpracę z Demolą nieodpłatnie. Dopiero gdy zespół projektowy przedstawi efekty i pod
warunkiem zadowolenia przedsiębiorcy można kupić technologię lub nabyć licencję do jej
wykorzystywania. Platforma liczy obecnie 140 firm i 37 uczelni partnerskich. Kontakty
biznesowe, z którymi łączność umożliwia Demola dostępne są nie tylko dla uczelni, ale przede
wszystkich dla pojedynczego studenta. Realizacja projektów w ramach platformy
uwzględniana i punktowana jest w programach studentów. Działalność Demoli opiera się na
kontaktach międzynarodowych i interdyscyplinarności przedsięwzięć.
Źródła: Fostering University-Industry R&D Collaborations in European Union Countries, James A. Cunningham, Albert N. Link, 2014; 30 Good Practie Case Studies in University-Business Cooperation, European Commission, 2009; www.unternehmertum.de/vc-about-us.xhtml;
www.demola.net/companies; www.vubtechtransfer.be/for-companies/technology-offers
11
Platformy i organizacje transferu technologii narzędziami inicjującymi poprawę innowacyjności
Łączność świata nauki z biznesem i przedsiębiorczość akademicka (2/3)
W Szwecji funkcjonuje powstały przy pomocy finansowej agencji
rządowej Swedish Network for Innovation & Technology Transfer
Support (SNITTS), którego celem jest szkolenie i rozwój zdolności osób
indywidualnych i kompetencji organizacji zajmujących się
pośrednictwem między światami nauki i biznesu. Wśród członków
SNITTS wyróżnić można podmioty rynkowe oraz instytucje publiczne.
Wsparcie obejmuje korzystanie z platformy wymiany wiedzy,
networking, dostęp do forów dyskusyjnych oraz szkolenia rozwijające
kompetencje zawodowe po preferencyjnych cenach. SNITTS rozróżnia
dwa typy członkostwa – indywidualne oraz w ramach umów
partnerskich z organizacjami.
Chalmers School Of Enterpreneurship (CSE) zapewnia młodym
przedsiębiorcom rozwój w ramach dwuletniego programu
wspierającego firmy korzystające z innowacyjnych technologii poprzez
łączenie drużyn studenckich (2-3 studentów) z naukowcami w celu
transferu innowacyjnych pomysłów do przedsiębiorstw. Na końcu
programu zarówno drużyny studenckie, jak i naukowcy otrzymują
udziały właścicielskie w nowo powstałych firmach. CSE udało się
wyedukować ponad 200 studentów, którzy założyli ponad 27 nowych
przedsiębiorstw o łącznej wartości rynkowej ok. 56 mln EUR.
W Izraelu funkcjonuje 14 organizacji transferu technologii (TTO)
prowadzących działalność w obszarze life science, które są pomostem
łączącym naukowców i ich projekty we wczesnej fazie z inwestorami
i przedsiębiorstwami. Część z nich związanych jest z uczelniami, a inne
z krajowymi szpitalami. TTO zrzeszone są w Sieci Transferu Technologii
(ITTN Izrael), która powołana została przez Fundację Nauki
i Technologii USA-Izrael (USISTF) w celu umożliwienia komercjalizacji
izraelskich wynalazków na rynku krajowym i USA. Jednostki transferu
technologii zrzeszone w ITTN charakteryzują się powiązaniami
z największymi na świecie instytucjami edukacyjnymi i badawczymi.
Yeda z Weizmann Institute of Science uznawany jest za jedną z pięciu
największych jednostek transferujących technologie na świecie.
Izraelskie inkubatory innowacyjności funkcjonujące od 1990 dawniej
państwowe, obecnie są już sprywatyzowane, co potwierdza
ogólnokrajowy trend rosnącego zaangażowania biznesu w procesy
poprawy innowacyjności.
Zazwyczaj proces komercjalizacji następuje poprzez umowy licencyjne,
których liczba na przestrzeni lat 2012-2013 wyniosła 1 966. Ponad 70%
umów licencyjnych zawartych zostało z firmami izraelskimi, a 17% ze
Stanami Zjednoczonymi.
Źródła: Fostering University-Industry R&D Collaborations in European Union Countries, James A. Cunningham, Albert N. Link, 2014; www.snitts.se/om-snitts/historien-om-snitts; www.iati.co.il/category/24/1/medical-academic-institutions; www.ittn.org.il/links.php;
www.investinisrael.gov.il/NR/exeres/F6640B8E-4938-4113-B6F0-259CA785B0EA.htm
12
Powszechne są inicjatywy państwowe na rzecz łączności twórców z odbiorcami technologii
Łączność świata nauki z biznesem i przedsiębiorczość akademicka (3/3)
Liczba klastrów funkcjonujących w obszarze life science i bioregionów
w wybranych państwach
Niemcy
52
Wielka Brytania
17
Francja
12
Szwecja
6
Polska
3
Belgia
3
Izrael
1
W Polsce rządowymi projektami, które dążą do wspierania i rozwoju
współpracy nauki i biznesu są m. in. Polski Produkt Przyszłości oraz Bon na
innowacje. Polski Produkt Przyszłości (PPP) to konkurs, którego celem jest
promocja innowacyjnych wynalazków i produktów, które mogą zostać
wykorzystane w gospodarce. Bon na innowacje to wsparcie finansowe
udzielane przez PARP dla mikro i małych przedsiębiorstw, które firma
może przeznaczyć wyłącznie na zakup usługi związanej z wdrożeniem lub
rozwojem produktu, czy technologii. W Polsce funkcjonuje również
Krajowa Sieć Innowacji (KSI) skupiająca firmy usługowe, zajmujące się
doradztwem o charakterze proinnowacyjnym (audytem technologicznym,
oceną potencjału i potrzeb technologicznych, przeprowadzeniem transferu
technologii).
Brytyjskie Innovate UK (wcześniej the Technology Strategy Board) jest publiczną
instytucją działającą z ramienia rządu, która finansuje współpracę w obszarze transferu
wiedzy. Innovate UK sponsoruje również sieć „Catapults” w Wielkiej Brytanii – ośrodki,
które docelowo łączą naukę, badania i przedsiębiorczość. Oferują one swoją pomoc na
każdym etapie komercjalizacji i funkcjonują jako niezależne jednostki nie mające celu
zarobkowego. Każdy ośrodek specjalizuje się w innej branży, wśród których wyróżnić
można m.in.: terapie komórkowe oraz medycynę precyzyjną. Innovate UK w roku 2015
planuje ogłosić 80 konkursów dla innowacyjnych firm.
W Niemczech funkcjonują trzy główne państwowe programy wspierające transfer
technologii: Unternehmen Region, EXIST i ZIM. Zadaniem Unternehmen Region jest
wspieranie łączności nauki z biznesem w obszarach należących wcześniej do Niemieckiej
Republiki Demokratycznej. EXIST pomaga start-up’om tworzonym w oparciu o wyniki
badań naukowych uczelni wyższych, natomiast ZIM skupia się na wsparciu
innowacyjnych małych i średnich przedsiębiorstw. Unternehmertum to centrum
innowacji i przedsiębiorczości, którego działalność opiera się na wieloobszarowym
wsparciu start-up’ów poprzez edukację w zakresie przedsiębiorczości, doradztwo oraz
łączenie ekspertów z inwestorami. W skali rocznej centrum wspiera około 50 startup’ów. Instytucji udało się wyodrębnić fundusz venture capital – The Unternehmertum
Fund inwestujący w nowe firmy we wczesnym stadium rozwoju z branży IT, technologii
medycznych i czystych technologii. Wśród inwestorów występują niemieccy
przedsiębiorcy, korporacje oraz inwestorzy instytucjonalni m.in. Europejski Fundusz
Inwestycyjny. W 2008 roku władze Unii Europejskiej wskazały Unternehmertum jako
wzorcowy przykład zacieśniania współpracy między nauką a biznesem.
Źródła: www.life-sciences-europe.com; The State of University-Business cooperation in United Kingdom, European Commission, 2013; www.gov.uk; Cerim-WP3-Country Reports, Cerim;www.snitts.se, www.ppp.pi.gov.pl; www.parp.gov.pl; www.catapult.org.uk/about-us-text
13
Rok 2014 był czasem przełomowo wysokich inwestycji w giełdowe spółki life science
Firmy z sektora life science funkcjonujące w obrocie publicznym na europejskich giełdach
Wartość dokonanych inwestycji na skutek pierwszych ofert publicznych (IPO) firm
z sektora life science w Europie w 2014 roku (w mld EUR) oraz liczba IPO
2014
719,5
Struktura obszaru działalności firm z sektora life science funkcjonujących w obrocie
publicznym na europejskich giełdach w 2014 roku
15
14%
2013
5
59,4
1%
zdrowie/medycyna
2012
2011
110,1
2009
•
•
115,6
0,01
16%
biotechnologia przemysłowa
biotechnologia rolnicza
7
17,6
2010
6
7
79,30%
inne
1
Rok 2014 był przełomowy pod względem liczby pierwszych ofert publicznych firm z sektora life science oraz wartości przepływów od inwestorów dla początkujących
spółek giełdowych. W 2014 roku do 135 firm funkcjonujących w obrocie publicznym na europejskich giełdach dołączyło kolejne 15. Inwestycje w nowo debiutujące
spółki wynosiły łącznie niemal 720 mln EUR, co jest wielkością ponad dwukrotnie większą od wartości wkładów inwestorów w ostatnich pięciu lat liczących łącznie 303
mln EUR.
W 2014 roku firmy funkcjonujące w obrocie publicznym zebrały o 25% więcej kapitału od inwestorów giełdowych niż w roku poprzednim. Jego wysokość osiągnęła
ponad 2,38 mld EUR. Najwięcej firm europejskich z sektora life science funkcjonuje w obrocie publicznym na giełdzie londyńskiej i paryskiej.
Źródła: Life Science Competitiveness Indicators, HM Government, marzec 2015; On the map: Belgium is ready to be a leader in the life sciences, Daniela Fisher, 2014; The PwC Israel 2014 Hi-Tech Exit Report, PWC, 2014; www.scanbalt.org; 2014, the Biggest Year Ever for European
Biotech IPOs, Lourdes Riquelme, 2015; www.circassia.com; www.pixium-vision.com; labiotech.eu/2014-biggest-year-ever-european-biotech-ipos; Comparative Analysis of European Bioech Stock Markets, 2015.
14
Londyńska giełda odnotowała najwięcej debiutów firm z branży life science w 2014 roku
Pierwsze oferty publiczne na europejskich rynkach
Liczba firm z sektora life science w obrocie publicznym na europejskich giełdach w 2014, liczba IPO oraz ich
przykłady w 2014 roku w wybranych krajach
Lokalizacja
Liczba
Liczba IPO
giełdy
obecnych firm w 2014 r.
Przykład IPO
Firma: Circassia
Londyn
33
6
Specjalizacja: Terapia immunologiczna przeciwdziałająca alergiom
Kwota kapitału pozyskanego od udziałowców: 268 mln EUR
Firma: Pixum Vision
Paryż
32
5
Specjalizacja: Bioniczne urządzenia dla niewidomych
Kwota kapitału pozyskanego od udziałowców: 34,5 mln EUR
Sztokholm
16
-
-
Frankfurt
15
-
Firma: Selvita
Warszawa
8
1
Specjalizacja: Usługi związane z chemią farmaceutyczną i badaniami
biologicznymi
Kwota kapitału pozyskanego od udziałowców: 6,6 mln EUR
Firma: arGEN-X
Bruksela
6
1
Specjalizacja: Terapeutyka związana z antyciałami
Kwota kapitału pozyskanego od udziałowców: 40 mln EUR
Helsinki
1
-
• Największa pod względem wartości nabytych akcji pierwsza
oferta publiczna w 2014 roku nastąpiła wraz z debiutem
brytyjskiej firmy Circassii.
• Na rynku francuskim w 2014 roku zadebiutowało
przedsiębiorstwo powstałe w 2011 roku – Pixum Vision.
Wysokość pierwszej oferty publicznej spółki wyniosła 34,5 mln
EUR, co podniosło wartość firmy do 100 mln EUR na koniec
czerwca 2014 roku. Na giełdę paryską weszła również firma
Fermentalg z sektora czystej energii, która otrzymując kapitał
udziałowców w wysokości 40,4 mln EUR uzyskała rynkową
wartość równią 107 mln EUR.
• W uprzednim roku na warszawskim parkiecie giełdowym
pojawiły się dwie firmy z sektora life science. Debiut spółki
Medicalgorithmics produkującej najbardziej zaawansowane
technologicznie w skali globalnej urządzenie do zdalnego
monitorowania zaburzeń prac serca – PocketECG nastąpił 3
lutego 2014 roku bez emisji nowych akcji. Firma przeszła tym
samym z alternatywnego do Giełdy Papierów Wartościowych
systemu obrotu NewConnect. W grudniu 2014 roku miała
miejsce pierwsza oferta publiczna największej w Europie
Środkowo-Wschodniej innowacyjnej firmy biotechnologicznej
Selvita a jej wartość wyniosła prawie 6,6 mln EUR.
• W 2014 roku w Izraelu zadebiutowało 7 firm z dziedzin life
science.
-
Źródła: Life Science Competitiveness Indicators, HM Government, marzec 2015; On the map: Belgium is ready to be a leader in the life sciences, Daniela Fisher, 2014;T he PwC Israel 2014 Hi-Tech Exit Report, PWC, 2014; www.scanbalt.org; 2014, the Biggest Year Ever for European
Biotech IPOs, Lourdes Riquelme, 2015; www.circassia.com ; www.pixium-vision.com; Comparative Analysis of European Bioech Stock Markets, 2015; www.medicalgorithmics.com/pl; www.selvita.com/pl; www.argen-x.com;
15
Euronext jako jedyna z najważniejszych giełd europejskich wprowadziła indeks dla life science
Giełdy dedykowane firmom innowacyjnym, w tym spółkom z branży life science
Six Swiss Exchange
Szwajcarska Six Swiss Exchange jest wiodącą giełdą dla firm z sektora life science
w Europie. Ich wartość stanowiła niemal jedną trzecią całkowitej kapitalizacji
rynkowej giełdy w 2014 roku i około 42% kapitalizacji rynkowej spółek z branży
w Europie.
Najważniejsze giełdy europejskie dedykowane firmom innowacyjnym, w tym spółkom
z sektora life science w 2014 roku (według kapitalizacji rynkowej, w mld EUR)
350
205
130
LSE Group
105
45
LSE Group (London Stock Exchange Group) powstała w 2007 roku po połączeniu
LSE z Milan Stock Exchange. Sektor biotechnologiczny tego rynku papierów
wartościowych wyceniony został na ponad 7,06 mld EUR.
Six Swiss
Exchange
LSE Group
Euronext
NASDAQ OMX Deutsche Börse
Euronext
O ile LSE Group i niemiecka Deutsche Börse nie posiadają indeksów giełdowych
monitorujących jedynie spółki z branży life science i nie prowadzą zakrojonych na
szeroką skalę działań mających skłonić przedsiębiorstwa z tego sektora do wchodzenia
na giełdę, o tyle Euronext jest najaktywniejszym rynkiem papierów wartościowych dla
tego typu spółek. Rynek akcji został założony wspólnie przez giełdę paryską,
amsterdamską i brukselską. Od 2010 ponad połowa europejskich IPO z branży life
science została przeprowadzona na Euronext. W 2008 roku Euronext wprowadził
specjalny indeks dla branży biotechnologicznej – Next Biotech.
•
W Izraelu wyodrębniony został specjalny indeks branżowy poświęcony
dziedzinie biomedycyny przedstawiający zagregowane zmiany w cenach
akcji spółek publicznych produkujących i rozwijających wyroby branży life
science. Pierwszy raz opublikowano go w marcu 2010 roku, a jego
kapitalizacja rynkowa na dzień 21.05.2015 wyniosła ponad 9 mld EUR.
Źródła:SIX Swiss Exchange – enjoy the benefits of Europe’s leading exchange for Life Sciences, SIX Swiss Exchange, 2014; www.telaviv.trade.gov.pl, www.tase.co.il;w ww.lseg.com; www.euronext.com.
16
Izrael przewyższa kraje Europy pod względem wartości inwestycji venture capital w life science
Inwestycje venture capital w life science
Wartość inwestycji venture capital w life science w wybranych krajach w 2013 roku
(w mln EUR)
Izrael
464
Francja
350
Wielka
Brytania
312
Niemcy
263
Szwecja
205
Belgia
90
Finlandia
Polska
45
11
• W 2012 roku udział inwestycji w branże life science w całkowitych przedsięwzięciach
funduszy private equity i venture capital w Europie wzrósł o 170% w stosunku do
poprzedniego roku do poziomu 25,7%. W Polce stosunek ten wyniósł 10,8 %, co
potwierdza znacznie niższą skalę zainteresowania prywatnych inwestorów w sektor life
science w Polsce w porównaniu do krajów Unii Europejskiej. Pomimo że w naszym kraju
rynek private equity i venture capital istnieje od niemal 20 lat, przewidywane dziedziny
największego zainteresowania funduszy, do których należą IT, biotechnologie, ochrona
środowiska, inne specjalności w ramach life science oraz czysta energia pozwalają
formułować optymistyczne perspektywy dla dostępności prywatnych źródeł
finansowania w przyszłości.
• W Wielkiej Brytanii, wartość kapitału zainwestowana przez fundusze venture capital
w firmy działające w branży life science wzrosła w 2015 do poziomu 642 mln EUR (o 41%
w porównaniu do 2014 roku). Wzrost ten skupił się głównie w obszarze tzw. „Złotego
Trójkąta” w Londynie, Oksfordzie i Cambridge. W brytyjskich miastach mieszczą się
czołowe uniwersytety, ściśle ze sobą współpracujące i generujące najwyższe przychody
z badań naukowych wśród brytyjskich uczelni wyższych.
• Francja jest drugim największym rynkiem venture capital w Europie, pierwsze miejsce
należy aktualnie do Wielkiej Brytanii. We Francji przedsiębiorstwa o statusie „jeune
entreprise innovante” (młode innowacyjne przedsiębiorstwa) zgodnie z ustawą
budżetową z 2014 roku, mogą liczyć na ulgi podatkowe. Regulacja sprzyja zakładaniu
coraz liczniejszych start-up’ów, co z kolei generuje zapotrzebowanie na pozyskiwanie
funduszy również od inwestorów venture capital.
• W 2012 roku w Izraelu powstał pierwszy fundusz inwestycyjny dedykowany firmom
z sektora life science we wczesnym etapie rozwoju, w którym głównym inwestorem był
izraelski rząd. Fundusz o wartości ok. 199 mln EUR - OrbiMed Israel Partners LP, inwestuje
w przedsiębiorstwa działające w branżach biotechnologicznej, farmaceutycznej, urządzeń
medycznych i diagnostycznej we wszystkich fazach rozwoju. Przedmiotem
zainteresowania wiodącego funduszu venture capital w kraju – Pitango Venture Partners
są również nauki biologiczne i opieka zdrowotna.
• Na wzór tworzonych m.in. w Izraelu i Stanach Zjednoczonych publiczno-prywatnych
partnerstw w ramach finansowania transferu innowacyjnych technologii, w 2013 roku
utworzono w Polsce program BRidge VC, mający na celu zwiększenie zaangażowania
kapitału prywatnego w procesy komercjalizacji. Całkowita wartość programu wraz
z wkładem zaangażowanych funduszy inwestycyjnych i firm doradczych wynosić będzie
420 mln PLN.
Żródła: Mizuho Industry Focus, Life Sciences and Biotechnology Industry Clusters in Europe, Industry Research Division, Mizuho Corporate Bank, Luty 2013; Israel’s Life Science Industry, IATI, 2015; www.telegrapgh.co,uk; German Biotechnology Report, Ernst & Young, 2013; The
French Venture Capital Scene – league tables of most active French VCs, Andrew Romans, 2013; www.akcjonariatobywatelski.pl; www.investinisrael.gov.il.; Venture Capital in France and Europe, Idinvest Partners, 2013.
