IV.A. PROGRAM PRAC KONSERWATORSKICH NA ELEWACJACH

Uniwersytet Mikołaja Kopernika
Instytut Zabytkoznawstwa i Konserwatorstwa
Zakład Konserwacji Elementów I Detali Architektonicznych
ul. Sienkiewicza 30/32, 87-100 Toruń [email protected]
tel. 56 -611 38 32, fax. 56- 622-49-77
B A D A N IA K O N S E R W A T OR S K IE K O Ś C IÓ Ł A Ś W . J A N A W G D A Ń S K U
IV.A. PROGRAM PRAC KONSERWATORSKICH NA ELEWACJACH
CEL DZIAŁAŃ KONSERWATORSKICH
Działania konserwatorskie mają na celu: usunięcie przyczyn destrukcji,
przywrócenie materiałom budowlanym ich pierwotnych właściwości i zabezpieczenie przed
dalszym niszczeniem.
WYTYCZNE KONSERWATORSKIE
Biorąc pod uwagę wartość naukową, historyczną i użytkową kościoła p.w. św.
Jana w Gdańsku oraz stan jego zachowania przyjęto następujące wytyczne konserwatorskie:
-
przeprowadzić konserwację zachowawczą z zachowaniem w maksymalnym
stopniu wszystkich nawarstwień stylowych oraz oryginalnych materiałów:
cegieł, kształtek ceramicznych, zapraw, tynków, pobiał i warstw malarskich;
-
usunąć tylko te materiały budowlane w tym zaprawy cementowe, które
wywołują zniszczenie oryginalnie użytych materiałów,
-
przywrócić oryginalnym materiałom budowlanym ich pierwotne właściwości,
-
w pracach konserwatorsko-restauratorskich zastosować materiały o składzie
chemicznym i właściwościach zbliżonych do oryginalnych.
GŁÓWNE ZAŁOŻENIA KONSERWATORSKIE
Uwzględniając nie najlepszy stan zachowania murów ceglanych kościoła św. Jana
w Gdańsku, a także możliwość występowania zagrożeń o charakterze konstrukcyjnym,
wynikającym z licznych pęknięć strukturalnych ścian kościoła, oraz miejscowego znacznego
osłabienia struktury lica ceglanego ścian zewnętrznych i wewnętrznych, a także bardzo zły
stan zachowania elementów dekoracyjnych budowli, takich jak: tynki z rytem maswerkowym,
tynki z opracowaniami malarskimi na pobiałach oraz polichromie (monochromie) zarówno na
zewnątrz jak i wewnątrz, naczelnym zadaniem konserwatorskim powinno być usunięcie
przyczyn osłabienia i destrukcji niektórych elementów oraz trwałe ich zabezpieczenie wraz z
_______________________________________________________________________________________
Praca chronona prawem autorskim
1
Uniwersytet Mikołaja Kopernika
Instytut Zabytkoznawstwa i Konserwatorstwa
Zakład Konserwacji Elementów I Detali Architektonicznych
ul. Sienkiewicza 30/32, 87-100 Toruń [email protected]
tel. 56 -611 38 32, fax. 56- 622-49-77
B A D A N IA K O N S E R W A T OR S K IE K O Ś C IÓ Ł A Ś W . J A N A W G D A Ń S K U
zachowanymi oryginalnymi i historycznymi opracowaniami dekoracyjnymi architektury
kościoła. Ponadto w trakcie prowadzonych prac zabezpieczających należy przyjąć zasadę
minimalnej, niezbędnej ingerencji w materię i strukturę zabytku w związku z czym
zastosowane technologie konserwatorskie powinny być dostosowane do tego podstawowego
założenia.
W następnej kolejności należy zająć się zagadnieniami estetyczno-aranżacyjnymi,
jak np. rekonstrukcja fryzu z rytem maswerkowym, odtworzenie brakujących płytek
szkliwionych poprzez wypalenie.
