Konkurs biologiczny - test - 2007/2008

....................................
kod pracy ucznia
.............................................
pieczątka nagłówkowa szkoły
KONKURS PRZEDMIOTOWY BIOLOGICZNY
DLA UCZNIÓW GIMNAZJÓW
ETAP SZKOLNY
Drogi Uczniu,
witaj na I etapie konkursu biologicznego. Przeczytaj uważnie instrukcję i postaraj się
prawidłowo odpowiedzieć na wszystkie pytania.
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Arkusz liczy 19 stron i zawiera 28 zadań.
Przed rozpoczęciem pracy sprawdź czy Twój test jest
kompletny. Jeżeli zauważysz usterki, zgłoś Komisji
Konkursowej.
Zadania czytaj uważnie i ze zrozumieniem.
Odpowiedzi wpisuj czarnym lub niebieskim długopisem
bądź piórem.
Dbaj o czytelność pisma i precyzję odpowiedzi.
W przypadku testu wyboru prawidłową odpowiedź zaznacz
stawiając znak X na literze poprzedzającej treść wybranej
odpowiedzi.
Nie używaj korektora. Jeżeli pomylisz się, błędne
zaznaczenie otocz kółkiem i zaznacz znakiem X inną
odpowiedź.
Oceniane będą tylko odpowiedzi, które zostały umieszczone
w miejscu do tego przeznaczonym.
Brudnopis nie będzie oceniany
Pracuj samodzielnie.
Powodzenia!
Czas pracy:
80 minut
Liczba punktów
możliwych
do uzyskania:
76
Przed Wami zadania z zakresu anatomii i fizjologii człowieka. Trzeba wiedzieć,
że obie te nauki uzupełniają się wzajemnie, co wpływa na prawidłowy rozwój
i funkcjonowanie organizmu. Nie rozumiemy czynności narządów, jeśli nie
będzie znana nam ich budowa. Budowa narzuca kierunek wykonywanych
czynności, funkcja kształtuje narząd. Znajomość obu nauk pozwala zrozumieć
prawa rządzące rozwojem i przebiegiem procesów życiowych człowieka.
Zadanie 1. (0-3 pkt.)
Na początku określmy miejsce człowieka we współczesnym systemie klasyfikacyjnym.
Człowiek jest przedstawicielem Królestwa Zwierząt. Niżej zostały wypisane kolejne
jednostki systematyczne. Twoim zadaniem jest wpisać nazwy tych jednostek, do których
zaliczany jest człowiek.
Królestwo – Zwierzęta
Typ - __________________________________
Podtyp -_________________________________
Gromada - ______________________________
Podgromada - ___________________________
Rząd - __________________________________
Rodzina - _______________________________
Rodzaj - ________________________________
Gatunek - _______________________________
S t r o n a 2 z 19
Zadanie 2. ( 0-3pkt.)
Rysunki przedstawiające szkielet człowiek (A) i szkielet goryla (B) pomogą Ci
w rozwiązaniu tego zadania.
Wymień 4 cechy budowy szkieletu człowieka , którymi różni się on od szkieletu goryla,
a które są następstwem uzyskania przez Homo sapiens pionowej postawy ciała.
1- ________________________________________________________________
2- ________________________________________________________________
3- _________________________________________________________________
4- __________________________________________________________________
Zadanie 3. (0-1 pkt.)
Szkielet człowieka zbudowany jest z tkanki kostnej i chrzęstnej. Spośród poniższych
zdań dotyczących budowy i występowania tych tkanek wybierz zdanie fałszywe.
a) Komórki chrzęstne są luźno ułożone w substancji międzykomórkowej, która obfituje
w włókna białkowe.
b) Tkanka kostna gąbczasta cechuje się luźnym układem blaszek kostnych, między
którymi znajduje się czerwony szpik kostny.
c) Z tkanki chrzęstnej zbudowane są: szkielet zarodka, dyski międzykręgowe
i powierzchnie stawowe.
d) Tkanka kostna zbita tworzy powierzchnię wszystkich rodzajów kości oraz nasady kości
długich.
e) Tkanka kostna jest 6-7 razy bardziej wytrzymała niż tkanka chrzęstna, dzięki substancji
międzykomórkowej wzbogaconej w sole wapnia i fosforu.
S t r o n a 3 z 19
Zadanie 4. (0-3 pkt.)
Mięśnie szkieletowe pozwalają wykonywać różne prace, dzięki komórkom mięśniowym,
które charakteryzują się kurczliwością i pobudliwością na bodźce. Budowa tych mięśni
dostosowana jest do zadań, jakie wykonują.