17
Wielka Brytania europejskim liderem pod względem uniwersytetów w branży life science
Wielka Brytania – charakterystyka branży i transferu innowacji w life science
Ranking najlepszych uniwersytetów medycznych i nauk przyrodniczych •
w 2014 roku
•
Pozycja
Uczelnia
1
Harvard University
2
University of Oxford
3
University of Cambridge
4
Johns Hopkins University
5
University of California, San Francisco (UCSF)
6
Stanford University
7
Massachusetts Institute of Technology (MIT)
8
Karolinska Institute
9
Imperial College London
10
University of California, Los Angeles (UCLA)
Brytyjskie uczelnie wyższe są jedynymi, oprócz
szwedzkiego Karolinska Institute, europejskimi
uniwersytetami, którym udało się znaleźć w pierwszej
dziesiątce rankingu wyższych szkół nauk medycznych
i przyrodniczych. Tworzą one tzw. „Złoty Trójkąt” – grupę
uczelni wyższych osiągających najwyższe przychody
z prowadzonych badań i ściśle ze sobą współpracujących.
•
•
•
•
•
•
W grudniu 2011 roku brytyjski rząd wprowadził w życie dziesięcioletnią strategię, której celem jest
uczynienie z Wielkiej Brytanii światowego lidera w dziedzinach life science poprzez m.in. wspieranie małych
i średnich przedsiębiorstw z branży. Przemysł life science odgrywa ważną rolę w krajowej gospodarce.
W kraju funkcjonuje ok. 380 firm farmaceutycznych, zatrudniających niemal 70 000 ludzi, podczas gdy
w branży technologii medycznej i biotechnologii pracuje łącznie ok. 96 000 pracowników, generując roczne
obroty o wartości średniej 28 mld EUR.
Brytyjska niezależna organizacja Technology Transfer Board (TSB) jest organem doradczym dla rządu
w kwestiach likwidowania barier hamujących innowacyjność i pobudzania wykorzystania nowych
technologii. TSB wspiera finansowo projekty opierające się na współpracy w działaniach badawczorozwojowych, sieci transferu wiedzy (narodowe sieci łączące przedsiębiorców, uniwersytety, organizacje
badawcze i finansowe), partnerstwa transferu wiedzy oraz centra mikro- i nanotechnologii.
Jednym z brytyjskich funduszy venture capital w Wielkiej Brytanii jest Imperial Innovations, który
komercjalizuje wyniki badań w kraju, a jego celem jest tworzenie solidnych, dobrze finansowanych
i sprawnie zarządzanych przedsiębiorstw. Inwestor pomaga jedynie uniwersytetom należącym do tzw.
„Złotego Trókąta” w procesie transferu innowacji do gospodarki. W 2006 roku Imperial Innovations jako
podmiot zależny od Imperial College London i pierwsza brytyjska uczelniana firma zajmująca się
komercjalizacją został zarejestrowany na Alternative Investment Market, należącym do LSE.
Przykładowymi inicjatywami uczelni współpracujących w komercjalizacji w ramach „Złotego Trójkąta” są:
G5 – grupa, do której należy 5 uniwersytetów z miast „Złotego Trójkąta”. Celem grupy jest otrzymanie od
państwa środków pieniężnych przeznaczonych na wynagrodzenie wykładowców.
Gmec – klaster utworzony przez uniwersytety, którego celem jest wspieranie współpracy między światem
nauki i biznesu w dziedzinach biomedycyny.
MedCity – przedsiębiorstwo powstałe z inicjatywy burmistrza Londynu Borisa Johnsona, którego zadaniem
jest zwiększanie konkurencyjności południowo wschodniej Anglii w obszarze life science poprzez pomoc we
współpracy między uniwersytetami należącymi do „Złotego Trójkąta”, a światem biznesu.
Źródła: www.timeshighereducation.co.ik; ; www.imperialinnovations.co.uk; Strategy for UK Life Sciences, HM Government, 2012; www.topuniversities.com/university-rankings-articles/world-university-rankings-faculty/top-universities-medicine-life-sciences-2014;
www.medcitylondon; www.gmec.com; www.timeshighereducation.co.uk/news/super-elite-in-secret-bid-for-cash-boost/186508.article?storyCode=186508&sectioncode=26
18
Silne wsparcie funduszy venture capital dla francuskiego sektora life science
Francja – charakterystyka branży i transferu innowacji w life science
Każdego dnia we Francji powstaje średnio jeden nowy start-up. Firmy wykorzystują innowacyjne projekty
opracowane przez uniwersyteckich naukowców, inżynierów oraz specjalistów od marketingu i zarządzania z wielu
branż (w tym chemicznej, biotechnologicznej, farmaceutycznej i urządzeń medycznych).
W 2013 roku wielkość kapitału uzyskana przez firmy biotechnologiczne od funduszy venture capital
osiągnęła wysokość 350 mln EUR. Francja uplasowała się wtedy na drugim miejscu wśród państw Unii
Europejskiej pod względem inwestycji venture capital w przedsiębiorstwa z dziedziny life science.
Wybrane klastry biotechnologiczne we Francji
Nutrition Health Longevity Cluster
Medicen Paris Region
Alsace Biovalley
France-Biotech jest stowarzyszeniem firm, którego celem jest umacnianie pozycji państwa jako lidera na
europejskim rynku nauk przyrodniczych. France-Biotech jest siłą napędową innowacyjności poprzez
współdziałanie z rządem, nauką i inwestorami w celu zapewnienia sektorowi ugruntowanej pozycji.
Atlantopole Biotherapies
Lyonbiopole
Na terenie kraju funkcjonuje 9 klastrów biotechnologicznych, z czego dwa najważniejsze zlokalizowane są
w Paryżu i Lyonie.
Cancer-Bio-Sante
Eurobiomed
Dziewiąta doroczna konferencja BIO-Europe Spring w 2015 roku odbędzie się w Paryżu. Po raz pierwszy w historii Francja będzie
gospodarzem tego wydarzenia. Jest to największa konferencja poświęcona branży biotechnologicznej. Udział w niej biorą zarówno
doświadczone, odnoszące sukcesy przedsiębiorstwa, jak i nowo powstałe firmy.
Źródła: Venture Capital Investment in France: a Unique Opportunity!, Asi Massoudi;; Mizuho Industry Focus, Life Sciences and Biotechnology Industry Clusters in Europe, Industry Research Division, Mizuho Corporate Bank, Luty 2013; www.sofinnova.fr; www.france-biotech.org;
Paris, France will host BIO-Europe Spring 2015 internationl life science partnering conference, Erin Righetti, 2014
19
Niemcy patentują najwięcej biotechnologicznych wynalazków w Europie
Niemcy – charakterystyka branży i transferu innowacji w life science
Liczba aplikacji o patenty w dziedzinie biotechnologii w wybranych
krajach w roku 2011
Niemcy
21 025
Belgia
Polska
•
Niemiecki sektor life science jest największym rynkiem w Europie oraz trzecim w skali globalnej.
Obecnie najszybciej rozwijającą się dziedziną jest onkologia, która w 2014 roku stanowiła 34%
całkowitego rozwoju produktów w obszarze lecznictwa biotechnologicznego i przemysłu
farmaceutycznego.
•
Wiodącą uczelnią niemiecką pod względem transferu technologii do gospodarki jest Munich
University of Applied Science (MUAS). Blisko jedna trzecia całego przychodu uniwersytetu ma
swoje źródło w komercjalizacji wyników badań naukowych. Ich wartość w 2010 roku wyniosła 12
mln EUR. Około 45% tej kwoty pochodzi bezpośrednio od firm wykorzystujących wyniki badań
uniwersytetu w swojej działalności. W 2007 roku Federal Ministry of Education and Research
uznało MUAS jako jedną z najlepszych niemieckich uczelni pod względem strategii wymiany wiedzy
ze światem biznesu i transferu technologii.
•
Na terenie Niemiec funkcjonuje prawie 1 000 publicznych lub finansowanych publicznie instytucji
naukowych i prywatnych centrów B+R.
•
W każdym z niemieckich landów funkcjonuje co najmniej jeden ośrodek lub instytucja, które
przekazują informacje i wsparcie w sferze zarządzania innowacjami, transferu technologii,
komercjalizacji patentów i marketingu innowacji.
54 384
Wielka Brytania
Francja
•
9 521
3 322
1 392
Szwecja
794
Izrael
755
Finlandia
288
Pozycja Niemiec w Europie pod względem zgłoszeń
patentowych i przyznanych patentów związana jest m.in.
z funkcjonowaniem na terenie kraju dużych firm z sektora life •
science inwestujących w działalność badawczą, gdyż najwięcej
wynalazków zgłaszają międzynarodowe korporacje.
W Niemczech funkcjonuje stowarzyszenie firm z branży biotechnologii – BIO Deutschland, którego
celem jest promocja i wspieranie rozwoju innowacyjnego sektora gospodarczego opartego na
nowoczesnych naukach biologicznych. Obecnie BIO Deutschland zrzesza 285 członków.
Źródła: www.gtai.de;, Ralf Sibbing, 2013; www.exportinitiative-gesundheitswirtschaft.de; www.biodeutschland.org; 2014 Global life sciences outlook, Delloite, 2014; www.research-in-germany.org; www.germaninnovation.org; Germany – The Home of Smart Innowation,
Catherine Bolgar; Eurostat; 30 good practise case studies in university-business cooperation, Science-to-Business Marketing Research Centre.
20
Klastry kluczowym element polityki innowacyjności w Belgii
Belgia – charakterystyka branży i transferu innowacji w life science
Polityka klastrowa jest integralną częścią belgijskiej
strategii innowacyjności. Państwo wspiera klastry
zrzeszające jednostki z określonych branż –
biotechnologii oraz nanotechnologii.
TWORZENIE I KONSOLIDACJA KLASTRÓW
Charakterystyka klastrów biotechnologicznych w Belgii
Flandria
Polityka wspierania rozwoju klastrów bazuje na
promowaniu struktur networkingowych oraz
wsparciu usługowym dla przedsiębiorców
STRUKTURA CZŁONKÓW KLASTRÓW
W Belgii funkcjonują zarówno klastry zrzeszające
tylko podmioty naukowe, jak i jednostki ze świata
nauki i biznesu (wspieranie komercjalizacji) oraz
wyłącznie przedsiębiorstwa (promowanie
współpracy w sektorze)
Bruksela
SPECJALIZACJA
Belgijska polityka klastrowa skupia się na branżach
z dziedzin biotechnologii i nanotechnologii
WSPÓŁPRACA MIĘDZY KLASTRAMI
W Belgii wprowadzono unijny program „Cluster
Excellence Program”, którego celem jest
wzmocnienie współpracy między klastrami
Walonia
We Flandrii funkcjonuje klaster biotechnologiczny
Flanders Biotech Cluster. Należy do niego 147
przedsiębiorstw, z czego 124 prowadzi działalność
badawczą. Podmioty zjednoczone w strukturze
klastra związane z branżą life science zatrudniają
łącznie ok. 13 000 pracowników.
W Brukseli funkcjonuje klaster lifetech.brussels.
Jako główne cele obrał on sobie stymulowanie
innowacyjności i przedsiębiorczości w branży life
science, promowanie działań B+R, wspieranie
współpracy między takimi podmiotami jak
przedsiębiorstwa, szpitale i laboratoria badawcze.
Do klastra należy obecnie 100 członków.
Klastry biotechnologiczne w trzech regionach Belgii
Flandria (Flanders Biotech)
Bruksela (lifetech.brussels)
Walonia (BioWin)
Walońskim klastrem biotechnologicznym jest
BioWin, którego zadania to sprzyjanie projektom
B+R związanym z ludzkim i zwierzęcym zdrowiem,
promowanie i pozycjonowanie Walonii na arenie
międzynarodowej , rozwijanie i przyciągnie
wysoko wykwalifikowanego kapitału ludzkiego,
wspieranie powstawania infrastruktury
technologicznej.
Źródła: www.flandersbio.be; www.business.belgium.be; www.lifetechbrussels.com; www.biowin.org; www.oecd.org.
21
Komercjalizacja wyników badań w Finlandii jest silnie współfinansowana przez państwo
Finlandia – charakterystyka branży i transferu innowacji w life science
•
Publiczne wsparcie
Fundusze
Tekes
Finnvera
Agencja
Academy
of
Finland
Program
TULI
SITRA
Fińskie firmy life science mogą liczyć na
pomoc od trzech państwowych funduszy,
powstałych w celu wspierania
innowacyjności przedsiębiorstw:
• Finnvera,
• TEKES,
• SITRA.
•
•
TEKES jest najważniejszą państwową organizacją ekspercką
finansującą badania, rozwój i innowacje. Każdego roku TEKES
finansuje ok. 1 500 prywatnych projektów B+R i prawie 600 badań
publicznych prowadzonych przez uniwersytety i instytuty badawcze.
W ramach organizacji powołany został specjalny fundusz Tekes
Venture Capital, który zajmuje się inwestowaniem w fińskie start-up’y.
Organizacja wspiera zarówno przedsiębiorców krajowych (m. in.
w internacjonalizacji), jak i inwestorów zagranicznych. Ponadto TEKES •
stworzyła tzw. SHOK – strategiczne centra nauki, technologii
i innowacji. Zrzeszają one naukowców i biznesmenów oraz pomagają
w nawiązywaniu współpracy. Oprócz pomocy finansowej TEKES
oferuje liczne usługi wspierające badania i rozwój. Organizacja
wskazywana jest w licznych opracowaniach dotyczących transferu
technologii w Finlandii jako idealny przykład inicjatywy wspierającej
innowacyjność. Charakterystyczna jest kompleksowość
i zasięg usług oferowanych przez TEKES. Wyżej wymienione działania
stanowią zaledwie część przedsięwzięć podejmowanych przez
organizację.
Academy of Finland również finansuje badania naukowe i wzmacnia •
pozycje nauki w fińskiej gospodarce. Jest to agencja będąca jednostką
administracyjną Fińskiego Ministerstwa Edukacji, Nauki i Kultury.
W 2015 roku całkowita wartość środków, którą Academy of Finland
przeznaczyła na dotacje badawcze wyniosła 349 mln EUR. Każdego
roku jednostka pomaga ok. 8 000 osobom pracującym na
uniwersytetach lub w instytutach badawczych.
TULI jest państwowym programem wspierającym
komercjalizacje wyników badań naukowych fińskich
uniwersytetów. Jest on finansowany przez TEKES, a jego
roczny budżet wynosi 2,5 mln EUR. TULI oferuje dotacje
o maksymalnej wartości 10 000 EUR dla projektu na
analizę rynkową, poszukiwanie partnerów i podobne
usługi, dostarczone przez firmy konsultingowe.
W kraju funkcjonuje prywatne niezależne stowarzyszenie
zrzeszające przedsiębiorstwa z branży biotechnologicznej
– Finnish Bioindustries FIB zarówno w kraju, jak i w skali
międzynarodowej. Członkowie stowarzyszenia mają m.in.
wpływ na ustawodawstwo związane z branżą
biotechnologiczną ze względu na dostarczanie przez FIB
zaopioniwanych ekspertyz. Z licznych korzyści wskazać
można również zniżki na wydarzenia branżowe m.in. BIOEurope. Członkowie uiszczają składki , których wysokość
zależna jest od wielkości przedsiębiorstwa i wynosi od 500
EUR do 4 500 EUR.
W ostatnich latach fińska branża life science skupiona była
na biotechnologii związanej ze zdrowiem, głównie
z powodu narodowego programu HealthBIO, trwającego
do 2013 roku. W ramach programu w Finlandii powstało 5
głównych ośrodków zrzeszających fińskie firmy z branży
biotechnologicznej. Po zakończeniu programu HealthBIO,
ośrodki przekształciły się w klastry, co jest oryginalnym na
skalę europejską sposobem ich tworzenia.
Żródła: www.finbio.net; Life Science research comercialisation – Finnish experience, Steven Myint, 2013; Commercialization at Finnish Universities, Antti-Jussi Tahvanainen ,Tuomo Nikulainen , 2006; www.tekes.fi
22
Uniwersytety miejscem przeznaczenia publicznych finansów na wsparcie prac B+R w Szwecji
Szwecja – charakterystyka branży i transferu innowacji w life science
•
Wartość kapitału innowacyjnego
szwedzkich firm z branży
biotechnologicznej wykazała się
znacznymi wahaniami na przestrzeni lat
2007-2010 ze względu na następstwa
kryzysu gospodarczego. Obecnie jego
poziom jest bardziej stabilny.
Wartość kapitału innowacyjnego szwedzkich
firm z dziedzin biotechnologii na przestrzeni
lat (w mln EUR)
400
Charakterystyka narodowej polityki innowacyjności
Szwecji na podstawie udziałów w całkowitych
wydatkach (w %)
•
badania publiczne
80/20
publiczne
laboratoria
uniwersytety
•
75/25
podstawowe
stosowane
395
290
235
200
225
wsparcie dla
sektora
prywatnego
publiczne wsparcie na B+R dla
sektora prywatnego
15/85
100/0
bezpośrednie
wsparcie
badań
publicznych
pośrednie
•
90
100/0
2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
50/50
0/100
W ostatnich latach w Szwecji coraz większe kwoty dotacji
przeznaczane są na dofinansowania działalności B+R. Jednak
przyznawane są one coraz bardziej selektywnie, zgodnie
z zaostrzającymi się kryteriami oceny potencjału aplikujących.
Znaczną część stanowią dofinansowania dla uniwersytetów,
w odróżnieniu od wsparcia publicznych instytutów badawczych,
których skala w kraju jest ograniczona, gdyż ich działalność
opiera się na świadczeniu usług dla małych i średnich firm.
Z ramienia rządu powołano w Szwecji agencję innowacyjności
– VINNOVA. Celem organizacji jest spowodowanie, by Szwecja
stała się światowym liderem w dziedzinie badań
i innowacyjności. Agencja promuje współpracę między
przedsiębiorstwami, uniwersytetami, ośrodkami badawczymi
i sektorem publicznym. VINNOVA realizuje cel poprzez szereg
programów, które można podzielić na trzy grupy: związane ze
strategicznymi obszarami wiedzy (jednym z nich jest zdrowie),
z poszczególnymi grupami odbiorców (uczelniami, małymi
i średnimi przedsiębiorcami, sektorem publicznym) lub ze
współpracą międzynarodową.
Do niedawna system zamówień publicznych w Szwecji
odgrywał znaczącą rolę w rozwoju największych i najbardziej
innowacyjnych firm, jednak obecne regulacje prawne zakazują
wielu praktyk. Publiczne wsparcie działań badawczych skłania
się w stronę zamówień przedkomercyjnych w fazie
przygotowawczej.
.
Źródła: www.swedenbio.se; Nordic Life Sciences sector study 2014; T he Swedish Life Science Industry Organisation, 2014; www.finbio.net; Life Science research comercialisation – Finnish experience, Steven Myint, 2013; www.vinnova.se
23
Izraelska branża biomedyczna siłą napędową gospodarki
Izrael – charakterystyka branży i transferu innowacji w life science
•
15
332
Nowych przedsiębiorstw powstaje rocznie
na bazie akademickich wynalazków
•
Mln EUR osiągają rocznie wartości tantiem
organizacji transferu technologii
•
50
40
150
% wszystkich dotacji na akademickie prace
B+R przeznaczane jest na life science
Funduszy venture capital wspiera izraelskie
start-up’y z branży life science
Licencji nowym technologiom przyznają
rocznie instytuty i uniwersytety
•
•
Izrael jest ojczyzną ponad 1 000 firm z dziedziny life science, a każdego roku powstaje w sektorze
średnio 40 nowych przedsiębiorstw.
Podstawą izraelskiej branży life science są jedne z najwybitniejszych na świecie instytuty
badawcze, renomowane placówki B+R oraz centra medyczne. Ważną rolę pełnią również uczelnie
i instytuty takie jak np. Instytut Weizmanna, który w pierwszej dekadzie XXI wieku dwa razy
wybrany został najlepszą akademicką instytucją badawczą na świecie, pod względem liczby
naukowców prowadzących badania w dziedzinie life science. Izrael zajmuje 4. miejsce
w globalnym rankingu aktywności naukowej pod względem liczby publikacji naukowych na
mieszkańca.
W 2013 roku Izrael był pierwszym krajem na świecie pod względem liczby patentów na urządzenia
medyczne per capita i drugim w patentach biofarmaceutycznych.
Korporacja ILSI (Israel Life Science Industry) koordynuje badania naukowe w zakresie nauk
przyrodniczych. Tworzy ona również bazę informacji na temat prowadzonych badań naukowych
i produkcji w zakresie medycyny oraz udostępniania ją dla liderów politycznych, mediów, grup
inwestycyjnych i funduszy kapitałowych. Informacja dociera tędy również do potencjalnych
inwestorów strategicznych na całym świecie.
