Bezkręgowce - Biologia grupa 5 @ Lamarr.pl

Transkrypt

Skrypt
Bezkręgowce
poskładał do kupy: Andrzej Żondeł, materiały: Asia Strzęp, Kasia Szaraniec
Symetria dotyczy ułożenia struktur organizmu względem osi ciała.
Płaszczyzna symetrii dzieli ciało na 2 identyczne połowy
TYPY SYMETRII:
●
brak (ameba, gąbki,ślimaki). Brak polaryzacji ciała. Nie możemy określić gdzie jest przód, tył, strona brzuszna
i grzbietowa.
●
symetria sferyczna – występuje u zwierząt mających kształt kuli. W symetrii sferycznej występuje
nieskończona ilość płaszczyzn symetrii, dzielących na 2 różne połowy. Płaszczyzna symetrii zawsze
przechodzi przez środek. Brak polaryzacji ciała.
●
symetria promienista (radialna) – występuje u zwierząt które mają kształt walca lub dysku. W przypadku
tego rodzaju symetrii nie wyróżnia się przodu i tyłu ciała. U zwierząt tych występuje jedna oś zwana osią
oralno-aboralną
■
idealna – u niektórych gąbek oraz polipów. U zwierząt tych występuje nieograniczona ilość
płaszczyzn symetrii, pod warunkiem że płaszczyzny symetrii biegną przez oś oralno-aboralną
●
■
dwupromienista – koralowce, żebropławy
■
czteropromienista – meduzy i polipy krążkopławów
■
pieciopromienista – rozgwiazdy z pięcioma
■
wielopromienista – rozgwiazdy z wieloma ramionami
symetria dwuboczna – występuje u większości zwierząt. Wyróżniamy jedną płaszczyznę symetrii, zwaną
płaszczyzną strzałkową która dzieli ciało na 2 połowy. Główna oś wyznacza przód i tył ciała.
U ameb i gąbek brak symetrii jest cechą pierwotną. U ślimaków (brzuchonogów) brak symetrii jest cechą wtórną.
TYPY PRZEKROJÓW:
●
przekrój podłużny - dzieli ciało na część lewą i prawą. Szczególnym przypadkiem przekroju podłużnego jest
przekrój strzałkowy, który dzieli ciało na 2 równe połowy.
●
przekrój poprzeczny - biegnie prostopadle do głównej osi ciała
●
przekrój czołowy (frontalny) - biegnie w płaszczyźnie czołowej (prostopadłej do strzałkowej) i dzieli ciało na
stronę brzuszną i grzbietową
Komórki jajowe dzielimy ze względu na ilość żółtka. Zwykle jest ono nierównomiernie rozmieszczone, dlatego jaja
posiadają oś animalno-wegetatywną. Na biegunie wegetatywnym zgromadzone jest żółtko, czyli materiał
wegetatywny dla zarodka.
TYPY KOMÓREK JAJOWYCH:
Podział ze względu na ilość żółtka:
●
jaja alecytalne – bez żółtka (ssaki łożyskowe)
●
oligolecytalne – ubogie w żółtko (lancetnik, jeżowce)
●
mezolecytalne - (płazy)
●
polilecytalne – dużo żółtka (owady, ptaki)
Podział ze względu na rozmieszczenie żółtka:
●
izolecytalne – żółtko rozmieszczone równomiernie (jeżowce)
●
telolecytalne – żółtko na jednym biegunie (ptaki)
●
centrolecytalne – żółtko w centrum (owady)
Bruzdkowanie – pierwszy etap rozwoju zarodkowego podczas
którego zachodzą intensywne podziały zapłodnionej lub
pobudzonej do partenogenezy kom. jajowej. W wyniku
bruzdkowania powstaje zarodek wielokomórkowy, złożony z
wielu blastomerów. Na przebieg bruzdkowanie decydujący
wpływ ma ilość i rozmieszczenie żółtka. Najistotniejszym
skutkiem tego procesu jest segregacja cytoplazmy, gdyż do
różnych rejonów zarodka trafia cytoplazma o różnych
właściwościach.
TYPY BRUZDKOWANIA:
Podział ze względu na przebieg bruzd podziałowych:
●
bruzdkowanie całkowite – procesowi temu ulegają
kom. jajowe nie zawierające żółtka, lub zawierające jego
małe lub średnie ilości.
Bruzdkowanie całkowite dzielimy ze względu na wielkość blastomerów:
■
b. równomierne (strzykwy)
Jaja strzykwy zawierają niewielkie ilości żółtka rozmieszczonego równomiernie, dlatego blastomery
także są równomierne
■
b. nierównomierne (lancetnik, jeżowce)
U lancetnika występuje dużo żółtka w biegunie wegetatywnym, dlatego w wyniku bruzdkowania
powstają mikromery w biegunie animalnym i makromery w biegunie wegetatywnym.
mikromery
makromery
●
bruzdkowanie częściowe – zachodzi w kom. jajowych polilecytalnych, gdyż żółtko
uniemożliwia całkowity podział komórki. Powstają blastomery niekompletne, gdyż bruzdy
dochodzą tylko do żółtka.
■
Bruzdkowanie tarczowe – (u ptaków, gadów). Jaja
ptaków są skrajnie telolecytalne, czyli żółtko wypełnia
większą część jaja, a cytoplazma pozbawiona jaja
występuje na biegunie animalnym. Bruzdy powstają w
rejonie bieguna animalnego, a zarodek nosi nazwę
tarczki zarodkowej.
■
Bruzdkowanie częściowo-powierzchniowe – występuje w
jajach centrolecytalnych (np. u owadów). Po podziale
jądra nie występuje podział cytoplazmy, a w konsekwencji tego powstaje zarodek który ma charakter
syncytium. Następuje kilka serii podziałów jąder kom. , po czym jądra zaczynają przemieszczać się
do cytoplazmy powierzchniowej, która jest pozbawiona żółtka. Jądra układają się pod błoną kom. i
jest to stadium blastodermy syncytialnej. Część jąder pozostaje w masie żółtka i powstają z nich kom.
żółtkowe, które będą trawić żółtko. Część jąder która leży na biegunie tylnym (wegetatywnym)
przekształci się w komórki prapłciowe. Następnie zachodzi zjawisko celularyzacji, czyli tworzenia błon
komórkowych i powstawania kom. w cytoplazmie powierzchniowej. W konsekwencji zarodek
zbudowany jest z jednej powierzchniowej warstwy komórek czyli tzw. blastodermy oraz centralnej
masy żółtka. Zarodek w tym stadium to blastoderma komórkowa.
Podział ze względu na ułożenie blastomerów względem siebie:
●
bruzdkowanie promieniste – (u jeżowców, lancetnika, strzykw). Określane jest jako
regulacyjne i niezdeterminowane gdyż losy blastomerów ustalane są relatywnie późno. W
procesie tym kolejne blastomery ułożone są jeden na drugim.
●
bruzdkowanie spiralne – (u pierścienic, mięczaków). Określane jako mozaikowe i
zdeterminowane, gdyż losy blastomerów ustalane są bardzo wcześnie. W procesie tym
następuje skręcenie wrzeciona podziałowego o 45 stopni, i blastomery skręcone są o ten sam
kąt. U większości zwierząt występuje skręt w prawo
W czasie bruzdkowania zwiększa się liczba kom. ale nie zwiększa się objętość zarodka.
Blastulacja – etap rozwoju zarodka, który prowadzi do powstania jednowarstwowego pęcherzyka, zwykle
posiadającego wewnątrz jamę – blastocel, jest to pierwotna jama ciała wypełniona płynem. Taka budowa zarodka
umożliwia ruchy komórek w czasie następnego etapu rozwoju, czyli w fazie gastrulacji.
TYPY BLASTUL:
●
celoblastula (u strzykw, jeżowców, lancetnika). Typowo wykształcona blastula czyli jednowarstwowy
pęcherzyk z jamą w środku. Powstaje w wyniku bruzdkowania całkowitego, równo lub nierównomiernego.
●
dyskoblastula (u ptaków)
●
stereoblastula (u parzydełkowców)
●
peryblastula (u owadów)
Gastrulacja – etap rozwoju zarodkowego w czasie którego część blastomerów przemieszcza się do wnętrza blastuli, i
zostaje objęta przez komórki które pozostają na powierzchni zarodka. W czasie gastrulacji następuje ruch komórek i
zmiana ich położenia w zarodku
Wyróżniamy 2 etapy gastrulacji:
1. Etap tworzenia endodermy i ektodermy. W tym etapie powstaje zarodek dwuwarstwowy, a powstałe
warstwy to tzw. listki zarodkowe.
a) Inwaginacja – (wpuklenie) w celoblastuli
ektoderma
prajelito
blastocel
biegun wegetatywny
endoderma
b) ingresja – (migracja) w celoblastuli
c) delaminacja – (rozwarstwienie) w celoblastuli
d) epibolia – (obrastanie) w stereoblastuli
e) inwolucja – w dyskoblastuli
f) typ mieszany
2. Etap tworzenia mezodermy i celomy
●
z kom. pramezodermalnych (u zwierząt pierwoustych – Protostomia)
W gastruli po bokach prajelita w pobliżu pragęby powstają skupienia kom. pramezodermalnych, czyli
zawiązków mezodermy. Dzielą się one intensywnie, kom. w każdym skupieniu odsuwają się od siebie , w
wyniku czego w każdym skupieniu powstaje wtórna jama ciała zwana celomą. Zjawisko rozsunięcia się
komórek to schizocelia. Nabłonek otaczający powstały woreczek celomatyczny to nabłonek
mezodermalny (nabłonek perytonealny). Powstałe 2 worki celomatyczne rozrastają się i u większości
zwierząt prawie całkowicie wypierają blastocel. Dlatego definitywną jamą ciała jest wtórna jama ciała czyli
celoma. U Protostomia mezoderma powstaje z komórek pramezodermalnych a celoma powstaje w
wyniku schizoceli. Pragęba pozostaje do końca.
●
z fałdów prajelita (u zwierząt wtóroustych – Deuterostomia)
Na dachu prajelita powstają 2 fałdy które rosną i odrywają się od prajelita. Powstałe worki rozrastają się i
w końcu wypełniają pierwotną jamę ciała (u większości zwierząt definitywną jamą ciała jest celoma).
Jama wewnątrz worka to celoma. U Deuterostomia zjawisko fałdowania dachu prajelita (a w efekcie
powstawania celomy i mezodermy) nosi nazwę enterocelii. Pragęba z czasem zarasta i powstaje z niej
otwór odbytowy.
Wtórna jama ciała (celoma) wypełniona jest płynem i posiada własną ścianę – wyścielone jest
nabłonkiem perytonealnym lub otrzewnowym
U Protostomia i Deuterostomia procesy idą inaczej, ale prowadzą do tego samego.
Organizacja nabłonka perytonealnego:
■
otrzewna ścienna - pod ścianą ciała
■
otrzewna trzewna - otacza jelito
■
krezki (grzbietowa i brzuszna) – zawieszają układ pokarmowy w jamie ciała
■
disseptimenty – oddzielają segmenty od siebie
Podczas gastrulacji ruchy komórek zachodzą dzięki modyfikacją cytoszkieletu, a także dzięki współdziałaniu z kom.
sąsiednimi.
KLASYFIKACJA ORGANIZMÓW:
●
Protozoa (pierwotniaki) – jednokomórkowe
●
Metazoa (tkankowce) – wielokomórkowe
■
Placozoa (płaskowce)
■
Orthonectida (prostopływce)
■
Rhombozoa (rombowce)
■
Parazoa (beztkanowce)
■
Eumetazoa (tkankowce właściwe)
Eumetazoa – tkankowce właściwe
Diblastica = Radiata – dwuwarstwowce
symetria promienista
Cnidaria
Triblastica = Bilateria -trójwarstwowce
symetria dwuboczna
Ctenophora
Protostomia
Deuterostomia
PROTOSTOMIA
DEUTEROSTOMIA
Bruzdkowanie spiralne
Bruzdkowanie promieniste
Z pragęby otwór gębowy
Z pragęby otwór odbytowy
Mezoderma z kom. pramezodermalnych
Mezoderma z fałdów prajelita
Celoma – na drodze schizocelii
Celoma – na drodze enterocelii
Typy:
● Annelida (pierścienice)
● Mollusca (mięczaki)
● Arthropoda (stawonogi)
●
Typy
Echinodermata (szkarłupnie)
● Chordata (strunowce)
Systematyka to dziedzina biologi zajmująca się klasyfikacją organizmów na podstawie ich cech:
●
anatomicznych
●
biochemicznych
●
embriologicznych
Celem systematyki jest tworzenie jednostek systematycznych, posiadających własną nazwę i sklasyfikowanych w
system.
Klasyfikacja ma dwa znaczenia:
●
proces klasyfikowania czyli uporządkowania i ułożenia organizmów w grupy zgodnie z zasadami systematyki
●
produkt tego procesu czyli wynik działania systematyka
Klasyfikacja ma ogromne znaczenie gdyż istnieje bardzo duża liczba gat. Pierwszym twórcą klasyfikacji był
Arystoteles. Wyróżnił 500 gat.
W wyniku klasyfikacji organizmy zostają ułożone w taksony czyli grupy podobnych sobie organizmów posiadających
nazwę. Taksony mają różne rangi i tworzą hierarchie.
Gatunek –> Rodzaj –> Rodzina –> Rząd –> Gromada –> Typ –> Królestwo –> Cesarstwo
Kryterium wyróżniania taksonów jest podobieństwo które powinno świadczyć o pokrewieństwie. Pokrewieństwo
pokazane jest graficznie w postaci drzew filogenetycznych czyli dendrogramów
3 rodzaje klasyfikacji organizmów:
●
systematyka fenetyczna (taksonomia numeryczna) – opiera się na analizie podobieństw cech
poszczególnych grup, na liczbie wspólnych cech.
●
systematyka filogenetyczna (kladystyka) – opiera się na pokrewieństwie czyli wspólnym pochodzeniu
ewolucyjnym
W 1950 r. niemiecki uczony Henig opracował 5 zasad systematyki filogenetycznej:
1. wzajemne związki między kopalnymi a współczesnymi organizmami są wynikiem ich wspólnego
pochodzenia
2. takie związki istnieją między osobnikami w populacji, między populacjami i między gatunkami
3. wszystkie typy zależności pozostają w związku z filogenetycznym pochodzeniem organizmów i podlegają
modyfikacjom w czasie ewolucji
4. powiązania filogenetyczne między organizmami mogą być odkryte w wyniku analizy szczegółowych cech
dokumentujących te związki
5. najlepszą klasyfikacją jest ta która określa związki filogenetyczne pomiędzy organizmami
●
Klasyczna systematyka ewolucyjna (ortodoksyjna) – opiera się na równoczesnej analizie anatomicznej,
embriologicznej i paleozoicznej badanych grup. Łączy cechy systematyki fenetycznej i filogenetycznej.
Najbardziej popularna jest kladystyka. Występują tam tylko grupy monofiletyczne.
Terminologia stosowana przez kladystów:
takson – jest to grupa organizmów o określonej nazwie (gatunek i taksony wyższe)
takson naturalny – grupa gatunków o wspólnym pochodzeniu
grupa monofiletyczna – jest to grupa naturalna pochodząca od wspólnego przodka wraz z tym przodkiem
grupa parafiletyczna – grupa sztuczna, obejmująca tylko część gatunków pochodzących od wspólnego przodka.
Gady są grupą parafiletyczną gdyż nie obejmują ptaków i ssaków
grupa polifiletyczna – grupa obejmująca gatunki pochodzące od różnych przodków
grupa siostrzana – najbliższa filogenetycznie linia rozwojowa w stosunku do badanego filogenetycznego taksonu
kladogram – drzewo filogenetyczne czyli graficzny obraz pochodzenia i związków między organizmami wywodzącymi
się od tego samego przodka
kladogeneza – jest to typ specjacji gdy z jednego gatunku powstają 2 gatunki potomne, a gatunek wyjściowy wymiera
grupa zewnętrzna – jest to linia rozwoju dalsza filogenetycznie, jednak posiadająca cechy dające się homologizować
z cechami danego taksonu
anageneza – proces zmian cech w czasie ewolucji
cecha – jest to każda cecha organizmu pozwalająca się definiować i badać w sposób obiektywny
cecha plezjomorficzna – jest to cecha na bazie której powstaje nowa cecha, czyli jest to cecha prymitywna albo
pierwotna, która występuje u przodków i jest cechą wyjściową
cecha apomorficzna – jest to cecha powstała na bazie innej cechy, czyli cecha wyspecjalizowana, wtórna, nowa,
zaawansowana.
●
cechy synapomorficzne – występują u wszystkich taksonów niższych w obrębie taksonu
wyższego, ale nie występują u przodka. Są to cechy wspólne dla wszystkich taksonów niższych
●
cech autapomorficzne – występują tylko u jednego taksonu niższego wewnątrz badanego taksonu wyższego,
nie występują u przodka.
●
cechy symplezjomorficzne – występują u przodka i wszystkich organizmów potomnych, czyli są to cechy
odziedziczone po przodku i wspólne dla każdego taksonu (np. kręgosłup u kręgowców)
Cechy muszą być rozpatrywane w odniesieniu do konkretnego taksonu, np. skrzydła są cechą apomorficzną
dinozaurów z których powstały ptaki, a dla nich są cechą plezjomorficzną.
Homoplazje – są to cechy mające taki sam stan morfologiczny, ale powstałe niezależnie. Są to identycznie
wyglądające cechy u różnych taksonów:
●
konwergencje – są to podobnie wyglądające cechy ale powstałe niezależnie u form niespokrewnionych. Np.
podobny kształt ciała u ryb i ssaków morskich.
●
Paralizmy – podobnie wykształcone cechy ale powstałe niezależnie u form blisko spokrewnionych
Nomenklatura biologiczna – jej celem jest prawidłowe nazwanie każdego organizmu jedną jedyną nazwą. Dwa
organizmy nie mogą mieć tej samej nazwy, ten sam organizm nie może mieć kilku nazw.
Do połowy XVII funkcjonowały tylko nazwy tradycyjne, nie była stworzona systematyka. W 1758 szwedzki uczony
Karol Linneusz w dziele 'Systema Nature' opracował zasady nomenklatury biologicznej. Nomenklatura to nosi nazwę
binominalnej. Każdy organizm posiada nazwę dwuczłonową, gdzie pierwszy człon to nazwa rodzajowa a drugi człon
to nazwa gatunkowa. Drugi człon jest też najczęściej epitetem określającym daną cechę organizmu.
ZASADY NOMENKLATURY LINNEUSZA:
1. Nomenklatura botaniczna, zoologiczna i bakteriologiczna są niezależne od siebie, czyli organizmy należące
do różnych królestw mogą mieć tą samą nazwę rodzajową
2. Takson może nosić tylko jedną nazwę
3. Nazwy rodzajowe nie mogą powtarzać się w obrębie królestw
4. Oficjalne nazwy są zawsze po łacinie
5. Obowiązuje nazwa nadana przez pierwszą osobę
6. występują rodzaje i gatunki typowe czyli najbardziej zbliżone do rodzaju czy rodziny (species)
Klasyfikacja organizmów żywych na 3 cesarstwa(domeny):
●
Bacteria
●
Prokaryota (Archea i Eukaryota)
Cesarstwo: Eukaryota
Królestwo: Fungi
Królestwo: Animalia
Królestwo: Choanozoa
Królestwo: Amebozoa, Lobosa + Conosa
Królestwo: Heliozoa
Królestwo: Retaria, Foraminifera + Radiolaria
Królestwo: Cercozoa
Królestwo: Euglenozoa
Królestwo: Plantae. Glaucophyta + Rhodophyta + Viridiplantae
Królestwo: Chromista
Królestwo: Alveolata
Królestwo: Metamonada
Królestwo: Parabasalia
W 1970 do klasyfikacji zaczęto używać rybosomalnego RNA. Jeśli dwa organizmy miały podobne sekwencje
nukleotydów to znaczyło to że były blisko spokrewnione. Używano rRNA gdyż jest ono w każdej komórce i rzadko
ulega mutacjom.
Pierwsze prokarionty pojawiły się na Ziemi ok. 3,7 mld lat temu i były podobne do bakterii gram – (między błonami
warstwa peptydoglikanu, DNA w formie kolistej). Z organizmów tych powstały α-proteobakterie, cyjanobakterie oraz
bakterie gram +. Z bakterii gram + powstały Archea i Eukaryota (850 mln lat temu)
Prokariont
α-proteobakterie
cyjanobakterie
bakterie gram +
Archea
Eukaryota
wspólny przodek
Bacteria
Archea
Eukariota
Przodek eukariontów (bakteria gram+) był heterotrofem, oddychał tlenowo, miał mitochondria, jądro kom., jedną wić.