Niżej przedstawiona
jest krótka charakterystyka 3 mięśni szkieletowych.
W odpowiednich miejscach wpisz konkretne nazwy tych mięśni.
Pokrywa okolice karku i grzbietu między łopatkami, unosi głowę, zbliża łopatki do siebie
i obraca je kątami dolnymi na zewnątrz.
Położony jest na tylnej stronie goleni, mięsień ten zgina staw kolanowy i skokowo –
goleniowy w kierunku podeszwowym, jest u człowieka szczególnie silnie rozwinięty, co
wiąże się z dwunożną postawą ciała człowieka.
__________________________________________________________________________
Mięsień ten stanowi głęboką warstwę mięśni grzbietu, jest bardzo silnym prostownikiem
kręgosłupa, którego siła przekracza 3000N.
Zadanie 5. (0-3 pkt.)
Wentylacja płuc wiąże się z ruchami oddechowymi, które obejmują wdech i wydech.
Jedną ze struktur uczestniczących w wentylacji płuc jest przepona.
Odpowiedz na pytania:
Który ze schematów A czy B obrazuje położenie przepony podczas wydechu?
Odpowiedź:___________________________________________________________
S t r o n a 4 z 19
Z jakiego rodzaju tkanki mięśniowej zbudowana jest przepona?
Odpowiedź:______________________________________________________________
Jakie inne mięśnie , oprócz przepony należą również do mięśni oddechowych?
Odpowiedź:_______________________________________________________________
Zadanie 6. (0-2 pkt.)
Jedną z tkanek budujących nasz organizm jest tkanka nabłonkowa, która pełni różne funkcje.
Budowa tej tkanki jest ściśle powiązana z miejscem występowania i rolą jaką odgrywa.
Poniższy rysunek obrazuje budowę nabłonka wyścielającego drogi oddechowe.
Wyjaśnij, na czym polega przystosowanie tej tkanki do pełnionych przez nią funkcji.
W odpowiedzi uwzględnij dwa elementy budowy nabłonka oddechowego przedstawione
na rysunku.
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
S t r o n a 5 z 19
Zadanie 7. (0-2 pkt.)
Krew jest tkanką płynną, która krąży w organizmie człowieka w zamkniętym systemie
naczyń krwionośnych. W osoczu zawieszone są komórki krwi. Najwięcej jest erytrocytów,
które wyspecjalizowały się w transporcie tlenu i CO2.
Schemat ilustruje procesy zachodzące w naczyniach włosowatych narządów ciała.
Określ, w jakich miejscach organizmie człowieka zachodzą procesy I i II.
I__________________________________________________________________________
II__________________________________________________________________________
Zadanie 8. (0-1 pkt.)
Uważnie przeczytaj treść tego pytania a następnie zaznacz prawidłowa odpowiedź.
Surowicą nazywamy:
a) osocze pozbawione przeciwciał.
b) osocze pozbawione fibrynogenu.
c) osocze zawierające leukocyty i płytki krwi.
d) osocze zawierające martwe lub pozbawione zjadliwości mikroorganizmy.
e) prawidłowe są odpowiedzi a i b.
Zadanie 9. (0-1 pkt.)
Trombocyty to krwinki, które biorą udział w krzepnięciu krwi, wytwarzają kompleks
enzymatyczny zapoczątkowując wieloetapowy proces. Dla prawidłowego przebiegu
procesu krzepnięcia krwi ma również znaczenie odpowiedni poziom jonów… Właśnie,
o jonach, jakiego pierwiastka jest mowa w tym zadaniu? Przeczytaj propozycje
i zaznacz prawidłową odpowiedź:
a)
b)
c)
d)
e)
Sodu.
Potasu.
Wapnia.
Magnezu.
Żadnego z powyższych.
S t r o n a 6 z 19
Zadanie 10. (0-1 pkt.)
Układ krążenia składa się z układu krwionośnego i układu limfatycznego.
Na układ limfatyczny prócz naczyń limfatycznych składają się:
a) węzły chłonne , śledziona , grasica.
b) węzły chłonne , śledziona , trzustka.
c) wątroba , śledziona , węzły chłonne.
d) szpik kostny , trzustka , wątroba.
e) węzły chłonne , migdałki , trzustka.
Zaznacz prawidłową odpowiedź.
Zadanie 11. (0-3 pkt.)