Struktura branży biomed w Izraelu bazuje nadal głównie na małych firmach prowadzących
badania naukowe i laboratoryjne, działających głównie według modelu licence agreement,
zgodnie z którym po rozwinięciu konceptu do wstępnego prototypu sprzedają go jednej
z globalnych firm farmaceutycznych, która następnie wprowadza go do obrotu w skali światowej.
Izrael, mi.in dzięki odpowiedniemu wsparciu publicznemu, znajduje się obecnie na drodze
rozwoju do uzyskania statusu „kolejnej Szwajcarii przemysłu farmaceutycznego".
Źródła: www.investinisrael.gov.il; www.ynetnews.com; Life Sciences in Israel, STATE OF ISRAEL Ministry of Industry Trade and Labor Investment Promotion Center, 2011; Israel’s Life Science Industry, IATI, 2015; www.investinisrael.gov.il; www.science.co.il,
www.telaviv.trade.gov.pl/pl/analizy_rynkowe/article/detail,124,Sektor_biomedyczny_w_Izraelu.htm; www.panoramio.com.
24
Spis treści
1. Wstęp
2. Liderzy transferu innowacji w obszarze life science
3. Regulacje prawne związane z transferem innowacji w Polsce
4. Komercjalizacja wyników badań naukowych w obszarze life science
4.1. Potencjał branży w Polsce
4.2. Poziom innowacyjności polskich przedsiębiorstw
4.3. Współpraca sfery nauki i biznesu
4.4. Źródła potencjału i bariery procesów komercjalizacji
25
Transfer technologii do gospodarki podstawowym zadaniem uczelni
Zmiany w ustawie Prawo o szkolnictwie wyższym (1/2)
•
Ustawa Prawo o szkolnictwie wyższym, regulująca system nauczania na
tym poziomie w kraju, w art. 6. 1. przypisuje uczelniom prawo do
prowadzenia badań naukowych oraz komercjalizacji ich wyników:
•
„Uczelnia ma w szczególności prawo do:
1) prowadzenia badań naukowych i prac rozwojowych oraz określania
ich kierunków;
2) współpracy z innymi jednostkami akademickimi i naukowymi, w tym
zagranicznymi, w realizacji badań naukowych i prac rozwojowych, na
podstawie porozumień w celu pozyskiwania funduszy z realizacji badań,
w tym z ich komercjalizacji oraz wspierania mobilności naukowców;
3) wspierania badań naukowych prowadzonych przez młodych
naukowców, w szczególności przez przeprowadzanie konkursów
finansowanych ze środków, o których mowa w art. 18 ust. 1 pkt 3
ustawy z dnia 30 kwietnia 2010 r. o zasadach finansowania nauki (Dz.
U. Nr 96, poz. 615 oraz z 2011 r. Nr 84, poz. 455 i Nr 185, poz. 1092)”
•
W konsekwencji listę źródeł przychodów uczelni wymienionych w art.
98 ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym poszerzono o:
„przychody (…) z części środków przysługujących uczelni z tytułu
komercjalizacji dokonanej przez pracowników.”
Zapis art. 13 ust 1 pkt 3 ustawy implikuje jednocześnie, że prowadzenie
badań naukowych jest zarówno prawem uczelni, jak i jej podstawowym
zadaniem. Wprowadzone w życie 1 października 2014 roku zmiany
w ustawie poszerzyły jego treść:
„Podstawowymi zadaniami uczelni (…) są:”
Do 30 września
2014 roku:
Od 1 października
2014 roku:
•
„prowadzenie badań naukowych i prac rozwojowych
oraz świadczenie usług badawczych”
„prowadzenie badań naukowych i prac rozwojowych,
świadczenie usług badawczych oraz transfer technologii
do gospodarki”
Nowy zapis oddaje główny cel implikowanych zmian, które poprzez
podniesienie poziomu transferu technologii z uczelni na rynek poprawić
mają innowacyjność polskiej gospodarki.
Źródła: Ustawa z dnia 27 lipca 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym, umcs.pl; codozasady.pl; pi.gov.pl
26
Prawo wyróżnia dwa rodzaje komercjalizacji i przypisuje odpowiednie do ich realizacji podmioty
Zmiany w ustawie Prawo o szkolnictwie wyższym (2/2)
• Ustawa Prawo o szkolnictwie wyższym reguluje kwestie współpracy
uczelni z otoczeniem gospodarczym, w tym także w obszarze
komercjalizacji wyników badań naukowych, prac rozwojowych oraz
związanego z nimi know-how do gospodarki.
• Od 1 października 2014 roku w ustawie uregulowane zostały
kwestie przynależności praw do własności intelektualnej oraz
podział zysków pomiędzy uczelnią a twórcą lub zespołem
naukowców w sytuacji braku osiągnięcia porozumienia¹.
• Zmodyfikowano zasady tworzenia związków uczelni, by wspólnie
mogły one czerpać korzyści z unijnego wsparcia oraz wykorzystywać
infrastrukturę, w tym również sprzęt i pomieszczenia do badań.
• Aby stymulować wzmocnienie innowacyjności w ustawie wskazano
uczelniom rozwiązania umożliwiające transfer technologii do
praktyki gospodarczej. W tym celu wyodrębniono dwa rodzaje
procesów komercjalizacji oraz przypisano przeznaczone do ich
realizacji podmioty – centra transferu technologii i spółki celowe:
Określone w ustawie Prawo o szkolnictwie wyższym formy procesów komercjalizacji oraz
przeznaczone do ich realizacji jednostki uczelniane
Komercjalizacja
bezpośrednia
Spółka celowa
uczelni
Komercjalizacja
pośrednia
Twórca lub zespół
twórców
Uczelniane centrum
transferu technologii
Komercjalizacja
bezpośrednia
„komercjalizacja bezpośrednia – sprzedaż wyników badań naukowych, prac rozwojowych lub know-how związanego z tymi wynikami albo
oddawanie do używania tych wyników lub know-how, w szczególności na podstawie umowy licencyjnej, najmu oraz dzierżawy”
„komercjalizacja pośrednia – obejmowanie lub nabywanie udziałów lub akcji w spółkach w celu wdrożenia lub przygotowania do wdrożenia
wyników badań naukowych, prac rozwojowych lub know-how związanego z tymi wynikami”
¹ Szczegółowe przedstawienie kwestii przynależności praw i podziału zysków na stronach 8-10.
Źródła: www.nauka.gov.pl; Ustawa z dnia 27 lipca 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym; www.irsw.pl; www.naukawpolsce.pap.pl; www.premier.gov.pl/wydarzenia/decyzje-rzadu/projekt-ustawy-o-zmianie-ustawy-prawo-o-szkolnictwie-wyzszym-oraz.html
27
Ustawodawca przewiduje wybór metody komercjalizacji w zależności od zamierzeń twórcy
Formy komercjalizacji bezpośredniej wyników badań naukowych i prac rozwojowych (1/2)
Charakterystyka metod komercjalizacji bezpośredniej
Charakterystyka
Sprzedaż
Licencja
Dzierżawa
Relacja między
stronami
• Sprzedaż jest zwykle jednorazową transakcją,
której warunki określa umowa, jednak
zazwyczaj odbiorca dobra przejmuje wszystkie
możliwości wykorzystania przedmiotu
sprzedaży. Jeżeli wynalazek cechuje istnienie
kilku odrębnych pól eksploatacji, określoną
technologię można sprzedać wielokrotnie
w zależności od liczby możliwości jego
wykorzystania w praktyce gospodarczej.
• Następstwem licencji jest utrzymywanie
dłuższej, w perspektywie czasowej, relacji
z licencjobiorcą. Umowy licencyjne
umożliwiają elastyczne kształtowanie relacji
między stronami.
• Twórca może komercjalizować na zasadzie
licencji wyłącznej oraz niewyłącznej, a także
pełnej i ograniczonej, w której limity mogą
dotyczyć czasu, obszaru lub rodzajów
zastosowań. Jeżeli twórca zamierza udzielić
licencji otwartej (pełnej i niewyłącznej) musi
przekazać stosowne oświadczenie do Urzędu
Patentowego. Skutkuje to zmniejszeniem
o 50% opłat za ochronę patentową,
jednocześnie limitując ich wysokość do 10%
dochodu z komercjalizacji.
• Umowa dzierżawy praw własności
intelektualnej jest zbliżona do licencji, przy
czym musi ona zapewniać dochody dla
dzierżawcy. Dokument określa pola
eksploatacji, w ramach których dzierżawca
będzie mógł wykorzystywać przedmiot
umowy.
Uzyskiwanie
przychodu przez
twórcę
• Płatność za sprzedaż następuje jednorazowo
lub w ratach w zależności od tego, jak
wynegocjowano z nabywcą.
• Źródłem przychodów licencjodawcy są opłaty
licencyjne.
• Dzierżawca uiszcza na rzecz
wydzierżawiającego czynsz.
Źródła: Ustawa z dnia 27 lipca 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym, umcs.pl; codozasady.pl; pi.gov.pl; Organizacja komercjalizacji wyników badań naukowych – nowe wyzwania, redakcja naukowa dr Zbigniew Krzewiński, Warszawa 2014; Ustawy z 30 czerwca 2000 r. Prawo
własności przemysłowej; Komercjalizacja wiedzy, Podręcznik dla naukowców, Urząd Marszałkowski Województwa Dolnośląskiego Wrocław, luty 2015.
28
Ustawodawca przewiduje wybór metody komercjalizacji w zależności od zamierzeń twórcy
Formy komercjalizacji bezpośredniej wyników badań naukowych i prac rozwojowych (2/2)
Charakterystyka
Sprzedaż
Licencja
Dzierżawa
Korzyści
• Dla twórcy korzystna jest łatwość
przeprowadzenia transakcji na podstawie umowy
kupna-sprzedaży, brak konieczności uiszczania
w przyszłości kolejnych nakładów na rozwój
zbywanej technologii, której pełnoprawnym
właścicielem jest nabywca oraz uzyskanie zwykle
jednorazowych, ale wyższych niż w przypadku
licencjonowania korzyści finansowych.
• Sprzedawca zyskuje wyłączne prawo do
dysponowania patentem w celach komercyjnych.
• Twórca ma możliwość kontynuacji pracy
badawczo-rozwojowej, poświęconej np.
doskonaleniu wynalazku oraz nie musi angażować
własnych środków w proces komercjalizacji.
• Licencjobiorca uzyskuje dostęp do innowacji,
której nie jest autorem, oszczędności na
działalności B+ R oraz szansę na dodatkowe
korzyści ekonomiczne w przyszłości.
• Wydzierżawiający uzyskuje od dzierżawcy
ustalonej wysokości czynsz. Ponadto umowa może
określać czas korzystania z jej przedmiotu.
• W tej relacji dzierżawca, w odróżnieniu umowy
najmu, ma prawo do pobierania pożytków.
Zagrożenia
• Sprzedaż równoznaczna jest z utratą kontroli nad
wynalazkiem, a niejednokrotnie również
z pozbawieniem twórcy możliwości kontynuacji
badań i prac rozwojowych z wykorzystaniem
związanego z przedmiotem sprzedaży know-how.
Ze względu na konieczność uiszczenia wyższych
niż w przypadku licencji opłat, znalezienie
nabywcy może stanowić problem. Sprzedawca nie
ma ponadto możliwości partycypowania
w przychodach osiągniętych na skutek
wykorzystania patentu.
• Twórca ponosi ryzyka stworzenia
konkurencyjnego wynalazku, który spowoduje
spadek dochodowości jego innowacji oraz
obniżenia wpływów z licencji, jeśli firma
sprzedawcy nie będzie właściwie zarządzana.
• Licencjobiorca musi zaangażować własne środki
we wdrożenie innowacji w praktykę gospodarczą
oraz ponosi ryzyko błędnej oceny jej potencjału.
• W ramach tej relacji nie może nastąpić ustanie
dzierżawy pomiędzy stronami w sytuacji
sprzedaży praw przez wydzierżawiającego, co
może mieć miejsce w przypadku związku opartego
na umowie licencyjnej.
Zastosowanie
• Sprzedaż jest właściwą metodą komercjalizacji dla
naukowców, którzy nie posiadają wiedzy
o przedsiębiorczości i nie zamierzają prowadzić
własnego biznesu.
• Licencję zwykle wybierają naukowcy planujący
kontynuować pracę badawczą nad rozwojem
wynalazku. Umowy licencyjne wykorzystywane są
również w tworzeniu firm odpryskowych.
• W transferze technologii umowę dzierżawy
wykorzystuje się głównie wtedy, gdy twórca chcąc
uniknąć odpowiedzialności odszkodowawczej na
rzecz licencjobiorcy, zechce sprzedać prawa
w określonym czasie.
Źródła: Ustawa z dnia 27 lipca 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym, umcs.pl; codozasady.pl; pi.gov.pl; Organizacja komercjalizacji wyników badań naukowych – nowe wyzwania, redakcja naukowa dr Zbigniew Krzewiński, Warszawa 2014; Ustawy z 30 czerwca 2000 r. Prawo
własności przemysłowej; Komercjalizacja wiedzy, Podręcznik dla naukowców, Urząd Marszałkowski Województwa Dolnośląskiego Wrocław, luty 2015.
29
Zakładanie firm odpryskowych potencjalnie najbardziej dochodową i ryzykowną komercjalizacją
Formy komercjalizacji pośredniej wyników badań naukowych i prac rozwojowych
Modele akademickich firm odpryskowych
• Komercjalizacja pośrednia dotyczy tworzenia odpryskowych spółek
technologicznych spin-off oraz spin-out, które powinny być zakładane za
pośrednictwem dedykowanych tym przedsięwzięciom spółek celowych. Zmiany
TECHNOLOGICZNY
ORTODOKSYJNY
wprowadzone do ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym stanowią, że najpierw
podmiot opiera się na
spółka bazuje zarówno
odbywa się transfer praw uczelni do spółki celowej, która następnie nabywa
technologii, jednak
na transferowanej
udziały w firmach wdrażających technologie.
wynalazca nie ma
technologii, jak
bezpośredniego związku
• Akademicka firma odpryskowa jest przedsiębiorstwem powstałym na skutek
i wynalazcy, który
ze spółką; może
zarządza firmą,
usamodzielnienia się pracownika jednostki macierzystej, wykorzystującego
posiadać w niej udziały
partycypuje w jej kosztach
w swojej działalności intelektualne i organizacyjne zasoby organizacji macierzystej.
lub świadczyć na jej
HYBRYDOWY
i przychodach
• Określeniem spin-off tytułuje się przedsięwzięcia niezależne od podmiotu
rzecz usługi doradcze
jest formą pośrednią między
macierzystego, podczas gdy spółki spin-out zwykle powiązane są z nim kapitałowo
modelem ortodoksyjnym
i osobowo.
a technologicznym; spółka opiera
• Zasady zakładania akademickich firm odpryskowych określone są w uczelnianych
się na technologii, jednak
regulaminach. Podstawowe kwestie organizacyjne, pod warunkiem posiadania
akademicy mogą pozostawać
w strukturze uczelni pełniąc
formy prawnej spółki kapitałowej, co zdarza się najczęściej, wyznaczają
funkcje
doradcze lub kontrolne
postanowienia Kodeku spółek handlowych.
• Dotychczas wykształciły się trzy główne modele spółek typu spin-off* w zależności
od polityki dotyczącej udziałów oraz sposobu wniesienia technologii do spółki.
• Wniesienie wyników prac badawczych aportem ze spółki celowej do spółki kapitałowej (spin-off/spin-out) uważane jest za najbardziej dochodową metodę
komercjalizacji, lecz jednocześnie pociągającą za sobą najwyższy poziom ryzyka, a korzyści finansowe osiągane są w dłużej perspektywie czasowej. Wkład
do spółki stanowić może również licencja na prawach własności intelektualnej.
* W literaturze podmiotu najczęściej stosowanym synonimem firmy odpryskowej jest spółka spin-off.
Źródła: Ustawa z dnia 27 lipca 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym, umcs.pl; codozasady.pl; pi.gov.pl; Organizacja komercjalizacji wyników badań naukowych – n owe wyzwania, redakcja naukowa dr Zbigniew Krzewiński, Warszawa 2014;; Przedsiębiorczość akademicka, Raport z
badania, Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa 2009; Komercjalizacja wiedzy, Podręcznik dla naukowców, Urząd Marszałkowski Województwa Dolnośląskiego Wrocław, luty 2015 .
30
Spółka celowa jako kompetentny podmiot wyspecjalizowany w transferze technologii
Jednostki powołane do procesów wdrażania i komercjalizacji wyników badań naukowych
• Kompetencje w zakresie komercjalizacji bezpośredniej ustawa przypisuje
centrom transferu technologii (CTT), natomiast dla komercjalizacji pośrednich
wskazuje obligatoryjne powoływanie jednoosobowych spółek kapitałowych tzw.
spółek celowych.
• Ustawa nadaje duże znaczenie i większe kompetencje spółkom celowym, gdyż
uczelnia może również powierzyć im zarządzanie prawami własnościowymi
w procesach komercjalizacji bezpośrednich.
• Istotna różnica pomiędzy CTT a spółkami celowymi wynika z ich formy
organizacyjno-prawnej. CTT funkcjonująca jako jednostka ogólnouczelniana,
może otrzymywać współfinansowanie ze środków publicznych, podczas gdy
spółka celowa jako spółka kapitałowa jest podmiotem nastawionym na zysk, co
jednak nie wyklucza możliwości wsparcia jej działalności funduszami ze źródeł
publicznych.
• W praktyce gospodarczej CTT jest często instytucją zarządzającą bazą
zgłoszonych pomysłów oraz uczestniczącą w pierwszym etapie komercjalizacji tj.
wstępnej ocenie potencjału komercyjnego projektu oraz jego zabezpieczeniem.
• Niejednokrotnie uczelnie wybierają rozwiązania mieszane, kiedy to spółki celowe
otrzymuje nazwę CTT lub w ich statut, czy umowę wpisuje się funkcje przypisane
CTT.
• W łączności z CTT pozostawać powinni brokerzy innowacji, których zdaniem jest
wdrażanie technologii stworzonych na uczelniach. Ich funkcjonowanie sprzyja
powstawaniu bezpośrednich kontaktów, co może poskutkować podpisaniem
umowy licencyjnej, czy nawet założeniem firmy odpryskowej.
Założenia ustawodawcy wyodrębniającego spółki celowe:
• Uczelnie nie są wystarczająco przygotowane w zakresie zarządzania
prawami własności intelektualnej
• Komercjalizacja wyników badań naukowych wymaga kompetencji
w zakresie finansowym, prawnym oraz marketingowym
• Kompetentne jednostki powinny zarządzać udziałami w akademickich
firmach odpryskowych
• Zarządzanie własnością intelektualną powinno odbywać się na
warunkach rynkowych
• Spółka celowa jako podmiot wyspecjalizowany wyłącznie w transferze
wiedzy i technologii
Zadania:
• Komercjalizacja wyników badań naukowych
• Obejmowanie udziałów w spółkach kapitałowych
• Zakładanie spółek kapitałowych w celu wdrażania wyników badań
powstałych na uczelni
Forma prawna:
• Spółka akcyjna lub spółka z o.o.
Wniesienie dobra intelektualnego do spółki celowej:
• Sprzedaż praw lub ustanowienie licencji
• Aport wartości niematerialnych
Źródła: Ustawa z dnia 27 lipca 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym, umcs.pl; codozasady.pl; pi.gov.pl; Organizacja komercjalizacji wyników badań naukowych – nowe wyzwania, redakcja naukowa dr Zbigniew Krzewiński, Warszawa 2014.
31
Obciążenie podatkowe towarzyszące komercjalizacji pośredniej istotną barierą transferu
Kwestie podatkowe w procesach komercjalizacji wyników badań naukowych
• Podmioty uczestniczące w procesach komercjalizacji wyników badań (instytuty badawcze, uczelnie, zespoły twórców, firmy odpryskowe), o ile posiadają osobowość
prawną, znajdują się w obszarze regulowanym przez ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych, a czynności przez nie podejmowane w ramach wdrażania
wyników badań do gospodarki podlegają przepisom ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych oraz podatku od towarów i usług.
• Bazowym przedmiotem opodatkowania jednostek jest osiągany przez nie dochód. Wśród podmiotów zaangażowanych w procesy komercjalizacji, jedynie państwowym
jednostkom badawczym przysługuje zwolnienie podatkowe części dochodów wykorzystywanych na realizację celów zapisanych w statucie. Przykładowo jeśli uczelnia
dochody z opłat licencyjnych przeznaczy na cele statutowe, przysługuje jej zwolnienie podatkowe. Przywilej nie ma zastosowania jeżeli jednostka chce osiągniętym
dochodem sfinansować nabycie udziałów w spółce powołanej w celu komercjalizacji, gdyż taki rodzaj działania nie służy ustalonym celom.