Endosymbioza I rzędu:
●
Powstanie mitochondriów – fagocytoza α-proteobakterii
●
Powstanie chloroplastów – fagocytoza cyjanobakterii
w wyniku fagocytozy cyjanobakterii powstały grupy:
■
Rhodophyta
■
Glaucophyta
■
Viridiplantae
Endosymbioza zaszła w 2 liniach:
●
eukarionty mają chitynową ścianę komórkową, wić z tyłu ciała, płaskie grzebienie mitochondrialne. Powstają
grupy: Fungi, Animalia, Choanozoa
●
eukarionty nabyły ścianę celulozową, wić z przodu ciała, tubularne grzebienie mitochondrialne. Powstają
grupy: Amebozoa, Parabasalia, Metamonada, Euglenozoa, Alveolata, Plantae, Heliozoa, Retaria, Cercozoa,
Chromista.
Endosymbioza II rzędu:
Organizm z Viridiplantae fagocytował eukarionta z chloroplastami i w wyniku tego procesu powstały Euglenozoa i
Cercozoa (Chlorarachnion).
Organizm z Rhodophyta fagocytował innego eukarionta z chloroplastami i w wyniku tego procesu powstały Chromista
i Alveolata (Ciliata, Dinoflagellata, Apikomplexa)
Endosymbioza III rzędu:
Eukariont wchłonął komórkę z typu Chromista i powstało Dinoflagellata.
Dowody teorii endosymbiotycznej:
●
2 błony fagocytowanego obiektu
●
kolisty DNA
●
rybosomy typu bakteryjnego
●
powstawanie przez podział
Organizmy tkankowe powstały z organizmów jednokomórkowych ok. 700 – 800mln lat temu. Nie wiadomo jak
wyglądały ani jak powstały. Wszystkie teorie zakładają monofiletyczne pochodzenie tkankowców.
KONCEPCJE POWSTANIA TKANKOWCÓW (METAZOA):
1.
teoria syncytialna – przodek tkankowców podobny był do orzęska, ale posiadał bardzo wiele jąder. Żył w
wodzie poruszał się po dnie, w czasie ewolucji nastąpiła cellularyzacja. Część jąder skupiła się pod błoną
komórkową w powierzchniowej warstwie ciała. Jądra te z pobliską cytoplazmą zostały otoczone błonami
komórkowymi. W ten sposób powstał nabłonek tworzący powierzchnie ciała. Część jąder pozostała wewnątrz
ciała tworząc syncytium. Wykształcił się otwór gębowy i gardziel.
2.
teoria kolonijna – teoria ta zakłada że przodkiem była kolonia wiciowców o kulistym kształcie, z witkami
skierowanymi na zewnątrz, z jamą ciała w środku. Kolonia ta nazwana została Blastea, przypominała
celoblastule. W czasie ewolucji zaszła inwaginacja i powstała 2-warstwowa Gastrea. Wewnętrzna warstwa –
endoderma, zewnętrzna – ektoderma.
Prawo autogenetyczne – rekapitulacja przodków, w czasie rozwoju zarodkowego powtarzamy cechy swoich
przodków
Teoria kolonijna została zmodyfikowana przez Miecznikowa, uważał że przodek tkankowców był organizmem
podobnym do stereoblastuli
3.
teoria Wolperta – Wolpert zaobserwował że wiciowiec Chlamydomonas w optymalnych warunkach hodowli
rośnie bardzo szybko, a po zmianie warunków na gorsze zaczyna się intensywnie dzielić. Z każdej komórki
wiciowca powstają 2 komórki które się od siebie nie oddzielają. Mogło się zdarzyć że w czasie ewolucji
wiciowce utworzyły kuliste kolonie które się poruszać, a następnie zaczęły funkcjonować jako
wielokomórkowy osobnik.
gromada PROTOZOA
(pierwotniaki)
OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA:
●
jednokomórkowe
●
głównie heterotrofy
●
Protozoa jest grupą parafiletyczną
●
pod względem planu budowy podobne do wielokomórkowych
●
w większości przypadków jednojądrowe
●
cytoplazma zróżnicowana na:
●
■
ektoplazmę (cienka warstwa pod błoną komórkową)
■
endoplazmę (cała reszta z wszystkimi organellami)
u większości występuje wzmocniona błona, czyli pellikula (np. błona+epiplazma+cytoszkielet zbudowany z
mikrotubul)
■
pellikula u Apikomplexa – błona + 2 dodatkowe błony + mikrotubule
■
●
pellikula u Ciliophora – błona + alweole(spłaszczone woreczki) + epiplazma + mikrotubule
niektóre organizmy potrafią wytwarzać pancerzyki, nieorganiczne (np. otwornice z węglanu wapnia) lub
organiczne.
●
występują wakuole pokarmowe oraz wakuole kurczliwe(służą do usuwania wody i metabolitów)
●
cytostom – otwór gębowy
cytopyge – otwór odbytowy
●
ekstrusomy – organelle występujące tuż pod błoną. Służą do pobierania pokarmu lub obrony. Pod wpływem
określonego bodźca wyrzucają na zewnątrz swoją zawartość.
Rodzaje ekstrusomów:
■
kinetocysty u Heliozoa. Organizmy te posiadają sztywne pseudopodia, na końcu których występują
kinetocysty. Wydzielają one lepką substancje która pomaga pobierać pokarm z otoczenia
■
haptocysty u sysydlaczków. Struktury te pośrednicza przy pobieraniu pokarmu. Haptocysty wbijają
się w ciało ofiary, a rurki ssące wysysają pokarm z ciała ofiary.
■
toksocysty – wydzielają toksyny które paraliżują ciało ofiary
■
trichocysty u pantofelka to cieniutkie igiełki które bronią przed drapieżnikami
FUNKCJE ŻYCIOWE:
●
●
●
●
●
Odżywianie
■
heterotroficzne (osmoza, pinocytoza, fagocytoza, cytostom, rury ssące, mikropory u Apikomplexa)
■
autotroficzne
■
miksotroficzne
Wydalanie
■
całą powierzchnią ciała
■
przez wakuole kurczliwe
Oddychanie
■
u większości organizmów tlenowe
■
beztlenowo przez rozkład glikogenu
Ruch
■
amebowaty (pseudopodia - nibynóżki)
■
rzęski u orzęsków(zbudowane tak jak wici tylko że krótsze)
■
wici
■
system aktynowo miozynowy u Apikomplexa (pełzanie)
■
brak ruchu (np. Sysydlaczki, Wirczyk)
Rozmnażanie
U pierwotniaków zachodzi mitoza zamknięta lub półotwarta – osłonka jądrowa się nie rozpada lub posiada
otwory na wrzeciono podziałowe
■
bezpłciowe
●
przez podział podłużny u wiciowców, poprzeczny u orzęsków
●
pączkowanie (podział asymetryczny)
●
schizogonia (u Apikomplexa) – jądro osobnika dzieli się na wiele jąder potomnych i powstaje
komórka wielojądrowa, która z czasem rozpada się na pojedyncze komórki.
■
płciowe
●
gamety. U organizmów haploidalnych po po kopulacji gamet i powstaniu diploidalnej zygoty od
razu zachodzi mejoza
●
koniugacja u orzęsków
●
autozapłodnienie u słonecznic
typ AMEBOZOA:
●
Najbardziej prymitywna grupa pierwotniaków
●
cudzożywne, drapieżne
●
zdolne do ruchu – pseudopodia typu lobopodiów
●
u amebowiciowców wić na stałe, u innych tylko okresowo
●
rozmnażanie bezpłciowe przez podział, niektóre przez plazmotomnia
u Arcella występuje samozapłodnienie
podtyp LOBOSA:
●
ameby nagie (brak pellikuli)
Amoeba proteus
●
ameby pancerzykowate
Arcella – pancerzyk z substancji organicznej, w kształcie kapelusza grzyba
Difflugia – pancerzyk z substancji organicznej inkrustowany piaskiem lub pancerzykami okrzemek
podtyp CONOSA:
●
charakterystyczny stożek z mikrotubul przy wici
●
są to pasożyty prowadzące do poważnych schorzeń (Entamoeba Histolytica – powoduje czerwonkę)
Entamoeba - żyje w warunkach beztlenowych, utrata mitochondriów które przekształciły się w mitosomy.
Synteza ATP zachodzi w cytoplazmie. Mitosomy produkują składnik enzymu który uczestniczy w syntezie
ATP.
Pelomyxa palustris – organizm duży, posiadający do 1000 jąder. Żyje w warunkach beztlenowych. Posiada
jedno pseudopodium oraz wici. Budowa bardzo uproszczona – zanik mitochondriów, AG, ER. Posiada zazwyczaj
dużo endosymbiontów. Rozmnażanie bezpłciowe przez plazmotomnie
Dictyostelium discoideum – wykazuje
zjawisko chemotaksji. W przyrodzie występuje w 2
postaciach: myksoameb oraz
pseudoplazmodiów. Przy warunkach
niekorzystnych rozmnaża się bezpłciowo:
Myksoameby dzięki chemotaksji gromadzą
się w agregaty, dzięki czemu tworzy się nibyśluźnia
(pseudoplazmodium). Z tego powstaje sorokarp
który wytwarza spory. Spory
po pewnym czasie
przekształcają się w myksoameby
typ HELIOZOA:
●
grupa polifiletyczna
●
nibynóżki zupełnie inne niż u amebozoa,
wyrastają promieniście, mają stały kształt,
nie zanikają ani nie pojawiają się.
Aksopodium posiada szkielet złożony z
mikrotubule
●
organizmy jedno lub wielojądrowe
●
rozmnażanie bezpłciowe przez podział, pączkowanie, autogamia
typ RETARIA:
podtyp RADIOLARIA:
●
organizmy morskie, wolno żyjące
●
szkielet zbudowany z igieł, z krzemionki lub SrSO4
●
wytwarzają aksopodia lub filopodia (które w przeciwieństwie do aksopodiów nie mają cytoszkieletu)
●
posiadają torebkę centralną zawierającą jądro komórkowe i endoplazmę, na zewnątrz ektoplazma.
●
posiadają liczne endosymbionty
podtyp FORAMINIFERA otwornice:
●
organizmy morskie
●
skorupka wzmocniona ciałami obcymi lub węglanem wapnia. W skorupce otworki na retikulopodia(ruch i
zdobywanie pożywienia). Skorupka jest szkieletem wewnętrznym, okrywa go cytoplazma. Skorupki są
czasem wielokomorowe, jeśli pierwsza jest największa to skorupkę nazywamy makrosferyczną a w
przeciwnym razie mikrosferyczną
●
obserwujemy ciemniejszą endoplazmę i bezbarwną ektoplazmę
●
rozmnażanie – przemiana pokoleń:
Skorupka mikrosferyczna posiada diploidalne jądro i zachodzi w niej rozmnażanie wegetatywne. Jądro
przechodzi szereg podziałów (ostatnia jest mejoza), w wyniku czego powstaje mnóstwo jąder haploidalnych.
Powstaje schizogonium, komórki wydostają się na zewnątrz otworkami w skorupce
Skorupka makrosferyczne posiada jądro haploidalne. Następuje dużo podziałów jądra, po jakimś czasie
podział cytoplazmy. Tak powstałe gamety mają po 2,3 wici. Gamety od tego samego osobnika nie mogą
kopulować.
typ CERCOZOA:
●
grupa powstała w wyniku endosymbiozy II rzędowej
●
brak lobopodiów, obecne retikulopodia i filopodia
chlorarachnion – agregat ameb, komórki połączone są za pomocą retikulopodiów. Występuje nukleomorf –
jądro glonu w wyniku endosymbiozy II rzędu. Organizm ten posiada 4 rożne genomy: jądro komórki, jądro
glonu, mitochondria i chloroplasty.
typ METAMONADA:
●
wiciowce
●
wtórnie utraciły mitochondria i plastydy
●
Giardia Lamblia – przyczepia się do
mikrokosmków za pomocą dysków
czepnych i utrudnia wchłanianie
pokarmu
typ PARABASALIA:
●
wiciowce, pasożyty
●
żyją w warunkach beztlenowych
●
brak mitochondriów i plastydów
●
skomplikowana budowa wewnętrzna: silnie rozbudowany aparat Golgiego, w połączeniu z cytoszkieletem
tworzy aparat parabazalny
●
aksostyl – biegnie wzdłuż dłuższej osi komórki, jest zbudowany z mikrotubul i tworzy kręgosłup komórki
●
kosta – pełni podobną funkcje jw.
●
hydrogenosomy – są to silnie zmodyfikowane mitochondria, wytwarzają H2,
●
mitoza zamknięta
●
Parabasalia żyją w przewodach pokarmowych termitów. Syntetyzują celulazę, dzięki czemu termity mogą
trawić drewno.
●
Przedstawiciel – Trichomonas vaginalis
typ
EUGLENOZOA:
●
powstały w wyniku endosymbiozy II rzędowej
podtyp EUGLENOIDEA:
■
organizmy cudzożywne i samożywne
■
posiadające 2 wici
■
stigma – plamka światłoczuła
■
mitoza zamknięta
■
rozmnażanie bezpłciowe, podział podłużny
■
materiał zapasowy – paramylon
■
Euglena – 2 wici osadzone w zagłębieniu, jedna dobrze wykształcona a druga szczątkowa. W
chloroplastach ziarna paramylonu.
Podtyp KINETOPLASTEA:
■
organizmy cudzożywne i samożywne
■
kinetoplast – kompleks setek kolistych cząstek DNA znajdujących się w dużym organellum,
podobnym do mitochondrium
■
glikosomy – organelle gdzie zachodzi glikoliza
■
przedstawiciel – Trypanosoma (powoduje śpiączkę)
typ DINOFLAGELLATA:
●
2 bruzdy: poprzeczna i podłużna
●
wici mają początek w bruździe podłużnej, jedna wić w całości chowa się w bruździe poprzecznej
●
obracają się wokół własnej osi
●
odżywianie auto hetero i mixotroficznie
●
w pellikuli alweole z celulozą
●
chromosomy są skondensowane przez cały czas
●
rozmnażanie przez podział ukośny i izogamety
●
Noctiluca miliaris – zdolny do bioluminescencji
typ APIKOMPLEXA:
●
występuje kompleks apikalny – przyczepia pasożyta do komórki żywiciela i umożliwia wniknięcie
●
brak wici i innych narządów ruchu, lecz są zdolne do poruszania się dzięki położonymi pod pellikulą
glideosomami złożonymi z miozyny i aktyny, przemieszczają się ruchem ślizgowym
●
większość to patogeny
●
haploidalne
●
silnie zmodyfikowane rozproszone plastydy
Gregarinida – pasożyty bezkręgowców w przewodzie pokarmowym
Cykl życiowy Gregarina polymorpha
Trofozoid (forma wegetatywna)
ziarna paraglikogenu
pellikula
deutomerit (z jądrem)
protomerit
Sporozoity żyjące w komórkach nabłonka jelita przemieszczają się do światła jelita i przekształcają się w
trofozoity. Następnie rosną i stają się gamontami zdolnymi do rozmnażania (męskimi i żeńskimi). Gamonty łączą się
w pary (protomerit styka się zawsze z deutomeritem) i powstaje syzygium. Przekształca się ono w gametocyste,
która posiada osłonkę. Tworzą się wielojądrowe gamonty męskie i żeńskie. Gamonty rozpadają się na gamety,
powstają diploidalne zygoty które otaczając się otoczką tworzą spory. Z każdej spory powstaje 8 sporozoitów, w
wyniku podwójnej mejozy.
Cykl życiowy zarodźca malarii:
Dojrzałe sporozoity mogą żyć w komórce komara do 6 tygodni, potem obumierają. Podczas ugryzienia komara
sporozoity dostają się do krwi, a wraz z nią płyną do wątroby i innych narządów a tam zmieniają się w schizonty.
Następnie rozpoczyna się schizogonia – schizont rozpada się na kilkaset schizozoitów. W 10 dniu od zarażenia
schizozoity z narządów znów wracają do krwiobiegu. Wnikają do erytrocytów i znów przemieniają się w schizonty. W
tym momencie rozpoczynają się objawy choroby. W regularnych odstępach czasu schizonty w erytrocytach
przechodzą schizogonię, następuje rozpad wielu czerwonych ciałek i zarażenie nowych. Co 3 dzień atak malarii.
Następnie tworzą się gamonty, jeśli gamont trafi do żołądka komara to opuszcza erytrocyt. Gametocyty męskie
produkują kilka mikrogamet a gametocyty żeńskie makrogametę. Następuje kopulacja gamet, powstaje ookinet który
wwierca się w ścianę żołądka komara. Tam otacza się osłonką, jądro dzieli się i powstaje tysiące sporozoitów.
Otoczka pęka sporozoity dostają się do gruczołów ślinowych komara.
Typ CILIOPHORA orzęski:
●
najbardziej złożona budowa
●
mają 2 jądra – makro i mikronukleus
●
zachodzi koniugacja
●
rzęski narządem ruchu. Każda rzęska osadzona jest na ciałku podstawowym – kinetosomie. Rząd rzęsek to
kineta. Struktury rzęskowe:
cirri – pełni funkcje narządu ruchu
błonka falująca – rzęski w obrębie jednego rzędu grupują się funkcjonują jako całość
membranella – podobne tylko że rzęski grupują się w kilku rzędach, struktura grubsza i krótsza.
Błonka falująca i membranella mają za zadanie napędzać pokarm do otworu gębowego
adoralna strefa membranelli – 1 błonka falująca + 3 membranelle
cytofarynks - gardziel
Kinetofragminophorea – wszystkie rzęski jednakowo równomiernie rozłożone
gromada PARAZOA beztkankowce
typ PLACOZOA płaskowce
●
morza słodkie, namorzyny
●
organizm niewielki, do 3 mm długości,kształt płytki
●
asymetryczny, brak polaryzacji ciała(brak osi przód-tył)
●
brak otworu odbytowego i gębowego
●
organizm składa się z 2 warstw komórek:
●
■
grzbietowej – płaskie komórki z rzęskami, liczne krople tłuszczu
■
brzusznej (gastrodermy) – składa się z 2 rodzajów komórek:
●
I typ: posiadają rzęski i mikrokosmki, służą do adhezji i wchłaniania strawionego pokarmu
●
II typ: komórki gruczołowe
między obydwiema warstwami występuje jama wypełniona płynem(mezoglea), w tej przestrzeni są obecne
kom. włókniste, wielojądrowe, liczne elementy cytoszkieletu które pełnią funkcję mięśni gdyż organizm może
się dzięki nimi kurczyć i rozkurczać(fałdowanie). Ruch także przy pomocy rzęsek.
●
organizm uwypukla się i powstaje komora trawiąca do które wydzielane są
enzymy trawienne i gdzie następuje wchłanianie
●
rozmnażanie bezpłciowe przez podział i pączkowanie: uwypukla się
strona grzbietowa do które wnika część warstwy brzusznej i kom.
włókniste.
Rozmnażanie płciowe słabo poznane
●
Przedstawiciel: Trichoplax adhaerens
komora trawiąca
typ PORIFERA gąbki:
●
brak wykształconych tkanek,
●
obecność komórek totipotencjalnych - archeocytów. Kiedy mają kształt amebowaty nazywane są
amebocytami. Mogą przekształcać się w
kom. płciowe
mioblasty
skleroblasty
spongocyty
(odpowiednik mięśni)
●
choanocyty - posiadają wić i kołnierzyk z mikrokosmków które ułatwiają przepływ wody, odpowiadają za
trawienie
●
trawienie wewnątrzkomórkowe
●
u form dorosłych tryb życia osiadły, ruch tylko u larw
●
żyją samotnie lub kolonijnie, w wodach słodkich lub słonych
●
osiągają bardzo różne kształty
●
osculum – otwór wyrzutowy, tylko tędy wydostaje się woda z gąbki
●
ściana zbudowana z 3 warstw:
■
pinakoderma – zewnętrzna okrywająca. Składa się z płaskich pinakocytów. Występują w niej
porocyty i kanaliki przez które wnika woda do wnętrza. Porocyty mają zdolność kurczenia się i
rozkurczania w celu zamknięcia przepływu wody.