Na podstawie przedstawionego schematu układu krwionośnego człowieka wypisz nazwy
naczyń krwionośnych, w których płynie krew odtlenowana.
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
S t r o n a 7 z 19
Zadanie 12. (0-4 pkt.)
Poniższe zdania dotyczą układu pokarmowego człowieka. Oceń czy są one prawdziwe czy też
fałszywe.
Nazwa dwunastnica wzięła się stąd, że jej długość odpowiada mniej więcej szerokości
dwunastu złączonych palców dorosłego człowieka.
_____________________
Układ pokarmowy człowieka ma długość 7 -9 m, z czego 6 m stanowi jelito cienkie.
_____________________
Pusty żołądek ma pojemność 50 mililitrów, zaś wypełniony jedzeniem może się powiększyć
nawet 50 razy. __________________________
W ścianach przewodu pokarmowego znajdują się dwie warstwy mięśni gładkich, rytmiczne
skurcze tych mięśni nazywamy ruchami perystaltycznymi. __________________________
Zadanie 13. (0-3 pkt.)
Nasze nerki to życiodajny filtr, przez który dziennie przepływa 280 l krwi. Powstaje 170
litrów moczu pierwotnego, z którego po procesie wchłaniania zwrotnego i zagęszczeniu
wydalamy ok. 2 litry moczu ostatecznego.
Określ występowanie poniższych związków chemicznych we krwi i moczu zdrowego
człowieka.
Wykorzystaj symbole:
+ występuje
─ brak (nie występuje)
Związek chemiczny
Osocze
Mocz pierwotny
Mocz ostateczny
Woda
Sole mineralne
Białko
Azotowe produkty
przemiany materii
Glukoza
S t r o n a 8 z 19
Zadanie 14. (0-2 pkt.)
Skóra przypomina dobrze dopasowany kombinezon ochronny i taka jest jej podstawowa rola.
Ale skóra odgrywa również wiele innych funkcji, dzięki występujących w niej strukturom.
Czy znasz budowę tego narządu?
Schematyczny rysunek przedstawia budowę skóry człowieka.
W którym z zestawów a), b), c), d) prawidłowo zostały nazwane elementy skóry?
a) A – włos , B – naczynie krwionośne , F – tkanka tłuszczowa.
b) B –włókno nerwowe , C – gruczoł łojowy , D – gruczoł potowy.
c) C – gruczoł potowy , D – gruczoł łojowy , E – naczynie krwionośne.
d) B – włókno nerwowe , C – gruczoł potowy , E – naczynie krwionośne.
Zadanie 15. (0-2 pkt.)
Rysunek przedstawia schemat układu rozrodczego kobiety.
Zaznacz na schemacie:
X – miejsce zapłodnienia
Y – miejsce implantacji zarodka
Z – miejsce wytwarzania
hormonów płciowych
S t r o n a 9 z 19
Wiedza anatomiczna służy przede wszystkim medycynie, która zajmuje się
rozpoznawaniem i leczeniem chorób, będących przyczyną zniekształcenia
i błędnego funkcjonowania poszczególnych części organizmu.
Aby organizm mógł wykorzystywać swoje możliwości, musi być starannie
pielęgnowany. Dbanie o własne zdrowie wcale nie jest trudne, wymaga jednak
wiedzy i rozwagi.
Kolejne zadania sprawdzą Waszą wiedzę o chorobach człowieka i sposobach
walki z nimi.
Zadanie 16. ( 0-4 pkt.)
Witaminy są związkami organicznymi, których brak lub nadmiar wywołuje choroby.
Przyporządkuj witaminę do jej krótkiej charakterystyki, wpisując do tabeli
odpowiednią cyfrę. Spośród wymienionych pięciu witamin podkreśl te, które
rozpuszczalne są w wodzie.
1. witamina A
2. witamina D
3. witamina C
4. witamina K
5. witamina B1
Ułatwia przyswajanie wapnia w jelicie cienkim i wbudowywanie go w kości.
Zwiększa odporność organizmu, przyśpiesza gojenie ran, w największej ilości
występuje w owocach dzikiej róży.
Wpływa na prawidłowe funkcjonowanie układu nerwowego, mięśni, serca, przy
jej braku – choroba beri-beri.
Przy braku tej witaminy występuje niedowidzenie o zmierzchu oraz zmiany
nabłonka skóry.
Wytwarzana w organizmie człowieka w obecności flory jelitowej, niezbędna
w procesie krzepnięcia krwi.
S t r o n a 10 z 19
Zadanie 17. (0- 3 pkt.)
