docprawne wsparcie wykorzystania energii odnawialnej w budownictwie
download 
Reklamacja Transkrypt
prawne wsparcie wykorzystania energii odnawialnej w budownictwie
Budownictwo o zoptymalizowanym potencjale energetycznym Lucjan KURZAK, Marek MUSIALIK Politechnika Częstochowska PRAWNE WSPARCIE WYKORZYSTANIA ENERGII ODNAWIALNEJ W BUDOWNICTWIE The study presents a variety of aspects of utilization of renewable energy in Poland and the European Union, with particular focus on its role in construction sector. These aspects are essential since buildings today should be both user-friendly and environmentally-friendly and should not have an adverse impact on the environment. Legal solutions discussed in the study are supposed to stimulate utilization of energy from renewable sources and improve energy efficiency in construction sector, which is essential for forecasting demand for energy in Poland and the EU. Energia, która występuje pod różnymi postaciami, towarzyszy człowiekowi bez przerwy w codziennym życiu. Najbardziej efektywny sposób jej wykorzystania jest zadaniem, które powinno być przedmiotem szczególnej troski. Efektywność wykorzystania energii wiąże się ściśle z energochłonnością i oba te wskaźniki w obecnym czasie są niezmiernie ważne. Drugim istotnym aspektem działalności jest poszukiwanie i stosowanie takich źródeł energii, których zasoby są duże, powszechnie dostępne, a jednocześnie nie oddziaływają negatywnie na środowisko. Takimi źródłami są odnawialne źródła energii (OZE). Wykorzystanie ich w szerszym zakresie ma szczególne znaczenie w obliczu zauważalnych zmian klimatycznych. Wiąże się to z troską o środowisko naturalne, na które duży wpływ ma emisja CO2 do atmosfery powstająca w czasie konwersji paliw kopalnych. Współczesny budynek musi być przyjazny zarówno dla użytkowników, jak i otoczenia, oraz nie powinien oddziaływać negatywnie na środowisko naturalne. Dlatego na etapie projektowania, budowy oraz użytkowania należy kierować się zasadą jak najmniejszego zużycia energii przy jednocześnie maksymalnym korzystaniu z OZE. Aspekt zużycia energii ma szczególne znaczenie w Polsce wobec dominującego jej wytwarzania w oparciu o paliwa kopalne. Temu celowi oraz zapewnieniu szybkiego rozwoju gospodarczego i wzrostu jakości życia ludności wraz z poprawą stanu środowiska przyrodniczego ma służyć zasada zrównoważonego rozwoju (tzw. ekorozwój). Zrównoważony rozwój to taki rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań politycznych, gospodarczych i społecznych z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości podstawowych procesów przyrodniczych w celu zagwarantowania możliwości zaspokojenia podstawowych potrzeb 168 L. Kurzak, M. Musialik poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno współczesnego pokolenia, jak i przyszłych pokoleń. Istota idei zrównoważonego rozwoju jest wyrazem odpowiedzialności człowieka za powszechne dobra, jakimi są zasoby Ziemi. Zasada ta została ujęta w Konstytucji RP, ustawach oraz traktatach Unii Europejskiej. Mając na względzie rosnące znaczenie energii ze źródeł odnawialnych minister gospodarki przygotował projekt dokumentu obejmującego działania na najbliższe lata, zwany Krajowym planem działania w zakresie energii ze źródeł odnawialnych, będący realizacją zobowiązania wynikającego z art. 4 ust. 1 Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/28/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych zmieniającej i w następstwie uchylającej dyrektywy 2001/77/WE oraz 2003/30/WE. Krajowy plan działania w zakresie energii ze źródeł odnawialnych został przygotowany na podstawie schematu opracowanego przez Komisję Europejską (decyzja Komisji 2009/548/WE z dnia 30 czerwca 2009 r. ustanawiająca schemat krajowych planów działania w zakresie energii ze źródeł odnawialnych na mocy Dyrektywy 2009/28/WE Parlamentu Europejskiego i Rady). 