■
choanoderma – wewnętrzna z choanocytami
■
mezoglea – pomiędzy choanodermą a pinakodermą. Galaretowata substancja w której są różne
komórki np. archeocyty – właściwości totipotencjalne.
■
●
spongocel – jama wewnątrz gąbki
szkielet, 2 rodzaje:
■
sklerocyty – szkielet nieorganiczny zbudowany z igieł krzemionkowych lub wapiennych
■
spongocyty – zbudowane z włóknistej substancji organicznej podobnej do kolagenu
choanoderma
●
3 plany budowy gąbek: (rośnie złożoność budowy i powierzchnia
choanodermy)
■
askon
■
sykon
■
leukon
●
odżywianie: przez fagocytozę. Woda z pokarmem wnika przez pory i kanaliki do spongocelu. Substancje
nieorganiczne są fagocytowane i wyrzucane poza organizm. Organiczne cząstki pokarmu są fagocytowane
przez choanocyty, gdzie zachodzi wchłanianie zewnątrz komórkowe. Oddychanie zachodzi całą powierzchnią
ciała.
●
rozmnażanie:
■
płciowe:występują osobniki rozdzielnopłciowe oraz hermafrodytyczne, brak gonad, komórki rozrodcze
różnicują się z archeocytów w mezoglei. Plemniki dostają się wraz z wodą. Po zapłodnieniu rozwój
zachodzi w mezoglei, młoda gąbka posiada otwór gębowy którym zjada sąsiednie komórki.
Gastrulacja zachodzi poza organizmem macierzystym, ponieważ zachodzi listków zarodkowych nie
wyróżniamy ekto i endodermy.
■
bezpłciowe: pączkowanie zachodzi na 2 sposoby
●
zewnętrzne: pączek tworzy się na powierzchni, i odrywa się od organizmu lub żyje blisko.
●
wewnętrzne: tylko u słodkowodnych. Przed nadejściem zimy w mezoglei
tworzą się skupienia archeocytów , które są otoczone osłonka z
elementami cytoszkieletu (amfidyski). Gąbki z gemmulami zimują, na
wiosnę z masy archeocytów powstaje młoda gąbka. Gemmule są
formami przetrwalnikowymi gdyż tylko one potrafią przetrwać niskie
temperatury.
●
niektóre gatunki gąbek produkują związki antybakteryjne, antywirusowe lub
antynowotworowe
podtyp Symplasma – ponad 70% ciała to wielojądrowe syncytium a reszta ma budowę
komórkową, komórki połączone są mostkami plazmatycznymi z plazmodium
podtyp Cellularia – budowa komórkowa organizmu
gromada Demospongiae – gąbki różnoszkieletowe, może być szkielet krzemionkowy,
wapienny lub sponginowy
gromada Calcarea – szkielet wapienny
typ RHOMBOZOA rombowce:
●
pasożyty układu moczowego u głowonogów morskich
●
bardzo niewielkie rozmiary, do 2, 3 mm długości
●
nematogen – dorosły osobnik
●
somatoderma – warstwa okrywająca, składa się z komórek orzęsionych, pełni wszystkie funkcje
wegetatywne
●
komórka osiowa – bardzo wydłużona komórka występująca w centralnej części organizmu, w niej występują
aksoblasty – zdolne do rozmnażania
●
rozmnażanie bezpłciowe: Aksoblast dzieli się na dużą i mała komórkę. Mała intensywnie się dzieli i powstaje
wiele małych komórek które otaczają dużą, i tworzą zaczątek somatodermy. Duża komórka dzieli się na 2:
znów na dużą i małą. Duża fagocytuje małą i powstaje larwa. Larwa wydostaje
się z nematogenu i przechodzi do moczu głowonoga. Tam przyczepia się do
nabłonka i rozwija w dojrzały nematogen.
●
rozmnażanie płciowe: komórki somatodermy powiększają się, wypełniają się żółtkiem i powstaje forma zwana
rombogenem. Aksoblasty w komórce osiowej rombogenu dzielą się i przekształcają w struktury zwane
infusorigenami – są to grupy gamet złożone z gamet żeńskich i męskich, kom. jajowe na zewnątrz, plemniki
wewnątrz. Po zapłodnieniu powstają orzęsione larwy które opuszczają rombogen i wraz z moczem wydostają
się do morza. Po pewnym czasie wnikają do głowonoga i przekształcają się w nematogeny
typ ORTHONECTIDA:
●
pasożyty u różnych bezkręgowców morskich
●
bardzo małe wymiary <1mm
●
bezkształtne wielojądrowe plazmodium, część jąder spełnia funkcje
wegetatywne a część to agamety
●
rozmnażanie bezpłciowe: przez fragmentacje
●
rozmnażanie płciowe: Plazmodium produkuje osobniki żeńskie lub męskie,
lub oba naraz
Agamety grupują się, dochodzi do procesu celularyzacji, powstaje osobnik
męski lub żeński. Nowo powstały organizm uwalnia się z plazmodium do wody i tam zachodzi kopulacja.
Samice są żyworodne, uwolnione larwy dostają się do wody i atakują żywiciela. W żywicielu larwa traci
orzęsioną warstwę komórek i rozwija się plazmodium
EUMETAZOA tkankowce właściwe
typ CNIDARIA parzydełkowce:
Gromada Hydrozoa (stułbiopławy) – polipy
rząd:Hydroidea
rząd: Siphonophora
Gromada Cubozoa (kostkomeduzy) -meduzy
Gromada Scyphozoa (krążkopławy) - meduzy
Gromada Anthozoa (koralowce) – polipy
podgromada Hexacorallia (koralowce sześciopromienne)
podgromada Octocorallia (koralowce ośmiopromienne)
●
głównie organizmy morskie, rzadko słodkowodne
●
posiadają oś oralno-aboralną
●
symetria promienista
●
ektoderma – pokrywa ciała
●
endoderma – wyściela jamę chłonąco-trawiącą która tworzy się z prajelita
●
mezoglea – rozdziela ekto i endodermę. Tylko okazjonalnie zawiera komórki.
●
mają 2 formy życiowe – osiadły polip i wolnożyjąca meduza
●
Polip – ma kształt cylindryczny, u góry tarcza gębowa na której na stożku gębowym występuje otwór
gębowy. Tarcza gębowa otoczona jest licznymi ramionami.
Podstawa podziału systematycznego
■
Hydrozoa – hydropolip
Posiada otwór gębowy na szczycie ciała a jama chłonąco-trawiąca jest okrągła na przekroju
■
Scyphozoa – scyfopolip
Posiada otwór gębowy na szczycie ciała a jama chłonąco-trawiąca ma 4 przegrody
■
Cubozoa – brak
■
Anthozoa – autopolip
Otwór gębowy przesunięty na dno ektodermalnego wpuklenia zwanego gardzielą, jama tworzy wiele
przegród: 8, 6 lub wielokrotność 6.
●
meduza: ma kształt dzwonu lub parasolu o silnie skróconej osi. U góry znajduje się wypukła eksumbrella a
na dole płaska subumbrella(jest odpowiednikiem tarczy gębowej u polipa.) Otwór gębowy na środku,
skierowany w dół. Otaczają go ramiona, na których występują liczne parzydełka.
Hydrozoa – hydromeduza
Mezoglea cienka, brak w niej komórek. Prosto zbudowane narządy zmysłów. Występuje żagielek na
krawędzi.
Scyphozoa – scyfomeduza
Większe od hydromeduzy, dużo mezoglei w której obecne są komórki i włókna białkowe. Brak żagielka ale
występują czułki. Narządy zmysłów dobrze rozwinięte zebrane w kolby zmysłowe albo ropalia.
Cubozoa – kostkomeduza
mają żagielek, świetnie rozwinięty narząd wzroku
Anthozoa – brak
●
knidocyty – komórki parzydełkowe, jeśli zostaną podrażnione uruchamiają wyrzucenie parzydełka. W
komórce znajduje się jamka wypełniona płynem oraz spiralnie skręcona nicią. Jamka przykryta jest
wieczkiem. Na zewnątrz wystaje knidocyl – wypustek czuciowy który reaguje na podrażnienie i uruchamia
mechanizm wyrzucania nici. Służą do zdobywania pokarmu oraz pełnią funkcje obronną
●
funkcję układu trawiennego pełni jama chłonąco-trawiąca. Do jamy prowadzi jeden otwór który pełni funkcje
otworu gębowego i odbytowego
●
występuje trawienie mieszane: najpierw zewnątrzkomórkowe w jamie chłonąco-trawiącej a następnie w
endodermie
●
oddychają całą powierzchnią ciała
●
układ nerwowy w postaci sieci, brak jego centralizacji. Na bodziec reagują całym ciałem a nie konkretnym
fragmentem. Komórki nerwowe położone są u podstawy komórek nabłonkowo-czuciowych, największe ich
zagęszczenie występuje w okolicach otworu gębowego, przewodzą impuls bardzo wolno.
●
w ektodermie są komórki zmysłowe, gruczołowe
●
często występuje przemiana pokoleń gdzie meduza rozmnaża się płciowo
●
planulla – orzęsiona pływająca larwa
gromada HYDROZOA:
rząd Hydroidea:
●
występuje polip, który może żyć pojedynczo (np. Hydra ) lub kolonijnie (np. Obelia)
●
zazwyczaj rozmnażanie bezpłciowe, rzadziej płciowe
●
hydromeduzy zazwyczaj pływają, ale mogą być osiadłe. Zazwyczaj rozmnażają się płciowo.
●
ciało składa się z 2 warstw:
■
epidermy (pochodzenie ektodermalne)
●
komórki nabłonkowo-mięśniowe – cylindryczne płaskie komórki z długimi wypustkami,
skierowane wzdłuż osi ciała, wszystkie wypustki tworzą warstwę kurczliwą, ponieważ posiadają
wewnątrz kurczliwe mikrofibryle
●
komórki interstycjalne – kom. totipotencjalne, mogą z nich powstawać knidocyty i gamety
●
knidocyty powstające z knidoblastów
●
komórki zmysłowe – leżą pojedynczo pomiędzy kom. nabłonkowo-mieśniowymi, posiadają
długie wypustki którymi odbierają bodźce ze środowiska.
Sygnały przewodzą do kom. nerwowych
●
komórki gruczołowe – zlokalizowane na stopie,
przyczepiają polipa do podłoża
■
gastroepidermy (pochodzenie endodermalne) – nie
występują w niej knidocyty i komórki czuciowe
●
●
komórki gruczołowe – wydzielają enzymy trawienne
rozmnażanie płciowe: plemniki opuszczają organizm macierzysty i
zapładniają innego osobnika (zapłodnienie wewnętrzne). Powstaje
orzęsiona planula, która opada na dno i przekształca się w polipa.
Ten rozmnaża się przez pączkowanie i powstają meduzy, które po
osiągnięciu dojrzałości mogą rozmnażać się płciowo.
●
cenosark – część żywa organizmu
●
perisark – okrywa dla cenosarku, organiczna lub nieorganiczna
Hydra
Obelia sp.
cenosark
polip
perisark
Plumularia
rząd Siphonophora (cewiopławy):
●
wolnopływające kolonie morskie mające
skomplikowaną budowę
●
wielkość do 20 m
●
pień – centralna część kolonii na którym znajdują się liczne polipy jak i meduzy. Rodzaje polipów:
■
odżywcze
■
obronne
■
rozrodcze
■
pneumofory – znajdują się na szczycie kolonii i posiadają kilka komór gazowych dzięki czemu unoszą
się na wodzie
Rodzaje meduz:
●
■
gonofory – produkują komórki rozrodcze
■
dzwony płynne – poruszanie się kolonii
■
dzwony o kształcie liścia – osłaniają kolonie
przedstawiciel – Żeglarz portugalski
typ CTENOPHORA:
●
dwuwarstwowce
●
nie tworzą kolonii
●
między ekto i endodermą leży mezoglea która zawiera 98 %. Występują w niej komórki podpierające oraz
włókna mięśni gładkich
●
ciało w kształcie kulistym, u dołu otwór gębowy a u góry narząd szczytowy
●
symetria 2-promienista ponieważ posiada 2 ramiona chwytne, których funkcją jest zdobywanie pokarmu. Na
ramionach występują komórki z rzęskami oraz komórki lepkie – kolloblasty które pochodzą z komórek
interstycjalnych. Zbudowane są one z kopułki która wystaje ponad powierzchnie ciała, z włókna spiralnego i
włókna prostego. Kopułka zbudowana jest z licznych ziaren sekrecyjnych które produkują lepką substancje.
Włókno spiralne i włókno proste tkwią w mezoglei. Przy podrażnieniu włókno spiralne wyrzucane jest na
zewnątrz, chwyta zdobycz i przyciąga je.
●
obecność narządu ruchu zbudowanego z 8 rzędów południkowych płytek powstałych ze sklejonych rzęsek.
●
obecność szczytowego narządu zmysłowego który koordynuje prace płytek rzęskowych. Narząd szczytowy
jest narządem czuciowo motorycznym. Jest to zagłębienie w ektodermie, wyścielone orzęsionymi komórkami
zmysłowymi. Rzęski komórek zmysłowych ułożone są w 4 pęki, tzw, balansery. Na balanserach opiera się
statolit zbudowany z wielu ziarenek węglanu wapnia. Zmiana położenia statolitu powoduje uciska w
konsekwencji pobudzenie określonych kom. zmysłowych. Sygnał zostaje następnie przekazany do
określonego rzędu płytek. Uszkodzenie narządu ruchu prowadzi do braku koordynacji ruchu.
●
brak komórek parzydełkowych
●
układ chłonno-trawiący z otworem gębowym i odbytowym. Trawienie zewnątrz i wewnątrz komórkowe
●
brak układu oddechowego i wydalniczego.
Gromada SCYPHOZOA krążkopławy:
●
cykl życiowy chełbi modrej: w meduzie komórki rozrodcze powstają w gonadach. Po zapłodnieniu powstaje
larwa (efyra), która osiada i przekształca się w scyfopolipa. Rozmnaża się on przez pączkowanie lub podział
poprzeczny. Z polipa powstaje duża meduza.
Koralowce ośmio i sześciopromienne:
Koralowce ośmiopromienne
Koralowce sześciopromienne
● 8 przegród (ramion)
● ramiona pierzaste
● organizmy kolonijne
● szkielet wewnętrzny
6 przegród (ramion)
ramiona gładkie
● kolonijne i pojedyncze
● szkielet zewnętrzny
●
●
Wachlarz Wenery (8 promienne)
Meandrina (6-promienne)
ośmiopromienne
TRIBLASTICA
●
w czasie rozwoju zarodkowego wykształca się 3 listek zarodkowy – mezoderma. Powstaje z niej układ
wydalniczy, układ krążenia, gonady i mięśnie
●
z ektodermy powstaje okrycie ciała które chroni organizm przed środowiskiem, oraz powstaje układ nerwowy
●
posiadają wyodrębniony odcinek głowowy, proces jej wyodrębniania – cefalizacja
Protostomia pierwogębe
Deuterostomia wtórogębe
Pragęba zarodka staje się definitywnym otworem
gębowym
Pragęba staje się otworem odbytowym a otwór gębowy
powstaje wtórnie
Triblastica
Acelomata
Coelomata
bezwtórojamowce, brak celomy
wtórojamowce, jest celoma
Triblastica
Parenchymata
pierwotna jama ciała (blastocel), wypełniona
Pseudocoelomata
Bezwtórojamowce pozorne, jama
tkanką pochodzenia mezodermalnego.
ciała wypełniona płynem, jest turgor.
Brak turgoru
typ ROBAKI PŁASKIE Platyhelminthes:
●
pasożyty ale i gat. wolno żyjące
●
symetria dwuboczna, ciało spłaszczone grzbietobrzusznie, brak segmentacji ciała
●
wór powłokowo-mięśniowy, zbudowany z 2 warstw: nabłonka i warstwy mięśni
U wirków nabłonek komórkowy z rzęskami, u przywr i tasiemców nabłonek bez rzęsek
●
wnętrze organizmu wypełnione parenchymą, która pełni funkcje zapasowe oraz gromadzi wodę.
●
brak przewodu pokarmowego i odbytu u pasożytów. Role odbytu pełni otwór gębowy. U 'nie-pasożytów' układ
pokarmowy wykształcony normalni
●
układ protonefridialny – pełni funkcje regulacyjne oraz wydalnicze.
●
układ nerwowy – parzysty zwój mózgowy i pnie biegnące wzdłuż ciała
●
brak układu krwionośnego i oddechowego
●
układ rozrodczy obojnaczy
●
u jednorodźców występuje jeden żywiciel, brak żywicieli pośrednich
gromada WIRKI Turbellaria:
●
wolnożyjące, niektóre pasożyty zewnętrzne, do 50 cm długości
●
symetria dwuboczna, brzeg ciała cieńszy i pofałdowany co ułatwia pływanie
●
zaczątek wyodrębniania się głowy, na niej mogą występować czułki oraz oczy
●
po brzusznej stronie ciała znajduje się otwór gębowy oraz ujście narządów rozrodczych
●
poruszają się za pomocą rzęsek i skurczów ciała
●
u większości występuje jelito, brak odbytu
●
oddychają całą powierzchnią ciała
●
narząd zmysłu – oczka (ocelle). Występuje 2 rodzaje oczu:
■
proste – części światłoczułe skierowane do źródła światła
■
inwertowane – części światłoczułe skierowane są przeciwnie do światła. Za nimi występuje kubek
pigmentowy który odbiera światło i odbije je do części światłoczułych. Oczy nie odbierają obrazu ale
informują o kierunku padania światła
Posiadają narząd zmysłu równowagi – statocysty które występują na odcinku głowowym i mają postać
pęcherzyka ze statolitem. Statolit opiera się na wypustkach komórek zmysłowych.
●
są hermafrodytami, występuje zapłodnienie krzyżowe. Czasem występuje zapłodnienie hypodermalne –
samiec przebija ciało samicy penisem
●
zjawisko protandrii – wcześniejsze dojrzewanie plemników
●
wór powłokowo-mięśniowy zbudowany jest z nabłonka orzęsionego, zanurzonego o budowie komórkowej,
pod nim występują mięśnie. W komórkach nabłonka występują rabdoidy – są to struktury które przy
podrażnieniu wyrzucane są na zewnątrz i wydzielają lepką śluzowata substancje która pokrywa powierzchnię
ciała i chroni przed wysuszeniem, a także przed napastnikami. Rabdity występują w parenchymie i mają
podobną funkcję. Rabdity i rabdoidy występują tylko u wirków i są cecha synapomorficzną.
Pod naskórkiem leżą mięśnie okrężne a pod nimi mięśnie podłużne(czasem ukośne). Zrośnięte są z
naskórkiem, wszystkie to mięśnie gładkie.
●
wnętrze ciała wypełnia parenchyma pochodzenia mezodermalnego, może być syncycjalna lub komórkowa. U
wirków bezjelitowych w niej zachodzi trawienie. Występują w niej neoblasty – uczestniczą w procesie
regeneracji, dzięki nim zdolności regeneracyjne wirków są ogromne
●
układ pokarmowy: otwór gębowy występuje po stronie brzusznej, prowadzi do gardzieli. Gardziel może być
prosta (bez mięśni), bulwiasta (umięśniona) i fałdowa (umięśniona i unerwiona) U wirków bezjelitowych
pokarm przechodzi do parenchymy, tam następuje trawienie(najpierw zewnątrzkomórkowe poprzez trawienie,
potem po fagocytozie wewnątrzkomórkowe) . U reszty wirków występuje jelito które jest proste i zakończone
ślepo. U wirków trójjelitowych jelito złożone z 3 części, u wielojelitowych w postaci 'drzewka'. Wirki odżywiają
się drobnymi bezkręgowcami, glonami i okrzemkami. Jeśli napotkają większy organizm to wydzielają enzymy
trawienne poza ciało i trawią wstępnie poza organizmem. W jelicie są komórki gruczołowe które wydzielają
enzymy, oraz komórki fagocytujące w których zachodzi trawienie wewnątrzkomórkowe. Mogą nie jeść nawet
rok i odżywiać się własnymi tkankami, nawet do 99,5 %
●
układ protonefridialny – system kanalików(nefridioduktów) zakończonych komórkami płomykowymi.
Kanaliki łączą się w 2 i wychodzą na zewnątrz nefridioporem, zazwyczaj z tyłu ciała. W komórkach
płomykowych(kształt buławkowy) występuję wici które przesuwają płyn i regulują przepływ wody.
