CUD0WIIY OWOC Z Al`lAZ0llll

Aęai
CUD0WIIY OWOC Z
dr Alexand€l
Al'lAZ0llll
G. s.hauśś
AęI: An
E rao.dj@ Adi!,ilańLRth
Nini.jsza ksi{żlc
Pąkl Fl,n
jś.chrcniona pnwoń bnkiń
IlM
i
lhe
Afuan
sPls TREścr
żdm j.j c.ś/ lic md.
połiclm, pŹ..howyłma m noś
r'ywmr ł j dcjkolłiek fomie' pop'z.z kopioł ie' odN!@ic ń.ó!.
.j*go uy*mir pis.ńn.go pMwol.
być
Pr4druw!....,.........................................................................
... ..........5
Wprwadzenie do Agaa..,.,.,.. .....,.,...,...,...,......................................... ?
A9aliAńazonio.'.'.'.'.'.'.'.'.'.'.'.'.'..'.'.'.'.'.'.'.'.'.'.'.'.'.'.''''.'.'.'.'.'''''''''''''15
Hhbiia A9li jako pokamu............................,...,.,,,.,........,.,.,.,.,...,..29
5
P'eĆiwUtlenitzÓi9olnerodniki''''''.''''''''''''''''''''...'.'''''4]
wa ośćodżyncaniąższuAqai'.''''''''''''''''''''''''''''''''.'.'.''''''''''.'''55
Przeciwutleniaczwdi&ie..............................................................63
1. Dziołan ic !ŃyokŚ}dacyj
copynghoforlh.Polnhediljon
by vdooPlN Etrop. sp. z oś
ne n
iąż9U A9a
3. Dodalkowc poży.ki pły nącc z przcc
l'.'.
ił ud.'
'. '. '. '' '' ''
ioczy'.'.
''.'.'.
'...
'. '' '' '' ''
'..'.
.'.
''.'
'. '. '.
'
'
7?
l ]
streŚŻcM ie 8lównych punklów książk i' '' '' '''' '''' ''. '''. '. '. '. '....'.'. '.'. ] 27
O.uo'r.. ............................................................111
BibliogEf
a.,.,........,...,. .,...,...,.....,... .................................................. 13?
,','',',',',',',.,.'.'.',',',''''.','.','149
Njnigńe d,i.L iic psild. chfu.łt n eyno mukowqo' .'e!o clcń j.n
h infomrcji ń!
Aq.J.
ł zwiłŻku
'Ćń
ainbr$owsiem !yń ow@
wycĘgmi.ń z ni.Bo Flhoptrych wniosków m(ury mcdyync]' \'r' pŹy
padrT nułetrh u siebie objlwów j!łicjkolwiĆk .horcbn ml.ł nłśT
z rcsnł.ym
l
PRZT,DMOWA
ośnio plzprÓ$adzono
\ń]m' \Doo' oqJ'l
viclc badań poświęconyĆh a9li, w zwią\poJobo olek''ocną.(' q Amzon''
p my wpłyMj4 M nłsze Żdńwic'
Dzigki zapotrrcbowmju na nie pÓpmŃi. się nie lylko nasze zdrołie' lle wznśańwnież śviadonośÓ ńiczwyklego pot€ncjału lecŻniczegÓ łmbńskich lasów deEczowyth. wyp d{ $yńzjć ńadzi.ję,
dnir o(ocam. r{dobn)m do JC.'
Żmniejszy śępizmysłoto sycinka lych laóv'
Tak wię. poŻ)9mym skńtiem u&xhyń zwi9*mrego poprb nr
a9!i @źćbyć PNfzymmie ńbunkorej *splmhcji dżmgli a!ńbiśkiej'
cłłkiEm nicdawno Źąd bmzylijski ztŻ4t doMiać waność
pąlmJ s\ó' \\''_k*'. cÓń7 Ljuodlci o'rgu-.n ) Ub dnli{ce
q] ''dn'e ne7wJlk bo!e}.h \ mDe''Dl b'oog'cżny lfuów i/ałępÓwJnic ich r!'wlrDm'lub pin'riJńi rodyńkNnej g_
nel)Jr'e {L N' rJ\m : ie.ic pl(i V..lonq .nę /d polF!ż'ie
s)sEm b'ŻuiJ.
nJ p'7em)lotr)ch meodr'p'od'! |
^wno(i'
cy na nc.hsn'r . . biohchnololirc'. pcn]!F&h na\o7rcL mo
nokulblze pÓwoduje druzgocząc skulki akologiczne i spol4zno'
wsŻy kie oło.. a9af poch.dŻł ze ŻbiÓiów odzińnych. a ich Pro
dukcji nie nadzooje \yiel*i bizncs. upnwą aęaf Źjmuje sĘ pomd
czteldziości tysięcy osób pmcujących nad dÓśar.zaniem Noców na
lokalne. kniołe i zagńnicae ryn*i' Dlalego teź B odóżnieniu od
łieIkich f.iń spożywczych, *lót nierŻad*Ó n.dńierdic .ksdoatu.{ Żiem'f' 7b'o') o{eo\ 7 pJl y acal oŹ}ĄŻvr'ąq Jl do
7LU /
'o/Loi'
p.dtŹymanhbioóżnorcdnościAnmnii.
od 1995 roku, kiedy Mpoc4łeń pracą badałcą md owocen
a9!i. zaśrnawiałem się, cŹy nic pochodzi on przypadkien Ż ńnyc}
i
dueM życio. zp zdznYieniem zaułaźyłenwlcdy, żo ł rcjonie
n'iqiel łeiro1en'm.l' m/ /
n iei.co$ l'o\'lną
'ńŁ
'n.'n'U
kiem(Manihol ltulenla). doŚa]cnmicszkańcÓń
siedemdziesiq.Prc'
ceńl dzienneEo zapotzebowanil na kalo e. zacząlem podcjraslć, że
możg oń posiadłć ńtotne Mńoś.iodży\rcze' Maniok obfitujc q w93lo_
łodmy.8le asicra baidzÓ nićłiele Protei' (!2 {'),lłlszczu (0'5 %).
łilanin j mineułó\y Dlalcgo' szcze!ólnie po p.zelRo7eniu, niezbęd
nego
icgo
RozDzIAŁ
w I'RoWADZ
nym zc Mględu na wyatęPosanie w nim polcncjłlnie cyjanogetrlycll
glukoz}dó* (93% linamfuinu' 7% louustrrlńu) nic poŚiadl gczesól
nych wanościodżyłcz}ch'
DoTc/1e /bioĄ owÓ!ół ''|.' PTr1 .{lec. rcJ/'j' .lUog'c/
ny nodgl roIniclła. klóry powinicn być bliskiseru kDżdcgo ś!i!do_
mgokonsumenla'Palń..qaijes.dpornonawiglc.hoób,łzłi{zku
z czyń plŻy jej uPnłie ni. użyłasi9 środłówchemicz.ych' Dl.!c3o
7 t l]o rcwnot} ńUrel ) J{ al
do /Llsej ,rq' o.'
wen y.r- eJb!.d7oodz)w.,d.." '|'Ękonac
Jm' \u 7J\ ctut'/ecNurtena
cze j subsancje
p'ecnvŻapal'e *oŹysne dla n{Vego zdrowir
Lkie tq do tricdasna pralvie nieznmej patmx bujnis tusnrice
w las&h JesŻczołych na c!łym śłi4ie,nie t}Iko ŃoĘą cudny bal.
dachin, zatŹyńujący yilgoć i chŃniący c*osfeię pIŻł inlenYy_
nyT'ó$''ts!.'r {o[ cm' alc n Jór bl7- P'7r' ')_'c \.t oo
U
'o/\Un!n!s7.go zrozlnicnia mechanizmów kryiocFh się zr prccesanli
'/e1i'' J' ńre .| ).ą( ńave T 7d'o{'u l4rn_la llEi ( .h n'e
zvyklej zdolności ndzelia sobic z prssjł śrcdo$isks. Pewnic dl ego.danni micszkańcy Ilsów rm8zoński.h od lysiącl€ci fukbMli lą
płlnę jako głółne źńdto pokarmu'
JeśIiłgźńienyPod uwryę' żc anazońskie Iasy codŻienni. ab_
'o'b''{lon! dqU'.nku we8lJ i p'od'\'lą'os
'cou/o'lenu'po!'
niśm) c'cV)ć'Ę l
,egw'|'oanyałoq 7'in'et.o\
no{o!ań'
'n
palm} !9!i pomożo w ochrcnie tych ,.p]trc zicmj"
l
E
Nl E
1
Do AęAi
pochodzi z Flmy aęai .osn{.cj w Amazonii'
Nżqa Iacińska lc] pr]my lo &tler|e obru@' Pżyjfrtrje aal Po
sbć smukłego jednopiÓnn*o. rozB!|ę.?ione€o dŹewl' o wysokościsielajacei Uzydzjesl' mdó\y Tefti jej wys9p.s!tria obej
ńujc milioly hekiarów ł . yń dorzBzu Amuo|ki, szżćgólńie
na lercnrch zaIe$Óvych' co rc*u rodzi okągte, jidalne owoce.
o l eL
oJ l2śdo' ..rn')meu: o\Ó!c r' sdy o'ĘgnIdol'7J
'cJ
'o' po.LdJjl ącmnUDUŃr"J' fm"lc/J'{.Lo'\ę s\l.lJi.:'C
ołoc x9ai
'
_nt''
J-JDe:Ó' r\ ona' ót pol ]qD
"ló\niJ" lo''wJ mĘ/ Ju
l]
15
ołoĆU'
w
oeabinokEsie
b słaśnieten
skł!dają.' się D!
miąiv zlczął vzbudzrć Ólbizymic zaintereww ie specjalistół od
7
,Jr'cik'hlj4'!l'cm'\oq
7'dcl!Loo\ń)ch.c.h31lJnlłdnvI
nych oraz sk|ldu litocheńicznggo. Ninicjs7. ksiąźka opNirda Ó a9ai
dekrd'e badaiiach. k!ó€ dotyczą
omŻ pośłi9conyohjcj ł
'niniongj
jej wyjąlkowej spccyńki oraz
Żnaczeńia dla zdtołia
Hiślorla spożyłani! a{ai
Podczas jedrcj z noich podńŻy do EDtopy od*iedŻiłem coimbĘ
$'rcdro"- Po''ullli'' w
r$1)T m'e\c'e /nx d'J.'ie
drugi z najst.ńzy.h unisdsybtóy m śłiecig'z!łożyłco s I29o mku
kńl Dinis. Uniłeftytel polożony jcs n! wzgóuu łznosącyń się nad
lyń'c.jn
A|enida Eni.lia
Ndluto
aleią biegnłcł łZdłtrżfuki Mondego
(łio
M,ł../a3o)' Już sano wspinmie !ię po sąskich, * micnlyoh u]iolk h
nł główny plac Uni\Eśyteiu do$arca njezwykł}ch plażyć
Mdm celem bylo pżejlrnie zbioów muzeltm_bjbliolcoznych
Ędziału Nłuki i Technoloaii Erupujące€o książki poświęcolcłnłop..
lo!ii' PrŻyjechaleń nl zapm9f,nicjcdnćgo z lantejszych pncowników
Na prze Źeni
o
atnich dNu{U lal aczęliśmy sobie uzmysła
dŻunglc b dos]ovnic żywl
ap'ok'. z kńrcj nożna czcrpać dziesią*i rysięcy leczni9łch prc'luk-
vj'ć'
Ż€
nlve l$y, iólyńiny' wybrzcŹj i
Jgdnak.3dy ! Alę wchodzą drŻcw! palmoNe, lcdwic kilka !a.
g rUntoq do. ł' 7' n ' o"o'o\ pFe7n'c/nn.c' d. ron' l p'
\Uł}nn_ '7e 71'ch \oto') i']:\')le.żleJn' e lne JniJ'uLie nk
'o
nlukołych,który1łiedzil, ŻeńoźenniczainleEssvaćkolckcjł jift )
Źylnych. amazońśkich maEk'skaóy te puechowywmes4s mu.uun j
(Lh
Pośńd yielu zgonadzonych ekspomlów Żacho\yr]y sję leż mski
o' l-o an lU'uD'' J' pl.ń rn'' \ ot 7daĄlo U7 \!g
'+
.hociaż dNvnie.] zamicsŻkiwrło dorzeczc żski orjnoko w Bnzylii'
gła'lę pŹyniósł mu konlakl z eurpejlkimipodn5Żnikami zakład}
jącyńi pielw9e osady w osiemną$yn vieku'
Przybyszo ze RschodDiej pótkuli Przysieźli Że sob4lic7n. prc_
anl', ł tynr ca]y pokietchońb, na klóre Indianie nic niclivyłszt
colej o'lpoinÓaci' Indi!n Jurupixuna wytzcbiła ospa' zarazg t rzcno
.ię b,) 'Ńsw c' niF 7 q'o'k' do qi'
.m śle ne 7n't
"ild
"\i' 7b'e'ą+
UnieraIi t}siącami. tric btd{c w stanie pozbyć śiętych śnicrcioioś
Db zrhorvani! gltunków i ich drlszej reprodukcji reśliny wy
kszl.|cily szelg! vyjątkoNych nzjo]ogicznychsub lncjiochrcnnych'
wysokie $ęrćtrig tych subłamji łyśępujecĘŚo ł mślinrh rcsną
cych ł p6ie ółnikoyym Ó z ł pobliźU d{óch biegunóN zieni'
a b / lc8o'a/!Ń]lcbo s/€Ędl'
r obv y podd'ją rc:li") nlj
^
większq Pft sji śodołiskl
Rośliny czcrpią clclBię rc s]ońca' Prz.d mililrdomj lat potężE
ltmienioMnie słoneczne bombardouało Zjemię. Było nr lyle szkod
liwc, k zńUyało ploye orlani,ńy lońólkow do sykzlałcania spocyfiĆznych mechrnjznół ochmnn'tb. Kńdy zrcmń
obmiy,
^rcl'rjla
płynre mdiIsre jądrc phnety a.Żę|Ó vytwaizń pole
malnelyczne'
D/i9\i nhń' p'om:cnio\ą''c 5]onc!/nc p7c\''to lni. dcll.\qjny
!vPł'ł nr ziemskie życie i całkołicie zmienito słoją
Żaczę
'unkLję,
ło odżywiać ży.ig' Mówimy !u o pojlwicniu sio plo*su
folosyntzy'
naler{ce
PieNsi podóżńicy pu ybyli 7 Porlulalii' To łłaślic
im Za\ydzię
opióy'Ub'lc/_ l l!n!U\' U:. n 3l) one
ćd|lg!'lnl
'e
')'U!\
dhuśRięcenian!rcdzin dziecks' ślubu, pomyśn*o polosmia lub za
kończcnja śezotrtr zbiorós ołocl'w P5lnosych. Gd} u$yvatcń o rym,
od nzu ptzyszło mi do Błowy py l.nie: ., Dhczego odplałiano
rylualy
' 7DmJ
z lej yydawdoby sig błahej okazji7'
Na pieiwszyDulokalłłmnik]xkawzmiłnki moglabyśłiadczyć
ńjezłyk|ych łaibściachodżywczych tej ośliny. skoÓ t'bylcy da_
Źyli cz.ją owoc I)almy i pośłięcalinu Ś-zególne rylualy' nu
siał Posiadać w Śobie coścudovnego, niepoółnywłIiego do nioz.so
o
Dopifu
\ dd'o_e!)m "hlU'Juroq.) dołl doł''_\ '/c
żywnośćZrwiera s sÓbie nie tylko subslncje odźywg' i łalode' ale
także subsmcje ńlochcmi.Zne, klóre słńłnic saŻne dla7drcwiaj.k
(itininy mineńly' obecnie sicmy, że niektóre sk|adniki lycb rofin
pofuną ch ' lon ić pl4d chorcb.m i poł*Źymy wać ich mzwój' a nawel
je leczyć. Pyknie tylko, rak !o dziah?
\' Fw'e?!l-' 1'em''o7l?r
elpr/
'f1'l''l'ołn)
p'omieniÓ(Jni.
l uldlJ 17' lobie 'mn'e] (o',J
łnJ'i"\'lt"m'loPod
'J
Aby un i k nąć nNzczycietsk icgo spły wu prcm ie n iosm ia B klońo
lelowelo' rśUny n czyły śiępi!$vaŹania oncrgii śoncczncj,alc
likżc s*utcczl*o elinljnołafii! jcgo szkodlnveBo łpływD. pos.du
jącego Es oksydacyjny' u lego lo powodo rcśliny Za.zęły {'lwłżć
likic słladnikijak polifcno]c. nalczącc do grupy flNonoidół' dzię*j
któIym mogły dać odpór śreswi oksJd&fjnemu'
FlaNonoidy' wylvarzańo pżez rś]iny baivniki' śużąceodbi_
Fniu śwfu'łrulimliolelowego. należałydo pieNszch ypreoła
nych pizeŻ niÓ ńechanizńórv cwoltrcyjiych' zabczpiocŻając}th prad
szkodliwyn pronieniowaniem, zwiąŻanym ze śNiademsłoneczn}n'
lnne Jl'Jn ti. n" p'4\lbJ :n'o.yi"n)' l'ó')ń polqil.:m) wĘ!ei
nici1a\ na"/( Lia^e, ul/e odb:'ią ł!:alloUllrcńoklo"e imoŻn'
pcłnościąŚlvicrdzić, ,Że ldyby nie one, dshodziłoby do g'o7trydl
mutacji Tak więc ich wykożysan ic ł ludz k icj diec ie ńoźt pown rzy
ńyłaa prĆesy nolvolłomre.
Rośli'ynic wypracoyat' ńe.hanjzmów ewoluclnych Ur^)l
wił4cych im Ucieakę Prz.'l prcmicniovanioń ultlalioletoyym' Nic
mają lakże Edzie się lcblonić w luie Powodzi. wielkiego mrczu ]ub
gorąca. Musząbronió sig za pośrcdni.lwoń śubśancjichemicz'ych
tylkÓ Óne zapewniajł im Przet*anie. Jedną z p]crłszych grup ro!lin.
ktćro za.z9ty sję pÓjałi.ć Rrrz ze sakami. były taqy' Nie?.liczotr.
ich gatunki bzp'eś[eniłysię po c!|ej naszcj plancoic 30100 hi
l:onó{ ]al htru' P'N l' DU']ob'
n' popu ' '' rJV'| l''.q 13 l\ c. (
jeśryż' Może rosnąć pod wodą,'e.zyń lóżni się Ód yiększościnśIin.
Ro{inJ 7r'''y.'''e " | "'l'n - 7nf .' Ll eJ r'e.. .{oo\'óls\c
7
w 1995 rcku pewien bra7.yli.]ski ntrukowjcc o'lkry|' Żc
'mazofuka
pahna aqal podobnig jak lyŻ' fuśnic nr terenach u alewowych
i dobue
Znosi duże ilościNody Dr7ervo to tric 3iiic pod.zN po$odzi dzięki
śpccjllncj budovic kÓżenfu łytvalzmiu tak złanych pnetrmeofo
ń\1 AuIoł ?duDioly fakten' żc jakicś dtzclb ńoŻe Żnicść 4 ilość
t
prcńicniowanh ultmńoleiowego, a na d.dltek clwo'lzic twają.c wiolg
miesięcy (od y.zniadonaj.), !Zn.ł,żeobcuje zniezvykłym nechln j
zmem, niepodobnym do nic7llo inncgo nlświc.ic' Kigdy ozyl em (en
anykuł wjakińś ńało Żnanym piśmienaukowym pośłięconymrośli_
wmit
ic/nic.o'/e pJl ."{JoU''J- ń\ \n/"denąPl
hondr iach (czyl i trjn. €d7 ie rośliny i 7s icŹpla prcdu kuJ ą gngl
gię komórkovą). nasel jeślinie jest w $anie pozyskać llenu ni.zbę'l'c'
s komólc.. zurćcito lo moją ułagę i sktonito
dozajNhsi?t'ńagadnieniem MojąpncębJdałcząnldprlną!9at
a w szc?-eeólności jej owoccm, prcładzę od ponad pię'n. u Iat'
gÓ do
plodukcjj eneryii
slosoyanie aęol EŻoż pleńiÓru z AmBzonii
willilm Bdcc napisł viclg dzio| pÓświę.on)th leśnemu lud$vi
KaeorzevschodniejAmuoniii.legokult!r..Indi! .KahporGu.Ja,
Tembe i Anwclc lo plcmion. lń.zońsłie cenil€ $bie o\t a9aa
Kl'iporcwie' mieszkajqcy s Uu7'ńskin Śanic Maranhao' po_
siadają shsne nłZsy śelokmślin msn4cych R ich śmdołńkuPotlJią
obchodzić Śię z nimi i mają łtasny sys@ń jch kla!yikrji. Liście p]j
ny iqłi służądo pokr'wmil drchów chalek' natomiaś ołoce {a
nosią elemenlamy skłłdnikcodzienncj dieq (a'aporó\r KÓl.zasy
kolćń palny śUŻyja*o tarb, klóq Żes*rÓbuje slę skóĘ a slodkie
go niniok! (koŹenn kasawy) p.Zed u8olołaniem go y wiel*in ko!
lc Dl' mieszkańcóŃ Ańazonij mlnjok icŚ Źódłem ]v9glÓwodanóq
podobnig iak ł innych kukunch zićmniaki i ryz' Mjąźsz r9ai wnz
z fiatriokiem skłrda się nó 60-?0
9ó
codzicnnego zapotzebo\9ańia ka-
A r7unl K''porqie
loa'7nego UJU" ńic'/lJBlyl q nln
'cJclprzy
życiu
dzięki
Ó{o.owi
a9al'
dzikim nerkoycom
utzyńują si9
(o,'J.'rp!J
d'Jl'.ń!s)
l.Analadi|n! siEanleunl)' ołocom bacJb)
o Z ośmiu i''yn pokarnom mślinnyń' Niemal Wyslkie te ovoce.
ql}m5\"' .|Ą;'\J.i| | óu'o\o' 'ho' B7 Ą bn
p'oui
'
'be 'U\Ó!
yi',M,,
z
naniokD,
(cd''),Ł?.
Boluje się i mieYa z surovą mąką
dzięki czemu połśdcklcik uwiclbi!ńy p fz dzieci'
w sezonie cztonkołi. pl.mienia codziennie przunacąią okre
śloiąjlośó czasu na zbiory ięłi' zbiory zaczylajq się ŻwykIe luż po
łsch.dzie łońcł i (Że$ni.zą w nich tylko dorośli' Wedtug Balce
tłajłonc pl^c]*nie osiemnaście mjnut'
w pŹypadku
'nężczyzn
! s przyprdku kobiot dwldzicści! jeden ninut' Z*ykle yańd1ią do'
datek do polÓvań' c7łslo tak była. że łowca zaczaja 3ię przy P'lmie.
ll/ą.n.lo 7ennbo - D'/).'ł!nilw'c )nc PoUdJn\mDolUEini'
Tb'e' f "obł,''o . /qi.j 7c q 7 f nncon}miowo!4ń: !cBl
'
Dzicsięc]olctnie obserłacje sklonity B.lc. do tłierdrnia, że
osiendzi.si{l pmcenl potzcb cnc3elyc7nych Ka'łoów ńoŻna za.
no myślikllo
spokoić poprzez zjgdzcnie *ilku ołmów 4na Miat
'u spos[eżenil
rie' wi(!ńinr mincrały, proteiny itttrsz.Z' Takic slne
Poczy n ih innl g lopa badaczy *ud iująca z\yycz! e Ży N icn iowc ludno
ści tubyl.bj. ł|ącz{ące.r do słej d iely a9ai j ako pod *rłoły PmdU k l
Tradycune zbio.y i przygotołanie pokarnu
/1ean'e ovocó ''fx' 'opń'o'hlonn- / ę ic Po/oUJ/)na sic
od syierdzenio, na k'óly.b elĘi h najdują się dojra|e ołocc na
zjedzelia (ż.}/łd)' wspi'lczt! nJ czubek prlńy wy.
dając. się
'lo
mrga spolych uńicjęlnośc] i siły. zazwyczaj wykonują ją naśolalko
Nig i ludzic młodzL' w nieklólycb lgjońłch sopnioso akceptowane
są nlrzędzia do Zbielańia o$ocó\c dzię*j którym nie t4ba wspinać
śi9nlpalmę i narażać s'ę m ntry. śni9ć.pollyzi€nic ptcz mrówki.
P'/./o ) l'b \g7ś'N']v]Jo''ch nr 7. . nbo no/' pJ\ oo q 'p'
najia (Pe..Ąha)' sr,anądAny z ńlodyĆh liści4ri. plaŚjkoB! lorb!
albo woieł, onz kosz Q],,.iDl)' Peł.n kosz owoców bgdzie \yaŻy| od
dodwuńa u kiIogramóv Kiedy Pmcuje się łójkamińoŹ_
'lzicsięciu
u Uzbie.ać tzy pełn. kosz. s nnicj niŻ pól godŻiny' Pew.r mdzina,
u klórcj ńievk.tem, lłieldziła. że zorrb]at! ł lcn sposób p.nad pięć
dol!ół za eodzinę' co biorąc pon uwaEę haldŻo nńkie kov'y ży.
c''' ndle/\ u7nJ.711'pTłdl nrŻlj /a.ob!l' Tr| fuJ,,lu p'-Jr'
nożlisa przcz cłłąsuchą pÓĘ' gdy owoce agai są.iuż dojrzołc' czyli
od czerłcr do gru'l!i!' Kicdy uzbierł si9j0ż pctne kosŻe, t]nspol
l''c\e ieJ' .e l Ul
no'o|o9 (ą do m'ą\J'
\r'r!' . n c'lu/Jlódźtrol"'J'.J,": f,| r"ell.l"' V-' '''l
na ńieJ kilk.set koszy' e nuszę Plzyzn'ć. ż. pcwtrcgo rłZu drzy
ło mi Śię rcba.zyÓ olbrŻyńią tóJŹ tłnspo[tując4 dy] tysiqce kos,y
n. rynek ł Belóm, czyli do solicy Ślnu Pań ł północnej Brrzylii
Kied} mią'V ie*świcżtśpoŻyw!
siq go jJk gę!|tzuplZa ponoc{
łyż*i'Ta zupd Śinowi ltówny skłrdnik diely tubylców Niek'órzy do.
d]ją do te8o płtr'ki orvsiancj alc rŻNłdnianie mi{ższu do Po{aci paPki
/ ed\'. pif. op'o e''o\)- .l7enrm3śJ'/ooJJ'i'c ńo'{fuq ł
oPu z guarany (Pa!lł,'. .llp.xd), jak io mają w zwycŻaju s s& Plolo
iRiÓdeJaneir.uch.J7i n''lAn!zonkązaświęloLr.dZtvo'osoby.klóre
n iJ]y 'tl}l.!,17l'. .b\.(o', oś1' 'nr7yono'
po
'!!'|lZ)7nJj{'7.
siadlonzi.mktysmak'Uwiclbiają8oJZieci.klóEzrczynaj4eosPożysać
zchwiląod$awjeniaod pi.Nimatki Malki spożyN.jł oyoc agai pod
'
c7xs
c
iąży i karmieni. piefu
ił'
w labch osi.mdzie'iątych xx wicku Ańeryłańskł Akrdemir
Nau* (NAs) przepfuwadziła badanir trNyków Źyrvietriowych ludŻi
mieszkających ł AlEzonii' Na iei Żle.enie Śrvirloły FundDsz n!
izccz P.Zyrcdy (wwF) og1osi|, źe .,Lu'l,ie spozyłający toyÓc aełil
częno sPBwilją wrażcnic siInych i en.rgi'nych. . Usielbjają go
'nło_
dzi i Ńircy"' znajduje to pol*icdDnic s ńoich właśn}cho5serya
cjeh konsump.ji {łi rv Amazonii.
Nauko\rcy z4mu]ąc} się badani.m Mylów ży.il w AmŁonii Jo
szli do wniosku' Że ÓsÓby pueŚ!ące spożywać oęli pęcżyłająoś
ł rcdaju sympbmós odłykowych' wyśarcznże zjedzą odobinę
ishi.je
symplomy nagle znikaj4. w regionie
'yo
pÓ1viodanjc] .'K iedy komuś bak a9ai, .zuje pusikę w żolądt!"'
owocu' i
wvyśkiete
naltt
N.leży wziąć pod uwagę flkl.
Żc agal trie
\p@yM sĘ w pÓfu desam-
\e Ld Jrt7n''Jom'ix''k'óiJ.'mJ ł oDie ol){JdcpRJlnr
w Ańazonij o9!i *anołi Ńiotny sk|adnik diety' z mią^Z! lgj
rośliny Bylsaa się n.pój wzna.niljqcy. sPożywx się 3o podczas
śniadania, obirdu i kolacji. R+ori ŚwiatÓveeo Fu'duszu na Źecz
Pżyrcdy podlje' źe plćcięhl osoba zomjeszkująca ten qion .o_
dzicnni.spożywa ok ło dwóch lilóstegosoku' wblEw cz9Śym po
głoskoń, owoo aqalnie lpożyyajł wylączniebiedni Moż.l go Żna_
lftieią
różnc slosoby p.ŻyrŻądzania aea( ale najpośszy Poległ
hhĘł
nn uluiipciu ś'odkorej vmb9y owoc'i7 zfurn!' w Bnzylii
róźne m6zyńy Zo Śali niĆdz.łnej vykonują.c lo w niezłykle sku
leczny sposób. Mięsńt4 nlĘ. czyli miąższ. ro7€niatl się Ęłani i Ią'
c7,y 7 taką ilości{ \rcdy, jaką uzn']e za śosoNne' Dlalogo agai zwykle
je się lyŻką' zańia*Pićj sok'
ceny lego specr u óŻnią się * zaleźnościod je8o gęŃoś.]. Pory
rcku i dÓŚępności. Kj.dy p.daŻjen niśka z r.cji
!iJ'
na
oBo'e'! l'ro'''': .po''o\!c' d5krJ' o r
sezonołe wrhnięJ r_ń)ń srconiu
B.idzo c?ł9o .$oce spzoddj. się w ŚandańoNych koszach.
z!]c'nje od pory rcku k$ztuią o'e od cztereĆh do tzynasu dol!ón'
zazRyczaj pońjpdzy osien J dziesięć dÓlańq o\sce niż*j j*oś.i
spŹcdajc się s cenie nie plŻgkfuczającej czbrccb dolarów Ż. kosz'
Tonv mroźonego miążśŻuaęal pPlch.wuje się w ńicjscoły.h chk'
dzilliiach v.clu ŻapNnienia calofuczncj po'l8źy. Pewnego raŻu Ódłicdziłc'nwielkąchlodziilnipwBclóDj, opowier-hńi ponadsicdmiu
lysięcJ metów kwadrolo*ych' Plćcho{'w3no w tricj miąźsz z owo
.u a9alw lemp.ralurze 2? śopni cchjus7'. w g[dniu, kicdy koń'
Ąll ię'bio'l'
tazd}
l eF nJg]Ąn',imulalybs/(', )m m'1,
topik
mi olo Powód. dla kłórego ńiąŻsz
c y mk'
Pńduccn.i i handhPe aęai mieŹąjłkośĆ@ocu s sk i od l do 3,
q,óe'nn.. A]lęn!\i,+!ic7oy''|Jo{ a'{r,U'\1b d7ijenio1)
plyn Z ł9li posiad! kolo. PuĘury i nosi ńxZWg a|ahftla Nalomi t żóły
mniej p'e.nvullonia.zy'
ńiq^7'.7y] i al d i h ro' pasini
lzeń j i n nyn
, owocu aęai
i owocam i
ńy
ieŃ dÓ 9pny przcz
)
^'Lnrcznic
Podczas golowania łeai nie9! się z inn'mi lokolnyńi lpÓcja
hmi: *Ewetkmi. rybamj. ma'ioko$ą nącŻkt' herb niktrmi lub
łolną końbinacją t'ch dodalków. czlsoni sIodzi si9 |e cukrcń, 'lo'
lub
jnnymi o@cani' stanowi ono isloby śkładnikmenu pmwic *ażd*o
RozDzIAŁ
Lecz a9!I to nie
składnik codzienne.j diety miszkańców do'
'ylko sip z niqo t*żo inne po*smy puryurc.
żocza Amazonii' Podukuje
re lody (alalpuro)' lokla.jIe. musn cz.kolady' . nawet ciaŚkŁ
Jak zdążyliśmywspmnieć. pueszto 90 9l] ołocu !ojego ziarno'
Po wyjęcju ze skjrki i niąźszu sbnowi ono łażny śkładnilrpaszy,
p'ćd. qv}lL:ń dl. tŹodl .Lle '1' s q'.lu oononwa!n Zia'nJ
od ń/J
Jl oocnlcwu ood!7as pń*su Do7v\\'nó'' m'{^Żu
Mrn!.e"?ucó
uk/e o'ć'ibiJ'
AęAi l
2
AM^ zoN l A
'
nŻ \ompo{ Ponnrcjw.tcejl'ahme
Śiącach Pltmieniają się * kaloryozńy nNóŻ, kt&ym może podlc_
łać qńd łaiŻy9ny. z ziaftn koEysta się lakżc do śadŻeniano*ych
dr€ł
palruwych' w tym łybitnie wiIgotnyn klintrcie nowe sadmn*i vyra&aj{ po kilku miesiĄcach.
z łodyc. na *.órych rosną owoce' spolądzr się mio!ły i inńo po_
żyede dńowe jatś'Jzia-
Kiedy usuie Śię ÓMc z łodygi. sano zj!'no noże pełnić rÓlę
ściółki,cojeŚ brdzo przydabe do łuItywsmia takicb oślinjak
kakaw.o (Ił.oóro'l. Ća.ao). shnołiących klucdy slhdnik cze
kolady i pĘynoszącylh wynieńe Żysłi.
w", 7 m.nqca P.pu'oho'cą a\a'' cÓ'./ bdd7ie oo enż ''ę
$arbśćpłIny ja*Ó źódła docńodół.
Rel!!mu]'ąc. owoc palny .9.i Śanowi niamiernie istotny skład_
nik dicly ludów Żlmieszkul'ąc}lh lereny zaIowowe Ań.zonkj'
Anamnks ticzy sobie pÓńad 6400 *ilometów. stmoBi Źód]o
pŹ.szło 20 % stodkiej wody qPływaj4cej dÓ oceanół' Takimi zlw
bami nie moż się poszcz}cić żadna jnna rzek!' AmlŻÓńka 8rcńa_
dzi łody Ż Boliwii' Ekwadoru' Peru. Kolumbii oujany Frclclskiej.
suinamu, Gujany' wen.Zueli j Ćał€j Biazylii' 40 ę' łód pochÓdzą_
cych zkrajówAmerykiPÓłudńiow wplyw!doAmaŻÓnki,anińdolze do o.ełnu A.lintyckiego.
Jeffz.
baIdziej imponujące dano powiadają o 23 miliaidach ga_
lonó* wody *pły*ających co min!Ę z AmMonki do Adan.yku' Te'
olbrŻyni *yptyw wody rozcieńcza zasolenie ocoanu w pasie ciągną
cyn ŚĘ 160 kilonetów Ód ujścia Anazonki. Rzeh h jeŚ lak bar
dzo dług! i szeÓka, Żg lódż plynqca od morŻ{ je$ w Śmie wypł}nąć
ł jej gtąb n. długość]?00 kilonetó\ł Aby uznryśowićsobie ten roz_
nia( nożno pońwfuć go do odl.głościdzielłEj LÓś An3el6 od mi!_
Auśralii (329l
*a sNannah v eańic Georgia orlz sydnoy od Pcńh
Lń'' s \..Ą
'epoD
oew-óWiJcrlo.c
ł
uy'c|J
Aar/onki m:clz)
TetrJ7ial Mdn) ż)muie p.lowc BfuĄ.'' l dir'cl-Tnien:e na:
więksbj ńżnorcdności bioĘicznej na całyn śviÓcie. Ańa7ońskj hs
d-u7ou) lc/y l n'/'nr do'/e!7i Amqó'{ |o/.|{!a'trelo cie
'
od Andów na zrchodzie po oceatr Alllntycki fu rvschodzic' z Ecji
tego' ż..]c8o toślinnościnielsinnie
plzrs[Ża
dlvutlenek
*lcb *
zyskałmi o.,PlUc nasFj plancty"' Ale ł o{ńżnieniu od
płuc, klóre pobienją tlen, a uydŻiel{Ą dwullctr * łogla. ós
tIeń Ias ten
nsz)th
/q
J
\lr i'lol'\
i \Ęc.]l4 u4Jln[
om _.' wclegoln'e ed)
J.n
l
wc/m. Ję pod'trn
uq''gt
Ą
nf
ora' -
klinalu' UtJt. amantrkiego dzirłU Mdn.go moB]a by
nieć katasr.hhry *plys n. klimat cabgo Njaą !ŻaAólnie przy mraz
bal/:ei/ łllfuĘem'łmeE u ll'l'q lop3'n).ńdoalńoveĄ'
'
PięÓdzicsiąl pÓ.eńt opadóy deszczu ł Amrzonii po*Bca do a!
nJ'fe'!d7iśl'p'rc".r'' ge reooov).ń.\nc8o 7.qx'ót'.FJię
lad lyn. jaksicIeksjów Ut ciłobyporc.jedeszczu nie7.l'ędncdh ro}
qo|' ml1'. \9
BdJby4on \'! ańa/oi'l i.)\lopJdo\' p'mb.'L
w ń:a'r lL.o'J7 $ lceJ r'. ób ' ' 7.gólnT w Ą'')cc' 'ł_'4 .Ę ni
blak opadówj co mają zrobić icb ńioŚzkń.', by poz]skrć wodg lle
ntrm ocicplenie
zbędńą dIa dÓbrych plonów?
Pon!'lpipćso*śaków,pllwi€pięćset
nii/'ecief ie.'.' $ o
7u Ąn
dq'
iŃl
gadółomzjednapiątapl.*óN
B'oloLoli.\a!_'ł.'ep'J"'e
'/onkI
ni]ionaó'n'a]'7.gJ''tóno!_ooł/'ó
d' f'' '. l'on(nc'
tny$a t}sięcy rćżnych Żuków' Nadal niÓ łiadomo, ile
ló7n).h Adunkó\ b{dh/1\'h eB!' uJe q Ąm!ó''' \4ov' 'ię
o dziesiątłlch lysięq, a liczba h nje obejmuje niezlicTny.h. je%zc
ni. I TDoTnJn.ch od/, oq g?yb.s. m'to\ itotu\b\. B,oolo-'e
U"Ąmu4 /c ildcn \'lJmą' \łJd'do"] o rf'7' Ąn'enti a.
mieszkuje PoMd 75 lysię.y głlunkóv d.Zew i ponad l50 iysięcy g!
lunków wyŹej mzwinięlychmślin.czyli90 tysigcy lon Żyr ychńślin
\y t}m ponad
Do'ychczas jcdńą piąlą basenu odptyworego Amrnlki po'ldano plo_
c4Óm defotsacji. A p?fcież ten szlcg|y syŚoft lośny do arcŻa nam
sctck roślin,k(óftjjk dotąd prŻycZyniły się do wyptl.owani l pon a(L
l50 leków. Il. jgv.ze toślinlcczńi.Zych znajdUje się lam d. odkryci5!
czy Jcdnł Z nich mieścisiępod P!]mą agaf?
Hńtoria l.j palny ijej *spłnilłelo mi4ż9u ŻaczyDr\ię w lyn
cuJoynie złożonym, Żróżnicowanym j oszatani.jąĆyń Jo'ecztr
Ąr3/on|' Jc!'oUpo"i.. oovo'U 44'e'''lc)nq obrc w.!!..
pżeciwude|iJczy od jokicikolvic* innei roślińy m świecie'
Nomenklalulę bioloeicŻną. cz}li pochodze'ie galunku &fur'Jg
piŻeśledZićnudiuiłc ielonieis.o v bioIoAij:
,l..'.g. ńÓż
KńledwoPlaI.'.
rośliny
Podkrólclwo lr..ń.rDi,nld'rośliny naczyniovc
Nldercmada,'l.rł'.Lpńyd nśliłynosienDe
clomldn MagnoLioph'ra
Khsa
' jcdnoli
Podklasa
'il',pJllłl
,4r..'żd?
rcśI iny okry tonasienne
ścicnnc
Rząd
'4'?o/.J
Rodzinanr..a..,2 Frmowce
Linin E krre pnlń^
G'iu nck a! la?. ol.'z.aa
MMius ''pałną$!l"
Prlmy n eżłdo Ńdziny Arceaeue, składającej się Z pra
w:. !/'clc! )'i|!y laluńlóq róńąqch eóqnic w llpitrh : na
obszfiach sublmpikrlnych' w rrmrch iq mdzin} wy*ęPuje po
nad dNicś.io linji' Doly.hczas lozpozńłńo 220 latunlóa pdńy
rosnĄcych w Amr7'nii. Na całym śłiecjeislni.j. ly]ko czl..dzi.'
ścigaiunkół palm z ]inii E/!.rp?. sana nDwa EŁrglp. Ryłodzi
gracj9'' i n viązujc do
si9 od grcckicgo słova oznczająccgo
',lcśną
q)gl{du
rg.
ehg,tur
reJ.p1d0]{.h\f.p-Da!{
\-/e e
JeJ
pogycie'
vielłi.h kfupel desz.Ż spłdaiący.h m
Zdmiem bola
|ikół i €rodnikćw pżc'lsawjcic]c linji ElLrp. ialcżą do nljba!
pJr rmp \Jnrth. r'l .ho'17' o /dob'e,J
"t.rnrcl'17i
z ń.ji ich sńuklości, salycb 8alęzi, obfuej łobńy i wąskich' opad.I F .l- |.|| bad/n hlqo r T7po/_Ż' wD' o w.p.mn'e n l)-' 7c
s Gic.ji Eutorpc była bo$ńią pieśnii poeŻjj' jedn{ Ż dzielvięciu mur'
Drzewa p!]mołe sq.iednoliścielle zmczlie
óżnią o'l drz.ł
'ię
dwulilciennych' irkich jrk wiązn k]ony, dęby, orzechn
solny, jodły
n'' ' qĘt'70( dlTq o"o oq).h a'l
b
o.Lw'n:c'
3ruVl:'
'hl\b'
jld.)'
neltalynki, ślivki, łiś.ie
leśliPngnie się zrozumieć kłeśie
cko]ogicznc i żyłieńiowc związlne z o\bceń !9aI (k!óry je$ oNo.
cenr' a niejagod4. Poniesaż posiadajedną pe kę, a nie Śzere€ mZ
Śrzelony.h nasion), ńaIeży pmĘtać o istotńych różniĆdch ponigdzy
reślinoni]cdnoliśc]ennymi a dłuliścicnnyni.
Kiedy phio sip łi.Źcbo}ck d Źcw! dwul iśc icn.eco, ono srmo
nie unjera. wyr5*ajq z nie-qo nołe g ęzie' Nieklóre Ż ńich nogą za_
Śąpić śarą*oronę' z koloi !d} Zelniońy wierzchotck wiqksmści palm
jednoIiścicnnych. nic pojawią się tra nich źadne boczne grłęzie. same
zaśdl7ewr7gjDąwciągu kilku tygodnj albo miesięc' RośUnydvu_
liścienne Z'yklÓ ZĘuszcz.ją koęonic g]qboko * ziemię. v.7ególnie
za pośrcdni..ł.ńko'lDia g]ównego Niemtrier kolćnie palm msną
pod
tylko w bok' Rozhodz4 się łe wsŻ'śIrich kieiunkach zpnh.
'uŻ
po-'e'^nnią ,ie ni' Ko'/en'c nllo'ych
o
Lllm l"od'
F-
'*'
i okazało się. że msną w zasię8u do tzydzie(u ńgtów od sańqo
pnż D, ll i km_'o,fu Jor',ie_'1 nic /'p!d'. ( Jn''e\ J_um'en'
Inną.cchqodóżni!jącł le dła mdzde dmy jeślakt posirdani.
puez d'ewr dłuliścienne łłosków korŻcniach' pŹczn.czonych
do wńłani.nia łody i subaancji odźy*czych' Fłlnry nie posiad.ltl tl
kich łło\ków na słych koteniach. Rosną Ónc (uŻ pod zicmią i moeą
_g, ,c e
oeTpo.rJ
^.hlM,J! * !(brc rc/.|'J'l+c 't r"
'u
w Anazolii je* i.h do*!lek. lhlnry nie mrją pmblenu Zc ŻillgŻic_
I
lu$rac ia
1
uklzujc lypową taksononr
ię pa
lm}
Na
plrdsałionej llusracji
l. luż pod korÓną i ljśćńi. ńielci sip
iatosanem ' ołoce pajmy łyrlsllją z kwia
'ks
lo{rnu sk]adająceg. się z kremovych ksiaiów ulożonych tóklńi'
Śmdkowy kNiłl je! plcj Żeńskicj' bÓcznc są p}ci mpskicj' Każdy kwi!_
tosan Śkłoda ŚĘ z osi.mdzi.sięciu do śun7ydzie$u takich p4kół'
Palnrr PrZŻ cały rok ma kwirly i ołoce' Dolośeośobnikj Zwykle
Ieznie produkują od cztcruch do ośmiu kviabŚanów. xiedy o*@e
p!ł 8alpzi zwlny
.
dojlzcją' nloże ich być od dwu*u do ityŚ na krżdej g ęzi' owee
mrją śrcdnicęokoło pólior enlyneto{ł T.k.ll|ąŻ ńożg w.żyó do
kilogruma. ł zależrcściod ilości osoców Dorosla prlmr ł okesie
vczytu srej plodukt}łnościmoże lvyt{arać pońad tysiąc kilqra_
Kjedy kRiltosan jeśpełen dojża]ych owocóN, nl re mdeŚ._
D./ne d''L\! w'ai'.]{ 'Ę )llwn',b'e'& 4 od n' {/\i 'jĄ' glc'' g' 'm'd7F. o\_'' r' |'^.' ' n' o.o^ Ż]ię'i"m')mo.J!'.
kilkltysięcy rcdzi., btdzo c/ęso ZlŻcszajłcylh si9 ł nicjscołych
koopcir.)ve Oqo e ".lrdytr 1d. roJy \'re p \\pdnrniu
łaźąok ło d]vunanu kilolnmó\x stańtąd kana;ą łódkańi i nolo_
g]ówtrcgo maea7yN' a.aqpde do PoftdnikóB i h ]ar4'
rówkińi
'lo
osoc prlny składa się z tćch ła^lł|cienkiej sló i' ni$iŚle
mią^Żu
olaz $gboko ukryti pcnki.
xÓ
wich rcś ń dłuliścńmychr}vija się dzięki technjce zwrnej ho
il'oni'y.
Jo$lł'l
F lell on4 nd pobil'on u f'i!ńcńlu
'nLoq1
lJ loJyÓ'' iolJnLd' l 'ą' L''/'ro.d''m\e' nJ'nn9| 'oól'n)
'' 'e'I anUgn
y
(.lczęściej
pośaciżelu),
gdzie
w scry]nym p.jemniku Z odżywką
_y
7:''yn' . r'U7 nnr/4i' rc lnJl pdl
ńiehq'n. |Ńdaja qc tr ml
(odzie. Jok dotąd n je ud r]o Śię pomyśl. ie zakończyć ten prcces. A nl
Rdjeślisię Uda, do rczłoju palńy nigzbędne są inng czynniki. kńre
w poqażrcj mierrc wpły$ajq na jrkośćjej o*mó\y
T'lko dwa gńlnki prlm udało śięw len spÓsób 1vyhodoNać
PośildaJąone dużc zna.rcnic rytrkoł.' są to| E/d.lJ 8l'l.a'sh. pr]mD
z k'óre] doczy się olej p mosy oŻ Pho.nildaclllLfem'czlli lhkly]'o{iec' DałtyIe nożna jcśĆna surowo' Mo ! jc lakże suszyć' Po zn iele_
niu zziarnqn nldrjąsię zn*omicie nrkrrmędlapsół'koni i wielbł{
dów'slądnieńłnjcdZiłńego wsamym ponyślc jcdrcniao\rccupllmy'
I'nym pŹythde'n jadalneg. olvocu Palmo*ego jeśkokos Pochodzą
cy Ż palr\ coco] ućifera' leś1i
się vań kupić v słĘig lub
^łrzylÓ
nl targu w trcpikmh kokos łusklny. jcs to mią^z pozbawiony łupiny'
w śanskrycie, czyli ięzykU !amindyiskim. fuki kokos nosi określenic
ł.lr''
co da sie przełoŻyć jało ,,dŹc\b do!łrcające NsŻy!
kie8o, 'liłJłu,
co niezbędne d]a życitr"' Poza lymi lrzyk|adani niesiclc owo.
ców paln nadaje się do jedćnia. chyh żjsl sig pbłiem r]bo N]dm'
w Amazonii sysępuj4 tzy rćźneowoce nos7ące DzĘ.iaqail''
chocjaŻ pochod4 Ż tzcch ńżnych głtunkóy pJlm' łszy ic one
rosn4 w podobnych wlrDnklch przyrodniczych i ra podobnych wysokościach Tg g unki produkującej ilńe owee
Eltr r/. oLŹ..d,
'o
Ert?tpe etlulis i Euktp. tteMt.tia.
fulerpe e .hln' cŻas^mi nazlw^nl jako .ju9]m" ]lbo ,j4[a",
''e .Jyn'e /e'm ! _yc I oqGo' 9k z e.cd a'l'n) rc'' ą'.!o piJu'c
ńa slnym.Żubku palmy'.,seft e pźLlnry" io popul rny skłrdn jk sa|rlek'
Nllomjas s!ńc8o o\rccu ,juqary" spożywa sip wzd9dnis radko, l lo
z ncji względni. kólłiej pory zbi.rós.
Er.elpŁ pfuć.bria łysplujc głównie 1V ŻrchÓdniej ĆZęści
Amazonii, v Brazylii i Bolisii. Dopicrcod nicdawna można
zna-
lc,indL'LrJh śinnJ. meA..'h'/ r,P!atoa,s\ or
'Jl')m7e
jej osoc łyrasb z
rosnących pojedynczo. podczas gdy &/.ry.