1. KRAJOWE I EUROPEJSKIE ROZWIĄZANIA PRAWNE Pierwsze ogólne regulacje unijne i polskie dotyczące energii odnawialnej ukazały się w roku 1997. Były to: Biała Księga Komisji Europejskiej Energia dla przyszłości - odnawialne źródła energii (grudzień 1997 r.) oraz ustawa z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne (DzU z 1997 r., Nr 54, poz. 348). Pierwszą szczegółową krajową regulacją prawną dotyczącą odnawialnych źródeł energii (OZE) było Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 2 lutego 1999 r. w sprawie obowiązku zakupu energii elektrycznej i ciepła ze źródeł niekonwencjonalnych oraz zakresu tego obowiązku (DzU z 1999 r., Nr 13, poz. 119). Na jego podstawie spółki dystrybucyjne miały obowiązek zakupu całkowitej produkcji ze wszystkich źródeł odnawialnych (OZE) przyłączonych do ich sieci, po najwyższej cenie energii elektrycznej zawartej w taryfie danej spółki. W kolejnym okresie zostało ono zastąpione Rozporządzeniem Ministra Gospodarki z 15 grudnia 2000 r. w sprawie obowiązku zakupu energii elektrycznej ze źródeł niekonwencjonalnych i odnawialnych oraz wytwarzanej w skojarzeniu z wytwarzaniem ciepła, a także ciepła ze źródeł niekonwencjonalnych i odnawialnych oraz zakresu tego obowiązku (DzU z 2000 r., Nr 122, poz. 1336). Rozporządzenie to, w wyniku obowiązującej od 1 stycznia 2003 r. nowelizacji art. 9a ustawy Prawo energetyczne, zostało, z dniem 1 lipca 2003 r., zastąpione Rozporządzeniem Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z 30 maja 2003 r. w sprawie szczegółowego zakresu obowiązku zakupu energii elektrycznej i ciepła z odnawialnych źródeł energii oraz energii elektrycznej wytwarzanej w skojarzeniu z wytwarzaniem ciepła (DzU z 2003 r., Nr 104, poz. 971). Zgodnie z zawartymi w nim regulacjami obowiązek zakupu energii odnawialnej nałożono na wszystkie przedsiębiorstwa zajmujące się obrotem energią elektryczną, obligując je do zapewnienia Prawne wsparcie wykorzystania energii odnawialnej w budownictwie 169 w wolumenie sprzedaży energii elektrycznej o odpowiednim udziale energii z OZE. W 2001 roku udział ten wynosił 2,4%, a docelowo ma wzrosnąć do 7,5% w 2010 roku. Przepisy te miały na celu rozwój OZE poprzez administracyjne wykreowanie popytu na tę energię, co w efekcie ma stymulować nowe inwestycje w odnawialne źródła energii. W 2001 roku Parlament Europejski i Rada przyjęły Dyrektywę 2001/77/EC w sprawie wspierania produkcji na rynku wewnętrznym energii elektrycznej wytwarzanej ze źródeł odnawialnych, wyznaczającą udział energii elektrycznej produkowanej z odnawialnych źródeł energii w całkowitym zużyciu energii elektrycznej we Wspólnocie do roku 2010. Z kolei Sejm RP podjął w dniu 23 sierpnia 2001 r. uchwałę dotyczącą Strategii Rozwoju Energii Odnawialnej. Polska, stając się krajem członkowskim Wspólnoty Europejskiej, zobowiązała się dostosować krajowe regulacje dotyczące OZE do zasad unijnych, a w szczególności do postanowień Dyrektywy 2001/77/WE. W dniu 4 marca 2005 r. została uchwalona ustawa o zmianie ustawy - Prawo energetyczne oraz ustawy Prawo ochrony środowiska, która to doprowadziła do istotnych zmian, korzystnych dla podsektora odnawialnych źródeł energii elektrycznej. Najbardziej istotną zmianą było umożliwienie sprzedaży świadectw pochodzenia, będących dokumentami potwierdzającymi wytworzenie określonej ilości energii elektrycznej w źródle odnawialnym. Przyjęcie nowelizacji ustawy Prawo energetyczne zbiegło się w czasie z uchwaleniem Polityki Energetycznej do 2025 roku (przyjętej przez Radę Ministrów w dniu 4 stycznia 2005 r.). Powyższy dokument rządowy przewidywał monitorowanie i doskonalenie przyjętych mechanizmów wsparcia rozwoju OZE w celu zwiększenia urynkowienia energetyki krajowej i zapoczątkowania zmian zgodnych z tendencjami światowymi. 2. PROGNOZY WYKORZYSTANIA OZE W POLSCE Jednym z najważniejszych elementów polityki energetycznej i środowiskowej Unii Europejskiej, której Polska jest członkiem, jest podnoszenie efektywności energetycznej oraz zwiększenie udziału odnawialnych źródeł energii w jej całkowitym zużyciu. Rada Europejska (w tym przedstawiciele Polski) zaakceptowała nowe cele w marcu 2007. Odzwierciedleniem realizacji tej polityki jest pakiet klimatyczno-energetyczny oraz plan „3 x 20”. W ramach wewnętrznego rynku, w stosunku do 2005 roku Unia Europejska zobowiązała się do 2020 roku: • zmniejszyć emisje CO2 o co najmniej 20 lub o 30%, jeśli do tego zobowiązania dołączy reszta świata, • zwiększyć produkcję energii ze źródeł odnawialnych do poziomu 20% w bilansie energii pierwotnej oraz udział biopaliw do 10%, • ograniczyć zużycie energii o 20%. W rezultacie wprowadzenia nowego systemu doszło do przyspieszenia rozwoju OZE w Polsce, o czym świadczą poniższe informacje