Wstępne kryteria typologii jezior w Polsce

Ramowa Dyrektywa Wodna w Polsce –
typologia jezior, ustalanie warunków referencyjnych,
metody oceny i klasyfikacji wód na podstawie
elementów biologicznych
Hanna Soszka
Agnieszka Kolada
Małgorzata Gołub
Dorota Cydzik
Seminarium PTH
Oddział w Warszawie
Warszawa, 20 marca 2007
Podstawowy cel Ramowej Dyrektywy Wodnej –
- osiągniecie przynajmniej dobrego stanu wszystkich wód
w krajach UE do 2015 r.
Ocena stanu wód zgodna z RDW:
STAN WÓD POWIERZCHNIOWYCH
STAN EKOLOGICZNY
ELEMENTY
HYDROMORFOLOGICZNE
(wspierające)
- reżim hydrologiczny
- warunki morfologiczne
- .....
ELEMENTY
BIOGICZNE
(podstawowe)
- fitoplankton
- makrofity i fitobentos
- makrofauna bezkręgowa
- ryby
STAN CHEMICZNY
ELEMENTY CHEMICZNE
I FIZYCZNO-CHEMICZNE
(wspierające)
ŚRODOWISKOWE
NORMY JAKOSĆI
wg Załącznika IX
- ogólne
- zanieczyszczenia
specyficzne (wg Załącznika VIII)
Warunki referencyjne specyficzne dla typu
Ocena i klasyfikacja stanu ekologicznego na podstawie każdego elementu
Typologia jezior polskich
(opracowana w 2004 r)
Kolada A., Soszka H., 2004. Podejście krajów europejskich do typologii rzek i jezior w świetle zapisów Ramowej
Dyrektywy Wodnej. Ochrona Środowiska i zasobów naturalnych, 27: 13-28
Kolada A., Soszka H., Cydzik D., Gołub M., 2005a. Abiotic typology of Polish lakes. Limnologica 35: 145-150
Kolada A., Soszka H., Cydzik D., Gołub M., 2005b. Typologia abiotyczna jezior Polski zgodna z wymogami
Ramowej Dyrektywy Wodnej. W: Jankowski A. T., Rzętała M. (red.) Jeziora i sztuczne zbiorniki wodne – procesy
przyrodnicze oraz znaczenie społeczno-gospodarcze. Materiały z IX Konferencji Limnologicznej, Cieszyn, 13-16
września 2005. UŚ, Sosnowiec, 87-96
Baza danych monitoringowych JEZIORA:
- badania jezior – Wojewódzkie Inspektoraty Ochrony
Środowiska
- prowadzenie bazy danych – Instytut Ochrony Środowiska
na zlecenie Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska
- dane:
- o jakości wody
- morfometryczne i hydrograficzne
- o zagospodarowaniu zlewni
- w pierwszej kolejności typologia jezior o pow. >50 ha
- opracowana na podstawie danych z lat 1989 - 2002
→ 1005 jezior, z których 749 >50 ha
- aktualizowana - obecnie dane typologiczne dla wszystkich
1036 jezior >50 ha w Polsce (MPHP)
Rozmieszczenie jezior na terenie Polski
Zasięg
ostatniego
zlodowacenia
Jeziora
poleskie
Jeziora
legnickie
Jeziora
sudeckie
Jeziora tatrzańskie
Kryteria obowiązkowe
System A z Załącznika II RDW
System A: Ekoregiony
W większości krajów podział wg
Illiesa (1978) nie odzwierciedla
rzeczywistego zróżnicowania
warunków przyrodniczych –
stosowane regionalizacje krajowe:
• Francja - 22 hydroekoregiony (Wasson i in. 2002)
• Niemcy – 24 „krajobrazy wodne” (Briem 2003)
• Austria - 28 subekoregionów (Kohler-Kreimler 2001)
• Norwegia – 4 regiony klimatyczne (Solheim 2002)
• Szwecja – 3 regiony klimatyczne (Beieri in. 2001)
System A: Ekoregiony
Niż
Środkowopolski
Illies, 1966
Niziny WschodniobałtyckoBiałoruskie
Zasięg ostatniego
zlodowacenia
Granica regionów
fizycznogeograficznych
Jeziora na
Równinach
Poleskich
System A:
Wysokość bezwzględna
Klasy wysokości wg RDW:
• Górskie
• Wyżynne
• Nizinne
Większość państw przyjmuje klasy
wysokości bezwzględnej z Załącznika II
Dyrektywy, dostosowując liczbę
wydzieleń do zróżnicowania rzeźby
terenu w obrębie kraju, ale na przykład:
>800 m npm
200 – 800 m npm
<200 m npm
• Finlandia - jeziora nizinne do 500 m n.p.m.
(Pilke i in. 2002)
• Irlandia - jeziora wyżynne 175-375 m n.p.m.
(Hale, Rippey 2001)
• Węgry – dodatkowo 2 klasy jezior wyżynnych:
200-500 i 500-800 m n.p.m.
(Szilágyi 2003)
System A:
Wysokość bezwzględna
Klasy wysokości wg RDW:
• Górskie
• Wyżynne
• Nizinne
>800 m npm
200 – 800 m npm
<200 m npm
W zasadzie wszystkie jeziora polskie >50ha są położone
<200 m n.p.m.