Sprzedaż
Sprzedaż technologii obarczona jest zobowiązaniem podatkowym z tytułu podatku
dochodowego (osoba fizyczna 18% lub 30%, osoba prawna 19%) oraz z tytułu
podatku od towarów i usług (23%) od ceny sprzedaży.
Licencja
W przypadku udzielenia licencji do wyników prac badawczych za dochód
podlegający opodatkowaniu uznaje się opłatę licencyjną po odliczeniu kosztów
uzyskania przychodu. Podobnie udzielenie licencji rozumiane jest jako usługa
w ramach definicji ustawy o VAT, podlegająca opodatkowaniu podstawową stawką.
Wniesienie aportu
Komercjalizacja wyników badań naukowych realizowana poprzez wniesienie do
spółki aportu niepieniężnego w postaci praw własności intelektualnej stanowi
dostawę towarów (np. prototypu) lub usług (patent, licencja) i podlega
opodatkowaniu w odpowiedniej wysokości.
• Istotną barierę finansową dla uczestników procesu komercjalizacji stanowić
może wysokość zobowiązania podatkowego na skutek wniesienia aportu do
spółki komercjalizującej określona w ustawie o podatku od czynności
cywilnoprawnych. Może ona wynosić 0,5% wartości wnoszonego aportu, co
może przekraczać możliwości powstającej spółki akademickiej, nie
posiadającej jeszcze inwestora, jeżeli wartość technologii jest wysoka.
• Polskie prawo przewiduje dwie możliwości obniżenia wysokości
opodatkowania dochodu z tytułu wniesienia wkładu w postaci własności
intelektualnej do spółki poprzez:
- ustalenie wyższej wartości rynkowej nabywanych udziałów od ich wartości
nominalnej poprzez zastosowanie agio (zastąpienie części ewidencji kapitału
zakładowego zapasowym),
- ukształtowanie przedmiotu wkładu w postaci przedsiębiorstw lub ich
zorganizowanych części, zwolnionego pod warunkiem takiej formy z płatności
podatku.
Źródła: Ustawa z dnia 27 lipca 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym, umcs.pl; codozasady.pl; Nauka dla gospodarki – tylko slogan, czy jednak szansa?, Prof. dr hab. inż. Piotr Kula, PPŁ; Organizacja komercjalizacji wyników badań naukowych – nowe wyzwania, redakcja naukowa dr
Zbigniew Krzewiński, Warszawa 2014; www.biuletyn.bdo.pl; isp-audyt.pl; ksiegowosc.infor.pl; Case study – Centrum Technologii Inhibitorowych Sp. z o.o., Jarosław Osiadacz, Wrocław 2015; isp-legal.pl: www.taxonline.pl; Podręcznik dla naukowców, Urząd Marszałkowski
Województwa Dolnośląskiego Wrocław, luty 2015 .
32
Odroczenie podatku tylko dla wybranych naukowych podmiotów komercjalizujących
Zmiana w ustawach o podatku dochodowym od osób fizycznych i od osób prawnych
• Na skutek zmian w ustawie o podatku dochodowym od osób fizycznych i ustawie o podatku dochodowym od osób prawnych wprowadzonych 1 stycznia 2015
roku zaistniała kolejna możliwość, tym razem odroczenia ,opodatkowania dochodu z tytułu wniesienia do spółki kapitałowej aportu w postaci własności
intelektualnej.
• Przywilej, jaki skierowano do badaczy i naukowców
może stymulować podejmowanie przez nich
Preferencyjne zasady opodatkowania aportu przysługują podmiotom komercjalizującym: uczelniom,
Polskiej Akademii Nauk (PAN) oraz jej instytutom naukowym, instytutom badawczym i spółkom
współpracy z przedsiębiorcami, którym
tworzonym na podstawie ustaw: Prawa o szkolnictwie wyższym, o PAN, o instytutach badawczych
wprowadzona ulga nie przysługuje.
oraz twórcom. Nowe regulacje nie objęły osób i jednostek prowadzących działalność B+R, ale
• Ulgi na gruncie podatku dochodowego nie
nieposiadających statusu ww. podmiotów, np. centrów badawczo-rozwojowych i przedsiębiorstw.
skorelowano ze zobowiązaniem wnoszącego aport
do uiszczenia podatku VAT na skutek świadczenia
usług, do którego wnoszący aport nadal jest
zobowiązany.
Wprowadzone możliwości obejmują jedynie ograniczoną listę praw własności intelektualnej, co
• Wprowadzone odroczenie nie łączy się z ulgą na
ma doprowadzić do promowania rozwiązań o największym potencjale innowacyjnym.
nowe technologie przez podmioty otrzymujące
aport – ustawodawca wykluczył możliwość do jej
skorzystania w przypadku nabycia nowych
technologii w drodze aportu.
Wskazanym podmiotom przysługuje odroczenie opodatkowania przychodu z tytułu wniesienia do
• Ulga może stanowić bodziec do urynkowienia
spółki kapitałowej wkładu niepieniężnego w postaci komercjalizowanej własności intelektualnej na
wyników badań naukowych dla twórców, którzy
okres maksymalnie 5 lat od dnia uzyskania przychodu z tytułu nabycia akcji.
poszukując inwestora, preferują zachowanie
wpływu na ich dalszy rozwój.
Źródła: Ustawa z dnia 27 lipca 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym, umcs.pl; codozasady.pl; Nauka dla gospodarki – tylko slogan, czy jednak szansa?, Prof. dr hab. inż. Piotr Kula, PPŁ; Organizacja komercjalizacji wyników badań naukowych – nowe wyzwania, redakcja naukowa dr
Zbigniew Krzewiński, Warszawa 2014; www.biuletyn.bdo.pl; isp-audyt.pl; ksiegowosc.infor.pl; Case study – Centrum Technologii Inhibitorowych Sp. z o.o., Jarosław Osiadacz, Wrocław 2015; isp-legal.pl: www.taxonline.pl; Podręcznik dla naukowców, Urząd Marszałkowski
Województwa Dolnośląskiego Wrocław, luty 2015.
33
Pełne prawa dla jednostki naukowej czy „uwłaszczenie” naukowców?
Uregulowanie przynależności praw własności intelektualnej między uczelnią a twórcą (1/3)
Zestawienie zakładanych korzyści i strat z wprowadzenia „uwłaszczenia” naukowców
• Do 30 września 2014 roku prawo do wynalazku stworzonego przez
naukowca w ramach jego obowiązków pracowniczych, o ile umowa nie
- ponoszenie kosztów ochrony własności intelektualnej przez naukowców
stanowiła inaczej, przypadało zatrudniającej go jednostce naukowej.
ogranicza ryzyko komercjalizowania przez uczelnie wyłącznie w celu zdobycia
• Zasady określone w ustawie Prawo własności przemysłowej mogły być
punktów do oceny parametrycznej
regulowane w odmienny sposób w oparciu o umowę lub wewnętrze
- poprawa motywacji pracowników do osiągania wyników badań o potencjale
regulaminy jednostek.
wdrożeniowym
• W ramach nowelizacji ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym koncepcja
- ograniczenie „szarej strefy – indywidualnej współpracy naukowców
„uwłaszczenia” naukowców, a więc przekazania im praw do własności
z przedsiębiorcami z użytkowaniem infrastruktury uczelni
intelektualnej podlegającej komercjalizacji, była najbardziej
- zmniejszenie nasilenia problemu rozbudowanych procedur i długich
procesów decyzyjnych w jednostkach naukowych
kontrowersyjną kwestią debat wielu środowisk zaangażowanych
w proces.
- naukowiec zobowiązany do pokrycia od kilkunastu do
• Motywem zaproponowanych zmian było m.in. stymulowanie
kilkudziesięciu tysięcy PLN kosztów ochrony własności intelektualnej,
komercjalizacji i patentowania wyników badań przez pracowników
które dotąd ponosiła uczelnia
naukowych.
- niekompetencja naukowców w kwestiach szacowania potencjału
• „Przywilej profesorski” oznaczał jednak równoznaczne z przyrostem praw
rynkowego technologii, poszukiwania nabywców, zarządzania
nasilenie ryzyka, wzrostu kosztów i obowiązków dla naukowców
prawami własności intelektualnych
będących posiadaczami praw do stworzonych wynalazków.
- niebezpieczeństwo nieudanej komercjalizacji w przypadku
• Rozważano dwa graniczne rozwiązania – pozostawienie obecnego
współwłasności dobra przez kilku twórców, gdyż postęp procesu
będzie wymagał ich jednomyślności
modelu z uczelnią jako posiadaczem praw własności intelektualnej tak,
- zmniejszenie stymulacji uczelni do przeznaczania publicznych
jak to uregulowano m.in. W Wielkiej Brytanii i Niemczech lub
środków na wsparcie rozwiązań, do których nie posiadają praw
przekazaniem praw do wynalazków ich twórcom na wzór m.in. Szwecji
i Włoch.
Źródła: www.codozasady.pl; www.nauka.gov.pl; www.sciencenetwork.eu; www.uw.edu.pl; spin.umb.edu.pl/s,uwlaszczenie_naukowcow,99.html
34
Pierwsza decyzja o komercjalizacji wyników badań w kompetencji uczelni
Uregulowanie przynależności praw własności intelektualnej między uczelnią a twórcą (2/3)
Ścieżka komercjalizacji według ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym
Zakończenie prac badawczych. Uczelnia ma 3
miesiące na decyzję o komercjalizacji
Decyzja o
niekomercjalizacji
Brak decyzji
Decyzja o
komercjalizacji
Oferta przeniesienia praw do wyników badań na
pracownika za wynagrodzeniem nie wyższym niż 10%
minimalnego wynagrodzenia za pracę
Przyjęcie oferty
przez naukowca
Odrzucenie oferty
przez naukowca
Pracownik
posiadaczem praw
Uczelni przysługuje 25% wartości środków
uzyskanych przez pracownika z komercjalizacji minus
do 25% kosztów bezpośrednich przez pierwsze 5 lat
Uczelnia
posiadaczem praw
Twórcy przysługuje minimum 50% środków
uzyskanych przez uczelnię z komercjalizacji minus do
25% kosztów bezpośrednich z pierwszych 5 lat
• Przyjęte 1 października 2014 roku zmiany są rozwiązaniem
kompromisowym pomiędzy pełnią praw jednostki naukowej a twórcy do
własności intelektualnej.
• Najistotniejszą zmianą jest ustanowienie elastycznego rozwiązania,
zgodnie z którym uczelnia publiczna oraz naukowiec będą mogli
w drodze umowy przyjąć odpowiadającą im formę komercjalizacji
wyników badań naukowych, określającą również podział praw własności
intelektualnej oraz udział środków uzyskanych z procesów
wdrożeniowych.
• Jeżeli nie dojdzie do umownego porozumienia między zainteresowanymi,
należy zastosować tryb ustalenia praw do własności i udziału w zyskach
zgodny z regulacjami zapisanymi w ustawie.
• Implikowane regulacje przypisują prawo pierwokupu uczelni, jeżeli
komercjalizacja odbywa się na zasadzie sprzedaży praw własności oraz
prawo pierwszeństwa w przypadku innych rodzajów komercjalizacji.
• Bez względu na przebieg procesu komercjalizacji zależnie od decyzji
twórcy i jednostki, ustawa gwarantuje udział w środkach uzyskanych
z komercjalizacji obu podmiotom, przy czym gwarantowany udział
pracownika naukowego wynosi 50% uzyskanych środków,
pomniejszonych o część kosztów.
Źródła: Ustawa z dnia 27 lipca 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym; www.btminnovations.pl; Uwłaszczenie naukowców i inne zmiany w ustawie Prawo o szkolnictwie wyższym mające na celu wsparcie komercjalizacji B+R, Narodowe Centrum Badań i Rozwoju, Kraków, 2014;
www.sciencenetwork.eu; www.uw.edu.pl; www.spin.umb.edu.pl
35
Przeszkody w spełnieniu założeń i celów nowelizacji
Uregulowanie przynależności praw własności intelektualnej między uczelnią a twórcą (3/3)
Brak prawnych narzędzi zobowiązujących
uczelnie do realizacji komercjalizacji
Niejednoznaczne ustawowe definicje komercjalizacji
Istotnym niedopracowaniem w ustawie jest brak narzędzi przymusu realizacji
komercjalizacji badań naukowych przez uczelnię, która wcześniej
zadeklarowała swoją gotowość do podjęcia procesu. Po obowiązkowym
zgłoszeniu przez pracownika stworzonego wynalazku, jednostka w ciągu 3
miesięcy podejmuje decyzję o jego komercjalizacji lub odpłatnym przekazaniu
go pracownikowi naukowemu. W ustawie brakuje jednak prawnych
zobowiązań uczelni do realizacji komercjalizacji w dalszym etapie, co może
powodować zaprzestanie lub znaczne spowolnienie procesu komercjalizacji już
w momencie podjęcia decyzji przez uczelnię.
Skutecznym transferom dokonywanym przez uczelnie nie sprzyjają definicje
procesów w ustawie, w której komercjalizacja przedstawiana jest między
innymi jako działanie obejmujące "postępowania zmierzające do uzyskania
praw wyłącznych", a do kosztów z nią związanych należą "w szczególności
koszty ochrony prawnej [...] i opłat urzędowych„. Bazując na przytoczonych
przepisach, można stwierdzić, że podjęcie przez uczelnię kroków w celu
przygotowania zgłoszenia patentowego poświadcza jej działanie
komercjalizacyjne.
Wymóg opłaty licencyjnej na rzecz twórcy-właściciela
Umowy warunkowe przeszkodą w publikowaniu
Utrudnienie procesu komercjalizacji dostrzegalne jest w sytuacji, gdy uczelnia
zadeklaruje podjęcie się transferu technologii, a jej wynalazca w celu rozwoju
swego przedsięwzięcia zakłada spółkę, której szkoła wyższa udziela licencji na
wykorzystywanie wyników badań naukowych. W zaistniałych warunkach
spółka za pośrednictwem uczelni uiszcza na rzecz wynalazcy, będącego
jednocześnie właścicielem opłatę licencyjną. Takie rozwiązanie generuje
przede wszystkim zobowiązanie podatkowe po stronie twórcy oraz ogranicza
płynność nowopowstałej spółki.
Nowe przepisy regulujące przynależność praw do własności intelektualnej
w większym stopniu „wywłaszczają” niż „uwłaszczają” naukowców, jeśli wyniki
badań naukowych, czy prac rozwojowych przyjmują formę utworów
naukowych (artykułów i monografii naukowych). W świetle nowych przepisów
prawa, pracownik uczelni publicznej, będzie mógł komercjalizować swój utwór
naukowy poprzez zawarcie z wydawnictwem umowy sprzedaży lub umowy
udzielenia licencji wyłącznej do utworu, ale umowa ta będzie musiała zawierać
warunek, że zachowuje ważność tylko wtedy, kiedy uczelnia nie skorzysta
z prawa pierwokupu lub prawa pierwszeństwa. Jednak z uwagi na fakt, że
większość zagranicznych wydawnictw nie akceptuje umów warunkowych,
pracownicy naukowi nie mają możliwości publikowania na ich łamach.
Źródła: Ustawa z dnia 27 lipca 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym, umcs.pl; codozasady.pl; pi.gov.pl; www.obywatelenauki.pl; www.krzysztofklincewicz.innpoland.pl; www.btminnovations.pl
36
Wysokość dotacji statutowej dla jednostki naukowej zależna od jakości jej prac B+R
Zmiana systemu przyznawania dotacji statutowych jednostkom naukowym
Z początkiem 2015 roku weszło w życie rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego (MNiSW) modyfikujące tryb i kryteria przyznawania
środków w ramach finansowania działalności statutowej podmiotów prowadzących badania naukowe tj. jednostek organizacyjnych uczelni,
instytutów badawczych oraz instytutów Polskiej Akademii Nauk.
Motywy nowelizacji systemu przyznawania dotacji statutowych
jednostkom naukowym:
Zmiany wprowadzone na mocy rozporządzenia MNiSW:
• Powiązanie wysokości przyznawanej dotacji z budżetu państwa
z jakością pracy naukowej danej jednostki
• Wyeliminowanie sytuacji, kiedy to „słabsza jednostka” otrzymuje
większe kwoty wsparcia od jednostek prowadzących
zaawansowane, skuteczne i efektywne prace naukowe z powodu
bazowania w przyznawaniu bieżącej kwoty dotacji na jej
wysokościach w poprzednich latach
• Zlikwidowanie „stałej przeniesienia” – zależności przyznawanej
w danym roku dotacji od wysokości dofinansowania przyznanej
jednostce z budżetu państwa w roku poprzednim (w 2014 roku
„stała przeniesienia” wynosiła 77% kwoty przyznanej w 2013 roku)
• Podstawą określenia wysokości dotacji jest kategoria naukowa
danej jednostki wyrażająca jakość prowadzonych przez nią prac oraz
jej potencjał badawczy, określana co cztery lata przez Komitet
Ewaluacji Jednostek Badawczych (KEJN) w skali od „A+” do „C”
• Wprowadzone zmiany miały na celu zracjonalizowanie systemu finansowania badań naukowych i stymulowanie podniesienia jakości nauki.
• Zmodyfikowany system jest wprowadzany stopniowo. Do 2017 roku ustalone zostały progi w przeliczeniu na jednego zatrudnionego do prac
badawczych, czy rozwojowych zabezpieczające zarówno przed szokowym spadkiem dotacji, jak i nieproporcjonalnym wzrostem je wysokości.
• Nowe regulacje ujawniły potrzebę prac nad dostosowaniem systemu przyznawania ocen jednostkom naukowym w celu dostosowania zasad jego
funkcjonowania do zmieniających się realiów.
Źródła: www.nauka.gov.pl; www.nauka.gov.pl; kbs.byd.pl; www.biznes.newseria.pl
37
Punktowanie jednostek naukowych za efekty zastosowania wyników badań w gospodarce
Planowana modyfikacja systemu parametryzacji jednostek naukowych
• Od 2017 roku obowiązywał będzie nowy system
przyznawania kategorii jednostkom naukowym.
• Obecnie gromadzone są propozycje zmian formułowane
m.in. na podstawie analizy wyników ostatniej oceny
parametrycznej jednostek w 2013 roku.
• W celu sformułowania nowych zasad prowadzone są
konsultacje z rektorami uczelni wyższych, prezydium PAN
oraz kierującymi resortem nauki.
• Deklarowanymi osiągnięciami modyfikacji są uproszczenia
obowiązujących procedur, zwiększenie wpływu
zróżnicowania prowadzonych badań naukowych na
przyznaną jednostce kategorię oraz wynagradzanie ich
osiągnięć i innowacyjności.
• Zapowiedziano zmiany punktowania efektów
komercjalizacji wyników badań naukowych jednostki. KEJN
oceniał je będzie zarówno na podstawie wynikających
z nich korzyści finansowych oraz wpływu ich wykorzystania
w warunkach rynkowych.
• Wszystkie jednostki naukowe, bez względu na grupę nauk,
w ramach których prowadzą prace badawcze będą miały
szansę na uzyskanie premii za innowacyjność.