statystyczne przedstawiające dynamikę zmiany w latach 2006-2008 oraz prognozy do 2030 roku. Dane do pre- 170 L. Kurzak, M. Musialik zentowanych planów zaczerpnięto z projektu Krajowego planu działania w zakresie energii ze źródeł odnawialnych opracowane przez Ministerstwo Gospodarki w 2010 roku [4]. Z rysunku 1 widać znaczący wzrost zapotrzebowania energii pochodzącej z odnawialnych źródeł. Wzrost ten dla najbliższych dwudziestu lat obejmuje wszystkie rodzaje energii końcowej, tj. biopaliwa, ciepło oraz energię elektryczną. Prognozowane potrzeby energii finalnej pochodzącej z OZE mają wzrosnąć z 5745,7 w 2010 roku do 12 896,6 [ktoe], a więc ponad 2-krotnie. EN.ELEKTRYCZNA CIEPŁO BIOPALIWA 14000 12000 [ktoe] 10000 8000 6000 4000 2000 0 2006 2010 2015 2020 2025 2030 96,9 549 884,1 1444,1 1632,6 1881,9 CIEPŁO 4312,7 4481,7 5046,3 6255,9 7048,7 7618,4 EN.ELEKTRYCZNA 370,6 715 1516,1 2686,6 3256,3 3396,3 BIOPALIWA Rys. 1. Zapotrzebowanie na energię finalną brutto1 z OZE w podziale na rodzaje energii [ktoe], [4] EN. FINALNA BRUTTO EN. FINALNA BRUTTO Z OZE udział OZE 100000 90000 80000 [ktoe] 70000 60000 50000 40000 30000 20000 10000 0 2006 2010 2015 2020 2025 7,70% 9,40% 11,60% 15% 15,80% 16% EN. FINALNA BRUTTO Z OZE 4780 5746 7447 10387 11938 12897 EN. FINALNA BRUTTO 61815 61316 63979 69203 75480 80551 udział OZE 2030 Rys. 2. Udział energii odnawialnej finalnej brutto w energii ogółem [ktoe], [4] Energia finalna brutto została zdefiniowana w dyrektywie OZE jako finalne zużycie nośników energii na potrzeby energetyczne + straty energii elektrycznej i ciepła z przesyłu i dystrybucji + własne zużycie energii elektrycznej do produkcji energii elektrycznej + własne zużycie ciepła do produkcji ciepła. 1 Prawne wsparcie wykorzystania energii odnawialnej w budownictwie 171 Cel krajowy udziału energii ze źródeł odnawialnych w ostatecznym zużyciu energii brutto w 2020 r., który wynika ze zobowiązań Polski jako członek UE, wynosi 15%. Przewidywany udział OZE w prognozie Krajowego planu działania w zakresie energii ze źródeł odnawialnych w 2020 r. odnosi się do prognozowanego końcowego zużycia energii brutto Polski. Plan uwzględnia również środki służące poprawie efektywności energetycznej i oszczędności energii. Prognoza dla następnego dziesięciolecia od 2020 do 2030 roku jest bardzo ostrożna i zakłada wzrost udziału energii pochodzącej z OZE tylko o 1% do poziomu 16%. W liczbach bezwzględnych jest to wzrost znaczący, bo prognozuje się jednocześnie zwiększenie zużycia energii ogółem. 3. DZIAŁANIA W ZAKRESIE WYKORZYSTANIA ENERGII ZE ŹRÓDEŁ ODNAWIALNYCH Określone w ustawie z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne (DzU 2006 r., Nr 89, poz. 625 z późn. zm.) wsparcie dla koncesjonowanych wytwórców energii z OZE obejmuje: • obowiązek zakupu świadectw pochodzenia przez przedsiębiorstwa energetyczne dla energii elektrycznej wytwarzanej z OZE i kogeneracji, nałożony na sprzedawców energii do odbiorców końcowych, • obowiązek zakupu energii produkowanej z OZE nałożony na sprzedawców z urzędu, • obowiązek operatorów sieci elektroenergetycznych polegający na priorytetowym udostępnianiu sieci dla energii z OZE i z kogeneracji, • obniżenie o połowę opłaty za przyłączenie do sieci, ustalonej na podstawie rzeczywistych kosztów poniesionych na realizację przyłączenia, dla odnawialnych źródeł energii o mocy zainstalowanej nie wyższej niż 5 MW oraz jednostek kogeneracji o mocy do 1 MW, • specjalne zasady bilansowania handlowego dla farm wiatrowych. 4. PRZEPISY KRAJOWE DOTYCZĄCE ZWIĘKSZENIA OZE W BUDOWNICTWIE Aktem prawnym, który ustanowiony został w celu zwiększenia udziału energii z OZE w budownictwie, jest ustawa z dnia 21 listopada 2008 r. o wspieraniu termomodernizacji i remontów (DzU z 2008 r., Nr 223, poz. 1459). Ustawa ta ma na celu promowanie i finansowanie przedsięwzięć termomodernizacyjnych i remontowych. Zgodnie z art. 2 ust. 2 pkt. d) ustawy, pod pojęciem przedsięwzięcia termomodernizacyjnego rozumie się również przedsięwzięcia mające na celu całkowitą lub częściową zamianę źródeł energii na źródła odnawialne lub zastosowanie wysokosprawnej kogeneracji. W celu zamiany źródła energii na odnawialne lub zastosowania wysokosprawnej kogeneracji inwestorowi przysługuje premia termomodernizacyjna na spłatę 172 L. Kurzak, M. Musialik