Tylko
jeziora
nizinne
System A:
Wielkość
Klasy wielkości wg RDW:
Percepcja wielkości jezior w
różnych krajach jest bardzo różna
i zależy od charakteru zasobów
jeziornych:
• Małe
• Średnie
• Duże
• B. duże
50-100
100-1000
1000-10000
>10000
ha
ha
ha
ha
• Wielka Brytania, Irlandia - jeziora małe do 10 ha
(Hale i Rippey 2001, Phillips i Logan 2002)
•Finlandia, Norwegia - jeziora małe do 500 ha
(Holopainen i in. 2001; Pilke i in., 2002; Solheim, 2002 )
• Wiele krajów - tylko jedna klasa wielkości >50 ha
np. Niemcy, Austria, Francja, Belgia, Węgry
System A:
Wielkość
Klasy wielkości wg RDW:
• Małe
• Średnie
• Duże
• B. duże
50-100
100-1000
1000-10000
>10000
udział jezior (%)
50
40
30
20
10
0
50-100
100-200
200-500
>500
klasy wielkości (ha)
Udział jezior polskich >50 w poszczególnych klasach wielkości
ha
ha
ha
ha
System A:
Wielkość
Klasy wielkości wg RDW:
• Małe
• Średnie
• Duże
• B. duże
50-100
100-1000
1000-10000
>10000
ha
ha
ha
ha
70
udział jezior (%)
60
50
40
30
20
10
0
0 - 10
10_20
20_50
50_100
100_1000
>1000
klasy wielkości (ha)
Udział jezior polskich > 1 ha w poszczególnych klasach wielkości
System A:
Głębokość średnia
Klasy gł. śred. wg RDW:
• B. płytkie
• Płytkie
• Głębokie
Zakresy klas podane w Dyrektywie
nie oddają rzeczywistego zróżnicowania
jezior płytkich i głębokich , zatem:
<3m
3 – 15 m
>15 m
• Wielka Brytania, Holandia - dwie klasy głębokości
jezior: płytkie <3 m i głębokie >3 m
(Phillips i Logan, 2002; Elbersen i in., 2003 )
• Włochy - dwie klasy głębokości jezior: płytkie <15 m
i głębokie >15m (Tratari i in. 2003)
• Węgry – pięć klas głębokości jezior (Szilágyi 2003)
•Wiele krajów - podział na jeziora stratyfikowane i
niestratyfikowane np. Niemcy, Finlandia
System A:
Głębokość średnia
Klasy gł. śred. wg RDW:
• B. płytkie
• Płytkie
• Głębokie
<3m
3 – 15 m
>15 m
450
400
liczba jezior
350
300
250
200
150
100
50
0
0_3
3_5
5_10
10_15
15_20
>20
głębokość średnia (m)
Udział jezior polskich >50ha w klasach głębokości średniej
u d z ia ł h yp olim n ion u (%
System A:
Głębokość średnia
Klasy gł. śred. wg RDW:
• B. płytkie
• Płytkie
• Głębokie
60
50
40
30
20
10
0
0
5
10
15
20
25
głębokość średnia (m)
Zależność pomiędzy głębokością średnią a stratyfikacją
w jeziorach polskich > 50 ha
<3m
3 – 15 m
>15 m
System A:
Geologia
Geologia wg RDW:
• Wapienna
Kryterium to jest bardzo nieprecyzyjne
zdefiniowane w Dyrektywie. Większość
krajów rozważa geologię na podstawie
wybranych parametrów chemicznych wód:
• Krzemionkowa
• Organiczna
• zawartość wapnia/ zasadowość – Niemcy, Wielka
Brytania, Irlandia, Norwegia, Finlandia
• barwa/ udział zatorfień – Finlandia, Norwegia,
Łotwa, Estonia
• odczyn/ zdolność buforowa – Wielka Brytania,
Irlandia Płn., Belgia
• przewodnictwo elektrolityczne – Holandia, Belgia
System A:
Geologia
Geologia wg RDW:
• Wapienna
• Krzemionkowa
• Organiczna
• Zawartość wapnia
• Zasadowość
40
30
20
10
0
0
20
40
60
zawartość wapnia (mgCa/l)
80
>80
60
u d z ia ł j e z io r ( % )
udział jezior (%)
50
40
20
0
0
1
2
3
4
zasadowość (meq/l)
5
6
System A:
Geologia
Geologia wg RDW:
• Wapienna
• Krzemionkowa
• Organiczna
zawartość wapnia (mg C a/l)
• Zawartość wapnia
• Zasadowość
r2 = 0,819
250
200
150
100
50
0
0
50
100
150
200
250
300
liczba jezior
25 mg Ca/l
350
400
450
500
550
System A:
Geologia
Geologia wg RDW:
• Wapienna
• Krzemionkowa
• Organiczna
• Przewodnictwo elektrolityczne
Barwa
(mg
Pt/l)
udział jezio r (%)
• Barwa
50
40
< 30
30
20
Udział
jezior
(%)
78,4
30-70 21,0
10
0
0
250
350
500
przewodnictwo (uS/cm)
> 70
0,6