'lraw
d/P'n'.a
oqo'-' D.n{c " .ępr! 17'']a' mć/_ó .Ę dć
'od7
d$ud/'cqu
cacrc!' lal i.h lcp Dl.l.go qlJ(n'. pJ' ) l'i'''' ''Ąc
ł"
']ą
J9f'
nl qóiDoświatowe rynki bardzo gęŚo pon9ają loro.
owoców
n} zilevove Amaónki. zamieszkujący Boliwię India'ie Takxna Po
sługujq się śusi.demdzie sięc iu ośnioma rośl i na m i. cztcry z nich Ic _
czą nmy zapalne' s{ to między innyml ko]zenie E"1elpe ple.olo|ią
i UnuLio bntnlola |znaną l*że jakÓ Uln de |ala).
Eli.,2. al.ld.l, lo 8rtun.k palmy wy*9pujący tylko obsz{.
'a
!U".!U ś iJl! o^J. k: pJ m
'ah
nie ona na lejaach 7llełołych i dopływowych Amazonki' Brzqi
Źgki pon aj|] ńżne fuśliny (ikie iak rninAr, ałUria, nrurue. mu
muru' bu' nj i jlrlNbba) osłaniają.c bardzicj schowaną w głabi lądl
w Am.zonii łyŚępują tcz dwie ńnj.: Żnxnżpnlń!: E klpe lo,
tr, Peru i EkwadoĘq s pćt'
qibn lmta \l G jonjć i EulerPe .'liń3d
nocnyń Bjoiic A'dów BardŻo nieviele łirJÓńo o lych dłóch gr
Ąmnieńnicj is.nicjc j.dgn wyó''i* chrmklelydyczńy dl.!y.ll
r&! garunloBFrr I ab,n,"a.t.? "t,tL.p(nn'ta r-tt
pŹc-
nołicie wszy *ie on€ doŚarczają niążs7u pelnego łłaścnvÓści
ciwullcniających' żaden inDy Pokam' zl vyjąlkigń pcwnych pEy
pros do'lNlnych ł ślłdo{'chilościach do j.dzEnia. nie posida ich
wd.lszymciągu iei*!ił'ki ajmę się Ómówionicń najpopujaF
qth o{o.ó$' pochodzącego z P'hny Eut.rpe oleńcea'
wiściFa n!zw! łscińska tej oślinyJee złicńczoną skró
(cm ..Mln.'', pochodzłcym od nazshka p.wnego dzie*iętna$o
Riecznego bokniła' Kail F.iedr]ch Philipp von MdniN pochodzil
z Nicnigc i Plaszedłdo hiśbiijako łybnny badrcz fioly bnzylł
lkiej' Ma ius był ńi9dzy i'nymi sutorem piętndśolońovqo dzielo
Flor.Brasilicnsh Jak pieNszy dokon.I opisu palmy a9!i. srqd puy
nre.jsbB. z
Pldło mu takie wyróŻnicnio'
B!ĄJi.Ą.y u-'elo {1 'por.\'a iJlv o."l wn!{ 7 łUPin
albo Po zmieszanitr Z oJlobiną łody iinnymiowocami pued lańcam'
impftZlńi lołarzyskini i asodrmi spono\yyńi' Micszkańcy tet
nćw zalcwowych poa wielłimi aglońcracjami spożywrją nierrz dła
dzięki aęa'
lilry niaższu dzicnńic. Tlbylcy z Amrzonii lRieldzą,
'c
'U7D?''
Ą\
r
n'7'w'e''
i.h
4oo\
!
mJjąn.\ao7y 1e'eigę
Ą'
slb ancji UŻależni.jąĆyĆh łni ńo.zopę'hych, wyłęPuj4cycń w hkich
napÓjłch pobudzającycll jlk kawa czy herbdi. Nie sposób wi9. dziwić
się ńics*lńcom Amazonii' ż! vybicr.ją (cn wł8ś'iĆnrPój. mz'e
dzrjąc go łedlo łlłsńc8ogu$'
a9aisąPilmy msnącc dziko lub la pllntacjrh
Jcdynyn
'ódłen
s rcjonach ńwniko{ych Anizonli' Bdzi. dwfwo io wyśępde w sposób naturalny' Każda palma potzebuje plćciętńie 2300 milimelów
oDa'lół co nku' Innymisłowy.jesl loolbŹymi! ilośćwody' Prlny te
pocńodzł Z lereńów zllcwowyĆh łschodnicEo doIZeZa Anazonki' w
ńieklórych trli.]scach całkowiciedomińująnad*rajobn?en' Każd.ze
{an yisk palm ae.i sk| asig z k';pck pllm msnłcych od siebicw odĘlościlcdwiekilku meinjł' (lżdltakakępk! załicBodkilkunaśU
do dwud z ie *u czrerech drzew
w
położorej najb dziq m s{hód c7qści dorz*za. luŻ naJ
o.e!nc{ Alla yt\iń pilń} .!J o\nl q 'iem''lJ)!) h "'ow'
skach położonyth D! wzniesicnjach na tereńó{ Zdevovych. Te ły
sgpki sł Żalsvłne rokmcznie' wedłU8 sludium bldaMzcgo cllzavary
z ]972 rck!' *!ó'c było cy(owane y Lporcń o ż}wnościan@ńskiej
napiŚanym na zlecenie orgaDizacji Narcdół zjednoczonych do spnv
wyżyłignia i RolnictM (FAo)' jed€n hekllr poraś! aż do 9720 pni
pJ nq). h,,o.n.!)!h q dqo!l rt.ir.d.n,lp,. Kied! !teo"FJ mn:J
wiIEÓlńa. znniejszr sig ich zagęszcz.nic i wynosi od czletch tysię
cy do ośmiu.ysi9cy dżew (od Óśmiuset do tysiącr czterydu kęp) na
hekta. Nieco nołsze b aDie przepoładzonc na zlgcenie rZądU brr
/ylij'kic3odo od/i. f tr b.cLodn'adĄ7ec/ Ą /onll !\n'caZ
do 7500 Pdm 39al na hcktar Gdy wgŻmieńr pod uMgę, że 625 Palm
agal rosnącFh na hekhze jeśł sfunie wypmdukovŃ 15 bn ow@u'
niebyw!ła okaże s'ę ilośćtĘo ołocu.jakąnoŻnr zebnć
nrle'ą
'l
cych do niogo bzech milionrch hekt!ół Ańazon]il
ołocu a9'i i sP'edaniu
ub.Lqpo"u.r' e,\
'l)i.'ybucii
plzo.qórcon dh potrŻeb
podJ F rfleero.ow./a rn
ol'7\rŻ Ję\on'oq\ UFcgn.onvpfudu{'c4l $'Jllo__n m{^7
Po ŻbiÓnĆh
r
{joNe
Po o?zymlniu No.u klrJ,i"
U.Uq
'
sl
go
so n.
k\'t p'.d \.I'{
\Tl^rc za.'c!/yy./c
i do lll.i
'J
'o
ślinnc' klórc pŹypadkien znJlazł} się na owocu. wszolkie
zielons'
z$chnięte lub nad€nile o*occ są usułm. Próbki pobieu się do lr
bealorium' adzie sprawda sięje, czy nie zowienją mikrcbów (np'
E' coli. fulmotr.lla sp ild'), drożdży' pleśni, a_gmtoks}n i pesiycydóv
o{Óq kt&y Ezejdzie inspekcjęłizualną, ieśnaseDnie myty i RrzU
cany do olbŹyńich kadzj wypełnionych Rodą. Mogą one pomieśc]ć
Ółoło dRa t}siące kilognmów owocóq stużą i.h zńiękcaniu' Proces
aim''. ńn'ej s'ęl.ig' J/'l' oo. n\o' e 7nEoUą5'9 w lJd/i' in.
'en
speklo[y ususają z nicj nic'lojlzałe lub pÓsi lj{ce uszkodzon4 skórę
szluki. Na*ępnie dol a się yięcej sodn ztrninowoce zosunłpod_
dane pocesołi *yciąganja miąższu' Klżdy oqoc posiada innq zo
włjlośćri|7vU' Po'Un ęc' J.'lon rodoJw'nyhomoLe''rli i pJ
obń'o\J dfu
h_\
seryzacji p.ćz dzjcsięć sekund 1v tcmpentuua 35 sopni c.hjusza.
Paśdyzeję{osuje się $ cc]u łyeliminÓwania bok'crii chorobolwór
.zych' Maź unieszcza się w łieIkich pojennjkach cylindiycztrych.
załierrj4Ćych specjrln4 powłokę unienożlisiajłcą kontakt z załal
tościąpojemnika. w zdeŻnościod potzeb klicntów lak zapakÓwany
niąźsz noŻna podzieljć na poreje sukilołe. Na Ópakoyaniach d
\ e Ję ńu' (ly 'e' ' o UuuklyJne|' d rl pmdulci' ' iMe lnn'r 'e
o ro{lrd PoJenn'k \ch}oozs il ooFmocorury noP i C.lciuv'
n'^7e ' . nłllpnf UTie'cZJ v nrl} tr|t nlu!ni' c4< 1'ł7
''b.
szu plrclw.rz' się d ej ńa znożony suchy proszck' Każd} txnspon
miążvu odbyva się ł wozach chłodniczych'
wraz z rosną.yn zrpotzebow.njem n' ołoc' vzrasajego ya.
tÓśó rynkowa' wplywi lo na mdykaIn4 zńianę poŚa* BnzyIł.zykół,
! w szcze!ólności bmzylljskiąo Źądu, klóIy donlŻ*a korzyści z osnąccgo ekspotu tegÓ produklu, dzięki k!óimu Drplyłaj4 dÓ krąju
de{izy' w rezulleie p.Pulamość zdobywa idel chńnignia obv!ów
Amlzońii' na tlórych rcśnie palma' Mniej więcej od 2007 oLu Eoces
ten *rje się ba Żo sidożny'
we wrześniu2003 mku ndseski pEmier Jens slolienbc€ Ód_
wicdz]ł brazylljskiego prczydenh Luiza Ineio Lulę dr silvę' by pod'
pńtć umovę, 4odnj. z która No vegia prze*latl niliard dolorós
PŃg'sao{ohe|nuie
ni vŚpólne brdanil i ińs4lycje'
'losarczanie
zakłada leŹ moniloroqanie sablnirne skuleczności wdrażani! proce
nJ
p'oeBń
79
'/!T.
do 2015 roku lunduszy
T'kie alnnicznc wsparcie pzychodzi w odPowiedniej porrc' Na
yń
c ś{iccje deb uje się o 3Ioba]nym ociepleniu i j*o prŻyczyniĆh,
\rct 7q].le J' wu\u. sl q dmmdy(/n)ń w/ !'c'e to'4Jin:! 7
paliv kópalnych' gzególnie 2 mpy o'az 8azu. Jednak- ptzyczyl1
llobalnego ociePlenia nogą być n'łnieżnaluńlne zmiany klimatu'
Niezależnio Ń lcgo' ktćn z lych leorii js' sluszna, jUŻ leilz odczuwa
Z
-
am3zoński las
{aŹyć.
my yptył globalne!Ó ocieplenio' wa o
nasj
sięcej
20%
llcN
nJ
deszczowy Nylwaa mni.j
Plańecio' Daje
llenam'
ro dÓ ńyślcnia' skoro 2l% vdychancgp pu z naś połicta
w lauch 2005 i 2006 Ambnia pŹeżyta na.jgomzł śuszęod
Rielu dekłd' warunki pogmzyly się llk ba zo' źe spłmęłylysiące
je
heklaós lasó ' złńkni9b lolniska' zitule poqieEŻe
wywoły1va_
lo Ćhorcby płu. na skalę masovą. Miałcm ńÓżIiwość obserwołańia
podobnego scena Uvl wy'l!Źcń y Indonez.ri, gdzic na sumat? n5
skutek
sptonęły dw! miliony h.klłIós lTós. Po'lcz$ jćd
noj ńÓjej
wizyty
'odpalcń w Padanlu nr sunrtzo hicjs.oyy łskaźnikzl_
(ieczyszcŻeń osiłgnqł łaność375 p nktów. P'J kkiń zlgęszcze.
niu dymu kierwcy ńie widzieli ltrtry.h sańochodół, nie mółiącjuź
oo'eyt.h' le h'n'e/orcJlJ\c{\ ęl Jąodd/ic"i9.iu. lome_o" n'
godzinę !ÓziłÓ sanob]'jslsem lub zabójstwem, zlleznie od lego kto
na kogo NDadŁ Dzjeci i śarcy umierali od Z&adtnia Podobnc.Ze
czy dzieją się.żęśom jn'loneŻyjskiej RysPie Bornco orłŻ w innycb
r'' eh'lopika'ń'Jh nie do.l'')ch o lonlful nd
'llln' po7. am''
Kazdy pożar usalnia do łtmosfely olbŹyfiie iloścj dłUtlenku wp_
gl' Mogą je pu et worzyć
lłśydesrzore. Nie n!ńy poi9cia, i]e
'
niezvykłyth lcków naLuly'ylko
idzie Z dymem. Alc Jlk pokrzuje pŹykhd
Malczji' ńożna oPlnomj plagę p.żańw.
Tak czy in&Żej' powinniśmy
Zmiepokoić się lym. co
dzieje śięw b.lzylłskigj Anazonii''oł!żnic
co roku ponad o milionów bn
Dretycz'ych d]yulIenku łęgla uwalni. Śię do rlmosfely' kicdy devÓ
lopeiŻy, fanerry i rolńicy p ą lasy (d!nc lc p.chodz4 ze Żdięć salclitarnych dÓłonan]ch w lallch 2005 200ó)' Dolych.z.s wyĆięto !B
wie dwadzi.ścia pio.ent anazońskich hsów desazołych N!']wyższy
uĘ../../-'''f6
dd]V.n /c7-nP -
un' l.cj ''l'n''Albo"'en
w PŹeciwnyn rłzie do 2050 roku zńiknje czierdzieścj prccnl afoa
zońskich h$qa łnz znimi niezwykły skarbigc f.uny i norr N! ilu_
Śńcji 2 bożemy podzi$iaó Zaśię! Amazonii Bi!|a linia przedJłwia
wszelkie pipstlnkj skłlniajł nls ku sviedzeniu',Że deŻin!Ęmcja
a
mlzoń śk jcco ekosyśemu onz m.lowa cńisja dwutlen ku węg l' mog4
m d _r ''efel'' J'.
p 'łJj'eimir' k \DDwi. n! lo .o ol -\
ł
"m.
obszartopik]l.yŻwanyAmŁoniątonalurahe
p
n'iejscełyśępo
łmia dr41v
moNych agai iju9lra. k'óre poja]viaj{ się na wyśokoś.i
ńałol ty s iąc. mdńw nad poziomen mÓŹł' W oŚalnich ]atlchh^h
tr icy z. aleŹl i prlmy ięai plzy !m n i.y bm zyl ij sko kolu'rbijsk iej, ponld
2500 mil na zachód od ujści! Amazonii iocernu AtlinlyckjegÓ.
o / pJ{u,l!y polno!_o {c dn'{ !4
lrc "n'e s,
'.
Amazoniinazy{aJłł9aińiancm !lpi. Dlai€8oplenienhĘ posilda
piei$szoż9dicznlczenie,.iezwykbŃotnedlłutzynaniahicrarchicz
nego
syse'ru spolecznelo. klóry Óbcjnuj. hlndel wymienny Podśavo
yyńi plodltlani ży*nośoołymi.zpodobn{syluacjąmlnydoczy'
0]eniau innychPlemion'coświ.dczyolym'żc!9!ipełnikluczow4Io1ę
R diecie ludów An.anji od dsóch iysĘcy lfi' opŃałÓń lo zjałisko
śz.zqó]owo rv ksiqźce pośłięconej{rrzy\bń i owocom bioaklywnym,
pod redrkcj{ W $ona i PEdy cgo (Acrdemic Prcs, Oxfoid 2009).
n'l
Ł'.Jtl'' rlot]
PUdl' nV\J
ŃrJn)!' q Ba^'' Rłkneg'f
!r niek ntolowłną wy.inkp drzcv'
B'dĄ]i!Ąq prek'u]r'i| JP'l' poc oJł|!e/luldlt poo:e{/''
a
€low r'ldlo
f'
p
Ddl' vo'Jl
prln
tych
zniknęty zc wslędD
.howują one bialy kolol i doskoniły snak.
grrni nekJo sxłłIki'lo lat
rdzeń młodego piil palńy. znony j'ko ,!łócŻ
naprawd9
'Fźywamy
tria'. PŻyj'yjcie si9llu$ncji 1' ! rcbmzyci.. skąd bioą si?.'sg.
Kiedy dodijońy ',scr.c palmy''jako
c'' p_ltr'' N.q|po'c l )Nmn' '.oo'e'Ó/ni!Lr'cu/yo e
'''
jcdno]iścjcnnymi a dvuliściennyńi' włócznia
rośnie tylko
ńctów.
na wieiz.holku dŹcwa' Może nieć d]uEośćjedielo-dwóch
'lhny
w.clujcjpozylkaniaim ściłć.łtlpalml.miel7Ącqodsześciudo
dwunaśU meftnv' TłkiE są skulki ochoty na *rce palmy
Nic zrzuDcie mnie Źle' nie mam nicpizc.nv]cdzcniu lego sma
ko|yku' ile nie koszleń amazońs*ich i'sów deszczowych. pot.Zebujących ochrny pŹcd Fze.'ości4 !UdZi ssłki, pltki. ovady ild. Potr,e
buia tych palmjakoŹródel cignia, pokamu i schDnienja.
,,The will stcot Joufual" ÓpublikÓwał na swojcj pi.rłgcj sro'
nie'aportpoś'ięconytenu7a33dnie.iu. M8|ówekBloŚił],,w Brazylii
d rrmaty.zn rva lkr toczy się o ga rn ifunek do Śt| ki" Wed|ug po u
l lu'oEn q in o/on-y (i)aj{ od pĘ.:u ly\ ł.) do d/i'i!.'u ')\ c.)
palm tygodnioło lylko po lo' by u
dzjeŚu do ĆZterdzie u ce nt} ńetńw łorc iy'
Bnzylijskapolicjadolosi. ż. zaang!7lwlDy w le! prced.' p'ec iętny kłusołnik (cina codzienn ie pięćd Ziesi{l drzeł i zanb ił dolłn
od dizewka' Po ścięciukoóny palńy łyciąll3ię Z ńiej jej
'.serce'''
w jednym tjonie Brazyli doszło do l'kieeo zdziesiąlkow ia drze\r
_
/e /''r]o-J'U \ l D Lo ió p!'"o'neAo L6J' Pon e!d/ tu'.',l 'i9 J.
soby lańq kłusw'icy pŹc'oMą się w innc obszły Brazylii's tyD
do słynnego Prrku Nalodo\rego luti^ia(Paąrc Na.ional do xatiaia)'
położonego na po|udniowy-zachód od Rio dc.hneio i słyną.ego ze
sł}ch rvodospadów oraz dwu u pięćdziesięciu gdunków pt]kó!v'
Uzbńjgni Śmżnicy pńbują vy8onió kłub*ników Z ty.h lcrc_
nó\r ale ni.Śely lylko w kilku pxrkmh namdowych zn4dujqsięsku
piska palń a9ai' l l* na przyklad N eanie Paia nhigjc tylko jcden
Pllk mrodoły: Amazoński Palk l.]arcdavy |Paląuc N4ci.nal d!
4-a 'o4'a,, pojo7o 1 n" pot o' odP ol"płó. 7" UFonUbVJ m'
Uona hskuóa' Nańiesazęścic. poszukiłacrc złota zniszczyIi o$ac
nio p[ynaj'n'iej 10% pa.ku' ,'łjwcy palm'ZaPędza]ą się lela na
pótioc AńaŻońi i tdziÓ roŚńo dzi kie !ł iow iskł 0lł.../'
'.
Ma'ny lu do czynicnia z łyją'koso smutną syluacją'
zsażywvł
_p_lT)' -r po'''d" 7]dnrh. 1 f8ol'y h $
n' f..'e.f
'\'ą
Iune ź.ódła s.rc!
palny
Rosnł.e zainleresowrnie oyocen a9ai śłiato{y.hryntfh
wp|yw! !a życic nicMkańców Anazonii' unczynljąoni doŚnĘx4
że ścinanie du ew w po9ukiwaniu ,.serca pJlny" nie ieśwcale w ich
i ńlercsie, chyba Żo i !łk !Źeba zrobić ł ycnlkg. pon icBoż pa lna rodz i
za jnało ołocó* xlbo jeŚ zbyt niebezpiedna na wsPinlczkę'
ze vzględu n d}naniĘ pÓdrŻy i popylu kaJc Ancryki
Połud'iołe.j i Śr.dkołe.j slłożyryPlmtrcje p[eznrczone wyłącz
nie do proJukcji sercl prlmy. czołowymi Jelo piÓduc€ntlmi Zona|y
Ekwadol i cvateńala. Nic ścina sjp w nich dzi*o rostrą.ych paln !9xl
ijuqłn PÓzyskiłaniD s.rń
palny służąplantiĆje polmy b[oskwi
Dzigki tmu
'.Pe.]jbaye"'
znlnie]szylo Śie zapot7ebołanie ń. wycinkp Palm w Brazyl]i'
osoby cerpiłce wyńiclnc zyski zoło.u.9!lsą vyczulone nł
niorcj ('ddris śtrir'a-)' nrcj lalż! J.ko
llu "{n'loq'.el.ń !ńbtr,os /")L. p3o"'ą J 'r pim)' po''c'
wrż mo!ą avicoć !v sobie lż do dwudzjeŚn t4ch kilogmmów serca
chocirŹ10Ekładot iGwatĆńalł slały Śię głóv nyń i plŃuc.lta
mi se.a palmy' palnl aqai' ńsną.o tylko w Ańazonii, slmołipod
qaqo\e 7no,U b'lĄl.+ trco p'/e ynu'clc' Pólm\ VU7eń} m e(
rylko. zieig, zcdzięki śrńnioń władzbmŻylijskich, k'órczachęca
ją do uprałimia plantaoji palm bŹoskwiniÓ1vych jako fuódeł poŻyski
slniaserca płlny. nniej pa]n a9.iĘdzic prdać fupeń ktussvrll*
Na cd. szc4ściedla l.j palmy niektóre jcj ccchy sprayiają' żc
Śerca palny. fuzede wsŻy$kim. sy
trieje* ona nljlepszym
pulilcnoloo'śd' /!'Ddol'ydy) ooblqiJ|d
JlDliJJe n'e _"^m. 'ódten
scrcc pllny * lonlakcic z polvier4n' KonsumeDci Pdefujł jak najbielye serca' Dla pońwnMił, palna brzoskłinioM nic zlwien tych
jcj scrce jeśsłodśŻ.'
Enzynóq e na dod
'ek
Palmy łę!i potruńą odradzlć Śję z nlsion. z czisoń lcreny wy
lesionc mogą p.noRnie nińi polosnąć' JednakŻc nusi upł'nąć kilka
dekad. zrnim !o nłśąpi'Palnll ręai 10 cztśćw'ększ.Eo cłoŚyscnD'
w non).h .r..h. 'rv rc :) cm roloEtr? J 'lcgl lo{'n\m
Zńianom' Nieklórych lalunków możn.jUŻ nic odlworzyć' Wjęc na_
el]e' Ut]' r( o /yll !1 JJn l|.Jbn) dd"neJpop''ldliipalmĄ '''
'
dl się odivorzyć całcgo ekosyneńu' N{$yżVy czas
niekoniecziic
l
ńkuBEzylia uta
.ih prałic ]]2lysił.e kilonctńł kwadntowych, obszlrłjęlŚZy od
lUb \'lJidgui
?ł'caUm xo'.i PolUdn'o"1' D JUbń) do lu''!
'\
w
ciągu
w)obnŹcie sobie fuktl syluacj9. że olo
Pięciu lai z le'
'r!Ie,
eŃł Korei l'Ó]udiiołej znikaj{ łszyŚkic 'lresa.
drugiej
Między mlien 2000 mku
sicrpnjem 2005
wedtug ęqdu bmŻylijskie8o w lotl.h 2004 2005 dosz|o do
.o do wielkości deforesa.ji omazońskiero lasu dev.zołeg!' zdjgci!
s elilalne vykoM.eniędzy 2003 a 2004 mkiem poIozDją' żetnnneun
d valciplaDlato'ysi{y.i9lilubsp i1i26 l23kilometówklvadrato'
ł ych lasu dc szcŻowcgo M iędzy 2005 a 2006 rk iem AmlZÓń ia uke iła
kolejnych ló 700 kilomctów kwadiŃÓłych, obszar wi9k9y od amĆly
kański{o Śanu conneclicut' Jedn* rekod podl w 1995 rcku' kiedy lÓ
* .iągu dwuns'u fiiesigcy vycĘlÓ 29 000 kilone&ów kwadrubwych
l.śu$ćslu tvouetrh panłńk ipIantlcji si' w lEn \\,hśnie sposóbUsol
iionodo nosfery 370 miIionów ton grjw ciepllnianych' czylj 5 {j
od l9'0 mku znis-zono Ponad 657 500 kilońetów kyłdnto
wrlh amazońskiego lasu' Jed lo obval dM mzy wĘkg.y od Indii oraz
pnwie laki j'k Tełsas! Potrld 90 % lJth zień prlni lgŻ funkcję ptr
stwisk' R6zĘ poń&a 9j1 w Ęullacie BBŻylia sąła si9 największyń
Pmducenlem łotowiny i zajnuje drugie ńiejse w pmdukcji soi
NN€l jeśIi ten śałpoces detórcsacji możc rvydlwać się plze
nżają.n tu i ółdzic pojlwiljł Śię pDmyki nadziei olo bowicm ło
łŹeśniu200ó rcku nąd breylijs*i obliźył,żc AmaŻonid śrrciłll l
%k!utrnicinDr\ r./e:nF'T"l./!'n'c/ejo''ł7D o|o'lfpując(
więkJoś(ł.'e' .o e\.poru'e
{ do Lunp)' go/'e qa'otr'{
śÓi ŹNytlć Ś4 nielegalne, po
'\r p Ż o..e. e\la\.'c'ele/e.
podnawę paszy db *ur i bydłł'Plańlacje
nic\d7 ur.u. o o.5'onie!rcdo\
scy pow in n i pozosawić 30 % $Voich l6ów nietknięt}ch
' N iew ielu
si9
wyob'aŹ.ic sobic dod.tko\E skulki dla fudowhk!, j*ie wywo'
łujetowylesieniąjak.hoćbyosuwanicsięzieńipodypl}yen gMhow
ńychulewczynjepohamowanepożlry.Nietudnowlcnsposóbwyltuńr
czyć sobie pŹyczyny ołlopnych po]vodzi, klórc zdalz}ły się w Brazylii
* 2009 i 2olo rcku. A tenz pomyśl.ie,.o się nanie,jeśIi w Bmzylii
zabrcknie lłsós? Jalie szkody wyuądzą op]dy wlelkośc] 274 ccnly_
md'ó{''cnjię JJnic'g'J) /icń'a/JJn'e reob$!4' łle4Jl'!t p
ci ając Zasobł nialiczone ilościgalunkół?
RoZDZIAŁ
H
3
lsToRlA AęAi'AKo PoKARMU
Nie sszy(ko, co ,'ńaturalne''' możnr bezpic.hic konsumować.
st{d pojNiają sip pylania: czy możnx jgśó Dłoc. !9!i codŻiennić?
czy wyłołUje alergięl czy kobicty bę'lące w ciąży lub kamiącc 'lzi.-
'aoE1ieópo/y a.'cłoqĄr.p')slu;e rcsubls1.F-'łemię
nyńi ńogącymi wysołyłłćła lub uszkadzrć ukłJd ne owy?
odpo iedź na te pyl{nia możcny znaleźć w tradyc'jńy.h zaslosM
j*iśpo*aiń jc$ bez'
iń bksykolqicznych
i' D'uA'N'a7c
'r.'ud'o*_niem
k.njejq dwr sPosoby n. Śpravlzeiie. czy
Pieczny. Jedon polcg. na prz.prowrdzeniu b
popr''y.h donod'-'
'ę
''U!o\!' spożywaniadme8o
pokarmu'N!
dokumentrcji hislorycznej
Śzclęście dysponu.]cmy obydRoma spÓsobani'
illcm
bryłlskie v7nianki o a9'i
polząlku 1763 sku kapiun Jłncs cook orzym3ł od
An3ickkiej Akademii (rólełskioj i Bry'yjsk ie.j M aryna* i picniądzc
Nlidlwni':iŚzÓ
Nl
potudńiovyn Pacyńku' Pod.zls svojcj wypr5wy miał
obserwołać lra!Żyt wenus fu llc hl.zy s}ońĆJ' celenr tej pÓdlóży
_ń'
by'o/m'e'7-n -o']'eLlo*i pońlco'J )'onrem'7i.ń:ąo'!/lo'
Ur -Ju Slonc.7n.e" A rTomo!hobl..4.i./cdohso\ dd,Fnk
] czerłci l7ó9 rku'
na podńż pÓ
'lojdzie
Kiedyekiplcookrszykowałasiędoopuszczgtri!Ańglii ł si.rpniu
1763 toku' zoyatł poprosŻoni piz€Ż To\yau yswo Kńlewskie o ńada
nie'Ielm Alllo]il |lllośĄrd' nrnyanc8o po}uddio\Wgo lonlynenlu'
w owych cŻN&h vielzono, że 8dzieś.a poltrd' iorej pólkuli znajdu.
je się sicl*i niezńaly końl'neńt Takł yypmwa poŻnawcza musiała
Uq 7s fl]''
ob- nĄ\c p'4' dn'r 'n .l(]' |'7 .{.).l' ''9 a b.lrnL!'
'c
w naluraIny spoŚób ĆZlonkiem złłogizoŚa| Joseph Brnk' { 17431370)' n''Lo je!' lló'y /!p:sal'i9 pó'n'e śh'ł'' i]i\orden, n'l
1yiększychboranikó!v'Kapitancook.łru7z!]o3Ą]iczącąosic'n'lzicsiąl
osóbi jedela$unlukowcó\qvyruszy|ŻAnlIii26sierynfu ]763mkun
łlku !Y.M's.
Po królkim losbju m wyspa.h M.dgn y ok
wyruszyt przez''&'v,r
Allmlyk do Amcryki południoMj' Pie.wy poŚój był
wBnzylii. stalek dobił do bv'cu ]9]hlopada 1763 Ólu
H.M's Endaaf był tz}dzienodwumetowym łęgloNccnl.
plJrl.nod.n oo nurl.blw i iiL"l!1. ini"
ryŻykować Utknięcia nł mieliźnie' Dodalkoło ŃJlek hył p'y$ososl.
'ydorly ic.irazdl./b./eA. " Jl, in. rJet p7s doq.nq
Joseph Banks koŹyśrłz ponmcy dłóch i' lych bohtrikć\t k!j.
ry znalcŹli się wnz Ż nim $ kU, Drniela solandela i Henra.a
spórinca..jego as}{enta solxn'lcr byl u.znicm LinńguM.,
tak
'.ojc.
sonońii''' LinneuszoRski sysem n zys ia, 9frĘoRatrir i klasy.
likołrni! organiznół nadal był! posszcchnie uż}łmy'Tókl
ń9ŻcŻyzn miała wyjątkową sposobność opńaii! sszyŚkich ńślin
i zNicrząt ńow{o konlynentU' Błnks tvierdził' że jego zada.iem było
,pdnolowtrnic cr|ego nlpolklncgo Życi. rollinncgo i ŻwierŻęĆego"'
To yhśnie Ón pienv9y dokonał ntrukowego opisu populanEj obcc.
n ie tśliny ogrc'lo cj. bugcnw il l i (nMsmej od n izwiskl francu s k iego
odpowiednika cookr, LoUis Antoinc dc Boug!itrVillc'a)' BankŚ spÓ_
Ź'dlal.t'uNla''c nolr'ti 'qUiT']'e1]'tU dc !'l bą. " J
pokład ś!tku,aż do l)owrclu. kńry hiatńicjscgpo te.h lat&h' 3l
Bo'n' )
loll'd
J.!'J'' ńlct"o(i]i'i9
L't7e
J
^\J.7|od.
mj żywieniÓwyni lubylcórv' 7 grudnir l7ó3 roku Joscph Banks
rctował' żc micjscowi lubią spoŻyvłć .qai' oto jak opisał len o!rcc:
''JrŃJ,
D:
7
E,
m}.".gl'.o"i _ J..'emne *lnosnn' ' lelrod mĘ^^m
skrywaią.c duzą pc9k9"' calkien Dfueo i Mfnie|
wyfu9]ył na
Po kń(*im Pobycie { Bńzylij
'M's
''d.nu
ob'entdu
ium
i' !o/fJ.co 7lnB- niJa /Óudo!g'
/a.hoo o. '
'h
\ó lęP'r l 'adc. o'e_n p'rU(n't JngJ]'egu obL'! o'ium
ł Gre.nvich. a zrmzem Ćzłonck 7ałqi, Zmioży} czas pŹejściłwenN
pŹez ra[zę śoneczną'Po zakończeniu z ania E idaav.r yyfusŻy| na
poludniovy{lchód, b} odkryć ponownie Nołą Zolmdię i sporządzić
ń.p9 łschodnjego w'bŹcż! Au mlii'
NajdułnĘsr pońug'lśkie oplsy zbioró{
'9.i
wydzill Antopololii poduglhkiego UniNosyt.'u w coimbŹe
słynie ?r łspmialej kolckc.]i m'sek rńrŻońskich' pu ywiezionych pizcz
podóŻnikćw portlgrkkich w osicmnaŃy'n i dzieyi9lńłŚyn wieku,
a lakżc 7 inlersuj{.elo zbiolu dls'ych tśiui Ękopisólv zwiąZmych
zodkry lnicm 'nowych świ!tó\9"
Podczls poby(u Ń Ponlgalii miałem okazjglorczDNirć Z plo'
fesorką rntfupologi i lcgo Un iłeśy(e' u ' ale'rło mi na dota rc iu do do
łuńcnlt'v bhtorycznych dotyczących spożJwanh l9ai s Bnzylii pod
czas pońugalskĘo ok'esu kolonialnggo' P!0i pnfesol yykdzal. się
ŻduńicNijłc! pamjęcitl je!li chodzio zbioly bib]iotc.znc dolycz{ce
n nl
po uer r rh potl' n'\oa ls n I' mlB u{JSl rtrd v
'nn pońu
'
plzcz
śporz4dzone
olbrymi{ ksi9gq zisierrjącą 1ic/ńc rysunki
/4lc\o\c Ą'n' /on
j..\'cgo |?yrco''lJ' l'ó'y p cmf'7'l
'e'en)
''
gdzie mieścił'sip rczlcgł. Śanolviskł ł9ai'
Prlssork! namierzyła lilantyc7ną księgę, y ltóPj znajdołDły
sit kolorclt r}sunki plaków, ryb. plazóR, ! dó\q owodóq roślin i l!_
lrYlcóq n^Zkicosaic pŹez członków ańazońsklej ekspedycji Ż 1791
rku' Po założeniu birłych Ękawi.7ek zdjęła jl Z pótki' położyłanł
soleidelik nieolwoźyl3
liÓdziviając kolomłe ryslnki ptrkó*' ryb i inn'ch $worzcń' PŹe
sz|adool'i5ówludzjZańicszkującychdopływyAńarctrii..'eden.}sUnok.
llo'j LlJ.hnu"
7\_n' l 1..l'(JEc'|'/_o{ń\|Jl'"b)].J(/ymJ{
cesow jedne.jęcemrteczitncjagody,koszykpiŻy sopach isznurpeśek
z !9ai nd piesi. Ni jego tle łidni y palmy !9ri Ten lysunek spi7.d
dyu yu dzicq ięlnaŚu lat p ed $ał ie] Dieszkańcós A mam! ij zbiea
jących ołce aqai w tn $m sPosób co dzisiaj
Pżcd oFszczenien ńiwośyttu połafułem sip o c'an. hi i
kopię t.go kolorovego iysunku. którr je$ Z.łan! m llu*racji 3'
Doslgpnośćo*ocu
Palma
4li
sję
a$I
mśnje w całcj Am!b'ii' Największa jcj
koiceitrcjl
nizinnych lerenrch z elvołych Na wjelu obsarach
Amozolii' Mczc3ólnie łe sschÓdnin doż{Żtr' msną gęŚe kępy pal_
my aęra są ich miliony T\łorzą wyjątkołe posz)tic lasu doszcŻolve
zndduje
eo oJJni''idc'e'ńĘ..
"''m,!tieD'-dplz€n'u//crl.('ad.'re.rm
śIćni
ponjeniosa'i! uhnfiolclow*o' Na
mi]ionós lal pal
ma aEi przyśosowala się do o{Ęgo dońca. Dotyczy to jcdnak
osobnikóv dojrŻxły.h, mÓg{cych rodŻić owse' osoblik] młodc'yIko
po_
jnńych
bzbują scbrolieli! pr-d s|oń.cm' lakjak wielg
fuś]in rcsłl
luli
Aqai wyŚęPujc pod różnyni ń.Żwlńi' w ńż.ych miejscach
połUdniowej hilieje co najmnie] osicńn!ścic synonjńóv
oN'U vóli \ń
w
Nąidasniejsze anerlktrński. łzmjlnki o Wocu a(ai
}łld koniec aDeiykańskicj \rcjny dońokj william H. Ed$!rd'.
znany eń(ońÓlÓg, przymdnik i podóżnik' napisa| książłęo swych
puygoda.h ł doźgcztr Ańazonki' Ukazała się on! ł l346 rcku'
Będąc Rylnwnym .bsctwolorcń, Ed*ardŚ łniół spory rvkład
{ -'wc loluńic' ic Ąn x7 'n i F| lud' ' \ lym ]ego
Po ].!Ó
pÓwrocie z Amazonii dwóch anliehkilh ńnukosó\r 'lr')'
Henry Bxles
'Hcnł wal''Je' p'^.^n lo {dnT,{n U na'7c] q icJĄ o Ąn l7Jni'
w rrdzi
e .Żłartym ksiąźki vo!a!]e up nE Rik,
^n|l-an'
in Paló l ]3łó Edyrrds.Pis'ł 'io7*ovtry''
owoĆ "Nai"' Poniew]ż jednlk trie mógł zobaczyć lej palmy pżed
p' 1\.ic l do Ątrl7oni'' Dor\]'l ł / / irr,'/ !J'lł.'.ą'uńl'.ń {
Ó ym cŻ rs ie buj n iĆ .os oqcy n w okol ]ca.h s io P.'olo, gdzie mieszkał]
Indulli śa
ksin.vt
Brn:Lylii:
o
^cai'
'pJlni( l.ou:.iJnei' slo'de 'J(re
aeat'
acniżłio'as i'
w sulinańic M.,,.d
l/
w cujlnic
li,ap.'n'
r_ftncuskiej:
ji.a
Ń]
lelo
-JJępuJi'e
jr.u.ą
' iulklfu'
'i.'.ł.
r'j'
'
','iÓ'.
Nl dodrlek P]emiona żyjące q Anazonii łykszlłłci|yw|asne
okrcślctria lclo ovoc!, ńin': prdMm, yard?' dl?i i łł. Je'lnak
nazła "łqaa'nadal cicszy się najwiękząpopularności{' w Ęjonrch'
3dzi.rośnic nljljęcej palny'n brzegamj Amazonki' zdah od wicl_
kich miaŚ' po7ylkujc się wyyŚkic cŻęściteJ ruśliny'
Dlłnier agaiwcal€nie byłol!kj.modnc Jcszczeniodarvnoołoc
tcn by| znaiy.}Iko ł dorzeczu Amazonki ibnzrlińkich lrsxch !lIan'
iytkich' Wynikało t Ż uind| io!.8o donępu na lc tcrcny' PiŻed pięć
io .lal' in|r,\ l -' f,rnb\hp.{'
Ąln/onl'
'l7ic'ic!
'ouc sro re, \-.
'\)!.c'n cpiJ\ J.hJu!|lo.
ld
o a9ai nicdocie łr daleko od m'ejsca ły{ęPoslnja lcj palńy.
Po zerwlnju osoc a9al talwo się psie (jak v9yiko v topi
\rhj' Ki. h I \|'. ' 7ę' -.l' ) o''łgntr ool/!lo\ ! \p''JńiL 'a /ie
mi9, icśrcZhwylysłńa pŹez liczne nłouelia lub szybko rozkla.
p'.z
'la!a
zacho*ać
enzymy' Jej wa ośćodżywczą i prze.iłunclirze możnr
.yl ko dz ięk i nat}thm i.stołomu sposol ieniu t. kcj i c| zy_
'l
w latrch dziewi{dziesjqt}ch xx łieł!Amlzoni' doczekrłłsię
skutecznej infrasrukluly tanspoltołcj. Rozwinął się t.kŻ. p cnlysł
p
4s\ó(ł' Uro/lśhBq pPel\ '''e
oinJJhddńE
Ąm'ó'''
N'jsiększym jelo ośrdkiem jeśmi.so Bclćnl. *olica ś]nuPal{'
po|ożonc pi9ć $opni od ró\ynih Bclćm mieci się jo szcśćdz].siąl
L'loftrow r' połuJ od ós''l' ndd Bib 'h Md3F ulc'e'
Prrź. dwó.b iŻck Manoł j{cych c4 śćśyomu
Rio Tocanlinśi Rio do 'e
Brazylłczycy móNią o nim.,Belóń do Par''' Ljczy l.t milio'
na mjeśŻkańcl'vi .]e{ głóyn'ń ośrcdkiem handlołyn ! pó|Ńc
Dl e!Ó
ne'] Brazylii. Be]ćń słnic z nangorvcół (M/n!lźrd
'idi.d)
("midem
atrmiejscołi nazy\ĘjĄ Belćn cild/l .ló Małłl./jdj
go")' To nlir*o posiadl nicsamowity ruch Ik.zny' wętl .]ł PrzeŻ
'e.lÓjĄmic 'lo-i/y-no.fl pmout.'' x c \Ąmń'rpJU.lnc
.J )la crooero\ t h ntou b-tult-"u .'.h ixa Riooe I'ne n
i sao Paolo ofuŻ na ryńki c!łego świala'
.oJ7.c) ).c p dc,,. ..ch". J "c/onu. I _d\ m _'.o i /b cr'i!
ołocc a9d. mieszkańcy Bclć'n nlbyłał okolo 250 000litów soku
z tego onNu' Kupują go od sprcdavoós albo Ćzcrpią vprcŚ z palń'
c'c' DUo i./ń)ch' Ponf$ ''
|!5' ń\n{cyr n' Poońo'tn ' i E .
'cl
ńicg*'jq wAnazÓńii. mogą pic śwież}sok, sazcgólnie s PoIć lun
chu. kied} ŚpŹgd!ł.y oferują sok !ęnt śrcdnii rczcieńcóny' Aby
spfu ać lcnu niespożytmu zapot7.bołanń na nvioży .'Śok purpu
mieisco{y prz.mysł spoży\yczy ZltDdni! ponad czl€dzicści
'osv''.
wedłuE infornacjj pńsowcj z ll lruJnil 2007 rcku. brazylij
skie Miniśeńnvo Rolni.lwa uznrło iqiidrugin Po drcwlie pfuduk'
ten Ślnu Pain' Rejon pólnocny B'r.ylii połoŹony w s.myn cenhlm
Amazonii, EdŻie nicś.isię sbn Pa , byt odpowiedzialny n 90J%
bnz}lłskicj prdukcji aęai' w 200ó roku w całej Brazylii z.hrnno
l0 l34 100 kilogńmów acal z crgo ł ! ie Pani 37'4%.
co cicka\rc' łra7 ze wzrneń prcdukcji ll zmdala podukcjr
*rca Flmy. dzięki czeńu z'nnicjvłła si9Iibunłow! wyĆinka palm'
w 200ó rolu pioduk.]! serc palm Żmnigjszył! się o Śiedemnlścic pro'
R Śosunku do roku poprzediiego' 92'3% z nich pochodzilo zć
sańu P {. NieklóE sercr prlmy zbiera się ze $orych palm aqaf, *tó_
_i'{ " 'Lric |c|/i( oudó; _lbu L ''ę 7h\l 'rb_7p'e.,.r
iU/
'r
do vĘjnania na nie. Te slare I)llmy przynoszą'i{jedsnaścigkilog móv
scrc palń' nazyNłiy.h ,'palmilo"'
w śaliePlra Be]ćm aqal pc|ni taką ÓĘ, jak pomanńcze nr
FIorydzie, rle na nie$yobrażr]ną dh las skalp' o ŃłnŃy żgka aceni
pełn]o się sctkami todzi Ż.ałego regionu' które mrją tylko ]'.del cel
słynn), rynek a.ir4 .i, Alar w dziclnicy BcIgń V'ro o Pss,' Na tym
yÓ śoŃk sprzedających od dłu$u pieódzie_
lareu znajdujc si9
sigciu do zt.rysh pięĆdzjcsieciu bn ovÓc! aś.i'Handel t$r od półno
cy do .Zwliej nłd rdnem. Ten rodzrj rktysrcści bywa llkżc widocŻ'
ny. lczkolBiek no mnicFzą Śkalę, wo łś.hodnimdorŻeczu Ama7onki'
poi
kń' ldzie
istnieją duże skupfktr ludzi potqczonc syscńcm rbcz'
Kicdy poiawiają si9 picfusze Eomienie słońcr, w!ŻyŚkie ko_
'ym'
sze z owocami są już sprŻedlne hatrdlaŹom dclalicznyń oraz pze
\ó(oń Nłl JnśTńo. F.''U, 'T'o7onv lub 7m !l' /on) ,lcso
sok(!'jłod?ztzo n'oBqp]ćz|okllic'i konsuńcnci wyna\'Z} szukać
.aNonych zn.ków Z Dlpisem'A9ai': w sezonje ni.
ich przc_
''osób
palnani aqoi
T.My alewołe ujścirAnrłzonki (ńwi
ZErzgdu
ntu
muią dsadzicścia pigć lysigcy
d7_\l'
się o nicll
zai
kjlonetóN kładrato$ych. './u.')
wśród nich
l)il ) 'o.]mUF.rcnyrc/cfuą{J:lolUj-iJ 7e.ixi
PdJ
_
L_
DP\ w'.p \4TD' .ą lo let ) /oon _
m$ane przez polmy !9aL Bnzylłczycy nŁyvaj{ to ujścje Amuonki
Man]a vóua earecion (vląm enrcza .'alone hsy')'
wvglzic widić ÓIę, jiłą a9Ń oJgrys] R
mjejscosych
sz.ćgóI n ie *Żdłużka nałós i bregów dmzc.Za A'yciu
ń i Zonk i' Ed Zie ms
ną sire
{ai, Żłane l.rrgiŹs, czędo w domach j ogódka.h
chociaź 'alńy
p'lmy r9airsnął domołych ogiodach, dośnfoZijł.sPalu
cienia, Zndduj{ się w nich lakże c'Eynołc.. klkmwcc inan8os.e'
{ cd) a3lńB':t 7cJJ7.' Y' "_''U i{.c' |. Doo{ ń\' {1. pf n
Z którcgo łyraśrjąnołe 8aĘie' złykle l)olzeba dwuna$u, tzyna_
$u ]!l, .by l.k zrekuItyyovlny leren nał się źródłem nowych o*o
do'}lu
Ątro7ont''
cóv Innym powodeń'dlaktóĘEonależy
ścinaĆslepdmnjen
źe latwo śięlłmią, pŹez co mog{ być nicbczpieczne dla
flk|
polcncjllly.h
Brdania nad łytwarzaniem owocóv vyk.zały. żc palma 4ai po_
tłbuje błpośrcdniegon8łon4zńiońi!. jeślina rdŻić dużo owo
ó\ wrclu lr dU'en'UwZJJ/Jlo 'ę otelo I'7e p ) oo t o'ni"lie
nio palmrodŻi vięcoj owocÓw lepyejj.kości'
Badani! le dążą órvnigŻ do lcgo' by *wie Żić, v ja*i spoób
nal9ży zbierać ow.ce !9!I i krc! prlm 5eZ wyŹądzani' szkód dla
bioóżnofudności' w ftzultacie łńz z. zwiększaj4cym się zło!,e
bołaniem n! a9ai można lworzyć planlacjć palńow.. klóre okleślł
śięniuem ar.ła'J' respek(Ujące óŻnord'oić biologicznł' zas!dy Zróvno$ażotrego rcz{Óju, a zaru7em potańą.c sproŚoć qymo
gom ekspońu' RZąd bilzylijski UdŻiela Ierlz !ond, UdoŃępnia Żasoby
lUJ Zkie i śtodki dl! sŻy( k ich \łaścicLel i ziemskich golosych Ptrdy
cypow!ć w latiej gkoĘiczn..] plodukcji' Nl przykład specjaliści od
mlnictwtdońdzają nMzorcom plańlacji z}iennie serca palńy
'y]ko
iaz na pięć lat, by nic szkodzić ńwnov Że bioĘic,lej Podluyńu'
Nl llu$rucji
^!!i
'1
*idać y.ńośÓ ry kołłoyocu !9al dh Eospoda i
zdoblsa popularnośó jóko pok.rn o niu*1kłych Mr_
IŚnjcją liczne opisy dotyczące le8o, j*iń sposobem a9 zdoby'
|o Fpulaność' Byl lo owoc znrny luby].onjUż w caMch nłoźf!
nych' Nieńnicj łiększośćBńzylł.7yków do$iedzii]a się o nim dń
\:ś'i'
U J K.J) /d 1.? o!
pi.'os'
'l'l
'ltuoiJ'nlhLl\''l/'Ą
Amelyką
w l9!5 roku,prasie s ogole nic o nim Dje wiedzianopoza
Bmzyljjczycy uvjclbilją tanie.' Moż. to być limb.d.. b!!uque,
capoen( samba endtdo' słńba rcggm. rrinha di badiĄ folo, frcvo.
cMmb.. mixixe' congld'. kank kus, cordoes. prssislł, choro' Xlngo.
yu pti, ń.ńcalu rlb. Bodińha. se.lymenlalny lanicc pochodz{cy
PĄ
capNin
7 Rio oe l a'o'
l qsLo] o !'_pE l''n(c?) '
'Doe ')
'en
prbz
wypmco\ńnej
ć
szluki
walk]'
lo laniec rv'Mdzący się
nieMlniko]v dla samoobńn} wdI|ug tcgo mitu mogli ońi hńayć pmz
viele lodzin, ponielż pili aqal N! dodrlek' wieśćemjnna niesie, Że
4al b afmdyzj*' Nic posinniśmy jednak poPldn: w Żbyhi cnlu_
ooBrcmr L d. p nie pdr crorl) rego -Jtu o4'n d lhnr r
a
'
'm,Źródeł
wspótczesncj popul' r!.ści 9li ńoz na się doszuklć w p.'
slc i cł rlosa G nci.. prcł nuka szkockicgo im iE ranla, ktćry u rdził si9
w Bnzylii w 1902 rotu ij.ko n!Śolslek Żdf.scynowat się szfukańi
walki' w 1922 mku cracie p[yjechat do Rio d. Jamim' $y założJt
li'l.u P?.. nod7i. obol'l.e' doau' nrpoll'l''hp m
'l'drTĘ
po ują.y mmżone ańizAma,onii'słuśŻony nocłopowieścipoŚa'
now'l Jn'/UuJ. lcso'I.c)h\U' J najep_r ł.7ł!oopul'ry/oL'
so !ru, csol n. 7n'o". K co). udow., e a. r 7mle7r. Dor/'er
dz.nie w ich wynikacll sponoły!'h, ludzie zmzę]i zaśńawiaó się nld
tym fenońcnem wkótce b*cyla złĘsli surfeŹy, a kaźdy brr na pla-
ży zaczął se.woNlć ńapój z a9 '
Jed.* aŻ do 2000 mku nic impo owrno duŻylh iloścjaqai
v slanach Zjednoczonych i innych *r{ach. Nie spo!ób było cksporto_
sać śłieżycbosmóq poniewlŻ Żay!rt. nich enzyny poł8dziły
do szybkiqo rc7kładu skćry i miĄr'\zu. Poa lyń każdy owoc a9ai z!_
ł
wiela bardzo nicwicle miąższu. { związku z czym tłba by ińpo.
low!ó olbrzymi. ilościossów. Mieszkańcy Amazonii sbsują do icb
drylołdni. spejalng narzędzia nicznarc ł iDnych {ronach śsi]ta'
Dlalego nasowc zainEres.waDie tym niżły*łympÓlamen zacz9ło
się dopiem { dwudzieslym pieNszyń {ieku
Nd poc7ąlł! 2000lolu D'e\rcY n|r) 7']ll) ię P'omoci| \
v barach i supglmrrketrch' Jedną Z nich, samboŻm, zalożyli dwaj $u'
denci, któŹ} pod.zaŚ poby'u s Brłzylii dołicdzieli 5ię o tym .socu.
