Metody i formy pracy w przedszkolu integracyjnym

FORMY I METODY PRACY W PRZEDSZKOLU INTEGRACYJNYM
Idea nauczania i wychowania integracyjnego pojawiła się w Polsce w latach
siedemdziesiątych XX wieku. Zaczęły wówczas powstawać organizacje działające na
rzecz integracji. Dostrzeżono prawa niepełnosprawnych oraz usuwano bariery
utrudniające im korzystanie w pełni z tych praw. Odpowiednim czasem na włączanie
niepełnosprawnych w życie społeczne jest wiek przedszkolny.
Przedszkole Samorządowe nr 26 Integracyjne w Białymstoku było pierwszą
placówką integracyjną w regionie północno – wschodniej Polski, utworzoną w roku
1991. Przyjęto wówczas dzieci do czterech grup integracyjnych: 3-latków, 4-latków,
5-latków i 6-latków. Do każdej grupy uczęszczało 10 dzieci zdrowych
i 5 o specjalnych potrzebach edukacyjnych. W związku ze specyfiką przedszkola
zatrudniono w nim zespół specjalistów: psychologa, logopedę, nauczyciela
rehabilitacji ruchowej, nauczyciela muzykoterapeutę. Przedszkolne grupy integracyjne
dały szansę kontaktu dzieciom niepełnosprawnym ze zdrowymi rówieśnikami oraz
uczestnictwa w zajęciach dydaktycznych i zabawach. Dzieci pełnosprawne natomiast
miały możliwość nauczenia się w naturalny sposób tolerancji, otwartości, wrażliwości,
a także traktowania dzieci niepełnosprawnych jako partnerów. Obecnie placówka
liczy 6 oddziałów, w każdym jest 20 dzieci, w tym od 3-5 dzieci o specjalnych
potrzebach edukacyjnych. Prowadzenie grupy integracyjnej związane jest z przyjęciem
przez nauczyciela zupełnie innego stylu pracy niż w przedszkolu masowym.
Ze względu na specyfikę placówki w grupie integracyjnej zatrudnionych jest
3 nauczycieli z przygotowaniem pedagogicznym, w tym jeden z przygotowaniem
z zakresu pedagogiki specjalnej. Działania pedagogów oparte są na wzajemnym
partnerstwie i zaufaniu. Nauczyciele uzupełniają się, konsultują, wymieniają
doświadczeniami i spostrzeżeniami, a przede wszystkim wspólnie planują działania.
Praca w grupie integracyjnej wymaga od nauczycieli współpracy z zespołem
specjalistów: psychologiem, pedagogiem specjalnym, logopedą, neurologopedą,
rehabilitantem ruchowym, dogoterapeutą, hipoterapeutą oraz muzykoterapeutą.
W oparciu o zalecenia zawarte w orzeczeniach o potrzebie kształcenia specjalnego
wydanych przez poradnię psychologiczno-pedagogiczną oraz prowadzoną obserwację
dziecka w grupie rówieśniczej, zespół specjalistów opracowuje programy pracy
indywidualnej. Zaakceptowany przez rodziców program realizowany jest na terenie
grupy rówieśniczej, jak też podczas indywidualnej terapii. Zajęcia dostosowane
są do możliwości
zdrowotnych
i
psychofizycznych
dziecka.
Nauczyciel
oligofrenopedagog uwzględnia indywidualne tempo rozwoju oraz dostosowuje metody
i formy terapii do potrzeb dziecka. Zapewnia podopiecznemu odpowiednie miejsce
i warunki pracy. Efekty pracy terapeutycznej weryfikowane są 2 razy w roku w formie
opinii opracowanej przez specjalistów oraz nauczyciela wspomagającego. Istnieje
możliwość zmiany programu (obniżenia lub podwyższenia zakresu czy poziomu
trudności). W przedszkolu integracyjnym odbywają się spotkania zespołu specjalistów,
podczas których omawiane są bieżące problemy dotyczące pracy z dzieckiem
o specjalnych potrzebach edukacyjnych, poziomu realizacji programów i prowadzenia
dokumentacji. W/w forma współpracy pozwana na ujednolicenie oddziaływań
terapeutycznych. Koordynatorem pracy specjalistów jest psycholog. Uczestniczy
w rekrutacji dzieci do przedszkola integracyjnego oraz zajęciach otwartych. Prowadzi
działalność diagnostyczną: ocenę gotowości szkolnej, diagnozę funkcjonalną dzieci,
ocenę poziomu rozwoju poznawczego oraz inną diagnozę psychologiczną
w zależności od potrzeb. Prowadzi poradnictwo dla rodziców dotyczące
rozwiązywania zgłoszonych problemów, np. związanych z adaptacją dziecka
w przedszkolu, nawiązaniem relacji interpersonalnych w grupie i trudnościami
wychowawczymi. Zajmuje się terapią indywidualną dzieci. Celem zajęć
terapeutycznych jest wspomaganie rozwoju dziecka w sferze emocjonalnej,
poznawczej, społecznej, adekwatnie do potrzeb. Metody stosowane przez psychologa,
to:
terapia zabawą
elementy dramy
program aktywności Knillów
metoda Dobrego Startu
metoda F. Affolter.