części kredytu zaciągniętego na dane przedsięwzięcie. Inwestor może uzyskać tego typu premię, jeżeli z audytu energetycznego widać, że w wyniku przedsięwzięcia termomodernizacyjnego osiągnięty zostanie zamierzony cel. Zgodnie z art. 5 ustawy wysokość premii termomodernizacyjnej stanowi 20% wykorzystanej kwoty kredytu zaciągniętego na realizację przedsięwzięcia termomodernizacyjnego, ale nie więcej niż 16% kosztów poniesionych na realizację przedsięwzięcia termomodernizacyjnego. Wniosek o przyznanie premii termomodernizacyjnej winien zawierać audyt energetyczny oraz oświadczenie, że kredyt na sfinansowanie danego przedsięwzięcia termomodernizacyjnego nie jest finansowany z innych źródeł. Zwiększaniu udziału energii ze źródeł odnawialnych w budownictwie poświęcone są również akty wykonawcze wydane na podstawie art. 18 ustawy o wspieraniu termomodernizacji i remontów, a mianowicie: • Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 17 marca 2009 r. w sprawie szczegółowego sposobu weryfikacji audytu energetycznego i części audytu remontowego oraz szczegółowych warunków, jakie powinny spełniać podmioty, którym Bank Gospodarstwa Krajowego może zlecać wykonanie weryfikacji audytów (DzU z 2009 r., Nr 43, poz. 347), • Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 17 marca 2009 r. w sprawie szczegółowego zakresu i form audytu energetycznego oraz części audytu remontowego, wzorów kart audytów, a także algorytmu oceny opłacalności przedsięwzięcia termomodernizacyjnego (DzU z 2009 r., Nr 43, poz. 346). Innym aktem prawnym o charakterze wykonawczym jest Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 3 lutego 2009 r. w sprawie udzielenia pomocy publicznej w zakresie budowy lub rozbudowy jednostek wytwarzających energię elektryczną lub ciepło z odnawialnych źródeł energii (DzU z 2009 r., Nr 21, poz. 112) wydane na podstawie art. 21 ust. 3 ustawy z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju (DzU Nr 227, poz. 1658, z 2007 r., Nr 140, poz. 984, z 2008 r., Nr 216, poz. 1370 oraz z 2009 r., Nr 19, poz. 100). Wspomniany akt prawny określa szczegółowe przeznaczenie, warunki i tryb udzielania pomocy publicznej na inwestycje w zakresie budowy lub rozbudowy jednostek wykorzystujących OZE do wytwarzania: • energii elektrycznej z wykorzystaniem energii wiatru lub wody w małych elektrowniach wodnych, w których moc zainstalowana elektryczna nie przekracza 10 MW, • energii elektrycznej z wykorzystaniem biogazu lub biomasy, • energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych w kogeneracji w układach, które nie spełniają wymogów wysokosprawnej kogeneracji, • ciepła pochodzącego z energii słonecznej lub geotermii. Dokumentem mającym znaczenie w kontekście udzielania wspomnianej pomocy prawnej jest Mapa pomocy regionalnej 2007-2013 zatwierdzona dla Polski w dniu 13 września 2006 r. (K(2006)4010). Prawne wsparcie wykorzystania energii odnawialnej w budownictwie 173 Spośród obowiązujących w polskim systemie prawnym aktów prawnych regulujących zasady konstruowania i użytkowania budynków, do zwiększenia udziału energii ze źródeł odnawialnych odnoszą się również w sposób pośredni przepisy ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (DzU z 2006 r., Nr 156, poz. 1118 ze zm.) oraz jednego z najważniejszych aktów wykonawczych do tej ustawy, tj. Rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (DzU z 2002 r., Nr 75, poz. 690). Ustawa Prawo budowlane nie wyznacza wprost żadnych wskaźników zwiększenia udziału energii ze źródeł odnawialnych w budownictwie, natomiast instrumenty prawne w niej wprowadzone mają służyć w swym założeniu właśnie temu celowi. Instrumentem takim jest np. korzystne dla inwestorów uregulowanie kwestii wykorzystania małych instalacji fotowoltaicznych. Zgodnie z art. 29 ust. 2 pkt. 16 i w związku z art. 30 ust. 1 ustawy Prawo budowlane montaż wolno stojących kolektorów słonecznych nie wymaga ani uzyskania pozwolenia na budowę, ani dokonania zgłoszenia do właściwego organu. Innym instrumentem prawnym służącym promowaniu wykorzystania odnawialnych źródeł energii w budownictwie są świadectwa charakterystyki energetycznej lokalu lub budynku (art. 5-52 ustawy Prawo budowlane). Obowiązek przekazania nabywcy świadectwa charakterystyki energetycznej został nałożony na zbywcę lokalu lub