Do częstych chorób układu pokarmowego należą tzw. robaczyce, czyli schorzenia wywołane
obecnością robaków pasożytniczych. Ich szkodliwość związana jest między innymi
z powodowaniem wewnętrznych uszkodzeń w organizmie gospodarza, jego zatruwaniem
i zubożeniem w istotne dla życia substancje.
Podanym nazwom pasożytów przyporządkuj sytuacje, w których może dojść do
zarażenia (każdemu pasożytowi możesz przyporządkować więcej niż jeden sposób
zarażenia).
1. TASIEMIEC UZBROJONY
a) spożywanie niezbadanego, zarażonego
mięsa pochodzącego z niewiadomego
źródła
2. OWSIK
b) spożywanie wody zanieczyszczonej
odchodami lub warzyw i owoców
podlewanych taką wodą
3. GLISTA LUDZKA
c) nieprzestrzeganie higieny osobistej
(np. niemycie rąk przed jedzeniem)
4. WŁOSIEŃ KRĘTY
d) spożywanie surowych lub półsurowych
potraw przygotowanych z zarażonego mięsa
_______________________________________________________________________
Zadanie 18. (0-1 pkt.)
Do chorób o podłożu psychicznym, które stanowią prawdziwą zmorę współczesności
zalicza się:
a) schizofrenię.
b) depresję.
c) anoreksję.
d) poprawne są odpowiedzi a i b.
e) poprawne są odpowiedzi a , b i c.
S t r o n a 11 z 19
Zadanie 19. (0-5 pkt.)
Poniższa tabela zawiera wybrane choroby człowieka wywołane przez bakterie, wirusy
i pierwotniaki.
Określ dla każdej z tych chorób jej czynnik etiologiczny, wpisując odpowiednie symbole
( B – bakteryjna , W – wirusowa , P – wywołana przez pierwotniaka).
Nazwa choroby
Czynnik etiologiczny (przyczyna)
grypa
krztusiec
rzęsistkowica
angina
opryszczka
lamblioza
tężec
kiła
żółtaczka zakaźna
dur brzuszny
toksoplazmoza
Zadanie 20. (0-3 pkt.)
Barwa naszej skóry zależy od ilości barwnika produkowanego przez komórki barwnikowe.
Z pewnością znacie rolę, jaką odgrywa melanina i chyba zdajecie sobie sprawę z tego, iż nie
jest ona już w stanie zabezpieczyć nas przed coraz intensywniejszym promieniowaniem
ultrafioletowym.
Zastanów się i wypisz cztery skutki negatywnego działania zbyt dużej ilości promieni
UV na organizm człowieka.
1. ____________________________________________________________________
2. ____________________________________________________________________
3. ____________________________________________________________________
4. ____________________________________________________________________
S t r o n a 12 z 19
Jedną z wielu dyscyplin naukowych stworzonych przez człowieka jest genetyka
- nauka biologiczna zajmująca się dziedziczeniem cech. Podstawowe zasady
genetyki były wykorzystywane przez człowieka wiele tysięcy lat przed
stworzeniem tej nauki. Dzisiaj genetyka należy do bardzo ciekawych
i przyszłościowych nauk biologicznych.
Kolejnych 8 zadań związanych jest właśnie z tą dziedziną wiedzy.
Zadanie 21. (0-4 pkt.)
Każdy powinien znać budowę kwasu DNA, doskonale przystosowaną do pełnienia roli
magazynowania i przekazywania informacji genetycznej
W poniższym tekście dotyczącym budowy kwasu DNA uzupełnij luki.
Cząsteczka kwasu DNA zbudowana jest z jednostek zwanych nukleotydami. W skład
nukleotydu wchodzą: cząsteczka pięciowęglowego cukru - ____________________ . Do
piątego atomu węgla tego cukru jest przyłączona grupa fosforanowa. Trzecim elementem
budującym nukleotyd jest jedna z czterech rodzajów ________________________________ .
Adenina i _________________ należą do puryn, a cytozyna i ______________________ to
___________________.
U roślin, zwierząt i bakterii cząsteczka kwasu DNA składa się z _________________
owiniętych wokół siebie łańcuchów polinukleotydowych. W takiej budowie cząsteczki tego
kwasu nukleotydów A jest tyle samo, co nukleotydów _________ i tyle nukleotydów
___________, ile jest nukleotydów C, gdyż nukleotydy zawsze występują w tych samych
parach.
S t r o n a 13 z 19
Zadanie 22. ( 0-3 pkt.)