PROGRAM PRAC KONSERWATORSKICH NA ELEWACJACH
Uwzględniając opisany powyżej stan zachowania obiektu przyjęto następujący
program prac konserwatorskich przy murach zewnętrznych kościoła:
1.
Wstępna dezynfekcja powierzchni muru.
Zabieg niszczenia drobnoustrojów należy wykonać w miejscach wzrostu
drobnoustrojów przesycając starannie warstwy powierzchniowe muru na
głębokość kilku centymetrów preparatem biobójczym np. 2,0% roztworem wodnym
Preventolu R-80 lub produktem fabrycznego (np. Remmers); o skuteczności nie
niższej niż wyżej wymienione.
2.
Mechaniczne usunięcie wszystkich zapraw cementowych i cementowowapiennych ( w tym warstwy pokrywające mur, uzupełnienia cegieł oraz
zaprawy spoinujące)
Usunąć należy wszystkie zaprawy wtórne: cementowe, cementowo-wapienne.
Zabieg ten jest konieczny, ze względu na niszczący wpływ tego typu zapraw na
destrukcję materiałów oryginalnych, szczególnie ze względu na uszczelniający
charakter tego typu powłok. Prace należy wykonać bardzo starannie, aby nie
uszkodzić materiałów oryginalnych. Szczególnie należy zwrócić uwagę na
_______________________________________________________________________________________
Praca chronona prawem autorskim
2
Uniwersytet Mikołaja Kopernika
Instytut Zabytkoznawstwa i Konserwatorstwa
Zakład Konserwacji Elementów I Detali Architektonicznych
ul. Sienkiewicza 30/32, 87-100 Toruń [email protected]
tel. 56 -611 38 32, fax. 56- 622-49-77
B A D A N IA K O N S E R W A T OR S K IE K O Ś C IÓ Ł A Ś W . J A N A W G D A Ń S K U
całkowite usunięcie zapraw cementowych spoinujących mur ceglany (m.in.
szkarpy) oraz kamienny.
3.
Mechaniczne usunięcie silnie zdezintegrowanych cegieł w szczególności
zniszczonych działaniem bakterii nitryfikacyjnych
Usunąć należy te cegły, w których ubytki powstałe w wyniku działania soli oraz
bakterii nitryfikacyjnych przekraczają 50% objętości.
4.
Wstępne wzmocnienie silnie zdeizntegrowanych cegieł, zapraw oraz detali
architektonicznych
Pojedyncze cegły, kształtki ceramiczne, detale architektoniczne, ze względu na
wysoki stopień dezintegracji, wymagają wstępnego wzmocnienia. Zabieg ten jest
niezbędny ze względu na możliwość uszkodzenia wspomnianych powyżej
elementów w trakcie prac polegających na usuwaniu powierzchniowych
nawarstwień oraz odsalaniu. Wstępne wzmocnienie należy przeprowadzić poprzez
nasycenie elementów ceramicznych preparatami zawierającymi częściowo
skondensowany tetraetoksysilan (np. Funcosil-Steinfestiger OH).
5.
Zachowanie wszystkich wapiennych tynków
Ze względów konserwatorskich, historycznych należy zachować wszystkie
materiały oryginalne w tym tynk wraz z opracowaniami malarskimi, w tym celu
niezbędne
jest
podklejenie,
wzmocnienie
(preparatem
zawierającym
tetraetoksysilan) m.in. tynki fryzu wieży. W trakcie tych prac należy przeprowadzić
inwentaryzację zachowanej dekoracji maswerkowej oraz badania składu i
właściwości tynków, ze względu na niemożność przeprowadzenia tych prac bez
postawienia rusztowań.
6.
