risk management w zakładzie ubezpieczeń – czyli jak zarządzać i

RISK MANAGEMENT W ZAKŁADZIE UBEZPIECZEŃ – CZYLI JAK ZARZĄDZAĆ
I NIE RYZYKOWAĆ
Aleksandra Wojnarowska
Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie
Streszczenie
Risk management, czyli zarządzanie ryzykiem to jedna z nowych dziedzin zarządzania. Biorąc pod
uwagę definicje przedsiębiorstwa, należy wziąć pod uwagę fakt, iż jest ono adresatem wielu ryzyk.
Zatem w przedsiębiorstwie liderami prowadzenia prac identyfikujących i opanowujących ryzyko są
służby wyspecjalizowane w tej dziedzinie. Zarządzanie ryzykiem to działania nakierowane na identyfikacją zagrożeń, na które narażone są wszelkiego rodzaju podmioty i wyboru metod, służących zabezpieczeniu się przed nimi.
Wstęp
Każde przedsiębiorstwo rozpatrywane jest jako podmiot gospodarczy, który posiada odrębność
prawną, organizacyjną i ekonomiczną i prowadzący działalność w celu zarobkowym, dlatego też jest
adresatem wielu ryzyk.
W wyniku dążenia do ograniczenia lub wyłączenia zdarzeń losowych występujących w postaci niszczącego oddziaływania sił przyrody lub będących skutkiem działalności ludzi powstała właśnie koncepcja ubezpieczeń. Te zdarzenia losowe są konsekwencją istnienia ryzyka. Stąd zadaniem każdego
towarzystwa ubezpieczeniowego jest łagodzenie oraz likwidowanie niepomyślnych skutków zdarzeń
losowych , poprzez rozłożenie ciężaru na kilka jednostek, którym takie zdarzenia zagrażają1.
1
Ronka-Chmielowiec W., Ubezpieczenia. Rynek i ryzyko, PWE, Warszawa 2002, s. 129.
www.think.wsiz.rzeszow.pl, ISSN 2082-1107, Nr 4 (16) 2013, s. 31-38
Risk management w zakładzie ubezpieczeń – czyli jak zarządzać i nie ryzykować
W ubezpieczeniowej teorii ryzyka występują takie definicje jak: ryzyko, hazard i niebezpieczeństwo.
Ryzyko jest pojęciem znacznie szerszym, a pozostałe są tylko jego elementami lub jego faktorami
wpływającymi na jego wielkość , czy natężenie. Niebezpieczeństwo rozumiane jest jako przyczyna,
bądź źródło straty, zaś hazard to zespół okoliczności i warunków, w których dane niebezpieczeństwo
się realizuje.
Risk management to proces identyfikacji zagrożeń, na które narażone są różne podmioty i wyboru
najbardziej odpowiednich metod, służących zabezpieczaniu się przed nimi. Zarządzanie ryzykiem
zajmuje się problemami niepewności ich realizacji. Pojęcie to oznacza systematyczne, całościowe
i metodyczne podejście do radzenia sobie z ryzykiem2.
Istota procesu zarządzania ryzykiem
Ryzyko, to zjawisko, które określa się jako coś mało przewidywalnego, nad czym mamy słabą kontrolę
i czego rezultaty są niepewne. W literaturze ekonomicznej przyjęło się określenie zarządzania ryzykiem (risk management) dla radzenia sobie z ryzykiem w przedsiębiorstwie. Natomiast w literaturze
ubezpieczeniowej do często wymienianych ujęć ryzyka należą te, które traktują się jako:

prawdopodobieństwo szkody;

możliwość szkody;

niepewność;

zmienność przyszłych wyników;

prawdopodobieństwo innego wyniku od oczekiwanego;