●
funkcję wydalniczą pełnią paranefrocyty związane układem protonefridialnym, pochłaniają one szkodliwe
metabolity, które pozostają w komórkach lub są usuwane kanałami układu protonefridialnego.
●
układ nerwowy:
■
u bezjelitowych – układ subepidermalny czyli sieć położona pod naskórkiem z większą koncentracją
w odcinku głowowym
■
u wyższych wirków układ submuskularny czyli neurony położone pod
mięśniami. Występuje zagęszczenie nerwów w odcinku głowowym i
powstają prymitywne zwoje głowowe. Zachodzi także zagęszczenie
nerwów w tułowiu i powstają w ten sposób pnie nerwowe
■
u najbardziej zaawansowanych w głowowej części powstają parzyste
zwoje mózgowe połączone poprzecznym połączeniem – komisurą. W
tułowiu pnie także połączone są za pomocą komisur. Układ tego typu to
układ drabinkowy
●
układ rozrodczy męski – liczne jądra w parenchymie, od nich odchodzą kanaliki
odprowadzające(vas efferens) które łączą się w nasieniowody (vas defferens),
które łączą się w pęcherzyka nasienny. Z niego wychodzi przewód wytryskowy,
dalej jest prącie.
●
układ rozrodczy żeński:
Archoophora
●
●
●
●
Wirki prymitywne
germovitellarium: jajnik (ovarium) – w nim
formują się komórki jajowe w których tworzy się
żółtko (jaja endolecytalne)
bruzdkują całkowicie, w sposób zbliżony do
całkowitego
w rozwoju występuje planktonowa larwa Müllera
Neoophora
Gonada skład się z 2 części:
● jajnika właściwego (germarium) – produkuje
komórki jajowe pozbawione żółtka
● żółtnika (vitellarium) – produkuje komórki
żółtkowe które służą do odżywiania kom. jajowej.
Wędrują z vitellarium do germarium przewodem
żółtkowym, tam dołączane są do kom. jajowych i
otaczane osłonami jajowymi. Jajo składa się z komórki
jajowej i komórek żółtkowych (jaja ektolecytalne)
● bruzdkują w sposób anarchiczny, rozwój bez
stadium larwalnego
●
Rozmnażanie:
bezpłciowo(szczególnie przy korzystnych warunkach)
●
●
Podział poprzeczny na 2 lub wiele osobników.
Jest to paratomia
fragmentacja
płciowo
●
●
●
●
Zaplemnienie krzyżowe hypodermalne,
występuje protandria (wcześniejsze dojrzewanie
komórek rozrodczych męskich)
niektóre obojnaki
niektóre rozdzielnopłciowe
niektóre partogenetycznie
Typ: ROBAKI PŁASKIE
gromada: TURBELLARIA (wirki)
Polycelis nigra
Gromada PRZYWRY Trematoda:
●
występują 3 przyssawki: 2 na przodzie ciała z otworem gębowym i jedna brzuszna
●
zazwyczaj hermafrodyty, rozdzielnopłciowe rzadko
●
pomimo że jest pasożytem posiada układ pokarmowy
●
układ protonefridialny
●
wór powłokowo-mięśniowy u przywr składa się z nabłonka zanurzonego. Nie ma budowy komórkowej, brak
rzęsek. Jest to syncycjum, nabłonek przechodzi przez warstwę mięśni do parenchymy (tam jest też jądro)
●
układ rozrodczy męski:
2 jądra (testis) kanaliki nasienne łączące się w nasieniowody, które przechodzą w kanały wytryskowe
uchodzące do przedsionka płciowego. Na końcu kanału wytryskowego znajduje się narząd kopulacyjny cirrus
który wysuwany jest z przedsionka płciowego.
●
układ rozrodczy żeński:
Centralną częścią jest ootyp, gdzie dochodzi do zapłodnienia. Gonada
składa się 2 części:
■
germarium – wytwarza komórki jajowe. Germarium łączy się z
ootypem jajowodem (oviductus). Od ootypu odchodzi macica
(uterus) z ujściem na zewnątrz.
■
●
2 żółtniki od których odchodzą przewody żółtkowe do ootypu
zachodzi zapłodnienie krzyżowe lub samozapłodnienie. Jaja wydalane są z
macicy na zewnątrz.
●
cykl życiowy motylicy wątrobowej:
Żyje ona w przewodach żółciowych bydła. Larwa zaczyna się rozwijać już w macicy. Jajo wypada do
środowiska, wychodzi z niego larwa (miracidium) która jest zdolna do ruchu. W ciągu 24h musi dostać się do
żywiciela pośredniego którym jest ślimak. Miracidium lokalizuje się w trzustkowątrobie, traci orzęsienie i
przekształca się w sporocystę. Komórki płciowe miracidium grupują się i powstają kule zarodkowe, z których
tworzą się redia (wszystko w obrębie sporocysty). W rediach powstają kolejne pokolenia redii, oraz cerkarie.
Sporocysta pęka, redie pozostają w żywicielu a cerkarie wydostają się do środowiska i osiadają na źdźbłach
trawy, cerkarie encystują i przekształcają się w metacerkarie, które są zjadane i z jelita przedostają się do
wątroby.
typ: ROBAKI PŁASKIE gromada: CESTODA
Gromada TASIEMCE :
●
podgr: EUCESTODA Taenia solium
ciało złożone z 3 części:
■
głowa – tam występują narządy czepne.
Czasem rostellum – wieniec haczyków
■
szyjka – strefa twórcza, tam formują się
człony
■
strobila złożona z członów zwanych
proglotydami. Na jej końcu znajdują się
człony dojrzałe które są wypełnione macicą z
jajami.
●
męskie i żeńskie narządy płciowe występują w
każdym członie. Zachodzi zapłodnienie krzyżowe .
Jeśli w żywicielu jest kilka tasiemców to kopulują
pomiędzy sobą. Jeśli jest jeden osobnik to kopulują
ze sobą różne człony
●
układ rozrodczy:
Przednia część germarium to owikapt – wychwytuje komórki jajowe i wysyła je do jajowodu. Germarium(są 2)
łączy się z jajowodem(2) które przechodzi w rozszerzenie zwane ootypem. Tam zachodzi zapłodnienie. Do
ootypu uchodzą:
■
gruczoły Mehlisa – produkują wydzielinę która ułatwia przesuwanie jaja oraz substancje
upłynniającą kom. żółtkowe, dzięki czemu mogą być łatwiej
dołączane do kom. jajowych.
■
Vitellarium – nieparzyste, produkuje kom. żółtkowe oraz materiał na
osłony jajowe
■
przewód Laurera – magazynuje lub usuwa nadmiar komórek
żółtkowych
■
germarium
■
zbiornik nasienia w którym przechowywana jest sperma
Ootyp przechodzi w długą macice, która kończy się ślepo. Tam rozwijają się
zapłodnione komórki jajowe, inne elementy układu rozrodczego degenerują ,
macica rozrasta się na cały człon.
Atrium genitale – przedsionek płciowy
Tasiemiec nieuzbrojony cykl życiowy:
Mikroskopowej wielkości
larwa spędza część życia
w postaci cysty
usadowionej w tkance
mięśniowej krowy.
Człowiek po spożyciu zakażonego mięsa trawi otoczkę cysty i uwalnia larwę. Ona przyczepia się do ścianki jelita
i w ciągu kilku tygodni przeobraża się w dorosłego osobnika, który wkrótce osiąga długość 15 metrów. Pasożyt ten
zaczyna rozmnażać się płciowo w jelicie człowieka i wyrzucać kolejne proglotydy wypełnione dojrzałymi jajami.
Dorosły pasożyt zadomawia się na dobre w jelicie swego żywiciela i może pozostać tu przez okres swego życia, czyli
około 10 lat. By cykl życiowy tasiemca został zamknięty, jego jajo musi być zjedzone przez żywiciela pośredniego,
w tym przypadku – przez krowę. Spełnienie tego warunku wcale nie jest łatwe i właśnie dlatego tasiemce muszą
produkować aż tyle jaj, by choć jednemu z nich udało się przejść pełny cykl rozwojowy. Jajo może dostać się
do organizmu zwierzęcia, gdy zje trawę zanieczyszczonymi ludzkimi odchodami. Z jaja połkniętego przez krowę
wychodzi larwa i przebija się z jelita do mięśni. Tam otacza się cystą i czeka na dostanie się do organizmu
ostatecznego żywiciela
Bruzdogłowiec szeroki – cykl życiowy:
Jaja wydostają się z członu na zewnątrz do światła jelita, następnie wydalane są z kałem. W wodzie, będącej
warunkiem dalszego rozwoju bruzdogłowca szerokiego, z jaja wykluwa się larwa, koracidium, która musi zostać
połknięta przez planktonicznego skorupiaka (np. oczlika). W jego jelicie powstaje kolejne stadium larwalne:
oswobodzona z otoczek onkosfera, przekształcająca się w procerkoid. Jeśli oczlika połknie ryba jednego
z określonych gatunków, larwa wewnątrz niej przekształca się w plerocerkoid. Teraz, gdy rybę zje z kolei jakiś
drapieżny ssak (kot, foka, niedźwiedź, pies) lub też człowiek, w jego jelitach larwa przeobraża się w dorosłego
tasiemca. Zakażenie żywiciela ostatecznego następuje przez zjedzenie surowej lub niedogotowanej czy
niedosmażonej ryby z plerocerkoidami.
Tasiemiec uzbrojony – cykl życiowy:
Człowiek zaraża się zjadając surową wołowinę lub wieprzowinę zawierającą larwy tasiemców. Spędza ona część
życia w postaci cysty usadowionej w tkance mięśniowej np. krowy i człowiek zjadając mięso trawi otoczkę cysty i
uwalnia larwę. Przyczepia się do ścianki jelita i w ciągu kilku tygodni przeobraża się w dorosłego osobnika. Osiąga
długość od 2 - 7 metrów, Skoleks tego tasiemca przyjmuje kształt kulisty 4 małymi przyssawkami oraz ryjkiem
zaopatrzonym w podwójny wieniec haków. Pasożyt zaczyna rozmnażać się płciowo w jelicie człowieka i wytwarzać
kolejne proglotydy wypełnione dojrzałymi jajami. Pozostaje w organizmie swojego żywiciela przez całe życie, czyli
około 20 lat. Człowiek jest jedynym żywicielem ostatecznym pasożyta uzbrojonego.
Tasiemiec bąblowcowy – cykl życiowy:
Dojrzały tasiemiec pasożytuje w jelicie cienkim psowatych: psa, wilka, szakala, lisa, rzadziej u innych mięsożernych
ssaków (np. kota). Postaci dojrzałe tasiemców są małe, mają od 2,5 do 6 mm długości. Posiadają kulisty skoleks z
podwójnym wieńcem 30-36 haczyków. Na strobilę składają się tylko trzy proglotydy: jałowy, hermafrodytyczny i
najdłuższy maciczny. Oderwane proglotydy wydostają się samodzielnie przez odbyt na powierzchnię skóry żywiciela
ostatecznego. Jaja znajdujące się w sierści zwierzęcia stanowią źródło inwazji dla żywiciela pośredniego, także dla
ludzi. W żołądku lub jelicie żywiciela pośredniego z jaja wydostaje się onkosfera, która czynnie przedostaje się do
krążenia i z prądem krwi dostają się do narządów wewnętrznych, głównie drogą żyły wrotnej do wątroby, ale także do
płuc, mięśni, kości, mózgu, oka, śledziony, nerek, tkanki podskórnej. W narządzie onkosfera przekształca się w
kolejne stadium rozwojowe,
jakim jest bąblowiec.
Typ MOLLUSCA mięczaki
●
w większości formy wolnożyjące
●
mają duże znaczenie w gospodarce człowieka
●
tworzą skamieniałości, niektóre to skamieniałości przewodnie
●
2 typy morfologiczne:
■
ciało wydłużone w osi grzbietobrzusznej, z otworem odbytowym z
przodu ciała: (brzuchonogi, głowonogi, łódkonogi)
■
ciało wydłużone w osi przedniotylnej z otworem gębowym z przodu ciała a otworem odbytowym z tyłu
ciała (bezpłytkowce, jednopłytkowce, małże, tarczkonogi, wielopłytkowce)
●
główne elementy budowy
■
głowa dobrze wykształcona u głowonogów i brzuchonogów, u większości ulega redukcji lub zanika
■
worek trzewiowy – główna część ciała z większością narządów, znajduje się po grzbietowej stronie
ciała
■
płaszcz (palium) – fałd worka trzewiowego powstały w wyniku nierównomiernego wzrostu worka
■
jama płaszczowa – pomiędzy workiem trzewiowym a płaszczem. Uchodzi do niej układ pokarmowy,
wydalniczy i rozrodczy. Tam znajdują się też skrzela. U lądowych jama płaszczowa przekształca się w
jamę płucną.
■
muszla – jest wytworem gruczołów płaszcza, kształt muszli jest kształtem worka trzewiowego. Ma 3
warstwy:
■
●
●
zewnętrzna warstwa – konchiolinowa
●
środkowa warstwa – porcelanowa
●
wewnętrzna warstwa – perłowa
noga (u głowonogów, małży) – narząd ruchowy, służy także do wiercenia w dnie.
Ściana ciała zbudowana z jednowarstwowego naskórka, tkanki łącznej oraz mięśni gładkich. Występuje wór
powłokowo-mięśniowy. W naskórku występują gruczoły produkujące śluz, oraz rzęski (tam gdzie nie ma
muszli)
●
mięśnie nie tworzą warstw, przebiegają w różnych kierunkach. Wór powłokowo-mięśniowy ma różną grubość
(tam gdzie muszla mała grubość, w nodze duża)
●
jama ciała to blastocel, który częściowo wypełniony jest tkanką łączną i do którego wpływa krew z układu
krążenia(dlatego jest to hemocel). Celoma zredukowana jest do światła narządów typowo mezodermalnych
czyli do światła gonad, oraz do worka okołosercowego zwanego osierdziem
●
układ nerwowy: u większości parzyste zwoje mózgowe, trzewiowe, nożne i płaszczowe. Zwoje połączone są
ze sobą spoidłami.
Narządy zmysłów:
●
■
oczy proste
■
czułki
■
statocysty
■
osfradia – reagują na bodźce chemiczne
układ pokarmowy: nabłonek jelita orzęsiony, w jamie gębowe znajdują się narządy służące do rozdrabniania:
■
szczęki – mogą być zbudowane z chityny lub konchioliny
■
tarka – zbudowana jest z umięśnionej fałdki zwanej języczkiem. Języczek pokryty jest chityną która
tworzy liczne bardzo twarde ząbki, impregnowane solami żelaza i krzemu. Ulegają one ścieraniu a w
ich miejsce powstają nowe. Ząbki produkowane są przez komórki z tylnej części tarki –
odontoblasty. Języczek jest usztywniony przez chrząstkę zwaną odontoforem. Do odontoforu
przyczepiane są mięśnie wysuwające i wciągające tarkę. Ruch do przodu i do tyłu powoduje
skrobanie pokarmu a ruch w górę i w dół miażdżenie
Przewód pokarmowy jest na całej długości umięśniony. Do jelita środkowego uchodzi gruczoł trzustkowowatrobowy który produkuje enzymy trawienne oraz magazynuje pokarm. Trawienie głównie
wewnątrzkomórkowe, tylko u gatunków żywiących się drobnym pokarmem komórki jelita środkowego są
zdolne do fagocytozy (zjawisko wtórne)
●
układ krążenia otwarty, serce leży po grzbietowej stronie worka trzewiowego. Serce otoczone jest workiem
osierdziowym, posiada kilka przedsionków. Krew wylewa się z serca przez aortę do hemocelu, następnie
opłukuje narządy oddechowe i wraca do serca żyłą skrzelową lub płucną. Krew zbudowana jest z osocza oraz
bezbarwnych ciałek krwi. Barwnik oddechowy – hemocyjanina, rozpuszczana jest w osoczu.
●
Oddychanie:
■
formy wodne oddychają skrzelami (ktenidiami). Mogą się one znajdować w jamie płaszczowej lub
być wysunięte poza nią. Skrzela zbudowane są z części osiowej i osadzonych na niej wyrostkach
(jedno lub dwustronnych). U niektórych mięczaków powstają skrzela wtórne czyli cienkościenne
wpuklenia ściany ciała po bokach płaszcza
■
formy lądowe oddychają silnie ukrwionymi ścianami płaszcza czyli jamą płucną
●
układ wydalniczy metanefridialny
●
rozmnażanie: wyłącznie płciowe, występują formy obojnacze i rozdzielnopłciowe. Bruzdkowanie całkowite
spiralne, jedynie u głowonogów częściowe tarczowe.
W rozwoju występuje larwa, lecz w jej rozwoju celoma nie ulega segmentacji
●
mięczaki pojawiły się w morzach, część przeszła do wód słodkich a niewielka grupa osiedliła się na lądzie
●
symetria dwuboczna cechą pierwotną, część brzuchonogów wtórnie stała się asymetryczna prawoskrętnie.
●
segmentacja zachowana u jednopłytkowców i wielopłytkowców, u reszty brak segmentacji
●
os sepiae – kość szczepiowa u głowonogów
●
hipotetyczny przodek mięczaków:
gromada MONOPLACOPHORA jednopłytkowce:
●
szkielet w postaci pojedynczej płytki
●
metameria (segmentacja)
gromada POLYPLACOPHORA wielopłytkowce:
●
głowa zredukowana, noga dobrze wykształcona
●
szkielet wewnętrzny zbudowany z 8 płytek
●
metameria
skrzela
gromada TARCZKONOGI caudofoveata:
●
ciało robakowato wydłużone
●
noga przekształca się w orzęsioną tarczkę która służy do rycia
●
brak muszli, płaszcz pokryty chitynowym oskórkiem w którym znajdują się wapienne igły
gromada BEZPŁYTKOWCE aplacophora:
●
brak szkieletu (muszli)
●
głowa i noga szczątkowe
●
niektóre pasożytami parzydełkowców
gromada BRZUCHONOGI ślimaki gastropoda:
●
ciało składa się z dobrze wykształconej głowy, worka trzewiowego, płaszcza w postaci typowej muszli
●
pierwotnie symetria dwuboczna, potem zaburzona przez skręcenie muszli
●
muszla złożona z 3 warstw. Posiada wierzchołek, skręty i ujście które w zimie może zamknięte być wieczkiem
- operculum. U niektórych muszla zanika.
●
Chiastoneuria – zjawisko polegające na ósemkowatym skrzyżowaniu pary spoideł nerwowych łączących
zwoje płaszczowe i trzewiowe. Prawe spoiwo przemieszcza się nad jelito na lewą stronę zwierzęcia a lewe
spoiwo po jelito na prawą stronę zwierzęcia
●
3 główne podgromady:
■
pseudoskrzelne
■
tyloskrzelne
■
płucodyszne
typ MIĘCZAKI
gromada BRZUCHONOGI
podgr PŁUCODYSZNE
gromada MAŁŻE Lamellibranchiata:
●
ciało spłaszczone dwubocznie, brak głowy, dwuklapowana muszla
●
mało ruchliwe, w większości osiadłe
●
bisior – włókienkowata wydzielina nogi przy pomocy której przyczepiają się do podłoża
●
u niektórych gatunków brzeg płaszcza zrasta się. U innych nie do końca i powstają otwory przez które małż
wysuwa nogę.
●
U części gatunków przez otwór w tylnej części ciała wnika woda i może być także tamtędy usuwana. U innych
2 otwory: wpustowy przez który woda dostaje się do wnętrza, opływa skrzela i wydostaje się przez otwór
wyrzutowy. U części brzeg wywija się i powstają syfony. Są filtratorami, odżywiają się materią organiczną
zawieszoną w wodzie.
●
Dwie połowy muszli połączone są więzadłem. Obok występuje zamek który uniemożliwia przesuwanie się
połówek. Małż może otwierać i zamykać muszle.
●
Oczy umieszczone na brzegu płaszcza
●
Powstawanie perły – do wnętrza organizmu dostaje się obce ciało i małż stara się je izolować
typ MIĘCZAKI
gromada MAŁŻE
podgr BLASZKOSKRZELNE WŁAŚCIWE
ANODONTA CYGNEA
SZCZEŻUJA WIELKA
gromada ŁÓDKONOGI:
●
muszla w postaci rurki otwartej po obydwóch stronach
typ MIĘCZAKI
gromada ŁÓDKONOGI
SCAPHOPODA
gromada GŁOWONOGI Cephalopoda:
●
u łodzików muszla kilkukomorowa, zbudowana z węglanu wapnia, zwierze żyje w ostatniej komorze. U
płaszczoobrosłych szkielet w postaci os sepiae. Os sepiae i muszle innych głowonogów to narządy
homologiczne (tak samo powstają a inaczej wyglądają)
●
układ nerwowy: w głowie na wysokości przełyku występuje koncentracja wszystkich zwojów nerwowych
zwana mózgiem. Uważa się że głowonogi mają najlepszą pamięć i ośrodki kojarzenia wśród bezkręgowców.