Mając Źylkę do handlu' zrobili mu rekIamę, ale nie zadbali o podbudo{ę
naukołą'Dl egowilrygÓdnośóowocowia9aijakofuJdłułllt ściod
żyg.żych i praiłullonilczy nadda dopiero ńrma Monavie'! Z soulh
.'ordan * $!ni. Utrh, któn w yczniu 2005 rku łprowadzila na rynck
anely*ańśki napój zawicojący so* aęai według rrnkingu nagrzynu
/Ną ł ciągu pierwszych tŻech lat ńm. Monavigr! odnolova|a szts
o 5.333% i doohody Źędu mililda dolańw Dzięki 8wJłlołne
mu rczłojowi ł sMnmh zjednmmnych i pięlnaśu innych kr.jach
Monavier' śrłasię najRi*lzyn ńabyw.ą aeal liońli7owlnego l pu
ńrvnież s Bruylii' Jej pfudukL' tafrają
l@ na całym ś$iccie' ł
Y 70 n\EJo\ł'! n liony doqo\ !
'ym
|I(7e -J r le-']ne\ Mondv'e
badanii' spofuorosała niczalcżnc badlnia swych prodtrklów, w tym
prcb) l'l'Llne' 3 ''./e p+g''m\ bdJ" / p-("ię.one oaocoqi
a9li PlŻ}niolły one spory poŻylct takżL i'nyn'. konrurencyjnvm li|
ńom. wprładzającyn na śwhtose rynki wymby z aęai'
Brazylijcz'ty usielbiaj{ sport, Śz.a!ólnie pilkp nożną' q)orc
meczów odbyM się póŹnyn wicczorcm. po zlchodzie słońcr, gdy
Z
opJdJ rcńpv5lt'" sp.ro{cy.7ę. o p'|{.tJ' 7l
'e'żn€ z 'nn)ń'
ołocani. la*ini jlk E.aima (P'llinu ..''lna), pochodząm
reśliny
\
-n
w
\oF'n).d
/'
lJs!'
B'J4l'iślJ
/Jv e'4jącl_ U/) idz) ę' e]
{l L\i Jr 1pop_lfiU(c r lł\!' c7fJododJn .i.4
un' '
'e./)
'rk
do słodkich soków i napojół 8aawanych.
Gwałlowni. rcsnący PoPyt na aęli w pie vsŻej dgkadzjc dłudzic.
śegopjeńvs@lo wigku złócił na nią uwagę medió*, specj iftlv od
żywicnia i lckarzy' skoŹyŚali Zte8o trkże hochsztapleŹy' prezcnlujłcy
a9aij o cudowny lek na otyt śći wy|udzljący dlnc k!rt kredytosych
v zaniln zadatmowe pńbłi.
Nie ulega wątpliwości' Źo lo ńedia odcgraty ełóqną rclę w ns
1ł r popJL''oaiĄJ. i4lo ''\uFlpokłmi olot lr' '.' 1ł oo
święconych a9ai. klóre ukauały si9
os.liio
ł różnych v.Żnych cza
dla Ezy lyle pmcnyutlcnhcry co jaEody, ł !ńakujc
jat skŹyżoNlli. jeżyny Z cŻekolad!''
7'1^łE naraihe' 14 ll\ żaa5
,.
,.
.' Posida
aminokłlsów Uwea się je za
.rjb.trdziE odżyłczych ołmólv w dożEzu Amańnki"
N!\ł yorkTin s,4 sieĘ]d2o04
Aq.ijc$
jcden z
pełnc pu ecnYulleni!.zy
i
znie.hęrcnFh do $ku zjęczmienjl i ziużotrJth
diElą nhkoduvcŻovł' A9ai '. PDrPUrcły ovoc Ż pdny podobno
awier{{cy łi9ccj Jntyoksyda.'ó' od .7.nvomgo wiH i smaku'
jłcy jak jeżyM z łymŹnyń ca*.ladowyn posńakicm"
'Ih, washins1an P.ł' 11 sielpi.6 2004
"olo
coś dla osób
na puedluŻcnje życir? To o\rcc
trłjnołsrgp
'pccyńku
Ęaa Deni* Richads awsze ma !o pźy Ńbie' ra y slalor spo'
żyqa prud prŻ}stąpi.niem do sudołanir' o1o cuJdvny ovm..b
d't?ajqcy licznyńi błqosłs*'eńśwani'Kmplctli. ovalał nl jcj
',s7ukacie
P"./k Mds'.'i.'
30
sycŻń 2006
..Jęczńjoń, kokb.jle Ż poiein? To byto w 200Ż' obe.nie w pija]
ni'ch sokół i sklepł.h & zdrołą żywnoś.iąŹądzi !q8a'' Noc
p€łen lnlyÓksydanlóq tJch samy.h an.yoksyd lć{ d'gki kó_
ryń pi.ie czlMneEo yin' slżyF nNzenu zdrowiu"
Th" l9ą1] st"d JÓ" lal 1sk*ie.iei\żaa3
'Ąri
to
rrc. ,
"pNldzlją
anuońskięj palńx k'ót€o
inne owo.c
ł zakłoPo'anie"
wańości odżywee
rh" Landan TźńtŚ
Żo
*nesie6 ża01
W 200'1 roku dr Nicholas PetriŃnq autoI ksiąŻki Ił. Pdli.o'Ź
Pro'nAa wysląpił w plÓliimic o'ry winfley i vyznał, że jego Żdl
nień ł,;li to,,supe!p.kam", ponieważ,,zawiera nnósło p'cciqutlenjtrc7ł animkłlsóv i nicnlsFonych kvasów lłUyczow}ch': To
wyz*anie naraził. opĘ n! osklrżeni! o *ryp(orckl.mp, którc zupcŁ
Telewizj! publi.zna (akżc zacŻę|. mółić o a9łi' Na pŹykład
w plÓgllmie The Toda, shov' emnowan],nj przc7 Śację NBc_Tvj
połicdziano żc ,,Indjanie Anomibi od łieków wielŻyli w wyiątko
wąmoc !ę!('. uważali. żcpoma3a kobigLon popÓfudzie iwypełni
MimovJmu mcdialncEo, jaki zicŻą|lowalzyśZyćacaiwdyuJzje
$ympie.wszlm wieku, niesicle infoanacji o rymoNocu ukazywalosi?
ł prasie nłukowej' Nl dobr{ spnvę, pieBsć poRażn€ anyku|y po.]l_
wiły się s 2006 oku s''JoulnalofA3riculluiłl md Food cheniŚty"
i b$a|y pizygltoŃane przez naszą grupę badawczą. DŻńia] wyglqdJ lo
inac?ej' co iusz w ln.notzc naukowoj pojaviaj{ śięiapony nfukowe
o i otńych yanościaclr odżywcŻych l9ai
soki z ovocu a{ai trońdą n! śzofuki .ynek
Ą\ól "ic jcn nodkic' PociiJ4 7'c i'lJ "mJl' pU7-Jd':'lłJ
* uśach posmak kedy' Jego lekluraj.slgrubl Doj.drcnia połzcb_
na jc$ łyżka'Tluń&Ży lo dlic?go na pIćkóI wie]kiemu zaintereso
waniu miłszem a9ai i je€o włĄściłościami
ailyoksydocyjńymi. sńl
ko}yk { pÓ nci czydego niąższu aęal'je* PŁkiy.Znie niedośęlly
Poza Amazonią' N vel llń' w lłkich miadrchjlk Belóm, gdzie pod
czas pol} suchej codziennic taljlją m rync* lony lcep oyocu' plzc
lsą J \'! Lo ńa 'ok oU pd' !U']7 n4'h' ponFad/ 'J fl g..7 l'L
wJLĄ'
\
ń.iJ h'mJ.' hpoloron.'l\Zdlu7?.\'
d
1lyqo
Amazonki mjssŻkańcy ńieszlją świeŻea9 i Z mąkź|
'lclly
z nanioku ljtar'ińa), inn),nl Popultrr.ym pokltmcln spolzą'lz!ńyń
/Lo14niakJ'Jw} Mo''łol.- !/.'ta' K"sJĘ $\'e'nP 'p' 17
'ł '.'ę
na jałołejziemi, dlalego już od.zasół Fchhlorycznych ańołila
podŚ awowe syŻy yieniÓ ludów A muon ii '
Pnducen' aIojóq
pŹcl''!7on}!h nJ
7''L':n'.7nc
'JnLi- o,
Jodr{ Ju ni.h JoJ/i(' '\'I
..bJr.Je droqe p}-.{
q)! h gu{óq Nic*'órc / 'lJch doddló! !p'a ljlu'(
iom''rrl\,n
J,y"
wschodni.j
czym sku' i'!clickoniccziie. zpesrcścjąw5ito dŃawać składniki
posiadaj{ce włrściwościJntyoksydacyjne, zlmian ł}sokoftUklo_
we8o syiopu z kuktrlydŻy, sachaÓzy czy sztucznych s|odzikóq
Mj.Mkańcy Amzonii, kiedy kupują a9ai ,łracaj4 uwrgę
ś*ieżość
oLvocu i jrkośmiąźszu' oczekujł. by trlit do ich Ęk kilkl
('!c'u / ps nJ' z uply\rcm dnń ,r ic_ń Ę {'
'ił7
"Ń/in
/u o17 Tdolro.' rr)or.)dr/ne
eJ \r,."e p'7..^n.
Ie UłĘi pośvięcano zq dnieniu' jłk don.uyś Ówoc Z lefunu do
'l
p
/
'
r
l.borabrium i nic srcić jcgo sk|'du odżywcagą filochemjcztrego.
a trkźe cech anty.ksydacyjnych i orgjnoleplycznych (smiku. wyglądu
ild') Gdybyje uka.ońo. błdańia njc mia|yby $nsu.
Nrjlepszym spo\.bem m zachołanie t}th słas'ościby|o lioli
limwanie Ówocu' BfunZo istotne jon podgjścio prÓdu.cnlćw śokół
jcBo jniĄis,u. Ów mią'sz oblituje w szpuszczllne i n'eroz
z !9!i
'lo
puszczlnełłóknr' klóre mogł Żojhviłć pokłŹny osad nł dolc butcl_
ki' PrBięhy konsumcntzasa'awi! sięnad pochodPnien' lego m!t.'
rir]U' NiemŻPuszczal'e słók'l posildrją y ścirnach swycń komóftk
polifcnolowc plzocisutlc ia.Żc' Miąlsz Żlwi.ra
duŻo jcdtro_
'akŻc
i sieloniena'mnych k$asós dulzczowych. są to .,dobr'' dnszcze,
o których ś]ŚZeliśmydużo ł ośalnich l .ch' w każdyń nickIłrovanym mpoju z agat. n! góŹ! s7nosi Śję źółb_ziclo|! $aF!v! iych
ttuszcŻjv NiektóE ńInry $olą j4 liltować, ponieyl' bojl| się, że po
lencjalny konsuńrl wy mszy sip ia widok
dziwncgo lłusz.
'jakicgoś
n'
góŹ.
na
dole'l
Niemniej ńrma
czu dyBrjącego
bBtelkior' osafu
yytwarzMycb
Monavie'l. czołoły prcJuL€nt nrpÓjół
/ oŃ..! łęłi,
kóry.h pods!ło(yńi składnikam' są zarćwno lionljzołanc a9at
omz Dlożony miąższ aqai lie oczyszczl ani nie ńlbuje svych pm
duklół. łoląc inscsować w uświadanliinic koNumcn!óq Żc wado
*idzieć dobre lłuvlze i włókn! * funym podukcie
w 2003 rcku pośanowiłenpnepmładzić miły ekspÓryńent'
wzią|em rc sobą butelkę z n.pojen MonovieD do najłiększeco su_
pen[ketu obok naszego biuŹ' Nł jednej Z półek śałylań d{ie óżne
ńJl'ńapojóq
/ĄJ
Kicdypot7{ nąlc'nnimi'i.hq)glqdp )romi
Kiedy w rząsną|em butel.czką Monavie |'j.l'ej
awJ' loś(byla g!nJ' lcJńJk n' lym nic lońc/y]) .i| ó/n'..' N'po.i
7 supei|nrrketu załierały dodatkom ł'cjągi Z osocó\\ oraz słodziki.
ploduk1 Mon iery sktadlt się Z dziewięlna9tr o{oĆć\y i jaE&I sły_
ntrł Mtząśnięiąłodę'
nących z dobtgo smlku i
słaściłości
ł nqo*
sydacyjnyĆh
'
.le przede
wśŻyskim z aęal lionlizowancgo i puIpy owocowej.
w'edŻJ o
/e ntr nJle7y r Jow'c a'ą'Ju '\ó'' ile Tlf'
g! w śxnie natumInyń' Żnljdlje popmie $ b a'
ła o ó$Nić ')m
niach farmakokinelycznych przeprcvadzonych przcz M.nensaTljcoltn i jego łspółpncownikós z Texas A & M Unireśiln Ezy
łspółudŻiale Unive^jty of Floridl i UniveNny of Tgnncssg' w b.lylh wzięIi u'lziat dooślicieszący się dobryn 7dsw'em.
'latriach
K!żdy z nich dośałklarcsmy lub niełlrmMny miąższ aqli, sok
jabllowy albo jak:śinny n9pój ro/b'sio'y ql'(.i\o(.' plf {
ullenirjących. studiun wykazrło, żt .,miąższ aęai wywołyłał
R.)zDzl
PR TFCIWI'TLE
N
T
A.Ł 4
ACZ E I
WOTNI RODNIKI
) !/'on no/ltro\i dn')o[lyddq nyr! suoqi) l'!: (o
wskazysa}o ii yiv lw Ćiele] na je8o potrcjał a yoksydmyjny".
iror
w nieoĆZy*żÓnyń soku Z agai Żnajdowalo się l45 ńg anlocyjanć\c
so* oczyvczony zlwier!ł ich l L0 mg Brdlnie dowiodło, ż klaroRa
nie niąższu obniża ilośó polifenoIi zawa ych w ni{zszu' wnio*ł Z
lcgo laki, żo nic wado oczyszczaó miążM! a9al. jak
czyni łicl!
'o mlyoksńa_
producentóĘ PonieRaż cie.pią na tyn jego \łrściyości
P'zy okazji wyvjy na jrw interesujĄce moźIiwościzaśosoła
nir ręri ł prcduktacb żywnościolvych'zbdanÓ nlśępeŃadÓdania
mią'xzu a9ai do produk!ów prcbiolycziy.h' n! plzy*hd jogunół'
Badrcze wymielzali Ęri zjogu en i agczePili wnimńżnektrłury
bakteli i' Naśępnie wtÓŻyI i je do lod'ówId na dyadz ieśc h osiem dni Po
lym
\
olf5'c ot!4lo'is /e dzĘ}inia^aoqi7 {li /wię!\1l''il i
ro. -dFo v-lon'enJJco r h\q:.1{'l-.r,o{Jthqjusu'
'
lach
dzi9ki crcmu w procesie ferDen'acji szmocljło
się produkcja
kwlN alla linolenołego i spręźonego *łasu linolołe
'robiolycznych'
go. lnne badanjc dowiodlo, żc pod konjcc nicsią.a jogun znicMatry
z a9!f zwiększyl ży*o'nośćbrklerii pobiotycznych. co nr niezsy
kle islÓtne zńfuanjc handlÓ\ye, bior4c pod u*łlg ńsnł.4 popllłńo!ć
poduk'ó* Drcbi.lycznych'
PodczaŚ no.nalnego prccesu ńelabolizmu' komórka 7xźyła
iten, łytłilzliłcsublanc]c loksyczm zRale,.woInymi rcdniklmi':
.J J./1\ponugulrn y''ę _-em Jo Drcdutoq_niJ.n-Ń'i' E'pi'anirłjelu reał.ji bio.heńi.znych ł naszy'nci.le' Te Hłcje bioche
mi./ńc v}l!!/{ l tJrlJńn- a'f!n?'!v"a'L|.o|3"n 'r''c''
Ros). zwyk]e n'yłane ,,łolnymi rdnikami''' klórc, jcślisym*ną
się spod kontÓli' ńo3{ syrądz'ó szkody nrszyn konó om' sanć
'aol ' odnlrJ 'r . l - a- ' 't e 7Ę' U\IJJ oJpo no(c'oq) mo/e
posłUgnvać się nini Jo znbłanin wilusós' ba*lclji i*omóĘk r o
]vych PÓblsń pojawja się uledy, gdy ich ilośćyymyka się spod kon.
toli' a ciało tr5ci nad nimi panoNrnie'
w *lu o.hńńy pred toksyczDym dzińniem wolnych rodnikó\9
na ko'nórĘ (cy1oioksycznością), orgłnizm l dzki wykszlłkił zło'j_
ny syśem Przecnyutleniiczy. Tc lntyoksyd &yji. zs iqzk i chemrczne.
wyl{.rz.ncprzt naszcciu]o. określasięmirnem.fndogennychplpciłUtleniacz}"' orlanizm Nylwaiza jc niezalcŻ|ie od spoźyłanych
pokańćv ]ylto ł pżypJ'lku brrdb ubogiej di.ly orllniŻm {nrzynlje ich produkcję' Picie koholu' bi k śnu'niszdrła dicta. palenie
p'pe'UsUi lV)nlo o / ko.e' p?Jcł1|J !'ę oo,v ęr 1oneip o
wolne rodńiki. 3r.rś okŚyda.łjń] i pŹ..i{U cnifua
w celu zr.uumicnia dz]akn]a wolnych ndników na nażądy
i uklady nr9ego oĘ]nizmu zacznijmy od spolueiL!.a uPFszc,ony
\d!''7y i' ' 'dań Jn u''tldd''ic7prc'o ós incLro''ó\
Elektfuny spędzłjłjrk nnjwię.g czasu w poblin'jądn iz dalrod sie
bic' ,Jjmuj+ ó,nc o'bi'llc - ob\7''') p dn',cn' -Ulóljąd '' v n:
siększy m P.rwdopo dobień {R ic wydęposln n elek to nu ' N! kl żdyn
oibil.lu ńićśZcŻąsiędM elektony
w ł'. nd' l u :' ib jcdcr clc( {n' l ló)'l' qJ im.hcmi.łl{
abilność igłJhow.ie ślaj4się go UŻupełnić, podkndając eleklmn
jtrtrcj cząsccz.c. klón z kolci kńdnic clcktoń inicj cząiccz.c ild''
roDor",r-gn,..|J e 7n.^n,rl f, - \ h,,c,e. dnJ 7,l1,
brakują.cgo cLokto u' wolnc fudniki śł(osięc dońy lub 8rupy dlo
móq klóIe nrogą ły[ądzićszkodę nNzym komórkon i po*od.Mć
zniśzcŻeni.'Jeśli nio Zatzymi!iętikcii |ińcucho\yei łÓlny.h rcdni
kóq oo3ą onc wpoważnym *opniuuszkodzió DNA. prolciny.lipidy
(powoJurł! oks}Jrcjf 1tuszczół Llipil]ó]y]), nuywm+ lłkŻe pcroksy
dac']ą lipldó\ klóra Ny$ępujc w .horobach scrca i układu krązcńia).
\Ęllowodany i lkanki Cakie jak lvyśció|ka nrc7yń krwio'.śnych' ko
mórki nar4du vzfuktr ilp)'
Po'ttyślci. o łolnych lodnikach . ik o bydłu. któĘ pus7Ćzonc tu.
zem, trtlje zboże. Aby uniknłćlakich zniszczeń, wyndmde się koR
bojóĘ którzy pilnują byd|o, by paśo sig nł Ęcc'
woh'e odniki z,ch.sujq się dokładnń hk jrk rc?juv!re bydło
PordsŹją z złlv.otnł pĘdkocił. tntujłc wgy$ko po dmdŻe' rv lym
Rielezdo*y.h.dobŹcfunłcjonujĄcychkon'órck wolDctdn]kil)oło.
dujł Uszkodzenil i zmiany v komó ołyn DNA. których naśępnrenr
mogą byó anormalnc lub anutoNlno komórki' chorcba nowotMrcwa
/' /)-' $ nd Ul'.' m'l'' J' \łu' r]ó po-mu]e Pf.m'nenlne 7n' d'l
q Lońótc wl!L.ic na{spnc L/)' ń_4(_' cj .J/lpońocj''
''' /ń c
niona genet'tznie komórka Dsbje Pobudrcn! do kolejnyth Podz ałóR
PPe.'/''hni]' /e,lh' $' ł'Ę ]l Lo$bo;' Donh' d/'_!'n'|'
ją łoltr. .odniki. z!trin zdążą one LvylządziĆ szko'l9' Kie'ly są
'lo_
Śępne, hardó śZybko wi{Żł \yolne fudniki, Zapobiegłjąc łańcuchołej
rclkcji znhazcń. Gdy ich abrak'ic' Mkody syŹądzanc pŹcz solńc
rcdniki mogł p.Żyjqć kataŚIoftrllą po*ać.
zadaniem plu ciNullcnit7y j.Ś zrtem p'envmie niŚzczyciclskiego cyklu aktywności wolnych rcdnikóv ci spccjlliści .d usu
waii! p.oblemóq klóuy Zltzyńu]ą rozp'7eśrzenił.iesię $olny.h
no''J!''ł'rĄ\Jn'I'c^\ol'vm' pPec''' 'l'n:l.ań:''
mł jasn( inne lniyokydmiy'jak ia pŹyk|ad
odposiedzialne
zł ustrvŃio
albo poch|rn iaczc
F nń.'
tlenu
futooksydacji
tlcnu l odcz$ Procesóv
'ochłaniacze
Układy
enzyńaly.znc'
Nas inbe
aat u chtniĄce
pŹcdc $szyśkim śłiatFze.iNullcniaczy zNaĄth ł pokr
mie. .dposiedzialnych Za pochhni!nje woln}ch rcdnikć\Ł
Jślinic p@ś'łmrśęMlnFn mdników. ńoeą pwodŻić do powsu
M ! komóEk plzednkNr€h' Rak m7yija sĘ śęnisrc' szkoJy oks}dacyim byfŻyv4co @nu prcesvi \f*r,łd{ guzy a pośixlnidwm ńż
n).1m'l'4 7 ry lN.or\}L4 Jrł uvr'd4 DNĄ l1l e f' 'p'sim
DNA psldtuJe puŃlN nubje (Zsv ie pojedyi*j lub p.dv'rcj !i!
ki), sicci$vmic DNA. a błżepEśbwienici pmóunie chnrmgnjv'
poq'e''7.' hórc /"\ic.
Iu7
"J).hańh !o l l\'.etUĄd
^!Jlle
(leiu'
powoduje w trrsŻych płuclch synvfuzalic śięłolnych
n 2l%
rodtrików okoto 2* tIenu pŹyjnuje poŚać taktyłną wolnych ód'
ników. oi3ańizn potrafi sobie z lyn ndzić, ponicsaż lkink! płuc
j 9s p rzy$osołana do obcNn n i{ Ż tlcncm
' Jednlk $ysarczn że doj_
dzie do lego plleiie, l dod.lkoNy Śresol może nulc wywohc w ko'
ńórkrch rcakcję ł!ńcuchorvą volnych rÓdnikóq p'f'cŻytri{łcą się do
Mto/)'n y_'ol' reorp',..) tu7{i.'ia!i9
ŚuJe
oylhio
erupr bnz)ljjskich naDkow.ów zrzęła puygl4dać
się olbŻymiej pes.e { owocu !9al' Przy okazj] udrło się iń doko.
nać Zduńi.vająccgo odklycia po|vic zljąccgo 7nlczenie plze
ciłutlc|iłczy dlr ]Udzkielo Żdnłia. Podczłs tego nołÓc4sńc'
_go ekspelyńcnlu po uowili pffte ołŃ ńa sŻczuE.h efekl
plzgłIck|ceo pr]enia papierosó* szczury rcaeoł'łypodobnie jak
ludŻie' Dym papierÓsoły zlsierr benzopn€n, aIdohydy j beMoyolnych rodńikó\c o$atczlie wolne roJ
chinony - znlne
'ńdła
wylvołłć
lozcdmę
i/lub plŻewlekJe zapalenie oskŹeli.
DikL
'.ogł
a iak,Żc doplowadzii do Przewlekłej obturryjncj ohoroby płuc, Po
*aźnie ognnicŻajqcej ńożlnvościsc y]ac i. wlele brdń przcplołłdzonych ń. zwieżętach łykazało' że doNne Żazysanie PP'
ciwua.niacz.y może łagodzić nidóvnosagę ponliędzy oksydantami,
!mtyoksydantami'sDo\rcdow!Ę Dllgnjem papiemnjs
N.waloNlło owego eksPerymentu naukoweEo polegjło nl lyń.
co Zfubjlińauko\rcy' olóż. wyekarahowali związkichemiczne z owo
!u d!'''. nłTln'e /.c!łl 'pTwoqn\ e(.mtl 7
'\lon-m'
s 17U 'c'e 7mn rJ\l 'il {'_\ UL.) lJ.)i )' mi''7on) n. pŃ'lasi
'
jlościń.rkeós
wolnych rdnikóv w kNi zwieżęĆej' a co ?! tym
zDrcząco
zmniejvył}
się vkody łyrz{dzrrc ptucom zwieĘąt'
id7ie
Innymi łowy, ek nkl r l9łi w poważnyń śopniu zapobiegll oZ'
Ni. Powinniśmy wyciągać na tej pod*ayie \yniosku' że łolno
pJ Ć
/dodahrr.\!'' Po /et5do egn7nn'7n_q'le'
'r V '}rcrdnJr n_ l-.d7- e 'dum-!J'.c-'e/_| }' murnJ ó't
bd'n'
']Y
zaśrnowió, o ilezmniejszylńy się ZiĆhoiowalnośÓ na poł!żnc cho'
ńby w y wola ne pal.n iem paPie rońw
w preprcwadzonych przeć mnie badlnjach' nic sponsorcwa'
ńych prŻgz żadcn konem. okazdo się. że r9!i rvyka je silne dzia
łalie Plrciwzrpalne i ant}oksydrcyjne n' yiLo' ońó{ię jg w dahŻcj
wolne odniki P.zycz}niajtl się do mz\q'u n'in' r.la, ńiaŻdŹy-
(^oqcgo.2 -)
:d nnenl.7,e..ll .'(Jolaq!n'a
'n($ia
ai.zcj' chotoby Alzheimei'. Ćhoroby P$kinsoną łylew . chońb
aDtoimmunoloeiczn}th, Śanu plćdrzucivkołEgo i choioby zwyiodl'on' ''q'\
l
r
Nada'oJulcF
'ol y.n
''o\
' 'o'ą '
plćciNulleniaczc,
pio1vl_
*
zneutalizować
endogenne
ńoż
są
$'nie
dzić do gwanołnego p.ZyspiesŻeńia procEsów Śamnia' w lakich sylułcjach pŹydahym sajc się pobicra!ie P4c'wutleniaayz pokamu'
J
Nłs7e konórki cierpią. gdy dochodzi do plzewIekłego bnku rów_
now4i pÓńiędzy poziońeń E*.yłnych form t]enu (Ros) L rerk
lywny.h foim azolu (RNs) z jednej Śrcny, r Ukł]dami Nhrony łnly
Ąr.)d. y,' ą, d'''" _' GJ'' _wr U :' l /ń}' ic \ą 1 {''ni bona
się prad inwaŻją wolnych rodnikóĘ musimy vbocrmć n^z4 dielę
o pokl rm Żawiemj ący przec nvul len ircze'
Nie ery. nie ŻyjEmy w raju ckolo8icz'ym' Nasz śłialjcsP.łcn
$rcsu i zan icczyszczeń zdljemy sobie sp[wę z zagmŻeń śmdow isko
v\'h'\Ą\.''n^a/ił podlłrlp'U 'iLniowJn:e ion'/uia.c L c
czysazone połielę!' trljące substancj., odp]dy Przemysłołe' p!!y
cydy i niektóft leki' Źódłem łÓlnych fudnikóĘ nożc byó takzc Śyl
Życia, fu prŻykł.d pa lon ie p.picrosóq n !d m jerne ćR icze' ia Ji7yc7 ne,
łyŚowilnie cilła na promienio
nmiejęhośćradzenir sobie
Z
anie ullralio]Ćlołe'
przcwlekłym !rcśgń'
bńk
snu
i
trie
Niealoźn. b'dlnia poświgcone .Cal zaczJnJj! Śi' ł latach
dzi€xigćdzitŚĘlychubiegłegÓŚlulei!'
w począlkowym okftŚie moich brdań odkry].'n' żf o\yoc aqal
pos i.d ! i iezwykłe możliMścimiyokśydacyjnefu v'.d, niepoółny
salne z jak{kohvick i[nq, znln{ nań rcśliną'UĘynanic lego ł se
ktcie iic było ł!twe. iym b.rdziej. że puez cały le! czrs musjałgń
kontaktoMć sięz laboralorirmi, sp€.jalh'amjod żyvien]a i cheniki
m l lo-J bk4./U. Jli nU\)ch polłmo! pU. Joa 4' )' h {J'':l1 o_
ś.imtyoksydacyjne' Jeślimj!|em uzyskać ni.7!leżne ponvierdzc'ie
nsuL'\coq
my.h nb.e'q! i.lcttrrb\ro n'e 7 4/t! oo Pbe
żUq_Ą{' ' di
F o óbl'nqo'U' UJ:lo ń'. e'nn).h
^ gdy
v}źsze ężenic plzcc]wutlenilĆzy niąższ i skóIa Ęai osiągtrły,
Pircwyźszał
D7ięki liońliza.ji podutl zrchoyywał świeżość
spnwdzaliśńy
ouzyvjścic'
jakościłfozullal suszenia iozpylowego.
- p'
\\nu\.,. F. no p' llhd uv.nic
vl1doŃ 1.rĄ) 'L'bn''
fd,'JF Hidklł rn\ n J.łJ'''4'.
pod folią i suve'ie na śoń.u'Pierwva neIoda zapołildałaśięÓbic'
nĄ'1' ts
\omo i\U{Jń(l ns Jvne'i''
!u]ą o ó'e
w
Amazonii'
było zr Óswać
spcc.jaliści od żyłnościłiedząod dawna' że ńhieją dwienciody *onseNrcji pozwalające nr Zichosanie llemal l00% wanościod
\'raL!l3'b''
!b
żymzych oloców i *aŻyN' sąloliońlizaci i błyskawiczn€ zańń_
UdbJ " 'ęq vdunl&nPn'noq\.h'oEl 'i.7|
_in'c
'njl-''jd
działanie enzyńów. któf w inńyn razie nroEłyby rozlożyó w owo.U
'ś|'l;l'! tnr7ne .Joo\:adJą'c 7J FlU ńo/.'M. !\s dr.)ine
NicśeMliońlizacia lo dośćkosztÓwny poes \ł/ymaga wi9.cj mkk
dół nnxnswych od Pozo .|}th melod lronŚeńvacji.
Nale' o plŻc.nali7ować mzmailg mc'ody konselwacji owoctr'
N4łĘkVa trts monomdyźńych. polifenolo{ych anlocyjanów d.konDjc się podczas pEchoływmia owocół i jacód Poddanylh obrób'
ce bnicznej' s*o.o zŃ io \'łaśni.antocyjan} odpowiad'ją zr łla!_
cjRoś.i przdołohe. nig ma s.nsu poddłwać bodrnjom pioduktóN
aacznie tańszego suszcni! rozpytÓ\rego.
zc zdu ń icn icn obscrwowal iś.lyw laboĘloriu m. zc n iqz9 4
Nsi]da nieŻlvykle cechy Ńlyoks'dacyine. Na poJ$awie óżnych te
nów l.bor .iyJnFh okłZ Ó się, Że związki .heniczńs złv.de
w tym
pofuną wiĄ7ać trlslępujące wolne rodniki: .odniti
'niążs7u IŃniki hydloksylowe, mdniłi rnionów ponrJden
percksynityto\ye.
kowych i rdniki płoksylowc' szcze&Inio in@resow!ły nnio dłic
oŚlhie htegorie wolnych odnikół, poniełaź łolny rodnik P.nad
p'U
l el\' sJ br\
' \r bnJ m 4ne' 'm' \'ś-)Jti!h'Ńniló-''
dukujc nłjbardzicj szkodliły zc łszyskich solnych rc'lilkóLv: rcdnik
hńloksyloły' Ż kolei rodnik P€roksyloyy (o najc4ściej spolykan]
łolny rodńik v ol3anizmic czlowicka'
\ieLńT Jo|n. rcdni\i J
r' Ńd7ńl)q"nń n 'ń
'no\ir |od'
'
bie dwóch rodnjkół' Dla puykładu. potężny ołsydłnt Z grupy Rol
I' r dni\/w poc"odrnr. r'io,-go h pr'.\./1") Pon!'j.
')
'
skdel intenkcji ponadtlenku i denku izoiu' U\yi'. śięgÓ a silnicj
Mcgo od sły.h prekuBorół' pońicważjc$ ł Śonic uszkodzić lipi_
dv p,orr"\ D\A.Gd)p,/ pe,.ryJl em. ,\m,t-l,\. Do
Mn ŃzysaŻać o{anizm z pcrÓksynitytu, olrzyńaliśńy odpowi.dŹ
lł ie rd zqcq' o8ai|'ęło nJs
podn iece
n ie !
wyp.ocołonie pÓj'c j'.'Ślresu otsldacyjneao''
srcs okśydlcyjny ozna.z! taką sy.ucję. w kńrcj iloió Prcdu
kowanych ł oq]nizmie rerktywnych fom ilenu lwoLnrh rcdników)
pżckrłczańoŻhvościochrońy{ntyoksyJrcyjncj komórek
NajlepMą deńli.ję Śrcsu oksyd!.ln.Ep ukuli naukowy 7 l'Ljo' ab'
j'N n'm\ oil( dc'h' 1|'.te'cdc^'1'l'chel .'ne cłft onJ 'e
..s!.s oksyda.yj''y pojawb się w!ed!' E'ly wy'wŹanic rclktyN
nych fom rleN (Ros) v danym syśemiepuekrrca jcgo Zdol
no.(ihnj iB 'ć.j' icli' ''nejI Tąnicówno de'ńoT\)ńir''
Ż bnku mocy oksydacyjrej srbmu, *ynikająaj z Żabuucń pR]
dukcJi,dyerybudilubnldńiirueik'y]Virh foiń l]ciu iaskuluk
dzjtrłrnj! ńżnych. śndNiskowych i b.hawion]nFh, !rcŚonny
Jeślisię mU nie pz.ciwdziala ł odpołiedni spÓsób. tcn nJd'n'
rclktywtrych foi|n tlenu.
Prcpadzjć do uvkodŻnit ljpidóq
'noże
pmEin lub DNA komórk, a w reZulta.ie zabDrzać ich poprłłn.
fu n*.jonowanic z lcgo po\bdu $rcs ok syd@yjny odg ly ł! ilohą
Odkrldc
zn
zcnii pmiwulLniuzy
Jak doŚŻlo dÓ odkrycja Żnaceni a prćci
w u
tlen
iacz'
w
iadćnju
$bie ze sz*odliłymi iaśępŚłamisle5u okŚyda.yjnĘo]
zmdy jtrż dr JamśJosPh. unany neumnaukosiec. proładzi]
nd bUwU'sl ń ltn" Uni\eF() biJJni] n'J ')\nÓ(il7J"i"'Jjall
duźe ilościpŹecis eniaczy ja8odani. tuskałkaoi i oPJchomj
!l,.\imi.Opi.:rjeq I.irti thp(ala aol. w.pu-'n,r/
'el
/L rap.!/ąl*' lJld/lvę(d/icciłDchxx{ clu'pod./J"p'e'Ewe
firzy opr5cow}wmi! bdu oRAc (efu zdo]noaci
rodnikóv
'bsrpcji
llgnowych)' pcw ion popuI arny naga zyn ndykł lnie uplościllerńi nolo
ł!
ości Pokarmu Przyzna'
eię nlukowq. nuyłając odrcsząc. sję do
łłnew lym leściepunkly
nłodości':DrJoseph n pocztll
',punklrmi
ku obruszy| się tym pomys].m' ale z upły\€m czsu dosrDBl ukry'ą
P'nn!\ic
& luJ/ic \po7}lą'!.J Ą_
stalłją' Pdwolę soble pEed
]!l /!j!lJ tru obę.!a!ja'
więcej prŻeciłuilenjłczynajnrniej się
nłwić (en cią! fuzuńo]vmia
P'lil.r _('c'j.\ gló$ricg|uto7tr 7'cBop.tdun'woB'n
Zńu fuZbłt ĘgloqÓdany na ndpmnszejed.oŚki, cŻąsecŻki gluko
4' d/łL'.4mu mó/3 mo/.!/c'pJ( / nich.)c'gi9 Pń!d! ńóuią.'
mózg sPalrłięcej glukozy, ni'jakikolwiek inny organ nJszego ciah'
UbŃŻnyń pfudlklem pldey' gzetłarŻania glukoŻy, śUelcego
t ede qJ)nr mpo) \i!5niu.ner3:idkp'e\:droqrgorunkjono.
wuiamózEU, słłdrcrodniki całr ich masa poniełaż bez tlenu
rflabol/ń ko ńó'loB) ' ie d/kll 'kn 7l.' p'4 Ąńn q \ pe\'ej
?ęj'i''
t'lly"n) łn:en." il N !o| e rcdńili Pop|ą.nic
'ie.Ęmranizm potmń ralzió sobie z I}n obci{żeniem' ale
Iunłcjonulący
nie zawc
się dzieje' K].dy dochodzi do pŹcva3i woInych rod'ak
'ló$' mó7L oJ.7u": {'e. or'\d'c!Jn! t]o.]oqnf P'7_d\l7r.n'e
si! $arzcjc' Dr Joseph przypusDzal.
sąd w|aśnie bisże si9 śr
'9
n'd/oem.'
.7J J''d /dolno.c' Po7n1{' Z). h łbL|7e'''pómĘ'
'''
'
a lakżc chooby zviązanc z dqgnencją nesvó$: choiÓbl Plrkjnsonl
sija
Jeśli chodzi o chombę Alzheinera, dopiem lemz wiemy. że mZ
się ona przez dŻiesiąlki le' Polec. n! nhzca u komórck w czę.
ścimózlu złanej hipo*łmpen' Na p[eirz€ni lat' zanim łyśłpją
obiawy pozwalają.e na poŚNieńie diagnoŻy. ńusi Ąinłó wiele neu
juź dziewięćdŻicsiąl prÓccnl
onów. Gdy pojałi{ą się objawy, nie
']yje
pacjen.i
chorujący no chorobę
kÓmórek hipokampa. DlJbgo słłśnie
Ąl/hciń.3po\.dŻ'll.lep'oo'eńóq Z{'ql.nv.|7-bUPe' Jm D''
runr' ri oo7n..(c/y! 1. ilh .rJn JDle Jl pog .7o. 4 oni tu
wymagają Śałcj opicki. w rh mózlu dziahlylłodziesięć pÓcent ko
1'1.''
fiórck ni9}ędlych dÓplawidtowc8o fulkcjonowania'
DI Joseph Zrzumiat zne7enie prŻecnvu eniaczy dla n!s7cgo zdrovia dz]ęki bM]niom p'eprc*łdzonym w ośrodkuNauki
o z,d.ołiD na Unnveśytecie coloGdo ł Denver
w ołodku lym udowodniono vpłyv tÓksycznych i|Ńcitlenu.l
prccesy sl zenia się u szczuó\r zwieŹela uDie5zczono w końolŻc
nercsej i pueŻ dwig doby zmuszJno do oddychmia.zy ym llcrc'n.
}Ó tym okrcsic glupr bldaczy ZitrwMytł u nich rvynźne osłabienie
aktywności mózgoNei. sazury trie zlclrowy*ały Śię jak przys!ło
na Śzościomiesięczne obbniki, lylko j.k jgdno*ki lzykrot'ie ar
szc' Badacze ocenili lÓ na pÓd$aqic szelegu leśów spńsdŻ.jących
funkcjonÓWie nózgós' skoo 7rśbyly lo ddÓsle cobni*i. należy
wĘlqdało lotakjałby n rylo os'en naŚolalk i p[em ien ily siq
uznaĆ.
'f,
i pod
Kicdy sazur! ponovnie UmieszcŻono w ko'norze
'leno*ej
dano o'ldzi yrvaniu ńÓimlncAo składu Dowietzr, zrRier4jącclo 2l%
denu, óv proces zacząl $oPniowo się odwncić. Naukowy doszli do
wniosku' ż. znajdujące się w ciat&h prrc.isudenirze Potriń{ śop.
_'nM p'f' nd7'ł.. ni{.nnuor !'f .u a. d_.''nego' R^"./ i3\'
wkóicc
e
ilośĆtlenu łŁca do nońy.
Potem Erupa bada\c.za zoptopono$ab osobIiyy ekspe'
pod waruńkiom'
Mi
oń odpoLvi.dzieć
rym€nt' ktćielo jcszcrc trikt lie przepnvadził'
pÓdl
sip djc(ę boc ł n p[eciłUllg_
ńa pytanie' czyjeśli vczurcm
niact przed łejściemdo komory z c7yŚyn tlener. Ńhroni lo i.h
kilka lygodni otz)myv ypokłnnpo.
siadljący barda sysoki wsk!źnik oRAc. n. przyklad jlgody.
Ku sielkiemu zdumieniu b rczy szczury Po dwóchdńiŃh oddychania Ćz'(yń tlencm nj. wykuyłały żadnych oznak d.g'trdl
n'ę' Dl7J inl
cj' mrs lc' mn,s' l_nlJiunotral) ropolr'e|
'(
łskaźnikaoRAc ,.punktańi młodości''nie byłÓ scalc aż tlkq przc
Tym razem szczury
lraz
Ińnyn sposoben na zrczumieńie, o co chodzi s łolnych rodni.
kach, jest pomyślenie o zardzcłiałym nelalu' Rdzę p.vodujc den' Im
bardŻiej dzewigjcsz' tym bardziej !ię nłizcjcsz' Tak łięc, gdy my
śIhz o wo]trych mdnikrch, ś.mjsię spowollić ich efetly. sprav tłś
D7L'lan'c
.e1un"!\'erdb!/y!,AdJ esrrlollo UsDTun)
fragme szybko bl4zavieje Je$ lo .fekt dzjlłanii enzynu nazył!'
nrBo''o\''or7ąool'cnolowq' |_\' " mes.śuA'y/'co|J '|{. ' _''l
jak iśpŹeciw udctr iacz (nr pu ykład Ńzlł& w itam ily c), acho{a ono
bi.l Jego kolol nie u lgga zm iai ie na b r4z' ponieviŻ wnamj n! c Pe|ni
lunłci9 p cciłutlenbcza. wilamina c (kvas askolb'noły) po*ślzymuje rclkc.ję enŻymalycZną. kńr. spBRiĄ że miąższ biązowicjc pod
tul.o
egTosenn p'^c,wurlcnBc/ po.hod,'rJ 7 dnryl m^/e
zmniejszyć Zapo!Źcbowanie na endog.nno pŹeciłud.njacx (y lym
pżyp.dku pochodzące z jłbłka)i cho'iące orglnizm PIZed sŻkodli
Na sz.złścienosza dietl Żłvio6 sDrokie spekbnn pÓkaińórv
'do''lp'n'F!c' "y.lkiceo'oo'ąu eg7oETne p'^c:wullcrir/_
Oro p."!". Jla loNgo b'.Itrc/e, "'hbo u iara oo Tur uh,
"-o:.i
Jak zdłż],łgmws'omnieć. Śtes oksydrcyjny łyvotonybr*iem
ółnovi8i pomjędzy zbyl dUżą ilością wolnych rodnikóq a Zbyt nałą
ilościąendqennych pizc.iwu(lcniac7y. uznaje się Zl 8|óvny czyn
-'r .p'^iJi{J)
pŃccsotr
JJ _n.
r"Ó'elJt/)'c' .de']n) D?eci''U
l.n'l.Zoł'|JFl e{bld U .1nldnD' qn|n\ h'od''Ń"' 7rn'n
A/.od7lonr /d'owym (omo{om' Ż ied'o.e{nic ni hąmujr po.\
lecznego dziallnia rcdnikóq do klórych należy nńrzelie ynusós'
baktelii i komórek nkoyych.
Można by pomyśleć. międŻy naukoycami ńltrieie Żgoda.o
'E
{ Po\."7vm śJn'uo!&\ół
do !'cc'oeennlchp'7Jivullcnid.Ą
śrrenia' Nic bardzicj mylnego. Nieklóży badacze zachowują wzglę
deń tcj l.zy sceplycyzm, pońiewaŻ nic są nam znane *]niki badań
Na prrck& wszlkim tvieldzcnioń, ż. nllłący do
'lługookresowych'
i'lbcńoq rc Kldrc /n' duilc) .Ę {./er\o1vT "r e' lo l.Ai./na
slbsln.js połś.Zyńując!psccsy arzenia. badańia dotyczące tr
rzelia si9ludzi oklzoły się rozczarcyującc w 2009 roku w recenzÓ'
łan}n piśńio naukowym
,.Expelimeń(al Gcroniolo8y'' ukazał się
ń
pon z badń zou i ]vśpółlrł.ownikóq Wd|ug klóregÓ resvgÓtrl nie
ml znacz{cegÓ splyNu no sydłużenie życja much. którym był poda
wań}' Muchy żyłydłUżej' gdy podawano im miążv owocu Ęli'
osĆ badania prapiowadzotro a pieniłdP rządołc N L'
boratoliuń Eksperyne Del' celonIol4ii, znajdu.]ąc]m się v Nł-
dzieje z ńieszkańcrmi mir i łsi na .a]ym świecie' PŹcszło po|o
'ię
]ya do dwóch hzecich ludności Amelyki Pólnocncj' Auśralii i Eurpy
cicrpi ns nldNlg9. N.ser s Chim.h, a vigc !am. gdzie jezczc kilka
dziesi4t lłt @mu dzi.sjłlti ńitiońów ludzi unirnly z głodu. pojavity
si9 nose Pokolenił doio$th i dzieci zmuają.y.h się Z otyłÓścią'
Ódowym lnśylucie stlfunił przy Amerykańskiń Nlrdowytrl
Instytucie zdlowia U]łłniłyone szereg mechmizmóv funkc.]onowa
nia niłżsŻuag!I. o ktć'ych opo iem w rozdziole pośłięconymśu-
ŹopalnJ, mobilnÓść l ocena jakoś.i ź}da
otytośó lo Śan zapilny' w 200ó tku odkiylo' a miqż9 Ęli Ża'
wicra subsan.jć pŹcciwzDprlne. w 2010 roku 5t$iedzÓno' jaki. są
Pizemyśl.ictaĘ oto sprayę 9 łielu rcjonach śviala,pŹcd
wprc{!o/e''em _o'|'śl''ud/i. lo}n,n'e .p.4nili co n!imnc
osiemsel rÓdŻłjół pok!.mów roślinny.h' Możeny !o Ś*ierdzić nd
w rczdziale 3 Zajńicmy się wi!ąśpożywanbtakich ślbsancji
p'eciłzapalńy.h. jakie Żnajdują si9 w niqższu l9ai w 2003 rotD
p'/ep o!!o'|'m db'| Dldcn'J r\\ 'ęcone JńJl/ic \'ś\ó\ 7wk}
rB roo.l o.a i .s\o i .kir.
i\q .Femi./n)ch
luvego ')mpn7 um /o'LJńi
ooJ.r'
nrd^nJo
/flJ.jono$'fT "
\7\!l9
Vcd)!/a4 ' ''e'd/!(c'o'ńm
/Nó_e8. D/e7 H. " t/i l
podsawie fekaliów (zdńujo sl9 lym koprologia) p.zo a$ionych
nsszych plzÓdkół sprrcd lysiącleci. Dmbia4svc badaDi! odchodóR
''cz
dÓyiÓdły, żc z nielicznymi *yjątkańi n6i przodkoyir ńieli błtdzo
zóżnicołan4 dietę ńślinną.Gdy z awimy \9ielość loklrnów b
ślinnych slożysanych pftz naszy.h pŹodków z nasz{ ub.lą diclą'
zrzumiema że j€ny zd4ydoNonie za mało mśIin'
o atnie badania nld mieszkańclńi ńżnych $on śłiIłskl
zurł ńa to' ż. dieta bogatl 9 ovocc i $a'ł*a wiąże !ię Z niższym ry'
zJkiem zachorcwańia ńa potnc]alnie śmieelnc choroby'
w książ.e The o niva'?\ DiLnni' Mich'el Poll'n piszc:
M'' \oala ah ąa p,JD\tu ' l)t' 'I F'i?łl lo Il pJ'rat.
i ł\g14da jak liść.ukąliphtv' pÓn na abiall' Pr.kl.nćje k li
arne keli są.awane w jeEo seuch' Dl4 nax' iŚrl wsłśkożcl'
'
n]J.h'
ąe.z!wk|,śćkllińalno vglądn
pa'd'{a'Jt:o'ell
z
l
ałłie ńfuti
prżJr Pnl kq)'t\ "o'r
MaŚin\
\da4iP' Ilór)
|osiłkóq |ol1a|an rh nan przeż hdą na.laje się .lo
iahe
zdanien iigklóry.h lnlmpolo!ów cztowick łyksr!łciłi łigl
ki ńózg włŃnio dlalego' żeby ńdzić sobj. z tym d}leńateń' w odró'nrl'uod7-ie {ldy\po'u].m) q'ed/qo ć}a/y}a'q'porokniJn'
pokÓlenie n! lemal dobr}ch zvyczajów żywieDioĘth' Na pÓŻór m!ńy
.o
się wspani'le, ale pżeĆieŻ wcalc lak nie je ' Pu yjrzyjny się
'.m!'
slln
Pie&sze bldłnia obeinoyały ludzi zdfowych. w łicku od dzic
łiętni u do pięćdziesięciu dsćch la'. wFoładzono ich w $'n {rt'
su oksyd'cy.]nego p.Zy ponocy głodó]vki Naajutrz nno p.pńszono
ich o łypicie soku z o*ocóv i jagód' szbogrcone!Ó o aqal (Monavie
Aclive@)..'Dż Po dwóch gÓdzinach zaobsenvÓwano * surowicy kNj
znaczqcy łŻro9 lkly\Ytrości rntyoksydacyjlej i inhibicj9 pctotsyd!
cji lipidóśl w *olejnym badanju u czlern]su osób w sicku.d żle.
dzialu czleftclr do oŚicńdz]cŚięciu czleEch la!' u któr}cń łicrdzono.g'Źniczelie zlkresu ruchomÓści nicklótych $łłółi powodujący
oi'Jnc4nicJ}l)łno..lbÓl. r?o1 /_pońo." nrl'no 'd'ua)
\.'o-) ż. e.
no'. jn7n'c'onuoo/iolnl.l'ldoU_cJqi'
_
'_Jho
Przed pŹyŚąpieniem do bad!ń uc7rśnikoń
skłli analolołej.