W zajęciach grupowych głównym czynnikiem terapeutycznym są odpowiednio
inspirowane kontakty między rodzicami. W naszym przedszkolu odbywa się to
podczas ćwiczeń ruchu rozwijającego wg Weroniki Sherborne. Są to ćwiczenia
grupowe z udziałem rodziców. Celem terapii grupowej jest:
integracja grupy,
rozwój ekspresji,
rozwój świadomości własnego ciała,
rozwój twórczych zachowań,
rozwój umiejętności społecznych,
kształtowanie prawidłowych postaw rodzicielskich,
rozwój relacji i więzi z dziećmi.
Aby integracja przedszkolna była w pełni realizowana, przyniosła korzyści,
potrzebni są specjaliści z przygotowaniem z zakresu pedagogiki specjalnej. O ich
znaczeniu i ogromnej roli w funkcjonowaniu integracji świadczą postępy dzieci
niepełnosprawnych. Odpowiednie przygotowanie pedagoga specjalnego, jego
zaangażowanie, upór w dążeniu do realizacji zadań, cierpliwość i troska o dziecko,
powoduje, że stają się one bardziej samodzielne. Zarówno rozwój społeczny, jak
i umysłowy dziecka „sprawnego inaczej" odpowiednio wspierany, pozwala na
osiągnięcie postępów w każdej dziedzinie życia. Pedagog specjalny wspólnie z innymi
terapeutami i nauczycielami prowadzącymi planuje działania pedagogiczne,
opracowuje programy indywidualne dla każdego dziecka. Nauczyciel terapeuta ma
prawo do wyboru różnych metod, form pracy i środków dydaktycznych. W placówce
pedagog specjalny wykorzystuje między innymi:
terapię zabawą wg J. Baran,
ćwiczenia grafomotoryczne wg Hanny Tymichowej,
elementy Metody Dobrego Startu Marty Bogdanowicz,
elementy metody Glenna Domana,
program rozwijający percepcje wzrokową Marianny Frostig,
elementy terapii behawioralnej
program kształtowania świadomości fonologicznej wg Alicji Maurer.
Dziedziną wymagającą wiedzy zarówno pedagogicznej, psychologicznej,
socjologicznej, jak okulistycznej i optycznej jest rehabilitacja wzroku (lub inaczej
terapia widzenia). W przedszkolu naszym prowadzona jest terapia polegająca na
ćwiczeniu wzroku tj. rozwijaniu umiejętności posługiwania się wzrokiem, a tym
samym – zwiększaniu skuteczności wykorzystywania widzenia w codziennym
funkcjonowaniu dziecka słabo widzącego. Rehabilitacja wzroku (poprzedzona
diagnozą funkcjonalną) obejmuje: pobudzanie do patrzenia, stymulowanie widzenia,
rozwijanie podstawowych sprawności wzrokowych związanych z kontrolowaniem
ruchów gałek ocznych (lokalizowanie bodźca, fiksacja, śledzenie, zbieżność,
przenoszenie spojrzenia, wodzenie, przeszukiwanie), kształtowanie pojęć i pamięci
wzrokowej, osiąganie wyższych sprawności wzrokowych (m.in. identyfikowanie
obiektów na obrazkach, dobieranie obiektów i obrazków wg. określonych cech,
odnajdywanie szczegółów na obrazkach prostych i złożonych, dopełnianie wzrokowe,
rozróżnianie i identyfikowanie związków zachodzących na obrazkach, znakach
abstrakcyjnych i figurach). Okres przedszkolny jest optymalnym czasem na
rozpoczęcie i prowadzenie terapii logopedycznej w przypadku istnienia zaburzeń
mowy. Od dobrej opieki logopedycznej w tym okresie zależy prawidłowy start
i powodzenie w szkole. Zajęcia logopedyczne w przedszkolu dostosowane są
do każdego dziecka indywidualnie, a program postępowania logopedycznego
oddziałuje na wszystkie jego czynności poznawcze. Uczęszczające na terapię dzieci
przejawiają różne zaburzenia mowy, wśród których dominują opóźniony rozwój
mowy, wady wymowy. Terapia koncentruje się głównie na usprawnianiu aparatu
mownego, kształtowaniu i rozwijaniu percepcji słuchowej oraz kompetencji językowej
i komunikacyjnej. Wyposażenie gabinetu logopedycznego w przedszkolu jest bogate,
pomoce atrakcyjne i nowoczesne, a obok tradycyjnych, specyficznych metod
postępowania logopedycznego, stosowane są metody innowacyjne, m.in.