Oczy także są najdoskonalej wykształcone wśród bezkręgowców, mają zdolność do akomodacji. Są podobnie
zbudowane do oczu kręgowców, lecz inaczej powstają, więc są to narządy analogiczne
●
szkielet wewnętrzny w postaci chrzęstnej puszki otaczającej mózg
●
noga ulega silnej modyfikacji – przekształca się w lejek który wyrzuca wodę i powoduje ruch do przodu. Woda
wnika przez szczelinę która znajduje się tuż pod lejkiem. Przednia część nogi przekształcona w ramiona które
mają przyssawki, gdyż jest to narząd chwytny. Ramion może być 8 (ośmiornice), 10 (dziesięciornice). U
samców mątw jedno lub dwa przekształcają się w narządy kopulacyjne – hektokotylusy
●
brak stadium larwalnego
●
4 główne rzędy
■
mątwy
■
kałamarnica
■
wampirzyce
■
ośmiornice
10 ramion
8 ramion
typ MIĘCZAKI
gromada GŁOWONOGI
podgr PŁASZCZOOBROSŁE
rząd MĄTWY
JAJA MĄTWY – WINOGRONA MORSKIE
typ MIĘCZAKI
gromada GŁOWONOGI
podgr
PŁASZCZOOBROSŁE
rząd MĄTWY
OS SEPIAE
typ
MIĘCZAKI
gromada GŁOWONOGI
rząd KAŁAMARNICE
typ MIĘCZAKI
gromada GŁOWONOGI
rząd MĄTWY
typ PIERŚCIENICE Annelida
●
typ ten tworzą organizmy należące do Protostomia i Triblastica
●
ektokomensalne (żyją na ramionach liliowców) i endopasożyty (żyją w płynie celomatycznym rozgwiazd)
●
ciało wydłużone,segmentowane, obłe, grzbietobrzusznie spłaszczone, symetria dwuboczna
●
mają ogromne znaczenie w biocenozach, użyźniają glebę, są pokarmem wielu zwierząt.
●
metameria (segmentacja) – podział ciała na mniej więcej jednakowe odcinki – metamery. Narządy wewnątrz
ciała również rozmieszczone są metamerycznie, oprócz układu pokarmowego. Metamery oddzielone są
septą w której są otwory. Wyróżniamy 2 rodzaje metamerii:
●
■
homonomiczna – wszystkie metamery są jednakowe
■
heteronomiczna – metamery mogą się różnić
celoma może powstawać na drodze:
■
schizocelii – poprzez
rozsunięcie się komórek
mezodermalnych
■
enterocelii – poprzez
uwypuklenie jelita
Posiada własny nabłonek
perytonealny. W każdym segmencie
znajdują się 2 worki celomatyczne. W płynie
celomatycznym znajdują się komórki
gromadzące substancje zapasowe. Mogą
być też obecne celomocyty które pełnią
funkcje odpornościowe
●
ciało składa się z 2 części:
■
głowy – złożona z 2
metamerów: prostomium
– płat przedgębowy i
peristomium – płat
gębowy.
■
tułowia – ostatnie segmenty
tułowia to pygidium, tam znajduje się otwór odbytowy
●
przewód pokarmowy składa się z:
■
jelita przedniego - pochodzenie ektodermalne, wyścielone oskórkiem. Zróżnicowane na jamę
gębową, silnie umięśnioną gardziel(wysuwana na zewnątrz, liczne ząbki) i przełyk(tu uchodzą
gruczoły ślinowe).
■
jelita środkowego
■
jelita tylnego - pochodzenie ektodermalne, wyścielone oskórkiem.
Nie wykazuje on metamerii. Na całej długości otoczony jest mięśniówką która umożliwia ruchy perystaltyczne.
Na granicy jelita przedniego i środkowego mogą występować wola które służą do magazynowania pokarmu.
●
układ nerwowy wykazuje budowę metameryczną. Występuję parzysty zwój mózgowy od którego odchodzi
obrączka okołoprzełykowa, która pod przełykiem łączy się zwojem podprzełykowym. Od niego odchodzą 2
pnie nerwowe. Drabinkowy typ układu nerwowego u prymitywnych pierścienic, u zaawansowanych typ
łańcuszkowy. Zwoje nadprzełykowe nazywane są mózgiem. W jego obrębie występują ciała grzybkowate
które pełnią funkcje ośrodków kojarzeniowych, dlatego pierścienice mają pamięć.
●
Bardzo liczne narządy zmysłów, odbierają bodźce świetlne, chemiczne. Oczka występują na prostomium.
Niektóre gatunki posiadają statocyty.
●
Oddychają cała powierzchnia ciała, organizmy wodne za pomocą skrzeli
●
układ krążenia zamknięty , pojawia się po raz pierwszy. Zbudowany z 2 głównych naczyń brzusznego i
grzbietowego, połączonych naczyniami w każdym segmencie. Naczynie grzbietowe otoczone jest mięśniami i
pompuje krew do przodu ciała. Barwniki oddechowe:
●
■
hemoglobina
■
chlorokruoryna
■
hemerytryna
układ wydalniczy: u prymitywnych pierścienic protonefridialny, u zaawansowanych (większość)
metanefridialny. Układ metanefridialny rozmieszczony metamerycznie, na każdy segment jedno
metanefridium. Nefrostom – orzęsiony lejek który pochłania z celomy zbędne metabolity, przechodzi w
nefridiodukt, przebija septę i przechodzi do następnego segmentu. Układ wydalniczy kończy się
nefridioporem.
●
Rozmnażanie rozdzielnopłciowe lub hermafrodytyczne
Trochofora – larwa o kształcie kulistym, złożona z 2 półkul: episfera (górna) hyposfera (dolna). W części
równikowej 2 wieńce rzęsek, oraz otwór gębowy. Na jednym z biegunów występuje otwór odbytowy. Na
przeciwnym biegunie płytka apikalna która pełni funkcje zmysłowe.
U części gatunków brak stadium larwalnego.
Gromada POLYCHAETA Wieloszczety:
●
segmentacja homonomiczna (wolnożyjące) i heteronomiczna (osiadłe)
●
parapodia – uwypuklenie ściany ciała z wchodzącą do niej celomą. Notopodium (grzbietowe) i neuropodium
(brzuszne). Każde złożone z 2 ramion. Występują w każdym segmencie oprócz ostatniego. Każde ramię ma
wzmacniający pręcik – acikule. Na końcu każdego ramienia występuje pęczek szczecinek – chaetae. Na
ramieniu grzbietowym wąs grzbietowy, analogicznie na brzusznym. Wąs może być przekształcony w skrzele.
●
odcinek głowowy (prostomium peristomium), tułów zakończony pygidium, zaraz przed nim strefa wzrostu
●
celoma kontaktuje się ze środowiskiem zewnętrznym za pomocą celomoduktów
●
skrzela zewnętrzne – cienkościenne wypustki w których znajdują się naczynie krwionośne. Skrzela mogą
występować na parapodiach lub na worze powłokowym.
●
pokrycie ciała: na zewnątrz znajduje się cienki oskórek który jest wytworem naskórka. W naskórku znajdują
się liczne gruczoły które wydzielają różne substancje, najczęściej śluz. U form osiadłych substancje te mogą
twardnieć i tak powstają domki. Z naskórkiem zrośnięte są mięśnie okrężne, pod nimi podłużne.
●
Układ nerwowy typu drabinkowego, występuje obrączka okołoprzełykowa,
●
układ wydalniczy:
■
protonefridia,
■
metanefridia,
■
protonefromiksja – zbudowane z celomoduktów w kształcie lejka, na których wewnętrznej powierzchni
znajdują się protonefridia. Protonefridia uchodzą do nefridioduktu, który otwiera się do celomoduktu.
■
●
Metanefromiksja – gdy występują metanefridia których nefridiodukty połączyły się celomoduktami
rozmnażanie:
płciowe
bezpłciowe
Zjawisko epitokii – jest to synchronizowany proces
dojrzewania płciowego, dojrzewanie zachodzi
równocześnie u samic i u samców.
Podział i pączkowanie
typ ANNELIDA
gromada WIELOSZCZETY
APHRODITE ACULEATA mysz morska
typ ANNELIDA
NEREIS DIVERSICOLOR
typ ANNELIDA
NEREIS DIVERSICOLOR
PARAPODIUM
typ ANNELIDA
ROBAK PALOLO
strona brzuszna
Stara gromada KLITELLATA siodełkowce:
●
należały do niej skąposzczety i pijawki
●
brak parapodiów, pozostałością po nich są guzki ze szczecinkami lub tylko szczecinki lub nic
●
obecność siodełka
●
brak stadium larwalnego
●
wszystkie gatunki hermafrodytyczne
gromada SKĄPOSZCZETY Oligochaeta
●
metameria homonomiczna (wyjątki: siodełko odcinek głowowy i pygidium)
●
układ pokarmowy: otwór gębowy, przełyk z którym związane są gruczoły Morrena (gruczoły wapienne) które
regulują poziom jonów w organizmie. Za przełykiem występuje wole gdzie magazynowany jest pokarm, za
nim żołądek i jelito.
●
budowa wewnętrzna: ciało jest pokryte kutikulą, głębiej położona jest jednowarstwowa epiderma, następnie
mięśnie okrężne (mniej) i podłużne (więcej). Jelito po stronie grzbietowej ma zgrubienie – Tyflosolis. Jelito od
zewnątrz pokryte jest komórkami chloragogenowymi – pełnią funkcje gromadzenia zbędnych metabolitów,
które usuwane są potem przez metanefridia.
●
Występują naczynia krwionośne grzbietowe i brzuszne. Po stronie grzbietowej występuje łańcuszek nerwowy.
●
Układ obojnaczy:
■
2 pary zbiorniczków nasiennych w 9 i 10 metamerze. Tam zbiera się sperma partnera
■
3 pary pęcherzyków nasiennych, tam gromadzi się sperma produkowana w jądrach
■
2 pary jąder w 10 i 11 segmencie, od jąder odchodzą 2 nasieniowody które kończą się otworami
płciowymi w 15 metamerze
■
1 para jajników w 13 metamerze, jajowody uwalniają się otworem płciowym w 14 metamerze
Zapłodnienie krzyżowe, wymiana spermy, osobniki oddalają się od siebie i zapłodnienie zachodzi znacznie
później. Każdy z osobników wykształca sobie śluzowatą mufkę(pierścień wokół ciała) do której składa jaja .
Mufka przesuwa się w
kierunku głowy i kiedy
dojdzie do metameru 9 i
10 plemniki wnikają i
zapładniają komórki.
Mufka przechodzi przez
głowę i zostaję
uwolniona
typ ANNELIDA
gromada SKĄPOSZCZETY
LUMBRICUS TERESTRRIS
dżdżocha
typ ANNELIDA
gromada SKĄPOSZCZETY
TUBIFEX TUBIFEX
gromada PIJAWKi Hirudinoidea:
●
stała liczba metamerów (34), później
dochodzi do wtórnej metameryzacji
●
brak jakichkolwiek wyrostków
●
2 przyssawki: przednia i tylna. Obydwie po
stronie brzusznej
●
jelito posiada liczne uchyłki w których
magazynowana jest krew
●
otwór odbytowy po stronie grzbietowej
●
występuje tendencja do zanikania przegród
pomiędzy segmentami
pijawka lekarska – w śliniankach produkuje hirudynę
która obniża ciśnienie i zapobiega krzepnięciu krwi.
typ: ANNELIDA
gromada: HIRUDINOIDEA
PIJAWKA
PSEUDOCOELOMATA wtórojamowce pozorne
Jama ciała zwana pseudocelem wypełniona jest płynem który pełni funkcje hydroszkieletu. Pseudocel w
przeciwieństwie do celomy nie ma własnych ścian.
typ KOLCOGŁOWY Acanthocephala (Wykład)
●
pasożyty. Larwy żyją w jelitach bezkręgowców, formy dorosłe w jelitach kręgowców
●
długość od kilku mm do 50 cm
●
robakowato wydłużone ciało
●
ryjek – narząd czepny, ma liczne kolce, może być wciągany do pochewki
●
szyjka – nieuzbrojona
●
tułów – najdłuższy odcinek, posiada liczne kolce'
●
ciało pokryte oskórkiem wytwarzającym kolce. wór powłokowy zbudowany jest z syncycjalnego
kilkuwarstwowego naskórka oraz z warstwy mięśni. W naskórku występują liczne kanały i zatoki wzdłuż ciała.
Ich funkcja to rozprowadzanie składników odżywczych po całym ciele
●
jama ciała to pseudocel, wypełniona jest płynem o dużym ciśnieniu. W tułowiu pseudocel przegrodzony jest
więzadłem. Wewnątrz tej struktury znajduje się jamka w które produkowane są komórki rozrodcze
●
układ nerwowy zbudowany jest ze zwoju leżącego w pochewce ryjka. Od tego zwoju odchodzą odgałęzienia
do ryjka i tułowia
●
chemoreceptory – występują na ryjku, są przystosowaniem do pasożytniczego trybu życia
●
brak układu krążenia, oddechowego i pokarmowego
●
układ wydalniczy protonefridialny u niektórych gatunków
●
u form rozdzielnopłciowych samce mniejsze od samic
●
komórki jajowe przez otwór w więzadle wydostają się do pseudocelu gdzie zachodzi zapłodnienie.
Zapłodnione komórki jajowe zmieniają kształt z okrągłych na eliptyczne.
Dzwon maciczny – odpowiada za segregacje komórek rozrodczych. Niezapłodnione trafiają do pseudocelu a
zapłodnione o wrzecionowatym kształcie dostają się do macicy
Bruzdkowanie całkowite, spiralne, zdeterminowane
typ BRZUCHORZĘSKI Gastrotricha (wykład)
●
żyją w wodach słodkich, są mikroskopijnych rozmiarów, planktoniczny tryb życia
●
ciało cylindryczne, występuje głowa i tułów
●
na głowie rzęski zebrane w pąki
●
ciało pokryte oskórkiem uzbrojonym w kolce
●
na końcu tułowia znajdują się wyrostki mogące przyczepiać organizm do podłoża. Czasem pojedynczy
ogonek.
●
W naskórku po brzusznej stronie ciała występują rzęski
●
mięśnie podłużne i okrężne nie są zrośnięte z naskórkiem
●
w odcinku głowowym parzyste zwoje połączone komisurą. Od zwojów do tyłu ciała odchodzą 2 pnie nerwowe
●
narządy zmysłów:
■
na głowie – liczne chemoreceptory, fotoreceptory, rzęski
■
na tułowiu – wyrostki czuciowe
●
układ wydalniczy protonefridialny
●
brak układu krążenia oddechowego
●
w większości obojnaki, brak stadium larwalnego
●
bruzdkowanie całkowite, promieniste
typ SIKWIAKI Sipnuculida (wykład)
●
występują w morzach o dużym zasoleniu, zagrzebane w mule lub piasku
●
długość od 5-25 cm
●
ryjek – służy do zdobywania pokarmu. U części ryjek może być dużo dłuższy niż tułów, czasem może być
wciągany do tułowia. Pokryty jest kolcami pochodzenia oskórkowego. Na szczycie otwór gębowy otoczony
czułkami. Na wewnętrznej powierzchni czułków znajdują się rowki, które ułatwiają przesuwanie pokarmu.
●
Tułów o kształcie workowatym, pokryty urzeźbionym naskórkiem. Otwór odbytowy po grzbietowej stronie
bliżej przodu ciała.
●
Oskórek, jednowarstwowy naskórek w których występują liczne gruczoły, 3 warstwy mięśnie, nabłonek
perytonealny
●
układ nerwowy: zwoje mózgowe połączone z obrączką okołoprzełykową od której odchodzi pojedynczy pień
nerwowy. Na pniu brak zwojów nerwowych
Narządy zmysłów: na ryjku odbierają bodźce chemiczne, dotykowe. Mogą występować oczka.
●
Jama ciała – celoma. Płyn celomatyczny pełni funkcje przewodu pokarmowego. W płynie celomatycznym
występują komórki chloragogenowe które wychwytują i magazynują zbędne metabolity. Występują tez dyski
których funkcją jest zasklepianie ran przewodu pokarmowego
●
układ pokarmowy: sikwiaki są mułożercami, odżywiają się organizmami występującymi w mule. Ziarenka
piasku ranią układ pokarmowy.
●
Oddychanie zachodzi całą powierzchnią ciała, szczególnie przez czułki
●
układ wydalniczy: para metanefridów które współpracują z komórkami chloragogenowymi i urnami
●
rozmnażanie: zwykle płciowe. Brak gametoduktów, gamety wydostają się na zewnątrz poprzez metanefridia.
W rozwoju występuje planktonowa larwa trochofora. Drugie stadium larwalne – pelagosfera
typ SZCZETNICE (wykład)
●
zagrzebane w mule lub piasku, od 3cm do 2m
●
zwykle jaskrawo zabarwione
●
ryjek bardzo długi, odpowiada prostomium pierścienic. Przednia część ryjka jest rozwidlona, tworzy 2 płaty.
Ryjek może się zwijać i tworzyć rynienkę. Wewnątrz rynienki znajdują się rzęski które przesuwają pokarm.
Ryjek może się ekstremalnie rozciągać, u jednego gatunku z 8 cm do 2m. Nie jest wciągany do tułowia. Jego
funkcja to zdobywanie pokarmu. U nasady ryjka po brzusznej stronie występuje otwór gębowy oraz 2
skupienia szczecin
●
tułów workowaty pokryty brodawkami. Otwór odbytowy z tyłu ciała
●
cienki oskórek, naskórek jednowarstwowy, tkanka łączna, 3 warstwy mięśni, nabłonek perytonealny
●
jama ciała – celoma, występuje tylko w tułowiu
●
układ nerwowy: nie jest zbudowany ze zwojów. W ryjku występuje obrączka okołoprzełykowa od której w
kierunku tułowia odchodzi pień nerwowy
Narządy zmysłów głównie w okolicy ryjka, chemiczne i dotykowe
●
układ pokarmowy kompletny, drożny. Jelito tyle ulega rozszerzeniu które nazywamy kloaką
●
układ krwionośny zamknięty
●
●
formy rozdzielnopłciowe o skrajnym dymorfizmie płciowym. U niektórych osobniki męskie to tylko jądra
●
gamety wydostają się przez lejki metanefridiów, bruzdkowanie spiralne. W rozwoju występuje planktonowa
larwa trochofora. U szczetnic występuje epigenetyczna determinacja płci. Larwy przekształcają się w samice.
Jeżeli larwa po jakimś czasie trafi na ryjek młodej samicy to przekształca w się samca. Pod wpływem
feromonów samicy zanika ryjek, otwór odbytowy i gębowy, naskórek. Rozwijają się jądra. Samiec trafia do
worków analnych samicy gdzie pozostaje do końca życia. W jednej samicy może żyć do 200 samców. Samce
odżywiają się za pomocą osmozy
typ VESTIMENTIFERA niedrożnorurkowce i
POGONOPHORA drożnorurkowce (wykład)
●
prowadzą osiadły tryb życia na dnie rowów oceanicznych
●
posiadają szkielet zewnętrzny w postaci domków w kształcie rurek
●
zwykle występują masowo
Vestimentifera
Pogonoohora
Żyją w pobliżu ujść gorących źródeł bogatych w związki
siarki
Żyją w zimniejszych wodach, są najdłużej żyjącymi
osobnikami (250 000 lat)
●
Ciało wydłużone, dwubocznie symetryczne, nitkowate
●
długość od 5 cm do 3 m
●
ciało zbudowane z:
Vestimentifera
●
●
●
●
●
Prosoma – krótki płat z którego wyrastają czułki (do 2000) które
tworzą zwarty cylinder. Na czułkach znajdują się liczne drobne
wyrostki tzw piórka
Mezosoma – krótki odcinek o kształcie walcowatym, po bokach
posiada rowki (fałdy) - Vestimenta
Metasoma – najdłuższy odcinek. Po grzbietowej stronie występuje
bruzda a w niej gruczoły które produkują domek. W metasomie
wyróżniamy część przednią i tylną. Oddzielone są od siebie
zgrubieniami w kształcie pierścieni. Ich funkcją jest zakotwiczanie
ciała w domku w razie nagłych skurczów ciała.