Planowane zmiany w ocenie jednostek naukowych wewnątrz poszczególnych kryteriów
Kryterium (I-IV)
Osiągnięcia
naukowe
Potencjał
naukowy
Efekty
materialne
działalności
naukowej
Inne osiągnięcia
działalności
naukowej
Wybrane zaproponowane zmiany w ocenie jednostek
• Rezygnacja z punktowania zgłoszeń patentowych
• Podwyższenie wynagradzania punktowego za przyznane patenty
• Przyznawanie punktów jednostkom uczestniczącym w projektach naukowych
z uwzględnieniem zasięgu geograficznego (projekt krajowy, czy
międzynarodowy) oraz stopnia zaangażowania w przedsięwzięcie (koordynator,
wykonawca)
• Punktowanie posiadania certyfikowanej bazy badawczej
• Wprowadzenie nowego wzoru karty aplikacji lub wdrożenia produktu:
- miernikiem innowacyjności badań naukowych i prac rozwojowych będzie
zasięg ich oddziaływania lub wysokość przychodu osiąganego z wdrożenia ich
efektów
- proponowana punktacja: 2 punkty dla poziomu lokalnego, 4 dla krajowego i 8
dla międzynarodowego
• Zwiększenie punktacji za rezultaty badań o znaczeniu międzynarodowym oraz
udokumentowane zastosowania wyników badań naukowych o znaczącej roli
społecznej (ochrona zdrowia, środowsika, bezpieczeństwo)
Źródła: www.nauka.gov.pl; www.pw.edu.pl
38
Spis treści
1. Wstęp
2. Liderzy transferu innowacji w obszarze life science
3. Regulacje prawne związane z transferem innowacji w Polsce
4. Komercjalizacja wyników badań naukowych w obszarze life science
4.1. Potencjał branży w Polsce
4.2. Poziom innowacyjności polskich przedsiębiorstw
4.3. Współpraca sfery nauki i biznesu
4.4. Źródła potencjału i bariery procesów komercjalizacji
39
Polska efektywność naukowa na czołowym miejscu w Europie Wschodniej
Dorobek naukowy Polski w obszarze life science (1/2)
Miejsce nauki polskiej w świecie i Europie Wschodniej pod
względem liczby prac naukowych w latach 1996-2012*
Dziedzina
Świat
Europa
Wschodnia
Biochemia, genetyka
i biologia molekularna
18
2
Nauki biologiczne
21
1
Neurologia
18
1
Medycyna
20
1
Miejsce nauki polskiej w świecie i Europie Wschodniej pod
względem wielkości współczynnika Hirscha**
Dziedzina
Świat
Europa
Wschodnia
Biochemia, genetyka
i biologia molekularna
26
2
Nauki biologiczne
i rolnicze
33
2
Medycyna
21
1
• Dorobek naukowy Polski wyrażany zarówno ilościową miarą efektywności działalności naukowej (liczbą
opublikowanych prac), jak i jakościową (liczbą cytowań przypadających na jedną pracę) plasuje się w czołówce
krajów Europy Wschodniej. Wynika to częściowo z konieczności tworzenia publikacji naukowych, na podstawie
których oceniana jest działalność zarówno naukowca, jak i całej jednostki, czy instytutu naukowego.
Liczba polskich aplikacji patentowych do EPO oraz liczba
• Polskę cechuje niewielki poziom wynalazczości
zgłoszeń w trybie PCT w dziedzinie biotechnologii, technologii
w obszarze life science mierzony liczbą patentów.
medycznej i farmaceutyki w latach 2008-2011
Pomimo wzrostu liczby zgłoszeń do Europejskiego
Urzędu Patentowego (EPO) oraz w trybie Patent
64
59
55
52
51
Cooperation Teraty (PCT) w Polsce o ochronę
50 46
EPO
41
wynalazków występuje się w dalszym ciągu głównie
PCT
poprzez decyzje Urzędu Patentowego
Rzeczypospolitej Polskiej (UPRP), co skutkuje
przyznaniem monopolu jedynie w granicach państwa.
2008
2009
2010
2011
„Każdy produkt naukowy posiada aktualność i czas, którego przeoczenie zagraża powstaniem analogicznego
wytworu w innym laboratorium. Podobnie sytuacja kształtuje się z wynalazkami, które jeśli mają spełnić swoją
funkcję, musza być od razu zgłoszone do urzędu patentowego, a następnie sprzedane, czy skomercjalizowane w inny
sposób. W Polsce ciągle panuje mit wydłużonego kolekcjonowania wyników badań w oczekiwaniu na bardziej
sprzyjającą sytuację. Na szczęście ta mentalność powoli się już marginalizuje i sytuacja zmienia się w kierunku
dynamicznego działania.”
Prof. dr hab. n. farm. Maciej Małecki, kierownik Katedry Farmacji Stosowanej i Bioinżynierii Wydziału
Farmaceutycznego Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego
*Ranking stworzony na podstawie bazy SCImago, uwzględniający od 198 do 238 państw w zależności od dziedziny.
**Współczynnik Hirscha świadczy o tym, jaka część opublikowanych prac osiąga pod względem cytowań poziom ponadprzeciętny.
Źródła: www.forumakademickie.pl/fa/2014/05/jeremiady-medialne-i-realne-fakty; www.stats.oecd.org/Index.aspx?DatasetCode=PATS_IPC; Raport o stanie patentowania w Polsce, Patenty szansą na wzrost innowacyjności polskich przedsiębiorców, CRIDO Taxand, 2015.
40
Nakłady na naukę w Polsce wykazują wysoki poziom efektywności patentowej
Dorobek naukowy Polski w obszarze life science (2/2)
• Jedną z głównych przyczyn niskiego poziomu patentowania w Polsce
jest wysoki koszt i długi czas procedury przyznania ochrony w UPRP:
•Weryfikacja czystości patentowej – sprawdzenie, czy w skali globalnej nie
istnieje podobne opatentowane rozwiązanie trwa kilkanaście dni, a stawka za
godzinę pracy rzecznika patentowego może wynosić nawet do 1,5 tys. PLN
•Koszt napisania wniosku do UPRP przez rzecznika patentowego wynosi średnio
od 2,5 tys. PLN do 6 tys. PLN
•Zgłoszenie wniosku do UPRP na jeden lub dwa wynalazki kosztuje 550 PLN, a za
każdą stronę ponad 20 stron opisu, zastrzeżeń i rysunków należy uiścić opłatę
w wysokości 25 PLN
•Po 18 miesiącach informacje o wynalazku są upubliczniane. Jeśli w ciągu 6
miesięcy do UPRP nie wpłyną uwagi podmiotów rynkowych o funkcjonowaniu
podobnej technologii, urząd podejmuje dogłębną weryfikację wniosku
•Po uzyskaniu patentu pierwsze 3 lata ochrony wiążą się z opłatą
w wysokości 480 PLN, której wysokość rośnie wraz z upływem czasu
• Cała procedura trwa w Polsce 5 lat, a łączny koszt ochrony patentowej
wynosi kilkadziesiąt tysięcy PLN.
• Patent krajowy obowiązuje tylko na terytorium Polski, natomiast poza
jej granicami inne firmy mogą produkować identyczny produkt.
• Podejmowane są działania mające na celu poprawę skali patentowania w Polsce m.in.
program Patent Plus Narodowego Centrum Badań i Rozwoju (NCBR), który oferuje
współfinansowanie jednostek naukowych oraz przedsiębiorców w procesie ubiegania się
o europejską i międzynarodową ochronę patentową. W ramach dotychczas
rozstrzygniętych trzech konkursów programu wsparcie w łącznej wysokości prawie 11 mln
PLN otrzymały 32 podmioty, w tym 15 przedsiębiorców.
• W rankingach światowych Polska zajmuje:
3.
miejsce według współczynnika GERD (Gross Domestic Expenditure on Research and
Development), który wskazuje na liczbę zgłoszeń wynalazków i udzielonych
patentów w przeliczeniu na milion nakładów na prace B+R
7.
pozycję pod względem efektywności patentowej wyznaczanej poprzez porównanie
liczby przyznawanych patentów na jednego naukowca w przeliczeniu na nakłady na
jednego naukowca (obejmujących pensje, granty, stypendia)
„Jeśli chcemy dogonić czołowe kraje na świecie pod względem poziomu polskiej nauki
musimy przede wszystkim zwiększyć pensje naukowców. Prezesi międzynarodowych
koncernów zarabiają porównywalne pieniądze ze swoimi zagranicznymi odpowiednikami,
a naukowcy zarabiają tyle w złotówkach, ile inni w euro. Jeśli zatem organizujemy konkurs na
wybrane stanowisko i zaoferujemy pensję 4 razy mniejszą, nie możemy oczekiwać dużej
konkurencji, tym bardziej międzynarodowej. W przeciwieństwie do innych profesji, naukowcy
wykonują zawód niezlokalizowany. Praca naukowca na polskiej uczelni nie różni się (poza
większą liczbą godzin dydaktycznych) od kolegów z innych krajów, natomiast efekty
porównujemy na płaszczyźnie międzynarodowej, np. anglojęzycznych publikacjach.”
Dr hab. inż. Marcin Łukaszewicz, Dziekan Wydziału Biotechnologii, Kierownik
Zakładu Biotransformacji na Uniwersytecie Wrocławskim
Źródła: www.wyborcza.biz/biznes/1,101562,13101705,Ile_kosztuje_patent_i_dlaczego_tak_drogo_.html; www.patentujemy.com/masz-pomysl-rusza-konkurs-patent-plus; www.wiadomosci.onet.pl/nauka/raport-zglaszamy-coraz-wiecej-wynalazkow-rosnie-liczba-patentow/yh87d
41
Brakuje funduszy na utrzymanie nowoczesnej aparatury badawczej
Poziom infrastruktury do prowadzenia badań
• W ostatnich latach nastąpił znaczny wzrost nakładów finansowych na rozbudowę
i unowocześnianie infrastruktury sektora B+R, głównie dzięki funduszom z Unii
Europejskiej. Według stanu na 31.05.2015 roku od 2007 roku zainwestowano:
1 292 mln PLN
• w obszarze nauk przyrodniczych,
4 469 mln PLN
• w obszarze nauk medycznych i nauk o zdrowiu
29 mln PLN
• w obszarze telemedycyny i informatyzacji
• Zakupy nowych urządzeń znacznie podniosły poziom wyposażenia polskich
jednostek badawczych i laboratoriów. Efektywność wykorzystania infrastruktury
badawczej ogranicza występująca decentralizacja instytutów, która powoduje, że
występują incydenty „powielania” infrastruktury zamiast jej rozwijania:
„Myślę, że w Polsce mamy do czynienia z absurdalną sytuacją, która występuje też
w innych krajach, polegającą na niewłaściwej alokacji środków. Typowym przykładem,
na który natknęliśmy się wielokrotnie są sytuacje, kiedy to w ramach jednego instytutu
są mniejsze jednostki naukowe i zespoły badawcze, z których każdy kupuje bardzo
drogie urządzenie. Sprzęty są następnie używane przez ograniczony czas w ciągu dnia.
Można byłoby w ramach tego samego instytutu ponieść wydatek jednorazowo
i wykorzystywać sprzęt w większym dziennym wymiarze czasowym, co wiąże się jednak
z przewartościowaniem ambicji zespołów badawczych. Myślę, że to są setki milionów
rocznie pieniędzy, które można było zaoszczędzić.”
• Pojawiają się jednak problemy z środkami na utrzymanie nowej aparatury:
„W Polsce obecnie występuje nagromadzenie budynków laboratoryjnych
wyposażonych w nowoczesną aparaturę badawczą pozwalającą na
prowadzenie badań najnowszymi technikami. Problem leży jednak
w dostępności finansów na utrzymywanie pracowników naukowych i pieniędzy
statutowych na prowadzenie badań, poza grantami. Bez takiej ciągłości
niemożliwe jest uzyskiwanie wybitnych osiągnięć liczących się na świecie.”
Prof. dr hab. Maria Bretner, Zakład Technologii i Biotechnologii Środków
Leczniczych, Wydział Chemiczny Politechniki Warszawskiej
• W ciągu ostatnich czterech lat powstała nowa infrastruktura dla badaczy:
Centrum Nowych Technologii UW
(CeNT)
Centrum Badań Przedklinicznych
i Technologii WUM (CePT)
„W CeNT nie można prowadzić badań, których celem jest technologia
komercyjna przez najbliższe kilka lat, gdyż został ufundowany ze środków
unijnych i nie może przynosić dochodu.”
Jakub Baran, Wiceprezes Zarządu Polskiego Banku Komórek Macierzystych S.A.
wypowiedź anonimowa
Źródła: Analiza wyzwań, potrzeb i potencjałów – podejście tematyczne i terytorialne, Warszawa, 2013; www.nauka.gov.pl/ministerstwo/inwestycje-w-obszarze-nauki-i-szkolnictwa-wyzszego
42
Zespoły badawcze są najważniejszym czynnikiem decydującym o sukcesie nowej technologii
Potencjał kapitału ludzkiego w obszarze life science
Jakość kapitału ludzkiego
Poziom kapitału ludzkiego oceniany jest w Polsce na wysoki, co potwierdzają
przedstawiciele firm współpracujących z badaczami. Dostrzegają oni również niższe koszty
pracy naukowców w Polsce w porównaniu z krajami Europy Zachodniej, gdzie poziom
kwalifikacji naukowców kształtuje się podobnie.
Kapitał ludzki w obszarze life science w przyszłości
Biotechnologia utraciła w ostatnich latach najwyższe miejsce w rankingach popularności
kierunków studiów. Jedną z przyczyn jest problem ze znalezieniem pracy doświadczany przez
absolwentów uczelni. Ponadto nowe zbiurokratyzowane przepisy dotyczące kształcenia
umożliwiają wprowadzanie kierunku biotechnologii na prawie każdej wyższej uczelni, co
skutkuje obniżeniem poziomu jakości edukacji.
• Pracownicy jednostek naukowych dostrzegają obszary, których usprawnienie
mogłoby wpłynąć na poprawę efektywności wykorzystania potencjału polskiej nauki:
„Kapitał ludzki i potencjał polskich naukowców jest bardzo znaczący, w pewnych
przypadkach wybitny. Niestety biurokratyzacja systemu sprawozdań i uzyskiwania
grantów oraz nadmiar zajęć dydaktycznych na uczelniach stanowią poważne
ograniczenia rozwoju, zwłaszcza dla młodszej kadry, zdobywającej stopnie naukowe.
Również trudności w budowaniu stabilnych zespołów badawczych (ze względu na
obowiązkowe odchodzenie doktorantów, nawet tych najzdolniejszych, rozwiązywanie
zespołu w przypadku emerytury kierownika) nie sprzyjają kontynuacji badań.”
• Tymczasem zespół badawczy będący twórcą danej technologii wskazywany
jest jako kluczowy czynnik wpływający na jej powodzenie na rynku w ocenie
m.in. funduszy inwestujących w innowacyjne produkty i technologie
w obszarze life science:
„W pierwszej kolejności uwzględniamy zespół, z jakim zgłasza się do nas
projekt. Możemy bazować na trochę gorszej technologii, ale przy świetnym
zespole szybko ten dystans do reszty konkurencji nadrobimy. Natomiast
w drugą stronę to nie działa. To znaczy, jeżeli mamy świetną technologię
i kiepski zespół, to istnieją niewielkie szanse realizacji i powodzenia.”
wypowiedź anonimowa
• Podobnie Narodowe Centrum Badań i Rozwoju uznaje zespół badawczy za
istotne kryterium oceny aplikantów:
„Kluczowy jest zespół i właściwe „merytoryczne” ułożenie projektu. Powinien
on być „merytoryczny” zarówno w komponencie naukowo-technologicznym,
jak i w komponencie biznesowym, rynkowym. Podchodzimy do sprawy w ten
sposób, że nawet dobre, merytoryczne ułożenie projektu i słaby zespół
powinny przekreślać szanse na przyznanie dofinansowania. Tylko łączna
obecność obydwu tych czynników pozwala oczekiwać sukcesu
technologicznego i rynkowego oraz zwiększa szanse na przyznanie
dofinansowania.”
Prof. dr hab. Maria Bretner, Zakład Technologii i Biotechnologii Środków
Leczniczych, Wydział Chemiczny Politechniki Warszawskiej
wypowiedź anonimowa
Źródło: EU R&D Survey, The 2014 EU Survey on Industrial R&D Investment Business Trends, Luxembourg: Publications Office of the European Union, 2014.
43
Spis treści
1. Wstęp
2. Liderzy transferu innowacji w obszarze life science
3. Regulacje prawne związane z transferem innowacji w Polsce
4. Komercjalizacja wyników badań naukowych w obszarze life science
4.1. Potencjał branży w Polsce
4.2. Poziom innowacyjności polskich przedsiębiorstw
4.3. Współpraca sfery nauki i biznesu
4.4. Źródła potencjału i bariery procesów komercjalizacji
44
Odsetek wdrażanych patentów do gospodarki w Polsce wynosi 2%-3%
Innowacyjność Polski na tle krajów Unii Europejskiej
• Patent jest ujawnieniem pomysłu, początkiem a nie końcem procesu
innowacyjnego. Na poziom innowacyjności kraju wskazuje odsetek wdrażanych
patentów do gospodarki, który w skali światowej wynosi około 10%, natomiast
w Polsce jego wartość szacowana jest na 2%-3%.
0,9
0,8
0,7
0,6
• W ostatnim roku Polska odnotowała drugi w UE pod względem wartości wzrost
miernika uwzględnianego przy określaniu pozycji w rankingu IUS obliczanego na
podstawie wdrażanych innowacyjnych produktów i usług przez firmy w kraju
z sektora MŚP oraz wielkości zatrudnienia w szybko rozwijających się
innowacyjnych sektorach obejmujących również obszar life science.
• W stosunku do roku poprzedniego zmianie nie uległy wydatki firm na działalność
badawczo-rozwojową i inne środki przeznaczane przez firmy na rozwój
innowacyjności.
• Jedną z przyczyn niskiej pozycji Polski w rankingu może być opór przedsiębiorców
do ujawniania środków przeznaczonych na działania badawczo-rozwojowe
w sprawozdaniach przekazywanych do Głównego Urzędu Statystycznego ze
względu na brak uprzywilejowania tego rodzaju działalności w ordynacji
podatkowej. W rzeczywistości rośnie poziom wydatków polskich firm na prace
B+R i przewiduje się, że do 2020 roku ich wielkość ulegnie potrojeniu.
0,5
0,4
0,3
0,2
0,1
0
SE DK FI DE NL LU UK IE BE FR AT EU SI EE CZ CY IT PT MT ES HU EL SK HR PL LT LV BG RO
Liderzy innowacji
Przyszli liderzy
innowacji
Umiarkowani
innowatorzy
Skromni innowatorzy
• W 2015 roku Polska zajęła wyższą o jedno miejsce, w porównaniu do roku
poprzedniego, 24. pozycję w rankingu innowacyjności Innovation Union
Scoreboard (IUS) obejmującym wszystkie kraje Unii Europejskiej.
„Powodem tak niskiej pozycji Polski w rankingu innowacyjności może być fakt
postrzegania u nas innowacji wyłącznie jako wielkich osiągnięć. Z moim kontaktów
z przedsiębiorcami wynika, że na pytanie o tworzenie innowacji najczęściej
odpowiadają negatywnie. Jeśli kolejne pytanie dotyczy wprowadzonych na rynek
produktów, co jest definicją innowacji produktowej, odpowiadają twierdząco, licząc
przykładowo 15 nowych produktów w roku. Natomiast w amerykańskich
przedsiębiorstwach praktycznie każde drobne usprawnienie jest zdefiniowane jako
innowacja. Zatem przykładowo jest 50 innowacji, a u nas te 50 innowacji traktuje
się jako jedną.”
Dr hab. Rafał Kasprzak, Instytut Zarządzania, Szkoła Głowna Handlowa w Warszawie
Źródła: www.forumakademickie.pl/fa/2015/05/potencjal-wynalazczosci; Innovation Union Scoreboard 2015, Komisja Europejska.
45
Firmy częściej kupują zagraniczne gotowe technologie niż wpierają krajową wynalazczość
Chłonność polskiego rynku na innowacyjne produkty i usługi
Spółki skarbu państwa
• Ze względu na utrzymywanie dominującej, niekiedy monopolistycznej
pozycji na rynku, spółki skarbu państwa nie mają potrzeby ciągłej
poprawy swojej konkurencyjności. Niewiele z nich angażuje się
w działalność badawczo-rozwojową, a kiedy potrzebują podnieść poziom
innowacyjności, zwykle nabywają gotowe rozwiązania zza granicy.
Firmy z dominującym kapitałem zagranicznym
• Firmy z kapitałem obcym posiadają własne zagraniczne laboratoria
badawcze, w których prowadzą prace B+R. Ponadto lokalizacja centrów
decyzyjnych poza Polską nie sprzyja podejmowaniu działalności
rozwojowej w kraju.
Małe i średnie przedsiębiorstwa (MŚP)
• Przedsiębiorstwa z sektora MŚP nie posiadają własnych laboratoriów,
w których mogłyby przygotować efekty projektów naukowych do
komercyjnego zastosowania. Ponadto zwykle są to firmy o zbyt niskim
poziomie technologicznym i kapitałowym aby wdrażać innowacje.
„Największe zainteresowanie wdrażaniem innowacji wykazują średnie firmy o profilu
produkcyjnym liczące od 50 do 100 pracowników, posiadające własne linie
technologiczne. Przedsiębiorstwa o tej skali działalności czują potrzebę ustawicznego
rozwoju ze względu na funkcjonowanie w konkurencyjnym otoczeniu i konieczność
umacniania swojej pozycji rynkowej.”