możliwość niekorzystnego odchylenia od wyniku na który się oczekuje3.
Ryzykiem dla zakładu ubezpieczeń jest więc możliwość niekorzystnego odchylenia się rzeczywistej
wielkości odszkodowań od ich kalkulacyjnej wartości4.
Jak już wyżej wspomniano risk management to proces identyfikacji zagrożeń, na które narażane są
wszystkie podmioty tj. ludzie, rodziny, jednostki, organizacja non-profit itd., oraz dobór odpowiednich
metod służących zabezpieczeniu się nimi.
Klasyfikacja ryzyka w zakładzie ubezpieczeń obejmuje takie elementy jak ryzyko ubezpieczeniowe,
kredytowe, operacyjne, rynkowe i inne (Rys. 1)
2
Hadyniak B., Zarządzanie ryzykiem w przedsiębiorstwie, [w:] Hadyniak B., Monkiewicz J. (red.), Ubezpieczenia
w zarządzaniu ryzykiem przedsiębiorstwa, Tom I – Podstawowy, Poltext, Warszawa 2010, s. 31.
3
Tamże, s. 133-138.
4
Ortyński K., Zarządzanie ryzykiem w Zakładzie Ubezpieczeń [w:] Monkiewicz J. (red.), Podstawy ubezpieczeń,
Tom III – Przedsiębiorstwo, Poltext, Warszawa 2003, s. 114.
32
Risk management w zakładzie ubezpieczeń – czyli jak zarządzać i nie ryzykować
Rysunek 2. Klasyfikacja ryzyk Zakładu Ubezpieczeń
Źródło:
http://www.gu.com.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=39804&catid=122&Itemid=
153, 03.09.2013
Do ryzyk ubezpieczeniowych zaliczyć można: umieralność, długowieczność czy koszty. Natomiast przy
klasyfikacji ryzyk rynkowych uwzględnia się np. dopasowanie aktywów i pasywów, czy gwarancje
zobowiązań.
Oprócz wyżej wymienionych kategorii ryzyk w Zakładzie Ubezpieczeń istnieją także inne ryzyka tj.
płynność, czy specyficzne dla danej jednostki.
Zarzadzanie ryzykiem obejmuje wiele działań, które są ciągłe i cyklicznie się powtarzają. Proces risk
management klasyczny obejmuje kilka elementów (Rys. 2).
33
Risk management w zakładzie ubezpieczeń – czyli jak zarządzać i nie ryzykować
Rysunek 4. Etapy procesu zarządzania ryzykiem
Źródło: Ortyński K., Zarządzanie ryzykiem w Zakładzie Ubezpieczeń [w:] Monkiewicz J., Podstawy
ubezpieczeń. Tom III- przedsiębiorstwo., Poltext, Warszawa 2003, s. 129.
Etap I to identyfikacja wszystkich ryzyk, czyli potencjalnych szkód. Tutaj należy szczegółowo i systematycznie przebadać istniejące procesy danej organizacji oraz wymagane jest wykrycie ryzyk, na które dany zakład jest narażony. Przy identyfikacji ryzyk wykorzystywane są następujące narzędzia:

kwestionariusze analizy ryzyka;

schematy procesów i operacji;

listy kontrolne;

analizy raportów finansowych;