Oczyszczenie
powierzchni
muru
ceglanego
i
kamiennego
z
powierzchniowych zabrudzeń oraz nawarstwień korozyjnych
Powierzchnię muru pokrywają szkodliwe, czarne, korozyjne nawarstwienia, tak
więc zabieg oczyszczania należy wykonać bardzo delikatnie używając jak najmniej
_______________________________________________________________________________________
Praca chronona prawem autorskim
3
Uniwersytet Mikołaja Kopernika
Instytut Zabytkoznawstwa i Konserwatorstwa
Zakład Konserwacji Elementów I Detali Architektonicznych
ul. Sienkiewicza 30/32, 87-100 Toruń [email protected]
tel. 56 -611 38 32, fax. 56- 622-49-77
B A D A N IA K O N S E R W A T OR S K IE K O Ś C IÓ Ł A Ś W . J A N A W G D A Ń S K U
wody oraz najlepiej parę wodną. Do usunięcia z powierzchni czarnych
nawarstwień oraz częściowo obumarłych drobnoustrojów proponuje się
zastosowanie metody mechanicznej z użyciem miękkiego ścierniwa podawanego
pod niskim ciśnieniem (np. metoda „le gommage”). Dopuszcza się podobne
metody spełniające postawione powyżej warunki. Nie dopuszcza się użycia metod
chemicznych np. z zastosowaniem kwasu fluorowodorowego czy kwaśnego fluorku
amonu.
7.
Odsolenie silnie zasolonych fragmentów murów
Na powierzchni murów, szczególnie w jego niższych partiach widoczna jest
silniejsza dezintegracja cegieł a szczególnie zapraw. Rozpuszczalne w wodzie sole
są jednym z najgroźniejszych czynników niszczących mury ceglane. Analiza
stopnia zasolenia pozwoli stwierdzić, jaki jest rozkład soli rozpuszczalnych w
murze. Widoczne efekty w warstwach powierzchniowych muru dowodzą
konieczności przeprowadzenia zabiegu odsalania na wybranych fragmentach
budowli.
8.
Wzmocnienie cegieł
Stan zachowania cegieł jest dobry, tylko pojedyncze wymagają wzmocnienia i
często tylko w warstwie sięgającej kilku milimetrów. Wzmocnienie należy wykonać
stosując preparat o właściwościach hydrofilnych zawierający częściowo
skondensowane estry kwasu krzemowego, np. Funcosil-Steinfestiger OH
(Remmers), lub Steinfestiger OH (Wacker-Chemie).
9.
Wzmocnienie zapraw w murze ceglanym
Zaprawy spoinujące wykazują niską wytrzymałość mechaniczną, częściowo
zachowało się na nich oryginalne profilowanie, z tego względu przedstawiają
wyjątkową wartość historyczną i naukową, co wymaga wielkiej pieczołowitości w
ich zachowaniu. Proponuje się ich strukturalne wzmocnienie preparatem o
właściwościach hydrofilnych zawierającym częściowo skondensowane estry kwasu
_______________________________________________________________________________________
Praca chronona prawem autorskim
4
Uniwersytet Mikołaja Kopernika
Instytut Zabytkoznawstwa i Konserwatorstwa
Zakład Konserwacji Elementów I Detali Architektonicznych
ul. Sienkiewicza 30/32, 87-100 Toruń [email protected]
tel. 56 -611 38 32, fax. 56- 622-49-77
B A D A N IA K O N S E R W A T OR S K IE K O Ś C IÓ Ł A Ś W . J A N A W G D A Ń S K U
krzemowego, np. Funcosil-Steinfestiger OH (Remmers), lub Steinfestiger OH
(Wacker-Chemie).
10.
Uzupełnienie ubytków w cegłach
Pojedyncze cegły uległy daleko posuniętej destrukcji i utworzyły się rozległe
ubytki. Po wzmocnieniu zdezintegrowanych pozostałości należy uzupełnić ubytek
pigmentowaną zaprawą o spoiwie wapiennym z przymieszką hydrauliczną np. z
trasem. Zaprawa ta musi posiadać właściwości zbliżone do właściwości cegieł
oryginalnych (w ramach wstępnych badań należy określić nasiąkliwość oraz czas
kapilarnego
przemieszczania
się
wody
w
oryginalnych
cegłach
oraz
proponowanych zaprawach).