ł'
o'ob) e c ll' /UnU na{cpn _ do''nJ"ń:ó'
o Ifb}' \'
wlnego badmi. ł ukłrdzie nlpr4nicnnym z podNójną ś]ePłpńb{
'l'ei
pub'x
grupł konto]n4. ł którcj podlwmo Placebo' Pź.z dłanaściel ygo '
dni pod$vano ińdwarazyd7iennie 60 mi]ilnńy soku {Żbogaconego
i
Pod koniec 1e3o dłunr olyloJnioscgo okresu ŃsŻyey uczes
nicy eksDeryńctrlu doŻnali i$tncj staty ycznie pop$wy m.bilfuści
od.inka lędźwiołegokrpgos|lpa i końĆZyn dolnych Gla\yó$ kola0o
sych) $ sbsun*u do puńklu wyjściołlgp'w grupi. badanej zoDĘj
szyl si9 p@iom uogóIDioncgo bólu i zmniejszył *ynik dżyskdy Ża pÓ
nocą łizualnej śkrliłnaĘÓwej pÓżionu hllu' sbty ylzm popraaa
dolsaliwości
rcny *Ęglslupa lędźwiovego zaglo już po dvjch
lygodniach, n'lomid do zmiejlaid hólu d.'ło R ciąEu Óśńiu ty8odni
ReaŚunując'
njernł ilośćwoln}th rcdnikóv
szko'
'yrządza
dę nosz.mu zdrowiu' 8dy wysołuje sta! slĘsu oklydrcyjn+o wy
skie stę4nie ttrj{cyĆh reaLlywnych ńorm dedu piP*ńcza zdolność
Ći a dÓ wytMizmi! pmciwu.leniacz!' w la*igj syluacji niezĘdne
zenia okaŻu_
dl! zehosania zdlowitr i powsbzymania Prccesów
pÓ'yqł'wJnie
wuboglclni.
3ię
o
ć!iwulleni&/y
Z
di.ł'
.go
F
ctrn\ Jn'\ot{dJc\i_
nac/e] d(ly o pokllm p.J'dąący
")rtne
i paeci*zĘalne sp[yja mgenu żdbviu'
Z
RozDZrAŁ
5
ń
D
wARTośĆoDŹYwczA MlĄższU AęAi
ś
skład odżywoy niąższu a$i
Miąższ llai zawieB Di*wykłą ilośó subśancjiodżywzych
spuyjają.'ch zdołiu Ćzłowie*a' od łielu lat badl sięjego wańości
odżyłczą ! z *ażdym okien dÓwhduj.ny się wię€j na bmt (e8o'
jak b sĘ dŻiejc' że miev*ańcy Amazonii pouaną utu yńać się pŹy
z}t U, koŹysqą. z leAo No.ulllo w'żnego źródł, k.ls'i
Puw\a 'żI4badln 1ld ']ń oBMm m7po.4la.'ę { 1016fu}u
i zakońcŻylł w 1948 rcktr' Drula f l badań jego składu odżywczego
rusżylł { 196l lÓl0 i t$a nsdal' N! pŹykłdd 1v 2003 otu ukr7lł
qi9 an).
', ahina is5ro?'*Ów)lloq' Po'v ierd7ahc) "yJępotrlni.
w tym Ółeu liglan!ót j innych składnikół pEejałirjąc}th whści
*ościc)1opblćkcyjne i antFksrdacyjne'
o ile pierwsz. badnnia skupi!ł się na podsasowyĆb wiloninach
i kilku minera]ach, póŹnicjsrc leŚly labo'a'oryjne Ód*ryły w NÓcu
a$l szeFkie spektum nrkńeteficntóq ńinenłóq Piel*jasków
ślsdowych, lipid,óq ł9slowodanów i Prdein'
w Eflu pÓc7{l{os)cn o.da)'ach naj\osly nE po!ad'l:sy_
'lsr/dji!. ilośo'nb'''ci'dlapNbPen'aoJqB-'ę'\ch pull3h'
t}ń' /9n'm n.sZ.3lup' b'dr.'@ dow'odł'' /e acoljeJ Poll'
nym plz*nvu eniacz.m' niewiele osób Pl*jńowało się lyń owocem.
ruÓpot z nim je$ óqnież taki, że barda szyhto Śi9 roz*łod! PÓ Że_
rwaniu z drz*a Tik łięc dopóki ni miejscu Amanii nie ała się
Po7J
możliłaj*o lioliIizacja' jelo wańoś.i odźywcze brddi tylko brazy-
Ił$y na(koBcy. Dzięki wprowldzcnju
komcrcyjnelo syśÓmu chłodni
w Ańazonii oraz utądzeń liolilizującyĆh s pótnocnej BGzylii' lęli
j ilne owocc pochodŻąca 2 trh obsz!ów zyskały niędzynlrodowy
Laboraroria zńajduące się przy bruylijsłich uniwc$ylclłch
Vybko wyczuły okazj9' jaka wiąŻ€ się z odkryciem e*ononicz'cco
ou'e'. JlU
T\'1' P'e'-.T hlJ 7!ind.\olin p'ldoJłlJ \il
'y'hzie&ych xx wieku, ale gdy nowe infornlcjc pźcy..
ł l alach .zlgrd
ły pasować do sarych, pojawily się łąlpliwościco do viarygodno
ścilych dańrch' Na przyLład ilośćmierŻonych k ilok aloli i w l00 gra.
m3ch niąższu a9al wahah się od 2'f (' błdanith przeProwad7'trych
{ 1977 roku) do zna-nie niższej sartoś.i 30 (N bidańi&h Z 1943
T|U) 3 '!-l' Jo 66'] (' b"JdniJ.h 7 looó
Te
'
'o\',aMhycznych
'o/l,P/'.i
prłydoPodobnle wylikdy z iJżnic w mclodach
onz
spŹpcio so$$.nym ł różnych llbonto.iach' Rółni.dobzc no8ły
hac .l7 ro/ Tgo.po{ou rnaltosa .4 oiGo\ pJTo"y h. mTne
go cl.su Zbiolów, Z óŻnic w pEygoloływrniu pńbti do anl|izy dbo
ńżnic wy$ępujących v Eolokolach ań ilyczny.h
lnny prŻykład dotyc7.y Potasu. w!żncgo clcklrclitu Zn.jdującclo
si9 ł !9al' Dańo publikoqme ł lilentu.ze naukokj, zenim puy$ąpiliśny do nszej łłrsn.jlnllizy skladu odŹyw.Zeg. o\yocu' mółiły
o zn&znie óŹniłcych się wielkościach: od 499 do l]35 niligrumół
na l00 gnmół miąższu' Rzc.z jasna, podlvażJ io łirrygodnośćdt
wicku nmk wcy syrl.
c n _lU l) bdL_-|J Ą\ o!1
ze {ZgĘdU nr dośęPnośćtych nowych lechnologij' insylu! b lwśZy
AIBMR Life scien.e z Tacomy v sanie wasz}ngton poŚ'nowił od
mzu ająć się lnlli7q skhdu odżywczcgo !9ai' w badanirch lych korzy
nano lylko z nicz eŻnyĆh laboritoiów posirda.jących duże doświ .
cŻenie w chenii żywności'ń'in' z ańoryklńskielo Depdamcntu
RolnicNł, orazońcjalnie spmlvdzonych ndod anllizy'l)ublikołltry.h
p'7r7 r5.losc ''owJ/}'/cnii''r p'7J\l: l Ąme'!l
o'BJnw
'n.l\
'c,t
cheńików Analilycznych (AoAc) D7ięki hkim Śand'rdom l.borł.
lolia z caĘo świalano8ly yykonyłić podobne brdania an ilycz'..
posłuE ując się ty i samym i DÓadurami i ńalcrialińi '
Pod końiec lat dzievięćdziesiąlych
'-'' D''d7. q)re'rcElk
'n
i lił')Aoo
xx
PŹy pomocy l'kich in(ytucji jak Rolniczg sł!7by Bldlscze
ZUsDA.UniwcsytetAlkansasłLiLlIgRock'UnlwryletKalilornłsk j
w lrvitre, Nlmdoły Uiiwcsytcl singaPuśki' oraz li.znc zakoŃak
lołane Ińor.toria bado$c7e, jrk Bfuń$vjck Llb.rltolies i FIom
Rć9lrch LaboBlories. na przenircni lal drebiazgołÓ pŹobadali
7 A i/oni'an'ml)n'''F'e
\fy q'eh Ptbe\'iÓh
yjEdnyń
'ouJre8os(
z czołowych Pnn niukoz nió łniośkiopub]ikowr]iśmy
wych pośljęconych chemii sbsołancj.
Asumpt Jo kk vicl*i.8o zainteresowanil vanościami odżyw
czyńi ńiązgu !9!i dało sE.wozdanic n. ich tenat, opublikowanc
l l04\TiU' ĄUl07) k!onu'lruT a.c' _) i e (n'oól..f'7e m'ir'7
.,'''zrsadniczÓ
wys*.cmrgelycznypokam' po'ildljący łmość
rJolF/ną w)^7q od mkrb '
/a fr5ł\ d$
|
\ie!e
lip:'
s'iLścikalolyczny.h.'. ! na dodaFk
&j{''' Źy nośćń.ją..lyle
p.łna ńinońłóq MP!n. 6sfo
KŃdy ł7ymJ';ml
'
i żelaza nusi pŹynosić
Ąńo/on''n.nb.'
kol.yści
wołonc"oJ\!i
'
'oń
sZł Ułagę plzykuła ich oleŃośó' Jat n. Óyoc' było to niespotylł
ne' Inńłniczsykłą cechą telo specyfiku był ciemnopurpuńwy kolor
miąższu, Żnacznie cieńnicjszy njż ubońwki'
Nó& picrł szc bld m ie polegało i. przyj'z.n ju s ię skł'JoN i od _
z óżnych obszańł !clg'
żyw.zcmu kilku Pńbek łqai
się.
ż
ł
nóv 7alewoyych Ańazonij. okrzr]o
'ochodzących każdc.l próbce li.ńlizo
wyśępo{ily
nos.ppujqce łilaminy i ńincrały]
łańego niąższu Ętri
wnamim A (v pośicibekkłot.tru)
witińina c (w po{aci jonu skoóinowcgÓ)
Wifuńina E (\Y posl'cid a]fa lÓkofclolu)
wirami
D (w posacj cholekalcyferolu)
wilłmina B1 (v posaci'i!mjny)
Wirrm ina 82 ($ posaci ryboflawi ny)
wilanins B] ($ pośaciniacyny/niacynrmjdu)
n'
Wnamina 86 (v po$aci pirydoksyny)
Wil.ńinaal2 l\v po$aci cyjanokobalamily)
Kwas Pantole.oRy
(ł pośrci wolnelo.ńiońu)
Późniojsa badli i! wyklzał obeĆnośćwitaminy K l (.ciśle .ŻecŻ
biol4c lildbinonu), któm ptecięlnić {ynÓśilł 21J mjkrcgEnów n!
00 g'anou'./ylln''c]{'!c.Jlyle'lewyiępu]ev {lgc'. odcwl
J.sl !o o lyle ńlolm wiadomość,że ludzie biorący leki pu ecivzakrze
pse po\ nni mic. \Unl'olę nJJ \poĄ \ anyńi pld 'icb'c :lo( iJlni
zfuMzyliśńy lż &trlb niski Śęr6'ie $du, nielr*tMjąe 0259:
Miąższ agal załicr!łbaldzo mało meialj ciężkich' w każdej Prób
ceŻnaleźliśnyśrednio dwadzieścia dwie aęś.imniIi.id, czyli ilość
nigmal nigwykryvalną' NicłąlPlisie l! sktnna ĘPEzentacja meialu
.Ę7} elo }loly'oJ''e poJ' {|' . ę a tml h " \.olo p'7"mJ.'Ut'i'
n]th wynikdz le!Ó, żć AnaŻonia joŚrcze niejcŃ zanioczyszczona'
zbadaliśny a9al pod kąlen obecnŃci aninokwasóv Ku nave
mu zdnmieniu smc zawient wvyśkielńinoksGy *mg@ne i łiclc
lńinohvaśóv cndqcńnych potabn}th do twol7.tri! bi!łek lotie jJk:
Miążv a9ri doś.ća520 krlolii na l00
y
gramów i zawien '14
gEmybłonnika
l00 gmmrh niąższu' Fruktoa,laktoza' Mchao
z4 slukoza i maltoza. czyli $szy$kj. cukry, ro zaknwio l% m'sy pm
dułlu' czylib nzo niNiclc jak nl ołoĆe' Nic dziwn eo, że.qllńie
jeśsłodkie' Błdania
na ludzhch ł szkolg Mcdycyny
v}l!/aly'
7r
!o\ l\lJuiJc) sl Bjńqni. /
l 1Ne''lclJ \ Tn'on'o
'rzepmwadŻone
jeś
bipogljkemicdy' To pożyt4zna
miąższu r9!i (Monlvie Active@)
i'fomacj' dli osób. kt&e muszą kontr]ostrć poŻioń cukru rc uzglę
du nicukrzycę lub nietoIerancję jnsu1iny'
Aęai posiad! całkiem spofu Żdiovych du\zczów, szcząólnic jed
nÓ i wiclonienrsvcon'ch kwasów.łuszcmwych pŃhod4nil rcślin
lUnlc|onos ló _elabol:/mu'
ncoo' 1r,bęJnJch oo prc
'dlo{ego
osiemdziesią. dPa pocenl kwasów t]uszczowych ł ńiąższu aę lo
jcdno- i wielonienaśy.ono kwrsy lłuslzowg - ,''lobE' tłus-ze. Kłas
.nno"J' lluJ!/ ]rononPnd'J.ony'o dor'n.iq q ń'a^7U g'll
kyas .łuŚz.7ryy' zanz nl drugim miejscu jeŚ kyas pdmitynolvy'
rbśćjednc i wiclonjclavconych kqasós tłuszczowych je$ napraw_
d9 duż.' wy ępuje ich ńniej więc€j iyle co w oIiw*eh i awokrdo
Nose błdanil prprowldmne w lipcu 2010 @ku pgeŻ spgcjoIi_
Śós od Żywności Texas A&M Univerrity, wskŁują, żc połoden,
'!
dla kńrego rntrksydłcyjnc i przeciłzap ńg sktadnjki mi4ższu a9af
sq lepiej vcbtanian. pŹez n$Z oilani7m niż inne pokalńy boglc
w pizc.iNullenilcze je duża ilośćzswa ych w nim *vLłjw tłusz
brd/o mJlo 'ho'eJe Ulu - nc\ń
W m'a/'/' }tr ]e'
'Jlrr
le pońa'l 19l] z rrji puyjętej melody badałczej dolyczy io $eroli
roślinnych' cholc$co] njgdy nie pojłyia się * Dślinach' alc blkko
połŚzg.hni.' złiązki
z niń Śpo*icwnjone śgolewynppujĄ w
'ich
przyńoŚzą
wiele Pożytku dla
a'ri
od*ryte
N
mjążvI
chcmiPna
zdmwia. Di Nicholls Pe[icone, złiąz.ny ze szkołą Medycy'y pŹy
Uniscrcylecie Hńvaidzkim. lvieldzi ł Śvsj łsiążcez 2005 lÓłu,
'Ihe Peticote wefuhLtof Diet:
ń.ji vsp'nis]ych kłaół t|usazoł}th, rminotłasów i poJi_
',z
lu prcciwzapalnego {ai z.sługujć na datus głiudy' Uwielbiłm
aqai ńi9dzy inlymi za lo, ż! do$aEza mn ładośiowJthpto@
jn. zdrcwych lłus-ńw i pol9żnych pu *iwullenilczy. wYys&o
b z'a]duie ś9ł lcdnym cudNnym Ó*o.u" G. 53 59)
Rz{Żyłiście,aęai zawi*J ,.ZdÓwy !tuszcŻ'. ! kon*reinic duże
śęŻenie jedńonicnasyconegokBasuoleinoweEq
Podsrłowć!.lwłsu
lłuy.zołego zntrjdującego się rv olnvie' K{$ olsińoły !o kłas lhsz'
czowy Ża]vdy w oleju rybńym' wni*a on ł btony komórek. zrPeN
nidąc im gię.kośći .llslyc7nośc'
/drnerdoto''Pe'i.u.e.\Jipo/Eah..\1u.../niejrunt jo-o
yać łszyskin hormonom' neurcplzekaźnikom i receplomm insuli
ny. co jeśniezsytle ńrohe dla Zrchowanja honeÓsuzy, dzipki którcj
.D,n d/rd .p rq-'e. d -v)rl,e jeg. uklao) /.sJd.{ rl s
'Ln.
Pedcone URźa' że dŻieki temu e.nołi róvmwogi moźm zrzu
ciśw.l9 lub ŻńńiejszF ryzyko lycia.
z naukovclmi z NlńdNqo liŚytutu
sllfunia, nłphateń lnykuł dh .'Experimenial Geronlology"v kló
lym wymj.nilem posodn dla któr}.h a9ai ńoŻe pońagó w utrzyDr'omF'
a.\ 'n'U.'ę/e 'd 7J'Ó J.h cukrv (c lr\l m wh''
'wvm
onówiq je ł rozdziale po(więconyn $Udion badNcŻ'ń'
DI Pericone t|uńaczy, dIaczogo wybra| akuml39al dlr potzeb
.tre Ńsą/l. ooo.h d/'n'U'' Ą\1'p m'E' " /'7U'Jniu s i' po' i{.
*trź Zrwierr cyjanidynę, ZsiąŻet n(ochcmiczny posiadający bUdzo
p?e(iq'mia!/y'' op'c's lo s.tr'
n' b'd'nb'h i''DJń
gki.h' klórc dowiodłn źf cyjminy zmniejszdą wchtaniańic lłus?Ć,u
i ,lyci{głją ttuszĆZ Z ciah"' (s' 59) ]cdnak nic ńlnieje żaden e*spely
m.n''k'o ) po' d/']b) lą e7l o.nb'. _' '\''n'le'U.ÓJ/i.nnr
ćłiczli! ńzyczne'c naj]ePiej słUż4zachÓw.niu dobrcj wagi.
LU7o
e
Jak wsponniałeń wcaśnicj' kiedy urysklliśnly liońliTwane
prcoll !$l' /wrc. |' m) ' w]gę n] trl U e\'U:j' MUa rc w'lJ4t'(
trrlo, że aęai zirvien 1ipońlo'e ŻlviąŻki .hofricznc. Pesn śsdkibio
cheńiczng nazysamy ',lipohlo9yni'', ponieważ potańł wi{Zt l(b
rzpuszcać lipidy (łuszcze).
w 2006 rku.8losiliśnly' żc liofilizoRany nri4ższ Ęli posirJl
lipońlołą zdollość do ab$rycji rŃni*ów tleno*ych (oRAc)' kló.
rej nie mog4 się ó\ynić Ż nc plzcbadane ja8ody i ołoce' Ta cechi
U7na!7r' 4 a$i pfuudJ pole_' Jl o'
'U\s JżĄ 'ip'du\!'
'nh'bi
ł zRi{zku z czym połażnieZńnjsjsŻa ryzyko ldctr ian i! cholełq.
ltr Podcz$ rańdofizołanego brdani! w układzie naprzeńiennyń
z podwólną ślgp4 póbq igfupłkontoIną, v klórej podawom ploccho
okazało się, że kiedy eholtricy w wieku Ód dzjełjęhanu do czle!
dziełilciu lal konsumowali sok z lqai i sok Z ja8ody (Monrvie
'l7ie*U
Active@), u potrld dzieyięćdzicsięciu prccent ucrcslikół ekspEry_
ńonlu slłierdzonÓ inhibicję pemksyd&ji lipidów. wynikj lc omówię
szeruj w rozdŻialcloświęconym sludiom badawczyń'
od Prasie dNndzieśu ]at w!żne jes poznawlnje zwiąZkóv.hcmicz0ch w Żyvnościhmujących oksydocję óŻnych biologicznych
Układół lipidosych. poni€waż lo whśnje te ,,Zie łuszcz." bior4 udŻill
- .ni..o\.nu i'o"Ju mEiot!r! rc'ni! Chn'nod '' /..c4nJ \i
R momencio n!rcdzin' Jej mZNój zlle'y od nlve8o Śylu życia, diel''
ćwiczcń ń7'cŻnych j innych czynnikół'
mo, B uni" Ę. o7qo B
K'edJ 7J Uqąd.cll /^n''Jc/aflnou'
w 1985 rclru b.d'ńi!
mŻpocz9lc
chÓfuby łieńcołej'Świad.zą o.ym
podcz.s
kńrych oce
nężclyzń i kobiet,
pięciu i}sięcy Śu
yień.osj
(c'r.'dry
ro^voju chomby
niano czyńniki ryzykl
'iętnlsu
'{rl..,
Doktor
Mark P]otchel
Alfu|ts
c,4,łD/A)'
Rhk DevelaPnjen| ill Ydury
j sspótFłcołnicy dosiedli ł nich' ż. osobn któlo już m sanym po.Żąlku eksperymentu posiMały optym{lńy pozion LDL.holgseolu
poP o'r'n n^k'cl eęlo\1 po dqud' -'u lok.h mDly 7n'' T''
mniej pńblemół z sel€ń w po!órvnani do poasta]ych Uczeyńików
cksp.tyme'lu' odkrycie b dowodzą' Żc jenijuż ł ńlodości będzie
''l' |J'U try.o(' p''om''p'dÓu' r or-! s ło n/D\o -l"d\r s r
ku rzwi nąć n irŻd Życa' któĄ m.że pŹkszl ołcić s ię ł średni ń wick u
RozDztAŁ ó
PRTECT\vUTLINlACZE W DIECIE
zna@ni. prkcivutl.nlacz' ł diei9
oĘanizń żdroyego dorcsłego człowieka taci co ninutę tzy
dzieścimilionów komórk. w Śkau ciłsgp dnia ozMcza lo utd9 pon'd f.cd/'eJęri. ńil:adoB lo-óF\ PTce\ obuńic'arń tomń
nazywlny '.!poptoz4'' i ftnowi czynnośó .!łkowicie n uralfui
i slolną Et J_r odo\ch'nt' Ze /gĘd' nD nd!'m'ńoli7n /u/y.
łamy tonólki ciala z z.wrctną szybtością, potŹebujemy nosych.
spnwnic funxcjonujących końórck, zaniasl sl$ych i ni€sFłwnych'
Ptoduklem Ubocznyń lsj .klywnoścj są solne fudniki'
w 2005 rcku bldacrc z noMjonkĘÓ c&ncu UniveĘily opn
cÓ\aliowtr l'.') PoLŻ,Ulł."n.chan'ńydzu]trnIP'7e |"Jle iJc7)
ł\ yrh* liąh' Pon's).Pts P'7enJr"ilno':\\c mec!ł 7m!
pŹc!l$ullen[ 7y l'or mÓÓł.hrcńh p!ćd ! hoTb]r "e'
rek
j€Ś
"/iJta''J
'
. n
taliŻacja volnych lodnikóy i zńnigjszciic sresu oksydmyj
ncgo' przy jednoc?snym Żlbezpicelniu pŹed ołśydacjąLDL-
.
.
.
.
.
moduloło! ie sy' lezy chÓle
$crb
i
hibicja łchłanilnia chole crclu i
zn n ie iszenie .greAacii !ły'c* k rs ii
iń
regul'ci wytw!Źaliadenku
azÓrul
obniżanie śęŻeniabiałek c_reaklywnycb
W kruii
tc8uIovanie liśnienia krwi:
ptrŚueni lat ludzic zadałoli mi pytlnie' czy codzicnne spo
Ą!4nic dJly.h dNek " itdm n' . oe u/ płnh nf doDnr'poŻy'
lych w!żys i oł@ós7 MDja odpowisdŹ ŻawŚŻe bizńiah tak sano:
Na
regolrcj!syllezy prc$łrImJyny (PcE2):
pobudŻanje eksPresji rcceploół LDL_choleśerclu w wątobici
kon&ola bia|ka $iążącego Egulltol $eoli (SREBP)
na
ie n ir mecha. izmy dz ialania opńującc inhibicyjne' indukcyjne i p.budz.jące Rłaścivości
pŹeci{utleniacŻyi klóre pŹyczyńiiją Śię do zmniejszcnia ryŻykł za
Dru8a' poni żej Przed$lw iona lisla, wyfr
.
.
pełnowłościoyych Poka.mós
Rola ń.vonoidó{ v
neutiliŻmjr łolnych rodnikóv i Edukcja śhUo*sy'lacyjneea'
hamowańie lÓzrcśu komóĘk onornalnycb;
indukcjr róźtricołanh się kÓnórek ano.m!lny.hi
hamołanje eksPresji onkqcnówi
indukcj! cksprcsji ssnu supEsomłe€o gu?nw:
inhibicjl metabolizmu łomóick anorfu lnych!
indukcj!śmierci komórek rnormajnych (apoptozy)i
inhibicjl ścigżektransdukcji sy!nałów]
'yvnoścl
zaimujĄ s]ę
Fzede wMystkiń ochroną iośliipiŻed
Każdy nalvÓnoid posiadl tę saną !.uktuĘ ch.micz!ą okre.
ślanąmi8n m .'picńcicnia fcnolowqo] Różnice pÓńĘdzy pos-ze
gólńymi naMnoidami wynikają z n'żnic s lych pi.iścienirch fenolo.
sych. Jak dolą'l ophano ponod pj9ć tysĘc' n.łonoidół łysępuj4cych
1v organizmach rcśinn)ch' re. któĘ znany z Mszej dicly' p.chŃzą
Fl&onoidy
irem'
U n'en"J"n.m.mJlu /'ł.hU'[oo e
ą
hą
0łn\n l '
n3qono.do" 5ą '.h lfuŚi\o..i o 'lyÓL\)dd-yjne'
R*ujlrne spożywańic DokfmóN pełnEh fiawonoidół' zwłb.cLa
$arŻył i osocóq dzjala korzysbie na nasz orlanizm, pu ynoYą' PU
Żytek prNie każdemu ukłrdowi w nwym ciclc lch dziahnie viąŻe
si9 ze szcrcgólną vłaściwością
nr\bnÓidóq Polega.jącą na moduloMniu komunikmjj międŻy kmórkaml PŹyjŹcliśńy się lemu procBo'
wi p.dcŻasn.sz'ch badlńn wpływm miąźszuaqaloĘzskuzaqlf
Ząll)./Jjlooł1''ó\
pip
ibią a onzymrtyczna
dz ialanje gnzymów I faz} (cyklooks}g€nazy 2 _ cox_2j synlaŻy tlenku azotu _ iNos i okydazy łsan
lynowej)j kióre hanują działanic karcynogenów
ilhibicj! cnzynatyĆŻna i śynulrcja procosóy detotsyńkacyjlych
pIćŻ enzymy II fazy (peiokśydaŻaglulaijonołl| kaklazai dysmn
i n h
Podśawie badań PrćdŚawionych w magazyn]. Nalurc z 2000
'oku
mo^ńy _no\c/o J i.'J/(' /e (o j'umDc|J Fd.eco
r.ł
'odaJ'
4'enB n cd) l'e 4{ pl ooorcd/'cjn{ wyn'L.jąqc! ,ś.pU4\JniJ
symulacjadziłłania uktadu odpornościorcgoi
pobudzanie antytrqiogcneŻy;
hamołanie .dhezji i nacieka! i! konórck anÓnllnychi
inhibicja nihzoło!ia i nilracjii
FlJ"''.'d)cp.'.e'l]okomooulalo'yodpouied'ibio'Ógi!/'ą'
ronieua/ połJń{ \DlJ\Jc n4.Do.oh' v k\'nl7oĘ'n'7mY.gu.c
7apobioganie Ópłrgczaniu DNA|
regulacja melaboliznu hononóy śerydosych;
jące
re8ula.} melabolizmu cśro8.nósl
modulowlniesub ancjiantybakleryjnych i antyvirusołych'
By w pcłni deenić puyioczone lu ncchaniŻny działanio po.
akftśu biochenii moIckulańej i nedy
cyn}' Naj'ŚolniojśZ} w}daj. się polarty licznyńi badaniami LkI.7t
p'7e- \'llenB.Że qyBo|u ą m7ml'e ro' )' ne dl1n47eg! Zdrc{'
tzobna jeśszeEka wicdza z
'
nrbakterie, sinsy. \llrynqeny, wolno rcdniki i $ńyancje wy'ÓłU
diny zĘalne i ale.gie.
Pozion flałonoidów zwykIe pÓdnosi się podczas IMłojU mśliny'
Pomaga jej lo bmnić się pŻf,d $les.n śrdovis*Nyń. v lyń lłkŻe
p.zed prcm icn iowinien u lhnÓIeIÓvy m i oRadlm i'
hl.ieje corM łię.ej
na io. że najbaidzią pożądMe
'lowo'lów
v nalzej die.ie Śą naśęPujące'
wyśępujĄce zleszlĄ w miąższu aqai.
.
.
flavłnÓle,
ł tym
monomeln
nozyłaic Proanlocyjanłńii
nrzyła!. k echinami. j pol'mely.
nałonole, po\Wzechlie występu]ącc
ł ]aloda.hi
nlwony, k!ó€
ńoŻemy
zn
eŹć w wielu gatunkrch ziół:
pŹy*h'l s ziarn&h soi;
na\hn e' iazywme leż tdyjanidami. blisko spokt.wnionc
z lntocyjamńi, ktćrc noŻeńy znaleŹć w kololowych jagodrh, l!
izol]awony. }yslępujq.e Da
kichj* bońwki, winoeÓna ijeżyny:
(wrs protokatechinowy
Kvenyc}ńo-3{nbinozyd
nawonont powvahnie yyslępujące w ołocrch cytuso*ych'
Poniż.j pŹe'lŚaNian Tabol9 l, prezenluJ{c4 ko.Zyśne dla zdm
yia sub$ancje ńtochemiczne' wrstęPujące s miąższu aq i innych
IABELA I
Nieklóre substlnqi. nrocheniczn€ y!śtPpqiąc.
cyjlnidy'o_3_glukozyd_kunliynołuLynoŻydu
Cyjanayno I
tynozyd
O
'
pbĆhod ńelyloM hońÓolienlyny
ac.i
Rola polifenoli ł żJsnoŚci
skorc zrmielamy omówić vłrścivości
ant}Tks'daĆyjńe Ó{eu
aełi ńUsińy zlpoznać się z poufenolami'
Polifenole
zsiq7łi chemiczne, klóre możemy znaleźć s łielu
'o
rcślinach. szcze!ólnie du eya.h dvocowych ońz krŻałłch'Polifenolg
Nvolzą ńżnorodną kltelfię s!b$an.ji. określ'nĄ przez Ćh.mikół
mi em polimeów. chemicy klasyńkują je ł zależnościÓd poNtarzaiacych si9 y nich blokóy _ ńonońcrół' wyski pozioń polifcno]i
z'ajdujc się w skó*ach oMcó\y
Główne Elupy polifeno]i mślinnych lo BNonoidy,liEnin], feny_
&Ńj
opiglo Ponad dŻiesięć r$ię.y ńn}ah potĘnoli mśinnrh'
PlÓdułÓłane
roślińy polifeńole spe|nilją rózne fukcjc:
i 8rzyhni: pe]nią rolę zaprcbó* puy
slużą w walc z bakteriami
'rlez
ci4gaj4cych Ów y i pl.ki; od$ sŻajądńpieżńikii służąj*osy8nlly
konunikacyjnq pc|'ią funkc.ję barwnikół' większośćz n6 z'tr klasę
fenoli. Uż)wanych y celtr zrc$Iania Śmaku niektć
'romltycznych
łth potły: goŹdziki załiłająozłiązck fcnolowy eugercl: gd*9
muszkalołową z myricetyną] oDz cynamon' którego łynŹ.y Zapach
pochodŻi od fenÓlu cyńłmaldghydu'
Do
Fjtołleksyny to Elupr Żlviązkós fgnolowy.h pcłniących bal
dzo waź| ą olę s rośIinach ' chroni4 l'e prŻed palo_qenam i głybami
i b*terilmi' Pż}khdem takiego związku chemicŻnego je rcsverr
lrol, posiadający silne łhści$ości
pu eciĘrzybic7nc' lzonałonoidy
s{ Bylwarane w rcśIinach Mrączkowych' trkichjak ziarna soi s.d_
posicdzj nain9'Zjęguybiczą' I'!a filoal.ksyna acnoloNł, l.ń inl' po
wŚŹymujc tozwój 8Źybów nl drzewach.
Ludzi rv sPosób szc7'ególny intcrcsują poulenole, poniew!ż oka
/alo \e' /e ni.e 7'h] Poi1d'.'l-e oł'lar'c a'lyot:}".'Ć'P'
o'ćciq JI' h'.' | ..:wbal'cq n. i p'7".n.E.7yb' 7nr .n s'''e
poliienole odm|dzaj{ skóĘ i chronią jĄ piad pronicniołanień Ul
Dlr prz}kładu, niektórc flauonoidy p@h|łniłj{ce śłialłoulta
liolelowc. chrcnią loślińy przgd szkodInvym efekiem krótkich f5l plo_
nle' _egn N'leadon.h {.<nd) i' \! JęDU| |c_
w większoś.irośIin'i kempfeml. URalnianJ pr7e7rcśl]ny sodpowicdZi
na pmm ienioM n ic u h'! n oblowc B (U v_B)' Po U łolnien iU kempft'ol
chrcni kolnórki plel] działmiem wolnych rcdlików łylłaizmych
pod lvpływem prcnic'iowania Uv'B. jed.ocześ. ie zmniej9!jĄc moc
pizoiitanh Uv B do mercńlu oślitry'
A9a{ załicn olbŹynił ilośćpoIifenoli, w tym Bvcratol, .pi8łl_
lokalechiny @cac), klteching. epikllg.hinę. kwlcetynę i kempfercl.
Dawno tgńu pÓlifenole nrzywano witaDi|ą Ę krylycy uŻnJi
.jednak te złiązkiza bczwadościowe, ł Zwiłzktr z czym zapŹenano
\''l'fn
bdJ4n n4'] '
/e oo iFnoe TJ]r
' dIa naszegoo'Ęln|oot'/Jlo'Ę'
viękse zna.zenie
zdm*ią ni, nln się wyd.wa|o' Żna
czenie pońwnyqalne do wilm in i ńind óN'
Na pżyklłd' iieltóre zwi4Żki tćnoloł. śanowiągłówny Ćzynnjk
de.\dJ !c! oenqotcroa.yi)ynJTirh uorr o\. Dorl ddr8or r,.+
leżą dwie gruPy Żłiązków ch.nlietrych: kfuolcnoidy i namnoidy.
Klrolenoi'ly. oIcistc węglowoJolyj zlbarBirją osoce warŻy_
wa Żóho, pomłLńczoło. i crcpono' Flawonoidy są w 'PewlyD
en\'c ih nŹc!Ń'eń{!en Ro/pUa,D]r ''l w
w}s.'l/{i
"oo/'c '
szerckie spekbu'n kolońq od czcsvieni i Żótci po błękity i Purpury.
Podśawowym n^vońoidem odpowiedzial'ym za to zńżi icowanig ko
'hnioqJl'"t''-
KltoEnoid} i mbcyjłny pŹyYyniiją si9 do obniżctria ryzyka
wy$ąPienia choób selca i uk|adu krąż.niaolrzrrka, choć laoŃłtnia
lezl \yy magl jcMcz. wjclu d.d kowych PotvierdzaJ{cych ją badań.
Podczas $ieloletl ich śudiół nad .9
a I odkryl iśmy, że zawjem ono
polileno]j'
spob
PoIiasnole w aęal odpołildlją za niezwykłe łłlś
!r!osc' dn)otJd'cyl.'e300\o., Do').,yrotr.ed/y innymi 3r
locyjanu nazyłanelo cyjmidyno.3łutynozydem. do k'óre€o jeszcze
\yócimy w lyń rczdzialc B!'}nia PrEPre]vrd_ne na ZsieŹ9lach
doNodą'
7e
{ _'
17
Ju
\r
q\. lp' ]
bt7.
ńńc
/! idlli.hc ric.
.e o silnych 1vtaściwoś.ia.hanlyoksydacyjnych i przeciRz palnych'
Dzi!]anic antyoksydmyjne 4łi nie *yiikl wytącznic z z!ła4ych
R nim anlocIanół,J* lo jes w plzypldku liektólychjagód.
o.ob}
''l pF ')1 /"c'e\|qi Lll' ,e oo sooĄ.:u
'n'erc'u]ą!e
7osb{ia ono osad asadoNy' lnnyńi słowy' !a Przekjr kwrśnemu
snnkowi' po przctlsicliu sprałir, że naszi łrełŚije si9 baidzi.j
zasadow!' Ponyślcie o tym, co się dziojc ł *onnlku' Po spalonym
drewnie pozo łjs popiól' Podobnie rcc ma się ć zjedzonyń pucz
nas po\llmem cokol*iek spożyjemy zafuicnia się w,.popiół'', ^9n
o 'h drts'7r \ 6\nyń 'ub /'''do!)m \Ą t. e.7m!'i li!/) lie
$łaśniclcn ńnaltry łkłrdpokrrmu w pH nłsŻej ksvi' Badani! pŹcfroqr/onr p'7v do{!. Pu lo ohr w'lcJd ' l edJJ" nne " .r4,
ce BiaBalan(e flyk zrly. żłidexlnym pH kNi źylnej jeś7,4' NłIgży
p ) )ln ll'_ ĘL ' r- {lżJ \'qi/Jl'c /Jc/y od /dqc1o.' ' lo'
wych pmduklóv przeńiańy ńatrii. ! sięc lego łszy$kiego' ĆÓ śpo
- 7Frl-.','r _ "Óin)'' bldJn:a na
4\Jńy' D' \\ 'lcJ fTwgd,'l
l'l
e] o\"żlo "i9' a krc( o'oo n4\pmqn_'
/lc.en e Jm'' Jrfl yr''
szych ńZycznie i umystowo posiMał! odczyn zaśrdÓ(y Nie popadajc.. s znąlllrrr'go) llosno"i' r' nie ur'D ieś( o{ocóq poneqD7
maj4 kwaśne pH' Liczy się lylko b' .o dzieje się z pok mem podcaŚ
pńcgsu pizcmilDy m!!€rii'
Los anlocyjuó]v ZalcŻy od pH' cdy slają się baldziej ka
l.enc..cnn'cle p'gmenr oqo.o! r':\ er p'4padtu ic/rn
i aęai)' Przż lata dzi$iłÓ nas jcdno' żc a9!' załiera Pięciokrol
ni€ mnioj antocyjanół njż.jeżynn ajednrk posiadż nlnigJsa łlaśy'ro' Świad.zy
ciwościanlYoksydacyine
o{s "rĘpui4 innc 'l
'hrT'c/'- \p\\Jj4ce i jeAo
^!'qŻr'
niezwykłc shści*ościantyoksydacyjne' Po łieIu badaniach od!ą'
lÓŹliśmy te strb
s
Piśnic ,'Food
i
po
Z
pierłszy opkliśmy na9e odkrycia
dykułu był KDng i i'')
'D..]c
cheniśIy'' (wspó|autoren
Rol! prÓEntocyjanidyn
ł żywności
PrcanlocyjaiiJyny to Erupa flawonoidćN wyśępujących w r_
śIinach'znajdują sie ł winogrcnrch, borółkoch. caÓej pozecz
.c
/i]onej
he'
ie l7i-n.| l'eń!!'c' 7u'iń nF
dosr.c' { oMcu J.x'' s. !e Pec, u]mulł' p'd'nb.Jj"nidJnJ .
vade w ni4ższu l9!l
oligońely ploa ocyjanidy'lołc' alc b Żb}r
skomplikołano pojęcie,'odlatego Noliny DośuAiłaćŚi9 skótem orc.
Badania
dowiodł' ż pranlocyJlnidyny oczys7czajq
cia|o z
\blnych
Flawonoidy'zm'e jako'prontmyjanidyny"'zavicnjąśZŻegól
'\ rc'J/ain4tr' 'o'du'
) ndusnolem' le'7v'{/rl cTr'c7ń)
je! dwudzie$okrlnie 'ól!-'
słu@czniejszy w w!lc. z wolnyńi fudnikami
o'l łitaniny c i pięćdziesięciokrolnie od łilaninr E' Pbdczas b.dań |ad składcn .heńiczn}n niąźszu .9al odkryliśmn że awien on
kilk. lóżnylh prcantocy.ianidyn' ktćre t{cznie skulku.]ł silnyf dŻiała_
wiemy teź z badań' że pfuMloc}janidyny zmnicjszają $}dziela
hhlańiny, .zyli Związku cheDiczńg8o pńdukolvan*o prrcz naszc
',.ro L od(tnq,cd/:
po,!r4 p'^lrcc7.c odpT
krew_ńózg i chmnić komórki nó4ową jednocześnie oshniając lklad
krqr3nia' do$arcz{ąĆy nóŻgołi skh'lniki odżytcć'
n
ic
Rold futocyjan'Ń y żJłności
PrcwadŻońe pżez nls bfuania nad składem chemicztrym aqli
jrso wykurrx żc jc$ to pokdn obńty * a0lo.yjany' Te nieffa$o
noidoye polinel} składają się z gerćw nonomenjł poljfeDoloyych'
odkryliś'ly, k.órc z nich dominujł. a któt pcłnią dnlgolz9dnł mlę
Naszg odkrycir zośałypolłieldzonc pIćŻ b.dania innych naukoycóv' M'my.u qip. do.Zynienia7 in'ornacją o zańłno ilościoły'n.
jak i jrkościosym skladzie cheńicznym anbcyjanćw łysĘpuj{c}ch
A
ocyjany zmjdlh się w skóu e os.cu. chrnią 3o FĘJ sprle
nicm, pochłaniaj4c śviallo nicbiesko_zielÓne. chmnią też skóG przed
oddziaływrnień omieniowania ull.lnobloecgo. Możemy o nich
ńyśIećjak o filtze prz€ciwdonocznym
KLedy póbosiliśny okrcślić'jaki ńdzaj soku r9ai nale
źłbadać' korzyMdiśmy z sku ezyMczonego i ŃłmzyszcŻonqo
spoŚŹcgjiśmy. że jaki€konviek Ńzysezanie bądŹ liI!Ółlnic soku
źle łPływa nl pozion !ńocyjlnóv Po dczyszczatriu zmliejszyt lię
on o 30%' JcMcze większą futę odnolołaliśmył pŻypadku shści
łości a Ńy.ksydrcinyĆh soku ' Po tzydzie tr d niach zni k nęła PołoNi
domi.uj4cy.hantocyjanóq wtym.yjanidyńo.3-glukozyd ic'łnidyno
_3julynŹyl' Dzięki tej infomacji u7ysklliśmy pe\ynośó' a do h?dań
pÓładzonych nad soki.m a9ai należy posługnvaÓ sję trrpojami' kló€
nie ŻoŚ.ty oczyszczone ani przenhrła!.' w|aśnie dlatego najczęś'
lrcl.o?\r'lLm. nrporo" h rv Von'\ e A{.\O pon-q- e
n'. nl'UF nilrvu K uc/nq_ '{''lL ch.ń'./n!
yysępu]ące ł niłŻszu zńajdują sję ł załierlją.y.h błonDjk ści^nich
Lo' o'tU")ch' {'óa mnl'' l'l"oUr_c'j ood'/s oJVeIob'óbli'
A'lo.''n) _'ołl'Ub!/ nidm.sf '\n n\.hm'l''tóq ŚoiJ{1'
oczyszczaił orginizm z rcdnikóy hydloksylowyĆh. pebksylowych
h wł!''ti.k'oJnhlD_'\c'!'''i'l.i' Jop ).oe
'punłl'.nloq)
szan i! prmeów śr.Żenja, chońb zwyrcdnieniovych. a nadc uszyś
ko rvy\yotują pęy'ad}ości z*i{zlne Z9 sanamj zaPalnyni (np olyto!ć. choobv Detłboliczne, nietolcnn.j9 i!sU]inn cukŹycę. choroby
ukłldu ką'eni( chorobę zł}rodnieniovą ukhdu krążcnia)'
Antocyjatry wspomagaj{ dziiłmio uk]adu kq'enia' hańując li_
poDksylenvł i c}klooksy3cnMł' 7aug'żowane w psńksydację ltpi
dół' Podczas percksydacji llpidós rcZpłdają sip *ł!sy duszczowe,
czcgo wynikiemje$ bvol&ńio się więkstj ilościŃolnych rdni*ół'
T.n Psces określany niinen jełcćnia' Kiedy dusaz sllje się zjeł
al). ńotr
/r,.p'Ul go n4Lmic''y lo'L\l7lle'em' le(lini /ł
'ńy'
tzymamyt.j re cji'ńożesjęo'!ci*n4cłniesłończoność
Gdy bn*uje PŹtiwudenitzn rclnc (dniki kradn{ clcklÓny
z lipldół .6zych bhn łÓńórkoNycb Ef.klam peroksyda.j i jo$ znivr
nie komórki Óńz dlkP wylMŹanie vÓlny.h ńdnitóv Jak syku y bF
hp'dd{ ńud/ia|{rc4op LoTb) o o'loJN
chorcby ukhdu kąenią choDĘ Prrkinsfu i chorcby Alzheima
Z rNji spc.yfcznego dzi ańia polifenolile rntffyjdy ńqą odgrył!ó ńloln4Iolę oohionną ł plzyprdku lłki!łcholób ukhdu k.ł
Ja)iJ'pcrcl.)dJ
J"
A(A' .UDoNNYo\o.lAMAŻoNl
Fk miażdżyla naczyń tgliczylh i uogólnion5' Kicdy nię Pu
wŚrzyna się lth chorćb, pfuwadŻą one do u**odŻenjr ser!. z.łalu
lub u'lar!. MiaŹdżycr kończyn lo chÓmba nrczyń kiwionośn}th ce.
Jhui'.c. J- /w/cn'c Jw t enr ' _''e' i a.p lU]ł!J!n ' B
j Śopy' lrj na*ępstm j9& niedokNienic mqąco Ugkadz!ó
nerwy
żenia
(ho.ob''cn.owJ ieJ ob_ e8low
o D Ą' /!n !'mE(' ńiś/
k!ńców UsA, Kanady. Au$rolii. Nowj zelandii j wĘkszoścl k.ojów
europejskich' z koIei R bkiĆh kdach, jłk Ko.eo i Jap.nia' Ełóyną
pŹyczyĄ śmieri ludzj jgy chÓrcbr nlczyniNl mózgu, prsadząca do wyl.wóu Dopiero 7! nią plasuJ1się choroby lchawic'. osk[e
li' płUc i sercL w łiększościkmjów upżcnysłÓłionych drugą .o Jo
gę$ości pżyczynq śnierci są ńo ol*oryi Dltonid tzecią uda.