budynku w przypadku dokonywania przeniesienia własności (np. sprzedaży, darowizny) albo zbycia spółdzielczego lub własnościowego prawa do lokalu. Analogiczny obowiązek został nałożony na wynajmujących - w przypadku powstania stosunku najmu budynku, lokalu mieszkalnego lub części budynku stanowiącej samodzielną całość techniczno-użytkową, wynajmujący jest obowiązany udostępnić najemcy odpowiednie świadectwo charakterystyki energetycznej. Świadectwo charakterystyki energetycznej może sporządzić jedynie osoba, która posiada uprawnienia budowlane w specjalności architektonicznej, konstrukcyjno-budowlanej lub instalacyjnej albo odbyła szkolenie i złożyła z wynikiem pozytywnym egzamin przed ministrem właściwym do spraw budownictwa, gospodarki przestrzennej i mieszkaniowej. Wprowadzenie instytucji świadectw charakterystyki energetycznej ma na celu podniesienie efektywności energetycznej budynków, a w konsekwencji - zwiększenie wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych. Rozporządzenie w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie, również zawiera przepisy mające na celu ułatwienie konstruowania budynków mieszkalnych z uwzględnieniem instalacji wykorzystujących odnawialne źródła energii (zarówno w zakresie wytwarzania energii elektrycznej, jak również energii do ogrzewania lub chłodzenia). 5. ROZWIĄZANIA REGIONALNE I LOKALNE DOTYCZĄCE ZWIĘKSZENIA OZE W BUDOWNICTWIE Środki służące promowaniu wykorzystywania energii ze źródeł odnawialnych na poziomie lokalnym dotyczą przede wszystkim udzielenia wsparcia w zakresie 174 L. Kurzak, M. Musialik ich finansowania. Podstawowym środkiem wsparcia na poziomie lokalnym jest wykorzystanie środków pochodzących z wojewódzkich, powiatowych i gminnych funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej. Zgodnie z ustawą Prawo ochrony środowiska środki gminnych funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej przeznacza się na wspieranie wykorzystania lokalnych źródeł energii odnawialnej oraz pomoc dla wprowadzania bardziej przyjaznych dla środowiska nośników energii. Na ten sam cel mogą zostać przeznaczone fundusze powiatowych i wojewódzkich funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej. Wspieranie produkcji energii odnawialnej realizowane jest poprzez Program Operacyjny Infrastruktura i środowisko, w ramach którego wymienić należy: • 9.4 Wytwarzanie energii ze źródeł odnawialnych, • 9.6 Sieci ułatwiające odbiór energii ze źródeł odnawialnych, • 10.3 Rozwój przemysłu dla odnawialnych źródeł energii. Małe inwestycje finansowane są w oparciu o 16 Regionalnych Programów Operacyjnych, które wyznaczają m.in. rodzaje projektów mogących ubiegać się o dofinansowanie i poziom wsparcia. Ponadto jako środek służący częściowo wsparciu produkcji z OZE, realizowany na poziomie lokalnym, można wskazać Program Rozwoju Obszarów Wiejskich opracowany na lata 2007-2013. Dokument ten określa cele, priorytety oraz zasady, na podstawie których wspierane są i będą określone działania. Zakres finansowania obejmuje m.in. wytwarzanie lub dystrybucję energii ze źródeł odnawialnych, w szczególności wiatru, wody, energii geotermalnej, Słońca, biogazu albo biomasy. W zakres ten wchodzą koszty inwestycyjne, w szczególności: zakup materiałów i wykonanie prac budowlano-montażowych oraz zakup niezbędnego wyposażenia. Beneficjentem takiego wsparcia mogą być gminy lub jednostki powołane przez gminy, a jego wysokość może wynieść maksymalnie 75% kosztów kwalifikowanych, ale nie więcej niż 3 mln zł dla jednej gminy w okresie realizacji programu. 6. PROGNOZA WYKORZYSTANIA ENERGII ZE ŹRÓDEŁ ODNAWIALNYCH W BUDOWNICTWIE W 2020 ROKU Energia z OZE w budownictwie mieszkalnym i publicznym pochodzić będzie w przeważającym stopniu z biomasy, fotowoltaiki, kolektorów słonecznych oraz geotermii. Trudno przewidzieć politykę właścicieli i zarządców nieruchomości handlowych i przemysłowych, która będzie oparta na przyszłościowej analizie opłacalności, stąd relatywnie niższe prognozy dla budynków tego rodzaju. Przewiduje się, że energia ze źródeł odnawialnych dostarczana do sieci przesyłowej (w szczególności energia elektryczna ze współspalania i z elektrowni wiatrowych) będzie miała taki sam udział we wszystkich typach budynków. W 2010 roku udział odnawialnych źródeł odnawialnych w zaopatrzeniu