dane o szkodach historycznych5.
Kwestionariusze są kluczowym narzędziem, ponieważ zawierają one zbiór pytań dotyczących zagrożeń ubezpieczalnych, jak i nieubezpieczalnych w firmie. Listy kontrolne są zarówno powszechne, jak
i zakładów ubezpieczeń. Powszechne listy kontrolne są przykładowymi listami ryzyk w biznesie, natomiast listy firm ubezpieczeniowych są katalogami różnych polis ubezpieczeniowych. Schematy pro5
Tamże, s. 130.
34
Risk management w zakładzie ubezpieczeń – czyli jak zarządzać i nie ryzykować
cesów i operacji oraz raporty finansowe ułatwiają poznanie techniczno-organizacyjnych aspektów
funkcjonowania firmy, co skutkuje odkryciem specyficznych zagrożeń6.
Głównym celem pierwszego etapu zarządzania ryzykiem jest rozpoznanie wszystkich najistotniejszych
ryzyk, dzięki czemu nieświadomie nie będzie mogło wystąpić żadne katastroficzne ryzyko. Zwykle
etap ten uważa się za najtrudniejszy, ponieważ wymaga dużego zaangażowania, wysiłku i dalekowzroczności, po to, aby nie pominąć zagrożeń, których skutkiem będzie „katastrofa firmy”.
Drugi etap risk management, czyli oszacowanie potencjalnych szkód w początkowej fazie zajmuje się
oszacowaniem możliwości wystąpienia danego ryzyka i rozmiaru jego szkody. Następnie dane te są
modyfikowane w celu uzyskania rozkładów częstości i wysokości szkód.
Metody manipulacji ryzykiem są zadaniem trzeciego etapu. Podstawowymi metodami są unikanie
ryzyka, kontrola ryzyka, jego transfer, czy zatrzymanie ryzyka.
Ostatni etap zarządzania ryzykiem zajmuje się wdrożeniem, administrowaniem oraz kontrolowaniem
programu risk management. Początkowo w etapie tym zajmuje się wdrożeniem decyzji, które wiążą
się z zaprojektowaniem i wdrożeniem wielu uzupełniających programów. Kolejnym zadaniem tego
etapu jest sprawdzanie skuteczności przeprowadzonych wcześniej etapów oraz reagowanie na wynikające w trakcie niedoskonałości. Zatem etap ten dostarcza na bieżąco niezbędnych informacji do
podejmowania decyzji w przyszłości. Zadaniem działań sprawdzających w risk management jest ustalenie, czy:

polityka panowania nad ryzykiem została wprowadzona zgodnie z założonymi planami i czy
przynosi przewidywane rezultaty;

programy panowania nad ryzykiem zostały wprowadzone zgodnie z założonymi planami i czy
przynoszą przewidywane rezultaty;

praktyka risk management jest poprawna;

nie nastąpiła zmiana poziomu ryzyka;

zmieniły się uwarunkowania;

zmieniła się podatność na ryzyko7.
Metody manipulowania ryzykiem
Jak wyżej wspomniano do głównych metod manipulowania ryzkiem zalicza się: unikanie ryzyka, kontrola ryzyka, jego transfer, dystrybucja ryzyka i zatrzymanie ryzyka.
Unikanie ryzyka wiąże się z niezaakceptowaniem czasowym ryzyka, co oznacza, że możliwość pojawienia się szkody została wyeliminowana. Ponadto unikanie ryzyka może oznaczać nieangażowanie
się w ryzykowną działalność. Po to, aby uniknąć ryzyka niezbędne jest rozpoznanie niebezpieczeństwa w działalności. Jednym z powodów wyboru tej metody jest prawdopodobieństwo wystąpienia
szkody oraz jej wysoki rozmiar. Wnioskować można, że nie można uniknąć wszystkich ryzyk, jednakże
6
7
Tamże, s.130
Hadyniak B., Zarządzanie ryzykiem…, dz. cyt., s. 48-49.
35
Risk management w zakładzie ubezpieczeń – czyli jak zarządzać i nie ryzykować
redukowanie ich ilości jest jedyną rozsądną alternatywą. W związku z tym zakład ubezpieczeń może
nie prowadzić lub zaprzestać prowadzenia pewnych rodzajów ubezpieczeń ze względu na ich wysoki
poziom ryzyka8.
Kontrola ryzyka wiąże się z redukcją częstości wystąpienia szkody, ograniczeniem jej rozmiarów, oraz
redukcją jej nieprzewidywalności. Mówi się tutaj o dwóch grupach działań: prewencji szkodowej
i kontroli szkód. Prewencja szkody ma za zadanie zmniejszyć prawdopodobieństwo wystąpienia
szkody. Kontrola szkodowa wynika z sytuacji, gdy mimo prewencji szkodowej nastąpiło pojawienie się
szkody, a wtedy jej zadaniem jest ograniczenie jej rozmiarów.
Kolejną metodą manipulowania ryzykiem jest transfer. Transfer ryzyka definiowany jest jako przeniesienie jego z podmiotu narażonego na nie, na inny zewnętrzny podmiot. Uwzględnia się tutaj transfer
ubezpieczeniowy i nie ubezpieczeniowy.
Transfer nieubezpieczeniowy, pojawia się w momencie gdy ryzyko oraz jego skutki są przeniesione na
inny podmiot według zasad odmiennych od metody ubezpieczeniowej. Transfer ten następuje przez
umowy:

transakcji terminowych;

najmu lub dzierżawy;

inkorporacji lub fuzji firm9.
W konsekwencji umowy jedna ze stron uwalnia się od ryzyka kosztem strony drugiej, według zasad
określonych w umowie.
Najpowszechniejszą metodą manipulacji ryzyka jest ubezpieczenie. Transfer przez ubezpieczenie
wynika z przeprowadzonej analizy ryzyka. Ryzyka należy zdefiniować biorąc pod uwagę czas, miejsce,
przyczynę i wielkość.
Kolejną metodą manipulowania ryzykiem jest dystrybucja ryzyka. Najogólniej polega ona na podzieleniu skutków finansowych realizacji danego ryzyka na grupę między uczestników wspólnego konsorcjum, funduszu czy też przedsięwzięcia.
Ponadto do najpopularniejszych metod manipulowania ryzyka zalicza się jego zatrzymanie. Zatrzymanie ryzyka, oznacza, że skutki szkody, będą przeniesione na osobę, narażoną jej działaniem. Zatrzymanie może miejsc miejsce, jeśli nie zostało zidentyfikowane przed pojawieniem się szkody i może następować świadomie lub nieświadomie. Metoda ta jednakże wymaga zgromadzenia funduszu
wewnętrznego lub zewnętrznego.
Jedną z form zatrzymania ryzyka w programie ubezpieczeniowym przez ubezpieczającego lub ubezpieczonego jest udział własny lub franszyza redukcyjna. Formą zatrzymania jest samoubezpieczenie,
a jego rozwój następuje tam, gdzie szkody są przewidywalne. Do głównych przyczyn wykorzystania
samoubezpieczenia zamiast np. ubezpieczenia zalicza się:

8
9
wysoki koszt ubezpieczenia (cena ubezpieczenia zawiera koszty działalności ubezpieczeniowej, koszty prowizji pośredników, podatek, zysk);
Ortyński K., Zarządzanie ryzykiem…, dz. cyt., s. 132.
Tamże, s. 134-135.
36
Risk management w zakładzie ubezpieczeń – czyli jak zarządzać i nie ryzykować

przekonanie, iż przy samoubezpieczeniu szkodowość będzie niższa niż w firmie ubezpieczeniowej;

przekonanie, że dochody z lokat nie są poprawnie uwzględnione w taryfach składek, stąd
przeświadczenie, że samoubezpieczenie jest źródłem redukcji kosztów10.
Natomiast do negatywnych stron samoubezpieczenia zalicza się:

brak gwarancji zabezpieczenia na wypadek szkód katastroficznych;

możliwość pojawienia się dużej zmienności wydatków na pokrycie szkód;

utrata dodatkowych usług oferowanych przez firmę ubezpieczeniową.
Stosowane techniki manipulacji ryzykiem
Na początek należy wskazać wiele regulacji prawnych ubezpieczeń, które wynikają z charakteru
ubezpieczeń tzn.:

usługa ubezpieczeniowa jest przyrzeczeniem kompensacji, czyli wypłaty świadczenia;

konstrukcja ubezpieczeniowa pozwala zakładowi na dyskryminowanie i nadużywanie swojej
pozycji względem klientów11.
Stąd też wyróżnia się dwie główne dziedziny regulacji dotyczące wypłacalności zakładu ubezpieczeń
i rynku ubezpieczeniowego. Ta odnosząca się do wypłacalności zakładu ubezpieczeń ma na celu dążenie do zabezpieczenia uprawnionych przed ryzykiem niewypłacenia należnych im świadczeń. Natomiast druga regulacja dotycząca rynku ubezpieczeniowego dba o zapewnienie jego ekonomicznej
efektywności. Warto tutaj wspomnieć, że jeśli mówimy o ekonomicznej efektywności, to rynek powinien spełniać podstawowe kryteria:

powinien natychmiastowo się dostosowywać do zmian popytu i podaży;