z wykorzystaniem pracy z komputerem wraz ze specjalnym oprogramowaniem.
Terapia nie byłaby pełna i skuteczna, gdyby nie dobra ścisła współpraca z rodzicami
dzieci uczęszczających na zajęcia logopedyczne. W przedszkolu integracyjnym istotną
rolę w rozwoju ruchowym wychowanków odgrywa praca nauczyciela rehabilitacji
ruchowej. Do głównych zadań rehabilitanta ruchowego na rzecz dzieci należy przede
wszystkim:
Czuwanie nad równowagą rozwojową dziecka oraz wyrobienie trwałych
nawyków mających zasadnicze znaczenie dla zachowania zdrowia.
Organizowanie zespołów korekcyjnych, na które uczęszczają dzieci według
rodzaju zaburzeń.
Współtworzenie w zespole specjalistów i realizacja indywidualnych programów
terapeutycznych dla dzieci o specjalnych potrzebach edukacyjnych
Uwzględnianie w metodach i formach pracy ogólnych założeń programowych
kultury fizycznej obowiązujących dla dzieci przedszkolnych, dostosowanie ich
do aktualnych możliwości i potrzeb dziecka, rodzaju i stopnia zaburzeń,
poziomu sprawności i wydolności fizycznej dziecka, wieku, płci oraz wszelkich
zaleceń lekarskich.
Współdziałanie w ramach swoich kompetencji z rodzicami w zakresie wymiany
spostrzeżeń na temat form i metod pracy; udzielania instruktażu rodzicom w celu
eliminowania czynników mogących pogłębić i utrwalić istniejące zaburzenia.
Nauczyciel rehabilitacji ruchowej dokonuje oceny postawy wszystkich dzieci
i kwalifikuje je do grup korekcyjnych w zależności od wieku. Rodzice otrzymują
zestaw ćwiczeń domowych do pracy z dzieckiem. Zajęcia odbywają się raz
w tygodniu, trwają 30 minut, a grupy liczą 6-10 dzieci. Zdarza się, że nauczyciel
zapisuje na takie zajęcia również dzieci o specjalnych potrzebach edukacyjnych ze
względu na ich większą aktywność i motywację do pracy w grupie niż indywidualnie
z nauczycielem. Ponadto zajęcia te oprócz oddziaływań zdrowotnych stanowią
dodatkową formę integracji z grupą. Uczestnictwo dzieci w indywidualnej terapii
ruchowej wynika z wyraźnych wskazań poradni psychologiczno-pedagogicznej, czyli
z zapisu w orzeczeniu o potrzebie kształcenia specjalnego dziecka lub z wyraźnych
przesłanek i obserwacji terapeuty świadczących o deficytach i dysfunkcjach narządu
ruchu. Nauczyciel rehabilitacji ruchowej stosuje różne metody i formy pracy.
Działania kinezyterapeutyczne wzbogaca m.in. Metodą Integracji Odruchów
wg S. Masgutowej, elementami Integracji Sensorycznej oraz masażem. Ze względu
na wiek dziecka główną formą prowadzenia terapii pozostaje jednak zabawa. Deficyty
integracji sensorycznej występujące u wychowanków przedszkola obejmują
zaburzenia w rejestracji i przetwarzaniu bodźców głównie w obrębie trzech
podstawowych systemów sensorycznych : przedsionkowego, proprioceptywnego
i dotykowego. Przejawiają się dysfunkcjami w zakresie reakcji posturalnych
/obronnych, równoważnych i posturalnych w tle/, funkcji oko-ruchowych, napięcia
mięśniowego, schematu ciała, trudnościami w planowaniu ruchu, dysfunkcjami
w obustronnej koordynacji ruchowej i sekwencyjności. Zaburzenia te skutkują
trudnościami w nauce czytania, obniżonym poziomem graficznym, kłopotami
w różnicowaniu prawo lewo i słabej obustronnej koordynacji ruchowej. Tym typowym
trudnościom towarzyszą również zaburzenia emocjonalne, trudności w koncentracji
uwagi i nadpobudliwość psychoruchowa. Aby następowała poprawa w organizacji oun
(ośrodkowego układu nerwowego), podczas terapii stosowane są takie ćwiczenia, które
będąc właściwym „wyzwaniem” dla uczestnika terapii są stymulujące dla mózgu.