Opistosoma – jest segmentowana (od 2 do 35). Przyczepia ciało do
domku.
Pogonoohora
●
●
●
●
●
Prosoma – mniej czułek
Mezosoma
Metasoma
Opistosoma
Obturakulum – fałd w
kształcie cylindra który łączy
podstawę czułków
Na zewnątrz wytwarzają domki z chityny i skleroprotein
Vestimentifera
Pogonoohora
Domki zamknięte u dołu (niedrożnorurkowce)
Domki otwarte na obu końcach (drożnorurkowce)
Naskórek jednowarstwowy, pod naskórkiem mięśnie okrężne i podłużne tworzące wór powłokowo-mięśniowy
●
jama ciała to celoma poprzedzielana przegrodami na 3 części
■
proceloma – w prosomie
■
mezoceloma – w mezosomie
■
metaceloma – w metasomie
■
2 worki celomatyczne w każdym segmencie opistosomy
■
brak celomy w obturakulum
Proceloma i metaceloma kontaktują się ze środowiskiem zewnętrznym za pomocą celomoduktów. Celoma
wyścielona jest nabłonkiem perytonealnym tylko w stadium larwalnym, u dorosłych wyścielona jest tkanką
gąbczastą. Występuje w niej płyn celomatyczny w którym rozpuszczona jest hemolimfa w bardzo dużym
stężeniu.
●
Układ nerwowy zlokalizowany pod naskórkiem. W prosomie występuje zwój mózgowy od którego odchodzi
obrączka (nieokołoprzełykowa). Brak narządów zmysłów, jedynie czułki odbierają bodźce dotykowe.
●
Brak układu pokarmowego. Brak otworu odbytowego i gębowego. Odżywiają się na drodze pinocytozy
substancjami organicznymi pobieranymi z wodą. Proces ten zachodzi głównie w piórkach znajdujących się na
czułkach.
Vestimentifera
●
●
●
Pogonoohora
Larwy mają zawiązek układu pokarmowego który ulega
degeneracji
w metasomie znajduje się tkanka trofosomalna w której żyją
endosymbiotyczne bakterie – chemoautotrofy które
przyswajają związki siarki i przetwarzają je w substancje
organiczne
olbrzymie zdolności regeneracyjne
●
Brak układu oddechowego, oddychają całą powierzchnią ciała, głównie przez czułki
●
układ krążenia zamknięty. 2 naczynia: grzbietowe i brzuszne, połączone z tyłu ciała licznymi naczyniami
włosowatymi. Hemoglobina rozpuszczona jest w osoczu, oraz znajduje się w ciałkach krwi. Wysokie stężenie
hemoglobiny jest zabezpieczeniem przed wahaniami ilości tlenu w środowisku.
●
Rozdzielnopłciowe, gonady znajdują się w metasomie, brak gonoduktów, gamety wydostają się do celomy
poprzez pęknięcia ściany gonady. Do środowiska wydostają się poprzez celomodukty
●
u zarodka celoma powstaje w wyniku enterocelii. W rozwoju występują wolnożyjące larwy które opadają na
dno i zaczynają budować domki
typ WROTKI Rotatoria
●
ok. 3 mm długości
●
formy osiadłe i wolnożyjące
●
odporne na zmiany środowiska – wysokie i niskie temperatury, wysychanie itp. Mogą encystować (otaczają
się cystą). Mają zdolność do anabiozy (zwolnienia metabolizmu)
●
kształt walcowaty, cylindryczny
●
spłaszczone grzbietobrzusznie
●
3 odcinki: głowowy, tułowiowy, nożny
●
aparat rzęskowy (wrotny):
■
u prymitywnych 2 wieńce rzęsek otaczają jeden otwór gębowy, drugi zlokalizowany jest na szczycie
głowy
■
w czasie ewolucji wrotków nastąpił zanik wieńca wokół otworu gębowego, a szczytowy rozdzielił się 2
wieńce:
■
przedni(narząd ruchu) – trochus
■
tylny(naganianie pokarmu do gardzieli) - cingulum
Rzęski poruszają się w przeciwnych kierunkach ruchem zsynchronizowanym. U niektórych wrotków
doszło do rozdzielenia przedniego wieńca na 2 części
U samców aparat wrotny jest wykształcony słabiej niż u samic.
●
Tastry – wyrostki na tułowiu u form planktonowych, 2 po bokach 1 po stronie grzbietowej, mogą występować
na nich szczecinki, służą do skakania
●
noga – długa i wąska. U form planktonowych noga zredukowana lub brak. Na jej końcu 1- 4 wyrostki do
których uchodzi wydzielina która przyczepia wrotka do podłoża
●
form osiadłe mogą tworzyć loriki
●
naskórek jednowarstwowy z kutykulą, u form młodych budowy komórkowej, u dorosłych syncycjalny.
Pomiędzy komórkami naskórka występują gruczoły śluzowe, które tworzą aparat retrocerebralny położony
po stronie grzbietowej
●
mięśnie podłużne, pod nimi okrężne, zrośnięte ze sobą. Odrębne grupy mięśni służą do wciągania głowy i
nogi do wnętrza
●
jamą ciała jest pseudocel czyli blastocel wypełniony płynem który tworzy hydroszkielet.
●
Układ nerwowy: 3 zwoje centralnego układu nerwowego (głowowy, nożny i aparatu wrotnego)
Od zwoju głowowego odchodzą krótkie nerwy do unerwionej gardzieli i narządów zmysłów
●
oczy proste, fotoreceptory w postaci plamek pigmentu. Szczecinki jako zmysł dotyku. Aparat retrocerebralny
posiada chemoreceptor
●
jelito złożone z 3 odcinków:
■
jelito przednie(otwór gębowy, gardziel, przełyk) – ektodermalne
■
jelito średnie(żołądek) – endodermalne
■
jelito tylne – ektodermalne
Silnie umięśniona gardziel(mastaks) wyścielona kutikulą. W gardzieli znajduje się aparat szczękowy który
jest połączony z mięśniami, służy do rozdrabniania pokarmu. Do gardzieli uchodzą ślinianki które produkują
enzymy trawienne i śluz. Za gardzielą występuje krótki orzęsiony przełyk do którego uchodzą gruczoły
trzustkowe(enzymy trawienne). Dalej jest orzęsione jelito środkowe zwane żołądkiem,w którym zachodzi
trawienie zewnątrzkomórkowe. Jelito tylne kończy się kloaką
●
układ wydalniczy protonefridialny. Jego kanaliki uchodzą do pęcherza moczowego, a następnie do kloaki. U
osobników męskich często brak układu wydalniczego
●
brak układu oddechowego i krążenia. Oddychają całą powierzchnią ciała.
●
rozmnażanie tylko płciowe, często partenogenetyczne. U większości występuje silny dymorfizm płciowy, w
skrajnych przypadkach osobnik męski to jądro otoczone naskórkiem. U niektórych gatunków brak samców.
Męski układ: jądra + nasieniowody uchodzące na zewnątrz. Produkują 2 typy plemników
■
ruchliwe plemniki funkcjonalne
■
niefunkcjonalne plemniki sztywne – służą do przebijania ściany jajnika
Żeński układ: parzyste jajniki, jajowód uchodzący do kloaki. Niektóre gatunki są żyworodne – zarodki
rozwijają się w macicy która jest rozszerzeniem jajowodu. Bruzdkowanie całkowite spiralne. Brak stadiów
larwalnych. U gatunków rozdzielnopłciowych występuje przemiana pokoleń – heterogonia.
●
Eutelia – stała liczba komórek. Brak zdolności regeneracyjnych.
Typ NICIENIE Nematoda
●
ciało nitkowato wydłużone, na przekroju okrągłe, niesegmentowane, zwężone na końcach
●
otwór gębowy znajduje się z przodu ciała, otoczony płatami zwanymi wargami. Na nich występują brodawki
zmysłowe oraz wytwory oskórka (ząbki, szczeciny)
●
po stronie brzusznej występuje otwór wydalniczy, odbytowy i płciowy
●
eutelia, liczba komórek ciała <500 niezależnie od wielkości gatunki
●
całkowity brak wici i rzęsek, nawet u plemników
●
ciało pokryte kilkuwarstwową kutikulą (u pasożytów gruba, u form wolnożyjących cienka), okresowo ja
zrzucają – ulegają linieniu
●
hypoderma – występuje pod kutikulą, może mieć budowę komórkową lub syncycjalną. Występują w niej 4
zgrubienia(lub osiem):
■
1 po stronie brzusznej
tu przebiegają pnie nerwowe
■
1 po stronie grzbietowej
■
2 zgrubienia boczne – tam przebiegają kanały układu wydalniczego
W przypadku naskórka syncycjalnego jądra komórkowe znajdują się w zgrubieniach. W naskórku liczne
gruczoły śluzowe, jadowe oraz adhezyjne.
●
Pod naskórkiem mięśnie podłużne
zrośnięte z nim. W komórce mięśniowej
część kurczliwa przyczepiona jest do
naskórka, a długa wypustka skierowana w
stronę pseudocelu. Wypustki te łączą się z
pniami mózgowymi biegnącymi w
zgrubieniach naskórka. W związku z tym
komórki nerwowe mają charakter
neuromototryczny. Poza mięśniami wora
powłokowego występują pojedyncze
mięśnie przebiegające grzbietobrzusznie w
pseudocelu.
●
Jama ciała to pseudocel wypełniony płynem pod dużym ciśnieniem – szkielet hydrostatyczny. W płynie zwykle
brak komórek, rozpuszczona jest w nim hemoglobina oraz substancje toksyczne
●
układ nerwowy: 2 lub więcej par zwojów połączonych obrączką okołoprzełykową. Pierwsza para zwojów
położona grzbietobocznie zwana mózgiem, druga para położona po brzusznej stronie ciała. Od zwojów do
przodu ciała odchodzą krótkie nerwy unerwiające narządy zmysłów. Do tyłu odchodzą pnie nerwowe (zwykle
8 ) w zgrubieniach naskórka.
●
Układ pokarmowy: kompletny, drożny. Jelito przednie i tylne wyścielone oskórkiem, ulega linieniu. W jelicie
środkowym występują mikrokosmki. W nich zachodzi trawienie wewnątrzkomórkowe. U samców jelito tylne to
kloaka.
●
układ wydalniczy
■
u Adenophorea zbudowany z 1 lub 2 komórek otwierających się otworkiem wydalniczym
■
u Secernentea układ wydalniczy w kształcie litery H, zbudowany z 3 komórek. 2 kanały boczne
biegnące w zgrubieniach naskórka oraz łączący je kanał poprzeczny
●
brak układu oddechowego i krążenia. Oddychają cała powierzchnią ciała.
●
w większości rozdzielnopłciowe. Wyraźny dymorfizm u glist(samice większe, samce mniejsze i mają zawinięty
koniec)
●
układ rozrodczy:
■
męski: nieparzyste bardzo długie jądro, nasieniowód, kanał wytryskowy otwierający się do kloaki.
Narządem kopulacyjnym są 2 wyrostki (spikule) tkwiące w ścianie kloaki. Cały układ rozrodczy męski
to bardzo długi kanalik o zróżnicowanej średnicy
■
żeński. 2 bardzo długie jajniki, 2 jajowody, 2 macice które uchodzą do nieparzystej pochwy.
Zapłodnienie zachodzi w macicy, większość to formy jajorodne. U pasożytów powstają miliony jaj.
Bruzdkowanie całkowite nierównomierne ściśle zdeterminowane. Rozwój prosty, larwa jeśli występuje
podobna jest do formy dorosłej.
gromada ADENOPHOREA:
●
brak fasmidi – narządów zmysłu reagujących na bodźce chemiczne
●
układ wydalniczy w postaci gruczołów renalnych
●
zjawisko hologonii – komórki płciowe powstają na całej długości gonady
włosogłówka ludzka – pasożyt jelita u naczelnych, może prowadzić do zapalenia jelita ślepego
włosień kręty – powoduje włośnicę. Zarażenie następuje poprzez zjedzenie niedogotowanego mięsa wieprzowego z
trychinami. W jelicie następuje kopulacja, samce giną. Samice są żyworodne, rodzą młode larwy które dostają się do
układu krwionośnego i mięśni szkieletowych.
gromada SECERNENTEA:
●
obecne fasmidia
●
telogonia – komórki rozrodcze
powstają tylko w pewnej części gonady
●
głównie pasożyty
węgorek jelitowy – może powodować biegunki oraz zaburzenia w układzie nerwowym
tęgoryjec dwunastnicy – krwotoki, silna anemia
Cykl rozwojowy tęgoryjca:
●
●
●
●
●
Jaja opuszczają organizm człowieka z kałem. Są tak małe, że mogą być wdychane przez gospodarza razem
z kurzem.
Z jaj w ciepłej, wilgotnej glebie wylegają się larwy.
Larwy przyczepiają się do skóry i przechodzą do krwi.
Z krwią lub limfą larwy wędrują do płuc, po czym wspinają się drogami oddechowymi do przewodu
pokarmowego. Tu osiągają dojrzałość
W jelicie cienkim larwy przyczepiają się do błon śluzowych za pomocą zębów przypominających hak, głównie
w jelicie czczym, gdzie przechodzą rozmnażanie płciowe.
glista ludzka – atakuje dzieci do 10 lat, powoduje glistnice
Cykl rozwojowy
Zapłodnione jaja wraz z kałem wydostają się na zewnątrz. W środowisku zewnętrznym w jajach rozwijają się larwy
glisty. Gdy jaja dostana się do przewodu pokarmowego żywiciela zostają nadtrawione, wówczas larwy czynnie
opuszczają otoczki jajowe, przebijają ścianę jelita i wnikają do naczyń krwionośnych oraz limfatycznych.
Z krwią dostają się poprzez wątrobę i serce do płuc. Przebijają śródbłonek naczyń i nabłonek pęcherzyka płucnego,
przechodzą do światła pęcherzyków, oskrzelików i oskrzeli. Ruchy migawkowe nabłonka i odruchy kaszlu transportują
larwy do gardła. Zostają połknięte, dzięki czemu pasożyt ponownie trafia do jelita cienkiego, gdzie dojrzewa i wzrasta.
Glista żyje około 1 roku. W trakcie wędrówki larwy linieją dwukrotnie. Dojrzewają w ciągu 3 miesięcy. Dojrzałe
osobniki mają zdolność wpełzania do przewodu trzustkowego, dróg żółciowych i wyrostka robaczkowego.
owsik ludzki – pasożytuje w jelicie cienkim i grubym
filaria bankrofta – powoduje słoniowaciznę, pasożytuje w układzie limfatycznym
Typ NITNIKOWCE Nematomorpha
●
kształt nitki od 10cm do 1m, średnica 1mm
●
osobniki dorosłe wolnożyjące, larwy są pasożytami stawonogów
●
kutykula, hypoderma o budowie komórkowej, mięśnie
●
brak układu wydalniczego i zgrubień bocznych
●
u części tylko zgrubienia brzuszne, u innych brzuszne i grzbietowe
●
wnętrze wypełnia parenchyma w której występują puste przestrzenie które tworzą pseudocel
●
osobniki dorosłe nie pobierają pokarmu z zewnątrz, jelito nie funkcjonuje, jest zredukowane. Odżywiają się
materiałem zgromadzonym przez formy larwalne
●
brak układu oddechowego i krążenia
●
rozdzielnopłciowe. Układ rozrodczy zbudowany tak samo jak u nicieni.
Podczas kopulacji samiec składa spermę w sąsiedztwie kloaki samicy, która zostaje zmagazynowana w
zbiorniczkach nasiennych. Kiedy komórka jajowa zmierza do kloaki przechodzi obok tych zbiorniczków i
dochodzi do zapłodnienia. Powstaje larwa która jest zjadana przez żywiciela lub wnika do niego aktywnie.
Larwa rośnie żywiąc się ciałem żywiciela i linieje. Forma młodociana opuszcza żywiciela, przechodzi do wody
gdzie dojrzewa i składa jaja. Układ pokarmowy występuje tylko u larw i form młodocianych, potem ulega
redukcji
typ RYJKOGŁOWY Kinorhyncha (wykład)
●
organizmy morskie, zagrzebane w mule lub piasku
●
ciało wydłużone, zbudowane z ryjka, głowy, szyi i tułowia. Ryjek i głowa mogą być wciągane do tułowia
●
ciało pokrywa oskórek podzielony na pierścienie – zonity
●
na szczycie ryjka występuje otwór gębowy, który otoczony jest oskórkowymi sztyletami
●
na głowie występują wyrostki naskórka – skalidy
●
szyja pokryta płytkami z oskórka, po wciągnięciu ryjka przykrywają przód ciała
●
jama ciała to pseudocel
●
●
formy rozdzielnopłciowe, dymorfizm słabo zaznaczony
typ KOLCZUGOWCE Loricifera (wykład)
●
morskie, mikroskopijne rozmiary
●
ciało w kształcie butelki (głowa, szyja, tułów oraz odwłok)
●
głowa i szyja może schować się do tułowia
●
na szczycie głowy występuje stożek z otworem gębowym
●
na głowie i szyi skalidy – wyrostki naskórka pokryte oskórkiem
●
głowa oddzielona od szyi wyraźnym przewężeniem
●
na tułowiu oskórek grubszy – domek zwany loriką
●
jednowarstwowy naskórek, pod nim mięśnie, brak wora powłokowego
●
jama ciała – pseudocelem
●
układ pokarmowy kompletny, drożny
●
brak układu oddechowego i krwionośnego
typ PRIAPULIDA Niezmogowce (wykład)
●
zagłębione w mule lub piasku
●
ciało w kształcie walca
●
ryjek – 1/3 długości ciała, grubszy od tułowia. Na szczycie ryjka otwór na którym występują kolce – skalidy. Są
też brodawki czuciowe
●
Tułów workowaty, pokryty oskórkiem, na zewnątrz występują pierścienie. Na końcu tułowia otwór odbytowy.
●
Wór powłokowy – jednowarstwowy naskórek, 2 warstwy mięśni
●
jama ciała – pseudocel, szkielet hydrostatyczny
●
układ nerwowy: zlokalizowany pod naskórkiem, zbudowany z obrączki około przełykowej oraz pni
brzusznych. Brak zwojów
●
układ pokarmowy kompletny drożny. Jelito przednie i tylne wyścielone oskórkiem
●
brak układu oddechowego, czasem występują wyrostki ogonowe które działają jak skrzela zewnętrzne
●
brak układu krążenia
●
●
formy rozdzielnopłciowe
●
bruzdkowanie całkowite
Lophophorata – czułkowce (wykład)
●
ciało dwubocznie symetryczne, zbudowane z prosomy, mezosomy i metasomy. W każdym odcinku występuje
celoma
●
odcinek głowowy słabo wykształcony
●
lofofor – wytwór mezosomy, fałd ściany ciała otaczający otwór gębowy, na którym znajdują się orzęsione
czułki. Służy do naganiania pokarmu.
●
Układ pokarmowy w kształcie litery U
●
szkielet zewnętrzny w kształcie rurki
●
●
należą tutaj typy:
■
Phoronida
■
Bryozoa
■
Brachiopoda
typ PHORONIDA (wykład)
●
przyczepiają się do dna morskiego lub skał
●
5-25cm
●
ciało w kształcie cylindra, tkwi w domku o kształcie rurki
●
prosoma – zwana epistomem, obejmuje rejon przedgębowy, jest w postaci płata przykrywającego od góry
otwór gębowy
●
mezosoma – lofofor ma kształt kryzy, i znajdują się na nim 2 rzędy orzęsionych czułków
●
metasoma – najdłuższy odcinek ciała, odpowiednik tułowia
●
cienki oskórek
●
wór powłokowo-mięśniowy zbudowany z jednowarstwowego naskórka, mięśni i nabłonka perytonealnego
W naskórku występują liczne gruczoły produkujące domek
●
jama ciała to celoma, ma 3 odcinki
●
układ nerwowy zbudowany z pierścienia leżącego u podstawy lofoforu, od niego odchodzą krótkie nerwy do
lofoforu oraz 2 pnie nerwowe do tyłu ciała. Brak narządów zmysłów w naskórku pojedyncze komórki
zmysłowe
●
układ pokarmowy w kształcie litery U. Otwory gębowy i odbytowy położone blisko siebie. Mięśniówka słabo
wykształcona, pokarm przesuwają rzęski
●
oddychają całą powierzchnią ciała, głównie przez orzęsione czułki
●
występuje para metanefridiów
●
w większości obojnaki, bruzdkowanie całkowite promieniste
●
aktinotrocha – larwa
typ BRYOZOA (wykład)
●
tworzą kolonie, tzw. zoaria, które pokrojem przypominają mszaki. W pojedynczej koloni jest kilka milionów
osobników, tzw. zooidów
●
mogą być przyrośnięte do podłoża lub mogą pełzać
●
zooid zbudowany jest z właściwego osobnika zwanego polipem, oraz otaczającego go cylindrycznego
naskórka zwanego zoecjum (pełni funkcje szkieletu zewnętrznego). U góry zoecjum występuje otwór.