Milzdżyc! lq.ńic je( pEyczyną chofuby sieńcosej wca' ,r.ak
nopraydg chobba sieńcowa b tzdial prawlcktgBo śanu zapllnego
Je
to wyjąl\oso z\hdnicze. prcbicla|ące bezobilsowo i rud_
ne do zdia8no_wanir sĆhoŹcnic' ZacŻynajł.e
w dziąińdwie
'ię {iopierc po pÓ
i rcŻesnej m|odości' Di.gnozę Ś!wi! si9 najczęście.j
jlwicniu Śię goźnych objawóv' w łiękvościp'Zypadków docho'lzi
do syr'nego zmńiejsania dopływu krwi do Yrm tub nózgu. 94so
n6lępś*em m.że byó z.vłłlub udai hk pokłz y badmir, dl! 47%
kobi.' i 65% ńężćŻyzn pierwszyfi objl\ren miażdżycy !9lnic l'eśzt
wał lub slal okreśIany mianem .syndbmu ńagĘ śmierci'l Pod ryn
lojgcien rcŻumiemy le3ią śńielćsercołą ktćn wyatępuje * godz'np
pn P.iawin'u Je p'e.{!7v'h obi4(!\ chorcD) l€|' p cl!J'e Ą' F
re8uldnie spoźysa si? pÓkJrm boBaly B przeci$ullenimze' mozna
L powa/nJ 1t'opn'u qp)ną! n4 7TnielJe '.mpa JU7Ń|u TB'
'e
dżycy tęhic' Świad.ą Ó lyn bfulnia pŹopfuadzone
m zwicŹ9(ach.
N'cdayno ł bbombrium odŹywiani! zsierą! USDA zakońoyli'
śmy eksp.rynenl Ż ElyzoniaDi' vyśvaŹłącynidzi.sigciokmrnie
vięcsj .hole emlu, njż normalnie' PbdaMliśny in śołzjagód wńo.
8acony owocań aedi lch orEanizny wyraźnie zwolniły lcńpÓ roŻło
ju ńiłżdżycytęhic' w Ezyszłościzami.Źań} zbadać, skąd Nzię|i
się t! nacla poFaya' w lym celu pobidemy od 7Jicrzą. lk'nłi' któt
pżebadamy po'l w4lędem geDelycz'ym i netńolica}m. aby Ęiej
Żloll'ie(\!.lp''ą.cq nilh ..hJn'7n] J.{cŚ 1y pPe.on.1' /!
bai]a islohc
badlnia, ponieważ p}ynące z nich rvnioski mo!ą
przyczynić się do zftŻynania tozłoju choloby będąccj jednq z głów
nych prz}czyn śńieici w naszym spoleczcń$wic
znaczcnic PŹrciwulIeniaczy i poliLnoli ł naszej diccic $rło
jBzcze
sig
dobjiniejszć. rdy naukowcon udiło si9 fuzwik]ać a3 ]Ę
określanłńi.ńon ''lramuskiego płndoksu". otóż, dieta frłncuskĄ
o!ólnic rzecz biorqc. nie nalgŻy do nljljfjszych. Fnncuzi spożyw!
ją sporc l|us-zów, a ńimo lo radzicj złpad.ją na chojoby setł od
mievkańców in')th krqióweulopejskich'
]\durnq y oo\' |, /e la ń/n'' \rn |i, qi9t'/cr i'i i'po/)
ł5nego coJŻicnnic wiDa' kióre ZNieIł ŚubŚalcjc Posiłdają* silne
dzi.ł.nie anlyoksydacyjne. Przcciętna zlsa ośćp.litgnoli w bir]ych
winogronach to około 4000 mihgmmół n!kiloerlm' NEmniej, naszo
badłni! nld zawa ości4poli'enoli s o9!i do*iodły' Że nick!óre nrło
anlyoksydlcyjnych *ykuyst
noidy słynące 3 Nych skś.iłości
pięciokrtnic
ł
aktywńością
Diżłjakimkohiek innym
ły się
Ększą
oNolu Jy ]'goo''e' o looBicoz lL p! r1e' Ll'(/ePo bt sę d/er'
nadal poŻośajc lajgniicą. jednak juŻ lcrM ro1mliłr wyo&aźnię .zołNych nau*ołców Z USDA' którzy nie sPotkłli się nigdy z podobn4
aklysności4 ł prŻypadku iuych owocóN zNicrajłcych le sańe ŚubśJncje' oczywiście. fuancuzi Żlchowują się tochę i'a.Pj o'l pr7ed
'llqli'l nn] hlul'L' Po"{{ ąą{'ęcel
się tal piŻy posił_
.]ako Śveg! iÓdzaju obvłd bazyski i nic śpi.9q
kaĆh jak ni.s*lńcy krajół petnych faśfoodó\Y
Równie optymiślyczn. slioski płyną z b.dań lrbomtoryjnych
ralrień' ołazu]c się' że rnfuyjMy possrzymują rczwój komórek
sq ro
'!d
ł
200? Óku
obecny jan wicdzy na ten i€mat plzcdstawiono
lonlercncji poświęconejiepdom i preciłUdeniaczon' według
ukotół prŻeci{utlEniacze:
Hańuią rzwój komórckdysphŚycznych'
'
1EĘl.ŻJJl?mou )m.o
) }o_'
r\ 07'e\'.ćm
lłor e szyb.i.l unrierrją' Teń prccs
m
\omo'{'no\fu'
zyła my ,'apoplozą ''
s'oqllnBJ{_o7\ol nd.4ń t ono.n\c ool ń:a'ą\!c'e_/! To
ziałisko nazysamy anlyanliogenczą.
oBraniczljq wytwauanie ncdialońs zĘ eń, którc mogĄ inicjo
.
Żmniejujł po?iom
mulacji DNA'
2007 fuku puepmładzono !a Uniłc6ylccic w Pntsbulgu
bardz. ważne badanic, łló€ dÓwiodt . ł altoilny poraną zabljaó
końó i nkowe w orglnizmie czlowigka bez jednotrsn%o oddziały.
łania na zdro$e komó*i l'J' yfua Podc7ls lych b.dań ń kÓwcy mz
poznali Powodujqce to mcchanjzńy.
Kjedy komó i rrkore wysaBiono ńa działłńie anlocy.janu, cy
tsn'd!_oJ{ulynÓ/ytu l Il'' _dnego 7 d$ó'' gloqń)ch ''nb.)jd
nów wy$ęPtriących w miąższu a9ai. końófu momdne ,!reagosaty
ułolnietricm pcroksydów. klóre naśępn'e wybiór.zo zabiły komórki
mkowe' Jedn* 8dy zdovc komórki wys viono n dzir]anie c-3_R.
nic ułolnił'onc percks}dów
Do innego obiccują.qo odkłcia doszło s 2004 Óku ń.
w
uniq! .yr...sL o-vTv h'p,n q!d&/.,o\ictll../,
r-J
ZlvięksĄą l rcdukcj9 inslliny czlslmi nNel o 509ó' T'f,ba 'or)
pizelio
łłdzićwięcej bldrń, by ślvi.rdzić.jakig znaczeni€ ma to odkrycic
dIa p{klyki klinicznej zachęcającr je* jcdnak już sońa suleiil' że
inlocy.jnny s4 v Śanic zwiękMać poziom insuliny' Może lo numa'
c7yó polvicrdzone pżypadki ońb chor'lh na cukizycę typu Ij klóre
po łProwad7'l]u do codziennej diely soku z ja8ad i !9!i zaczęly od
!/uE''ć 'ieiob!qnq 'l'orco) ]\ c ńn. i kR\U|F'e F.' nd. )' e'
' donoŚi łńerykński Namdorvy InŚyl!. złNir' chodzi
o kńlym
o bManie p.rPFM'lzonc na ńuchłch posiad!ących 59% lych sa.
mych gonó{ co ludzie' Kied} rvzbqlcano i.h djelę o liońIimwany
niłźsz
ulcgata zahanowaniu glukoneq.lez!' czyli zachodzący
'9o(
gtównie w łątobie plmes nclab.Iicznn prekształcrnia niecukrcw.
cowych prckur$róv \y glukozę'
ci{gle s|yszymy od lckaęy. Że połinniśmydbŃ o to' by mi.ć
-_n' LDl1hol.JeUl_' " qĘcą HDL cholcŚEńl'' w..ori p"'om
lDl 'hnle'.llu prcvJo7' J. łJnU 7'pJlrg" TÓ'onl! łni!' .o
noż. z*ończyć sĘ ich całłoRnynz!.kanicm' Markeftń pu elekłĘo
$anu Żrprl'ego knvi JsI subŃmcja nazywana bi!]kien c_reaklywiym
(cRP)' Amelykrńskie Towllzysło Kardiologiczne. rmelykańskie
C.n'rurrKonrrcl iPFq.ncr rhonb.o'rT Trooobncir.r)'.!f nJ
cł|y śłiecie,uznały cRP zo malkcr .horoby yińcowi.
PodczaŚ opiśaneg. w 2005 Fku uoalnia. przepńNadfunego lt
włoszech. nluko\rcy z Uńi\Eś}l€tu ł Pamie odkrylj' żc całkowila
jes odwrllic i niżależnie ŻNiązlm Ż P.zio
nem cRP' wydły.to im $ę, if w ten sposób z'a]eŹ]ijedno z wy'
ló\''e1 lTal4nido _on-rso 4{noc!' bog er! p'r!iEulc moc anlyoksydacyjna
pŹed chorcbsmi Ukł u krążcnia. Nrukoycy z Pamy zgomadzili teŻ
da!e, Żgodnie z klórymi teeo mdz.j. pokarmy mogą pŻynosiÓ po'
Żyleł osbom chorym nl nadciśniciie. okrzrłÓ sig, żc u lokich osób
sbsujących dietę obfilującą w prŻecnvu enia.a rzadziej mzył.ła się
łzy lalr
Ńźniej u $fu srup! laukołców odkryta. źe dielr po
qld .
.ilne
. -nr)or yrJ!) m 7r-'er7. ^yMpoqJnie
id {.|..
". 'Śopnia'
yańu zapalnego niskĘo
błarysz4cE8o .ukrzycy iypu 2
Tn'DTl p'TelunJn:4
c o' b'eurhLUli.l/cnD
(licty
an
wedle
klyteiius
ich
że dÓbiennic sobie Pokamó1y do
'nocy
Dol'yd'c!l'e'' ro/c r /'.''c ]l LU 7ńn c w'nL ogó nouq o o_
B.on''' l' łU dow'odD
7_ ooll.nolc /mn'elvJ1 po7'Jń
szkodlnrego LDl.choleśemlu' k(óry przyczynja się do lgrgalcji cły'
luk w Ęltric]clr' PonlJto, sykazały zwiększoną ńoc rdyoksydacyj
ną ludzkĘÓ osocza co \pożyciu na\rcnoidół Polifenoloflych, a tak'
że znniejMciie śzkodhvelo wskaŹnjkJ oksydrĆji LDL_chole$erolu.
Ba'l! n i! pu epmład Żońc w 2003 rolru v slanach 7-jednoczony.h po_
o'oD\ 'po/)q''l. \ol / 3\3
r'''JlJ' /e l:.'l) u'\l' l łFe !
''ch
(Monavie Adive@). pozion lipi'ló$ uległ najłiększj p.pr5łie u jedno
chorób Układu kĄŻcnia' Goby t wi9c iajbar
sek z. sklonnoś.iańi
'lo
podśNie pradśaw jonych lu in fońacj i s {c się oczy yisle,
o|'./eg' n''Jkor'y [lo'qd|'i'|.ob'c 0d'weo/e]'e' /r''\oolyqn'ń
1rF7-nirm'.Ą\ą!)' ąp_1''no
wotwońł i chorób serca"' Jeśli łeŹńiony pod uwlgę fuki le w kń'
leŃwie ńślin htnieje pfu\yig 3ześósct róźnych mtocyjanów, ! siele
, nich znajduje si? ł kolo'ołej ż}*noścjladrjĄce.j się do spoŻy.i!'
tvieldzcnie lo nrbiera dod kowc3o se'su' szkopuł { lym' że fuk na
pr$vdę bardzo nioyiclc osób je syśalczqą.o dużo wrrzyw i o9ocóN,
by mieć poŻylck z lych pokamół'
q'et]/i..' olrlego l ' ]LUń' lr(n.. o' ' e Jino'
s'1n
"
'e,
11Jpovłnie''/c żrd'o p'7'' '$_'leni't4' MĘd^ T7n'' io{oEri
i$tÓlne óżnice.j.ślichodZi o i.h moc antyok
i łaizy$amj łyśępujł
No
sydacyjnł' Bada.ia prMdzÓne p.Żez USDA nad pobncjałen sniyo*sylacyjnyń pÓMz*ólłych pokamów wykazrł. że załicrałyom Ód
I.4 do 94'6 nikbmu njwnow!żników TroloklD. sPośIód wszys*i.h
'oM..
pos.ao.iłJuurmh'e q)/.7yod u''4\ PołoT
anlyoksydmlów (od 5 do 20 mi*ronoli ńwnosażni\ów Trclokś!)'
Nd$el gdJ mj'l'ń)
o ilolc'rh' ('oa trolem) raln e .poż)!'
'JlLÓ
a n'e Ó ab.ol'U\'h wańośc.ch'
i4 m( ańtjokłdrlił
']$'
nają Mcc - ptzćde w9ystkim a9a1
i ja!ódy bogab
placiwulle_
'
qil
7L\N|e
nE bie*
|u pod uwgl pllypńu ' oo.hocm7 a.
'iJ?e'
wierają one badm dużo prrcci$ltloircŻy' spożyw! się jo y nałyĆh
ilościlch. Tał czy inaoej' lo RaŹyM i oło.e Śą gt6wnym źódłem
po*d1dL
przcciwurlenirczy w nszoj codtennej diecie.
I8L ńqli{my Je pjf\on& } )mrcZd/iile' r'yw{!l zos'e_
E eeęs poęDych pEeciwudenilży i substlncji p@iwżapaInych.
l lo'. mogą p.h ić \d7n{'oĘ q u tym}wJniu dobrrcJsnu.orcw'a
w cÓlu zmzumi.nia ich działania mleży poznaó ich sklad chemiua'y.
ROZDZIAL 7
DztAŁAN tE ANTYoKsY-DACYlNE
MlĄzszu AcAI
s.ło, edybyściepoIożyli kNałek Ćze vo_
blrcic kuche'nym i zÓsałiIi na kilka tygodni? Nio brzmi
b7DJtdobŹe plDqd'w'qkszo\ l 07'\ e'7egd) /o' .qiJęn'ez!
ńroż!'e mięb v lempgallrze od Ćztdcch do sześćdziesię.iusbpni
celsjusz.. zrczynają ozwijŃ si9 ł nim mzel*iąo rcdzaju batleńe
spoŻyłanie 7.psule!Ó pÓkarfiu gozi zahcigm' w takiej lemperalu_
Jak myślici€, co by się
nego mię.!a na
l.e'lo.db'\r ipoduJ".ĘcoJtrło/'c(!-'ndINJileovspo7y"
tę ńają dwa rodzaje baklerii: bokterie cńÓńbosńrcz.. oEz baktrie
gnilnc. *lóE PlŻyĆŻynidą się do mzkładu Żyłności'
N! wiele lal przed }nalezionicn no*meŚnych sysl.Dów
chlodniczych. s lym donowych chłodŻilftk' ludzi. nauczyli się kon_
scrso{ać nięśo'Indilnie z Aneryki Pólnoc'ej, mając' do$ęp do bo_
ó*ek, cŻyli j.gód bogalycń w przeciłudenilcź, oprDowli jedną
7ąbald/ĘporJdowy.hi"{-kc/nł hńelodlon'e \Tji'oqei!ss_
d\ nż.lJJJno na mir{ q ''Jlc ejeg! !uwe-U V'eVJno ie / n':ę'er'
i fomowano cirśeczhmĘsne' które można było Dosić ze ŚÓbą pod_
czls lianych' kwających crłe t'godnic' wędóNek z dala od domu.
DŻi9ki poĘcz.niu boółek Ż mi9s.n ]ndimie odkryli ękrel konser
wal' r'ę.J DP€c'Nullcni3.70m' w kn spo'oo prlEolÓ me ńn'o
możDa bylo spożyć namt pÓ dvóch lobch.
Now
'ed4c ołoce ' w.'/ytrJ' {c'l'niińy ZI]oónq m|\JUĘ /qią}
Gno|o-y.h N' poo{0$'e pÓpulaqJn)!l Dm.i .pidc nrc.og'c/
nych Riemy\ że na.jwiększe łorzya.i mtyoksydoyjnc
gdy Ęczyfty polifenole z iDlymi plaiwulIeiiaczrmi
osiąlany wtedy'
zaM4yni
w
se-
o*imsDekllum poklmów o właścisościachprzecjwull€nirjąqfh.
PIrcivudeniace nazyM śięśrcdkami Edukcyjnymi' Nauko ry
Pl&provadzili liczne badlni! na tema. zalsżnościpomiędzy strukturą
lóżn}ch fi!Ńloidó\ a ich ieI ywną skut*znością jako śfudków E
dukującycb. ważne jesl zrczuńienie, co lał naPnwĘ się
gdy
'lzicjc,
pŹeciwudcniace w}konująsłoje zadanic'
HldTrlJL''' o pre' chepolęo ł!) 'Jtrpm$Jd.e'U
'c7n)
do cząsEczki zwi{zku chemicznegojcdnej
lub sięej g p hydoksylo_
v]th coH)' a wiec dokon.nje jego utlenienia' w bi@heńii re*.je hy
drc\\)l&Jirdo(onuJ4ie'l/'ll'cń/}nÓr
h)drcś)la/ani'
^t'1\Przypomnijńy sÓbie z nazej $.ześniojszgj
dysłlsji w mzdzisle
4'!/yn e"l qlnv
lak nip'iqJl' F{ lo !rurl ozauhń
'odn'R's'odl
(u]ące d/'dhjl \
!J ep'Źy{y e'cll'o''
'en.po.ob'
że donarajĄ wolnemu rodniłowi 'ed
dodatkowy elektron i dzięki t€mu
slabilizują gÓ i dezłktywują n ńzczyciekti ńdnik' Ten Pmces jes na_
?yq''') m Ęr'! iJ Pol fc'olo J jooel rour').n)' l'ó')m ro7e
byÓ lolifenol pochodz4cy z łF( przcklz! ca się w rodnik onksy]o_
łn znacznie slabilniq9} od łoln+o rcdnjk! zrcdukowbeEo puez
polifenÓl' w ch{ili p.jawicnja si? rodnikóy anksylowych dochoduj
do ntzymania szłoJliwej' oksydacrjncj reakcji hńcuchowej' J.dnlk
n
sdy len pmces powtaŹa się zbyt .Żęśo,male.je ilośó dosĘpnych jto
móR wodoiu. Niedobór rvodolu możc w ten lposób aE7ymać pÓces
Inn!| !^nn'
fiłwonoidół
^!jddrB
je$
em
qp')(Jiilj
-J no7l $o'.i a'lyoks)Ł4ł ne
opień hydoksylacji !z\a pierścienia B. Moźli$ośó
o.y rnr)oltJr-\tneJ p{7e7 rodwy/vmie "op-"
hy'lrcksyIacji jeJ poqŃowlna obccności{ pDtoantocy.jali'lyn'
wato wiodzieć, że te same proan'ocyjanidyny ł'nęPują w a9af'
sląd leżzłi{zkichenic7lczasarle vtymołocu są wstsnio zNlgpo
łń jony łodoiu pÓtrcbne do kontynuow!ńil i {zmacniania reakcji
hydrbylacji' A9al zosierł ZqiąZki chemiczne. dzięki któryr posiłda
ono wyższą m€ Precnvudenilnia niż wiele innych pokrrmós.
sk4d naukołcy zajmujący się brd!trien żywnościwiedz4' kió
ry pokarmdośapanam mjsilnicjszych plrcnvullenimzy? w 1991
oku bada.zo z ańelykańskieEo Dep. amcnlu RoInictła (USDA)
opmcowali prŻ)4Iatny do lcgo leŃ żysności'Nosi o' nazsę ielu zdÓl_
ności ab$rpcji wolnych iÓdni*ów' Uw!ż! się. że jeŚ to najbanlzjej
pŹołomM dokon.nje z z.kresu chemii Źy$ności w dziejacń USDA
/ Fl p'4-/yn) Nylls'FrvdoUsDĄÓ'!/ l'boruo_U- mdi1ceAo na}
*iękMe doświld@lie w pńcy z lym lestn Plóbki liofilizowonego
m'ąższu a9ń' wyniki Npfasił' łszyśkichw zdumjenie'
T€st
oRAc (dolności $rpcji ydn$h fudńikóv)
T6t zdo]ności $Śoacji Mlnych rdników tojedcn ze spoobó]v
pomialu łłłściłości
antyoksydacyjnJth żyłności.Tr melodł m!li_
tyczńa bada' w jaki sposób dany pokan hamuje dzjaimie wolnych
ro'lników. lsbieia ióżnc rc'lzde teśuoRAc' Każdy z nich zdÓso_
qdno JU p'lebe!.' J|ó' pod \ąre a Fgo -.Zll\o.c' UcĄc&/ąoi!
'
organizmu z wolnych
rdnikó*'
Dłczc3o tak łielD nautołcół koŹysa z teEo teŚu? odpołiedŹ
ni !o pytlnie je* pmśa' Te$ l.n zos oPacÓwany ł l99l rku paez
nauko\rców ż KrąiN.eo In$ytutu ds' Pńcesu sblz.nfu ł ańefy_
{anŚknh' {dow\'h lIbo'nlv'i'ch \Jmoos}! InJJlJóE /orc\ż
(NlH). NaŚtępnie w ]99ć Dku jeden Ż je8o .wórcół ztrczął placować
w ageńcji ańeryk!ńskieEo Depatafi.ntu RolnictM (USDA)' Humm
Nułnion Re*łćh cenlcr * BoŚonie, gdzie opEcował ŃautÓna
ńelodę wykonywrnil tąo !e$u.
lyczną, l z!ńen
'kutecniejszą
szybciej zbadać pojennośr allyoksńa
Dzięki ni.j moż.l Żnacznio
cyjną żywnoś.i'szybko więc zrczęto badać posazególne poklrńy
i ich zdÓlnośó eljminowania najpowŚzcchniej9}th łolny.h rodników
słm ponyll leżący u ponsał lEBo cstu opiem się na n@hatri_
zńje przeniesieni! ltonu {odoru. nośhdującym ńcchanizm zrcho
dzqcy w ludzkiń ciele' w anoliŻmh lyĆh Trloks, klóry je{ mzpusz_
cz ną ł ioztMrach wodnych pochodną sitaniny E' petii funk.j9
ńadi!łu odniesienil Tak więc wszelkie wyni*i osiągnię'e dla pÓ
w.7-góln)!hqlodn'^o\'lvpo! po\a'ńuronqn'TsĘdUplćciB_
utleniającej aktywności tej pochodnej łilaniny E' Najc4ściej wyśę
pu]ącym w ludzkiń cicle wo]nym rodnikieńjc$ ódlik Peloksyloyy'
Ted Trlox-oRAc ujavnir, jak bardzo skureczny.je dany skhdnik,
potlrm lub Zyi{zek chomiczD) w neutalizacji lego wolnego rcdńika'
B Fló{naniu do polencjału rnlyÓksydlcyjnego Trolokśu' Pańięlajmy
jednak o tyh, że jeś to teślaboralolyJny i nie n! żadncj
słaimcji' że
dJDv pol1rm 7JchovJ 'ilq Fn.J-.ro'obv uJ.l'mo'g]n.7m'€'
UŻyskane wyniki prlicŻl sĘ na ilo(ć nikrcńoli iównołażni
Trolokśu GE) najeden gnm'
{śkźni*po.iem'ości ańt oł
sydeyinej donego pok&nu wynosj'eśli
ponad jgdną jednośĘTrcloksu.
oznacza loj że badana
posiada wyższą noc usuwłnh woln}ch
kół
_od'i\óq'
Pohn)
raz
'4Ti
będqce nEro.ńie
p'7e w llcnid/.ń
otz}nają najwy'szy ys*łźniłoRAc'
Podczas badań pŹeprcładzÓnych Prza usDA A3ricułUral
R".e]rh se .e
rn Ln'"e6)lec'. Ą'\Ż1J\ nwrr
'USDA'ARq'
dzono, źe w spożywlnych p'zez n8 pokarmach znaiduie się bardzo
dużo iJżDych precjRutl.niaczy' Między 2002 l ż003 okiem naukowcy z lej pleówxi oph i pojemność antyo*sydacyjdą pnłi€ wszyst\ic\ o\o!óE' qa'4! 'olf'hóq nJdJircJch ''l do lons'ńpcj''
lym'Ż\/e' Ęłlu!c'i P'/eooPoc.e.'cńrcju'iolli7uT { 7yq_
!ość'aby u3unąć z nćj jak najwięcej 1vody' Dzięki lemu lgpioj mÓżna
poóRnró ze sobą po'.zególne pokarfiy' W n.śępśuietego łatwioj
jcs ponNnie obliŹyć pojmność anlyoksydacyj'ą danclo pokfmu
7 UL7g ednic'icn 7fuidult.J.'9 w nlm \rco)' D?ięr' rmu spńqn ej
wychodzi poó{nywanie podobnych do siebie ma@iiałów. w tmk j.
badań $Śkazniłi oRAc przyjmowały mzu ą s.ńośÓ, od 2 ńikiÓ
gnnów TBgram dla pomidoół do 95 mikńllamół TEl8ren dh
żunłiń} i dzi*ich borówc*' Tak było Żanin zbldano a9ii'
c!|c spektun danych powsało w ł}niku s.lek L$ów plt
'o pŹez badaczy z USDA/ARS na wiel! popularnych po.
pfuwadzonylh
karńich, co do ktÓych istniało pizypuszcEnie' żc posiadłją polencjał
łnlyoksy'llcyjny' Naukowcy z USDA ułzgl9dnidi nasel możli$ośó
q
wyJrDoq_'[ \eŻo'o\J!h \Jh'ęc hj
'.
\10\
a'
neJ
'JÓl'.!or.
'
takżc óżni.e' jakie mogą wysĘpować v pokarm!.h
pochodzących
Z óżnych Ęjonćw danero kĄu. Najważniejsze JeŚ to. źe Ęzultaly
lych badań opublikow y receMowanÓ pisma nrukosc. same zaśneto
dy badawcze mqty Żosać sprawdale przcz każde labomtolium' Nio
a
)
coo\óbp'7eenL J.halcl'pÓn|$d'
c'Iglerop\iaiąyęJonFJenh
o cudowtry.h ,'supeĘokarmach". posiłddących Rskrźnik oRAc syŹ_
vy o'l \r \4rf
'u, c!/ ts.nd. nd m\.t' on r.na.ncou.. n- 7-'J
dującc ponviedzenia
nelo
'ódła
dla
ł pmsie
naułoMós
naukoMj,
Z
zajmujących si9
en nie śUowiąccpow.ż
.yn zuadnienien' w! o
Eż podtreślić'źe błdanie, kńEńu nie bwarzygy dokhdna analia
nolody bldawaei noe byÓ nodyfkowlne w teo sposób. by podByż
93ć łskaźnik oRAc leśołan€go pmdu*lu' Inna sztucz*a Polega na
dÓdaniu do te!Ó{me!o pokdńu lub śoku jakigjś subŚancji' na przy_
k|ad wilaniry c' k!óra zawyży jeep wynik.'
Labomtoń komercyjne poddą c^en zlł}żone wskźniki
oRAc. pr iewM otzynują do zbada n ia jcdną lub dwic póbk i da rc_
go pokarmu, zanist Elek. z lej właśnjep[yczy'y dane pochodŻqce
od USDA]ARS s4 znacŻnie badziej wialygodne'
Do 2004 rcku usDA' prołldzony pr4z wu, Priom i łspóŁ
pIrowni*ół zesPół, sPorądŻił szereg ljŚl Óbejńujłcych wskźni
ki oRAc dla skÓkie8o wachlaiz! liońlibwanych owocó\r w.Źyw
i
orŻecbów'
n!Ętych
le opubliłowano
v
NJJ/q)caj
i
t.le'ie c!]ycb stmów zjednoczon}ch' Badanio
"Jouńal of A8ri.uhural and Food chcmisry'''
na
l'boTc''' m'\)
N5ve le{) p'łplowgd,o-. "e q'pnłPrl'y ?
'cl
kaz y, it liofilizowme l! posiada lysiąc d{&IŻieścil
siedeń nzy
viekszą pojcmnośÓ antyoksydacyjną od TrcIo*lu| Innymi
uzy'
'Iowy'
skany wynik bdawczy wyniósl 1027 nikÓgramó* óvnÓła'jikl
Tioloksu !!lm' ozńacza b' Że iqal nożc byó najsku!@zniejvą bro.
n'q do 7qtrL n_ J ns]coPlllln'e'7rgo \nlrego Ęd_'IJ
g! R na8zym oĘrnizmi€' czyli mdnika pelÓ*sylokgÓ' 'yJęplląte
gram '' Uczyniłcm
zouwaŻcic' ż! podkrcś]iłcń
'.na
'formułowlnic
t dlate8o, że niektóre limy spŹedaj4
swoje so*i lub sDplemenly die
t' podpieiając się jch wskźńjkioń oRAc' ale jedńocDśnie nie wspo_
min'j{ nic o..dno\ue pomiJlu' Poqicd/m)' 4 jakśfirms plonuj.
só sok pisąc o tym' że jego łskaźnikoRAc wy.osi tzy lysią
cc' Brzmi imponująco 'Iym.apn gdzioś na dolc drobnyn ńezkjom
/e
lo qłlo./ P'Ą Padqi. ó n l003'u 1o"
'
Tal więc v iŚbcie ćw sok
'en poliada ys*.Źnik tzjdzieści jcdnoŚeł
pu]eńno:ć l 'lJ!L.)Jo.yjn'
w oJnie!ieniL
"qa'
do rcdnika percksylowego $anowiła niemaI. zaskocanią w j.j p'ł_
padku uzys*łliśmy wynik pÓnłd dzi€się.io*IohiÓ
wyŹgy od jakich
kolviek innych pfzebManych pokarfiół (ł odńieieniu do {ilg!!
nej mrsy, Ponie$!ż pnwie ńła żywnośćwcześniejPz.badana PIzd
USDA byla także liońlibwana)' wano pani9lać o lym' że niek!óE
plzyp'lwn Da pŹykhd goździki. cynomon. sueone olegalo i kuts
kuna. posiad{{ wyŹszy od agai wskźnik oRAc nr 8rrm. o ile jed|tk placigttry potlrm sPdył.ny ł ŚucBm.wych poojach' dodJ
jeńy do niceo tylko sazypl9 pŹypnw. Niekróre przyprasy są b^(Do
kosztosne złażyvMy ich nikłą ilośćspozyw! się je dla sńlku.
a nie Jla ich wltlości odżyłczych (ańinokłasół, łilłńin.ni''en
|ćv' blo'|ika i1d)' sloro jcdmk zlRierdą dużo przcciwulleniaczy.
łrno uszględńilćjc v
die.ic'
lłn'l_ą lc/ l - po.Jm)' klolc roid {'' bJ d/o dob! tnj''l
nośća'tyoksyd[yiną lrzcd Eolowaniem,lle ta.ą jĄ pod łptyłeń
sysokiej lsńpcflluiy' Dll przyk]ldu c7e vonr fuola jes źńdhm
dużych ]lościMonnikl i załicE spom malio_ i ńikreelenenlóv'
NF' n'el'.'l' nic jc ].] -J ._'oł a'| \ |'o'' 'p'Ó' |ouBfj
codzietrnej
'
Ą _/J*mrod\o'\\ĘTLo'o{'ni3l b'-.teli'JJyl'ln'c'Tn'ei
'ru Jt - pornno\ lnr)ol.vdn \i'r. / rcPo f.$. du \kl l.r/aic
Eóbek agal dla polRieldzenia łiarygodności
\ o ;J' moc) 3n )nt łd..\inei nJ
w)_ńU
'cgo
wiele lal pżen opublikołaniem Ezullalół' Z$yczajnie ZalcŻało nam
na uwilryEodnieniu niŚzy.h spośrzeżeń'Te olaliśmy Rięc ten owoc
\nl-\hfud ików
ltod l !le_ ielo ootn.F'J /tJl' /"' i.i r).h
w:oo: loĘĘle- \'pol4uoF J yr lu nJńal|4 cgn 'pe' _
listów od żyłienil do anjohlnia poró\ynań poj.nności altyokydacyj_
nej różnych pokamóq ponieważ ich d2iałŹtrie pEci{utleniająe to lylko
jgdci z wic]u ma*erów ich waności odżyłcŻy.h i korłaci żmMhych'
Na prykhd wyciu bolaniczny może posiad.ó wj*sz4 pojeńność ańy'
oksydacyjną od liofilieane!Ó lcat llc lo rc e nie Mna.za. ż€ będ'ie
Żłows7' wynikr lo z lego, ż. pży prcdukĆji ck$ńłtół Usu\2 się cZ*ć
ło nłm badanje
('c'l.d''
'óżnych
ę'1']'./
składni*ćy, by zwię*sz)ć śężeniÓ Nyhrancj subŚrncji
wcŹmy na PIZykład zicloną herbatę' ZNjcra ona
związri.ho-
miczne powszehnie uzmwlne za batdzo poźytcŻne dlł naszc3o
7J u\'1 cdn. . or -'e bJdnio ! )L3rr. te -J''poTvrm\ -\ ie
zzi.loDeiheńaty, ńaŚzcciało rdpozni go ja*oeks.rkt i ni€ łch}oiie
rvyeknnhowlnych subśmĆji w ta*im slmym śopniujak * przypłd
ku zwykłej zielonej herba.y' Im wyższy poŻjom wybranych zyiąZkós
chemicznych. .yn n! iej chęlnie ńasŻ organ',m je EzyŚwaja. Dllte8o
yhśnic powinDiśny b !Ó wpływ ekśrłktówb.tlnjcznych ni nc.a_
boliŻn lekó\r .lbo\Yicm coraz sięceiosób pl,yimuje l€ki spęcdlwa
ne na i49pl9 i pBgnie uniknąĆ nicpożqdanych stu&ół ubocznych'
z
loj smcj plzyczyny wł o p.Zyglądać sjp lcńu. jak dany po_
po/jwgno \ I 3e'7lo c' \ł'iol) o'ob \ B'. !l{ .P"t){.l l
^ó'tr
aęaiod wiekóy Na leipodsłwie można wymbić sobie zdanienl te
T_' in'cnllji'cgopo\iffu / lc\ani' r'L doląd nic
nJń 7 o E jJ.
"ą
k ickolwick skutki Uboczne wynika]ące Z takich relkc.ji kzyżowych
ponFq''/ {\Mo'Jvi" !'ZNier_i't.J'''/v4..''LU'.utrui''ńf
|| catym śviecie ńana h objęh patronal nlddziesiqik n'
iezależ'ych b rń mrjących nJ celu sPra\dzenie bezpieczeńśłłlelo
pmd klu BaJłnia le tv y try Iatl i Óbejńowaly ńiędŻy ińnyńi pó_
by *li',iczne m lDdzirch lch $yniki z.saly opublikow e w recen
zołinyn piśmie nau kovyh .Jor icology '' N 2010 ioku. N. podŚawic
ć$u odłloh.j mutacjj u baklcrii. tcsu'be acjj chtmosomowych,
te$u mikmntrkleus Ezepro*adzonego na myszach onz teśu nlkcji
gcnu komó*i ludzkiej (I-5l73Y) okazaro
że ten mŃj nie.]eŚ mu
'ję.
lasenny, klrlogennr cytoloksyczny mj genobłsyĆZny Pojedynczl
dmvk{ LD-50, opanł na czlcrńos(odniołyn badoniu osrcj dousttrcj
loksyczności. wynosił! powyźej 20000 n8]kg nNy ciata. czyli lyle,
'le n{wltVx tro/ i'!a Llo pŹcbldJn:1dau\a ldl' pIJnuJ NJĘpnie
liotry osób
n
ll^tlo\'d7rno d/rqĘ o'_' l
p'7- le\hl w .po.obl .u\J p'7Jp|, oJ"'e.c'eJ\id/ie:.ir^! c
Źą. do 8rupy kontrolncj' grupy lie poddałatrej badaniom oBz jednej
z tzech gnp eksperynrentalnyclr. odżyyian}cń Ezez ŻgtębDilr (od
pU"iLJn:" J7ic'il.iońa' llu'l/icJońaic/cńJ7iA'oń!ó.Jmami 0d
kilĘram masy.iał! l'kg]) u zsieŹqt dożywimych a9ti nie Żrust
żono znlcŻqcych zmian w masie ciałr, absorpcji łody i pokfumóq
Zńim w ńlrządzie Wzroku' masic naiząlów wcs!9fznych'łyniklch
b{drń moczu, badań biochemicznych i hematologicznych. Nie dstŻÓ
żono
zńim palÓlogicŻnych Ueolono, Że tzł' NoAEL'.zy_
'jńnych
li .'poziom lie sywołujqcy dalących się zaobseNoł8ć szkodlnvyclr
\JoE dń tr.Ą .iJL d/'e ' ie'
'\ ''lnb' 'U t,'e'J7iF('| Jn ód
pŹete$owa'ir
czyli największa z nożliwych do
dlsek ozmcza to.
że nawei Ezy najviększych możljwych dałkach nie ZfubseśloN.ńo
Żadnych elcklół lbD.znych' wyniki ly.h badań zlpre7.ntowaDo
i
'.
c/3! ooo 7nrgo.pol\Ju s'\J'7v'fnl lol'!loloE.7reŻo' 'od'
nd
Ni9ksplo n! świecie lowarzy$wa 8rulująccgo to*sykoloBół'
z lej właśnieprzyczyny nie widzę \ensu spmładzania na ryrck
w)tiągu z a9li, gdy cbÓdzi tylko i w'}ącznie o zwigksŻenis sMości
oRAc n]gmm y porównaniu Jo pclnggopokłrńu Pofiicdz'ny lonz
jesz(e, jeśli tso yny z.zcgoś łyc ą3' musjmy czegoś się pozbyć po
'l'od'' Mo7.''7l. qp')v f n' -c\'v'ą' i'')'' "'n''n' i'''i{
różnych zsi4Żkó\ cheni.Żnych.Jzjgki ktćrcfu dmy p'odD*l DLc tyl
LU.p'Ą.x''''c nU 7J'd\'' lc doo''.o'' n'o' - . l do Doj r |'
wlniki
tcslu
oRAc
mog{ hyć
ńJlą..
GJJ '/ l''!:' ) /. cobąj.r o' oRĄ.dl' i_')c p r
' 'ń]uh poósnujc'ny łytriki ń'nych te*ów. mu\inry prmiętać o ńŻnj
cJch pomiędŻy lnmlmi l un.iańionz su.lu ! wi]go!'ą m$ą
Pcłtrcgo ru7u zn']Jzłcm N lnlernecie na$ępLu{ce nłicrJzcnic
zachwrlĄ4ce wskłźnikoRAc dli czokolady:
'.J.k
podaJc
kolada posiłda
slow!żyśz.|jc Produ
izynaś.ic 1ysjęcy jldnoyck oRAc.
I
n o !{'ncc7na
T'yDaś.ietyŚęcy jednolekoRAc nL liczMfu bi Ń Żcnicl Alc
jJkjeśnłpnwdęlco w żcczy s!'ncj ktyjc śipzr'qimPnując{ Li.?bą? Nic jcRenny ł $2nie świezić praNdzn\tgo Zniczcnił okl.śl._
nir,.tzylaście (ysięcy jednonel oRAc"' jcślitric łicn't ile użyto
lrm dojcj ob]iczcnla. w lyjn cc]u mUsimy zNjócić lię beŻpośftdnio
do stowa'yszenia Prodnce.rów czekolrJy Nl j.go Jlońic \Yidlicjc
informłĆjł.Ż.8oŹka .zcko]lda posi tzynxście lysięcy so dsa
'
l3l'2 jcdnoyck
dz]cś.]!jcdtro{.koRAcnrśo gramóLyozna.Zlto
oRAc n] g1m, .Żyli calkicm niody wyiik' Dopiclo slcdy no7cn'y
porć\ynxć wskaŹnik oRAc dl!c7ckolrdy ze łskaźnikiemoRAc Jli
li.lili2ołrncgo5ęai. biorł. pod nNrgę'że prz..iętnaporej!.Ż!kolady
]yynosiĆZlcldZicś.i glalnó\r' xicdy już wicmy. ilc.]cdno*ek oRAc
z'{dujg Śię w..dtryDj _grłmje lych podtrkrół, możemy spolądzić la_
b-l-'' c,': DU'J'.'Ui'l''ś.l'LnlioPĄ. l| |.iil7na rgo'
kicjc?ckolrdy ikrkro 7rtrvL.rrl4ilurrncjas.
wskźnik oltAc Veśćdzi.Śją( sicdcnl n]cwąldnvc nig sbj lr
kiclo \rraZctria.]!k 9.śćlysięcy sjed.Dlsel!Dlłteeo złysa plzyllł
d'.jcLe sięjednośce pomiam o
remu.Jłk{ łleą (syńŻiną N '!n.
m! l''o un.j'ch' po'lu8uj.l ''l fr " ńo| '' )
so
I
I
l
dr.
B'ń.j!ś
Nxsulł si9 jcszlzc Dylanic. ile kłloii posiada lcc'! aek lr
klórcj L{k!źnik oRAc łahJ si9 ńiqdŻy ,11 x 72 jedno{ki m !ńm]
v.śćd,.
siąt krknii' Jcś lo ńnicj łięc.j iednr oMnx dzicnEBo zaPor.ćboła
n'' Il.otr oćL']1hmtaĄ7n wLndnon 'oob JL')'j_) /
.' 'n' ' 4\Ą|'_|7J.\'{ Jo'jrdn '
vJ ego w nilj . uk u' nusłr kłkrsvego, kw.su s.rly n !ve!o id
jc'1 s'Jl lo ''lś)_''n.'i' T" "ie.
Śo em[ów loodpoŃiodnik okolo tze.h j Pół (ń.ri Nr podn]wie iej
c/ły uncjc (preciętna
pUrjł) tgo
pokln ałien pitć$l
]
_n''' mi'JĄ'c' i
'''']''no_')onlĄn" D'|"o/'\! 'co'
'n''
j.
posłu8u|ącyDi \ię óŻnyńi jcd o(klmi Nig
\' ł nir or Ą l 'p!ł r\ o .7c ol'o/r o'U b -'!
22 !ruJ ! 2007 .oku nĄnl^lc p]smo nedy.Zne fu świ!.i...'The
.1 puoi.o\rlo,1)1" l:!\i ),.{ 3'\'trrri
ocŻclUlŃllic' klórvch nie Uslyszy.ic s Ękllmrch
\Ą ć | ń '''J.n /.\l\J| 'T 7e. li'
''lo 'rol' |'7- l
utleniacŻ} sŻczc!óljjie dolyczy lo goŁki!j c,ckolrdy' Konsuńciio'n
N'n Vi! siP. że lorzkr czckolad! lo.pdrcłl żyNność"'Nic b dziej
mylnelo' Rcd*lo'y.Jhe Lin.d" mówią w.ym k ntekście o $vcgo
*kolada bafa M I}Te*' amE nuna ją poeemić ta!
',Kedy
łnjkiem' a gpEkie namnol. usunqÓ Tlk więc nołcl czama ce_
kotńa nie nusi uwi ać flarcDoli Konsumrci t'{dzą Po oma
ck[' poniehż ŹdkÓ kiedy pbdue ujNnił ńl loMfu j*Ó
%agólwy
skłed
chemioy''
,.NaĘljćślij'kś8ozkr cz.kolą& ztwi@ fuWnolą lo łyslępu'
ił ón€ w fuMy$wie śzkodlił}€h lłuśŻŻy,cułńł i kalÓrii' 'leśli
vię. ch€my ogiągnąĆ korzyśća spożywia taki.go pDduklu'
musimy dbać o lq by inn. sPoż}vide pfu ns Potmy nviaŁ
ł baIdb nalą ilośćk lorii Nicjc* b h'w admi."'
wynit oRAc
j€
d
dak
ÓpDblikowanrh
śi9
on
do
żadlFh
gnnaló*,
nie
odnośi
d]!
bmfu n.lkN'(n l"r JU, ńoońnEI.m.'eBo ńd7!iu źódlo r'e 3{
g.dne Zaulanu' w tyr akuml pRvpŻdLU chodŻi o l'@nę PŃrulą_
cq spog*oł'ny owoc g'anatu' Źekoeo psiadając' l05 nikomoli
ównosażni]€ łoloksu m 8!am (pnoliTE/g)
w źńdrach jntń.lowych pojawi!
się iylko jede.
]enposr.gńnal!kupolo' tr'!łinoq nrpp'eoęN.d?j
postlci do laborerium w BctÓńie, mającego nijłiękge doświad_
czenie ł przcp'owldz i! Bós oRAc' Jak ńożn! pGłonać 3ję
podukna ilE|Eji ó' !łaściwysskńnik oRAc łyniósł dh
'.3o
podałdÓ
nniej
niż
mniej
wi?ccj
tzytrctnie
lU 34 umoidlE/g, czyli
z tęo ldykuIu płynic sniosek' ż. naret jgślidana żyłnośćpo_
Jadad_rqpoJem-o:ć lnl)o\\'&c'nq'
n e mU.i 7a\ err \U
"cD]e
lości odży\qyth i być dobfa dla zdrovia' Nis ddcie się za@n zwieść
łskaźnikom oRAc wyMnym z konLkslu.
Prryj.Zyjmy sj9 iśaf jedneńu badfiiu p.ŻclnMdhfumu Md
c4kolads kóĘo opń a8.l'd \ię w 2003 rckU w r(mie 'Amicsn
Jorrnłl of oinical Ndrjdo w had iu tym llmshiolo ponad Ą{iąc
*objd w łjcku od sienmdziBięciu do osied'dzisiPiu pię.iu lal' Kobiery,
kióE jddł o€kolaĘ codż nią mb}y ogólĘ 8ęsośćkoś.io 3'L% niż'
Mg Dd
l.ćrc s!ÓayMły r4 radŻiei ńiż ż M tydżió' wyni*' b
'yó'
z t!go' ż€ chociaż cakolad. avim Mpń i fawmlE {ywbfa]ąc. po_
Z' ) wnj, q pł' oa gęśo(ć\oG' nżjdu e \Ę \ ' ej l8rŻe @im. I
hibifu ńsacji łapnia Na dÓdalek' Mękeoóć Ć*kÓlad awien cDlrjd
(9óąt!ąę). st6larcję odpowiedzio]Ę za w'daloie łapnie
Daloao n!w.l jeśli czaś.nipdwalańy sÓbie nr kęśćŻekolMy'
nic p@inniśmy sĘ lldzić. ż to cośzdowgo'
PoróMontc r mĘ polmmś.t mt'bkśydacyjnę;
arai' gMna!óv i j.bł€k
zj]'o)ć do żlM. 7yn no{'
jlk $d.tx z.chł'lane z bcji icń
A co z lakini
'śuperpokam.ni"
dziaIani. !u ciwulleniającego? Jak wytŹymują p.óMoni. do a93n
Iu
( abac7yl(-
y.
c-loladf
lfudno
sPrcszkowmy oMc EBndlu pośiadol około jedną h}dzistq
pojenności !Ńyoksydtrcyjnej owocu agai' oblioinej dlo tzv. moLEj
nsy' REz jrsa, vyĘPne Po]egini€ m (yniku kstu oRAc pro_
vadzi dÓ nigpolEbnego pÓnł.nia wańości zdrÓMtnylh 8Bnaló*,
dNicdzionyct w licŻnych bldmiach.
Niedosalck łilt*o'tiych dmych niukowych na temlt te ół
oRAc, z wyj{lkien lych Przeprowadzonych pżez USDA dll dyled
.iedrn'd/ic'ięciu o( ni po\r'nó-'
^).u-|Jron. 'm-n'o m7clnf
.zym niePopa }th twi.rd7cń o i iczwyklcj pojgńnÓści
Mlyoksydacyj
prŃuktós
ncj rczmailych Ógzol}cŻnych
żywnościowych'Nie dŻnvi.
yłr.' niż i, viyo' Dl *o właśni.
że zmcznje częścicjsą lo dańe
pośUEivJnie się slkMnikiem oRAc
'. dla pronowańia lych pfu dUktów
spolyka sip z zastuŻoną krytyką'
Boró9ki anE.Jkońskie
o kÓżyś.irch zdmłohych synikających rc spożywania boń
Bgk !'nelykańskich
k.,!J ya..''Ł,n)
śviadczą comz licznie.]src ba_
dinia
r'ra i
nłukowcj' ciekrRe,
'n
''ŻnajduJ{ się niektóre le srm€ rntocyjany, co s 59al'
żc w boóvkach
Dzikie boółki, tak samo ja* bolóaki z pIańkcji, Żavieżją peyne
yiy. pod!łlnc
q lilclalurlo
oo4lec/ .
cL _m'./Ę-' 'd p'/,r!d 4' ry]a )' pran'oc) f
^!|i,\'
nidyny i nlsonolc lch nal9Żgnie Z eŻy od senolyPu posTz+ólnych
b"' i^_t'D7 tieburc\r''''d'p'.r'l.ł,'i lo.|rd! { !ńh!./ g"ię
cej od bońwek hodowlanych' wiele hidań yykazrł.. że boóskj spży-
i-'| .o'.L'_m l'nl' onoń3n'u 'illdu ńł Ó\ĘAo' _l'4m)"|'U
odpNiodniqÓ pozionu zdlee8o cholesbolu. zmniejsańiu lyzyka
shbi.nil w'oku z*ipańggo Ż viekiem' pon gara tałźew zacho$!
niu Żdfułego *rnu dńg moaołycb. wi.lc Bs*lzujc na !o' Żc Ż{iąZki
chcmicznc zawlne ł boówk&h chrcni4 komóki mó7au plzed $rcscm
oks}dacyjnyn' wskazuią na !o eksperynen'y na psh i glyŻonirch'
Bdanjd pżeprcMdnne w labomlolir.h USDA/ARS Uńiwesyle l
Tun. q Bo.!ni' ooJ |ic'un| m Jam-J JU\T!' n.P"łp' r^''
'
kóq dowiod]y, żl wyciqgi z boółck !Źyczyńiają się 'Jo popBvy śanu
/d'owo ')J)' D7ię\' Fm' q'ęce ooba'1fle'@ oJtlo )..'.n'
zdrcwollymi łydkającymi zg spoŹywanid boówk'
w 20lo ruktr to samo lrbomtoriuD. w klórym pŹobadano bo_
JEtaNl:ioŹe!h) "l' 'lh' l llo.lb]d'nTn m'|Z' "!.'