energetycznym budynków jest szacowany na poziomie 10%. Prognozuje się wzrost tego udziału, który w 2015 roku winien wynieść 13%, zaś w 2020 roku ok. 15%. Prawne wsparcie wykorzystania energii odnawialnej w budownictwie 175 20 [% ] 15 10 5 0 2010 2015 2020 MIESZKALNE 11 14 16 PUBLICZNE 10 13 15 HANDLOWE I PRZEMYSŁOWE 9 12 14 OGÓŁEM 10 13 15 Rys. 3. Prognoza szacunkowego udziału energii z OZE do 2020 roku w różnych typach budownictwa [4] Pokazane na rysunku 3 jednoprocentowe różnice między poszczególnymi typami budynków wynikają z ich przeznaczenia oraz spełnianych funkcji. W budynkach mieszkalnych zwłaszcza jednorodzinnych w większym stopniu do wytwarzania ciepła wykorzystuje się lokalne źródła energii odnawialnej, co uwidacznia powyższa prognoza. 7. DZIAŁANIA ZWIĘKSZAJĄCE WYKORZYSTANIE ENERGII ODNAWIALNEJ W BUDYNKACH PUBLICZNYCH Wykorzystanie energii odnawialnej w budynkach lub ich przekształcenie w budynki o zerowym zużyciu energii wymaga wdrożenia programu poszanowania energii. Oznacza to podjęcie szeregu działań, do których należy: 1. Likwidacja marnotrawstwa użytkowania energii poprzez: • identyfikacje obszaru marnotrawstwa energii w budynkach i ich eliminowanie, • wykorzystanie informacji oraz opinii użytkowników budynków, • zlikwidowanie zbędnych źródeł energii na korzyść zwiększenia wykorzystania OZE. 2. Podniesienie poziomu wiedzy administratorów budynków poprzez ich uświadomienie, że głównym składnikiem zużywanej energii jest energia cieplna służąca do ogrzania budynku. Ograniczenie jej zużycia możliwe jest poprzez inwestycje termomodernizacyjne oraz wykorzystanie energii odnawialnej. 3. Podniesienie świadomości osób użytkujących budynek poprzez przekazanie wiedzy o tym, co ma wpływ na zmniejszenie zużycia energii. Powinna zostać zwrócona uwaga na takie elementy, jak: • prawidłowa wentylacja, • ocieplenie budynku, 176 L. Kurzak, M. Musialik • automatyka grzejnikowa i pogodowa, • likwidacja ogrzewania pomieszczeń użytkowych (lub ich ograniczenie), • pomiar zużycia energii przez poszczególnych odbiorców. 4. Monitoring poziomu zużycia energii cieplnej. 5. Sporządzenie Certyfikatu Energetycznego (wymagany przez prawo dokument określający energochłonność budynku). 6. Weryfikacja mocy zamówionej dla budynku. 7. Ocena możliwości skorzystania z ustawy o wspieraniu przedsięwzięć termomodernizacyjnych oraz ich realizacja. 8. Analiza porównawcza zużycia energii z innymi budynkami. Szczególnie ważna jest analiza wykorzystania odnawialnych źródeł energii. Umożliwia ona nie tylko poprawę efektywności energetycznej, ale także zmniejszenie emisji szkodliwych substancji. OZE może zostać zastosowane zarówno do ogrzewania pomieszczeń, podgrzewania wody użytkowej oraz wytwarzania energii elektrycznej do oświetlenia i zasilania elektrycznych odbiorników domowych. Do odnawialnych źródeł energii bezpośrednio związanych z danym obiektem budowlanym w warunkach polskich można wykorzystywać: • energię promieniowania słonecznego - w pasywnych i aktywnych systemach grzewczych, w rozwiązaniach związanych z oświetleniem światłem dziennym oraz w instalacjach elektrycznych z ogniwami fotowoltaicznymi, • energię biomasy - w instalacjach z kotłami do spalania zrębków drewnianych, peletów lub słomy, • energię zawartą w środowisku naturalnym (zastosowanie pomp ciepła), • energię odpadową (w tym poprzez rekuperacje ciepła z układów wentylacyjnych, ścieków i innych). Wszystkie wyżej wymienione działania powinny prowadzić do zbliżenia budynku do kategorii budynku pasywnego. Budynek pasywny to budynek, który posiada ekstremalnie niskie zapotrzebowanie na energię do ogrzewania (zużycie energii do ogrzania, przygotowania ciepłej wody użytkowej i zasilania urządzeń elektrycznych) w porównaniu do innych kategorii budynków. Ponadto budynek pasywny charakteryzuje komfort termiczny zapewniony przez pasywne źródła ciepła (użytkownicy, urządzenia elektryczne, ciepło „słoneczne”, ciepło odzyskane z wentylacji). Dzięki zastosowaniu powyższych działań, budynki publiczne będą mogły stać się przykładami do naśladowania na poziomie krajowym, regionalnym i lokalnym. 