Analiza wpływu zmiany ceny na popyt - e

Analiza wpływu zmiany ceny na popyt konsumenta (ujęcie Hicksa)
1. Definicje i pojęcia podstawowe:
Krzywa obojętności
Linia ograniczenia budżetowego
Optimum konsumenta.
2. Analiza zmiany popytu przy spadku ceny doba X (pX ) przy założeniu ceteris paribus dla
X będącego dobrem normalnym
QY
U
U’
E’

 E
V
I

es
ed

I’
’
QX
ec
Spadek ceny dobra X przy założeniu ceteris paribus graficznie przedstawiony został jako
zmiana położenia linii ograniczenia budżetowego z położenia I do I’.
Następstwami spadku ceny dobra X są:
a. zmiana relacji ceny dobra X do dobra Y - dobro X stało się relatywnie tańsze w stosunku
do dobra Y
b. wzrost dochodu realnego
Ad a. Reakcję konsumenta na zmianę relacji cen określa efekt substytucyjny.
Def: Efekt substytucyjny określa zmianę struktury zakupów, która jest wynikiem zmiany
relacji cen przy założeniu ceteris paribus.
Efekt substytucyjny działa zawsze w jedną stronę – dobro relatywnie tańsze zastępuje dobro
relatywnie droższe. Wyznaczając efekt substytucyjny w ujęciu Hicks’a przyjmujemy
założenie, że konsument dąży do utrzymania tego samego poziomu użyteczności
całkowitej (utrzymania się na tej samej krzywej obojętności).
Graficzne wyznaczenie tego efektu polega na przesunięciu równoległym linii ograniczenia
budżetowego I’ w taki sposób, aby znaleźć hipotetyczną linię ograniczenia budżetowego
(linia przerywana styczna do krzywej obojętności U). Ważne, aby kąt nachylenia początkowej
1
linii ograniczenia budżetowego I był taki sam, jak kąt nachylenia hipotetycznej linii
ograniczenia budżetowego ( = ’)
Przejście z punktu E do punktu V wyznacza wielkość efektu substytucyjnego (es)
Ad b. Reakcja konsumenta na zmianę dochodu realnego określana jest mianem efektu
dochodowego.
Def. Efekt dochodowy pokazuje zmianę struktury konsumpcji w wyniku zmiany dochodu
realnego (ceteris paribus).
Efekt dochodowy jest dodatni dla dóbr normalnych i ujemny dla dóbr niższego rzędu.
Oznacza to, że wzrost dochodu powoduje wzrost popytu na dobra normalne (i odwrotnie).
W przypadku dóbr niższego rzędu wzrost dochodu powoduje spadek popytu na dobra
niższego rzędu (i odwrotnie).
W rozpatrywanym przez nas przykładzie zakładamy, że dobro X jest dobrem normalnym, a
zatem w wyniku wzrostu dochodu realnego przynajmniej część tego dochodu zostanie
przeznaczona na zwiększenie ilości nabywanego dobra X. Efekt dochodowy (ed) jest
przedstawiony jako przejście z punktu V do punktu E’ – nowego punktu równowagi.
W powyższym przykładzie widzimy, że w przypadku dobra normalnego efekt całkowity (ec)
jest wynikiem oddziaływania efektu substytucyjnego i dochodowego działających w tym
samym kierunku.
3. Analiza zmiany popytu przy spadku ceny doba X (pX ) przy założeniu ceteris paribus dla
X będącego dobrem niższego rzędu
QY
U
U’
E’

 E
V
I

es
ed

I’
’
QX
ed
ec
Podobnie jak w powyżej rozpatrywanym przypadku (dla dobra normalnego) spadek ceny
dobra X wywołał zarówno zmianę relacji cen, jak i zmianę dochodu realnego. Następstwem
2
tego jest konieczność uwzględnienia dwóch efektów: substytucyjnego i dochodowego. Jeżeli
chodzi o efekt substytucyjny to jest on wyznaczany analogicznie jak w poprzednim
przypadku. Zmiana dotyczy jedynie efektu dochodowego.
Efekt dochodowy dla dobra niższego rzędu.
Zgodnie z wcześniejszymi ustaleniami wiemy, że jeśli rośnie dochód to konsument zmniejsza
popyt na dobra niższego rzędu. Dlatego na przedstawionym powyżej rysunku strzałka
przedstawiająca działanie efektu dochodowego skierowana jest w lewą stronę (przejście od
punktu V do punktu E’).
Widzimy, że w przypadku dobra niższego rzędu efekt substytucyjny (es) działa przeciwnie
niż efekt dochodowy (ed). Efekt całkowity (ec) wynikający z działania (es) i (ed) jest zatem
znaczne mniejszy niż w przypadku dobra normalnego. Ponadto zauważamy, że jeśli cena
dobra niższego rzędu spada, to zwiększamy ilości nabywaną tego dobra – mamy w tym
przypadku, analogicznie jak dla dobra normalnego, ujemnie nachyloną krzywą popytu.
4. Analiza zmiany popytu przy spadku ceny doba X (pX ) przy założeniu ceteris paribus dla
X będącego dobrem Giffena
QY
U
U’
 E’
 E
V
I

es
ed

I’
’
QX
ed
ec
Podobnie jak w powyżej rozpatrywanych przypadkach (dla dobra normalnego i dla dobra
niższego rzędu) spadek ceny dobra X wywołał zarówno zmianę relacji cen, jak i zmianę
dochodu realnego. Następstwem tego jest konieczność uwzględnienia dwóch efektów:
substytucyjnego i dochodowego. Jeżeli chodzi o efekt substytucyjny to jest on wyznaczany
analogicznie jak w poprzednich przypadkach. Zmiana dotyczy jedynie efektu dochodowego.
3
Efekt dochodowy dla dobra Giffena
Każde dobro Giffena jest przykładem dobra niższego rzędu, a więc wzrost dochodu prowadzi
do spadku popytu na to dobro. Zasadnicza różnica pomiędzy dobrami niższego rzędu a
dobrem Giffena polega na tym, że dobro Giffena jest dobrem niższego rzędu o wysokim
stopniu podrzędności tzn., że efekt dochodowy działający przeciwnie do efektu
substytucyjnego przewyższa go. W rezultacie spadek ceny dobra powoduje również spadek
ilości nabywanej dobra Giffena. Wskazuje to na możliwość istnienia dodatnio nachylonej
krzywej popytu (określane jest to w teorii ekonomii jako paradoks Giffena).
4