'óń\i'
Tak samo jak boówki' miążs7 agal w sposób zdlczł.y fuZp!śZcZ
ycsnątŻkońóLÓłe zĘi bi]łek, chmniąc konórki przcd $€scn
oksydryjnyn i Śanlmi apalnymi' skLdńiki ńiłżsZU p.wodo\yd
ły dwu- do luyłmhie skutecznGjvq regenerację neuonów u bada_
nych szczutół N porówńaniu dÓ t py kontrclnej, poddaw]neilakie
nU slmemu slcso$i doprminoMńu' wyniki le zachęĆiły błdlczy
oo \am'd,rnb' .' ) 4_' ic'' \ . ]n _ o.4y./Ji kolnó'\i' ;oo
we z qmmrJzących si9 s nich toks]unych białek' pełniłcych !łćwną
fulę w choobach neur.degene cyjnych. w ępne ftl h y l}th badań
q\ d/uląnJull mU7 i{os'' \'ldn'\' m !//u xiJ' cĄ!' 7| ror'
ki móz!Ówe z loksycz'ych birłek za pomocą mechanizmu aulofalo_
cytozy' Ułsż'się' że osłdbioni au(ofagocyloa iąŹc się z choroh'-i
nołolłorc*}ńi i ncurodą.ne.myjnyni' Kigdy prcces 8ulofagoc'lo'
zy dzil|. spiiwnic w móz!u, pońaga .zyścićbi!łka i uszkodzonc oF
ganclle. wiyn hkż. ńilochondria'afukże uśuNaó z komótk bakterie
i wirusy' Bad.nia hborabryjne' śviad.zącc o tym, żf alrijee ł sa'
nio {ywołys!ć rnloiĘocylozp, przed{ałio.e w 2010 roku podczas
spolkinia ADcryk!ński.lo Towarzy$ła chemicznelo
'lorocaego
Gij$jękv.j m świecie trgmizrcji nlukos€j, liĆzącgj ponad 16l ly
Ę.y.'l.'!q'''oindd/Ęl f d7 d ' kńu owo'o\'Óęo/'e r /'
na chńnić ludzi przed roŻłoj€m chorób ngDrodegeneracyjńych' Przcd
namije*cze dtugrdfuga' Konieczne są badańj. na złieEęlrch onz
dlugotv a obserwaĆjr Dająca przynicśc nam odpowiedŹ ni pylanic,
J4 a9.' Iv!'\\nF iply a na ln4e p'o Fr :Ńhod/Jlc { mn7E'
p'yczynirjące siq do rcz{oju zmju neurcdĘoneracyi.ych.
Przyjrzyjmy się l.razjlbłku, innemu poŻywncou ołocoui' Było
nle było' nóNi sig. żc codzicnne spożyŃanie Fb}ek choni przcd vi
w
bśćoksydeyjna matego jabłk (e skórką). wtrźącego śo
''Ąn_'c'c !'.noś' ' odpo\ko 'l l).q a '/e'.Ju r' i!id ó{
1'rr.n) c redn,'r J,.4lin'c.flv ...o-\ine i-brlt .r Fr re
z asflej w niń vitamily c, ale z połączcni! różnych składnikós ń'
c7n).' ló\ n'P'''.Jl
tr
)'cJ'/ n!ą ll J c .{){lo''
''od ' 'mcitri'Jm'n) c Do\_']7 Óno'
m1o/.''c \ _.01 o'4'lJ oLĘ/ni' y
J'll'.'''e},rjł p'"qdopodoo e1'lbo (] lĘo el _''l' p'e'
si i ilnylh noyolłońw u sŻczulóM Badani! wykonane nł sz.zurach
vyklz y. źf, in *ięcej spożysałyonejrbłek.lyn siltricjsze by|o ich
działanie pfulokcyj'c] jcdrc jab|ko nnig]sz.ło ryŻyko rcz*oju noNo_
twÓru o siedemnaście prccent, łlc tzy.EblkajUżÓ tzydzieścjd7ie
'o.'|-.ń
s
,e
)o\ ]oic' n{ Jolls ljo'
hno
jdDll..po\JlrLJl'l'/lo
v]9Ćpmccnt'podczas8dycodzicnnapolcj!szoś.iu jlbłekŻńniejsz.h
ryZ}ko o czte Żieścicztery pocent.
weŹńy leaz pod uvqę, że RskrźDik oRAc dlJ rrbtek \yrha
się niędzy 22 ! '13 mikrcmo]ańi rów'oważnika Trcloksu fu gran
(unoleTE/g)' w zależnościoJ rodŻaiu iabłkr' PonieNaź iJbłko 4
wicra łodę ńusińy. aby dobrze pÓówn.ć jąo pÓjeńność łnryoksy
dacyjną do inlych po\!lmó!r p.ze]iczyó lą łanośón! n.Ę sjlgo!
ną' Po lalim Zńie_qu łskaźnik oRAc dla miąższu ręa' wy.osił ó30
lmoliTE/g. czyli .zleldziości pięć ńŻy wię.ej pojeńności łntpksy
dicyjnej u yłro niż (o tzynaście gnmów.jabłka.
]cśli wcŹnjeny pod uw.gę łń naszej wienŻ} na lemat prze
cLsnkotvórczych właściwości
ca|ceo j!b|ka' bazujący m badanieh
ńa zwi€uętrch i hadanirch
v'rą potencjał pmciwmkolRól
''
czy miąższu rqai nlj. się je,,crc bat'lzjej zadziwiający. Dolychczas
opublikołano Ryniki kilku badrń nrd wPłyłemaqai na komórki
nlolc BrJ'nia Po/oln'n.'ń_ ' u\półp JcoBnit Ę p'^JJJ-iun
ł ,,JoUmaI of Ac.icullnral lnd Fod chemńry' w 2006 tku. wato
podk*.'.lć'7c śtJn b_Ja i ne_Jlo'7..': o.Ilesooio '
'rgo
miąższu, t}lko c,ęśćznojdujący.h się s njm związ*ós chcniczny.h'
Przebrdmo iĆh oddziałyRuie na komó i białaczki linii HL ó0'
z'leln'.od lon!c''!.jil. ''o!Jn)ch f'l\. ipo if.nuloń).5 7l 'ej
'7ono'Jan' 7'''e''ę \ mof \ o pĘ d/-.'r'. -. d. ć.r'o/F\ f .
c iu sŻościu piÓconl To Ś udiu m jł ko piedhze w ykMtło' że aawoloidy
7
zaBierajĄ złiązki chcmicznc losiadają.c potńcja| bieklywny
'9al
skuleczny p'eciłko komórkom nowolsorewym.
Wptyw na lońórki Moińłlne, skulkujący śmiercią(apoptozł)
l d' 'ej' |o ńd ' iJo'nc 4 cn'c po.icl' / /Bi'|
śpnown łoRcóy do pmwadŻenia drlszych'cbadrń .!d komóIkrmi
Ąkowymiiguzlmi. Nl przyk|ad ł lalach 2007_2003 Żcspół dokloń
oJ!
eg '
!rrani
(o'e|J \e
"'potl'.'y ? n'ę' 'na" ' e').}'.l'm'Jrluer
p"yj./.'l i9 \ply\o^iaja' rr po {'4mJ . tu. turu
t
'e
guzórv u glymni ' olyz.D ie o! zyny mły
łcze \ ne.] młodośc
i rako
NórcŻe sDbŃadcje, Znme Z lvyyołyRinia raka p'ełyku, cz}Ii
ltr
'
ł .rtrki'cu 0ajpowMcchnicjszycll no\Yolvońł' Nas9pnig ich
codzicnną diełę wŻbotacono . małc Nlcie 4]a Pod koniec badń
odmtowano u lych
zna.zący spadck iloś.ii viclkoś.i guzós'
^viclzą.
Inne pokany, tłkiejrk czerłone iczarne nlr]iny omz bo'nłkilme
cLego
ryk.ńŚkic llkif zmniejszały ogólną liczbę nowolvońł, e nie pŹy'
c7łniały się dÓ aż takiego znnĘszclio guńv ]y organizm&h lth
Blda'ie przeprosad7one ł lnnytu.ie Politechnicznyń i Uni'
weryteci€ sranu włginjł pIZdZ Hqona i łspółpaĆÓyni*ół! opubli
cheńisty". dosiodło, że v a9il
kowmc w 20l0 mku w piśmic
'Fo.d
przy.Żyniającc się do
anto.yjanami
łyŚęPu.r4 inne subs!rcje
Poza
rozmśU
konórck glejaka c_6 ł szczurzych m!'
Powśrz}ńywlni!
głch' Glejak to mdŻd ńołotwon złośhve8o'w odó'nieniu od gu'
7,ół pue.Zulowych mózgu. kt&e zaczyn']ą się ]v innych częścirch
cił|( glcjak lo guz, klóroao piei$otne oEnŃko znljduje się ]v nó4u.
\i / ]oTó
od|oq dJ 7J p'Js'c polosf no\UśLorq
"J\od/'F'Jh
'
rcślin
intrych
Dla
ovso9.o
rck nóŻgoły.h'
Ńlodcjał
Pmółnania
jeżyn
y
konóEk no\W!v.m
borółek. tuskłsgk' mllin.
^alczalju
wych' NigŚcly żadnr z nich nie ołoał! się skuteczń.' z lych bdd!ń płyni.
{ni6.k' że a P'{nvńkolvjr74 mŃ ł9.i pń$dopodobnie odpdviada
coś in.ego niż po\tzchnie łyśępującc$ jlgodach ańlocyjany.
w (cj chwili nie poklnmy nzsrŻygnłć. .zy l93i noże chionić
|.m'g:. q.tu'e,n)mFg.lc./c)|u I}-''e
dośćdoNÓdóv' by tłierdzjć, ż. wicle zwi4zków Ćhc_
mniej
ńicznych w aęli możE poshdać antyńuk8cnnc i pteciwr*ołe rv|uś'
hJ p'7-Jl
'l
islnicje
!ń
lub
Ponilrinhibicji s1res antyoksJda.yjnqo
w.śatnich] achuczy'iono też spory poŚęp
w
te
owanju
{rc
oksydłcyjncg. N.$e leŃy oklzują się pomocnc w badlniu łłaś.!
woścj a9ai' Umd'nviłją badlczon bldanic krwj i moozu pod kątem
bazołej tktysiości a yoksydacyjncj podc,as śresU oksydacyjnego'
Do niektdych \yskaŹnikół *re ÓksydacyjD*o należ4: leŚ
osocza oRAc' loŚ ŚężeDis subśJncji rcĘljących z kvascń liobaF
bitum*yń (TBARS) y Ó$czu' Bt mr*eró\y U*kodPnia DNA, te$
komórkolvy ochfuny antyoksydacyjnej oraz t.s markeńł uszkode
nia biłgk' Podc7as ljcŻnych bidłń powyżve łskMniki $osuj. się do
pońiaru *Pły*U rl'r, pokai|nós boEatych s przeciwullenircze na
sU
',j
Ki.dy
nasz organizn
s.h|al[
żytym pokłrmie, wcho'lzą one
pu ecnvldełiacze zlwa e
ł inler*cjc
\y spo-
zsolnymirodnilami
i
ha'
ntrh 9kody okydeyjne, wyŁ{dzane błonom komórkowyń i DNA.
PÓkańowe pŹeciwulleni!.a nickoniccznie zmietriają cozioml)'e
mog{ 7mn ą/tc po7 or
c'qu''ln 3.Ą \ o'!Jn'/a'. . 7 '
'n' 'o
Nilgży lo dobŹo zrozunicć' Poziomy
oksldacyjnego szl
"ffu
cuj. się trr PodśrNie ilości Utlenion]ch produktów
lipidó\ bi ek
i DNA' o!ólnio rzecz biorąc, im syższyjc{ ssk!źnjk oRAc done'
bo'oLJrnuó'lJoL'yd'cy]rego J'roJd/e,pnl'r'e',m''ei.,.c'Ę
' Ę. ol 'ydn'_J ń ' e]_' JednJt hipo?/d : \)mo!" pU'" i.rd7en l
\. q)dąno( p e.'w llenB.7y wllJ\' q'eh ' )nn'lou''ż
p.7łk|rd {yl źyci] (picie Jlkoholu, palenie plpieiośó\c Żte włonłi
pncy itd ) oraz dielł' TłkŻe obecnośó plzcłlek|ych jnfckcji ]ub cho_
rób. zmodyfikowlnych p.d wpływen śrcdowiska enzym ycznego
i b](F' neEo . naVJ ullld7ic Uą"icńń)m no,e ndylJ n'
dzialanic przcciwudcniaczy
Mehbolity, łyNvalzme p.ZeZ blk@iio v jolilach' prdukują
sz.zególnic pożytcznc prcdu*ty ubo.zne ze zsiĄŻ*ńv Po]ifenolo
sych i wifumin przeciwutlenirjącyĆh, które znajdują siq w a9at Tc
plolltL) p'ań'a') ńalcli: mogab). óqlie no"r J'Je' "'/
nie]'s?' .d nacieŻyśychzwiqŻkół chemicznych absÓóolMy.h
w naszym jelicieĆienkim' subŚancje fuochońiczn. i słhdnik] poklr
mov.7 miąższu r9!l p'c.iÓ rją się do trrszego k yioobiegu puez
pŹewód Pok[mowy i nł dodalek s4 p ctrvłrŻano pŹcz baklłic']clita
g bego' MÓŻe się ÓkMŃ, Żg to nowc mclabolily baklery.]ne' produkty
nlqrn'a 06 cl odcc'B] l w1-1nĘ L ,m,umfn U' cn ']/'eie .il
''
u vieloma Żłiłzkrmichemi.Znyńi po.hod4cyfri z ł9łli w jakicj
ńieŹg przyczyniają się oD. do copnwy Dlvego zdNsia'
Jeślinie wiecie. czym są ,.sub*rrcje ńtoclremiczne l pdzwolę Śo_
b 'n'7lJnie ''l.nien ]'o'ó7'\ub{a cjc nrc.l'e '.,ne lo'ub''n.F
chenlicznc syituoslne ł sposób naluralny p.ćz mśliny. słovo.'ńtÓ'
PochodŻi z łacińskiego pł}/otr i oznfua .,nślin9' bb ',dż.wo':
l:ln'..c colą/ w'cce] do{oonq '' ln E e p'.d'rl p'/e1':)
l'yo' Jeślipolwieidzi sie
materii Pełnią fUnkcję p'ecivulIeniłczy
'l że tzebl tglhrn ie do
lo icb doda( kowc dz iłtmie' wtcdy okożc siq.
sl3'człć
Ż!viązkóR Polifenolo\yych i qłłńin mlJoksy_
'aszemuci!łU
JiĆyjny.h' Zgldnig 2 jogo nzjologicznyńi zapotzebowaniem
Kicdy osiągnicmytcn cel' może'ly pozośawić naszym ułładom
.lŚo r_ n|pL Wl ''fb '' sia/e' e
k.areg Jn.'po''". 'e \okol %qi.'re)'1dUtj '
' Jń/!iof
l q poJ (' n'ą^,_ 7 rci' r.,e.p'4 'i w- ln'a' ' rc,').h\)
jątkowych funkcji n.3z.go
ciJll
Innc lcsty .nlyoksydacrjng
d'jł bardzicj inponuj!'c
'yniki
o\
ro" n'*)'ll.\'nir7 \r\J i'!\u
wDlv soln,ch
'odn
.\h\ines" m e n'a.', ^ "Ę o T7@ U''' / \.h.horb ogol'
p'o*\ol n'''7łiB t\7"lc"n'c'r lel 'clJ!ii
e'nJ',Iporcs-Jn
' ;..."'"^"ień:'loZD'dZ:loZ6'n|e'''Ów'n
c/ą pole r!o !i a l)Ą\$J1)inri'ó/n).h ro\JrÓw' lo{l1' o / n_
nych
J yok'ydJ.yjn)(hś!plemcnół 7}vno]ci'
k. 7dł;"no a \ /\c' eo!Ą!a' /\ńa!l
cheńi.7n\r nd'
i\j/tw'''
pni'eJ.ia'n}-| ''' po]c
'no't
'n')ok
wc'hn||
{i3domo
o
ńc!E4wmt!
;"'ikno. \-.'l n'c"PlF
''|
'
\d'cJ'nJo{Ąńq
/9
iąŻ'o\'
w'en)'l..
7"
ńlnlt
.''*. f"]"-i" pot
/aq e' 1!J.h p?ec'burlcn " 7e Fr
".-.
h
o'!
/'Ęrwe''e i.ń rl' - nd"/J'
n"m qd/ ( 7e rlllJ'nc ! h.p' /)s''e mu7e \rlzjŹ -l\4m' /rT
\q|JLc7{o )romÓw'onep'f7
\lu loooni:. o'oj.y J
"
^n'!
badmi;, klórych lE okazało się aoczni. lepszym frgocyIen lsu
łającyn odnilri pcńksylołe i ponedtlentÓłg v w!runkach l3boMlń
ryinlch, aniżgli jnne błdańc rcśliny'
7r'n:e rlsedJ k{JopĄ( povugu'_
'
''1. "
.'ę2,2_o7nb'.'Ż. n dynoP'op_ń'd' vd'6nloqd.r J\U/.oołem''l_
l''_ paol y]o\ego L]v J/d''ę 7' l'n'c l 1''rJ7''''c w odnie'|cńiJ
prrcł'l' v} lo n' 'ę'
JU ''ilado\ oolug./nyF. poń:c'.j'oo'
o
P'l/
a"iJld
{ _Ątro'g'n'nic\ol!'\ oon'L'D/'e'' 'dn'|/f
oRĄ.u||!oD''lp'o/doqo'-eJicl! obh'\ p c \ 'lle ''a!/f
Nr ar e, icdns.,rpoń'ne o'\m' /c . _ /J|4 o"\dd'óq
.'c'a.'
lnD
l
lpu|l.)
'Jńi{ 1dml łlotry _
lo'' c'l *l"r.
Fpb
j
lyml
J*uś.
n cg
kL'c 'u7v
'os.:J!'
'e.]7
w ''qrc-i' N'}7l''c
*ml..- ' p'x.'.''lenilĄ
\
rn
n^/}!''''h.h'od/
{'
mi oln}f''od'kóq'4'
rcdńik ponsdrlenkowy (o.), ńóik hydmksylo*y (oH), rc'llik pe
lo*svloły (Ror' denek Łolu (No) i pe'oksynilryt (oNoo)' Te wolDe
Td.'l' N'ą/ąL! 7 iclo nJ. nofuÓamlr'fś'ellym'' d'Lencrucvi\
ńi bsaŹysz{Ćyńi nageniD'
Bxdac4 korZy! łjący l pieNo' nego lc{D oR Ac opra. owi lj 9.
rc! nołych le(iw nj.'7ących odJZjx|ywrnje inn}th' polcncjllnjc
8roźiydl {oLnych mdnikóv Jcd.'l 7 lylh lcyó\i HoRAc, mierzy Po
jemnoać hg.cyńł Ódnih hy]Dksylowego
RÓdniki ]jydmksylowc DiD Żłą dlulo. e !vy!vołU.]ą |aj{]qkVc
spuŚ.s7ciic w lklzltjlh o'grliŻm]ch PolvŚają m skule[ inle'nkci
ńiedŻi lub żtl]7r 7 Nodorcm' Widlć to n] p'ykł]d7ic ]u{lzi. klórŻy
pojenr nośćabR'pcj i lo
\'V
'
i:]'
J n
j
k
r..'.'. -iI
I
sylowcgo
7' J'' b
hyd rck
|o'_bul Ż ''
ici. pon.(hl.ikołym lionl]^Ń!try nl]ążv o*olu ]ęli/spmszkNlnl
lntyok\ydt.yj'rc p'ecnvko
skóru $ykrzuie b.idzo 5ilne łlłściwości
ponddtlc|kolvym' wczlnljej prym łjelłyu lyn akft'
'odnikom
sjc Iiclki cs7e|icy' l'oddrN!nojc licznyń t.$oDj. kt'ych wsk!7n'
li \Śkr4ła|y ni vł ościIZ9d!od 160 do 450]ednÓlck M gnn
TynrcŻłs! , ku nrvlmu vi.lki.nu 7dumigniu. wsk'|ik soR^c dl!
lionl]ZolTne_qo Di{żslu.q'i Nynióś 1614 jcdm$ek na gńm. czyli
.--roof'.i"'. J \$er uJ'.'. ' l or ']cłi i psZlli.y w odniesi.nŃ do rodnikóv plnrd'lcnkoyych'
lbbiny i hctrn8lobjiy N czenvotr)th kńv knch tmspodując}th
'.n l_ l.n /.' " jL D_L'' ^r'''e_'''l''ł)|il'i''
Śck ś]adoL9y' Ziddujc się lv ciłg]yn kont.kciu Z llenem' Nx k.łcy
.\1.,n-:..,to -^ . turr,)u!'. ., o rpltdn.e n,., rn
Rod|'k |[reksynilryloNy moic lcż ły[{dzJć szkody n.Vym birł
o I DNĄ''n \ 'lUl U| n' o'no'to''J tl|.oĄq!!n''' ć rr.
cŻe]eden les' i'zy1vlny lcsem NoRAc. nlic'ą.y lojc lnośćoczysz
czldił cjrła z ].dnikó( p.roksyniryloNych. Kom{nkl DJ\7Ęo !khd!
obj?ntr.lo lo!ą lvyNvłrać per.ksynit' yl jako clemenl nrturxLnego s}'
yomtr obfu.y ko'nó'koNi' PerÓksynilryl poł ajc nx skulck inlcn[
cjiconadllenku z tLenkicm rolu o Ż wl.dn!l]y pevDe ilne z$ią7ki
cheDiczne Lvchodzą v nls*cje s na9łch cir]ach' Ni.yely. niektóre
z ly.h ftakcji chemLc7nych mogł w}mykać się spod ko|rol| Kicdy lłk
się dzjcjc. powll|e wo].e rodl Lki sicją spulos.nie ł ciele
Te'HoĘ\. NoRĄ.!'\''
ncuti]iZljc rodniki hydoksyloŚc
i
'ovJn' ił7lI
'!''elrl
pclotsynilr'torve'
r
Aęli
.toskonale Dsułj ponMllcnki
szrcUje się. ż.lcdctr Proccńlc ego vchłrnnnego p'lz nłsl]onu
p'ekŚzb}ca siq w łnionomdnik Potrldd.nkovy' Uńjeję(nośćUsuRa
nillelo mdlikasrnow podn YUB{ linię obrony P'f,d *rcsc l ok
s)'dacyjnyń Nau kowcy lR ie dŻł. że
Óczylzczr.iasi9 k']vi
'.7dolnoś!
Z ponad denkós odg l y Lva bardzo rvażn{ rolę s unuynyłnńi[ łlaści
w.Ao sańu Mlyoksydrcyinego"
wtyDl c.luoplł.owmospeLjrlnyteś. kló'y iosi nMwp soRAc.
w 2006 rołn łie.d7il(ny. żc ,.w plŻcpmw]dzonym Przcz ms Ic.
To niczNykłg odkfyciejeŃ tak s{mo
' F''|'oPĄl
szl yybyarzanic i' lych
$rżnejJk śv]cltre łynili
''''.hu!o) 7i.'1'c|_l'.. 'o'
]voLnych IodDLkó\
o. '''l' m ' "1'" ''ń
'oR\
tric s.bie tudzi zrcdtr'ka iprroksylo$yni. hydroksylowymi, p o[
syni(rylowy i i ponldllcl(ołymi lftiqł w'kr. j.szcLc n|'c tcsty
PU''ujLr r" U7')'n'r
pojci
ośćrntyo(syd t.yj n4 pok]rnu. klórc PrzeProla
dzonon.lionlD.$rnym(.i. M rtTyklal re! TDAC ten !'RAP
suJwdza {.c
'
l'ljAc 10 skx' od ,,p'óby IoiemD.śc rĄ!ks}ida.)'jŃj
'ó\lno.
N!łlikćŃ Tlololyi: Tcn le( nn!nic clFt, iik oRAc słUll do
9]
co'vłnia mocy J|'J-ok1yd!yBj |.klr']ńl Pos|uguc si! w 1}m celu
dlillr|icn peloksydJŻy melniog]obtrrłci M 2.] J! ohń (].c])_lG
b.nzotx7oliIo.6+ullo iłn). y obccnoi!jnrJtlenkU \odon 'lcn pro
ccs o[sydłcy ny p]7]{7yi[Śę do Nj_t!.'clii l ol! hLgotrlul.
go]odiik|
Ybdo]udodDdl
^81s'lvobccno!.i.eJtrkbńvrDtyok\}dŁyji}dlo!J,
do nń]icnil absoĘ.ji r\ts'l's' Jcnono ltnr
'lrNcóR
$ |KI. in PoQ'nj.rsajcs pde'nnoś.xnlyokjJdr.!nx PokJjDl''
ó'''i' TrĄ.' \
\ n'w' o'{\.'n
'''l-''
hitrilji oksydrcl przy poDro.y ro,puv.Txrr!!o N rorybT! Nodnynr
oLlP\r j!l!r Il $ilnńiny E' |"icklórc pŁ..n!utleniłcz..póŹDu ł |]lo
c!s fu nrol!łnia się ABTs. inrc lxlkoNLcic lłtr lił k4io| \olnclo rud
I rr są ńtli!Ż kki.' llóR \penli ra obi. m].
1tn lĆ{ Posjxfu Nv!kż. r\tnc t)!funi!^l N'tolfu !o JoŚ)
\'ii l'l[n d]t P'.cny|lleniJcŻy lryd'oJihjych to7puś7c7Jl'lych \| wo_
Z'.i Pj?]-c,y v trxrc7-tś.icj bŃLl sit njm pojcmnośćrnryoksyd
'l.o
!)intl nlPdńY jinnych ply|óB
P y P ocy ]. izy 'l'EAc ZbtLd no bońvkę Jn.jrkJń
ro.t< m t' mu i Fr n,f
7 ao\. i
"./
'n
! m (pmoljTE/g) cn|rt (P!ł'( fłłłleln' !7vl]
' t or /ro
ll TrcLoly' n
?j.lNl|ł|y Ż l&jisvcj
lnnc pok.nn' bog]lc w pl7.cnvdLnix.Żc'jok m
nl po'cĆ,kx. żUnłnra.jeŻynł i (ru\kaNki. posi daly
pUj.mnoś!i rnlyoks}drcyiną. po
sjrdlł.]j9 pm.liTE/g Nj7\7v NŚk]'i k Tl]Ac pDśi!ą m5u(n
rnny owo..
(.n,.']'/''d'{.v4ld)' p lljr
(H)'łłd| ł'.fułlt]] tN\jnfł (Pd.\J//.ull'dj.Ł) odpołicdnj.,
(Nl|ht1iInl ll!]?aet!rl)' młngo{ n
:r.07.3.00.0.69 i0 59 /rnbriTE/g.
P.ŃJio\Yi]cń
lYm lcścm mi{^Z lg i Nlj|i^/} !v}niI
Ulyskrly Z ] bo.3lonun
^xdrad]x ]]róhkilknjlłNnŃgo łqłisyiosil 7.r.l
/lnh]cTFł' !7yli d*ŃlŻi!!!jx rxly *ięcei od boróNek widJć ro m
AlJIj7r FRAP. lZyLi .'m!cy lilr_oksydr.yjncj .cdu[cJj Żul.la'
jrl i p]y jN bioLogiclny.h DLl bŃLtly 7xijt.'esoNx|y.h nr.s!ń
! yoksrda.Yinlm i rclo slulkxmj FRAlr t] tłkl s . ]clodx.aL
oR^c ] TE^c Ni!ktńr7y \pecj]]iś!j oJ Ży{i.nir NjU'lŻ{, ,. p.Zc
lvyżvJ.trxNspoml nct''l.lod}.'.ślLchod'.oktśllnicpq. j'o
ści lnl}ots)dłc)rncj dxtrcgo Pok mI
WcdłUg hxdJń optrbliLolr ly.h w 200ó joku ]v piśnic
''cd).l'
nyn.!UnnloP]nio \in l-i|łlolo!y'1.:tjlepsz.Ny ikilołó9rRAP
otltn]]ły hoń\!k' JmcrykJńsIi.' o5iągnęły 12'tośarnlyok''dłcyj.
,, ot
nn
j. no.
.h,
t,,.
9 ińnych brdaniDb wyńik cn wyniósl 7J pmolłloo glińów' w(_d
sotó* naiwiększą zała ośćpircciwullenirczy ńiał sok *inogfuno_
wy 16 lmoli/gmm. cńcąc spEwdzić' jaką vmoścĘdzie posiadat
tllJ dqa'' p14b"odl !a) póbl' hońll/oqa egoa''i
'enw\l'żl'l
Jak widać
ilu$racji 9, Ę!f osią8nęło w tyń leścic *aftość24 9
!ńolvAram' czyli 2490 lmoli/loo gnńów' oznacn lo, ż€ liÓnlizow
n) m'ąŻwĄ'imo4pos DcP'7)n{rnrc|l7v'Ż7. w'e{yqpolem
nośćanlyÓkŚydacyjnĄ niż bÓróyki amerykańskie lub jcżyny'
no
o mocy anlyoksydrcyjnej lych rcślin'Przymjmniej. jeślichodzi o recenzołańe pjM. iau*o*e' Tlk lięć, skąd Śi9 biele zachsyl nad
Niektóre śrÓńy jnM.bwe póbują U iaryEÓdniÓ publjkowane
u leDe Jr e' poBo'uJĄc ię nd |'L e( labońori. nJurow ALe''e
sposób mówić o wialygÓdńym dołodzie. jeślinie *iÓńy' co było !oddlne teson, kiedy, przy pomocy jakich netod i na j.kiej liczbie pó
bek w skrąjnych przypldkacb lńoialolia mogą obzymywać do zba_
dJn.s PrcD[' -JlJ#'o{.ne oŹc!l'u enż'ar' { po &iqillmin)
c lub okŚilk!ów boloDiczDych, klóle Żawyż.ią ich pozion dzi ańia
w Intenecie !ż roi się od błędn}.h infomacji na temlt pojemno
ści łńlyoksydlcyjnej PrcduktóN żywnościowych. Na Przykład w 2007
rc\J Pe"n4 n'ma hand'oLD Prcms'dłJ ialoJe p''ggonJą. mJq'
(Arntokli! .hilensk\ iako Żj^c:Lnie pŹesyżsajĄcą lqai pÓd wzgl9_
dem pojemności antyoksydacyjncj i{ y'ro' Dh potviodzenia Ę hiPo
tezy celowo zańiżyła Nsł!Źnik oRAc dla alai do tŹystu jednÓ&ek'
Kicdy sysłaliśnyim olzeńplarz sPrrwozdania Z nasej ptrcy bldaw
czer, yykonaneiprzy łspółpnc] Ż USDA, njc chcjeliprzyDdć się do
blędu Nie zsbiło na n ich MaŻcn ia mwet lo, że nasz€ bxdłnia opub '
|'}oEDl' 7oło4r'ł)\on{rp'f opo."i!jnc!hcmn''o.cs'nei
zanz polcm doNicdzilłem się, żÓ !! nińa nie sPrzedałał4 czys@gp
maqui. tylko fomulę zawicrają.ą skłldniki mogą.e załyżejw"L''
oRAc' Nie cieka*ią mnie d sze losy logo produktu' Podałem len
'ik
p.Żykłłdlylko dl! bbrmyinia lezy' że ndeźy łykŁywać sza'
lłąlpliłŃci dotycące lłierdtń o anłokydacyinych zdol'
ności!.hni.których,,superpok.rnńw"
r
yoksydrcyjnyn lak cgzo
wielc osób inieresujÓ śi?dzi!łaniem
\'łollo'''
Insr'$nlG.i -' l
'. Jnyc to\daÓ
nol''Mo/'nda'
'
(,4
i k tcovój s2kat
a,t
utibtia)
tunia
a,,roJrdnu). czerwoM mnia
R/17 \'yń' /r' łdlo.ie"y'(.t' T\ _ lt''c odn' _7 \'r')_
godne Jxn.' klo'r Po $. l/'lJb!,l Jo p'iJ\ c ł e .Ę'qic'd/eniŹ
gólną o*rożność.kiedy porównuje się różne wskaŹni*i oRAc Nie
nvierdzę lu, ŻE maqui jesl mlmyń Źódłcń P'-*iwutleniezy' Jsdnlk
ŻDcwnośc]ąnie posirdalłkiE mocy antyoksń&yjnej jak aqat
Inny pfublen pojawja się wtedn gdy do$łrca ,.superPokalńu"
posiadł Śkrcmńc zapl\y Tlk nl pŹykład w 2003 roku pć9na ńrna
produkująca sok Z ovocu grinatu pozłała inną firńe' ponieważ pŹe
poładzÓne pŹcz trią w wielu niez gŻnych laboEto ach b .nia sy'
się gł6wnie z cukru !rcinoweco
kazały' żc sok l)ozwanegÓ
',sktada
i słodzika kuluiydziancgo. zawieraj{c bardfu m!ło slmego ovo.u
ś'll'l''' .ho'' / \edlug i o'ńa.l n/ed J ń\ onei nJ opltoq'ńi
ńid być niedosl nny' Amerykański s{d okrę8osy w Los Angeleś
p', c y'il'ic do 'n'o'lu Po\ULd' Ro^l ygaa\.P'Jqlsed/iJlł
uwMył' że nnłel po ZNńcaiiu us'gio\k]rżonemu.lcn i]c wycoh'
'ifJ
p tu{L7'y
' F"u
'n'c.T_nlblrdncln'o'a'r
synr&jiZdiżl się' kicdy msnące ZQotzobo-
op.kÓwmiu. Do bkich
w!nic na d]ny pmd(k' ńic znajdu.jc odpolvieJnielo pokry.ił s z'Pa
słch' Niemnilj, s tyn PrzyPrdktr ńnr lcloso wpreMdŻał y btąd
końsumc ńv Mogły łi9. ił to spłytrąć rrkżc inne czynniki'
P'Ą.l'U k' Ub''/ulc f' ''r \ 7 !l Ti 'DU')lJn ) ''c - ś!e
cie haddlu oraz rolę. jrk{ ł tymobiggu dczilfui|n]cjiPelniIn'eńc('
Dlal*. osobiścje nje pÓlogim nl5icci iako ŻRjd]e \yi .y!odnych n'
rorm cji z .howujq Ict sceptycyzm .o do i'rronnrcji nt te d mz
ma il ych .'supe.pokł.nróN" li ń so\YMych p'eŻ ńżne pIZeJ siob ioslvr
Dlrc,.go liohli^cja okazuje się Żntz']c lcpvą meiodą suszctril
.gnn'"''l.'7'' s1n''PbJDoi. o'
.,l,un/.','r'"p..
Ą l-; n!
t / {uP.! ! __Jlr'('&'
pr' ljcbezpołcdniozlod .lreŻkonicvioki pl7.chodŻ9nhwdyn
n}śrn'T! Prccesnrzywlmysublimrcj4'MoŻcdoii!'Bodolićtylko
ł Nlrutrkach zmnicJsloicsocjśnienjl ńos'cfy.znego lbŻo$d.
łyt{ca
Ncłody suv.lix |osłU!uj4 sit odprmwywlniem'
'yli
nicń wodv poprćZdzi.łanic eorłcym poNict'.m nr plyn"
miłŻy.q niE wym
gr roŻglzotrLJ p.d.zfu pńlcsu
p]cfłotny
kolor, smlk. w5 no ś.] od
suhl nucj i, dzjęk ] .7ci]u zrchsv uje
żył.ze i niolhejn[zne' Ń' doda(ck ]LoliljzowMy ńiąż\z zrchNujc 95s'
s!b$am.]i tirochemi.z.ych skł.tdni[ów odżylwych Znajdujących się
'
w o\uu w chNili' sdy ,.nłe \ryJ9l! 7 |ie!o pcjk( i nliĄż\z 7jmmŻÓly.
li"l '' ' ' oU' .ln ' '' ''7 ''|q - ll '' 'ji
P''ede ^ 'Ą
'
'
''
'ł n'
Liolil7owrnv
Poró$naniesugcni' rozpyło'oao do tiolilizlqii
w lrkcie n szcj pnLcy bad.NcĄ po*anowiliśm} plŻclcŚoMć
Próbki łq i !uŚZo . lo7pyłoNo. Nie ely. okłł'losię. ż. w nasęp
ś(i! ndod} n!|iejsa sĘ pojc 'nośó lntyok\}drcyjna mjll^/!.
lluśr'cj
cjx l0 pok.Żujc |óżnjce Nystępuj(e w p.jcn!Dś.] oRAc mię
suszony l
JZy ]ionlizowJ'ym, n .żonyn łqai a.9.iśfiośzkołanym,
'nllul Jo$J
włhel s' Pcbley, od Iłl Zlińu!łcy slę lym pfu.cscn oj2z lizjolog J{ńcs
s' Blgli.n do{łrcziją n!nępu.]{.ego *yJłśtricnirieco ZjNńka:
'
'na'. l! ' ].h 'e"\
h.T'.ł') l' \ł'
N przypadku ovo.ów topikalnych, któfu po
'7.7cjohr ' ' 'r''ni{
zgrRan Z dŁcsa ltrb
klzlkxDLemdnłlydnD r \ię ozllxd.ją' P. d.Ugie, sa preccŚ Ljoń
]'za.ji zrlhod7i N \Y Unkich lńżniołych bgz udzi!łu llenu' Dzieki
ń n ' d'c Ń'i lo t'l']' \ !l'.' n)'h oo |'7.'|'' |'o l'7'til
|n\ D] ' 'o ' ' ''t' |eaD.j_u'ą' n /' 7ni
ltl i'
niższych od łyRępuj4c}ch w innych nretodich suvfnir'
'V
ski.h lcmpentufuch nic dochodzido usollicnj! enzymów i bakterii.
wszelkic Z lhny chenriczne sprołxd7.m s{do łbso]ulncgo minlmun'
wynielnn} jesz.Żc kilkr innych pożytków plynących z 7!ś.so
Nania tej melody D?iękiliol]liZł!ji: (D oło. po!ńicszczeniU ł Ń
dzie povllcrdo picrwoinelo sJtrUi(ii) Zl.howujc Ś]bilność w !.|j
pcstu'e pokojowcj: ('ji) iego wlg. z|]'leiszr sig o 70-90!ó: a (iv)
jcgo.bslu!ii ranspor
Ponic!łŻ $!]c {ę lekki, Zń icj\,]|ł się koszla
lu' DodŃkovrkorzyśóbi.rze się Z niskicj zrwa ościwody wljohlio
-,rmmiyvu.\, D'ti.iL u.oourrn j "|. _I{ o'r"ij
łszy$kie Prcb]emy mikrobiologiczne'
NASA. czyli anreryklńska Nrmdo\ya
Aeronau'yki
poŻy(li
płyn{ce
^lcncjr
Ż
melody
lionli7a
i PIZ!nrzcni Ko\nriczncJ doccnilr
TABDLA 2'
cii viele lat enu' Dzięld dieci. złożonej z liońlizołanych Polrańół
w komośie wiele oiesięcy bez dosĘpu
kosmonuci mogą
do śłieżejźywności.Na Podsawig danych. oPublikołanych w 2004
i 2oo5 rcku prrcZ ańery*aóski Deparhment Rolniclw! w ,.JÓUfual of
Agricutur and Fed chemisty'', ńożna poó*nać c kowilą
tośćoRAc dh mią^zu aęai i innych populdńych oMców i wDy{'
Po/lol9lobfP'7.ddatri.lol.{D" en'ewuoel&h ) ' l' doda ąc' ze
do 2003 Dł! lmłykański Depł'angnt Rolnidła prŻetesoml lna
lizł oRAc pojenność{ntrcksydacyjnĄ plł{ie lŹy u roślin,w tyn
ości*śkaźnikós oRAc
z.ślowionie
'
l htrvch
'rżŃ
śvisż}ihMcóY
dh
l(ai
w*łaźniLoRAc ł!fr .'cTE/gl
'ar
135
Bońsła amely*ańsko
(dzika)
13
a
BońwlQ anery*ósk
'abłką
(z
pla eji)
czrsone' sczrsie
(Zo
skó!ką)
62
43
J6
Jablko.
*iwone' sczyŚ.
(bez 8kórki)
Jabłko' zloL' $czyste (ze skórkq)
Jabłko, Żlo!., socz}s@
(bż skóiki)
ż9
2a
26
22
l9
Ciuszka
(z zielon.J
upri{t
r9
l8
t3
13
l3
l3
I
l0
Kiwi
TABELA 3.
z.ś.wignig P..lości mkaźljkóf oRAc dl' .gai oraz śPież'th'
luryJch i/lub goiox'ny.h Mrłn
ś'b'wq'ruV
ltrh
mlŃ'"V .w.Ć !5&Ź'i}a&Ac{u!ld!ls)
r85
3
B[oŚłwinic
3
w
syspie'
w puszce
43
3
33
2
3r
30
2A
26
Zennialr. bruna.ny, gotowany
aenniak. cz€oońy, gÓtÓ*any
13
t2
*
go
h'drfiIrc
Badanie laboralolyjnc obejńUj4ce lylko wskMni*
Labs, 2005). schauŚ. AG €l al. (..F.demlion of
oRAc (Brunswick
Aneiican Socielies, 2006c)
(źódh: w!' x et aI' 'lourMl of F@d composition lnd
An'lysis", 2004: wu' x €l al' "loulml of A8licullunl aDd Food
chcmilky", 2004: schauss Ac e' al' ''JÓumal ofA8 cul.urd and FÓÓd
chfristry"' 2006a; schaus AG et aI' 'lournal of ĘIiculblal lnd
Food chen
)ooób|schaus. Ąc d Jl " Feoemlion o' Ańdjcd
socidia of ']'y'''
Experifuńlal Biology .'ourMl''' 2006)
ziemniaki. białe. gollMna
słÓdkio
żjofuilki, gÓtÓq.ne
ll
3
pr*nlują aklualny $an u e
czn poniewrż z racji Jużycb ńŻni. w awadości łody s świeżych
PŹcdśaqiole tabcle nie
Prplyka' zieloDa' śodka(BeIl Pcppcś)
6
5
5
zielona fasola, sumła lub
ł Ptrszce
l
2
I
i'u'UnJ.' o eJ.hl'uJnojcsporqnJ 3' l'onlv'\'nJr'ąZ'ó\i'
do innych popuhnych owoców i watył. Już pĘdzej n e'y ujennolicić pób*i pochodzącÓ z óżnych Óyoców pod łąlcm ich faktye
nej zaw Dści łody. Tcgo rodzaj! anlli7ł przeprowadŻiło Brunsvick
e
l 8boBlo''e'
o'ium / w_fhrm' \pŁ .]Du{.e
"nayl '1J lJb.''
q
.ię! elUo7'eoRAc' PunLlcn
że każdy pokarm załiga m'lej więcej tyle samo łody. Jak łidać
plrd$awionlth tŃelach' świeżyołoc iqa( posjada| MrtośćoRAc
śoosicndziesiąt pięć' podcas gdy jego liońlizołan} mią*z. aż ly
si4c dwadzieścia siedem jednÓśĆ* oRAc'
s*ąd si9 wzięli tlk 8E.ntycznl różlica? słigżqpóbkę zerłano
!v ADazonii naśępnie Pognmo z nił na lÓlni!*o i łys}ańo do UsA'
do Miłńi, 3dzie obłożonąlodcm nadano do Bo$onn' w Boson'e na
tychmiast zabmno ją do laboralo um i zbadano' TÓ dośłiadcżniepo_
kuuje, j* szybko gin{ rvłalciNościmt}oksydacyjno tgo ws! po
z.rłani! go z palny w zsi4zku z czym llzŁba ga pzel*alzlć ja
mieiscu R Amrzonji tUŹpozerNrniu'
NJułol.J do"/l: do logjc/ncgo -nrc'ku' ( +orc m'{./ Ż'r
posiada t* wyski skaźnik oRAc' musi zNierać óaĆznie wyż'
sze *ęż.nie Związków .hemi.Żnyth odpowiadająoych a praciłu''c_
niJn !' Jcdn3" Ń lr'l'emu Lsro' (n'U qJ)ąti h o\i/Jo .ię' f
q
'-''ym"|.',n4jdol"lU ię i.h mni"ini/ l boóE\ach iin.
'otlw
nych ruodach poŚiadaił.y.h vlsoki łskaŹnik oRAc.
sprawy jeszcrc badziej się \komPlikos!ły, gdy w 2006 mku
opubli\Ónrliś
J
BJlpującą
Foodcheń'$'y''.2006b schJ_s. Ącądl''le']adio.of Ąme''c.'
[email protected] ies of Ex perimenrol B iology Journa 1", 2006.)
s'ĄJtnh zsiął
'nrortrł!l''Jma
się w l9rl wynosi l].9
GAE (Iów
nowuni*óR kwalu galus*ego)' B hi. dowiod|y' że dla óżnych
3rup żywnoścjprp.rcjc ńiędzy hydrnlowyn skźnikiem oRAc.
\Ur4 /q'17$v inoloqv'h E
ię bdJ/U bhczeo od ńn:e
'hdł}
'niżdwa do ponad eo' Dla wi9*szości
owoców i
len ilo.zyn
'arzył
wylosi dziesięć. Jćdnlk iloczyn dla miąższu a9ai wynosjł
Pięćdzie!i{t'
ż}li pięć ńZ} vięcej od prÓpÓrji najczęściej wyn9pujących ł o*o_
.!.h 1.n''e/lylł llo.ł1r.\u'!DlDIJn'e't/)'o\ żlJ nf /rE e'd
/{'ylo\ 'hemi./')th o /n--7nIe \'ęLyei tro!} anyokl)dac):ncj
ńjŹ y inńych ołńach? częściowąodpołiedŹ na lo pytlnie opubliko
wano w 2010 rc*u s piśmie nlukosym
chemisty"'
*ów fenDlosych zno.jdujĄcych
(Źódł!: wu. x cl al' "JouÓal of Food composition and
Amlysis . 2004! wqxet . Journal of AgricultuEl an,l Foo,l
chcnis(ry"' 2004i schaDŚ AG et .l''JouIMl of Ag.icuhunl and Fmd
chenisty". 200óa: schaus AG el !l. 'Iournal of Agricuhulal an'l
do końca
',Food
mg]8
Na
ptz.s'.nikilku
micsi9cy']cdcn zc vspó|pracujących z
iami
chemikóv ł}izolował szeft8 8łóRnych ńałonoidów. Nrdępnie wy
t*ą ilośćtych ZviąŻków chemicznych. klórr Umożliyiłpu e
'solŻyl
powa'lzenie lnalizy oRAc' an!]izy komó*ołcj ochrc'y anlyoksy_
deyjnej y dytscyhch (cAP 9 omz rtr izy l'omo*ania si9 łolnych
inorfon uk lefunych bia|ych t l w in kth siedem Z nich
mkow!ło nldzieję' Poddtrliśny je więc t}n] tesiom' oko7 o się. ,. iylko tz} p.Zedośajłsi9 do cylozolu komóIek ludzkich i p'yczynirj4 do
redukcji szkód oksydicyjiy.h' Badmie dowiodło. Ż9 pięć 7wiązków
chemicznych nadzsyczaj Żmniejsz o fonoMnie się Rolnych mdni
kóN w końórkach' zNiązki .glikonowe spraNnigj oczyszczłty oi8aniz'n z woj'ych rcdników od !hkoą,dós.
rodników w
poI
Dl.czcgo L łbśnic4Ji pBiEda łilkgt
pojenność antyoksyd.cyjną?
Rośliny pou?cbujĄ PPe.iwulleniuy do rad7.nia sobie,e *E
seń oksydacyJnym' Rodzi to pytanic yplywjakich polężńych śrcs
rćw musiał!p'zetwaćpalmragai by łylłorzyó ltrk blrdb liezsy_
kłi pojemność łnlyoksydac}jną?
Palmy a9alnrcŹąbaldachiń nad tcrcnani zilcłosymj wshod_
nĘ3 ' dn'/1a A'ż'onl po|o4)m'n'pnnĄ pr{uon'end | "
' dy są nałe' Kiedy dojżeją i zrodŻą
nikl' Potzebują .ieni. lylko,
owec' mogą sytŹymać in(cNysrc plonlicnio*llie ult.afioleb\E'
To
!Jl '/lłJen:. 'ir n.^\Jkł.j poje nnuś.'iJn'Jok4d
J]nqj
szczególnie sidtrć na nizinach, w Pobliżu uek i ich dopłyMjq oraz
vzdłuŻ nad&Zeinych bagien, chÓć tćbl pizyznać,
ktÓpoL, jłti się
'!
w'ą^ Z o'Źymlnicn' p'ób{tto.hodzq.) 'h / wJ4n in\ L'y+'"ią.
ną liońlizĄł moif, P.zes{dać o bmku plrckonujących dan}th nruko
aleMwe są poddawane długotRałym. sbnowym opa
doade'^7u'\o fulnie' o('n) lńp'l.'lne'nJpŹ}kladkulu'}d7ł'nie
są s śanie pn.lrwać dłuż.jniż kilka dni Pod Ndą t względu na an'
'Ibreny
oksj9, czyIi brak lIon!' Anołśjabywi
I.
c!''
pŹycz'ną śńiorci io!]in
w
znac}
"Ę.von' T
oo. lnl u
J.dmN q oo !7nr l.U od
na a9ai noże miesi4cani PrŻebyw]ć pod Rodą. Jeśto
}olVym
ślinp
dzięki dyfuzii dcnu. klóla pabioAa w nicj od liścido *oŹoni.
możliw
Płlma łqli Nykszu]ci|a lcż umicjęuośćsyntezowrnja ene.gii
lde'ozy'orifosforłnu (ATP)' navel pod
{ końórka.h pod
nic.becność llenu' 'oś'ci4
w s}atemie koizeniowyń palmy a9al ŃdyĆhaDie
lleno\re ńoŻe zachodzić w lym samym c7lsie co melabolizm beztle
p'7 p'.]lU jnei'!Ji') i(Jnol':.icńńlI
'
pj/FĄ
u 7lel "l
!{.dn'c
lun)' |o'' l_ s 5' 'rtr
!