8. PROMOCJA ENERGII ODNAWIALNEJ I PODNOSZENIA EFEKTYWNOŚCI ENERGETYCZNEJ W BUDYNKACH Promocję wykorzystania w budynkach energooszczędnych technologii odnawialnej można rozpatrywać w dwóch wymiarach. Pierwszy wymiar to zachęty finansowe, możliwość premiowania tych, którzy stosują oszczędne źródła energii lub wspieranie finansowe tych, którzy mają zamiar wdrożyć energooszczędne techno- Prawne wsparcie wykorzystania energii odnawialnej w budownictwie 177 logie. Drugi wymiar to stosowanie, tam gdzie to możliwe, etykiet energetycznych, oznakowań ekologicznych oraz innych dostępnych, odpowiednich certyfikatów. W ramach pierwszego wymiaru warto zauważyć, że w dłuższym okresie stosowanie w budynkach energooszczędnych technologii energii odnawialnej będzie premiowane dzięki możliwości sprzedaży oszczędności za pomocą tzw. białych certyfikatów. Obecnie w ramach promowania OZE funkcjonują zielone certyfikaty. Każdemu, kto produkuje zieloną energię, przysługują zielone certyfikaty, które można odsprzedawać. Jest to dodatkowe źródło przychodów dla wytwórców OZE. Sprzedaż następuje na giełdzie energii, a kupującymi są koncerny energetyczne, które we własnym zakresie nie wytworzyły wystarczającej ilości odnawialnej energii, dlatego muszą kupić odpowiednią liczbę zielonych certyfikatów lub zapłacić opłatę zastępczą. Z racji, że ilość odnawialnej energii na rynku jest ciągle za mała, ceny zielonych certyfikatów są wysokie (na poziomie opłaty zastępczej). Możliwości uzyskania dofinansowania na inwestycje w odnawialne źródła energii jest swojego rodzaju sposobem premiowania. Wśród potencjalnych źródeł można wymienić: • Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW), • Wojewódzkie Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (WFOŚiGW), • środki unijne - Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko, w ramach którego realizowany jest szereg działań mających na celu wsparcie wytwarzania energii z OZE, • Europejski Obszar Gospodarczy EOG (Norweski Mechanizm Finansowy), • 16 Regionalnych Programów Operacyjnych. W ramach drugiego wymiaru polski ustawodawca do obrotu wprowadza świadectwa/certyfikaty energetyczne budynków. Świadectwo energetyczne jest to dokument wydany przez upoważnionego eksperta zawierający podstawowe dane i wskaźniki dotyczące ochrony cieplnej budynku i zużycia energii w budynku oraz ocenę poziomu jakości energetycznej budynku w przyjętej skali ocen. Ważnym elementem świadectwa powinny być zalecenia dotyczące możliwości poprawy aktualnego poziomu jakości energetycznej, czyli wytyczne dla ewentualnej termomodernizacji. Ustawa Prawo budowlane określa obowiązek posiadania świadectwa energetycznego dla: • każdego budynku oddawanego do użytkowania lub zbywanego (ważne 10 lat), • lokalu mieszkalnego zbywanego, • budynków ze wspólną instalacją grzewczą. Przepisy ustanawiające obowiązek posiadania świadectwa energetycznego nie dotyczą: • budynków podlegających ochronie zabytków, • miejsc kultu i działalności religijnej, • budynków tymczasowych (użytkowanych poniżej 2 lat), • budynków niemieszkalnych, 178 L. Kurzak, M. Musialik • budynków przemysłowych i gospodarczych o zapotrzebowaniu mniejszym niż 50 kWh/m2/rok, • budynków mieszkalnych, użytkowanych mniej niż 4 miesiące w roku, 2 • budynków wolno stojących o pow. poniżej 50 m . Ponadto należy zauważyć, że świadectwa energetyczne budynków użyteczności publicznej o powierzchni powyżej 1000 m2, takich jak: • dworce, • lotniska, • muzea, • hale wystawiennicze, powinny być zamieszczane w widocznym miejscu. Fakt ten ma również sam w sobie charakter popularyzacyjny dla stosowania efektywnych metod energetycznych. Podstawę dla metodyki opracowania świadectw stanowi norma EN 15217:2007. W tabeli 1 przedstawiono klasy efektywności energetycznej budynków wynikające z analizowanych przepisów. Pozwalają one na sytuowanie analizowanego budynku w obszarze ustanowionych poziomów. Istnieje siedem klas efektywności energetycznej od A do G charakteryzujących budynki jako zużywające energię na niskim, średnim lub wysokim poziomie. Tabela 1. Klasy efektywności energetycznej budynków Klasa efektywności energetycznej Zużycie energii A <55% B 55÷75% C 75÷90% D 90÷100% E 100÷110% F 110÷125% G >125% Ocena Niskie zużycie energii Średnie zużycie energii Wysokie zużycie energii Parlament Europejski zatwierdził nowelizację ustawodawstwa dotyczącego oznaczania efektywności energetycznej. Posłowie przyjęli dyrektywę dotyczącą efektywności energetycznej budynków. Działania te są