niezbędna jest właściwa konkurencja;

strony zainteresowany powinny posiadać właściwa wiedzę.
W manipulacji ryzykiem w zakładzie ubezpieczeń wykorzystane powinny być pewne wymagania
prawne odnoszące się do form organizacyjnych zakładów ubezpieczeń, zasad konstrukcji umowy
ubezpieczenia oraz relacji stosunków pomiędzy klientem, a zakładem ubezpieczeń. Ponadto regulowana jest też kwestia cen, co oznacza, że stawki ubezpieczeniowe nie mogą być ustalane poniżej
kosztów świadczenia ochrony ubezpieczeniowej.
System polityk i programów to jeden ze sposobów manipulacji ryzykiem w zakładzie ubezpieczeń.
Polityki dotyczą głównych dziedzin operacji ubezpieczeniowych firmy i w pierwszej kolejności określa
się je dla inwestycji finansowych, underwritingu i reasekuracji. Następnie określa się procedury oceny
10
11
Tamże, s. 133-134.
Tamże, s. 137.
37
Risk management w zakładzie ubezpieczeń – czyli jak zarządzać i nie ryzykować
ryzyka inwestycyjnego i zasady funkcjonowania komórek organizacyjnych zajmujących się inwestycjami, tryb podejmowania decyzji oraz przeprowadzenie rozliczeń transakcyjnych.12
Oprócz polityki, ważne są procedury realizacji danych procesów. Na przykładzie dziedziny inwestycji
niezbędne są procedury dla procesów:

operacyjnych;

kontrolnych;

specjalnych.
Warto podkreślić, iż efektywność manipulacji ryzykiem wymaga stosownych procedur w każdym
z obszarów działalności zakładu ubezpieczeń.
Zakończenie
Temat ryzyka jest dziś bardzo ważnym zagadnieniem, gdyż towarzyszy on każdemu człowiekowi
w każdej dziedzinie jego działalności. Jak przedstawiono powyżej, pojęcie ryzyka jest niejednoznaczne i ciężkie do zdefiniowania. Swoje znaczenie nabiera w działalności gospodarczej, gdzie realizacja
jego niesie za sobą duże skutki finansowe. Stąd też istota ryzyka, jego znaczenie, pomiar i zarządzanie
ryzykiem jest dziś tematem coraz bardziej pogłębianym.
Istota zarządzania ryzykiem polega na ocenie stopnia niepewności dotyczącej przyszłości, co stanowi
podstawę do podjęcia możliwie najlepszej decyzji w danej chwili. Stąd też prawidłowe zarządzanie
ryzykiem wymaga poprawnego rozpoznawania przez Zakład Ubezpieczeń rodzaju zagrożeń, a następnie ich pomiaru. Następnie niezbędne jest dokonanie wyboru metod, za pomocą których będzie ono
zarządzane. W efekcie korzyści płynące z zarządzania ryzykiem to korzyści w postaci lepszych decyzji,
lepszych wyników, czy lepszego planowania.
Podsumowując risk managment to dziś jedno z ważniejszych zagadanień zarządzania. Zagadnienie
ryzyka w zakładzie ubezpieczeń definiuje się jako możliwość niekorzystnego odchylenia się od rzeczywistej wielkości odszkodowań od ich wartości kalkulacyjnej13.
Bibliografia
1. Ronka-Chmielowiec W., Ubezpieczenia. Rynek i ryzyko, PWE, Warszawa 2002, s. 129.
2. Hadyniak B., Zarządzanie ryzykiem w przedsiębiorstwie, [w:] red. Hadyniak B., Monkiewicz J.,
Ubezpieczenia w zarządzaniu ryzykiem przedsiębiorstwa. Tom I – Podstawowy, Poltext, Warszawa 2010
3.
12
13
Ortyński K., Zarządzanie ryzykiem w Zakładzie Ubezpieczeń [w:] Monkiewicz J., Podstawy ubezpieczeń. Tom III- przedsiębiorstwo., Poltext, Warszawa 2003
Tamże, s. 138-139.
Tamże, s. 113-114.
38