●
W koloniach występuje polimorfizm osobników:
■
antozoidy – typowo wykształcone, uczestniczą w odżywianiu
■
heterozoidy – osobniki przekształcone, mają różne funkcje
●
kenozoidy – przyczepiają kolonie do podłoża
●
awikularie – wyłapują pokarm
●
wibrakularie (?) - oczyszczają kolonie
●
gonozoidy – tam rozwijają się jaja
●
występuje typowy wór powłokowo-mięśniowy. W naskórku występują liczne gruczoły: zoecja.
●
Brak układu oddechowego, wydalniczego i krążenia
●
formy obojnacze mogą się rozmnażać bezpłciowo przez pączkowanie(pączki przetrwalne). Bruzdkowanie
całkowite
typ BRACHIOPODA ramienionogi (wykład)
●
występują w morzach. Osiadły tryb życia, są przyczepione do dna, skał itp.
●
nigdy nie tworzą koloni
●
ciało pokryte dwuklapową muszlą która przypomina muszlę u małży. Muszla górna przykrywa grzbietową
stronę ciała, dolna brzuszną. U małży muszla przykrywa boczne części ciała, więc jest to podobieństwo
pozorne. Muszla zbudowana z 2 warstw substancji organicznych nasyconych węglanami i fosforanami
●
lofofor – 2 długie ramiona, zwykle zwinięte, zajmują większą część powierzchni muszli. Ramiona mogą być
wysunięte w celu zdobywania pokarmu.
●
Orzęsiony naskórek, tkanka łączna, jedna warstwa mięśni, nabłonek perytonealny
●
otwarty układ krążenia – serce, brak wykształconych naczyń krwionośnych, krew płynie w szczelinach
nabłonka perytonealnego
●
brak układu oddechowego
●
bruzdkowanie całkowite promieniste
typ STAWONOGI Arthropoda
●
Coelomata Triblastica Protostomia. Grupa monofiletyczna.
●
ciało dwubocznie symetryczne, segmentacja heteronomiczna
●
segmenty można podzielić na 3 grupy – tagmy:
■
głowa – cephalon (otwór gębowy, narządy gębowe, narządy zmysłów)
■
tułów – thorax (3 segmenty, znaczenie lokomotoryczne, na każdym segmencie para odnóży
krocznych. U stawonogów które nie posiadają odwłoka w tułowiu znajdują się narządy wewnętrzne.)
■
tułów – abdomen (zbudowany z różnej liczby segmentów)
Pierwszy segment to akron, ostatni - telson
●
u niektórych stawonogów głowa zrasta się z tułowiem albo z niektórymi segmentami tułowia i powstaje
głowotułów (cephalothorax)
●
wytwarzają szkielet zewnętrzny zbudowany z płytek. Na każdy segment przypadają 4 płytki
■
tergit – płytka grzbietowa
■
sternit – płytka brzuszna
■
pleuryty – płytki boczne
W miejscu połączenia płytek występuje cieńsza kutikula, która nie krępuje ruchów. Kutikule można podzielić
na 2 warstwy:
■
epikutikula – warstwa zewnętrzna, cienka
■
prokutikula – warstwa wewnętrzna, gruba. Stanowi
miejsce przyczepu mięśni .
Do wnętrza ciała kutikula tworzy wyrostki zwane apodemami –
są to miejsca przyczepu mięśni, podtrzymują także narządy
wewnętrzne. Kutikula tworzy barierę przed uszkodzeniami
mechanicznymi, chemicznymi, wysychaniem, bateriami.
Stawonogi co jakiś czas odrzucają szkielet zewnętrzny by mogły
urosnąć. Po procesie linienia pozostaje wylinka.
●
posiadają odnóża które są połączone z ciałem stawowato
(ruchomo). Każde z odnóży zbudowane jest z odcinków pomiędzy którymi też występują stawy.. Odnóża
mogą występować w każdej tagmie.
Jeśli występują na głowie to pełnią funkcje zmysłowe albo narządów gębowych.
Na tułowiu pełnią funkcje lokomocyjne.
Odnóża odwłokowe pełnia funkcje lokomocyjne, oddechowe (skrzela) lub kopulacyjne
●
na zewnątrz kutikula wytwarzana przez jednowarstwowy naskórek, tworzy szkielet zewnętrzny.
●
Miksoceloma – jama ciała którą stanowi połączenie blastocelu z celomą. W każdym segmencie powstają 2
woreczki celomatyczne które otwierają się i łączą z blastocelem. Wypełniona jest hemolimfą. Miksoceloma z
hemolimfą nazywana jest hemocelomą.
●
Układ pokarmowy złożony z 3 części:
■
jelito przednie(stomodeum) – ektodermalne
■
jelito średnie(mezenteron) – endodermalne
■
jelito tylne(proktodeum) – ektodermalne
Jelito przednie i tylne wyścielone jest kutikulą
●
układ nerwowy: typu drabinkowego, właściwa drabinka występuje tylko w czasie rozwoju zarodkowego i u
form niższych. Po stronie grzbietowej znajduje się mózg z ośrodkami kojarzenia. Mózg może być zbudowany
z 2 lub 3 płatów. Po stronie brzusznej parzysty zwój podprzełykowy który łączy się z mózgiem obrączką
okołoprzełykową. W każdym segmencie 2 zwoje połączone komisurą. Oprócz CUN występuje też układ
sympatyczny (wegetatywny) który unerwia narządy wewnętrzne
●
narządy zmysłów są liczne i dobrze wykształcone.
Oczy proste (ocelle) informują o kierunku padania światła i jego natężeniu.
Oczy złożone zbudowane są z kilku do kilku tysięcy podjednostek tzw. omatidiów. Omatidia mają kształt
wydłużonych stożków, izolowane są od siebie pigmentem dzięki czemu osobnik odbiera obraz w postaci
punktów
U skorupiaków występują statocysty które mają postać otwartych lub zamkniętych pęcherzyków
Narządy strunowe (chondotonalne) - informują o napięciu mięśni, u owadów pełnia rolę słuchu
Narządy smaku na odnóżach i wkoło otworu gębowego
Włoski i szczecinki na całym ciele – narządy dotykowe
●
układ oddechowy różnie zbudowany, u wodnych skrzela, u larw wodnych skrzelotchawki. Gatunki lądowe
oddychają za pomocą tchawek. Pajęczaki za pomocą worków płucnych. U bardzo drobnych skorupiaków
występuje oddychanie całą powierzchnią ciała.
płuca blaszkowate (dawniej płucotchawki) - są to wpuklenia w kształcie komór do których prowadzą otwory
zwane przetchlinkami. Wewnątrz komór znajdują się liczne fałdki czyli blaszki, wewnątrz których krąży krew.
Wymiana gazowa zachodzi przez dyfuzje.
Tchawki – są to bardzo głębokie wpuklenia ściany ciała do których prowadzą otwory zwane przetchlinkami.
Tchawki tworzą system rurek oplatających narządy wewnętrzne, rurki te wyścielone są kutikulą. Na końcu
rurek występują komórki gwieździste czyli tracheoblasty. Od nich odchodzą krótkie odgałęzienia –
tracheole. Wypełnione są one płynem i docierają do wszystkich narządów wewnętrznych. Właściwa wymiana
gazowa zachodzi w tracheolach i tracheoblastach.
Skrzelotchawki – to cienkościenne wyrostki z siecią tchawek. Występują u larw owadów wodnych.
●
Układ krążenia otwarty w którym krąży hemolimfa: występuje serce po stronie grzbietowej w którym są ostia
Są to otworki przez które hemolimfa dostaje się do serca i pompowana jest do aorty, a następnie wylewa się
do hemocelu. Ostia posiadają zastawki.
●
Układ wydalniczy: zmodyfikowane metanefridia lub cewki Malpighiego. Są to rurkowate uwypuklenia części
jelita środkowego lub tylnego. Produkty metabolizmu z jelita przenikają do cewek a następnie są wydalane
●
rozmnażanie płciowe, większość rozdzielnopłciowych, wyjątek Wąsonogi. Czasem partenogenetyczne,
bardzo rzadko hermafrodytyzm. Występuje silny dymorfizm płciowy.
W odwłoku występuje para gonad oraz gonoduktów. Jajniki mogą mieć różne kształty.
Komórki jajowe są polilecytalne. U form lądowych w czasie rozwoju zarodkowego występują błony płodowe.
●
barwa ciała może pochodzić od kutikuli, pigmentu w komórkach w hypodermie, ciała tłuszczowego lub
hemolimfy. Mogą także występować barwy interferencyjne które są spowodowane odpowiednim urzeźbieniem
kutykuli
●
mięśnie poprzecznie prążkowane, zorganizowane w zespoły o znaczeniu funkcjonalnym. Brak wora
powłokowego.
podtyp TRYLOBITY Trilobitomorpha:
●
żyły w płytkich morzach od kambru do syluru, do 70 cm
●
ciało segmentowane, na każdym segmencie oprócz pierwszego i ostatniego para odnóży
●
gruba kutikula wysycona węglanem wapnia
●
nazwa pochodzi od trójdzielności:
■
■
podłużnej: w długiej osi ciała wyróżniamy część osiową i 2 części boczne
poprzecznej
●
tarcza głowowa – zbudowana z 5 segmentów, po grzbietowej stronie oczy złożone, po brzusznej
para czułków i otwór gębowy. Występują 3 pary odnóży gębowych podobnych do odnóży
krocznych
●
■
akron
■
czułki
■
przysadki gębowe podobne do odnóży tułowiowych (2 gałęziowe)
■
■
tarcza tułowiowa - w zależności od gatunku zbudowana z różnej liczby segmentów, do 40. Na
każdym segmencie para odnóży krocznych, dwugałęziowych
●
●
tarcza ogonowa
obecny gruczoł trzustkowo-wątrobowy
●
występowały formy larwalne które rozwijały się na drodze anamorfozy
podtyp CHELICERIFORMES Szczękoczułkokształtne:
●
brak wyodrębnionej głowy (z wyjątkiem kikutnic), głowa zrasta się z tułowiem
●
brak czułków
●
odnóża na głowie:
●
■
chelicery (szczękoczułki) – pierwsza para
■
pedipalpi (nogogłaszczki) – druga para
służą do zdobywania pokarmu
obecność gruczołu trzustkowo-wątrobowego który wydziela enzymy trawienne i magazynuje substancje
zapasowe
●
odnóża jednogałęziowe
gromada SZCZĘKOCZUŁKOWCE Chelicerata:
podgr STARORAKI Merostomata
skrzypłocz, budowa:
●
głowa:
■
akron – oczy
■
chelicery – szczękoczułki
■
pedipalpi – nogogłaszczki
●
karapax – pancerz przykrywający głowotułów. Na nim występuje para oczu złożonych i para oczu prostych
●
odwłok ruchomo połączony z głowotułowiem. Ostatni segment odwłoka (telson) to kolec ogonowy. Na
odwłoku po bokach występują ruchome wyrostki
●
pierwsza para odnóży to szczękoczułki
●
druga para – nogogłaszczki. Wyjątkowo pełnią
funkcje lokomocyjne
●
dalej 4 pary odnóży krocznych
na odnóżach odwłokowych występują skrzela.
Pierwsza para jest szczątkowa – chilaria
typ STAWONOGI
podtyp SZCZĘKOCZUŁKOKSZTAŁTNE
podgromada STARORAKII
rząd OSTROGONY
LIMULUS POLYPHEMUS
SKRZYPŁOCZ
podgr PAJĘCZAKI Arachnida
rząd Skorpiony
●
głowotułów
●
odwłok który jest segmentowany, podzielony na 2 części:
■
przedodwłok – w pierwszym segmencie występuje wieczko płciowe (operculum genitale) - jest to
przekształcona pierwsza para odnóży odwłokowych. Drugi segment posiada grzebienie –
zmodyfikowane odnóża. Dalej 4 pary przetchlinek czyli szczelin prowadzących do układu
oddechowego
■
zaodwłok
Telson zaopatrzony w kolec jadowy
●
nogogłaszczki bardzo silnie wykształcone ze szczypcami
●
4 pary odnóży krocznych (u wszystkich arachnida)
rząd Pająki
●
pierwszy segment odwłoku zwężony – stylik (łączy głowotułów z odwłokiem)
●
kądziołki przędne – zmodyfikowane odnóża odwłokowe do produkcji nici
●
szczękoczułki silnie wykształcone, mają pazurki z jadem
●
nogogłaszczki zredukowane
●
żołądek ssący, trawienie występuje w ciele ofiary a potem pająk wysysa z niego pokarm
rząd Zaleszczotki
●
miniaturki skorpionów
●
szczękoczułki słabo wykształcone, nogogłaszczki duże z gruczołami jadowymi
typ STAWONOGI
podtyp
SZCZĘKOCZUŁKOKSZTAŁTNE
podgromada PAJĘCZAKI
rząd ZALESZCZOTKI
CHELIFER SP.
rząd Kosarze
●
bardzo długie odnóża
●
autotomia – mogą pozbyć się odnóży jeśli zostaną zaatakowane
rząd Roztocza
●
całkowity brak segmentacji
●
kleszcze
gromada KIKUTNICE
●
głowa nie zrośnięta z tułowiem. Na niej występują:
■
chelifory – odpowiednik szczękoczułek
■
palpi – odpowiednik nogogłaszczek
●
na granicy głowy i tułowia występują ovigery czyli wyspecjalizowane odnóża na których są obecne pakiety jaj
●
na tułowiu silnie rozwinięte odnóża kroczne (4 pary)
typ STAWONOGI
podtyp
SZCZĘKOCZUŁKOKSZTAŁTNE
gromada
PANTOPODA
kikutnice
ASCORCHYNCHUS
JAPONICUM
podtyp SKORUPIAKI Crustacea:
●
symetria dwuboczna, metameria heteronomiczna
●
prawie wszystkie żyją w wodzie
●
ciało zbudowane z 3 tagm:
■
głowa – składa się z 6 segmentów:
●
akron
●
I para czułek – antenule
●
II para czułek – anteny
●
żuwaczki
●
I para szczęk
●
II para szczęk
■
tułów – tu występują odnóża
■
odwłok – ostatni segment to telson, u form niższych posiada widełki. Czasem na odwłoku mogą
występować odnóża
U niektórych występuje zrośnięcie głowy z tułowiem i powstaje głowotułów, który czasem może być przykryty
karapaksem
●
odnóża dwugałęziowe
■
protopodit – część podstawowa
■
egzopodit – gałąź zewnętrzna. Czasem występują dodatkowe wyrostki - egzity
■
endopodit – gałąź wewnętrzna Czasem występują dodatkowe wyrostki – endity (mogą pełnić
funkcje skrzel)
●
obecność układu trzustkowo-wątrobowego
gromada SKRZELONOGI Branchiopoda:
●
głowa i tułów nie zrośnięte
●
u rozwielitki bardzo silnie rozbudowane anteny, pełnia funkcje narządów ruchu. Między grzbietem a
karapaksem jest komora lęgowa w której mogą rozwijać się zarodki. Rozwielitki są filtratorami.
Typ STAWONOGI Arthropoda
podtyp SKORUPIAKI Crustacea
gromada BRANCHIOPODA
skrzelonogi
rząd WIOŚLARKI
DAPHNIA SP. Rozwielitka
Gromada Maxillopoda:
●
w podgromadzie Widłonogów silnie rozbudowana furka, brak odnóży na odwłoku, I para czułków dobrze
rozwinięta (narząd ruchu)
OCZLIK
●
w podgromadzie Splewek ciało spłaszczone, pokryte karapaksem, odwłok zredukowany (obecne gonady),
czułki I rzędu zakończone pazurkami którymi się przyczepia, szczęki I pary przekształcone w przyssawki. Są
to pasożyty zewnętrzne ryb.
gromada MAXILLOPODA
podgromada SPLEWKI Branchiura
ARGULUS FOLIACEUS
●
podgromada Pentastomida Wrzęchy. Są pasożytami wewnętrznymi kręgowców i żyją w ich narządach
oddechowych. Ciało robakowato wydłużone, do 15 cm. Tułów zewnętrznie segmentowany, na głowie na
stożku gębowym obecny jest otwór gębowy, a także występują 4 wyrostki . Kutikula która ulega linieniu,
jednowarstwowy naskórek oraz 2 warstwy mięśni. Występuje wór powłokowo-mięśniowy. Brak układu
oddechowego, krwionośnego i wydalniczego. Formy rozdzielnopłciowe. W rozwoju larwa podobna do
nautilusa innych skorupiaków
●
Podgromada Wąsonogi: jako jedyne są hermafrodytami, w styliku występują gonady i gruczoły przyczepiające
do podłoża
gromada MAXILLOPODA
podgromada WĄSONOGI Cirripedia
KACZENICA Lepas anatifera
Gromada PANCERZOWCE:
●
●
posiadają stałą liczbę segmentów ciała, charakterystyczną dla danej podgromady np. Liścioraki – 22
segmenty (6,8,8)
głowotułów (na jego 5 segmencie szczękonóża)
podgromada pancerzowce właściwe:
6+5+3+7 =21
tułów(na tych 3 segmentach tułowia 3 pary odnóży)
●
podgromada raki właściwe: czułki I słabo
wykształcone, czułki II dobrze wykształcone
odwłok bez odnóży
●
autotomia, duże zdolności regeneracyjne
podgromada EUCARIDA raki właściwe
rząd DZIESIĘCIONOGI Decapoda
ASTACUS sp.
podtyp HEXAPODA:
●
osobnik po wykluciu z jaja przechodzi dwojakiego rodzaju rozwój:
■
ametamorfoza (ametabolia) – rozwój bez przeobrażenia. Występuje u Entognatha, osobnik po
wydostaniu się z jaja jest miniaturką osobnika dorosłego
■
metamorfoza (metabolia) – rozwój z przeobrażeniem:
●
hemimetamorfoza (hemimetabolia) – przeobrażenie niezupełne. Występuje u form
prymitywnych: karaczany, modliszki, prostoskrzydłe, wszoły, ważki, jędki. Formy młodociane
podobne do imago, lecz nie posiadają skrzydeł i całkowicie wykształconych narządów
rozrodczych. Posiadają narządy które z czasem zanikają – narządy larwalne (np. posuwki u
gąsienic, skrzelotchawki u larw które żyją w wodzie itp.). Larwy ważek posiadają tzw maskę – jest
to przekształcona warga dolna.
●
holometamorfoza (holometabolia) – przeobrażenie zupełne. Oprócz stadium larwalnego
występuje także stadium poczwarki, w której osobnik nie odżywia się i nie porusza.
Rodzaje larw:
■
larwy kampodeidalne – segmentacja heteronomiczna, ruchliwe, drapieżne. Występują u
chrząszczy
■
gąsienice – larwa całkowicie różni się od imago. Ciało robakowato wydłużone, miękkie,
czułki silnie zredukowane, obecność posuwek, posiadają narządy gębowe typu
gryzącego. Dorosłe osobniki posiadają narządy gębowe typu ssącego
■
pędraki – grube, w kształcie litery C, występują w glebie, oborniku itp. U chrząszczy
■
czerwie – nie posiadają głowy i odnóży, metameria homonomiczna, nie poruszają się.
Występują u błonkówek i muchówek
Pod koniec okresu larwalnego larwy stają się mało ruchliwe, przestają się odżywiać i przekształcają
się w poczwarki. Dochodzi do całkowitej przebudowy organizmu. Narządy ulegają degeneracji, z
wyjątkiem układu nerwowego. Z tarczek imaginalnych rozwijają się narządy w imago.