Ćwiczenia muszą być dostosowane do poziomu rozwojowego dziecka, jednak nie
mogą być zbyt łatwe ani zbyt trudne. Tylko takie ciągłe balansowanie na granicy
możliwości dziecka, poprawiając organizację oun, wpływa na zmianę zachowania
w sferze motorycznej i emocjonalnej, poprawę funkcji językowych i poznawczych,
a przede wszystkim przejawia się lepszą efektywnością uczenia się. Wyposażenie sali
terapeutycznej musi przede wszystkim obejmować wiele urządzeń do stymulacji
systemu przedsionkowego, proprioceptywnego i dotykowego, ale również
wzrokowego, słuchowego i węchowego. W okresie zimowo-wiosennym odbywają się
zajęcia ruchowe w przedszkolnym basenie. Warunkiem uczestnictwa dziecka w tej
formie zajęć jest zaświadczenie lekarskie o braku przeciwwskazań do korzystania
z w/w zajęć. Zajęcia odbywają się raz w tygodniu, czas trwania wynika z metodyki
prowadzenia zajęć w różnych grupach wiekowych, dla dzieci 3-4- letnich 15-20
minut, 5-6- letnich do 30 minut. Zajęcia w basenie wodnym są bardzo atrakcyjną
formą aktywności ruchowej dla dzieci. Dają im wiele radości, wyzwalają pozytywne
emocje, rozbudzają wyobraźnię, są wspaniałą zabawą i odpoczynkiem od zajęć
grupowych. Od 2006 r. w naszej placówce realizowana jest innowacja pedagogiczna
„Hipoterapia i dogoterapia jako metody stymulujące rozwój dziecka w wieku
przedszkolnym”. Hipoterapia jest metodą uzupełniającą i wspomagającą główne
metody terapeutyczne rehabilitacji dzieci niepełnosprawnych. Polega ona
na stymulacji rozwoju psychoruchowego dziecka jazdą konną. Dzięki kontaktowi
dziecka z koniem i jego naturalnym otoczeniem terapeuta może pracować nad
rozwijaniem możliwości ruchowych dziecka, poprawą kontaktu emocjonalnego,
a także stymulacją jego funkcji poznawczych. „Pacjentami" tego typu terapii są dzieci
z różnego rodzaju deficytami rozwojowymi. W Przedszkolu Samorządowym nr 26
Integracyjnym z zajęć hipoterapeutycznych dzieci zaczęły korzystać od stycznia
1998r. W zajęciach z tych biorą udział nie tylko dzieci o specjalnych potrzebach
edukacyjnych, ale również dzieci zdrowe dla uatrakcyjnienia im pobytu
w przedszkolu. Hipoterapia jako metoda pracy z dziećmi niepełnosprawnymi ma
charakter wieloaspektowy. Wykorzystywana jest jako metoda rehabilitacji ruchowej,
pomaga w rozwijaniu kontaktów społecznych oraz dostarcza dziecku bodźców
do rozwoju poznawczego. W zależności od głównego problemu rozwojowego dziecka
akcent ćwiczeń położony jest bardziej na jeden z wybranych aspektów rozwojowych.
Terapeuta prowadzący zajęcia w pełni integruje wiedzę o różnych sferach rozwoju
dziecka i plastycznie nią operuje. Podczas zajęć hipoterapeutycznych dziecko
w bezpośrednim działaniu zdobywa konkretną wiedzę i doświadczenie związane
z koniem, opieką nad nim oraz samą jazdą konną. Hipoterapia przynosi bardzo dobre
efekty u dzieci o specjalnych potrzebach edukacyjnych. Zajęcia z konikiem powodują
normalizację napięcia mięśniowego. W przypadku dzieci, które charakteryzują się
nadmierną wiotkością jazda na koniu sprzyja podwyższeniu napięcia mięśni.
Natomiast u dzieci, u których obserwujemy nadmierną sztywność, zajęcia powodują
rozluźnienie. Hipoterapia prowadzi do pobudzenia rozwoju psychoruchowego dziecka
poprzez poprawę koordynacji wzrokowo - ruchowej, orientacji przestrzennej oraz
orientacji w schemacie własnego ciała. Dogoterapia jest systemem zabaw i ćwiczeń
wspomagających rehabilitację fizyczną i umysłową. Celem dogoterapii jest:
oswojenie dziecka z psem,
nawiązanie bliskiego kontaktu dziecko - pies.