„W Polsce mamy problem z odbiorcami innowacyjnych produktów. Krajowe
spółki są niedokapitalizowane, nie mają rezerw na zakup od naszych
naukowców ich pomysłów i związanego z ich wdrażaniem ryzyka. Kiedyś
w każdej firmie był ośrodek badawczo-rozwojowy (OBR). Po przejęciu części
firm przez kapitał zagraniczny w polskich oddziałach zlikwidowano OBR-y.
Obecnie w Polsce mamy naukowców pracujących prawie wyłącznie na
wyższych uczelniach, a powinniśmy mieć drugie tyle zatrudnionych
w prywatnych przedsiębiorstwach. Problemów upatruje się na polskich
uczelniach, a często nie są tam one zlokalizowane.”
Dr hab. inż. Marcin Łukaszewicz, Dziekan Wydziału Biotechnologii, Kierownik
Zakładu Biotransformacji na Uniwersytecie Wrocławskim
• W Polsce nadal na większą skalę praktykowany jest zakup gotowych
technologii zza granicy niż wspieranie krajowej wynalazczości:
„ Łatwiej nabyć sprawdzone rozwiązania technologiczne i wykorzystać je
w krótkim czasie na rynku, na którym jeszcze nie zaistniały. Z przyczyn
ekonomicznych taki wariant daje pewniejszy przychód. Natomiast cały czas
jesteśmy przecież w środowisku gospodarki opartej na wiedzy, a zatem
staramy się wypracowywać nowe rozwiązania, rozwijać konkurencyjność
naszych przedsiębiorstw w oparciu o rodzime innowacje. Oczywiście, poziom
zainteresowania projektami na uczelniach rośnie, firmy chcą współpracować,
lecz chciałyby uniknąć trudności, które napotykają po drodze. Nawet jeżeli jest
bardzo sprzyjająca atmosfera wśród ludzi, którzy chcą kooperować, to jeszcze
trzeba wypracować efektywną ścieżkę administracyjno-prawną.”
Paulina Kosmowska, Prezes Zarządu Centrum Transferu Technologii Politechniki Łódzkiej Sp. z o.o.
Michał Borowy, Specjalista w Centrum Innowacji i Transferu Technologii
w Szkole Głównej Gospodarstwa Wiejskiego
Źródła: www.forumakad.pl/archiwum/2000/04/artykuly/22-okolice_nauki.htm; Innowacyjna przedsiębiorczość w Polsce, Odkryty i ukryty potencjał polskiej innowacyjności, 2015, PARP.
46
Partnerami polskich firm w projektach badawczych są najczęściej uczelnie
Ocena opłacalności inwestowania w działalność badawczo-rozwojową
• Z raportu NCBR i PwC z 2015 roku przeprowadzonego na próbie 300
inwestujących w prace badawcze firm, spośród których 74% stanowiły małe
i średnie przedsiębiorstwa wynika, że największy odsetek przychodów (47%)
uzyskanych z efektów prac B+R w przychodach operacyjnych osiągnęły
w 2014 roku sektory: chemiczny i farmaceutyczny.
• Z badania wynika, że przedsiębiorcy dostrzegają potencjał prac badawczych
realizowanych w partnerstwie z innymi podmiotami. Firmy współpracują
głównie z uczelniami (wskazania 35% respondentów), innymi
przedsiębiorcami (28%) oraz instytutami naukowymi (24%).
• Producenci leków zajęli trzecie miejsce w rankingu branż według największego
udziału produktów będących rezultatem prowadzonych prac badawczych
spośród wszystkich nowych produktów wprowadzanych na rynek.
• Prawie 17% respondentów wskazało, że oczekiwaliby większej elastyczności
i dynamiki w działaniu jednostek naukowych i uczelni, by rozwijać swoją
aktywność w działalność badawczo-rozwojową.
• Z badania wynika, że:
Czynnikami decydującymi o podjęciu działalności
badawczo-rozwojowej są:
• Prawdopodobieństwo osiągnięcia sukcesu rynkowego
• Szansa na poprawę poziomu technologicznego firmy
• Uzyskanie dotacji na prace B+R
• Koszt, którego poniesienia wymagają prace badawcze
Motywami do rozwoju prac B+R są:
• Bezzwrotne dotacje na projekty badawcze
• Ulgi
• Uproszczone procedury uzyskiwania praw własności przemysłowej
Źródła: Opłacalność inwestowania w badania i rozwój, NCBR i PwC, kwiecień 2015.
47
Spis treści
1. Wstęp
2. Liderzy transferu innowacji w obszarze life science
3. Regulacje prawne związane z transferem innowacji w Polsce
4. Komercjalizacja wyników badań naukowych w obszarze life science
4.1. Potencjał branży w Polsce
4.2. Poziom innowacyjności polskich przedsiębiorstw
4.3. Współpraca sfery nauki i biznesu
4.4. Źródła potencjału i bariery procesów komercjalizacji
48
Rozbieżność motywacji i oczekiwań sfery nauki i biznesu istotną barierą komercjalizacji
Współpraca nauki z biznesem w pionowym transferze technologii
NAUKA
BIZNES
Oczekiwania
•
•
•
Finansowanie badań i rozwój
nauki niekoniecznie o możliwych
zastosowaniach praktycznych
Udział w zyskach ze sprzedaży
wyników badań, dostępu do
zamówień i zleceń na usługi
i ekspertyzy
Głównym celem jest stworzenie
„produktu” o wartości naukowej
•
•
•
Efekty biznesowe w postaci
nowych produktów i technologii,
które mają przełożyć się na wynik
finansowy
Kluczowy jest aspekt czasu
realizacji projektu oraz nakłady
finansowe w relacji do ryzyka
technologicznego i biznesowego
Głównym celem jest stworzenie
„produktu” o charakterystyce
spójnej z wymogami rynku
Wartości wnoszone do współpracy
•
•
•
•
Wiedza
Nowe technologie i pomysły
Dostęp do infrastruktury
badawczej
Przygotowanie kadr naukowych
•
•
•
•
Zdolność do podejmowania
i zarządzania ryzykiem
Kontakty biznesowe
Kanały dystrybucji i rynki zbytu
Środki organizacyjne i finansowe
„Sfera badawczo-rozwojowa w Polsce ciągle ma nie po drodze ze sferą biznesu. To
nie jest jednak tak, że na Zachodzie jest świetnie, a w Polsce brakuje łączności.
Otóż na całym świecie te dwa światy nie chcą ze sobą współpracować.
Współpraca musi występować, te dwie sfery muszą być popychane do kooperacji
poprzez różne zachęty. Najczęściej są to rozwiązania o charakterze podatkowym,
tak jak na przykład w Stanach Zjednoczonych, gdzie są gigantyczne ulgi za
jakiekolwiek działania, albo o charakterze dotacyjnym. Jeżeli dotacji i ulg nie
będzie, ciężko mówić o współpracy, bo to są zupełnie inne światy. Przykładowo –
nauka musi być publicznie dostępna, tak nas uczą naukowcy, podczas gdy
w biznesie sprzedaje się produkt, który jest publicznie niedostępny.”
Dr. hab. Rafał Kasprzak, Instytut Zarządzania, Szkoła Głowna Handlowa w Warszawie
„W mojej ocenie poziom dopasowania technologii i innowacyjnych produktów
będących obiektem zainteresowania naukowców do potrzeb rynku jest dosyć
niski. Zastanawiając się kiedyś, czemu u nas w kraju jest tak ciężko cokolwiek
nowego wprowadzić doszłam do wniosku, że świat nauki i świat biznesu
funkcjonują na zupełnie innych częstotliwościach. Nie są w stanie się zrozumieć.
Biznes chce widzieć plan i zysk, co jest naturalne, bo jeżeli dołącza inwestor, to
on chce wiedzieć, ile trzeba zainwestować oraz jak wysoki zwrot można osiągnąć
i po jakim czasie. Natomiast nauka w Polsce ciągle tkwi
w przeświadczeniu, że trzeba realizować projekty, pisać publikacje, zdobywać
granty i punkty.”
wypowiedź anonimowa
Źródła: www.rynekpracy.pl/artykul.php/wpis.858
49
Brakuje mechanizmu przeskalowywania innowacji z warunków laboratoryjnych do przemysłowych
Zbieżność technologii i innowacyjnych produktów będących obiektem badań naukowców do potrzeb rynku
• W Polsce definiowany jest problem niskiego poziomu dopasowania opracowywanych
w jednostkach naukowych technologii do wymagań przedsiębiorców i zbieżności
ambicji naukowych z potrzebami rynku:
„Instytuty rozwiązują często jakiś problem naukowy, który może nie mieć
odpowiedniej skali rynkowej. W badaniach podstawowych i niszowych jednostki
naukowe powinno wspierać państwo i jego organy. Problemem uczelni jest fakt, że
nie analizują swoich przedsięwzięć od strony biznesowej, a więc nie szukają problemu
rynkowego, którego rozwiązaniem mogą być ich działania. Jeżeli uznajemy, że
źródłem, a w dużej mierze tak jest, wiedzy i rozwiązań technologicznych, są uczelnie,
instytuty, to powinny dostarczać technologię dopasowaną do możliwości zastosowań
rynkowych, biznesowych. Zatem prowadząc badania, poza oczywiście obszarami
badań podstawowych, czy niszowych, które też rozwiązują problemy, znaczna część
pieniędzy ze źródeł publicznych powinna być kierowana do komercjalizowanych
technologii. Patrząc z naszej perspektywy nie do końca tak jest.”
Dr Maciej Wieloch, Prezes Zarządu funduszu Infini Sp. z o.o.
„W Polsce brakuje analiz, czy projekty realizowane przed jednostki naukowe będą miały
zastosowanie rynkowe w przyszłości. Być może trzeba wydzielić odrębne kompetentne
w tym zakresie komórki na uniwersytetach. Ja przykładowo odbyłem kilka takich
spotkań, podczas których omawialiśmy projekty realizowane przed jedne z najlepszych
uniwersytetów w Polsce, na których jednak dowiadywałem się, że ci ludzie wymyślili coś,
co jest już dawno na rynku funkcjonuje. W konsekwencji wstrzymaliśmy współpracę
i komercjalizacja nie doszła do skutku.”
• Jedną z głównych dostrzeganych barier w transferze technologii
wypracowanej w jednostce naukowej do gospodarki jest trudność jej
przeniesienia z warunków laboratoryjnych do komercyjnych:
„Na uczelniach pracujemy w skali laboratoryjnej i nie dysponujemy
sprzętem o dużych gabarytach. Natomiast potencjalne wdrożenie
interesuje firmy tylko wtedy, jeśli udowodnimy, że technologia
funkcjonująca u nas jest skalowalna do warunków przemysłowych.
Przykładowo my w biotechnologii do hodowli używamy bioreaktorów
o pojemności 5 litrów i na ich poziomie mamy nasze procesy opanowane.
A potencjalny nabywca naszej technologii chce, żebyśmy pokazali, czy
sprawdza się ona również w reaktorze o pojemności 1 500 litrów. I tutaj
pojawia się problem powiększania skali, ponieważ na uczelni nie mamy
takich możliwości. Natomiast nie ma również firm, które proponowałyby
określone instalacje w skali pilotowej, czy półtechnicznej, która jest
wymagana. Zatem nawet jeśli się ma dobre pomysły, to nie wiadomo, czy
możliwe będzie ich zaprezentowanie w skali większej, w wymiarze
zainteresowania nabywcy. Firmy natomiast niechętnie partycypują
w kosztach, co mam nadzieję będzie się zmieniało, dzięki horyzontowi 2020,
kiedy to firmy pozyskują środki finansowe z Unii, a jednostki naukowe
funkcjonują jako partnerzy.”
Prof. dr hab. Waldemar Rymowicz, Kierownik Katedry Biotechnologii
i Mikrobiologii Żywności Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu
wypowiedź anonimowa
Źródła: Przemysł Farmaceutyczny , Temat numeru biotechnologia, 2/2011.
50
Nowa perspektywa unijna 2014-2020 kładzie większy nacisk na współpracę nauki z biznesem
Spoiwa współpracy nauki z biznesem
• Spoiwem współpracy między uczelniami i instytutami a firmami jest realizacja
przez naukę projektów zamawianych przez biznes.
• Przez długi czas w Polsce oba sektory (biznesowy i naukowy) były wspierane
środkami publicznymi odrębnie. W ostatnich latach pojawiły się jednak
instrumenty wsparcia promujące nawiązanie współpracy między nauką
i biznesem, które były związane z rozwojem działalności NCBR.
• W nowej perspektywie 2014-2020 nacisk na współpracę obu stron będzie
znacznie mocniejszy, a większa część środków będzie przepływała do nauki, ale
za pośrednictwem przedsiębiorstw.
„Finansowanie współpracy między nauką a biznesem w ramach nowej
perspektywy unijnej jest pewnego rodzaju eksperymentem, administracyjnym
sposobem na wymuszenie łączności. Natomiast jeśli chcemy przyspieszyć pewne
pożądane mechanizmy, niektóre działania muszą mieć charakter radykalny. Trzeba
przy tym pamiętać, że wsparcie publiczne stanowi impuls dla działań wspieranych
podmiotów, ale wszystko musi działać w przyjaznym otoczeniu prawnym,
społecznym i gospodarczym. Jest to dodatkowa zachęta, która nie zastąpi
rozwiązań systemowych, które zresztą są obecnie realizowane (np.: kwestia
uwłaszczenia naukowców w ramach nowelizacji ustawy Prawo o Szkolnictwie
Wyższym).”
Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości
Jest programem PARP wpływającym na poprawę współpracy
między sferą nauki i biznesu
• Przedsiębiorcy uzyskują wsparcie finansowe, które mogą przeznaczyć na zakup
usługi polegającej na opracowaniu nowego wyrobu, projektu wzorniczego,
technologii produkcji lub na znaczącym ulepszeniu obecnych rozwiązań, podczas
gdy wykonawcami tych usług są przedstawiciele jednostek naukowych.
Bon na innowacje
STRATEGMED
Program NCBR
• Jego głównym celem jest osiągnięcie postępu w zakresie zwalczania chorób
cywilizacyjnych oraz medycyny regeneracyjnej na bazie wyników badań
naukowych i prac rozwojowych. W ramach realizacji STRATEGMED utworzonych
zostało wiele konsorcjów naukowo-przemysłowych. Program opiera się na
corocznych edycjach od 2012 do 2017 roku, a jego budżet wynosi 800 mln PLN.
Program Operacyjny
Inteligentny Rozwój Jeden z programów w perspektywie unijnej 2014-2020
• Znaczna część jego funduszy przeznaczona będzie na projekty bazujące na
współpracy dwóch sfer. Głównymi odbiorcami pomocy będą małe i średnie
firmy. Część środków trafi najpierw do jednostek badawczych pod warunkiem, że
będą realizowały takie projekty we współpracy z przedsiębiorstwami lub gdy
wyniki tych badań będą służyły firmom.
Źródła: pulsinnowacji.pb.pl/4038314,61971,bez-wspolpracy-naukowcow-i-przedsiebiorcow-ani-rusz; Strategiczny program badań naukowych i prac rozwojowych, Profilaktyka i leczenie chorób cywilizacyjnych STRATEGMED, NCBR, 2012.
51
„Pchanie” wynalazku do przemysłu zastąpione jego „ssaniem” przez przedsiębiorstwa
Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka w perspektywie unijnej 2014-2020
Istota Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka (POIR) w perspektywie unijnej:
• Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka
(POIR) 2014-2020 ukierunkowany jest na
wsparcie badań naukowych, rozwój innowacji
oraz działania na rzecz podnoszenia
konkurencyjności małych i średnich
przedsiębiorstw poprzez kreowanie popytu
firm na nowe technologie i prace B+R.
• W ramach programu przewidziano tworzenie
nowych i umacnianie funkcjonujących
powiązań między sferą nauki a biznesem.
• W Umowie partnerstwa z dnia 21 maja 2014
roku określającej przeznaczenie środków
w ramach polityki spójności 2014-2020 za
pierwszy z jedenastu celów strategicznych
uznano wzmacnianie badań naukowych,
rozwoju technologicznego
i innowacji.
2007-2013 („Pchanie” wynalazku)
Program
operacyjny
Nauka
Firma
• W perspektywie unijnej 2007-2013 pomoc finansowa
kierowana była głównie do nauki w celu wsparcia
kreowania wynalazków i ich „wypychania” do
przedsiębiorstw.
• W mechanizmie „wypychania” wytwarzanie
innowacji inicjowane jest przez postęp naukowy.
• Warunkiem powodzenia jest monitorowanie
wyników prowadzonych badań oraz utrzymywanie
znaczącego potencjału badawczego.
• Innowacje powstałe w wyniku tej procedury znacznie
rzadziej wdrażane są do gospodarki niż technologie
powstałe z zasady zasysania wynalazku przez
przemysł.
2014-2020 („Ssanie” wynalazku)
Program
operacyjny
Firma
Nauka
• Mechanizm „ssania” wymaga wiedzy marketingowej
i umiejętności przekładnia jej na działania
techniczne.
• Najważniejszymi beneficjentami POIR są
w szczególności małe i średnie przedsiębiorstwa oraz
jednostki naukowe, a także klastry i instytucje
otoczenia biznesu.
• Kluczowymi czynnikami decydującymi o pozyskaniu
dotacji przez daną jednostkę gospodarczą jest
współpraca z jednostkami naukowymi oraz potencjał
danego projektu w zakresie komercjalizacji.
Źródła: Od pomysłu do przemysłu czyli jak wyprodukować innowację, dr hab. inż. Bronisław Słowiński, prof. nadzw. Instytut Politechniczny PWSZ Wałcz, 2014; www.fundusze.uj.edu.pl/fundusze/fundusze-strukturalne-2014-2020
52
Wdrażane są odgórne rozwiązania nakierowane na skrócenie czasu komercjalizowania
Długi proces ustalania warunków współpracy przez polskie jednostki naukowe
• Powolny proces decyzyjny jednostek naukowych utrudnia procesy komercjalizacji
przedsiębiorcom oraz inwestorom angażującym środki we wdrażanie innowacji:
„ Współpraca nauki i biznesu jest zwykle czasochłonna, co może zniechęcać biznes.
Przedsiębiorcy podejmują decyzje o współpracy, zgłaszają zapotrzebowanie i od razu
wymagają efektu. Uczelnia nie działa natomiast jak hurtownia produktów. Trzeba
usprawnić mechanizm administracyjno-prawny. Wszystkie umowy, przepływy
środków, licencje wymagają negocjacji. Jeżeli jest to rozwiązanie innowacyjne,
kluczową kwestią jest zaimplementowanie go w możliwie najkrótszym czasie.”
Michał Borowy, Specjalista w Centrum Innowacji i Transferu Technologii
w Szkole Głównej Gospodarstwa Wiejskiego
„Problem stanowi powolna ścieżka decyzyjna u publicznego partnera w postaci
uczelni, czy instytutu. My podjęliśmy próbę i cały czas wierzymy, że uda nam się
uruchomić spółkę z publicznym partnerem. Od pierwszej deklaracji uczelni o zamiarze
zawiązania spółki do jej rzeczywistego utworzenia minęło ponad rok, co powinno
zająć dwa miesiące. W kontakcie z uczelnią jest potężna bariera komunikacyjna.”
• Jasno sprecyzowane przez uczelnie oczekiwania i warunki we współpracy
znacząco skróciłyby czas negocjacji i ustaleń z firmami oraz inwestorami. Póki co
jednostkom naukowym brakuje wystarczających podstaw i narzędzi aby je
trafnie definiować.
• Na Uniwersytecie Warszawskim funkcjonuje program wyceny patentów, który
jest jednym z działań, mogących skrócić cały proces, ze względu na fakt, że na
początku rozmów jest ustalona wartość, na której negocjacje będą się opierać.
• Wydłużony czas, powolny proces decyzyjny oraz mnogość procedur
i formalności utrudnia transfer innowacji również na etapie pozyskiwania
finansowania ze źródeł unijnych.
• W ramach perspektywy unijnej 2014-2020 wdrożono „Szybką ścieżkę”, w której
decyzja o dofinansowaniu zapada w ciągu 60 dni od złożenia dokumentów:
Budżet konkursu wynosi 1,6 mld PLN
Maksymalna wartość dotacji wynosi 20 mln EUR
Jakub Baran, Wiceprezes Zarządu Polskiego Banku Komórek Macierzystych S.A.