Rodzaje poczwarek:
■
poczwarka wolna – wyrostki występujące na ciele nie są sklejone, sterczą. Występuje u
niektórych motyli, chrząszczy
■
poczwarka zamknięta – wszystkie wyrostki sklejone są z ciałem
■
poczwarka baryłkowata – poczwarka wolna zamknięta w ostatniej wylince larwalnej –
kokon rzekomy
●
hypermetabolia – u niektórych chrząszczy i wachlarzoskrzydłych. Przeobrażenie wielokrotne, w
czasie rozwoju występuję 2 zupełnie różne stadia larwalne.
●
diapauza – przerwa w rozwoju która może zajść w każdym stadium
■
fakultatywna – w środowisku występują warunki niekorzystne,
■
obligatoryjna – zachodzi niezależnie od warunków, uwarunkowana genetyczne
gromada ENTOGNATHA Skrytoszczękie:
●
narządy gębowe występują na głowie, są schowane w zagłębieniu po spodniej stronie głowy
●
głównie rozdzielnopłciowe, niektóre partenogenetyczne, hermafrodytyzm bardzo rzadki
●
osobniki po wykluciu z jaj mają taką samą liczbę segmentów jak osobniki dorosłe – epimorfoza
Anamorfoza – zjawisko przeciwne
gromada ECTOGNATHA - okrytoszczękie = INSECTA – owady
podgr. PTERYGONATA owady uskrzydlone
●
posiadają skrzydła, zazwyczaj 2 pary
●
3 pary odnóży krocznych tułowiowych
●
1 para czułków
●
1 para oczu złożonych
●
układ oddechowy w postaci systemu tchawek
●
liczne adaptacje które spowodowały ich masowe występowanie w różnych środowiskach:
●
●
■
zdolność do lotu, olbrzymia ruchliwość
■
ciało pokryte grubą kutikula – szkielet zewnętrzny
■
mimikra, barwy ochronne
■
niewielkie rozmiary dzięki czemu potrzebują mniej pokarmu, łatwiej się mogą ukryć
mają duży wpływ na człowieka:
■
mogą być przez niego zjadane
■
owady wytwarzają różne substancje: miód, jedwab, manna, wosk, kit pszczeli, barwniki
■
niektóre owady pasożytują na innych owadach-szkodnikach
mogą być także zagrożeniem:
■
niektóre są szkodnikami
■
mogą wytwarzać toksyny które są alergiczne
■
owady są przenosicielami licznych chorób: (komary-malaria, żółta febra, muchy-czerwonka, pchłydżuma)
●
ciało składa się z 3 tagm:
■
■
■
głowa – złożona z 6 segmentów:
●
akron
●
I para czułków (narządy zmysłowe)
●
segment wstawkowy (interkalarny)
●
żuwaczki
●
szczęki I pary
●
szczęki II pary które zrastają się w wargę dolna - labium
tułów składa się z 3 segmentów:
●
przedtułów (prothorax)
●
śródtułów (mezothorax)
●
zatułów (metathorax)
odwłok składa się z 12 segmentów pozbawionych odnóży (wyjątek: larwy motyli zwane gąsienicami
posiadają posuwki)
●
●
●
noga składa się z następujących elementów:
■
biodro
■
krętarz
■
udo
■
goleń
■
stopa
rodzaje odnóż:
■
kroczne
■
bieżne
■
skoczne
■
grzebne
■
chwytne
■
czepne
■
pływne
2 pary skrzydeł występują na 2 i 3 segmencie tułowia. Osadzone są między tergitem a pleurytami.
Skrzydło to uwypuklenie ściany ciała, do którego wnikają tchawki, hemolimfa, i nerwy. W trakcie rozwoju
powierzchnie skrzydła zlepiają się i w niektórych miejscach powstaje błonka. Powstają także żyłki z
elementami wyżej wymienionymi. U form prymitywnych obie pary skrzydeł są błoniaste, u chrząszczy I para
skrzydeł jest schitynizowana(pokrywy). U niektórych (np. muchówek) jest tylko I para skrzydeł, a II para
przekształca się w przezmianki, które kontrolują lot owada. U część wystąpiła całkowita wtórna redukcja
skrzydeł.
●
●
Występuje kutikula, w hypodermie różnego rodzaju gruczoły:
■
przędne: u larw motyli, służą do wytwarzania nici jedwabnych na kokony
■
woskowe: u pszczół
■
jadowe
■
linienia
■
odżywcze: wytwarzają mleczko pszczele
jama ciała to hemoceloma, jest wypełniona hemolimfą. Występuje ciało tłuszczowe które jest magazynem
substancji zapasowych oraz zbędnych metabolitów
●
układ pokarmowy składa się z otworu gębowego, gardzieli, przełyku, wola, ślepych wyrostków służących do
wchłaniania pokarmu. Występują ślinianki które wydzielają amylazy. Brak narządu trzustkowo wątrobowego.
●
Układ wydalniczy – cewki malpighiego
●
układ nerwowy: mózg, obrączka okołoprzełykowa, i odchodzący od niej łańcuszek nerwowy brzuszny W
każdym segmencie występuje nieparzysty zwój.
●
Gruczoł protorakalny: wydziela enzym który steruje linieniem.
●
Układ krążenia: serce występuje po stronie grzbietowej, w każdym metamerze para ostiów. Od serca
odchodzi aorta która uchodzi do hemocelu
●
układ oddechowy: silnie rozbudowany system kanalików, który tworzy system tchawkowy, poprzez
przetchlinki (na odwłoku) kontaktuje się ze środowiskiem zewnętrznym. Powietrze z przetchlinek przedostaje
się do 2 pni oddechowych, i dalej tchawkami do wszystkich komórek ciała.
Formy wodne oddychają za pomocą skrzelotchawek, są to uwypuklenia ściany ciała
●
układ rozrodczy:
żeński: 2 jajniki zbudowane z owarioli – rurki z jednej strony zakończone ślepo, z drugiej strony uchodzące
do jajowodu.
Męski: 2 jądra, gruczoł dodatkowy
podtyp WIJE Myriapoda:
●
organizmy lądowe, nieliczne przeszły do życia w wodzie
●
występują w miejscach wilgotnych
●
głowa: jedna para czułków i żuwaczek, jedna lub dwie pary szczęk
●
tułów: złożony ze 10 do 180 segmentów
●
mają co najmniej 4 pary odnóży
●
tchawki
●
układ krążenia otwarty
●
układ wydalniczy w postaci cewki malphigiego
●
wykazują anamorfozę
PRZODOPŁCIOWE:
gromada Diplopoda
●
●
głowa złożona z 6 segmentów:
■
akron
■
czułki
■
segment interkalarny
■
żuwaczki
■
pierwsza para szczęk – przekształca się w płytki – gnatochilarium
■
szósty segment jest pusty
tułów – na pierwszym segmencie brak odnóży krocznych, występuje 1 para na 2,3 i 4 segmencie. Pozostałe
segmenty to diplosegmenty – posiadają po 2 pary odnóży
TYŁOPŁCIOWE
gromada Chilopoda:
●
●
głowa złożona z 7 segmentów:
■
akron
■
drugi segment pusty
■
czułki
■
czwarty segment pusty
■
żuwaczki
■
szczęki I pary
■
szczęki II pary przekształcone w prymitywną wargę dolną
tułów: pierwsza para odnóży zakończona pazurkami z gruczołami jadowymi
typ NIESPORCZAKI Tardigrada
●
żyją w wodach słodkich, słonych, oraz w wilgotnych środowiskach
●
są ekstremalnie odporne na niskie i wysokie temperatury, oraz na wysychanie. Mogą ulegać encystacji i
przetrwać w tej postaci dziesiątki lat. Są bardzo wrażliwe na zmiany ph.
●
Ciało zbudowane z głowy i tułowia, niesegmentowane.
●
Na tułowiu 4 pary nieczłonowanych odnóży, na których znajdują się pazurki(z węglanu wapnia)
●
naskórek jednowarstwowy, mięśnie tworzą zespoły, brak wora powłokowego
●
jama ciała to miksocel, celoma ograniczona do światła gonad
●
układ nerwowy zbudowany ze zwojów nadprzełykowych, obrączki okołoprzełykowej, zwojów
podprzełykowych i 2 pni brzusznych.
●
Oczy proste
●
w jamie gębowej znajdują się kutikularne sztylety które mogą być wysuwane na zewnątrz
●
brak układu oddechowego i krażenia
●
zwykle rozdzielnopłciowe, rozwój bez larwy
typ PAZURNICE Onychophora
●
współcześnie żyjące niewiele się różnią od kambryjskich
●
żyją w tropikach, na lądzie, w środowiskach wilgotnych
●
drapieżniki. Ofiary są unieruchamiane za pomocą śluzu, enzymy trawienne są wstrzykiwane do wnętrza a
strawiony pokarm zasysany przez osobnika.
●
Ciało jaskrawo zabarwione, robakowato wydłużone
●
zbudowane z głowy i segmentowanego tułowia. Na głowie znajdują się czułki i para oczu prostych. Po stronie
brzusznej otwór gębowy.
●
Ciało pokryte licznymi brodawkami, na ich szczycie ujście gruczołów śluzowych
●
na każdym segmencie tułowia para nieczłonowanych odnóży
●
kutikula ulegająca linieniu. Wór powłokowo-mięśniowy zbudowany z naskórka, tkanki łącznej oraz 3 warstw
mięśni gładkich
●
jamą ciała jest miksocel, celoma zredukowana do światła gonad i metanefridiów.
●
Układ nerwowy zbudowany podobnie jak u stawonogów
●
układ oddechowy w postaci tchawek
●
układ krążenia otwarty
●
układ wydalniczy: metanefridia występujące w każdym segmencie
●
formy rozdzielnopłciowe, rozwój bez larwy
DEUTEROSTOMIA
●
pragęba gastruli przekształca się w otwór odbytowy
●
celoma powstaje przez enterocelie
●
mezoderma powstaje z fałdów prajelita
●
nie występuje bruzdkowanie spiralne, obecne bruzdkowanie promieniste
●
gastrulacja zachodzi przez inwaginacje
●
zarodki wykazują biegunowość
typ SZKARŁUPNIE Echinodermata
●
Deuterostomia
●
organizmy wyłącznie morskie, mało aktywne, czasem osiadłe. Brak zdolności od osmoregulacji więc
występują w wodach o pełnym zasoleniu
●
symetria promienista zjawiskiem wtórnym, w okresie larwalnym symetria dwuboczna
●
szkielet wapienny wewnętrzny w postaci płytek, które połączone są ze sobą tkanką łączną. Płytki połączone
są z mięśniami, przez co mogą być ruchome
pedicularie – płytki przekształcone w narządy chwytne, służą do zdobywania pokarmu
dookoła otworu gębowego znajduje się 5 płytek gębowych
●
układ ambulakralny – układ wodny, pełni role głównie lokomocyjną
●
brak scentralizowanego układu nerwowego, brak zwojów. Układ nerwowy podzielony na 3 części:
■
ektoneuralna - leży po stronie oralnej pod naskórkiem, ma znaczenie czuciowe
■
hyponeuralna - leży po stronie oralnej pod tkanką łączną, ma znaczenie motoryczne
■
endoneuralna – leży po stronie aboralnej pod nabłonkiem perytonealnym
Każda część zbudowana jest z pierścienia oraz odchodzących od niego pni do ramion. Poszczególne części
połączone są siecią komórek nerwowych.
Narządy zmysłów słabo rozwinięte, głównie prymitywne komórki zmysłowe w naskórku
●
głównie rozdzielnopłciowe, gonady prosto zbudowane
●
występują 2 strony ciała:
●
■
strona oralna – od podłoża, z otworem gębowym
■
strona aboralna – ujście układu rozrodczego, pokarmowego. Występuje płytka madreporowa
jama ciała to obszerna celoma wyścielona nabłonkiem perytonealnym. Płyn celomatyczny ma skład podobny
do wody morskiej. Występują w nim liczne amebocyty. Celoma połączona jest z układem ambulakralnym i
pseudohemalnym
●
nie posiadają układu wydalniczego, zbędne metabolity gromadzone w amebocytach które są usuwane na
zewnątrz przez skrzela kub nóżki ambulakralne
●
układ pokarmowy: otwór gębowy, przełyk, obszerny żołądek który wypełnia większą część tarczy. Żołądek
składa się z 2 części:
■
dolnej, obszernej – cześć ustna
■
górnej, mniejszej, spłaszczonej – część przeciwustna. Tworzy 5 uchyłków które w ramionach
rozwidlają się na 2 gałęzie, które z kolei tworzą dużo uchyłków które wydzielają enzymy trawienne
są padlinożercami, pełnią ważną funkcję w biocenozach morskich. Mają znaczenie skałotwórcze
●
układ oddechowy: występują skrzela skórne (papule) – uwypuklenia ściany ciała do których wchodzi celoma.
Wymiana gazowa zachodzi także poprzez nóżki ambulakralne
●
narządy wewnętrzne mogą mieć położenie:
●
■
radialne
■
interradialne (między promieniami)
orzęsiony jednowarstwowy naskórek a w nim komórki czuciowe i gruczołowe. Pod naskórkiem leży tkanka
łączna pochodzenia mezodermalnego, która buduje szkielet wapienny. Mięśnie okrężne, nabłonek
perytonealny.
●
Układ hemalny (pseudohemalny) – część celomy, układ ten zbudowany z zatoki i kanałów, ograniczony
nabłonkiem perytonealnym. Występują 3 kanały: oralny (otacza przełyk), gastralny(żołądek) i aboralny(jelito
tylne). Kanały te połączone są zatoką osiową, którą otacza kanał kamienny układu wodnego. W zatoce
osiowej występuje gruczoł osiowy, który produkuje celomocyty.
Od kanałów okrężnych odchodzą komórki promieniste w kierunku ramion, układu pokarmowego i gonad.
●
Występuje 5 par gonad w celomie po stronie aboralnej i mają położenie interradialne. W czasie okresu
rozrodczego gonady rozrastają się i wnikają do ramion.
●
Rozdzielnopłciowe, bruzdkowanie całkowite promieniste nierównomierne. Gastrulacja zachodzi przez
inwaginacje. Mezoderma powstaje podczas enterocelii z fałdów jelita
gromada ROZGWIAZDY Asteroidea:
●
drapieżniki, przydenny tryb życia
●
ciało zbudowane z tarczy oraz ramion
●
układ ambulakralny: płytka madreporowa → kanał kamienny → kanał okrężny → kanały odchodzące do
promieni → nóżki ambulakralne
worki Poliego – stanowią rezerwuar płynów
●
układ pokarmowy: otwór gębowy → żołądek → 5 rozgałęzień do ramion → otwór odbytowy po stronie
aboralnej
●
układ oddechowy: występują skrzela skórne (papule) – uwypuklenia ściany ciała
●
pedicelaria – igły na powierzchni ciała
■
prosto zbudowane służą do oczyszczania ciała
■
te o złożonej budowie zawierają toksyny, służą do obrony
gromada WĘŻOWIDŁA Ophiuroidea:
●
tarcza centralna od której odchodzi 5 cienkich ruchliwych ramion które są narządami ruchu
●
płytka madreporowa po stronie oralnej
●
brak odbytu, przewód pokarmowy ślepo zakończony
●
oddychają za pomocą kieszeni oddechowych – wpukleń ściany ciała
●
nóżki ambulakralne pełnią funkcję zmysłowe
gromada JEŻOWCE Echinoidea:
●
narząd szczękowy (latarnia Arystotelesa) – służy do
rozdrabniania pokarmu
●
skomplikowana budowa szkieletu
gromada STRZYKWY Holothuroidea:
●
długa oś ciała równoległa do podłoża
●
po stronie brzusznej 3 rzędy nóżek ambulakralnych, po stronie grzbietowej 2 rzędy
●
szkielet zredukowany, w przedniej części ciała występuje pierścień wapienny
●
płuca wodne – drzewkowate rozgałęzienia kloaki
●
narządu Cuviera – służą do obrony, w razie ataku z narządów tych wydzielana jest lepka substancja
●
mają duże zdolności regeneracyjne, podrażnione wyrzucają na zewnątrz wszystkie narządy – ewisceracja
gromada LILIOWCE Crinoidea:
●
●
ciało zróżnicowane na:
■
kielich – składa się z 5 ramion które mogą być rozgałęzione na pinnule
■
łodyżkę
■
wąsy (cirri) – przytwierdzają do podłoża
nie posiadają płytki madreporowej
typ HEMICHORDATA
●
zagrzebane w mule lub piasku, przyczepione do skał lub bezkręgowców
●
ciało składa się z ryjka(prosoma), kołnierza(mezosoma) i tułowia(metasoma). W każdym z odcinków znajduje
się odcinek celomy (pro mezo i metaceloma). W celomie występują liczne komórki.
●
Układ pokarmowy: otwór gębowy, jama gębowa (w której występuję notochorda – sztywny uchyłek), gardziel
(po stronie grzbietowej poprzebijana szparami skrzelowymi, rzęski po stronie brzusznej przesuwają pokarm)
●
układ krwionośny otwarty
●
łączą cechy strunowców i niższych bezkręgowców
typ STRUNOWCE Chordata
●
symetria dwuboczna
●
charakteryzuje je obecność struny grzbietowej(chorda dorsalis) – jest to cecha synapomorficzna
●
gardziel poprzebijana szparami skrzelowymi, u form młodocianych lub przez całe życie
●
występuje cewka nerwowa po stronie grzbietowej
●
ogon jako narząd lokomotoryczny u form młodocianych/dorosłych
●
larwy mogą się rozmnażać płciowo
podtyp OSŁONICE Tunicata:
●
struna grzbietowa u wszystkich występuje w stadium larwalnym, u dojrzałych osobników tylko u ogonic
●
ciało otoczone tuniką
●
tułów i ogon
●
organizmy wyłącznie morskie, wolnożyjące
●
bezbarwne, przeźroczyste, nieliczne zabarwione
●
wiele gatunków ma zdolność do bioluminescencji
●
brak układu wydalniczego
●
układ pokarmowy związany z układem oddechowym, wymiana gazowa zachodzi w ściance gardzieli
●
endostyl – orzęsiona rynienka w dnie gardzieli, ruch rzęsek przesuwa pokarm
gromada OGONICE Appendicularia
●
tunika galaretowata, nie jest zrośnięta z ciałem
gromada ŻACHWY Ascidiacea
●
●
●
2 wzgórki – syfony:
■
górny – syfon wpustowy
■
dolny – syfon wyrzutowy
budowa wewnętrzna:
■
część gardzielowa – przedsionek gębowy, otwór gębowy, jama gębowa, gardziel
■
część trzewiowa – jelito środkowe i tylne, serce, gonady
■
część zatrzewiowa – podstawa ciała
■
część kloakalna – kloaka
tworzą 2 typy koloni:
■
socjalne – osobniki zrośnięte są bokami ciała
■
prawdziwe – jamy ciała są połączone
●
Tunika – białka + błonnik, jest to szkielet zewnętrzny zrośnięty z naskórkiem. Nigdy nie jest zrzucana
●
jama ciała to blastocel, celoma ograniczona do światła gonad i osierdzia
●
układ nerwowy: zwój mózgowy występujący nad gardzielą, od niego nerwy do wszystkich części ciała
●
układ pokarmowy: kompletny, drożny, pokarm przesuwany przez rzęski
●
układ krwionośny otwarty, serce złożone z 2 rurek, jedna tkwi w drugiej, ich końce są zrośnięte.
Wewnętrzna rurka to serce, zewnętrzna to osierdzie
●
brak układu wydalniczego
●
układ rozrodczy obojnaczy, gonodukty uchodzą do kloaki
gromada SPRZĄGLE Thaliacea
podgr. ISKRZYŁUDY Pyrosomida
●
kolonie złożone z pojedynczych osobników – zooidów, w ścianie koloni zooidy tkwią kloakami
do wewnątrz
●
otwór gębowy na jednym biegunie, odbytowy na drugim
podgr. BECZUŁKOWCE Doliolida
●
mięśnie w postaci obręczy
podgr. SALPY Salpida
●
mięśnie w postaci obręczy nie zamkniętej do końca
podtyp BEZCZASZKOWCE Acrania:
podtyp KRĘGOWCE Vertebrata

Bezkręgowce - Biologia grupa 5 @ Lamarr.pl

Transkrypt

Podobne dokumenty

l7i,l".,l`,llii,l"

Katalog konferencyjny

GONG DWUTONOWY GONG DWUTONOWY - Eura-Tech

klasa I cz. 2 - Gimnazjum Nr 1