W zajęciach z psem uczestniczą wszystkie dzieci zdrowe i te o specjalnych
potrzebach edukacyjnych. Jedynym przeciwwskazaniem jest uczulenie na sierść psa.
Dogoterapię prowadziło się z psami rasy gulden retrewer, od 2008 r. - labrador. Hewi
i Abra, a obecnie Sonia stały się ulubieńcami naszych wychowanków. Bez stresujących
powtórzeń nielubianych czynności, w naturalny sposób uruchamiane są nowe
kompetencje np.: raczkowanie, chwytanie, mowa itd. Poprzez terapię kontaktową,
czyli zabawy, przytulanie i głaskanie psa, osoby dotknięte niepełnosprawnością dużo
szybciej i dokładniej próbują wykonać ćwiczenia. Rozluźnieni, w bezstresowej
zabawie zapominają o swoich problemach. Tak więc trudno sobie wyobrazić bardziej
atrakcyjną formę zabawy, gdzie pies wyzwala chęć zdobywania nowych doświadczeń.
Koń i psy stały się źródłem inspiracji twórczej na zajęciach plastycznych, wspólnych
zabaw dzieci, a także tematem konkursu wiedzy organizowanym w naszym
przedszkolu. Rozbudzona została w naszych wychowankach troska o różne zwierzęta.
Pogoda ducha, opiekuńczość, chęć niesienia pomocy innym, to tylko niektóre
z widocznych efektów terapii. Muzykoterapia jest metodą traktującą muzykę jako
środek relaksacyjny, prowadzący do uzyskania stanu odprężenia oraz umożliwiający
wyrażanie uczuć i uwolnienie emocji. To kolejne zajęcia organizowane w przedszkolu
integracyjnym, które mają ogromne znaczenie dla stymulacji rozwoju dziecka.
Muzyka, narzucając dzieciom tempo, rytm i nastrój, niweluje indywidualne reakcje
wynikające z istniejących dysfunkcji i zaburzeń zachowania. Naturalną formą ruchową
sprzężoną z rytmem i muzyką przy użyciu nietypowych przyborów (łusek orzecha
kokosowego, dzwoneczków itp.) jest gimnastyka rytmiczna Kiniessów. Zajęcia
polegają na naśladowaniu ruchów prowadzącego, który nie tylko demonstruje ruch,
ale też ćwiczy z dzieckiem. Warunkiem prawidłowego rozwoju i podejmowania przez
dzieci aktywności jest przebywanie w odpowiednio zorganizowanym środowisku
wychowawczym, wychodzącym naprzeciw potrzebom dziecka i pozwalającym je
swobodnie realizować. Właściwie zorganizowane środowisko pomaga dziecku
w samowychowaniu i samorozwoju oraz wyzwala wewnętrzną motywację
do działania. Realizacji tych celów służy zachowanie pewnych zasad
charakterystycznych dla systemu Marii Montessori. Istotnym elementem odpowiednio
przygotowanego otoczenia są materiały dydaktyczne. Prosta, estetyczna, a także
precyzyjna konstrukcja umożliwia wychowankom przedszkola samodzielną kontrolę
i poprawianie błędów. Wymieszana wiekowo grupa sprzyja wymianie wzajemnych
zdolności i umiejętności. Odpowiada to naturalnym sytuacjom, w jakich znajdują się
dzieci z rodzin wielodzietnych, czy też bawiące się z kolegami na podwórku.
Montessoriańscy
nauczyciele
są
głównymi
organizatorami
odpowiednio
przygotowanego otoczenia, a zarazem jego integralną częścią. Działają zgodnie
z maksymą: Pomóż mi zrobić to samemu. Każde dziecko prezentuje odrębny,
charakterystyczny dla niego rytm, tempo rozwoju i związane z tym określone
osiągnięcia. Wykorzystywane w Przedszkolu Samorządowym nr 26 Integracyjnym
w Białymstoku i zaprezentowane formy i innowacyjne metody terapeutyczne dają
dzieciom szansę rozwoju, pozwalają na spontaniczną i twórczą aktywność oraz
kształtują osobowość i charakter. Placówka nasza wychodzi naprzeciw potrzebom
dziecka. Atmosfera panująca w przedszkolu oraz stosowane metody pracy kształtują
pozytywny obraz siebie, a przede wszystkim wyzwalają poczucie podmiotowości.
Beata Józwowicz