''' 'e
'y'
'Jl
w wodzie'
lfa lowy r' bgdąc salc za tru
'!'y
.'!k sLęc wjdziny, Palma jq.i v odńŹni.niu Ń innych palm
osy
]Jl
'o
\ęd/-r \
rczwiiałr sję w v unkdch oŚl9] nrcsii klinely.znej i środoRńLo
wcj' Kicdy
seźmie pod uwagę fakt. że w Amł-nij dgŚZcz p.d!
'ię
pześłje
codziennie,
ńłs dŻiwió' żc palma !a ł ykszto]ciła 7mkom ite
ńdchmizmy.dlpkcyjnc' Nld Alllntykiem dochodŻ i do innegÓ c ieka
łego z.]awiskt. Kiedy *zbieri się falł olc niczna..ofa sode vylcł!]łcr.Ę / ĄmJ7o''' N! "Ru'"r Ę' olr' do.' od/ Jo poJ\.7t'ni'
sanu w.dy R rzece obejmującego obśZ.r lysięcy kilomclół kyadra.
tołych' Rosn{cc na ly.h lgrcnach palmy plzyklyw! woda' Gdy fila
\choJł ooo'e'nu' qy 1!J il \od 7 ĄmJ7o1\''r"l ') EJdoqał\''
n'd " po-ie'7.hnĘ Do EEo /jJs''{a do.hod/ oq J 1,y o/Ę'r
PozoŚljc tljcmnicą. jlk to się dzieje, że kddy śftsolpddnÓsi
p'hm poou\t! P'7r'n!'lleniJ!Ą' Dl: pż)\lJJ' b'll!7!n'fiqń'
ńiący ł Śvei .iEmnci skórrc baIdzo dużo mlocyj in. posiada baldm
nhkq pojemnoić ]bsorpcji rntrcksydmtóN 'I}ńczmcń ovoc palńy
aqai' Zawieraj{ly ń]vnic cicnną skóĘ i pońw|yłll|q jlośćlntocy
jmin, pNiada ni.złykle dużą pojemność absoQcji anIyoksńantó\a
*'órc odpowiada b]rdzołysoki łlkłźnikoRAc
RozDzrAŁ 8
DoDATKowE PożYTKl
PŁYNĄCE z PRzEcIwUTLENIAczY
N'emol każ]de badanie zajmującc sig dietą wskłzuje na lo' ż9 cod.ie' e.por!w]nf D'ę.|U lub EĘ' ą pol|J| o*ocó\ lJtyE pow.
'
'
ńie zmnicjsza ryzyko syslępNonja choItb' choó ocŻywiście n kow
cy nrd nie mją co do tego sbpoĆenlo*ej pesności.
opublikÓMny v 2007 oku npoń z bńań Erupy dmdzi.$u ly
sięcy zdD*ylh mężeyzn i kobict, obscM$anycb prrez pięhlście lat,
ryk!Żał' że naj"ażni€jŚzyn ŹyDniLiem PŻycz}niającym się do pra_
dlużdia życia bylo rzucedie p enia,
luż a tyń UplaśNÓ się c4
'Ie najnniej pjoć porcji dzi.nni.)'
st€ spożys.nie MEyw i owów (.o
UńidtÓwme piĆie mpojljł al*oholN}th i podejm@anie nieyczeF
lujących ćwiczgń fizychych rówiież znacąco poprawiało dan ŻdrÓ.
wia slwieldeną że lldzie dbljący o ie czlery czy!'iki żłjąpl&.iętnie
o
żtemlcjs lal
dłuŻej od ludżi nie dbającycń o żłden Ż niĆh'
oŚatnio sykonan. polulacyjne badmia elidemiolo8iczne or.Z
próby kliniczne do*iodły isinicnia odwmlrcj zależnościponiędz}
spożysaniem ołoóv i łaŹyw bogatych w pize.i$ulleńjacŻe' l wy
śęPowmiem takich chońb jak chooby ukhdu krążenia. cuhzyca,
noEUtBÓÓ,{Jńl ,p' ne : choloby {.M' c7J Ńimor. Jule nie
chionić ms prad tymi Ćho'obańi?
w 2003 iok! ł ,'IÓuń'l Óf Ag cultural md Food cheniśIy''
ophano badanio, przeprcwadzone prM lansgna i wspólprisvnjków,
w którym posłuźono !ię obiektyw'ą melodą póby k'inicznej' prefe.
mwmą pŹcz spolecŻność mukową do naukovej meny bi.logiczncgo
oddziałysania żywtrościi lekół u ludzi: podBójnic ślepyń' ńndo
1'o\d')m b''']'' r''' p'7c icnn)ń' 7 ;'Up{ \ nl'o n l ol
"Jń' ł
.{ placebo. Podsawą dla teEo Śudiumbylaonaliza wynikół popr7.d.
dołlłhloś.ińogą
Peroksydac.ja ljpidół lo poję.ie odnoszące się do prcgsu ulIenia
nial|uszczóq pod!Żłs kiót8o dochodzi do Zniszczenil piersotn*o
lłuszczu. czyli zuwyczaj ,'dobreEo", nienaslconcgo k\Yasu tluszdo
łeco' co w rczułrcie noż. plowodzić do utaly spoistośĆi zbudowjny.h z nich blon' Lilidy te śanowiąpodslawoły skladnik błon ko
mórck neNowyth' JeśIi nicueanie {}lRalŻrnie wolnych i.dńików
przyczynia się do a|ej Pemks)dacj] lipidóu ndŃępJłem teco nqą
być nieods.mllnc s7kody neumlogiczne' z upłył.ń ĆZasu ich tok
syc7nc działańie p'yczy.il się do ÓŻNojU w oĘa'i7mic pocosóN
pr 'lćg' 7n! L'ók 'o!\ "\\n\w''
!] 'Ub\ neulnĘl a
'o7nc
ńg PŻ}mjnDńj ht Mm sip wyd.jc m podśrsie
przepbNJdzonych
ulec znis4zeniu tkmki serca. sylulcjo.a zagrt''Ź
życiu. FoPullrnie slln len nazyła się Ż.\9atem śerca i l'eŚ on g]ółną
plzyczyną przedłcŻesnej śnrieĘiPodobną alczność$yłła]a analj
za TRAP zaŚosołana na Zwierzętłcb.
DŻięki pełn]m
diagnośycznym możm obliczlt \oń.
'.somlipidós. Najpopularnicjszyń z nich jes
cowy piodukt pemłsydacji
!n!]iza zwjązków rcagującycb Z kw.sm liob bjlutvyn (TBARS)'
Kłłstiobańnuroyy to zsiąrck .heniczny pdńiący rclę odczynnika
ł analiŻÓwaniu di deh}du malonowego' tońcoł*o prcdtrktu pelok
sydacji lipidós. w ba'llnjach' *lóro a chwilę onówĘ, naukowgy słą_
czyli an.IiŻęTBARS do podwójlie ś].pcgo, rundońizowMÓgo bada
ni! laPrem'c'nelo' z grupą *Ónlmlnł otzymującą plac.bo. Poprzez
łzbÓlac€nie Plognmu bMlNczego o napŹshicnnÓ łł{cŻanjeb!do'
Dej subślNjińlukowcy ńÓdi obse$svać rakcje pP'dmio.u b.dania na teśo{anłsubŃtrcję (w lym pŹypadko sk z aęai) i pIscebo'
w rn 'po"ób o"{m'ol b l]wĄ '|"e sl o 3 '(h p nktń odni4'eniJ'
d/ '' 7rru |oFq'! \ic igv!7e Pde'u )mi hĄ {DlyJ)./fu '
'n'
lstńieją lóżne Śposoby na zabzymon]e reokcji
łańcuchNej pfuła
dzącej do pcD*sydacji lipidów' Jeden z nich polega
sykoŹyŃańiu
'a
n.lurulnie wytłarzrnych przez ci o gnzynów dysmulazy
ponld_
(soD)'
tlcnkowgj
katalŁy i Peloksydt' Dsa z tych cnzynów pełnią
brrdzo *ażną rI9 w ńóz3u, ponjewlż oĘan len mdzi sobie z icok_
lyvnyńi tdndni llenu (wol nym i rodn i*!mi) inaczej niż reszfuciab.
Kolejny sposób pÓĘa na czarpaniu Pl4cjwu'le'ilczy z diot}'
Dlate8o nbśnie wybór ĘlaściMjdiety, Óbfitej ł ołoce' warzyła,
Nadllelki lipidó! uNlża się za głósny czynnik odpołiedzialny
z! nvolćni€ się płylek
w ścianach tgllic' w 2007
mku opublikoNano npo'niażdżyco{y.h
z badań zespo]u dr Niculescu, klóre wy.
\r' J' to'el'''ll ]Ęm'!o4 /''\Jlo''\ p?Ą'qu kn'o.'') t''u' !'
cy ktwi. a ŚÓpniem Żaasatrsowa|i! miaŻdŻycy' zr pośĘdtriclvcń
anrlizy TRAP, brdljąccj ęŻenie pżecivul eniaczy, badrcZe odkry
li. ż. osoby chore n] nri'dży.9 n..Ż}ń wieńcowych posiadały niskie
\yskaŹnjki TRAP Niski wynik oŻnrczał s|abą pojemność a'lyok'y_
dac)jną surorvicn która ni.by|a Ę Ś.nić ndŻić sobic zc Śrc$m ok
sydrcyjnym. co N ieŻuł cie prowadz]|o do l8orćnia się nadllelków
lDdU'K_d\ do hooz ooń J't]Ą y'ż Ąn łrn'oly.1,,
e
nrzywane a ocyj.nani. vy&ępujące w trkich pokarmeh bogalych
v pzeciwutleniaczc, j* oqoc agal, boółki' Żunwiny i młlinn spel'
nilją lasrc zapo'ŹebowxniÓ nł rnl}tks),dlnty. Podobnie diely Ó śil
nym działa'iu przecjwulleniiiącyń- Zawioaiące witaminy c iE'
olra.owano kilła netod analizy lntyoksydanńw opanych na ich
po'ós Tn'u7DG hodnaq'bm'n) E!7yl' l'! ol 'em \J pol ''"nfjs/ą
z nich w minionej dekdzie był !.sl 7-dolńości abŚorpcji łolnych od
nikós (oRAc)' Pod.zaś tj Mllizy teónik labor{ofyjny oblicza'
\ iath miePe']ż'v pol!'rJr! \ n'n.e poqn'4trJ. p'od_(' 5-ą
Popularniejszc8o łolnelo ńdniła ł ludzkim organizmic - rodnjka
pe'o\..lo\eBo hro) rc!L!|i lań.uĆ}Ó\ei qoln' n rcdn'\ '' nE )
ńi.hb'J'n''nn '_003'o\uoo. 'l\ h w''lk' ńe'.-i'.r.7
(Jf trolc .h U'.' (oro'l ' , oqEta oŹrl] {'e'eT nl.)d3qlń)ń'
zespół bMN.zy Jansonl odkrył wtedy. żc a9ai.hfuni komórki. łiedy jce zażyłne w rozmailych dlwkach, a na dodl@k wykazuje siIne
yay,' Posługujqc si9 wczcśnioj lu opisaną. konlrloła_
słrściłości
ńą póbł klinicznł. |aukowcy Ódłryli, że spożył!icŚu lrlm soku z
donie**ą aqai (Monavie A.livc@) prrynosiło Żnaczącq popra\Ę po_
Ziomu pu eciłullcnii.zy lv sulmi.} krwijużpoddwóchlodzi'mh od
ronsunpcji' Tołarzyszyh lenu iśotna inhibicj! pcrokŚydtji lipi']cgÓ
'''.'i
7'a''a'd7echJ łur. ł!how'n'U ?d!qń subŃJncjeh'o.heml,n_
ni
się w $aruńklch lŃoratoryjn}ch, icŻulla. pomiaru P.daje sĘ v
krcgrammh ó*noważnjk. Troloksu m gnm' DÓpóki nig przeb'n'ńń
lq meiodą oŃocu agal najwiękgy polencjal neutalize']i WlDyth odni
M{ posiada|y 6liie ołme i j4ody, jak żurawfu. Fży.a, dŻiła jaBoda
i naljna. spoińd pńwie lęy$u populln}th pokamós zbadanylh PŹż
l
kowów mery*ańskiego D€plrbńlu Rolniclwa'
obccni. uzDaje się' że gdy ł organizmie żłÓ{ieka znajduje
więcej
mdników nadtlcnkowych. niż Potżeba ich dla spnvnego
się
itnkcjono$.nia ukhdu odpornościowqo, lowaEyszą lemu choloby'
a t!*że przyspietrnie piscńw $!@nir' To F4kÓńanie jesi pop
!ńe liczn'ni okspcrymentaml w dfuźdŻach, u nus7ek osocó\Ek
i 8ryzoni' którym usunie się Eeny produku.]ące enzym odpowicdzialny
7'
lobie, ńadllcnk'e-' 9y igenJ dycńuuĄ nld'lenko$el
'Jd7-n'e
(soD)'
obs.puje się znacznc skóccnic dlugości ż}tia o z wy$ę_
posanie cholób zsiązanych 7' $affnien' lyńczaem cryzonie po
siadajłce ńadprodukcję dysmutazy ńaddonkotj Źadziej nają udary
i zawaty serca' Tłunaczy b dhcago miqż9 rqai ciekwi nukosców
ajnujł.)lh sĘ se iem i złiąańyńi z nim chorcbani. w 2006 mku
of Alricultum] ad FÓod chcmht'y'
opublikouliśmy { piśnie
'JÓuml
p.silda
mjw'*ą ń& nou'El'rji D vnu
ańykuł dołodzący, żc agal
rodników mddenkowych ze łq{&ich dolychcas badanFh pÓłamó{
DŻięki niedzy o wpłysic Wln !h sdników ni MŚb ukłldy biolo
3j' /ne' ńDMe' l)nac'ml Jl.rulo\ a_\d'th' n! ny.-[dmo(' ir'
Lienae/ylprjr. po.n). rby.ap!( / ni F nar"'leipac:E
ull.nj!@y i mieć łonhlę md p..dukcjq Mln'ch ńdni*óv
Tl łŚz!*żc pojNil się Prcblem' ponieł' m podśNie badań
wykazujących olbzyńi poloncjał danej żysnościw powŚŹymyM
p'oou\!'i alnych rdn'lov L l'bu'db'iuń'ł 'łr.! n'e T'
M nicć pew'o'c' ,e podobnj pmce\ ad.e " /\Lvm mJnihic
L.n !lo] DL'ego q*nic mu{m).P''Ld7:- 7y{nosc pod kąer F
skulÓcŻności bioloeicznej, Żdin b9dziemy d!w!: ludzim ńadziojc'
że dany pokan p$iadł s sobie cośsięcej niż łaibściodźywtr'
n'U
Poja$ia śię.u!aj pol. do popisu dlż badań gksp.rymentatnych z udzia_
tem ludzi w konlrolNanyćh waiunkeh
w 2003 rcku ukazała się pl&a naukowa
poółnującr różnć $ki
otowc pod r llrm 7Jbd'Ós' pol'lcdol' Pon'e{J, .ii' !Ę w niej
od błędjw netodÓloliczn}th' nie spońb było powlóŹŃ opńywlnych
ł niej badań.
z prac] tej ni€ ł)nikało. że istnieje koEltjl ńiędzy
jloś.iąpolifsnoli w analizowanych sokach, a ich .ktyBnością biolo'
giczną u yivą Kn'lko mówiąc. dużr ilośćpolife'oli nje pzynosił] ko
ŻyścizdrłÓtn}ch'
lo noanve? Moje badania doyiodły, żc ilośÓ
jc*równic isolna'cowysępova'ie w'i'npew'
polifenoli ł pok.lmic'al
nych z*iłzków organicznych' obecnośćlych óżnomdnycb zwiąZkóv
qylwra synerlię Dla przykladu. pod.zas badań przcprNadzonych
pPcl Jal..n'. q\|oTocow.ńotr liboB'o''U_ L of8oĄ'e
7J
uw!żono, że liolilizsvane łęai potrrliło chmnić ludzkie kÓm&łi pred
łplyw
nad'loku Wdoru' naw. jeśl j wielokdnie je
'@i.ńoono
Nadtlenek Wdon lo łolny lodnik podukołany ptrz ciałÓ dÓ ochsńy
pmd pjoAeńar ' P7e. i.\ nlńiJęe konrclujr Ę wol) wJc p'cl nic_
go €okcj.' Kiedy wyryw! się sPod konlbli, nŹe uszładzać konórki
wi.dori*ć, Że aqai polńń ńdzić sbic z lyn rodnikicń na\wt ł n]kr_
skopijnym śężnj!byh dl' ns Bdosym zaskocrniem' Bad ie rvyda
Mło się suger$mą że ZdnwÓt ńe aqai łykea pMa je8o dzia}anie
anlyoL)dx)j'ci/d'je'ilw)nillńŻ'lego.1ieu|syl_.go b).'_of
zwi+rrego z pże*iz]łmień $bie Ś*n &v końóikow'th' Płnąl
/ Ęol iu' e.k'/e \brc{ rcnu'!oivę( oo nrd3sn! mT.'ę qy
dąMło, ilośćdanego złiązku cfumiczm€o
B'd.nc pŻcpoqDd/on.
p
nie odglywa
.7 r.pol
z
adnicćj
oli
$UTcJ'{o op'J
ł
'
ne w 2007 mku dołiodło, że 43% pÓliEnoli ZaNa ych
hiszpań_
sriE kuchni śiódzimnońońkicj jcs biDprzyswajalnych przez jelito
cienkic. mlooia'l 42% śajesię bioprzysMjalne po hydrolizrcji pu ez
bakterie i rczkłrdzie na \whłłnialne ŻwĘZki cheńiczne' hk widzińy'
złykt!inlomacjao ilościpolifenoliw jlkimśsokunic nem nienówi
łejściudo ułładu tńwiennegÓ Inne ba_
danie. aprezgntowanc w 2009 ro*u, vykazało. że sp.B ilość!9!ljest
zlmknię'a w ścialach komórkowy.h nierozpu9czalnych fogńenlów
Ełólnd o"ocu' ()7nJc7a lo' 7e w !elu po4'}ania p'lcciwull.niaL/y
zamknięlycb w ścianmh komó*ołych 39ai n6E jelilo musi mzhić
le bariely' Dopień {ledy polifdolg lw njają 3ię i zoŚają łchłoni9le. Na przykład, gdy przetsaŹa się pełne ziarn!, slężenie zaMrtych
w 3 ich PIZ civulleniaczy i ykalnie !p'da. MoŻna z le8o y}tiągnąć
wniosek' żc związki fenolowe bajdlją się w najbo'dziej z.wnęrDych
saNlwach' Niestety, te ćłnębz'e, zawiemjłce dużo błonnika war
o tym. co dzieje się z nim Po
stły' zDDcznie zmniejszlj{ włdośćantyoks}dacyjną pokamu'
powóćmy do nj omizwm8o badania
MŹjąc b łgyśkos
ludzirch
klniane€o' łykonaElp na
'anĘci' pd Jńm i wpółpMikół.
celem leF hddanń bylo spftłdanie u r'e i j' v'va wlaści\nś.iadyokydacyjnych i pŻciłzaPaln}th sku z a9!i (Mmavie
Ac.iw@)' Andiztr komóI*ołej ochńny an'yoksyda.yjlej ł eryto
cytsch (cAP e) (yk.zah' żg znlidu]ąe się w soku p.aciwulIenia.
cŻe pŹenikaly i chonił' komórłi uczesniMw eksperym.n'u PŹed
szko'lsmi oksydacyjnymi (p<0 00l)' Ponadń dowi.dĘ że zmniejszyłi
się piodukcja łolnych rcdnikół (re*tyvnych aorm tlcnu) (p<0'003).
w tym blkteryjn%o peprydu f-MelLeu-Phc (P<0.001): leukotienu 84
(LTB4) (p<0.001)i oGz cyto*inx intedeukiny 3 (IL-3) (p<0.03) co
loZna!7yI Pn\ooPoooo''e sl J7i9t'"!o.cńudri'Tn'u P'f {ż
palnemu zńńiejsza aktywrcję układu odpornościN€lo i łygasa odktóly działr
czyn alalny' To całkiem odmienny ńechanizm niż
'cn.
u więkvościlekó{ prz@iłapolnFh.
wyniki tych bad!ń pizynoszą nadzieję osÓboń ci.rliącym na
choobyauloinmunÓIogicŻne nbromialgi9.lńaj rumieniovrlyuo!ólnionn i ietyzm' sarkoidozę' gnnulomżtoz9 wegeneE i łuszczycę.
okazalo 'Ę bon'eT f loaórt' poolne Ń U./e{n'.o{ bnd"n n e
(ymulowały śęeniowo aktywacji ukłldu odPornościomgo, .ylko
to irczej związki chemiczne zawfle w Śoku yysJłały noinalizuj4
cc'gn
oo'\hdJoLDo'no( o
ePo !o'}utoqlo,mni.|venień
śanuŻapalnĘo' Możc lo tlumlczyć. dlaczego ośoby Śpożywająco ton
sok bardm często osiągały kou yści zdrwoho. Tak ay inacz.j. to za
€adnienie wymaga dalśzrb badań klilicznych.
Im sięcej danych m len temal pojawja 3ię w lilgntuŹe nauko
{eJ
bJm/'el ł)LĘJ. ń4 to' /c !\3l w)ńrT d/]Jdnie p'7ec d.
)r
)
Ul enkiące' pŹec.wz4p!lne l
!
hemnprt'.\in.. l/ięLińodulÓan'
óżnyĆb elemćntóv komó&ov]th ś.igżeksyBnalowych. Różne bad.
- d dopfu(Jdli\ do Z.d.n') rnqDnn fi]-ono'dó\ iinny.h p'7ccil_
udeniaczy zls!ńych w pok&ńach ioślinnych jako śubśancjibioak
tywnych' TÓ jgdeń z połodó4 dla tlólych zrcietd*iłÓ n$' j*iego
rcdaju "'bJ!n']e hlo'h- i,/e i7qii7ki .hgni.7lc /m'du|q ''ę
v a9!i Badania anafurzńs pŹepótdzone n! uniwerylecie dowiÓdł' że a9al zawicE co Da.]Dliej tzy tyśiąĆesub$incji ftochcnicznych.
w .ym lakr zwiĄzli' któft nogą przynosić olbŹymią koEyśćnJ*
Prz}cyn{, dlł łtórej zlczęliśmy za9anawilć si9 nad tym' czy
wyjłtkÓ yn Źódł.m prŻecivulle
jakiegokol
wyj'śnienia jego DŹeie*
ncjonaln*o
niaczy. byl bmk
ciwzapaln}ch, plze.iwnowo!rcrcwych i kląćniog}thpożyl*ół wylącznie na podślwie jeEo cech lnt]tksydacyjnych' zshęciłÓ b nis
do szukanir w aęai Ż*iąŻłów chcńiczlych odpNiedzi nrh z! mo'
duloRanie sylnalóv komó*owych podcz.s Śanóy zlplllych lub po
prcdu pcłniąqch @lę śmdkó* sy!ńaliacyjnych. Mamy tu do.zy_
nienia z ni€dychanjo vażką kłeslią, ponieważ Ćoraz wi9ccj osób w
służbie Zdowia aczyn! żyNić pla*onanic, ż. więk9ośćtrY chÓiób
!y'r
)lntcF. nr D'TJlhd or)lo\ !u '^ r. cho uby ncurlogicr
'/a
ne'cho'ob) p'leńan) lnden' n]^! 1/e\7\y{epoł3nrmn''on
aęai nir ie$ czynś więcci. aniżeli
Niżwyk]c cickawc są w lym kontekściełyniki b!d8ń, prr
pneadzonych przez J s.na i łspóbracoslikół, kióE prŻy pońo_
cy J na liz y TBARS ł ykaaty gwałlowly spadek perckŚydacji ljpidó{
ucz.slników ekspgyńontu już dwie 8odziny Po spożyci!
sku. szcz€gólnie Udsrzająca byla ńżnica pońiędzy osobami. klóre
spożyły Śo 8ram skD a gIUpą kontÓIną'
( l'ofl17 ' l
{osoBqnń
D' ló DŹc\o'u|l'. bgdmD /
'o
'_-l'
prccedul
b'darczyĆh' nie sPosób
w nich niezwyklc iygoy*yĆznych
catkoqicie polegać na jednyń ńilyń $udium' l.dnalr nie ńożn' tż
ich pomi]ać, poniełlż otzyn.ne w nich wyniLi Ś{ istolnc pod szglę
u ponad 90%
Pokamołe pić.iwullcnioc7e lo skłłdniki odżyłc7.śFlsdzrją
ce się { Drełcncii chorób Zwi4zanych Ze Mrcscm oksydac'nyń' owoc
a9!l7!( eiJ l' 7n- p'o'nlo!yianidyl y' d 3bgo 1oJ
' 'e')llo/ńnici
szać ryzykÓ yyśgpowlnja trh choób' Możc lakże BPłyRaó opóźnii_
jąco na p.jlwiJnie się zeynętznych ozn.k śrueDia' Ullcnianie po'
qoduJ- b'rLl7 e. w'doc/ne oTnDr' r''.u ul )JelDcEo r { /enh
się nł nisej skóze. Dlalego {l o dbaó o optymllny śmantyokŚy_
drt ) un oJ | /'eAo odlrt. b"oJn \.J alr ! nmi rTou(u Fe
{ihly słonecznc - conz łięcej z nich zawicra
porkŚynilry
stcs oksydacyiny nożg być takźe łyłołyłany
'fllciłUtleniacze'
tem,
łolnym rodnikien odpoviedzhlńym 7. nń,czenie łódbłonkl
n&z}niowe8o' w ścianie tęlnicy śódbłonekpełni rl9 wykhdziny
ńą{.c. kon'JL 7 d1!'\p'7'Pty!' łJłp'/c/l9()lcPoqL'74lt\'l
fues nnmcyjny. {'wołańy pŹcz rcdtrik peoks)nit}loły, podobnig
jak ŚreŚ oksydlcyjly morl pro*adzió do niażdżycy'
Bldmia pueprow rcne w 2009 io*u przez doktol Ddidr
Bella i wspótpracołników na Univexity schml of Medi.in€ w Fod
w.yne do$iodły. że agai posiJda me UdrlŻńjanh i ochrclilnia Da
',)n chIon !ci''n' 'ę'ni./r o eJ.mticm nJolhnro- lnneh"J| 'e'
pŹeprcwadzone pftz zespół doktola Rocfu i opublikołlnc v 2007
rcku s piśmie.JalcuIar Phfńacology', odklyło' źe.kŚIrkt z Pe
śekagłi lÓ^zo a naczynia. w zsiqzkuzczym możt być lmłtołany
jako po'encjrjny lek n! chorobę wieńcowł' Dr Andrew Lcvy wyklzał,
żt nieklóre osoby .horują.c m cukżycę, która noże p.ćIctIZić si9
ł chorcbę *icńcołą. sł baldŻo pod nenł yrcsoksydacyjny js'ny
ge_ LoJUi'rJ
7'P_l'e' o"oo\ .m4\7.óqnocul )'C'vlu'''l
'
Haplqlobinę (Hp) 2-2 Plynie z lego laki wniosek. Żc ńick'órc osoby
mają *ięcej pożytk( Ze śpożysaniaważyR i oR@ów zawienjących
duŻe ilościzwiązkós p'ecLsudeniajłcych i prz€cn9zlpłlnych'
D.v''nf clJde n' po'L\'d-'e p'abl{Ju l:rT UD |.jEĘ'o
nej $ftsowi Óksydłcyjneńu i zdolnościon Poznałdyn, dovenł Jo
łńios*!. żc iic & się apueczyć iŚnieniu zależnościpońi9'lzy 7no1
lń\cń o{5)o&).nJ_ ' n'u'odrg_ne'J ł.
neufuplolskcją, Ś.ż.ni.m się i uPośledTniem funłcji poaaNcz}th'
cłółnłjej przyczynąjeś inlensywnaść dzi.ł.ń ngtabolicztrych prc
ce.o\ b'o ne ni!/').n )'lx''i+)! en.'g{ łhnd/{cf!$Ti
bchondriach komó€k jnóŻgosych. Na prŻyklad dwa do lżcch prcccŃ
llenu spożyw ego przez ńilochondlia pŹckszla|ca się w lnionorod
nilr n llsn*owy' T|umaczy to znrne przypadki osb' które po spożycju soku z aęai d@nały wyrłźnejpÓpi.wy funkcji poznlwczy.h
i z m n iejszen ia poz iońu srcsu !.u rclog Lczne8o'
sfun zap ny lo natulalna odpowie'lź ukł'du odpornościoweEo
ńo allk chemicznn nrelaboliczny Iub ńZyczny, pochodzący z óżnych
źródeł. w tym ze Śrny olganiznów chorcbo'$ćrc7ych. Prcces len
a' sJ-"g' 7i'ho"d iJ ń(notr"Bi
!'Óni !\ plEd 'nle.łą '
'ir'
L'k'alńm' Prc/xpJ'n)m'' D p'l.iwzdp"l
'
tmi' oJo nJn /'pJ 1) do''lr,| i/cm 7 ['\ 1nr ńh \e 'nfen
lub rany niezbęJnych tomórek i sktadnikó* odpornościow}th'
lurl TCUD- Jla /orc*"
P',e\l.llJ .Dn,'Drrn) mo,e 'ei
pochodzqcyni
z badań nM ]''dlwnępnyńi
domdani'
D}spońujcny
którc
rcgulują pŹełle
mi' że miłższaqal zlNiera zviąz*i chemiczne.
l łe zŻpJlen a pomJgŻ]{l]alu w prmEa(h zdrł'eniJ'
'
_. 7m Elanr n{'eso lub rwkt'e8o
Jcdnlm /_
"po.oooB
'
zlpllenia je$ zahrmosanie dzi ania sub$bcji nazvw!rcj cvkl"k
.JE"nJ''!2'.oj\'''w2ooÓrcrtPo6lu7)lIm) rl'ąlcm'nh'b .mq
.yl oor.JE-nJ,) odklyl'.r!. ć ńu/w _' r' pJwn )m.'eJ' itl4n:e
coj\ r , no. a/ r re JJorc .el pPeriu/lod n_ r ''etv./ne '1
hibilÓly cox 2 yykazują mocniejsze dziatrnie, o$alnic b'funir dÓ_
siodłn ż€ poMdujq irkże nioko')śne skulki uboczne.
osobh' _, b ló /afl1ń'') trnf mpo''\ , b.d'n 'Uge'Uid'
.e, żc spożywmic niążgu a9ai moż! pomagd ł l.czeniu sŹeskiĆ_
gi /nlch' s p'łp'Jlu n'erló')t \
ucr.Tirouoo_
y -." iet5 b.7-.al
!r'o'tu
'eu syscm mhron
"r...40.
^o "{ "ńaŚępstsie której nolmdny
łiedŹ imnunologiczn4,
ny or8aniznu łJIZłdz! szkody własnym tka'kon
w 2oo9 ńku podczas lichych sp.tklń w Kanrdzie, Au$ralii
i sranach zjcdnNzonych dowied7i em się o Edzinłch. ! *'órych
ru.o ru- l"Aic.
om' o/1weg!ń('. |eJ lJ ro/ł /-pienx n!!/J''
ń{' 7"
'nId.ńu
knvionÓśnych. d.tykają.*o neEk, pluc i innych or8ańóv chorehl
r. zagraż! ży.iu i w y maga dlugÓtwałego leczenia lekasj i m mU nosu_
pr\n! i'\€lr7o1' 'o4 To'ód7. Lonq3leBoUJloJ/cnl n_
ftl U lszy kich osób chorych po kilku lygodniaĆh pi.ia soku z a9
powńcił lololyl skóry, n ]łątlotry z racji chorby. ZruwMono leż
_ e
U ni' n UBol\ p P' ń\l i'egrc.'l' D! voq' Po1'eww'oJ7in)'
,nI) { ,.lJ l rc'r\1'-on''ch\3_o .ob'c^W\'ne7rhń) n'c
mo!ły być dzic]eN plzypłdłu'
sy!Ąr h pilypomniała mi o po'lobnych rcłkcjach na ch'ń'
r! u.r'.1, udror'o ,oveeo. e,apo\'n-r Dr-J7"ni icl le
p'7ś'hl 4 p:. enlos an'bo n{)l ' brd'q!lcgo 1_ F'io're
'
potzebę pŹeprow enia dalvy.h badań,
pźypadkół {skazujq
'a
yzbogs.ity
łicd7łnł teńat 7łi4zkóy.hcmiczn}ch
n.vą
kióIe by
agadych ł mił^zu !9'i i me.hłnizmó* dŻirłania wysołujących
A(Ąl cUmłNYo*o.lAMAzoN
Zdłżytem iuŻ wcześniei ws'om cć. że o.'ośćto *trn zapalny'
MoŹc przy.zyniaÓ 5ię do niego dieb' Na pzykład wyspecjalizowane
blk''w'nl.moPlP'7-( ł 'h' ż''Dlln)' "d) /o'lanq syj vole
na dzirłanie olbrzymich iloś.inas)tonych ltusezóLv' spożyyrnie nd
Iych ilości .ych lłuszczós znnćjsza zaPrlenie' w ÓtyłÓś.i konórki
lłuvczu Uwalni!ą k^kłdy bÓińonóE wicl! Ż nichj.$ vtodliłych
dIl Z]rwia' Ten zalew homonów mor' p'yczyniać się do cholby
serca. produkując białka, któft uniemożlisiajtl rczpuszczanie znkŹo.
po\ \'i'' w) lJj.'Ę' /e nÓdl!
b''Je \'-'1
.Ę
hĄTb
{łol
/e
o'4/
UJllrdoii
ti' {orc łlaku]ą l /.'dłą m'tlobJ^nJ.nj.ąnBl'nl'3'
'
w iklnce duffzołej' Niłl de rvie, dlrczeEo tak się dzic]c' Badlnia
pÓkŁ!ją' ż u ludzi szczuplych tylko 5ła lkxnki t}Uszczołej sktada
się z lnakrotagó\\ nalomfft u bnrdzo otył'.h oJselek lon sięga 50%.
wedlug pewiej hipolezy, wyższs sażcnic tłuvczós bodŹcu.je Dakro
fagi do mjBra.ji w sironę ogniska zĘalnego' Kied} lań do.i.ńją plz._
strjq po pośu zjadrć nanwe tomódd (paniglajci. o tym. że u osób
J luJJah ..7)u/i(1i .r.ro os rom.T\ u- e'J o m nurt ,JmE.
' i' /n9
_'l]q' L /'oĄJ.o"
U\Jlnid i \E ly 'ch brcń !\cI
l"
'nlU7óś'
cytokiny są tÓ subsancjg przc*azujące konó'k m sygnrł do ataku
i znkz.rcnia'c73gorczull'tem je*śanzap ny' cytokiny pElniąisto!
nąmlę w cukżycy, łZmlcni{{. opornośó nl ]nsu!inę. Dlteco nłaś
die cierpiące na nią osoby poNinny Poważtrie zacząć się odchudŻać'
Peroks}dlcja lipidów
v
K'llJ lŻl'e' l'pJl./"'|oJó4 doc'3)li 7'Uq'7)hm -
lantcjMej nc'lycyni. Pzypńuje się aęli obni'rnie pdŻjońu cho$F! U uPlyq tr!'' b\l .Z /egó nF l :Jo.,n) u o'ób' k'órc'n . D
ły pÓprlwić proporcjo po'niędzy lipoplo'cinJmi niskiej gęśości(LDL
. holcMerclcm). a l iPoprole inlm i duże] gę $oś.i ( H DL choleŚciolcn) '
w 2006 rckU nrynaUśmyanykul dla pńDlr ,.Journal of
Agri.ultur.l and Food chcmńty", w kłórym ujtłniIiśm',że tłusz.D
zaMlte ł liońlizowan}m ni{ższu aęai to v osicmdzicsięciu d*ńd'
pmcentach jednÓnion$yconc i łiclo'ienasycone kłasy tłUslzÓwo'
]u.ł f 7]' h
e pPe7 \o( llŃó od /y\ieni
' Ąl''ooo e'
' "'
obecnie,nac ym śqiecie' l Śzcagólnie w UsA. spożyła się za dużo
!łuszczół nasyconyĆh i/lub uqodornionych w porównmiu do dobrych
tłuszczów Bldani'ekjpelynenlalnc i cpidemiologicńo udo]vodni]y'
Żc nadmial nasycÓiych !łuszc7-ów EzycŻynia się do rozwoju ohoiób
n' Ąniodo_BhncoL)'h l'lo.F'ole llka p.'''a"ł j o. ob
poziomu LDL chole eńlu
' Pod
w
7ględen śruk ru ry ch.nic,nej
v''l
tłu sz
!/c rc'lnne m?nił.Ę od /!" _TJ1.\chcho'.jc! lluwc7o" " l7wre_
Nhllol') n-Uro\tJ Ęd/q' /e ll'V /r'e ńogJ Io'dgn
',lc'.'h'
9 leczctri! lub prełencii podwyźszonego F'Żiomu cholesterclu' ĆŻyli
h p.'ho|e{e'oeń' 'cśDó-d7a D'JrJopooobn_ f P \'e w'Lńiny
mineńły, kwasy !łuvcbłe i fi(oscrcIe trie działłjąv pojcdynĘ' tylko
pmciNulleniają.ymi. PiŻytzyniaj{c sĘ do
znrcznej popńwy poporcji .bÓIeycolj w mszych oĘańihlch'
w 2ooó r.ku' w t)ń sanym'iśmie ł spomni.l iś'ny. że aęai złwiera spoE ilości ilo$emli. !łównig bctasjlosem]U, kańpstcńlu
s !trłnc! U l' 7ne bJJJn:l do"''dlv re k \UbjJLic obn'.'' po
v poĘczniu
z Śub&ancjami
Re.sumljąc. Ęai to źród|o pozylecznych tłusazów.
koŹyŃDLe na kr.e i układ krążenia.
'lzi
ajqcych
Naukołcy mie.Z{ poŻion strcsu między innymi D5 podsNie nęie'
lil alfl amylży GAA) w ślinianłach'Jośli.jcsl olo łf,$kie' ńśnic t'
śęż€nio norcpinctiyny (nondrenaliny). l co a tym idzio. kony7.lu. hm
monu $EsU' stąJ $yŻMc $ęrenje llla ińylazy oznaca yĘkszy &rcs'
w 2005 rcku lau*ołcy Z brazylłskiego LlniveŃnhdc Fedeml
.lu RioOra d" oo \one !rLJal'
hamujq rvydzielłnie łlfa_anylDy, jedneześde bloLuj{c typsynq' To
dzidł.nig ok rcślssję mianeń ałty wlości an'ytypsy nołcj
NorcPin.lrylrjgś Nylła'za'l przez nadnclc7€ i uwr]nim. do
ioobiÓ!
s go(ołościna łalkę lub uc]eczkę. Będ,r aółno hor
kr
j
moneń.jak ncurop[ekźnilicn. jcs także Uw.lńi.na pLzez zakoń
.7e' L a-U-r'.'pól!/ lneg'_rl'Jlnoqoq'3o o'gan' R_suic
na lo szybŚzym bicien serea, {łoŚcm ciśnienh oraz podwyższonym
D/$
b'''.o'ń 7'\1ń!a q łJ l'd' _ Dd']ńl leoi-' !d'i': .o
bic z.odzi.nnym nresem' Nied7iłi{ *ię. wynjki badmia puepfułJdzoneEo N B'azylji pod koniec li! osicmdziesiątyĆh xx wjeku,
PokŁuJącc. zc ludzie. klóŹy na8le pru ali pić śoka9!l. sawali się
szybkicipo}olncrYłaścirościpŹRiyuileni'oJ
Te nr Óbecność pż*iwulleniaczy' opraeł.ny pź.z sz*o|ę
Med}.}n} p') l ni!o!yJ!r xd||lo''u\klm \ ln'T oiTró-) m''
ne'' lnrlizy ctrłkowile.j ilości aniyoks\ianlóN
1 i a \i da n1' T AoJ
^
szt'je ŚŻybkość dŻiahnia przociwullcniaczy zowadych w diecie.
Dzi9ki loj mc'odzic anali.ygne'] moż'a rozróźnić dlva rodza
|Ta l a 1
j.
pueciRutleniacŻy] złiązki ,,dzirłaj{ce poRoli". do klółth nalgŻą
p.Ż4iŃUlIeńiacŻe Ó złoŻongj slukrur oĘaniczncj (np. fenole) orM
7q ql 'd/'Jld] re Vyb\o'
rcd-Jl " im'' \ .'' To \\U|ż'^nie
'ń
plłciwutlenilĆl'
szybkich
Ż {itlńinąc bierzc sięz tego' żc sitami'
rr. po
n! c v)o.o p'l.\ule rt tB"d7r. L ,4 I'r
'
"urh'e
w!ż sto$nkoło \ueśniejeśłydalanłz ciałl
Naukowcy. po pżebldlniu liofilizo*rrcco aqai metodą TAo.
dszlido łniosku. źeje8o miąższ zawiem Mk \zybkic,jlk i pNÓl_
ne pżeci ul len ia.a ' wyń ik i lych badań opubl ikoła rc w 2006 rckD
s
lnd Food chemńty'''
''JouinalofAg.icultuEl
oćhrona bloł}ch krłIn€k
Ncn'onl'o !o/ą o''kJ l'q'lr' .
i pożenniu mikrcorgmizmów podczas pmcesu nrzyyłnegÓ fuocyb7ą DU poJ !qo').h f-$!ytJs rąL4 sl5('n c 'rcnlcom7inn.
toh^s,nt no_r)) Pn,hlDnBll neb-rF'e r"ra'l'tuc,
znn zużyte czerrcnekNinki orrz ob.€ subsancje, klól.pr&dona.'
lJ l t do o'A"n' _u' Ncn.oll c lo'odaj bńl).h Ńincr' _Jn-i''
gfi nulocyty to podgrup! neltofi l i. onnulocyty Żawiemj ł pęchelzyki
e.zymów oJlryvijłcych dóNną rl9 v mc.hanizmach obrony p'zed
8rzyba'li. baklcriomi ] wiluslmi Dziękilym pęcherŻykom komóta
może skulecznie unice(wi/ i *hłani orgaiizńy cbdÓbo.wórczc
w pieesie zwadym aa8@y!ozą'
J.ślidanr osobr Posiada a dużo neu1rc6li. oznrcZl to. Ż€ ńa
oŚrą infokcj9 baldeiyjną' Jcśliktoś posjada nkki pozio'n neulrclili łe
kNi. możc wskrzyłać nr infekcję viruson{ albo skutki ubocŻne
chemiotelapii'o lń ridiolelapii raka'
Neulopeni. zmniejsza ?-dolnoić zwdcŻania inl'ekcji guybicznych
b'lFrnr-I
Dd-"o
\Ln-jr{ brli'i. plJ!u lmsur!.j
'/lub
ńi|ższu .ęai m neutollle. Podaas nszc:o badlnia zolcż o nJm !a 7l
o rrr du odpo no.t ,oq -go, - ,E jr
kieny wmo.ni się je mjłżvem Ęaa
Błdanie, łtóic opjsauśmy ł,,Journal of AgrjĆułtrnI ind Food
chcmisry"' miało naśępujący prćbieg' od ocholników cieszących
się dobrym zdnwiem pÓbrłńo próbki kNL Ttrk Fk p'ewidyrvano,
ich kew Zatieiah ilośĆncu'sf]i plasujłcłsię w !ńńi..ch norńy dla
zdrcwe8o ełosiek!' crĄ PopulaĆję komórek przcbadalo pod kątem
ich rerkcji M pojaNieńie się Eaklyslych tbm llenu (Ros), a nłśęp.
nie pÓddano jc dzia|aniu o7mlilych Iulworós ńiąŻszu aqaa ! ofekty
lego dzisła'h porównr.o do zthŃanii ngutr]ilii klóre nie zosały
yyśłyionem dziatan ic owo.D' obie BIU Py neutmńI i p.ZEZ czlerdz ie ści pjęĆ ninul wy{ałiono na dzi.ł.nie n dcnku łodoru' Tl syluacja
eksPelymeniilna p.Zypońina !o' .o sig dzigje ł ludzkim cićle, gdy
uNolniony nad.letrek wodoru olu Eakty\yne forńy llgnu połodują
*rcs oksydJcyjny' TeEo typ! dośłiadc7enieŚosuje sig poyszechnie
do ocgniańia skulcczności neutalDacji nadllenku wodoru. a qi9c ar?ymJw' D !)h\rpdni Jo'l i" )ch
n-'lenl
'cah)rny'
pot*lołanie
ludzkich
końórck ngu.
Badłńh ls dosiodły, żc
fu nbłych niqższmaqai poyodujezmnigJŚzenicpodlkcji Ęktyw
nych forn lIćnU' J!Ż batdzo fr!|c porcje niążvu Żnłcząco hamołaly
lwtgnic się rcaklyłnych form tlenu. Pdvlłrzine okspcrymcnty dosodziły, źe nałet nrjnni€j sężońy lozlvór a9al znakomicie sp.rł
dzał się $ (yn d?i.]aniu. Dopi.lo ro?.i.ńczenie poni'ej jedn€j dziesiq'q cĘścimbilionhrmołłlo ląłklywność'Itrtrynlisłowy.mtrnytu
do czynienia z potviedzenicm in'uicii, że przeciłUdeniacć zNva e
w lgli mogą doskomlc tunkcjonołać * o.ganizmie człÓwieka' Badanic
dołiod|o. źt miąźsz ręai naĆZ{.o hanujc lwoucnj. sję reakiyw
nych fon lls w ludzkich koDórkach neufoliloyych' odkry.ic lo
w sytuscji $rcsu oksydacyjnelÓ,
!'lJ7u]c'' o f c4''e JJ"dD't D',eJ'du'lcńiJ;J!c'/nJi'lui.'_.r
m i4ższu' md{ ch it*lel bioakly w'y imo8q pŹenikrć do komóftk
cŻło{icka' Ż.chowu.ją. ł pełni funkcjonłln{ fomę i j'lŻ w baidzo malych d]wkrch iłUmiłc volne iodńiki'
Ten ckspcry cil noże też Śonowić odpołied' nl pytmie' dlaczc8o zll.dlvie kj1krdziesi4l gllńów nieprńllroNanego/trieoczysz
czonego soku 9ti dzicnnje jc$ ł slnie zmliejszrć łpły{ i.sD
oksy'llcyjnego. Pamię'|jmy jednako lyń. Żs za'imoŚ .cznietopo
lsiedzimy i.ZeM prćprładzić jcvcze b'rdzołiele brdań' TJk czy
ini.ai, syniki trls7ych badań są brrdzo Z&hrcdłce' nawc! jcślitrie
s
posiadają
charaklc ńzśrŻygłjącego.Kolejne. prcsadzonc pŹez ńŻ_
brd ia. wypa'tają dh ĘaI bardŻo pŃhlebnie. szcze
pozndeny mechanizmy jego dziltalia onz jc8o wpłw na
konunik&jęmję'lzykomórkowąiekspirsję genów.
nylh nfu*oqców
eólnio gdy
PowlnynyMnfu prNsół sto%ni.
sl.Źcnig to procÓŚ ni€uchmnny. któtgo słut*om tru'lno jcŚ
pu eciłdziałJć. p'.de sszrŚkin z racji pojlwi!ących sę *anół zapalnych oraŻ $resu oksydadnego.
w świ{ie Douki hhieje o!ólne pżgłonmie, źe śtrŻnieprcsa'lzi
do deF{dacji ńżnych funkc.]i ńzyanych. od funkcjj poznakz}th po
lun\ci. ruchovc ciłłi'Pańuje zg.da, że Ńolnq olę ł tym pl@esie od_
L']\J ł olne Tdn'rl ooun'cńn
\ią4'i9/\Jńdńmeń j el|bol'c7n]m(of_\}/.nr1'n4dc'snmiemj
opomościłm insuliĘ. nilzdżycą i podvyŹsŻoń}n puiomem Nlnych
rcdniłów)' szfuujÓ się, r poud połoładorcstjlh po Meśćdziesiątce
wykazuje bkic oznaki' syndóń ńel$oliczny złięk9a ryzyko łysą_
pnni' udaju' 7|łJł_
ch7J') lya' 2 NJca)m.b'ece
'tr' !\J
cn'' lń(j ien!Ufu7)\óv
]UJ,''')ł)' \'s'm'o'ylo'l {ląl. 5'! /c
3teśenołsńrcyjny m i n ż!a ją zn n icjszyć popŹez odchudzanf, tę
żim kaloryczny' dietę bqat4 w pu{iłutlenb@ i ówiczcnia nzylzns'
Co?/ \'ęc.J 1'ulc jw
pP)p_\/f. ?e ol}lo.' rcł
"{lo''ythjeJ
byó Śaneń pżełlekł€go drsu oksylJcyjrcgo
Kompliklcjc pojawiająĆe śiępuy cu*rzycy mogą uszkadzać
tkmki i naządy otlz przyczyni!ć się do chÓób Układu krcowo na
czyniowgEÓ. .hońb naczyń obłodowych' udalu' chdób pŹyŻębi|
reiinoPtii, neurpa'ii' ncfmpatii i zabulŻeń funkcjonoRanią ukł!'lu
odponÓścioyego. w Przypadku wyŚgpowania cukizycy typu 2 śrn
7aplltry jcs bczpośredniÓ ZwiąŻany z chombq' cukrzycy
src_
'loznają
sU oksydryjDcgo i licznych łiążących się Z nin szkód o€]nianych.
osoby, klóre ukończyły sześćdziesiqty rck życi!. są cońZ śłb'
sze i skazDDe n! po'noc różńych insylucji' osłibieniu Ulessją ukrJdy
ieuropzekMnikóv szczcgóInic do.yay .o d$óch obszlóv nózgu
móżdżku i isloly cz.inej' Towauy9ą temu obllsy Dcurodogcńgra_
. i. ndL.7łre'omen{ /l oĘ3n'/nu' lunkce po7 Un.J o' TĘc'
' ni9śni,
wądośĆciata i zńniejvÓna mobilnŃć pMdzĄ do osłlbienia
kościi układu *rcowo'naczynio{cEo'
pylanie Dlac7*o mamy c7ltaó aż Ńarcśó popsujg
'u
.jakośćżris? żyl'emy prŻecież w d*UdŻislym Pielsszym wieku
Pojawia sig
nm
i naplawdę duźo wjeńy Ó Zn.czoniu iozwaŻńoxo slyIu życia i właś.