„Jeżeli uczelnia jest współwłaścicielem wynalazku, to uwzględnić trzeba długotrwały
proces negocjacyjny. Uczelnie nie są do tego przygotowane, nie mają jasno
sprecyzowanych oczekiwań i celów. My mamy określony cel – chcemy zrealizować
projekt i na nim zarobić. Trudniej stwierdzić, na czym zależy uczelni. Być może jest to
kwestia ryzyka urzędniczego, ponieważ jeśli ktoś dokona zbycia aktywu uczelnianego
za jakąś kwotę, ktoś za trzy lata może zapytać, dlaczego nie została sprzedana drożej.”
Dr Maciej Wieloch, Prezes Zarządu funduszu Infini Sp. z o.o.
Minimalna wartość projektu to 2 mln PLN dla podmiotów z sektora MŚP
Beneficjentami są samodzielne przedsiębiorstwa
Rekomendowany czas trwania projektu to 2 lata
15%
O taką wielkość może wzrosnąć dofinansowanie pod warunkiem, że projekt
zakłada skuteczną współpraca między przedsiębiorcą a jednostką naukową
Źródła: www.pwc.pl/pl/innowacje-badania-rozwoj/alerty-innowacje/odcinek1.jhtml; www.ncbir.pl/fundusze-europejskie/poir/aktualnosci/art,3300,spotkanie-informacyjne-dotyczace-konkursu-11-1-12015-szybka-sciezka.html
53
Łączność nauki z biznesem stymulowana jest za pomocą platform technologii
Przepływ informacji między sferą naukową a biznesową
• Część polskich firm sektorowi nauki przypisuje funkcję nawiązywania kontaktów
z przedstawicielami sfery biznesowej:
„Na pewno ośrodki naukowe za granicą komercjalizują z biznesem na większą skalę.
Na poprawę współpracy nauki z biznesem mogłaby wpłynąć bardziej proaktywna
postawa uczelni do firm, wychodzenie do biznesu z atrakcyjną ofertą.”
wypowiedź anonimowa
• Jednostki naukowe podejmują działania na rzecz łączności ze stroną popytową:
„Aktualnie intensywnie współpracujemy z firmami, gdyż projekty finansowane przez
NCBR nakładają warunek możliwości wdrożenia wynalazku bezpośrednio do praktyki.
Firmy również występują do nas z zapytaniami, czy w ramach ich nowego produktu
bylibyśmy zainteresowani współpracą, więc ten ruch występuje obustronnie. Bardzo
dobrą platformą do wymiany informacji o tym, co w danym zakresie jest realizowane
przez strony są spotkania klastrowe. Ponadto w ramach promocji projektów
organizujemy konferencje oraz tworzymy publikacje do czasopism naukowych.”
• Jednostki naukowe na swoich stronach lub dedykowanych platformach
internetowych zamieszczają informacje o realizowanych projektach. Platformy
funkcjonują zarówno na poziomie pojedynczej jednostki, jak i danego regionu
lub całego kraju:
Uniwersytecki
Ośrodek
Transferu
Technologii
Na stronie internetowej Uniwersyteckiego Ośrodka Transferu Technologii
Uniwersytetu Warszawskiego zamieszczona jest lista ofert technologicznym wraz
z krótkim opisem każdej z nich. Oferta skierowana jest do przedsiębiorców
poszukujących pomysłów na nowe produkty i technologie.
Łódzka
Platforma
Transferu
Technologii
Głównym celem funkcjonowania platformy jest stymulowanie transferu
technologii poprzez kojarzenie naukowców z przedsiębiorcami. Portal jest
również źródłem umów jakie mogą być użyteczne podczas procesów
komercjalizacji oraz przewodników po prawach patentowych i prawach
autorskich, co stanowić ma wsparcie dla osób niezaznajomionych
z prawnymi regulacjami ochrony własności intelektualnej.
Małgorzata Krynicka-Duszyńska, Kierownik Ośrodka Programów Badawczych
Wojewódzkiego Szpitala Specjalistycznego we Wrocławiu
„Staramy się identyfikować potrzeby rynku. W ramach programu spin-tech
rozesłaliśmy ankiety do 300 firm i mamy problem z uzyskaniem wymaganej liczby
wyników. Nasza spółka celowa posiada obecnie 140 technologii mających potencjał
do komercjalizacji, natomiast firm, z którymi rozmawiamy jest 20.”
Prof. Janusz Lewandowski, Prezes Zarządu Instytutu Badań Stosowanych
Politechniki Warszawskiej
W marcu 2015 roku podpisano umowę o utworzeniu pierwszej w Polsce
Platformy Technologicznej Innowacyjnej Neuromedycyny „InnoNeuroMed”,
łączącej naukowców z przedsiębiorcami. Do założycieli należą m.in.: Instytut
InnoNeuroMed Biologii Doświadczalnej im. M. Nenckiego PAN w Warszawie, Instytut Psychiatrii
i Neurologii w Warszawie, Pomorski Uniwersytet Medyczny w Szczecinie,
Warszawski Uniwersytet Medyczny, Genexo Sp. z o.o., Polpharma S.A., Selvita
S.A.
Źródła: www.lodzkie.pl/biznes/o-regionie/%C5%82%C3%B3dzka-platforma-transferu-wiedzy; Platformy Technologiczne w Polsce, dr inż. Andrzej Siemaszko , Warszawa 2012; www.wyposazeniemedyczne.pl/wiadomosci-i-komunikaty/jest-porozumienie-w-sprawie-utworzeniapolskiej-platformy-innowacyjnej-neuromedycyny-innoneuromed--88045-10; www.naukawpolsce.pap.pl/aktualnosci/news,404250,powstanie-polska-platforma-innowacyjnej-neuromedycyny-innoneuromed.html; www.uott.uw.edu.pl
54
Spis treści
1. Wstęp
2. Liderzy transferu innowacji w obszarze life science
3. Regulacje prawne związane z transferem innowacji w Polsce
4. Komercjalizacja wyników badań naukowych w obszarze life science
4.1. Potencjał branży w Polsce
4.2. Poziom innowacyjności polskich przedsiębiorstw
4.3. Współpraca sfery nauki i biznesu
4.4. Źródła potencjału i bariery procesów komercjalizacji
55
Po stronie podażowej rynku badań naukowych brakuje kultury innowacyjności
Motywacja naukowców do prowadzenia badań i komercjalizacji ich wyników
• Aby poprawić poziom współpracy nauki z biznesem i wpłynąć na większą skalę
komercjalizacji osiągnięć naukowych należy zapewnić ich twórcom odpowiednie
bodźce do wdrażania innowacji, nie tylko do ich poszukiwania. Przedstawiciele
polskiej nauki nadal czują się bardziej zmotywowani do rozwiązywania
problemów naukowych, a brakuje im bodźców do znalezienia dla nich
komercyjnego wykorzystania:
„Prawdziwi naukowcy są motywowani ciekawością naukową, oczekując przy tym
godziwego wynagrodzenia, umożliwiającego poświęcenie się badaniom. Myślę,
że motywacje biznesowe dotyczą tylko niewielkiego odsetka naukowców
w dziedzinach technicznych i medycznych”.
Prof. dr hab. Maria Bretner, Zakład Technologii i Biotechnologii Środków
Leczniczych, Wydział Chemiczny Politechniki Warszawskiej
• W Polsce brakuje kultury innowacyjności, której zalążki mogłyby wpajać
naukowcom polskie uczelnie:
„Przychody ze skomercjalizowanych wyników badań naukowych mogłyby stanowić
nawet 60% źródeł finansowania działalności. W chwili obecnej jest to około 5 %.”
Prof. dr hab. n. farm. Maciej Małecki, kierownik Katedry Farmacji Stosowanej i Bioinżynierii Wydziału
Farmaceutycznego Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego
„Są ludzie, którzy mają potencjał twórczy, chcą poszukiwać nowych technologii,
natomiast nie są do tego zachęcani. Uczelnie nie kształcą w naukowcach wizji
biznesowej dla swojego wynalazku. Funkcjonuje mit, że naukowiec jest badaczem,
który nie powinien myśleć o biznesie. Brakuje w Polsce nacisku na to, żeby jednak
tę naukę tworzyć po to, żeby ją komercjalizować.”
wypowiedź anonimowa
„Do niedawna praca naukowca była oceniana przez pryzmat jego działalności
naukowej. Punkty przyznawano za sporządzone artykuły naukowe,
zorganizowane konferencje, udostępnianie swojej wiedzy bezpłatnie. Dopiero od
niedawna punkty przyznawane są za skomercjalizowanie wynalazku.
Motywatorem nie są pieniądze, bo przychody z wynalazku pojawiają się za dwa,
czy trzy lata, co jest obarczone dużym ryzykiem. Naukowcowi potrzebne są
dodatkowe profity, bardziej o charakterze naukowym, żeby się zaangażować,
poświęcić swój czas i zająć się komercjalizacją. Dopiero niedawno wprowadzono
do oceny parametrycznej jednostek punkty za wdrażanie. Wcześniej taki
parametr nie funkcjonował, a jeśli nie ma nagrody, to działania są bezcelowe.”
Dr. hab. Rafał Kasprzak, Instytut Zarządzania, Szkoła Głowna Handlowa w Warszawie
• Naukowcy potrzebują większego wsparcia po uzyskaniu patentu aby zdecydować
o jego rozszerzeniu na inne kraje, a następnie pozyskać źródła finansowania
i partnera strategicznego, który zainwestuje w dalsze kroki. Jeżeli naukowcy sami
będą się tym zajmować, ich efektywność naukowa będzie się obniżać.
Weizmann Institute of Science w Izraelu
stanowi przykład zorganizowanego wsparcia procesów komercjalizacji dla
naukowców. Jest to prywatny instytut opierający się na finansowaniu nie ze
źródeł rządowych, lecz prywatnych. W instytucie z definicji naukowcy mają 30%
praw majątkowych do swojego wynalazku, 30% posiada instytut, a 30% spółka
finansująca, generująca zyski ze swojej bieżącej działalności bazującej na
komercjalizacji. Właścicielem spółki jest instytut.
Źródła: Budowanie kultury innowacyjności w świetle badań empirycznych, Katarzyna Gadomska-Lila, 2011; www.nettg.pl/news/129677/arp-musimy-budowac-kulture-innowacyjnosci
56
Czy naukowiec powinien być przedsiębiorcą?
Zasadność edukacji biznesowej wśród polskich badaczy
• W Polsce rozważany jest wpływ częstego zjawiska
braku umiejętności biznesowych u naukowców na
skalę procesu komercjalizacji wynalazków zarówno
w kontekście założenia przez nich własnej firmy na
bazie stworzonego wynalazku, jak i jego
skomercjalizowania w pośredni sposób.
• Zespół badawczy posiadający zarówno
umiejętności związane z wypracowaną
technologią, jak i kompetencje zarządcze
i menadżerskie jest kluczowym czynnikiem
decyzyjnym dla inwestora planującego
zaangażować środki w przedsięwzięcie. Inwestorzy
brak umiejętności oraz wiedzy marketingowozarządczej i sprzedażowej uważają również za
najczęstszą przyczynę niepowodzenia rozwijającej
się wcześniej innowacyjnej spółki.
• W kraju pojawiły się pomysły wprowadzenia
obowiązkowych zajęć z przedsiębiorczości na
wszystkich kierunkach studiów w celu
wykształcenia umiejętności i przekazania wiedzy
biznesowej naukowcom. Opinie na temat ich
użyteczności i efektywności są podzielone.
„Przydatność i potrzeba na tego typu szkolenia jest
wysoka, natomiast efektywność spowodowana
sposobem prowadzenia jest niska. Sytuacja taka ma
również miejsce na studiach gdyż np. studenci
biotechnologii na semestralnych zajęciach
z przedsiębiorczości mają przegląd materiału studentów
z kierunku zarządzania. Szkolenia te są
niezoptymalizowane pod kątem studentów danych
kierunków, co wynika z faktu, iż prowadzone są przez
wykładowców np. ekonomii, którzy nie posiadają
doświadczenia w komercjalizacji badań naukowych.”
Łukasz Szymański, Wojskowy Instytut Higieny i Epidemiologii
„Na całym świecie jeżeli naukowcy akademiccy mogą
nie zajmować się komercjalizacją, lecz tylko i wyłącznie
nauką akademicką, to to robią. Zupełnie naturalnie
naukowcy nie stawiają sobie za cel osiągnięcie sukcesu
komercyjnego, gdyż to jest przymiot biznesu. Badacze
nigdy nie będą dobrymi biznesmanami, bo kiedyś
w życiu nie postanowiliby zostać naukowcami, tylko
biznesmanami zawodowymi. Podobnie ludzie biznesu
kiedyś nie przez przypadek stali się biznesmanami.”
wypowiedź anonimowa
„Ja mam mieszane uczucia. Sam prowadziłem firmę i to,
że jestem naukowcem nie oznacza, że nie będę się
orientował w sprawach finansowych i gospodarczych.
Ale myślę, że dla większości naukowców to nie jest
dobra ścieżka rozwoju. Dołożenie naukowcom pracy
w postaci zajmowania się sprawami związanymi
z biznesem jest patologicznym rozwiązaniem. Od nikogo
nie można oczekiwać bycia genialnym dydaktykiem,
biznesmanem i naukowcem. To powoduje tylko
frustracje z nadmiaru obowiązków. W rezultacie
przekłada się to na hamowanie rozwoju polskiej nauki.”
Dr hab. inż. Marcin Łukaszewicz, Dziekan Wydziału Biotechnologii,
Kierownik Zakładu Biotransformacji na Uniwersytecie Wrocławskim
„Studenci na bazie swojej koncepcji biznesowej mogą
stworzyć własną spółkę lub rozwinąć działalność
w firmie już funkcjonującej na rynku. Umiejętności są
niezwykle istotne, bo pozwalają przełamać pewną
barierę mentalną, pokazać, że jeśli się tylko chce, to
można. Oczywiście są ludzie, którzy nie zechcą tego
robić i nie należy ich do tego zmuszać. Można jednak
próbować uświadomić i ośmielić ludzi, którzy widzą
choć cień szansy na wdrożenie, bo być może dostrzegą,
że warto coś skomercjalizować.”
Michał Borowy, Specjalista w Centrum Innowacji i Transferu
Technologii w Szkole Głównej Gospodarstwa Wiejskiego
Źródła: www.e-mentor.edu.pl/artykul/index/numer/39/id/825
57
Czy naukowiec powinien być przedsiębiorcą?
Zasadność edukacji biznesowej wśród polskich badaczy
• W Polsce rozważany jest wpływ częstego zjawiska
braku umiejętności biznesowych u naukowców na
skalę procesu komercjalizacji wynalazków zarówno
w kontekście założenia przez nich własnej firmy na
bazie stworzonego wynalazku, jak i jego
skomercjalizowania w pośredni sposób.
• Zespół badawczy posiadający zarówno
umiejętności związane z wypracowaną
technologią, jak i kompetencje zarządcze
i menadżerskie jest kluczowym czynnikiem
decyzyjnym dla inwestora planującego
zaangażować środki w przedsięwzięcie. Inwestorzy
brak umiejętności oraz wiedzy marketingowozarządczej i sprzedażowej uważają również za
najczęstszą przyczynę niepowodzenia rozwijającej
się wcześniej innowacyjnej spółki.
• W kraju pojawiły się pomysły wprowadzenia
obowiązkowych zajęć z przedsiębiorczości na
wszystkich kierunkach studiów w celu
wykształcenia umiejętności i przekazania wiedzy
biznesowej naukowcom. Opinie na temat ich
użyteczności i efektywności są podzielone.
„Przydatność i potrzeba na tego typu szkolenia jest
wysoka, natomiast efektywność spowodowana
sposobem prowadzenia jest niska. Sytuacja taka ma
również miejsce na studiach gdyż np. studenci
biotechnologii na semestralnych zajęciach
z przedsiębiorczości mają przegląd materiału studentów
z kierunku zarządzania. Szkolenia te są
niezoptymalizowane pod kątem studentów danych
kierunków, co wynika z faktu, iż prowadzone są przez
wykładowców np. ekonomii, którzy nie posiadają
doświadczenia w komercjalizacji badań naukowych.”
Łukasz Szymański, Wojskowy Instytut Higieny i Epidemiologii
„Na całym świecie jeżeli naukowcy akademiccy mogą
nie zajmować się komercjalizacją, lecz tylko i wyłącznie
nauką akademicką, to to robią. Zupełnie naturalnie
naukowcy nie stawiają sobie za cel osiągnięcie sukcesu
komercyjnego, gdyż to jest przymiot biznesu. Badacze
nigdy nie będą dobrymi biznesmanami, bo kiedyś
w życiu nie postanowiliby zostać naukowcami, tylko
biznesmanami zawodowymi. Podobnie ludzie biznesu
kiedyś nie przez przypadek stali się biznesmanami.”
wypowiedź anonimowa
„Ja mam mieszane uczucia. Sam prowadziłem firmę i to,
że jestem naukowcem nie oznacza, że nie będę się
orientował w sprawach finansowych i gospodarczych.
Ale myślę, że dla większości naukowców to nie jest
dobra ścieżka rozwoju. Dołożenie naukowcom pracy
w postaci zajmowania się sprawami związanymi
z biznesem jest patologicznym rozwiązaniem. Od nikogo
nie można oczekiwać bycia genialnym dydaktykiem,
biznesmanem i naukowcem. To powoduje tylko
frustracje z nadmiaru obowiązków. W rezultacie
przekłada się to na hamowanie rozwoju polskiej nauki.”
Dr hab. inż. Marcin Łukaszewicz, Dziekan Wydziału Biotechnologii,
Kierownik Zakładu Biotransformacji na Uniwersytecie Wrocławskim
„Studenci na bazie swojej koncepcji biznesowej mogą
stworzyć własną spółkę lub rozwinąć działalność
w firmie już funkcjonującej na rynku. Umiejętności są
niezwykle istotne, bo pozwalają przełamać pewną
barierę mentalną, pokazać, że jeśli się tylko chce, to
można. Oczywiście są ludzie, którzy nie zechcą tego
robić i nie należy ich do tego zmuszać. Można jednak
próbować uświadomić i ośmielić ludzi, którzy widzą
choć cień szansy na wdrożenie, bo być może dostrzegą,
że warto coś skomercjalizować.”
Michał Borowy, Specjalista w Centrum Innowacji i Transferu
Technologii w Szkole Głównej Gospodarstwa Wiejskiego
Źródła: www.e-mentor.edu.pl/artykul/index/numer/39/id/825
58
Polscy „Born Global” w dziedzinach life science
Medicalgorithmics S.A.
• Medicalgorithmics sp. z o.o. (obecnie Medicalgorithmics S.A.) jest przykładem polskiej firmy,
które powstała w 2005 roku w celu komercjalizacji wyników badań naukowych, dlatego przez
pierwsze pięć lat istnienia firmy bazowano na działalności badawczo-rozwojowej. Prace B+R
nad prototypem urządzenia finansowane były ze środków inwestorów prywatnych (fundusze
zalążkowe) oraz ze środków publicznych – m.in. Europejskiego Funduszu Rozwoju
Regionalnego (SPO WKP), programu Innowator Fundacji na rzecz Nauki Polskiej (FNP)
i środków finansowanych na naukę (Inicjatywa Technologiczna I i IniTech). Założycielami spółki
są naukowcy i przedsiębiorcy – dr. Marek Dziubiński i dr. Marcin Szumowski. Firma zajmuje się
produkcją i rozwojem najbardziej zaawansowanego technologicznie na świecie systemu do
zdalnego monitorowania zaburzeń pracy serca.
• Największą trudnością stworzenia start-up’u nie było pozyskanie finansowania, które
otrzymano najpierw od inwestora amerykańskiego, potem polskiego a następnie na skutek
emisji akcji na rynku NewConnect. Wyzwanie natomiast stanowiło stworzenie produktu z taką
relacją ceny do oczekiwań potencjalnych użytkowników, by rynek mógł go zaabsorbować.
• Inwestorów przekonała detrerminacja zaledwie 36-letniego wtedy założyciela spółki oraz
podpisana w 2011 roku umowa na dystrybucję PocketECG na rynek amerykański warta 84 mln
PLN. Już od początku swojego istnienia Medicalgorithmics planowała działanie na rynku
międzynarodowym, zaczynając od Stanów Zjednoczonych, co wiązało się z ograniczoną
chłonnością polskiego ryku na tego typu urządzenia oraz niesprzyjające rozwojowi sprzedaży
uwarunkowania systemu refundacji.