częścią tzw. Pakietu „Energia-Klimat 2008”. Nowe ustawodawstwo w tej dziedzinie ma na celu obniżenie zużycia energii przez konsumentów. Unia jako całość ma swój cel - zmniejszenie o 20% zużycia energii do 2020 roku. Parlament Europejski przyjął jeszcze jedną dyrektywę, dzięki której odbiorcy będą płacić niższe rachunki za prąd i gaz. Państwa członkowskie UE będą zobowiązane zapewnić, że po 2020 roku wszystkie nowe budynki będą spełniać zaostrzone wymagania dotyczące ich charakterystyki energetycznej. Zgodnie z propozycją, do 31 grudnia 2020 r. wszystkie nowe budynki powinny być budynkami o niemal Prawne wsparcie wykorzystania energii odnawialnej w budownictwie 179 zerowym zużyciu energii. Nowe budynki zajmowane przez władze publiczne oraz będące ich własnością powinny spełniać ten warunek dwa lata wcześniej. Budynki odpowiadają za ponad 40% całkowitego zużycia energii w UE i są największym źródłem emisji, dlatego poprawa ich efektywności energetycznej ułatwi redukcję poziomów emisji CO2 . PODSUMOWANIE Wykorzystanie energii ze źródeł odnawialnych oraz poprawa efektywności energetycznej budownictwa nabiera coraz większego znaczenia w rozważaniach na temat zaspokojenia potrzeb energetycznych kraju. Wzrost cen energii i coraz większa świadomość ekologiczna społeczeństwa zwiększają wymagania dotyczące ekonomicznych i energooszczędnych systemów ogrzewania i chłodzenia. Jest to szansa na przestawienie się na zwiększony udział odnawialnych źródeł energii, takich jak ciepło biomasy, geotermalne czy Słońca. Zastosowanie systemów solarnych do podgrzewania wody i częściowego ogrzewania budynków może stanowić istotny wkład w ochronę zasobów naturalnych. Wykorzystanie pomp ciepła może w coraz wydajniejszy sposób zabezpieczać potrzeby cieplne budynków. Przy oczekiwanym rozwoju techniki magazynowania energii elektrycznej coraz powszechniejsze stanie się wykorzystanie energii wiatru i Słońca jako źródła energii elektrycznej w budownictwie. Nieracjonalne gospodarowanie posiadanymi zasobami naturalnymi oraz zaspokajanie potrzeb energetycznych Polski w oparciu o technologie węglowe jest niezgodne z wyzwaniami zrównoważonego rozwoju. Poprawa efektywności energetycznej oraz zwiększenie wykorzystania energii odnawialnej w gospodarce, a szczególnie w budownictwie, stanowi ogromne wyzwanie przy realizacji nowej polityki energetycznej Polski. Potencjał w dziedzinie poszanowania energii oraz większego udziału zasobów odnawialnych w budownictwie jest duży. Praktyczne uruchomienie tego potencjału napotyka na trudności. Duże nadzieje należy wiązać w nowych rozwiązaniach prawnych Polski i Unii Europejskiej. Patrząc jednak z perspektywy całej gospodarki, działania dotyczące poprawy efektywności energetycznej i wykorzystania energii odnawialnej w budownictwie wiodą prym, jeśli chodzi o rozwiązania prawne i inicjatywy społeczne. Dążenie przez Polskę do poziomów osiąganych przez przodujące w tym zakresie państwa nakazuje wykorzystać ich doświadczenia. LITERATURA [1] Kurzak L., Tendencies in Development of Renewable Energy Sector and Energy-Saving Civil Engineering in the European Union, Wyd. WZPCz, Częstochowa 2009. [2] Kurzak L., Energia odnawialna w budownictwie, [w:] Energia odnawialna w budownictwie, pod red. L. Kurzaka, Wyd. WZPCz, Częstochowa 2009. 180 L. Kurzak, M. Musialik [3] Kurzak L., Energy Forecasts and Their Adverse Impact on the Environment, [w:] Energy and Environment in Knowledge Based Economy. Ed. by Tomasz Nitkiewicz & Ralph Lescroart, Wyd. Haute Ecole <<Blaise Pascal>>2008, Argon, s. 61-73. [4] Krajowy plan działania w zakresie energii ze źródeł odnawialnych. http://bip.mg.gov.pl [5] Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/28/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych, http://eur-lex.europa.eu [6] Prawo energetyczne (DzU z 1997, Nr 54, poz. 348), http://lex.pl/serwis/du/1997/0348.htm [7] Polityka Energetyczna Polski do 2025 roku (przyjętej przez Radę Ministrów w dniu 4 stycznia 2005 r.), http://www.hape.pl [8] Ustawa z dnia 21 listopada 2008 r. o wspieraniu termomodernizacji i remontów (DzU 2008 r., Nr 223, poz. 1459), http://lex.pl/serwis/du/2008/1459.htm [9] Prawo budowlane (DzU z 2006 r., Nr 156, poz. 1118 ze zm.), http:/www. infor.pl.dziennik-ustaw, rok,2006, nr156/poz. 1118,ustawa-prawo-budowlane.htm