' iB).h N)boów dt'cl)'/D'' d'''ń./r_i5 'ię dobD'' /dlolien
Moł Rięc lepiej ł}ciłgnąćlogiczne wniÓśki j ztŻąć jeśćw duŻych
ilościach ow$e, łarzy ło, orac hy bogalc w prec ił udcn ia.a' k!&e
\kutec7nie ponogą nlm ł Pokonaniu Śtlu oksydrcyjnego wszyśko
rvŚkazuje nr lo' Źe in śzybĆiej JÓkÓnlńy le8! łyboiu' tyń bardziej
będziemy się cieszyć
7 njego w podes7-łym
wieku.
RozDzIAŁ
9
STRISzczENIE
GŁÓWNYcH PUNKTów KstĄżKl
w celu
ł
ksi4żc€ infÓmacji, pozvoliłem
jćj
punkty:
wymienić
najrvażniojsrc
ŚÓbie na zakończenie
przez
]Udy AńaŻonii jcst dług!
Hislorń spoży\yania oum !ęaf
iesŻcŻenia zawortych
.
i sięEa czasów prcbhloqtzn)th'
. łpołapalDa !ęł w t*cie całcgo swego życia wytważa ponad
Badania pŹeprcwld4ne na zleenie izqdu brczylłstiego vykizl_
ty' że w rejonach wshodnilj d.xy Anlzonki rośnie poMd siodem
i Pćł lyŚiąca palm a9ot oz'aca to' żf jeŚ dośćzaŚobó[ b' zaspo
koió sul. rsnqcy popyt Da lon Noc'
zalewych delty Amazonki pal
Dla ludów Żyjących na
'cEnach
funiokl'ŹÓdhmpok mJi.ao}i
maĄa' jgn glównym''oo.
podstlwow źI&łokalorii'
w niniońyn dłuŚu].ciu dzieje zbierania i loso{lnja a9!i doku
monbwal' bry9Fcn pofusalscy i anclyhńscy botmicy'
ipokJmań.l Śpo7}\!q
Miewl
A no7oniilą.Zq4tr' Z
'nn!'nĆJ
podczaŚ pmwig ksżdego posiłku' Potcj! dzienna świeżegÓ miąźszu
agli dla vićld Ż njch wynosi d*a lilry'
Libreu6 naukoM nie donoŚi Ó wy$epovlniu żldnych połażnych
skutków ubtrzn}śh ŚpoŹywania miążvu aęai'
wgys&ic badania dolyczłca Ęai pubUkołano w recenzwm}th
n
kosych. Puytta.zojąc4 qiększośćbłdłń przcpsM
dzono nad liofilizovanyń niqżvem aqaa
Lioli liz.cja .o lcpszr meioda lÓnsg vacji ow.ców Ń suszenia rz'
konśo vacji' Pozl2L
pylowgo. suszenir na ś|ońcu i innych
'nelod
na zachołłnie vlności odźyRctj, skkdńików filochemicznych
pisńach
i amyoksydacyjnego potencj.tu a9ai
B!d'nLpo'ntĘ'o'.'l60oqlod7\{.frUibioJłl)N'or'i' il,
JeaipublikoNlnoł znmząc}ch, lecanzosanychpismach nłulo_
Nych. ukich jrk'JounalolAgricullur and FmdchÓńiŚty'''
n J!ch Ó'jlni/ '&hw fJ(Je 7 h\'m
\\ol'e
'oJ'
'liu.hoo/ą$
or8anialymi subśratami' jlk białka i lipidy. M.g4 Uyk ać DNA
w
MrUI(Jch' okJd3cJ' ) 1o omolekulńo/( -\7{o'r
'wJch
szkÓJy i pryczytri!ć się do pu }.pieszcnia sbrtnia i/ltrb chońb'
Anlli,rzdolności absoĘcji łolnych mdnikół (oRAc) to rrtelnl
i Niar'godia m.loda porórvny\yania ńocy anlyoksydacyjnej pokar
mu' Po7wala na ocenę śkuoanościsymialan lÓdńika
Mlnego
lo*efo nrj.Zgścio i \Yytsa'JneEo y naszyń oĘaliznrie 'crcksy
przepiosadze
jedna*
pańj9lać
,ć
lę
rnali4
o .ym.
od'ik!' Nrl.ży
Jr
rq'e'drnF.
7c l.'n! \ub{'ncl' .E
ir\icaol'er
T ".o.
ZmniElz.ó nvoŹelie się tego rcdzłju re.k.yłnych form tlenu yylzu
oRAc to ,,punkly ńłodoścl'
oRAc lńgrykańsk' DePa rmentRoInictwa
pPósdał prałie tzy$a ołocóq łarzyy i olz{hów, powvf.h
Powiada się' Ż9 jc'lno$ki
Pizy pomocy alalizy
ł
ni€ yydgpujący.h
kuchli ameryłańskicj, oEz miqższ a9ai pod
ich
pojemności
antyols}dacyjnej'
ką'cń
Lio 61izÓ{anE a9a l posiada najwyższy wskaźnik oRAc ze łszy{
kn' /oJd! ) h ror mo*. / ryiarl.cl r' \ p'7.p',!. S/&..c
się Eo y lilelatuŹg naukołe.j na lo27 nikiÓnoli ównołrżnika
Tńlołsu
B.oJnD
na grlm (',moli TE/g)'
fu_.J". dol)./{ce PĄ]rTno.. 'n')oy'}dr);'ej J1al
plasujq len o\yoc m sa_
ł odnjesieniu
do rcdnika P€rokŚylÓwcgo
mym 57.zycie lńty owocół i waŹyw. w leście oRAc posilda on
l02 700 jednosck na śognmó\Y Dla poósnalia wyniki rcślin
dzied7inic żunwiny i boółki amerykańskiei to okoIo 9 000 iednoslek' Nl pod avic sln]eEo te u
oRAc nic nożnl jednsk świerdŻić'że jakiś pokarm jes Ęszy
uchodząrych
a lideńw
\y
tcj
vMynkic ovoce i saŹyła rvzbogacahrTi'?nepo'i.JJją.cw6alBor
ubJ"n'rhlo
!luJ/L4diclqo
od inleAo, tyn bardziej żÓ
HydrońlovJ pojeńność oRAc wyno'i db liońlizowanego a9ai 993
/ńoli TE/g i jest najwynz! spośód wsz]ekich pokarnóv
Lipońlowa pojemnÓść oRAc wynosi dla liolilizołmego Ęai 19
/moli TE/8 i je$ najłyżsaspośód łszyśkichowŃów i łaŹys'
wynjk alalizy Pojemności łntyoksydeyjnej ów'owrżnikr
Trcloksu (TEAC) *ynoli dla lionlizosUego a9!i 744 /mole T€/g
i jei nijNyższy ze w5zyśkicb dotythcŻ.s pęcbadanych pokarmóv
w}nik analizy mocy a yoksydrcyjnej Ędukcji jonów Żelaza
( RĄP' r)no\'Jla l'ohlv'\J1rBo''J 21o trńo'iTE/s:ic'' ra.
syższy 7' w9yŚkich dotychcŻis prrcbadanych polormół'
Analjzl TBARS wykazat!. że nie fil{rcłane ani nie oczyszczane
hofilŻo\ln. luD /"m'oóne _jh' hańu]! l.p'doq l rrrc\..dd.il
dutrzół u oŚób poddoea yn nndomircsanenu' podwójńic ślc-
pcń. b.ddn'UlŁy/oqaru'' g'UpIlon''olnJ"'o''l'ąPlrrbo'
zdolnośusułanii anionorcdników nadlle|ko\y}th wynosi dla
a9ai 1614jednosEk soD ije9 nlwyzsa spośód wszyslkich Po
*!rmóv Rodnik nJdtlenkowy lcrcsltriczy s Patogenezie yielu
choób' wylvaŹa @ż badzo toksyczny mdnik hydlołsylosy' któ'
ry przynosi mjvięcej szkód w oĘanizń]c c7łNicka
D.ę'iJn''Um ''n'yoi.}d!!JF\ |HoRA. ' \oRĄc
w'cm)' 7.
aqai posiadl wiclką 7dolność ususmia fudnikóN hydioksylowych
sporr ilośćlite tuty naukoFej podktślr_łcanieŚresu oksyd!cyjncso w roŻłoju chońb Z\yjąŻłńych z prc.sani $łrzenir onz
rolę zNa ych ł djeciepolifenoliw złpobiegrniu tym ZJ.wiskom.
B ]mi. pokazują' że miĄższ aęri może Zńnicjsaó slrcs oksydl
cyjly zsiqany z nalunlnie Za.hodzą.ymi prccesami' lakinij.k
metaboljzń tlcńowy i $!ny zlpal'e oĘanizmu
Badani! łykazały, że s*, ktćfogo pDd$ałą je( nieocz}szczone
lub
nieprzńltdme
podwyżv' poziom aklyłnoś.imlylkU zdmłych dorcsłych osób, Podda
działaniu śresuoks}dacyjneBo w randomizovmych' podłója9al.
śyd.cyjncj v slrow'cy krsi
nych
nie śIepych bodlniach nagzemje.nych' Z 8rupą konłolną śtrująą
Badanir łyk!z!ly, że s*, kńreg! podsavą jes nieoczy.zczore
lub niepżefiltńwane a'ai, podsyżsa PozioD zsiĄ7łów .nly!k_
sydacyjnrh w surcwicy krwi u zdNyth dońsłych ÓŚób' poddanych
dzialbniu *rcsu oksydacyjn€o * randonieanrh, pod!\ljnie śle_
pych baddifuh Mp'emiennych, z gmp4 konlBlĘ @sjącą plaebo'
Bldanio wy*aały' ż u ońb p.ddańych otwdtE próbie Irljnjcz
ńej. spoż}Mjących codzielnie pŹez dt .ygodnie sok. którqo
podŚałą bylo nieocŻysŻczÓne lub nieprzeńltowrne !9!( zDacz{co zsiększyla się mobilnośó zmniejszyty dolesliwÓści bólÓwe Że
Śrcny Śawów kolańÓwych i kĘgosłupa
'
lędź'iorego.
{ a(!f/w:a^ antyo}sńac} ne Dol'J {pPe1'lJ
7n'jd'jq.€
'(
dÓ komóEk człowie*! i śł8zać
lam ocbroĘ an'yoksydacyjną'
Badaniąs)ka/aly' ć 7ndJu!ce.'l \ d(d 7{'{,r'
'n )or.)dŻ.'J
y'ya
ne pobudz{{ aklyłnośćanlylksydoy]ną surowicy krwi
A9af zawiera pońad tży lysiąĆe Zyiązkjł orgmiczn}ch'noktśl!nych mitrmn subsancji ń'ocheńi.zńych, lałich jak fiavÓńÓidn
polifenole' ańbcyjany i prcantocyjanidyny. comz *ięccj pEc n!_
uko*}ch, wskvJje m korzyści zds\btne lowaizysące spożywl
odkqIo, że antocyjany
tj
ffij kl'sy
ałde w aeai mąi{ pię.ioknbie
h.yjuńł
więtvą moc
innrhigodeĘ śł}
nącylh a swrh a Fksyd.cyjnyrh słoś.imści
prudrc\@ylh'
Dwa anlodlny
w !9af lo cyjanidyno_3_glukozyd j glu
od
kÓ4'dcyjanidyno
znądując}th się w
'loninująe
3 kumarynorulynozy'lu.
Kiedy konórki łnormalne Mpol}kaj{ ńNonoid, dmidyno_]'
gluk@yd (c_]'R). Eggują uMlnicnigm naddffMw, którc wybió.
czo uśńiercają koń&ki rakowe' Ki€dy zdołe konólki napoly_
k3ją c_}a. nie u*alniają nadrlcnkóB Flawonoidem dominującym
l
qmnkĄh ettrryTnlJnj' h gr}%ne poddJo dłJT''
śfulka wymłUl:ącego młŹ pułkq lionli,Nny nisz a!€f p.sMy
nał lwnic Ę 3u2ów' hmBł ih IIr^ś i nniei'V' ilośął r.ó''
miu do gnpy kdlrolrej. w kóa] nic DodNeo ńiaźe! aęf
Badańh piowłdane iad liońlizMnym !9li dowiodiy. że posiada
Kdly
ono potęźne dzi!łlnie pŹeciłzapalno
D y'.ro'
zdJidui+€ "ię - ŻcJ' b Żl(Ż d,nJ4ą hJmu]ą!o n! w}d/iclJn.g
ze ślinianekalfa_ańylazy' będącej u ludŻi malkeEm (Iesu'
sil
Analiza sumy p.zcciwudeńiezy (TAo) wykLlłi' że aqlijeśzL
rółno szybkj m' jak i PoBolnyn przeciłud.n haen '
Pr4prosldmne badrn d \Jtub. r Ld,lr neurrch.. rozaJ
białch kr*inek k!wi) potrakbwang niążśŻeńl!łi ra8oła|y
/naon. 7mniei!/on{ DTdurcJą Bolr)'h rcdniko( tr oLpodie
dzi na .kslozycję na niddenek wodo ' Inhibicjr wylzulu Mlnych
rcdników z n€Utońli ullzymysak się nałor pźy sę*niu jed
ncj części n' bilion, co sugeruje, że dział.nie b zachodzi ółni€Ż
Agii ŻNi€rł spoĘ ilośc lłuszcłw ioślinnych aanych jiko niÓśe
ol.' Dominującyni ł lyn ÓWu ńlolemlam! są beta{ilos@roI,
klmPeśe@l i sli8mastercl' Dowiedziono, Źe le Żviązkj cheniŹne
zńniejszają poŻioń lipidół'
Dzi9ki amlizi. inhibiloóv cyklooksygenazy okaz o śię'że mi+9
a9al dzia}a hanująco na cylrIooksygenazę'2 (cox_2)' Jgdnyń e
sposobół na zmnigjszenie oŚrego lub pŹewlekĘo śanu zapalnego jeśsłaśniezahaDołalie aklyłnościcox_2'
Miątsz ag.I zasier. wśzy$kie z's niŹ€ {itaoiny. mino'ały
i pieNia{ki śladN niebędnc dla ludzki*o zdńsia'
MiążŚz aęai ŻNien łsz)slkie 8mjnotwy eczĘenne onŻ wićle
lm'no\l'\oq
endoAeńń]ch
fulÓl'Bhdl].!nlvybB..l
sludŻklm
Aę.( o dob! Źód'o
n'erczpuJczo.ncgo blonn .
'
ka' Nietzpuszczalny 'o/oUJ/JneBo
błonnikzawienpÓlifenol.anlyoksyd&yjlc'
dlilego nie Powinno się go lsuwaó podczas frłrcwanja lub Óczysz
w śugnmach miqżv! !ęai znajduje si9 aledwie l/10 gnma cu
ku' oznaca tÓ b.dzo nis*i puion *ęgloMda'ół'
w miąższu !9ai znaj'lujc się bardzo ńało $du' aledłie 0.25%'
Dzięki dośIćżeniusarlości ekonomjcznej ovocu aq.i dIa
AmŻ/on'' zmn'.n/o)o E)c'nkę d'f{ dlJ pof7eD Poł.klwcn'a
w 2007 rku
$,n
ołe a9ai Śił
śi9 tÓłovym prcdukteD żywnościo_
e*spońosanyn ze wŚchodniej delty AmLonki'
scinlnie palm ąaidl. pŹy:\iwinh 7 ''-n.en pĄlm) /fuc/ą.os'9
zmniejglo od cz6u' Bdy w 2007 deenioiÓ adośćjej owo .
Dzięki odpNiednio zauądzanym plan'ejami palm a9ai (aaałaD
moźm zbiemć
Anazoni!
ołse aęxi i gtl
srytric z
palny hćz wyrądzania Mkód śto.
tąo' ż. jest 'płummi ziemi''' dośarżjąc20%
l'jma ĄJipjĄ.7y'i'
d"Ulle' \U
3i9 do
Ę3l ',I!.fi
'b.o'!\ji
atmod.ry onz łytwa.urnia llenu'
Kiedy miąższ aqai dÓdmo do wysokolłuszczoscj di.ty nuchy l)osiadarlca] 599l' lenów wspólnych z e|owiekiem. Żnmząco łydłu
żyło się jej życie odklyto leż, że miąży ł9ai blmujć lIlkóneoge.
ńlznaczenig dla cukrzykóv
Badańia labo'!'oryjne wyku'łŁ ż€ zwi4zki chenićzne Zayar'e
R aęai ddakywujł toksyczne biatka i wy\rctuj4 autofagocytozę.
co ńoże wskazywaó nł
że chonią Pitd cytobksycznością (lub
'o,
ją
pŹynajmniej
opóźniaj{)' zvi{Zmą z chorbani neurde3ener.'
O AUToRZE
nezę, .Ó
N'Ltoq om Jo8ło nę _o7po,'^ /$ yl'chemi.ae pl7}a/y''a_
q
Jl' e ię do oo'ę'n}!\ tośc sŃcip'/ecŃ/ap'])'h m'ł7'7u Ąni
okazalo się' t!
one hamsvać mz\ój śchofuń ńilŻdżyco-
wych u zyieu ąt'olrańą
wytweajłcych dziEsięciokrc.nie wiecej chole$e
fulu od zwyklych zwicŹąt'
Badania *ykazary, źe zsieląa krrmione djet{ łysokolluszcmsą
Zlwifającą ńiąŹŚz a9ai posiadają niższy LDl_chole*.ol i *yższy
HDl-'chol.sercl od zwieŹąt s g.upie konlDlnej.
ogólnie rzcz bioląc, owtre p.siadajł dwa razy wigksą lojem_
nÓść anlyÓrŚydacyjną od wlrzys. zalem sługn. sq nls€nią by
ołocó*
Ż{ązki chemiczń. zlwa e w ńiąższu a9al
nuniklcj9 końórkołą u y'r'
jcśćcodziennie więcej
mogą wpływŃ na ko
związki chemiczne zaMrte ł ni{ższu aq.i noBą ypływać na ekŚ
p'e'ję genó" ' Vo?e'o tluń&/y. tzcńU p I r n{o'ow 7
'
'''e'Ji{
cy.h !9li Popmwia zdrcwie osób cierpiących na chorby auloinNJ pŃ'la\tr .Z.Egu bm erIpe1men'J \.h !ł tlł, i !ł lno
'n
'
JL'erd7ono' rr \ol o\oco\) 7lBioaj{.) Ąai
)'c po.i!d3 sl':ci
so\i mullgenn).h }hsog.n')'h Żn'rylolot{c7n).h' *Jta/'je
e h) Jn'ym 'l
i n]ue' oży Ju/y 1.ooĄ.iu dou{n)m nie
'genne
Dr Alexmder sóaus jeśDyę*lorcm 'ls. Bsdań Produ*ló*
Natur nych i Menlqnycb oEz pEzesm AIBMR Life Scierco w
Puyollup' w sionie wsszyngton, w UsA' od 1995 roku połrdzi ba
dlnń nrd paImł aqai i jej ołocani' Uodził się w Hlńbuilu, skąd
!) e.hal do Noqego n4u \? / Td7 n4 u wie\u pr(ru l! \rop_r
ma8ńleski ohŻynał n. Univońi.y of Neł Mąico w Albuquerque,
nalonilś sopioń doktoski na cdifornia coŃ Uniw4ny s sanla
A s sudL pod)plomo/e ulo./yl ! UnrverJrv nI'.lel Me.i...
Univenit} of washiqton ł seatle, Univeśily of washington
tr l&omic' JnlvclJl) oIP'gd \oUnJ ier]noc/eśn:c
'sl'|tr. ''ęnD
'lo'Geolgil
state
wvdziale medycznyń Unive$ity ol Tcxas w Gllrcson,
Unive*iry oGz Californ ia State Un ivecity Fulldlon.
liczne sanoviska akademjclie, m'in' był
Dr schluŚ piaśołlł
pDlesEm Kliniki Badań Produktów Nltury omz adiunkłen na
wydŻi s Mcdy.'ny RoślinĘj w anelykańskim Kol*ium Mcdycyny
Nltumln€j w ponlrnd! śa*zyn kiłoqnikiem southweś colĘo
I'Jil l. \ sco sdJlc: prcI"'oTm n'd7q.c7Jin\m ł Poludn:osoŻa!hŃn'm kohB'Ur v.dv vn\ \J''opll)!/ń.J: NJU. o Zd'o-'_
w Tempq dyEktoreń liŚylu.! Badań Biospoieczn]th na ci.y
UnivcNny w seanlei onz ł}kł owcą biÓ .tysyki i cpidenioloEii
w BaśyrUniveNity w se le'
Byl czlon*icn Rody Domdcrcj (AMPAC) Biura Mcdycyny
Axern ywnej (oAM) rmer'kańskiego Narodołego lnsytutu
Żdrcłia (Nltt)i czlonkień Komitetu ds' szybkiego RozŃoju Biuń
suplcńentćw Diely (oDs) lmer'k.ńśkicgo Narodołego Inśyiulu
zdmwia ( NI H) ! ie.eńŻenlgń l icznych nonograń i pośvięcÓnych Ś.nJJ'Joń i'n o. E. om Fo'.nL7n)' dlJA_e'yk.ńl:e Kon(c .i: n3
IHŻ Fr.mrkopei
(UsP)] oru EcenŻenten pncujłcym dh baŻ} da
ńych Migdzynardowj Infomacji BibIiogr!ńczncj o supl.nenlach
D'elj ' lBlD5' PowJnĘ
d/
' \'połp'. )
7
NlIodNł BibliÓtekł
o'md(rT l-'o'aJcJ
Rolnjczą i aneiykłńŚkiń Deplnamen@ń ds' Rolńi.lła (USDA)' a umożliłiającejdoŚę?
do cyhtów i abśmktów bibliogmlioDych z publikoMnej międzynarc
doŃj hem(ury nfulÓ*ej o supleńenlacb diely'
w 1935 roku dr schaus zosa| wybrany oncjalnym przedśaw'
' -fr UlA ró pos-d7rn'e crupy BJd]"'f' d\ P'oao 7d'o"|J
w Świłlowej oĘanizacji zdrwil (wHo) z rekoń.ndacji dr Hafd.na
Mahleń, Dy..k'o.! oeneralnego wHo. klÓra uzrskah Potwiedze
nie ze śmnyseketala Depdamenfu zdfuwh i zisobów LudŻkich
UsA'w2005 rcku otzymał od Amłykański.go Kol*ium !a E cZ
RoŻMiu Medycyny naArcdę Linus Paulint Lecture AłaiJ
wktd
',Zl
ł nauki medycŻnc"' w ]996 rcku b/ oncjalnym pŹcdŚ!łici.lcn
organiaji PozalŻqdoł}ch w delegrji nerykńslriej Agencji ds'
Źywnościi LeMw (FDA) na konfercncjj pośqię.oncj specjalnyn sub_
s!'.j om odżł łczy nl. któĘ 7.ĘD
Dr sĆhals Zljńuje się naukąożywieniu i ńcd}tyną rślinnąod
ponad lŹydzicsu pitciu la.'
czlonkiem honorcwym No*ojoŃjej
Akademii Nauk. byłym 'es
przeMdnicz{cym Rady ds' pblityki
ŻJ"nu.'on " j_mdc} . Ń')konsl.c] R.o) Pol'lyl' lo!\ 3
PublicztreEo. holorcwym ztrłożycielen BlytlskĘo Toważyśwł
ds. Źywności i ŻywieniJ,
MedEyny Żylvności,
dytkbren wykonaw_
czyń Ańgrykańskicgo Tołaizysnva Mcdycy'y Prercncy']nej Jest
człon*iem Anerykańskiego Kolegium żysienisve_Po (FACN),
Anel}kińskielo ToyażysN. Żywieiia' TÓłarzy$ło Biolqii
Ekspcrymetrtalrcj w Nau*ach Medycznych' slowarŻysEnia n!
Pe'7 Tec''olo3'' N_'\' o
ATe'.\d'\l'.A! KUhLiuń
'
Tołsykologii,M jędŻyn.rcdo{eloslovarzyszenhnarzeczToksykologii
^!FnU'
i Farnlakolo€ii, Am.rykańskiego rosrŹyśRachemiczn€go,
V ilTJ UJob.bu Surr/y.ani. nr
Nr.\i Oprdnic/..
'/.c/ RoślinLecz'iczych,
TołarzyŚw! na Źecz standardół Aflyk!ńskrch
stowlzyszenia Toksykologicznego' uaz Międzyńłfudowelo
Tołarzyśvaspccjalislół od zlburzcń odżywi'nir'
Dr schlu$ uczesttriczył w ba'dzo *ielu panelrch ekspftkich do_
tycz4cyĆń Dfubleńatyki bezpie.zngj Ży w ności' Ponadlo, od 1992 rcku
plEłodniży Podkonitelołi
na
ds' Bezpiecznej ŻywnÓśĆi { Konitecie
amerykańskjego Tołarzy$s!
lrccz spójnoś.i Marki (cDnPLI)
r'q JutÓ'em w'póld!oen l37 publil&ji' \lóc ul'/al) "i9
w óżnee! rodaju biulc'ynach i czaspjsmlch naukosych. ł lym
ra* cenionych nasazyneh iak Erpri enral Gercntoloar, Joutnal
a'f klicurural a FoÓd chlnlilnr' Requlabr! TorićoLq, a ll
Phal ocolap. ReĄal Failule, Fo.d and ch.nicol To|icalgJ'
lntłna|ional Joulnal d N.lloloqJ' ]ntgnationo] Jaunat oJ
Tori.oląy' Nntrion Rc'earch' Fo.d chedi't!' Bi.ląical rruce
Ete'nd. Res?arh, or^z rau ol aJlhe anerican c.lLe.e oJ Nktnio .
od 1979 do 1992 $ku pełni] rolę redaktora naczclncgo /nLr'alżrdl
Jolrnal a| Ri.Śocio] okd Medica] R?x?drĆh'
Dischausjeśautoreńlubłspótautdem22książckpoświpcony.h
prcblemalyleżłłietriąo{zelorem 2] tzdziałów w różnych rntolo
girchnaukoyyth' m'in' licznycb mzdzi ów y kaŹdej edycji TgJlóooł
aJ Norn ! MadiĆi|! |Elg\ct sc'en e)i oFacowani! ni lem!. loko!
rienoli w fundanentalnej publikacji Iaconienok: vnańin E Be}ond
fu.Ż/ń?ldb (cRc Prcs)i rech rzdziałów v a'ra.!'|a f'@dJ
Pron1olinq H?ahh l.Aldenic PIeŚ, oxford)i oID
F,oas
',
'o'd'tid]
hl Ćoneel rr 1nen| ond Plevntion (Amdeńic Prc$,
oxford)'
RIRI-IOGR
a'?Ł.!/ M.() ii lb
b fod
nfub
lnl
BĄvd.. Ja' FiqliL
fuMl
ń ó.
fu
slury.
Ńc
FIA
roqb dmii&d
"łMą! k fuk
An@n. fuq
oJ
A
hk Mfu:
by
qi
pdń
(&'c?.
fubar'' l%31ś| \14.
slfu\fu' hl sMivhh
Mfud'
MgoDA'DĘWN.MuozE'fupkdo
(Al!*.!).rń ldd
Mijo, cr. Bcu.m
sdśm' BioĘiJ
brcsts h
NL
d
chŃq
Dur4 rc. un
d@biN nln Nbs oilrcpiql fn i
ly
"rd o.'i!/d''
^BIcanHolniPc.hlypbfuhr
cd Ntłtiar"'2@5] eo s!P'l! !rs'3Ż5s'
"ANli@hu@lolcr
Bre v f btpitu d tu F td. tup M a tq n 7h?
tu bb
uirufubuA@fuPąb'cŃ
^tut
oJ p
bt
D3:AnoRAcupd!ć."Nleftł'żdJ
Bb Y
FłłtkR' Ge'l
Pł}'d.'.@/J
''
fu!funAn@
np@tu.. h&rkjrMdomnnseo
eBendmi s
FEmim,
mla
200e.
Flm&ry (&łr9
tut,tur
d'tdlicpjlojip]d!hfu&L@*."ł?t
nfrtut alMldtha ,u)5:*!.
ch.ń.l,]M.fu kn@ hdńarńe
f
86
w. Mtfuj Ć.
sbrfuq
.rydoe w lrr
Ęł4'Lf wóton
RR'
BnBhm! r' vdtum s'
Mandbwrnit, Br
P&rq.
Iśx
L
{!n
rhwie
),Ad
@d
aier Pabpiind,
pdy v ld!'l ł
ElLBńii
nh
N'
A'n{o b. Dd Rb D'
tM@taltutuid ,tustq'
sdnh
61e.6r
!ńbolm' ]N'R' fu
'
łeńd! h
s,Ihni
Ę
iai!ąl
".P. ad Fd cbnhlą.'fuŻ|'6|
łln'bl'' Io5i
erul
M u .h@i
3uiiro' J@nJ
c6ioErpht iŃlhs ilo fu n]. ol Eie
.nd
Ó.AmaoŃ4."!e!fu!kł''.
fu
k
(s!pl
)]
^ruĄ:
178
As^eUJsNą'!\ivBn!
17ś4.
,óls 2ó7s
snńń
d
fu o' B@bth *' v! ! jadŃi Jc
,*' -, *",,;,-"
Alr!.ńłr dh6v' rhc RoW pałd' "' ^"-*'
tuh@
Mf ) d
d?ud4 (q{) wió oóo
jb of
UlAt
Bud
E,
Berru!
R.
Giruz^, aum!
lnd
Pdn; Fq6l Fąre6 h lh.
Bff.6drK'MeEłAv.Óru'łrlPo
N
tu@JNrn! D Br&s CH, rro( s,
lbbtty dA9d(l @dłe!MM'). "Jeńd
olĄńąluJ
od
A9d(''łFd?uc4
hń8b,r$'''19Ą1:A)535.B
*dsmddkdrh ! dsr @b!d, /e d o/
ckn^'r|''M|3z:1932 79N1
B6hwly p, MŃ@ DĘ cd wP I B!
lwb6h blEĘńś(v!€ńi!n q6dbli8^n').'kwl aj Fd k rt!'' 1931:
darcbq
A{idk
(rbbB lpp.)
ąl ąnd
.,r
Fd
,Md
Fd
M!ń')
o.mhlry".
lo'phłoli.s
chutr|
alA3 drluąlcfol fold
.ÓRńMedrdRa ń.rdaphfu|'19q|15|316.I
Pt641ip
oI
tu qr Rbft.B
canlw
Pdur
'd
forcn3'Ms,A4e'ń!''ttfud
.
EĘlU
Aa.
vłnfub sv FB
cG.
o
olrf
%r/4
B.hr
hromilim
(Pćns4 })noh ando oNblikov.i.
keńa e' VBp Fi6oj.ą; Pfu c@
yNdbllślhPsiiq.d fu{ś d
ąfu Fd c1,.hin1-J'' mt 56|
p]ymĘh@Etu dk, '!'!/'al o/Ąńdfunl
(RFlsk Pż&bł!j{.y hdili Tgmm zbi.uj$rl' oY€ ad.)
RdBvLP.6lelM.BoYjMh'D
.oTF\ooropdn|b''i'Pdrc'
'AvLąrniso@ioL!.Jo.tq'lr'.l
ńld'aczlaŚ'"rnabęb&uhE 6'.fupiis'lB2:12:55:7ż
( \Mr
0.
iff ąiilB s'i@ą Br o (l.pd
a. u,E. l'.r . qlliLA (oh.!. h'
,d!b|''' I w' "Iol{l / u,''''Ił
Ałtul,rcl ąnl Fd ckĄbą,,,!|z|50:
Fd
od
Ądatug o$laki
of
e
dt
Me|^FlpdŃ'"chwdqruP,id''
-'ń'&!4//dol'ł. u@' soihdń'
|E .P? dqąą'Ńan)
(mbi! hi
at
RP6;
r.ńrn |łl- Ełlafu
Hodsi
JM.
TĄ.
oJ
slt\
ol
lh.
|fu
lh klq
ftlii. A' Bńe v Dt
oJ
Gc' u'iqidmś) ń
clhicql Ń|i ią"'
JwBl .,
lo
ń. P.fu
lŃi
A6|
Dj
d aJclńhd
Y.
ao!
d
ńr;{invń fn
Ńifu
óo
A$o!iń (&rry. d.ro.@ Mń)
d trońt4Ba
Ąv'
Ńr |'''4F
ł!r'lnut6.PńnŃbn
rwa le/ /er' Ki's c ld l
nld
\
aPx6.mlo
\' Vu4rra'
'.
Y.
Ń jllld(fury
h' ńń /-mn ]m _dńMN.ńói.l
lidinMAcŃrĘq
aI
ą314'
alAłi ||ąl d Fd cńkł''2@5:53: 1341.'356.
U
$wLR.dvilciłitr'fulyph
*ńńnr!'Tż.
plH'sh re4hF'c.!J
@'ĄĘ
Nli.riq"'
2oo3| 31:
K. fuliPrcltrlńńrc md
,rs
bLd tur.\ o ! od si oion d.
l DŃ'
^9d
l
n Guk,p?
fureL fu)
]wsDL.Pdń'1\trc}a lh?hnł'
n
lon{,r6' 'Anłbą| JaUiąI xclkt.
h
Ę lho6
k€y
sł'np forcn rcs .s ń Amulj{..Fos' &oĘy
hlhżqgl,o .ne* ajnąvnfu @a0ó
rck
d
t'lN Kai P
P
|fufu+ oL/49
ea
(B4'rb 34lł'ó) ggDpr6n
M
dń
L]s AID
1td5
oJiiąWlhł łhhĄ
)'
Jrc55'
Fnjl rcFń (rcv d)i
|uąI
'Jond
o/
Psó plo
Fi.d €El. Mm.!' 8n'l' Es'
).
oiEddMbrosy.m3rre s2arsrd
d.jnkc bbutb.
krul aJA9.t
d| Ą.ńn qd lc
fobli$hg:N!łfuaa'ĆT.l9h
KńE'cl7h?
r.d6y \d\d.t!'"
d d'
GĄ!nP'io! d
dEhq Flyńodtr
M{8! Fs' Fd{o Da Mdotrl F ho w' s rciJ cs. RoĄo MN. Rdńq$ vl,,
lń4dogids.'9qB@ UmdichJ
pht sĘ drcńmDmlqtJ hioni
@8 rc latbdard
d'"łdbelr@8vłi.-'M:a5(1):
Ę Mdd.]iohj Ro. T[
Pdg!@
/Mo",', am
exrft $iń'
Y l.d.l
f ąud
e. tu$
ą r
B@!
aJ E l hr oph n @
b
Maft
' hhd
(&e' rruis'1iEńdani
Auld P.deBlq Hąrh
M!ńdJRss.DdouDL.siqńa^D'6
obb p@d{,iob o! Mejd krud, a
na@a(E.*ot
*Mlń'):liBi
b hd'Ę ł] &@/Ę !.o.* b Ppł'l4
Ó*mgis'hĘńc.AĄlhpEdrs'Tm
cryjsnd'do'aFciś
d
Elh|opfurualą'".l9v|lal5A19'
"H!N|bdaŁ!''1995'A|39.335'
aąlnd dAclidlvo]
and
Fd
fonł M'
ch.hń
ołsn
did.bsfuna
ud fdc dwbg edoiide' tsv$ (fup) łśłs:
l mnFdŃ
gPrcily (oRAc)
dud}
"'ąłż'
"l
ł e/ła olF(d'
Ltd BhhĘ
Pń$ń fus: N.v
tr@l M4b'|.\E!ńcn\p:
Yo*.
n&
bEFuDREiŃafu.RoszH.oldnisdi@depŃ ąhd@dpfu@lt
bbfu D.BtBG.Tfu sT.Pb^dvid(],wifu dpigńdłdĄd
|Ek ry d ? n ę ! W). rfu oJ lgdlfu Ń Fd fu Ń r|'' fu 5ż| l59' a'
]
ń[email protected]@i'nrcxylDdi.de
PEb'"lauml dAłnaluąl ord Fa Ćh!n^ł!''M:50: ż71z z1T'
slb iy
of r9d (EuErpc
d.Bw tu)
HBq D, d B. l{oh Ę A$ał r@ hyfuPh
(oiEo ediJ ab$ńe( cr y (oMcE) d plu@ d ofu! hbbgtd Ud
Id s8Ń3 ,a|nd dAEIt nłd ed Fad chinb!d''2Ń3| !| 3Ź3-3219
T,hyhfumtd.lio'idldpisD{'
PehćcPdsc LA.Td{d'sT's .s.M
n
4ł Gubr d.ru*
Md.) Nb od o
cM!!y..3:56:x9]ró00.
bcenb {ńdtd oj| frń A*l (E!t@
MM').'jÓlsd o'Agic hBl i Fd ĆheoLf',.. 2ml| Jó 4631 6ó.
fu M.Ębcś.fu b!Ś.fu c1ModdllmD'ńM orysbyfu d.lq
hŃy c ą@nd\ 9 M l a! Ałr !ud ad.0.ł c lqfu t|'. W| 51 %1 44,
ndb ąd afuł Pobehą@k |eMs ń
dma
|
@
fu'
(Pdm
da
An&uh)'
|
ł lda
Pdor Rl- wu x. Śóath ( ŚoDd!!d'.d m
opi'ypbemlisń6MśUdójlbry
@|emuńŃM''ó!
mlioid synsi!ń ń
jfu
ti..r it
ue uffi Hdń
d \Ę.eblr h'l B ld|'
s,M MosA,c
awirc. rA. Mcr
drudĘ jń Anuń somi. hiBh ndd
ab l xb M, M! J, H@ Y Lfo J, Mo! H, Ć@ L, b3 w kó@yuh sphru db!
JiPicd. b}ds. "łenbl ,ond ol
Etrd! olF!!]t
foeiB Jc. futE!
N'
Aca AĘ DEh
JD.
krcfu . Az Biffihi
d( shg e qdcyts
fu Rsrc vl/,
trcdńń6
ł h ''lli
fuch! AP,
c@dio L.. so$a MA, MddB sv soę P]' fuo T' sói enh
ońd nJ+fu qd dol.fraIoI
pulp
(Elkry dcrud
Mf)
ol
fuĄ!6 e
^rch
ML.
Mifua MA' l{dfunnT' M'ną
rqdo ąF.ily ad ińibli@ cł lkż
k ncdlly dltl @Bu|fu Mą
hlr d6ld ihe P@ądhp oJ !h? n@d
Ęi.dl xFąr! @a kglbdą'v| P't' B kr'\hg Eq!h ,Ią.'M|34l| 971@
rucrc od rurk( ńd d]n lh l
)]
Fwabr
ntrm&ology".4m;46:97.104
aJ
Awzank:
^fu
Uii{afuyÓ'cinb!.Gine!.fu8d',mr.pht2?.
^
ld5l.
MlB Ę M!i. Jc' Alń.dł o.
@ 3Ę
Td ąifu
Mń'{4!l)*&d
dli[dbod'
dńlqłiN
(Nł&igti{rugtfu
'p3jumpNlos
M'
Fed!śts'
AgdąjfoddFodc6.nń!r"',00{i5{;łló!1ó7'
s
b aPE,
nM'
su
edr
Rc, so@s
F
sM.
MfuĘMQd4bAzEMiMfu
X Ud q' (Etrrt oLiq Md) Ę
itudMFi{m&2rraL2l'
anjs D, cbd ra. orisiE MN, &d Nro
)
I'
fudni
BfM
j di
fus' ojud.41o
v
(Umtrń
lmłlÓs)' -tsd'h caosbr" Es|
Anefrhi slm b@' .a{p. d.e&@ fu' (ą0'
Fa d c r fr B lrl'' 2&śa'5 4<22) 3fu 36 n'
rwl
a!
Ę
&
{43
ful'l
ł''{a'
e aąilanij.ll !!r bd bllfi
Ńv4Ż łB 6b AdiŃ|'foxto|qy"' 20] ą mi' v /Bk!.
v.nąi A' Hifu a' s4l.'} ?Wluliar 4
E'
d jlnc
' Nhr hŃ h
LNl cs' wB x' l!a('r'!'! dł e): Ar Arp4fun
'
hld 4 hlid1fu ąli|]l, Eńle ol orl&dh, dhbilb ań l4iil.Wl!ry
@!iił h6.d ą 4 ę 4 .t biMsq ud elńrol łil ltdln lo E! ! ańplł
Ml!ąl fu pdEl'\| rkw ud HaL' B 4jh cł sną F lż'crlpbl 11' ahn
M. &ruó A ld5'l. bdcu cbcdd kiay (Acs) s'np6bn s. 6 oinrd
sol]iE' Ac'
'lil\\
rcdlni h hunu!. "Jąlrul
sdus^c.c!\d
Pp'
b\.jn6'B'r''
l
Anedlh)' 'AŃ An trid''
y
1975] 5: 265
sces'Ac.vux,fu u.o!B,hdą
sąh,bsEą{ńąrdBidąyJawnd''ż66|ża|4):^145'
whyAEeredlb3PreWnl(].ą-funfuAdiq'il,).
Fln fu' .,łF ''.u.a cqf) noń
cicni!ą syEFfun ol Fhvd d d
Ausl B'
'm&
tAb mll Ćo'rcop@. Fd| żm& A6m
sńłohh
T' wroL1d RE.
''''l^ 4ą!''
'' .
olłl,iior. 1993 x oa].
aątĘl orNd lhr''żr6 11: 535 94
lrł
n,-
6N cĘ
j
dE/łF d{i.e Mń
'&
forc
gńplii! ń bb.kry (R!fu L h}d&) uńsFnńs. FlyPforclh.
shp.rsD.FibdsM'Fcfu VDdh.ń@@M,bol^,aurc
s.
@l (Eutt otnc. MM') pd' ińpŃ
Ę fo&os MI_
(ldnrc dńD
d liqi&
ń@kt.uft os
Did @to{b'fu viń
s@a
h,
&brfu
fu
c
BŃ ov FŃ c' H.ft'qt JA' sdfug N( ful ful Flp d
(A9'FlMhydńpFMidfu et!bfu ddd*.
Mń
lNM aB'.d'!V/'!'drfu.UD.gĄfudlle
Pń
\| me
ń
TE.
t
Lt!: BbIq, u!
coiBliiq Ł'
,
Nc{ Yo* Bdhńd
.
sbB ( oi!
Is96
'
ż.
cld : Brc ' N!
M iPr.
s. Khghon AD,
fuą x kdiiv
shx'kteJ'A]bdolT'fu Ń.a!s' A'rFdnhń |fu+ dfu fu l
i@il ffi !a! 6lfu dl a hił h fu '"kFilMtfu do<l/l żl)l0|15o: a}5L
slnaq ],fk Nofu
)
3
'
INDEKS
bbhł Mdijuliq x cdl
p
Amnir (cFwoia) (zob.
sigrdh9
4{r'EńNdbodGog4hi.$.ćly
RV BBbA C.
phyłMfultd Fotsńk
TODOA
of
4ii (futa
dryhg'toundFodDqńedĄ.'' n:$:11lł13'
Tofu!Rv'AkfuD'tsŃhg6MD.cuh.e'sladyndsltdńdqtdpwd6
or4J slp (EutP d€@ca fu').'6mlof Fd EĘh.Ą"' ml s' 4ż5łr1'
vejń
ND.
xi
a.
otll
Ę R&lB'
ARorbiiowy kws (bb. wnmim c)
Adeno,Jnot o*fońi
(Ńą
vld ('!6(ĘvrlxĄo Ńfu
@n@MĘh ery',Dfu 'fu!
dÓ
Brkń\ Ńa.
(bb. a.ąD.llp,s
Banks'
(PP,Jrcdnjk) 30
'osń
q
Boówri (zob' y
chcńikówAillily.Żny.h
zous.caEylR,Lbółb@D(M
a npŃi|id l n ny' " E4 { hl 4l d e q ń
l09
Amrbnki dotaa 7' la.l5, ló.2l,
hdrc'o
Eł' 1dl): 4:
11 ż. 41 6.
trri.
A
eyjany(zob.
E
MFł!'ii!,3q4s,
l6
*oioidy)
sl,76 1l',
1l3'
'?2
.4łJ,l,l',,)
Mon ie"
choDby cyłi]izrcyjrc 1l7
crco'
cook,
ł!.i&t (xoko'
Jmś(k!piei)
FLlwonoidy 103
2) ó4,
119.
efuyj$y
_
cukzycyó0'71'74.75. llI, 1l3'
cyjmidyno 3
g
e|ukołd ktrmlyic
cyj.nidyio.r_glukozyd ó6' 7l
cyjroidyno
]
9,
42' m9'
l
N@doM Ak{denir Nruk (r!As) 12
Neodr y lilrrul Srmeiia (USA)
firvonole 65. 6ó' 3ó. 33
FRAP m.lizr
(*l
'ilyÓksyd
lów)
tynoryd 6ó, ó9' 7l. ?a
willm fi'
(pźynrdnik) ]2
c.jilznb. LJeim barba
"t)e1,96
cdB|(zah. Purbą 3raM,m)
cltsim|''l'' Padirn &ł.u) 12'33
aft lpe olłm (' lp;)
miiÓtw&y
- liof
-
1Z r16
N
l3' l30
Nń'|zob Mqifuh dtłolfu)
Grdria rff sor.r, (Msgowi.O
Edłajds,
r
!.żżlyę,bRnbwtufu)
19
29' 30
condl utrivdjry 63
cox.2 (cyklooky8.mza
13,4, s9,?r,75,33,
5' 1,
39' 4a' 53'
l7' z0.
LinmNz, oj.nc bksmomii 30
Lipidów
P.ńkyJmjr 4,
7l.
53, 61'
korc ej! 47.
l0l 'a
Liońrżkjr' opn p(nsD a7. '.ó'
Liońlizrcja.
m.!r, eq r0r.105, r07-rcD, r23
zl
l]l
lu
rraĘifuo indfu\Mhg}) 34'97,
lizołrn. 33.41,42'3l'35.
}.łn1gNid (zó'
c?ńi',aaM)
lłhihd .t,kĄ'a
subsbcj. n'cheniczn 66. r'3,
lnśylŃBadańBioĘoranych13]
J
|Mrajok) 6'
l.
P.lcni. papiemół a3, a5' aą 92
P!ńy _ &kylc (zoh' Plc,ć.eoł7.t)
35
'
.r.ri..'d)
Pa!łini".W Gl.ma)
Ń1,lrli |Żnb. Ar i j r k t fu . h| l ŻB i !)
P.jib.r palm (ab. Radr
Mmiok Gob. Mrr','o'
Męctaaic
a
|zah'
Miżdży.! i&zyń
P a Ś iJl or a jx'
'ę'iiczy.h
72
i d a)
12,']3
prpdt
Peri.on.. Ni.holA 3q 59. óD
fu.ŁYloq'ldnik (bh !!blr. innjki)
Phaqn
Jdlli!łd (,3,\'n 8e)9'
Prcmbryjaiidyi.
wwl(d {rej lł/łlMlli& e/Ł4
19
(zob. FhNonoidy)
Pl4iłud.ni'm(Db'AntFŁnddy)
złiłzkililmh.mivn.s.41,66'39
3'.90.9ó. l14, l23
fuk 29.45.4ó. ó4' ó4' 69.73' 74.39. U
hpa({,)
tubuh(bb
Re*lywne
^elti
mlu (RNs) 1ó
l'omy
Riod. Jbdń,
B6łlin lz
Rodnik pomd'lqtÓsy
R,bust
26
34.
(zob'
ieo:ls (!Eż|rł)19
ó9'9l'97.93.l0].1l4
Rybly oq ó0
so.]a'nŃzgloi
'.9ó
wolne
12
UiiweBy'd xllifomjj{i
',
1'l
'5l.66'
j&Jłdcs-Dvycbr3 w
wrlli.s, Alner 12
walsttdJor
).t (Th.) 26.19
D.A]crandasĆhr!\Ś j.{ dynktorc'D
dŚ.
Brdań
m.ń'bylpro]'c{romlliijcłyńB
l łliunklem pro'tsorm b !w./rń ń.l]y.yly nś]im.]
ByreronkL.nr Rady DoBre.i(aMPAc) Bi'tu
Medy.ynyAlh(yvnc] (o^M) !ńcrytlńskilgo
N
x
dołĘo lnśylufu 7irrcłi!(NIHI.Likicń
ri'du ds szybki,lo R*Ńoju N BjU'. sĘlcn.dów
. merykŃlk Leśo Nmdoycgo h y fu
(NIH)| rccenzenEfi lilznych mono!rulij Pony+.oiych Ńrid'ilo'! 'tr
Diety (oDs)
zdńvir
i iŃonm.jombohni.nyndlłAngrykłńskEjKon{gic.jin!v!'FrmxkoPci
(UsP)|o''zrccnrntmpncL]']{.ymdlabuyd ych M ięd/łD {o'roN. i Ii fd'ntj
Biblio$łirczlej
sdffs
o
suplem
lach DE'y
(lBlDs).
i
łwjeniu l medycyn{ rcślńnąod Ponrd ]5 lrt
żywieniołego. gJoDk jcn
'!ium
h, fdvym Ndrejośkjej Akademi] N k. by|ym pż$vodni.ącym Rad} d\ furj'ylj
Ży}Diciołe] w nnach n.r}kańskjej R.dy Poliqki zdrcrv fubliallso'
Dr
Tjjnuje sĘ muką
o
)Żl''nol'1
'l
śwaŻywiennNego.^meryk!ń+icgoKole
doNego
!k.LdAii..nz I',Mytuh Tccbno
Tclhi('ogi] i NlUki o Ż|viciiu'
i Fafr
sloMuyvenił nł rzeg
ToksykoLogii
M.Jy.yny ńrEńd! .'łl &//',3 a?
rł sh Ś jc .ulot |ub w\p&łdorcD ,, ksiątk pośvĘconychpmblemalyce
Pub]jM.ji.
kón
u!ły sĘN ó'ego rcdaju ęŃpismrch muk$yych
]il] ilililt
22209