11.
Uzupełnienie ubytków w zaprawach spoinujących mur ceglany
W zaprawie wapiennej spoinującej mur ceglany powstały liczne ubytki. Do
uzupełnienie tych ubytków należy zastosować materiał o składzie i właściwościach
analogicznych do oryginału. Proponowane są alternatywnie dwie zaprawy o
spoiwie wapiennym, zaprawa wapienna z trasem.
12.
Wyspoinowanie muru oraz częściowe przemurowanie szkarp
Do spoinowania oraz przemurowań zastosować materiał o składzie i
właściwościach analogicznych do oryginału. Proponowane są alternatywnie dwie
zaprawy o spoiwie wapiennym lub zaprawa wapienna z trasem oraz cegła
dobrana pod względem właściwości (wytrzymałość, nasiąkliwość oraz szybkość
kapilarnego wznoszenia wody).
13.
Uzupełnienie ubytków w wapieniu mikrytowym (gzymsy na elewacjach i
cokół)
Zdezintegrowane bloki należy poddać wzmocnieniu a szczeliny wypełnić masami
iniekcyjnymi na bazie tetraetoksysilanu lub wapna dyspergowanego. Ubytki o
niewielkich rozmiarach wypełnić mineralnymi zaprawami. Natomiast brakujące
_______________________________________________________________________________________
Praca chronona prawem autorskim
5
Uniwersytet Mikołaja Kopernika
Instytut Zabytkoznawstwa i Konserwatorstwa
Zakład Konserwacji Elementów I Detali Architektonicznych
ul. Sienkiewicza 30/32, 87-100 Toruń [email protected]
tel. 56 -611 38 32, fax. 56- 622-49-77
B A D A N IA K O N S E R W A T OR S K IE K O Ś C IÓ Ł A Ś W . J A N A W G D A Ń S K U
bloki, szczególnie w obrębie gzymsu cokołowego zrekonstruować w zbitym
wapieniu (na podstawie wykonanej analizy petrograficznej oraz danych
historycznych podjąć próby ustalenia źródła pochodzenia tego kamienia).
14.
Konserwacja glazurowanych płytek (fryz, parapety itp.)
Płytki należy oczyścić, wzmocnić następnie podkleić glazurę oraz zrekonstruować
w technologii „na zimno” brakujące jej glazury. W przypadku konieczności
wymiany lub rekonstrukcji wybranych elementów należy zastosować metodę
tradycyjnego wypału glazurowanych płytek.
15.
Konserwacja zachowanych tynków
Zabrudzone i zachowane tylko we fragmentach tynki wymagają przeprowadzenia
pełnej konserwacji. W tym celu należy je podkleić zaprawkami mineralnymi,
wzmocnić strukturalnie preparatem zawierającym tetraetoksysilan oraz oczyści.
Po wykonaniu inwentaryzacji zachowanych rytów podjąć próby wykonania
projektu rekonstrukcji (forma i technologia) dekoracji maswerkowej tynków.
Podjęcie ewentualnej rekonstrukcji uzależnione będzie od decyzji Komisji
Konserwatorskiej.
16.
Uzupełnienie ubytków w zaprawach spoinujących mur kamienny
Po usunięciu wtórnych zapraw cementowych, oryginalne należy wzmocnić
preparatem zawierającym w swym składzie skondensowany tetraetoksysilan (np.
Funcosil Steinfestiger OH). Natomiast wszystkie ubytki wypełnić porowatymi
zaprawami wapiennymi.
17.
Scalenie kolorystyczne zapraw
W tym celu należy użyć farby wapienne na bazie wapna dyspergowanego.
dr hab. Jadwiga Łukaszewicz, prof. UMK
_______________________________________________________________________________________
Praca chronona prawem autorskim
6