Kod genetyczny to zapis informacji genetycznej w postaci tripletów. Triplet (kodon) to trójka
nukleotydów, które warunkują wbudowanie odpowiedniego aminokwasu do cząsteczki
białka.
Dokonaj przyporządkowania łącząc za pomocą linii odpowiadające sobie wiersze (cechę
kodu genetycznego i jej wyjaśnienie).
Cecha kodu genetycznego.
Wyjaśnienie
bezprzecinkowy
nie ma znaków przestankowych
pomiędzy kodonami
trójkowy
jeden kodon koduje jeden
aminokwas
uniwersalny
kodon zawsze zawiera trzy
nukleotydy
niezachodzący
u wszystkich organizmów kodony
mają to samo znaczenie
jednoznaczny
kodony nie zachodzą na siebie
Zadanie 23. (0- 1 pkt.)
Mejoza to proces prowadzący do redukcji ilości chromosomów w jądrze komórkowym,
składa się z dwóch podziałów.
Zaznacz prawidłową odpowiedź, odpowiadając na pytanie: Kiedy podczas mejozy
zachodzi koniugacja chromosomów homologicznych oraz proces crossing – over ?
a) Podczas profazy pierwszego podziału mejotycznego.
b) Podczas metafazy pierwszego podziału mejotycznego.
c) Podczas profazy drugiego podziału mejotycznego.
d) Podczas metafazy drugiego podziału mejotycznego.
e) Poprawne są odpowiedzi a i c.
S t r o n a 14 z 19
Zadanie 24. (0-3 pkt.)
Kariotyp organizmu to zestawienie wszystkich chromosomów obecnych w komórce.
Rysunek przedstawia 3 kariotypy A B i C. Wyjaśnij na czy polega ich nieprawidłowość
oraz nazwij te zespoły chorobowe.
A__________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
B__________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
C__________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
S t r o n a 15 z 19
Zadanie 25. (0-5 pkt.)
U świnki morskiej gen B warunkuje barwę sierści.
Ustal, która z cech jest dominująca.
_________________________________________________________________
Ustal genotypy pokolenia rodzicielskiego.
_________________________________________________________________
Wypisz gamety pokolenia rodzicielskiego.
_________________________________________________________________
Określ genotyp i fenotyp pokolenia F1..
________________________________________________________________
Wypisz gamety pokolenia F1..
_________________________________________________________________
S t r o n a 16 z 19
Zadanie 26. (0-4 pkt.)
Zapoznaj się ze schematem przedstawionym poniżej.
Dziewczynka oznaczona w rodowodzie czarnym kółkiem jest dotknięta recesywną
chorobą genetyczną sprzężoną z płcią. Jakie jest prawdopodobieństwo, że czwarty
potomek tej pary także będzie chory? Jakiej płci będzie to dziecko?
W rozwiązaniu zadania należy podać genotypy rodziców, genotypy dzieci oraz
odpowiedzieć na dwa postawione pytania. Możesz się posłużyć szachownicą genetyczną.
A – cecha dominująca
a – cecha recesywna
□ – chłopiec
○ – dziewczynka
♀
♂
Genotypy rodziców______________________________________________________
Genotypy dzieci_________________________________________________________
Odpowiedź na pytanie 1__________________________________________________
Odpowiedź na pytanie 2___________________________________________________
S t r o n a 17 z 19
Zadanie 27. (0-3 pkt.)
Rozwiąż zadanie:
Kobieta o grupie krwi A, której ojciec miał grupę krwi 0, wyszła za mąż za mężczyznę
o grupie krwi AB. Jakie jest prawdopodobieństwo urodzenia się w tym małżeństwie
dziecka o grupie krwi B?
Podaj genotypy rodziców i dzieci oraz odpowiedz na postawione w zadaniu pytanie.
Możesz posłużyć się szachownica genetyczną.
♀
♂
Genotypy rodziców____________________________________________________
Genotypy dzieci_______________________________________________________
Odpowiedź na pytanie_________________________________________________
Zadanie 28. (0-3 pkt.)
Jednym ze sposobów leczenia chorób człowieka jest terapia genowa, którą obrazuje
poniższy schemat. Twoim zadaniem jest wyjaśnienie zasad terapii genowej.
1._________________________________
__________________________________
__________________________________
terapeutyczny
gen
2._________________________________
__________________________________
__________________________________
komórka
3._________________________________
__________________________________
__________________________________
__________________________________
S t r o n a 18 z 19
BRUDNOPIS
S t r o n a 19 z 19