Zawiązanie
Medicalgorythmics
S. A.
2005
Pozyskiwanie inwestorów finansowych
2006
2008
„Będąc doktorantem nie planowałem zostać na uczelni, chciałem mieć swoją firmę,
więc obrałem świadomą ścieżkę. W związku z tym, jeżeli ktoś jest doktorantem,
a potem zaczyna habilitację i chciałby jednocześnie prowadzić firmę to ma przed
sobą trudne zadanie z racji tego, że musi dzielić swój czas. Z mojego punku
widzenia nie dało się tego zrobić na pół etatu, bo wymagało to 200% wysiłku.
„Polsce brakuje biznesowego know-how, nie mamy wiedzy, jak komercjalizować
wyniki prac naukowych. Ponadto krajowy rynek nie jest zbyt chłonny na wyniki
badań. Stąd też najlepszym miejscem do tego typu działań są Stany Zjednoczone,
bo stanowią one około 50% światowego potencjału nabywczego w obszarze life
science i med-tech. Stąd też najłatwiej właśnie tam prowadzić działalność,
ponieważ relatywnie łatwo przebiega proces komercjalizacji wyników prac
naukowych, a zyski mogą być wysokie. W małych krajach, takich jak Polska jest to
o tyle trudne, że sukces finansowy jest niesłychanie ograniczony, a często nakłady
na prace są dość duże. W związku z tym każda firma, pochodząca z małego kraju
powinna myśleć o zglobalizowaniu wyników działań i zaistnieniu najpierw w USA,
a potem na innych rynkach.”
Dr Marek Dziubiński, Założyciel spółki Medicalgorithmics S.A.
Pozyskanie 6 mln
PLN w drodze
Dopuszczenie do
oferty prywatnej
sprzedaży systemu
oraz rozpoczęcie
Sprzedaż
PocketECG
sprzedaży w Azji
eksportowa do USA
w Stanach
PołudniowoZjednoczonych większa od krajowej
Wschodniej
2009
2010
2011
Podpisanie umowy
Debiut na rynku
z partnerem
regulowanym
strategicznym
GPW
w Wielkiej Brytanii
2013
2014
Źródła: www.medicalgorithmics.com.pl; www.forbes.pl/artykuly/sekcje/Strategie/przez-bluetooth-do-serca,296801; Perspektywy rozwoju przedsiębiorczości akademickiej w branży biotechnologicznej, Anna Białek-Jaworska, Renata Gabryelczyk, DELab UW, Warszawa 2014.
59
Od egzoszkieletu do rehabilitacji
Przykład EGZOTech Sp. z o.o.
• EGZOTech jest śląskim start-up’em bazującym na konstrukcji urządzeń
rehabilitacyjnych. Założycielem firmy jest Michał Mikulski, który badania
prowadził już na etapie pisania pracy magisterskiej dotyczącej egzoszkieletu
– mocowanej na ciele powłoki, zwiększającej siłę mięśni. Aby
skomercjalizować wyniki swojej działalności Michał Mikulski wykorzystał
technologię do stworzenia robotu rehabilitacyjnego, które odczytuje siłę
napięcia mięśniowego i pomaga osobom np. po silnym urazie.
Sztandarowym produktem EGZOTech jest Luna EMG – rehabilitacyjny robot.
• W powstanie firmy nie była aktywnie zaangażowana uczelnia, na której
studiował założyciel. Michał Mikulski zdecydował się na skomercjalizowanie
wyników swych badań samodzielnie. Obecnie nad rozwojem spółki pracuje
kilkuosobowy zespół.
• EGZOTech otrzymał propozycje współpracy od kilkunastu funduszy
potencjalnie zainteresowanych inwestycją w spółkę. Od marca 2013 roku
firma związana jest z funduszem JCI Venture. Za pośrednictwem
Jagiellońskiego Centrum Innowacji firma uzyskała kapitał w wysokości 200
tys. EUR. Obecnie spółka jest na etapie sprzedaży Luny w Polsce oraz
pozyskiwania drugiej rundy Seed #2, która ma umożliwić ekspansję na rynki
UE i wprowadzenie nowego modelu biznesowego.
„Zaczynaliśmy na studiach od projektu egzoszkieletu. Ze względu na chęć dopasowania
go do potrzeb rynku oraz dostosowania się do sytuacji w branży fizjoterapii na świecie,
rozpoczęliśmy rozwijać sprzęt rehabilitacyjny (Lunę), która właśnie została wprowadzona
na rynek.”
„Wejście na polski rynek jest dosyć trudne, dlatego całe lata doprowadzaliśmy produkt do
użyteczności rynkowej, dopasowywaliśmy go do potrzeb klientów oraz do wymogów
unijnych. Uzyskanie koniecznej certyfikacji było najbardziej wyzywającym zadaniem. Po
otrzymaniu certyfikatów możemy wreszcie całkowicie skupić się na naszych klientach,
którzy są dla nas najważniejsi. Cały czas pracujemy nad rozwojem swoich urządzeń
i wydaje mi się, że każde rozsądne przedsiębiorstwo prowadzi badania swoich produktów.
My nigdy nie przerwaliśmy działania rozwojowego i nie wydaje się, żebyśmy mieli
przerwać kiedykolwiek, gdyż produkt musi być ustawicznie dostosowywany do wymogów
rynku. W zakresie działalności badawczej utrzymujemy kontakt między innymi
z Politechniką Śląską, Akademią Wychowania Fizycznego im Jerzego Kuczki w Katowicach
oraz Śląskim Uniwersytetem Medycznym.”
Michał Mikulski, Prezez zarządu w EGZOTech Sp. z o.o.
Źródła: www.egzotech.com; www.proseedmag.pl/aktualnosci/jci-venture-inwestuje-200-tys-euro-w-egzotech; www.jciventure.pl/egzotech-w-finale-techweek-launch-jedzie-do-chicago
60
Brak umiejętności zarządczych największym problemem spin-off’ów
Przeszkody prosperowania firm odpryskowych
• Twórcom technologii będących założycielami spółek spin-off/spin-out często brakuje umiejętności
prowadzenia firmy, co jest znaczącą barierą rozwoju „przedsiębiorczości akademickiej”:
„Spółkom spin-off potrzebny jest ekosystem, zapewniający przede wszystkim kadrę, tj. znaczącą liczbę osób
z doświadczeniem CEO, m.in. na poziomie globalnych korporacji. W tej chwili w Polsce nie ma kadry i brakuje
na rynku osób, które byłyby kompetentne i zainteresowane zaangażowaniem w roli np. CEO małych firm
biotech, przy założeniu, że firma nie wypłaca wynagrodzenia dopóki nie zacznie osiągać zysku.”
Prof. Janusz Marek Bujnicki, Kierownik Laboratorium Bioinformatyki i Inżynierii Białka w Międzynarodowym
Instytucie Biologii Molekularnej i Komórkowej w Warszawie
„Czynnikiem blokującym rozwój takich spółek jest brak jasnych ustaleń wynalazców dotyczących ich
zaangażowania w ten projekt. Najczęściej jest tak, że naukowiec zgłasza się do inwestora, mówi o swoim
wynalazku, natomiast nie jest on zainteresowany lub nie posiada kompetencji do dalszego prowadzenia
projektu. Inwestor musi w takim przypadku zarówno zapłacić, jak i zadbać o rozwój projektu tzn. wynająć
managerów do zarządzania spółką. Takich osób jest niewiele, a praca tych, którzy są jest bardzo kosztowna.
W takiej sytuacji funduszu zalążkowego nie stać na tak kosztowne przedsięwzięcie. Po stronie uczelni brakuje
modelu łączenia przez twórcę dydaktyki z pracą naukową i prowadzeniem firmy.”
Paweł Szydłowski, Dyrektor inwestycyjny w JCI Venture
„Problem tych spółek jest zwykle brak finansowania na początku działalności, bo o ile mamy naukowców,
którzy posiadają wiedzę, i technologię, o tyle jest problem z kapitałem początkowym. Funkcjonują co prawda
aniołowie biznesu i fundusze inwestycyjne, natomiast bardziej potrzebny jest kapitał, który nie będzie odbierał
założycielom decyzyjności.”
Paulina Kosmowska, Prezes Zarządu Centrum Transferu Technologii Politechniki Łódzkiej Sp. z o.o.
• Pod warunkiem poprawy kultury innowacyjności firmy
odpryskowe mogłyby efektywniej niż uczelnie
zajmować się kontaktem z partnerami biznesowymi
uczelni na wzór rozwiązań zagranicznych:
„Polskie uczelnie powinny prezentować większą
skłonność do ryzyka aby rozwinąć kulturę spin-off’ów.
Uczelnie mogłyby podejmować decyzję o alokacji części
środków na ryzykowne projekty i wniesienia ich do
zewnętrznej spółki, która operowałaby nimi w imieniu
uczelni. Prowadzących polskie spin-off’y cechuje
mentalność dużej ostrożności ze względu na związek
z uczelnią. Na Zachodzie kultura spin-off’ów jest
zdecydowanie bardziej rozwinięta mimo partycypacji
uczelni. Nasza firma ma partnera biznesowego
w Niemczech, jakim jest znany instytut badawczy
i w jednej z jego lokalizacji powstała spółka spin-off,
w której instytut ma 25% udziałów, podczas gdy resztę
mają twórcy technologii. Z tą spółką funkcjonuje się
świetnie – decyzje są uzyskiwane natychmiast, a kontakt
utrzymujemy na bieżąco. Gdybyśmy natomiast
próbowali współpracować bezpośrednio z instytutem,
byłoby znacznie trudniej.”
Jakub Baran, Wiceprezes Zarządu Polskiego
Banku Komórek Macierzystych S.A.
Źródła: Perspektywy rozwoju przedsiębiorczości akademickiej w branży biotechnologicznej, Anna Białek-Jaworska, Renata Gabryelczyk, DELab UW, Warszawa 2014.
61
Porozumienie NCBR i PARP pierwszym krokiem do spójnej polityki innowacyjnej
Polityka innowacyjna w Polsce
• W Polsce brakuje spójnej polityki innowacyjnej. Potrzebne jest ciało opracowujące strategię realizacji
polityki innowacyjnej i koordynujące współpracę ministerstw:
„Jeśli wyobrazić sobie kolejne etapy rozwoju „od pomysłu do przemysłu” jako pewien łańcuch, to można powiedzieć, że udało się
już w Polsce uruchomić początkowe jego ogniwa (sprawna dystrybucja środków na badania podstawowe i rozwój). Powstają
polskie technologie przełomowe, ale ze względu na rozdrobnienie środków (finansowanych jest tysiące nieskorelowanych ze sobą
projektów) i brak koordynacji agencji wspierających (podlegają różnym resortom) zatrzymują się one na wczesnym etapie rozwoju.
Działa to podobnie jak podlewanie łąki z nadzieją, że wyrośnie las. Wody mamy jednak niewiele, a łąka jest tak duża, że jest to
jedynie „zraszanie”, co nigdy nie spowoduje, że wyrośnie las. Do tego konieczne jest wybranie i podlewanie w dłuższym okresie
przynajmniej kilku obiecujących „roślin”, aby miały one odpowiednie warunki do rozwoju, by stać się „drzewami”. Brak
adekwatnego do potrzeb projektu finansowania sprawia, że możliwy jest tylko wzrost organiczny lub sprzedaż firm inwestorom
zagranicznym. Powstawanie polskich firm o pozycji graczy globalnych jest praktycznie niemożliwe. Zatem w Polsce nie tylko za
małe są środki na ich wsparcie, ale przede wszystkim brakuje polityki innowacyjnej, która powinna być wiodącym elementem
polityki gospodarczej kraju. Określać mogłaby ją np. ponad resortowa Rada Polityki Innowacyjnej, podlegająca Premierowi.
Powinna ona w sposób ciągły monitorować efekty systemu wsparcia gospodarki opartej na wiedzy, wskazywać działania dla jego
poprawy, a przede wszystkim wybierać najlepsze projekty do wsparcia z założeniem doprowadzenia ich do pozycji graczy
globalnych.”
Dr Robert Dwiliński, Dyrektor Uniwersyteckiego Ośrodku Transferu Technologii Uniwersytetu Warszawskiego
• Powstają również pomysły skierowania wsparcia na wybrane branże i specjalizacje.
„Polska jest zbyt małym państwem by konkurować z krajami na wszystkich frontach, dlatego powinna
wybrać dziedziny, w których będzie się specjalizować na wzór chociażby Kanady, która ma mniej liczną
populację od Polski, ale ze względu na powzięcie strategii inwestycyjnej w badania biotechnologiczne,
z naciskiem na technologię komórek macierzystych, 10 % światowej produkcji wywodzi się z Kanady.”
wypowiedź anonimowa
„Priorytetem państwa powinno stać się opracowanie wieloletniej strategii i wyznaczenie konkretnych
celów, a następnie rozliczanie zaangażowanych instytucji z efektywności realizacji tych celów.”
• Instytucje o kluczowych uprawnieniach dotyczących
dystrybucji środków na rzecz wsparcia innowacyjności –
NCBR i PARP, podpisały porozumienie o współpracy 30
czerwca 2015 roku.
• Poprawa kooperacji agencji ma na celu zapewnienie
ciągłości wsparcia publicznego tak, by przykładowo
przedsiębiorstwo najpierw mogło zaczerpnąć doradztwa od
PARP, a następnie pozyskać wsparcie finansowe
w programie NCBR.
• Na rozwój wpłynąć ma również zgoda Komisji Europejskiej
na komercyjne wykorzystywanie infrastruktury badawczej
współfinansowanej ze środków unijnych w Polsce.
Narodowe
Centrum
Badań i
Rozwoju
Polska Agencja
Rozwoju
Przedsiębiorczości
Prof. Janusz Marek Bujnicki, Kierownik Laboratorium Bioinformatyki i Inżynierii Białka w Międzynarodowym
Instytucie Biologii Molekularnej i Komórkowej w Warszawie
Źródła: www.naukawpolsce.pap.pl/aktualnosci/news,405634,mg-i-mnisw-bedzie-latwiej-komercjalizowac-wynalazki-naukowe-i-innowacje.html
;
62
Współpraca grup studenckich sposobem neutralizacji „wąskiego gardła”
Instytucje otoczenia biznesu
• Rozwinięte otoczenie biznesu jest czynnikiem wpływającym na skalę
działalności innowacyjnej i prac B+R przedsiębiorstw. Potrzebne jest zarówno
wsparcie infrastrukturalne (możliwość korzystania z zasobów m.in.
inkubatorów przedsiębiorczości), jak i dotyczące kapitału ludzkiego oraz
rozwiązań instytucjonalnych (np. możliwość uzyskania ochrony własności
przemysłowej).
Efektywnie działające instytucje otoczenia biznesu mogą być silnym
katalizatorem kreatywności, innowacyjności i przedsiębiorczości.
Liczba ośrodków innowacji i powstałych przy ich wsparciu firm odpryskowych w 2013 r.*
Ośrodek (liczba)
Firmy spin-off
Firmy spin-out
Akademickie inkubatory
przedsiębiorczości (24)
1
4
Centra innowacji (47)
b.d.
b.d.
Centra transferu technologii (42)
1
b.d.
Inkubatory technologiczne (24)
4
2
Inkubatory przedsiębiorczości (46)
10
6
Parki technologiczne (42)
81
28
Razem
97
40
*Wyniki oszacowane na podstawie badania na próbie 125 ośrodków przeprowadzonego przez Stowarzyszenie Ośrodków Innowacji
i Przedsiębiorczości w Polsce.
Źródła: Ośrodki innowacji i przedsiębiorczości w Polsce, Stowarzyszenie Ośrodków Innowacji i Przedsiębiorczości w Polsce, Raport 2014.
• W Polsce definiowany jest problem „wąskiego gardła” związany z funkcjonującymi
przy uczelniach centrami transferu technologii:
„Centra transferu technologii i pozostałe instytucje otoczenia biznesu, stworzone na
wzór rozwiązań zagranicznych, dopiero kształtują się w Polsce. Istnieje problem
ograniczonych zasobów przeznaczonych na te instytucje, które są nieproporcjonalne
do potrzeb. Przykładowo na uniwersytecie jest kilka tysięcy pracowników, którzy
potencjalnie mogą stworzyć technologię, natomiast w instytucjach otoczenia biznesu
zatrudnionych jest zaledwie kilka osób, które są „wąskim gardłem” dla tych kilku
tysięcy. Uświadomienie tego problemu zarówno w społeczności akademickiej jak
i w administracji rządowej jest procesem trwającym lata. Jedno z centrów transferu
technologii, istniejące od 17 lat, dopiero w ubiegłym roku po raz pierwszy uzyskało
grant na wsparcie w zatrudnieniu dodatkowych osób. Jednak finansowanie
przysługuje tylko na czas projektu. Grant się kończy i, jak dotychczas, następnego nie
ma. Za jakiś czas okaże się, czy to „wąskie gardło” da się rozszerzyć.”
Dr Robert Dwiliński, Dyrektor Uniwersyteckiego Ośrodku Transferu Technologii Uniwersytetu Warszawskiego
• Współpraca studentów różnych specjalizacji mogłaby zredukować skutki „wąskiego
gardła”:
„Instytucje otoczenia biznesu nie spędzą kilkudziesięciu godzin na przeanalizowaniu
rynku, konkurencji, systemu refundacji. Są natomiast młodzi ludzie z różnym
backgroundem, zainteresowaniami, którzy wspólnie mogliby tworzyć projekt i być
znacząco bardziej zaangażowani w takie przedsięwzięcia. Mam na myśli naukowców,
czy studentów doktoranckich o różnej specjalizacji np. technicznej i ekonomicznej.
Przede wszystkim fajnie byłoby, jakby uczelnie animowały podobne współprace.”
Dr Marek Dziubiński, Założyciel spółki Medicalgorithmics S.A.
63
Klastry katalizatorem innowacji w branży life science
Zrzeszenia podmiotów zaangażowanych w procesy transferu innowacji
„Klaster stanowi źródło korzyści i tworzy nową wartość dla wszystkich typów podmiotów w nim
uczestniczących, takich jak przedsiębiorstwa, uczelnie i inne jednostki naukowe, instytucje
otoczenia biznesu, administracja publiczna oraz pozostałe organizacje wspierające”.
Bliskość współpracujących podmiotów
w tym przedsiębiorstw i jednostek naukowych,
zarówno geograficzna, jak i branżowa
Zasoby ludzkie
posiadające odpowiednią wiedzę, doświadczenie
(przedsiębiorcy, naukowcy, doradcy),
Zasoby infrastrukturalne
Zasoby finansowe
obejmujące zaplecze badawcze, specjalistyczne
laboratoria, sprzęt
pochodzące zarówno ze źródeł publicznych, jak
i prywatnych
Z raportu PARP opublikowanego podczas wyboru Krajowych Klastrów Kluczowych wynika, że:
• w badanych klastrach powstały 123 firmy start-up (95) i/lub spin-off (28), co pozwala prognozować, że
klastry będą istotnym miejscem rozwoju przedsiębiorczości,
• przedsiębiorstwa należące do klastrów wykazują wyższą innowacyjność w stosunku do średnich
wyników w całej populacji przedsiębiorstw w kraju,
• innowacje wprowadza około 40% przedsiębiorstw należących do klastrów, co pozwala wnioskować, że
projekty realizowane w klastrach wspierają rozwój przedsiębiorstw, co potwierdza naturalną cechę
klastrów jako środowisk sprzyjających innowacyjności.
Klaster BTM jest skutecznym instrumentem realizacji potrzeb
biznesowych, ponieważ jest skupiskiem wzajemnie
powiązanych firm działających w tych samych lub pokrewnych
sektorach, które jednocześnie współdziałają i konkurują ze
sobą oraz jednostek świadczących usługi (w tym również
wyspecjalizowanych dostawców). Dodatkowo z Klastrem
związane są kluczowe instytucje poszczególnych dziedzin.
Funkcjonując w klastrze firma zwiększa poziom interakcji,
współpracy i przepływów wiedzy, a co za tym idzie przyśpiesza
innowacyjne przedsięwzięcia i daje lepsze wykorzystanie
dostępnych zasobów, zarówno prywatnych, jak i publicznych.
Źródła: Opracowanie systemu wyboru Krajowych Klastrów Kluczowych, Część I: Charakrterystyka klastra kluczowego w oparciu o analizę źródeł wtórnych, Dr Joanna Hołub–Iwan, Łukasz Wielec, PARP, Warszawa 2014; www.btm-mazowsze.pl
64